O nowych odczasownikowych i odrzeczownikowych nazwach subiektów
|
|
- Eugeniusz Krzemiński
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 nr 28.qxd :09 Page POLONICA XXVIII PL ISSN IWONA KAPROŃ-CHARZYŃSKA O nowych odczasownikowych i odrzeczownikowych nazwach subiektów 1. Przedmiot i cele opisu Przedmiotem opisu w niniejszym artykule są nowe proste derywaty rzeczownikowe reprezentujące kategorie słowotwórcze nazw subiektów czynności, procesów i stanów oraz nazw subiektów przy niewyrażonym predykacie (por. R. Grzegorczykowa, J. Puzynina 1998: ; ). Objęte opisem zostały wyłącznie rzeczowniki motywowane przez czasowniki i rzeczowniki, nazywające subiekty osobowe. Nie opisuje się nazw subiektów nosicieli cech motywowanych przez przymiotniki. Pomija się w analizie derywaty od wyrażeń przyimkowych, np. bezpiesowiec ktoś bez psa, derywaty z sufiksoidami, np. matejkolog znawca malarstwa Jana Matejki, marsjonauta, a także formacje motywowane przez skrótowce, np. VAT-owicz. Analizą zostało objętych około 310 prostych derywatów rzeczownikowych 1. Leksemy wyekscerpowano z najnowszych tomów Nowego słownictwa polskiego. Materiały z prasy lat Część I: A H; Część II: I O; Część III: P Ś, red. T. Smółkowa, Kraków (dalej skrót NSłP). Podane źródło neologizmów nie zostało w całości wykorzystane jako baza materiałowa w pracach H. Jadackiej (2001) i K. Waszakowej (2005). Dokonano jednak konfrontacji materiału wyekscerpowanego z najnowszych tomów NSłP z zasobami indeksów neologizmów opracowanych przez wymienione autorki. Takie postępowanie miało na celu upewnienie się, w jakim stopniu materiał badany w artykule nie był wcześniej objęty analizą 2. 1 Zwraca się uwagę, że podanych liczbowych oraz danych liczbowych zawartych w dalszej części tekstu nie należy absolutyzować. Mają one charakter orientacyjny. 2 Takie postępowanie było uzasadnione z dwóch powodów. Po pierwsze, H. Jadacka (2001), opisując neologizmy dysponowała materiałem zawartym w dwóch pracach magisterskich (J. Mleczek, 1999 maszynopis, i A. Wojciechowskiej 1999 maszynopis), których autorki wykorzystały, za zgodą prof. T. Smółkowej, nieopublikowane dane zgromadzone przez Pracownię Obserwatorium Językowe Instytutu Języka Polskiego PAN. Podane prace obejmowały materiał leksykalny z lat Materiał ten jest częścią zasobu słownego najnowszych opublikowanych tomów NSłP, obejmującego neologi-
2 nr 28.qxd :09 Page Iwona Kaproń-Charzyńska Konfrontacja doprowadziła do wniosku, że niewielka liczba jednostek poddanych analizie w niniejszej pracy została objęta analizą w pracach H. Jadackiej (2001) i K. Waszakowej (2005). Łącznie jest to ok. 20 derywatów. Kategorie słowotwórcze nazw subiektów czynności, procesów i stanów oraz nazw subiektów przy niewyrażonym predykacie nie były przedmiotem odrębnej analizy w najnowszych pracach poświęconych neologizmom słowotwórczym. Ograniczenie analizy do nowych derywatów o wspólnej wartości kategorialnej będzie obejmowało: podanie zasobu aktywnych formantów tworzących te derywaty, stwierdzenie udziału w derywacji podstaw słowotwórczych ze względu na ich przynależność do klasy części mowy, ustalenie, jaki jest udział formantów rodzimych i obcych w derywacji w obrębie analizowanych kategorii słowotwórczych, dokładniejsze przyjrzenie się funkcjom pełnionym przez formanty. Nowe odczasownikowe i odrzeczownikowe nazwy subiektów są interesujące nie tylko jako neologizmy nominatywne, ale także ekspresywne. Ponieważ badany materiał stanowi uzupełnienie materiału będącego podstawą badań dotyczących neologizmów współczesnej polszczyzny (por. s. 1), jego analiza stwarza możliwość dopełnienia obrazu produktywności poszczególnych typów słowotwórczych w obrębie badanych kategorii, co w konsekwencji może prowadzić do modyfikacji wniosków na temat produktywności sufiksów tworzących odrzeczownikowe i odczasownikowe nazwy subiektów. W analizie derywatów wykorzystana została metodologia słowotwórstwa synchronicznego najpełniej przedstawiona w pracach R. Grzegorczykowej i J. Puzyniny (1979; 1998). Korzysta się także z prac innych autorów zajmujących się problematyką słowotwórstwa współczesnej polszczyzny (Jadacka 2001, 2005; Nagórko 2003, Waszakowa 2005). Derywaty podaje się wraz z kwalifikatorami. Parafrazy słowotwórcze konstruowane są przez autorkę niniejszego tekstu. Źródło objaśnień znaczeń leksemów niepochodzących od autorki jest każdorazowo podawane. 2. Odczasownikowe nazwy subiektów Nowe odczasownikowe nazwy subiektów stanowią około 15% analizowanych formacji (łącznie 48 derywatów). Są to wyłącznie derywaty sufiksalne. Tworzą je przyrostki rodzime i obce. Zdecydowana większość rzeczowników powstała przy udziale przyrostków rodzimych (38 formacji) Rzeczowniki z sufiksami rodzimymi Derywaty z formantem -acz Największą aktywnością odznacza się formant sufiksalny -acz o funkcji semantycznej przedmiotowej. W świetle badań przeprowadzonych przez H. Jadacką (2001: 43; zmy prasowe z lat Po drugie, jednym ze źródeł neologizmów z formantami obcymi dla K. Waszakowej (2005) była prasa lat , z której autorka sama wynotowywała nowe leksemy motywowane.
3 nr 28.qxd :09 Page 107 O nowych odczasownikowych i odrzeczownikowych nazwach subiektów ) aktywność słowotwórcza sufiksu -acz spada: w latach jest to 58 nowych formacji, po roku , przy czym charakter osobowy ma trzydzieści kilka formacji (por. Jadacka 2001: 84). Wymieniony sufiks mieści się w drugiej strefie derywacyjnej (31 60 nowych derywatów), zarówno wśród formacji powstałych w latach , jak i wśród formacji powstałych po 1989 roku. Liczba wyekscerpowanych przeze mnie nowych derywatów z formantem -acz to 31 formacji z lat Żadna z nich nie znajduje się w Indeksie neologizmów, stanowiącym podstawę badań przeprowadzonych przez H. Jadacką (2001). Wynika z tego, że podane derywaty uzupełniają zasób nowych formacji z sufiksem -acz, powstałych po 1989 r. i że produktywność formantu utrzymuje się na podobnym poziomie, co w latach Badane rzeczowniki z formantem -acz są nazwami osobowymi o charakterze okazjonalnym, por. zakazywacz okazj. ten, kto zakazuje, naszczekiwacz okazj. ten, kto naszczekuje, zawstydzacz okazj. ten, kto zawstydza kogoś. Zasięg niektórych derywatów jest ograniczony środowiskowo, np. wymuszacz środ. przestępca, który siłą przy użyciu gróźb zabiera pieniądze swej ofierze (NSłP). H. Satkiewicz (1969: 20) stwierdza niską produktywność formantu -acz w tworzeniu nazw doraźnych: Mimo iż omawiany formant nie zatracił możliwości doraźnego zastosowania, bywa rzadko używany do tworzenia struktur o takim charakterze. Z kolei R. Grzegorczykowa i J. Puzynina (1979: 94) wskazują, że w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego zanotowanych jest ok. 180 nazw subiektów niezawodowych z sufiksem -acz. Wśród nich większość to wyrazy o charakterze okazjonalnym. Na przewartościowanie stylistyczne derywatów z omawianym formantem zwróciła uwagę H. Jadacka (2001: 84). Autorka stwierdza, że najnowsze derywaty z formantem -acz nie mają charakteru agentywnego. Są to formacje ekspresywne. Potwierdzenie tej obserwacji znajdujemy także w analizowanym materiale. Podstawami słowotwórczymi nowych formacji są głównie czasowniki niedokonane bezprefiksalne i prefiksalne z przyrostkiem tematycznym -a- (grupa I w ujęciu J. Tokarskiego (2001)), por. zwiedzacz < zwiedzać, wybrzydzacz < wybrzydzać, zniesławiacz okazj. < zniesławiać, rozlepiacz pot. < rozlepiać. Mniej liczne są rzeczowniki utworzone od czasowników należących do VIII grupy tematowej z przyrostkiem tematycznym -uje w czasie teraźniejszym, np. przeszukiwacz < przeszukiwać, naszczekiwacz okazj. < naszczekiwać. W ogóle nie zanotowano derywatów od czasowników na -owa-, choć mogą one być podstawami słowotwórczymi derywatów z formantem -acz. Wynika to z faktu, że czasowniki na -owa- nie są podstawami ekspresywnych okazjonalizmów (por. Grzegorczykowa, Puzynina 1979: 98), a taki właśnie charakter mają nowe derywaty z omawianym formantem. Sufiks -acz rzadko wywołuje alternacje (por. Grzegorczykowa, Puzynina 1979: 99). Derywacji analizowanych formacji nie towarzyszą wymiany w obrębie tematów. W badanym materiale znajduje odzwierciedlenie charakterystyczna dla formantu -acz łączliwość semantyczna. Czasowniki stanowiące podstawy nowych dery-
4 nr 28.qxd :09 Page Iwona Kaproń-Charzyńska watów oznaczają czynności fizyczne, por. wdychacz środ. ten, kto narkotyzuje się, wdychając substancje odurzające, np. opary rozpuszczalników (NSłP), obtańcowywacz żart., upychacz żartobliwie o osobie pomagającej wsiadać podróżnym do zatłoczonych wagonów (NSłP), i psychofizyczne, por. zniesławiacz okazj., zakazywacz okazj. Tylko dwie podstawy czasownikowe nie mają znaczenia czynnościowego, por. zawstydzacz okazj. ten, kto zawstydza kogoś, zamartwiacz okazj. ten, kto się zamartwia. Nazwy subiektów procesów i stanów są rzadko podstawami słowotwórczymi derywatów z formantem -acz. Derywaty z innymi formantami sufiksalnymi Nowe odczasownikowe nazwy subiektów z innymi sufiksami rodzimymi w funkcji formantów słowotwórczych są nieliczne. W trzech rzeczownikach o odmianie przymiotnikowej występuje formant -alski, por. dotyk-alski < dotykać okazj., narzek-alski < narzekać okazj., podryw-alski < podrywać okazj. Wymienione derywaty mają charakter okazjonalny. Formant pełni w nich obok funkcji semantycznej przedmiotowej także funkcję pragmatyczną. Łatwość tworzenia okazjonalizmów przy użyciu podanego formantu sufiksalnego świadczy o jego produktywności (por. Grzegorczykowa, Puzynina 1979: 214). Pozostałe neologizmy są derywatami mutacyjnymi. Są to pojedyncze derywaty utworzone są przy użyciu formantów, które nie odznaczają się dużą aktywnością. Rzeczownik pichciel o charakterze okazjonalnym motywowany jest przez nacechowany potocznością i żartobliwością czasownik pichcić. Tworzący go formant -el nie należy do produktywnych. R. Grzegorczykowa i J. Puzynina (1979: ) notują łącznie 12 formacji odczasownikowych i odimiennych utworzonych za pomocą wymienionego formantu. Wśród nich jako nowe derywaty przywołują wyłącznie terminy botaniczne i zoologiczne. Formant wykazuje łączliwość z czasownikami należącymi do grupy I, por. spuszcz-el < spuszczać się, grupy VI, por. drążel < drążyć, i grupy VII, por. śmierdzi-el < śmierdzieć. Jego użycie przy czasowniku pichcić z przyrostkiem tematycznym -i- jest uzasadnione z systemowego punktu widzenia. Formant -osz występuje w derywacie wrzaskosz okazj. motywowanym przez czasownik wrzeszczeć. Zasadniczo wymieniony formant tworzy formacje odrzeczownikowe i odprzymiotnikowe. Autorki Słowotwórstwa współczesnego języka polskiego (por. Grzegorczykowa, Puzynina 1979: 290) podają tylko jeden derywat odczasownikowy utworzony za pomocą formantu -osz, wskazując na możliwość jego interpretacji jako formacji odrzeczownikowej. Chodzi o rzeczownik gniewosz należący do terminologii zoologicznej. Interpretacja rzeczownika wrzaskosz jako derywatu odrzeczownikowego byłaby mniej skomplikowana formalnie. Derywacji nie towarzyszyłyby alternacje jakościowe š : s i č : c, które pojawiają się przy interpretacji odczasownikowej derywatu. Za interpretacją odczasownikową analizowanej formacji przemawia parafraza słowotwórcza, por. ten, kto wrzeszczy.
5 nr 28.qxd :09 Page 109 O nowych odczasownikowych i odrzeczownikowych nazwach subiektów Rzeczowniki z sufiksami obcymi Odczasownikowe nazwy subiektów z sufiksami obcymi to 10 formacji z sufiksami - ant, -ator, -at i -er. Indeks neologizmów w pracy K. Waszakowej (2005) zawiera 4 z tych derywatów. Największą aktywnością odznacza się sufiksy -ant (5 formacji), np. konfabul-ant < konfabulować, obsług-ant okazj. < obsługiwać, bajer-ant < bajerować, oraz -ator (3 derywaty), por. amortyz-ator przen. okazj. < amortyzować ten, kto amortyzuje konflikty, spory (por. NSłP), eduk-ator < edukować, tatu-ator < tatuować. Sufiks -er pełni funkcję formantu w jednym derywacie, który można zinterpretować jako motywowany przez czasownik, por. surf-er < surfować. Formacja ma synonimiczny odpowiednik w odrzeczownikowym derywacie surfingowiec < surfing. Pozostałe nowe leksemy z formantem -er są motywowane przez rzeczowniki (por. niżej). Jeden derywat został utworzony przy użyciu formantu -at, por. alienat < alienować. Podstawy słowotwórcze analizowanych formacji, poza jednym wyjątkiem, są czasownikami obcymi. Przyrostek -ant ma łączliwość ograniczoną do podstaw genetycznie obcych. Stąd pojawienie się go w kontekście tematu słowotwórczego obsług- w okazjonalizmie obsługant narusza zasady łączliwości wymienionego formantu. W odniesieniu do derywatu konfabulant można stwierdzić podwójną motywację: czasownikowo-rzeczownikową, por. konfabulant < konfabulować // konfabulacja. Motywację czasownikową uważam za lepszą po porównaniu postaci parafraz słowotwórczych: ten, kto konfabuluje, ten, kto dokonuje konfabulacji. Za interpretacją odczasownikową podanego derywatu przemawiają także względy formalne. Przyjęcie motywacji rzeczownikowej wymagałaby opisu analizowanej formacji jako ujemno-sufiksalnej, a nie sufiksalnej, jak w przypadku przyjęcia motywacji czasownikowej. Trzy sufiksy obce: -ant, -ator, -er charakteryzują się we współczesnej polszczyźnie dość dużą aktywnością. W obrębie innych sufiksalnych wykładników obcych mieszczą się one w drugiej strefie aktywności słowotwórczej (od derywatów) i tworzą ponad trzydziestowyrazowe serie. Sufiks -at mieści się w trzeciej strefie aktywności (6 35 derywatów) (na ten temat por. Waszakowa 2005: 95 96). Przy czym pod uwagę brana jest aktywność wymienionych sufiksów jako wykładników także innych kategorii słowotwórczych, nie tylko kategorii nazw subiektów, np. -ant tworzy nazwy obiektów, -ator i -er nazwy narzędzi, -at nazwy czynności, procesów, stanów i relacji. Przynależność do strefy aktywności słowotwórczej jest określona na podstawie ogólnej liczby nowych derywatów tworzonych przez formanty. Aktywność sufiksów -ant, -ator, -er znajduje potwierdzenie, jeśli weźmie się pod uwagę formanty sufiksalne rodzime i obce. Wymienione sufiksy mieszczą się w trzeciej strefie aktywności derywacyjnej wśród formacji powstałych po 1989 r. Ich aktywność wzrosła w porównaniu z latami (por. Jadacka 2001: 77). Z badań K. Waszakowej (2005: ) wynika, że przyrostki -ant, -ator, -er dominują w funkcji wykładników nazw osobowych subiektów czynności.
6 nr 28.qxd :09 Page Iwona Kaproń-Charzyńska 3. Odrzeczownikowe nazwy subiektów Nazwy subiektów motywowane przez rzeczowniki są liczniejsze w porównaniu z nazwami motywowanymi przez czasowniki. Jest to około 85% wszystkich analizowanych derywatów (blisko 260 leksemów). Większość z nich to formacje sufiksalne (201 formacji), ucięcia niefleksyjnej części podstawy słowotwórczej pełnią funkcję formantu i współformantu w 57 derywatach. Margines stanowią derywaty paradygmatyczne Derywaty sufiksalne Rzeczowniki z sufiksami rodzimymi Nazwy subiektów utworzone za pomocą przyrostków rodzimych stanowią około 77% wszystkich analizowanych odrzeczownikowych derywatów sufiksalnych (155 leksemów), z czego około 75% obsługują trzy formanty: -owiec, -arz, -owicz. Derywaty z formantem -owiec Najliczniejszy jest typ słowotwórczy z formantem -owiec 3, który pełni funkcję semantyczną przedmiotową. Nazwy subiektów z wymienionym przyrostkiem to 40% derywatów z sufiksami rodzimymi (63 derywaty 4 ), przy czym pominięte zostały derywaty od skrótowców. Liczba nowych derywatów z podanym formantem świadczy o dużej aktywności formantu -owiec. W pracy H. Jadackiej (2001: 43; 77) wymieniony formant znajduje się w pierwszej strefie aktywności słowotwórczej wśród formacji powstałych w latach (96 derywatów) i wśród formacji powstałych po 1989 r. (109 derywatów). Biorąc pod uwagę 55 formacji, które nie były przedmiotem analizy w pracy H. Jadackiej (2001), oraz fakty, że liczba derywatów z formantem -owiec, podanych przez autorkę, obejmuje również nazwy subiektów nieosobowych 5, i że w niniejszym opracowaniu pomija się derywaty od skrótowców, należy stwierdzić wzrost aktywności formantu -owiec jako wykładnika osobowych nazw subiektów w porównaniu z dwudziestoleciem powojennym. Część neologizmów z sufiksem -owiec to odobiektowe nazwy subiektów. Mają one znaczenie bardziej agentywne niż atrybutywne. Ich temat słowotwórczy wskazuje na dziedzinę, którą zajmuje się subiekt, np. przekształceniowiec ten, kto zajmuje się przekształceniami, naczyniowiec specjalista w zakresie chorób naczyń 3 Analizowane są tylko te formacje rzeczownikowe zakończone na -owiec, dla których możliwe jest stworzenie naturalnej parafrazy słowotwórczej zawierającej podstawę rzeczownikową, por. downhillowiec ten, kto uprawia downhill. Poza polem obserwacji są formacje odprzymiotnikowe, jak popędliwiec ten, kto jest popędliwy. Z formalnego punktu widzenia analizowane derywaty odrzeczownikowe na -owiec, mogą być opisywane także jako derywaty motywowane przez przymiotniki na -owy. 4 Osiem spośród podanej liczby derywatów zostało wynotowanych w Indeksie neologizmów będących przedmiotem analizy przez H. Jadacką (2001: ). 5 H. Jadacka (2001: 80) wskazuje, że maleje liczba derywatów nieosobowych z przyrostkiem -owiec.
7 nr 28.qxd :09 Page 111 O nowych odczasownikowych i odrzeczownikowych nazwach subiektów krwionośnych, teczkowiec okazj. pracownik zajmujący się analizą materiałów zgromadzonych w teczkach. Część z tych derywatów jest motywowana przez rzeczowniki zapożyczone, por. trampingowiec środ. ten, kto uprawia tramping, downhillowiec środ. ten, kto uprawia downhill (NSłP), freestylowiec, freestyle owiec środ. osoba, która uprawia freestyle (jazdę dowolną na desce snowboardowej, składającą się z dwóch konkurencji) (NSłP). W grupie nowych derywatów z formantem -owiec dominują jednak formacje o znaczeniu atrybutywnym. Wśród nich najwięcej jest nazw zwolenników pewnych idei, poglądów itp., np.: pawlakowiec okazj. zwolennik polityki byłego premiera Waldemara Pawlaka (NSłP), lepperowiec zwolennik Andrzeja Leppera i prowadzonej przez niego polityki; także: członek założonej przez niego partii ( Samoobrona ) (NSłP), kongresowiec członek, zwolennik Afrykańskiego Kongresu Narodowego, partii politycznej działającej w Republice Południowej Afryki (NSłP), awangardowiec przedstawiciel lub zwolennik awangardy, czy okazjonalizm parkingowiec zwolennik powstania parkingu (NSłP). Liczne są także nowe nazwy subiektów właściwości. Podstawy słowotwórcze nazywają w nich cechy charakterystyczne dla subiektów, por. zatokowiec ten, kto często choruje na zatoki, łuszczycowiec ten, kto choruje na łuszczycę, dresowiec pot. i synonimiczny dresiarz pot. członek młodzieżowej grupy subkulturowej wyróżniający się ogoloną głową, ubrany w dres i buty sportowe; młodociany przestępca (NSłP), węchowiec ten, kto ma bardzo wrażliwy węch i formacje okazjonalne złudzeniowiec okazj. ten, kto ma złudzenia dotyczące kogoś, hamakowiec okazj. ten, kto śpi na hamaku. Kilka derywatów nazywa agensów odmiejscowych, np.: łagrowiec więzień łagru, podwórkowiec okazj. młody człowiek pozbawiony opieki rodzicielskiej, wychowujący się na podwórku (NSłP). W formacjach: skrzynkowiec środ. handlarz na bazarze, ulicy itp., sprzedający towar rozłożony na skrzynce (NSłP), łóżkowiec środ. handlarz uliczny trzymający towary na łóżku polowym (NSłP), gazetowiec środ. handlarz uliczny sprzedający towar z gazet rozłożonych na chodnikach (NSłP), podstawa wskazuje na miejsce obiektów czynności wykonywanej przez subiekt. Relacja do miejsca jest w wymienionych derywatach bardziej skomplikowana niż w rzeczownikach łagrowiec i podwórkowiec. Nowe nazwy uczestników zdarzeń są reprezentowane tylko przez derywaty festiwalowiec artysta uczestniczący w wielu festiwalach (NSłP) i bankietowiec pot. ten, kto lubi uczestniczyć w bankietach. Formant -owiec nie jest jednak głównym wykładnikiem charakteryzowanych nazw. Nazwy uczestników zdarzeń są derywowane przede wszystkim za pomocą formantu -owicz. Derywaty z formantem -arz Wymienione w tytule derywaty stanowią drugą pod względem liczebności grupę formacji odrzeczownikowych z sufiksami rodzimymi. Przyrostek -arz tworzy wyłącznie nazwy osobowe. Według ustaleń H. Jadackiej (2001: 43; 77) produktywność sufiksu
8 nr 28.qxd :09 Page Iwona Kaproń-Charzyńska -arz spadła po 1989 r. W latach autorka notuje 43 derywaty z wymienionym sufiksem, co sprawia, że przyrostek -arz mieści się w drugiej strefie aktywności derywacyjnej (31 60 derywatów). Po 1989 r. formacji z sufiksem -arz jest 21, stąd wymieniony sufiks przechodzi do trzeciej strefy aktywności derywacyjnej (6-30 derywatów). Z najnowszych tomów NSłP wyekscerpowano ponad 30 formacji z formantem -arz, z czego 3 zostały uwzględnione w analizach przeprowadzonych przez H. Jadacką. Wynika z tego, że w latach aktywność sufiksu -arz nie spadła i mieści się on w drugiej strefie aktywności zarówno w latach , jak i po roku Nowe formacje utworzone za pomocą formantu -arz to rzeczowniki, w których temat nazywa obiekt lub wytwór czynności subiektu. Są to derywaty wskazujące na dziedzinę, którą zajmuje się nazywana osoba, por. laweci-arz pot. ten, kto zajmuje się przewożeniem uszkodzonych pojazdów na lawetach, wirusi-arz środ. ten, kto wprowadza wirusy komputerowe do pamięci czyjegoś komputera (NSłP), kurtyniarz środ. ten, kto zajmuje się podnoszeniem i spuszczaniem kurtyny w teatrze (por. NSłP), focz-arz środ. ten, kto poluje na foki. W niektórych z tych derywatów temat wskazuje na przedmiot będący rezultatem czynności agensa, np. haśl-arz ten, kto wymyśla hasła, mozaik-arz artysta plastyk wykonujący dekoracje z mozaiki (NSłP), salami-arz rzeźnik zajmujący się wyrobem salami (por. NSłP), kicz-arz okazj. ten, kto tworzy kicze, w innych na przedmiot będący środkiem czynności, por. szczudlarz środ., łomiarz, łyżworolkarz synonimiczny rzeczownik łyżworolkowiec nazywają środek czynności agensa. Nieliczne są derywaty nazywające amatorów tego, na co wskazuje podstawa, por. jagodzi-arz ten, kto lubi zbierać jagody i kartoflaniarz. Ten ostatni rzeczownik oznacza miłośnika kartofli i potraw z nich przyrządzonych (por. NSłP) i ma nieprzejrzystą budowę słowotwórczą. Biorąc pod uwagę kryterium formalne należałoby go zinterpretować jako rzeczownik odprzymiotnikowy. Interpretacja odrzeczownikowa, lepsza z semantycznego punktu widzenia, zmusza do wydzielenia formantu o postaci -aniarz, który nie występuje w innych derywatach. Derywat należy ocenić z normatywnego punktu widzenia negatywnie. Lepsza byłaby formacja kartoflarz. W omawianej grupie neologizmów jedynie rzeczownik tremiarz okazj. < trema nie ma związku z rolą semantyczną przedmiotu czynności: tremiarz ten, kto ma tremę. Większość analizowanych derywatów jest nacechowana stylistycznie. Świadczy to o tendencji, na którą zwróciła uwagę H. Satkiewicz (1980: 138). Jej zdaniem derywaty z formantem -arz tracą neutralność stylistyczną od początku lat osiemdziesiątych XX wieku. Tendencję tę potwierdzają także przykłady z lat dziewięćdziesiątych (na ten temat zob. Jadacka 2001: 85). Derywaty z formantem -owicz Z najnowszych tomów NSłP wyekscerpowanych zostało 25 formacji odrzeczownikowych z formantem -owicz, w tym 22 z nich nie są notowane w Indeksie neologizmów... w pracy H. Jadackiej (2001). H. Jadacka podała liczbę 13 formacji z przy-
9 nr 28.qxd :09 Page 113 O nowych odczasownikowych i odrzeczownikowych nazwach subiektów rostkiem -owicz po roku 1989, co wskazywałoby, że aktywność wymienionego sufiksu w porównaniu z latami (14 derywatów) utrzymuje się na tym samym poziomie. Uzupełniwszy zasób derywatów o 22 formacje wyekscerpowane z NSłP, można dojść do wniosku, że w latach formacji z sufiksem -owicz przybyło. Jest to łącznie ponad 30 formacji. W związku z tym sufiks należałoby uznać za mieszczący się w drugiej strefie aktywności słowotwórczej po 1989 r., a nie w strefie trzeciej, jak wynika z ustaleń H. Jadackiej (2001: 77). Derywaty z formantem -owicz są osobowymi nazwami atrybutywnymi o funkcji semantycznej przedmiotowej formantu. Jednocześnie są nacechowane potocznością i żartobliowścią, co ma związek z ich nieustabilizowaniem w słownictwie ogólnym (por. Grzegorczykowa, Puzynina 1979: ). H. Satkiewicz (1969: 59 60) zwróciła uwagę, że rzeczowniki z formantem -owicz często wskazują na cechy sytuacyjne i doraźne. Tym różnią się od rzeczowników z formantem -arz, dla których punktem wyjścia jest cecha skłonnościowa stała. Charakter sytuacyjny i doraźny mają też nowe rzeczowniki utworzone za pomocą sufiksu -owicz. Są one głównie nazwami uczestników zdarzeń i nazwami amatorów. Derywaty z omawianym formantem często mogą mieć oba te znaczenia, por. piknikowicz uczestnik pikniku i ten, kto lubi pikniki, podobnie imprezowicz pot., randkowicz, woodstockowicz środ., dyskotekowicz. Nazwy uczestników zdarzeń są ponadto reprezentowane przez neologizmy przepustkowicz osoba będąca na przepustce i feriowicz okazj. ten, kto ma ferie, zaś nazwy amatorów przez derywaty zakupowicz okazj., namiotowicz okazj., saunowicz okazj. Jeden derywat wyraża relację przynależności do zespołu, por. budkowicz okazj. członek zespołu Budka Suflera, jeden relację sposobową, por. krechowicz okazj. ten, kto żyje na krechę. Derywaty deskowicz środ. ten, kto jeździ na desce (uprawia snowboard) i wózkowicz środ. osoba niepełnosprawna poruszjąca się na wózku inwalidzkim, wyrażające relację środka czynności, mają synonimiczne odpowiedniki w postaci rzeczowników z innymi formantami, por. deskarz środ., wózkowiec środ. Derywaty z innymi formantami sufiksalnymi Pozostałe sufiksy rodzime aktywne w funkcji formantów słowotwórczych w nowych odrzeczownikowych nazwach subiektów to: -nik, por. etoś-nik środ. < etos wyznawca etosu Solidarności, całuśnik okazj. < całus; -acz, por. przekręt-acz okazj. < przekręty ten, kto robi przekręty, jum-acz środ. < juma ten, kto dokonuje jumy (kradzieży w niemieckich sklepach) (por. NSłP); -ak, por. jum-ak środ. < juma, ojczyźni-ak < Ojczyzna członek ugrupowania politycznego Stronnictwo Narodowe Ojczyzna (NSłP), -ek, por. dożywot-ek < dożywocie okazj. ten, kto został skazany na dożywocie (NSłP), -uch, por. sierści-uch okazj. < sierść żartobliwie o nieogolonym, zarośniętym mężczyźnie (NSłP), -uś, por. procent-uś okazj. żartobliwie o osobie oszczędnej, liczącej każdy wydany grosz; sknera (NSłP). Utworzyły one kilkanaście derywatów. Poza formantami -ak, -uś i -uch, które pełnią funkcję semantyczną przedmiotową i pragmatyczną, pozostałe wymienione formanty pełnią funkcję se-
10 nr 28.qxd :09 Page Iwona Kaproń-Charzyńska mantyczną przedmiotową. Nacechowanie niektórych neologizmów jest konsekwencją nacechowania podstawy, por. całuśnik, przekrętacz Rzeczowniki z sufiksami obcymi Z najnowszych tomów NSłP zostało wyekscerpowanych ok. 60 odrzeczownikowych nazw subiektów z sufiksami obcymi. Są to formacje z sufiksami -ista//-ysta, -er, -ik, -ał i -usz. Spośród nich 7 jednostek jest zanotowanych w Indeksie neologizmów zamieszczonym w pracy K. Waszakowej (2005: ). Derywaty z formantem -ista//-ysta Najwięcej nowych rzeczowników zostało utworzonych przy użyciu sufiksu -ista//-ysta (45), który mieści się w pierwszej strefie aktywności słowotwórczej wśród sufiksów obcych (powyżej 100 derywatów) (por. Waszakowa 2005: 95). Należy dodać, że podana liczba 45 derywatów to wyłącznie formacje sufiksalne. Dużo nowych derywatów z omawianym sufiksem to formacje ujemno-sufiksalne, które zostaną omówione niżej. H. Jadacka podaje liczbę 54 derywatów z wymienionym sufiksem wśród formacji powstałych po 1989 r., co sytuuje sufiks -ista//-ysta w drugiej strefie aktywności derywacyjnej wśród sufiksów rodzimych i obcych. Ponieważ 43 rzeczowniki wyekscerpowane z najnowszych tomów NSłP nie były podstawą analiz przeprowadzonych przez autorkę (por. Indeks neologizmów... [w]: Jadacka 2001: ), a powstały w latach objętych przez nią badaniem (po 1989 r. do 2000 r.), suma nowych formacji z omawianym sufiksem, utworzonych po 1989 r., jest dużo wyższa (około 100). Taka liczba derywatów sytuuje sufiks -ista//-ysta w pierwszej strefie aktywności słowotwórczej wśród sufiksów rodzimych i obcych. Produktywność typu słowotwórczego z formantem -ista//-ysta znacząco wzrosła w porównaniu z latami W podanych latach sufiks nie mieści się w trzech pierwszych strefach aktywności (Jadacka 2001: 43). Wynika z tego, że zanotowano poniżej 5 formacji z omawianym sufiksem. Nowe rzeczowniki z formantem sufiksalnym -ista//-ysta, pełniącym funkcję semantyczną przedmiotową, są w większości odobiektowymi nazwami subiektów, por. alarm -ista < alarm ten, kto instaluje i obsługuje alarmy derywat jest synonimiczny w stosunku do derywatu alarmiarz, duathloń-ista środ. < duathlon ten, kto uprawia duathlon (dyscyplinę sportową będącą połączeniem biegu i jazdy na rowerze) (por. NSłP), barok -ista < barok muzyk specjalizujący się w muzyce okresu baroku. W niektórych derywatach podstawa nazywa środek czynności, por. wariograf - ista < wariograf specjalista badający kogoś wariografem (por. NSłP), taroć-ista < tarot ten, kto wróży, posługując się kartami tarota, gamb -ista < viola da gamba muzyk grający na violi da gamba. W rzeczownikach sondażysta, makijażysta podstawa ma znaczenie czynnościowe. Pozostałe derywaty reprezentują następujące klasy semantyczno-słowotwórcze: odrezultatywne nazwy subiektów, por. dialogista środ. ten, kto pisze dialogi, nazwy
11 nr 28.qxd :09 Page 115 O nowych odczasownikowych i odrzeczownikowych nazwach subiektów członków zbiorowości, por. zapatysta członek oddziałów partyzanckich w Meksyku (tzw. Partyzanci Armii Wyzwolenia Narodowego im. Emiliano Zapaty) (NSłP), nazwy uczestników zdarzeń, por. okazjonalizm konferencjonista z formantem -onista, nazwy zwolenników pewnych idei, poglądów itp., motywowane przez nazwy własne, por. filipista zwolennik rządów Felipe Gonzáleza Márqueza pemiera Hiszpanii w latach (NSłP), mitterandysta zwolennik polityki Françoisa Mitteranda, prezydenta Francji w latach (NSłP). Charakter ekspresywny ma okazjonalizm czekista żart. o posiadaczu książeczki czekowej, o osobie wystawiającej czek, płacącej czekiem (NSłP). Derywaty z innymi formantami sufiksalnymi Kilkanaście nazw subiektów zostało utworzonych pięcioma formantami, z których największą aktywnością odznaczają się sufiksy -er (druga strefa aktywności derywacyjnej wśród sufiksów obcych) i -ik//-yk (trzecia strefa aktywności derywacyjnej wśród sufiksów obcych). Neologizmy z formantem -er są zapożyczeniami podzielnymi słowotwórczo, ponieważ na gruncie polszczyzny funkcjonują zapożyczone rzeczowniki, które są ich podstawami słowotwórczymi, por. swatcher kolekcjoner swatchy (tanich zegarków z kolorowego plastiku z wnętrzem odpowiadającym szwajcarskiej jakości) (por. NSłP), trekker ten, kto uprawia trekking (długa wycieczka piesza po bardzo trudnym terenie; także: taki rodzaj turystyki) (NSłP) formacja synonimiczna w stosunku do formacji trekkingowiec. Formant -ik wystąpił w derywatach o znaczeniu atrybutywnym, por. legastenik ten, kto cierpi na legastenię, migrenik ten, kto cierpi na migrenę i parkinsonik ten, kto cierpi na chorobę Parkinsona formacja synonimiczna w stosunku do formacji parkinsonista. Są to derywaty od rzeczowników oznaczających różne choroby. Nazwy chorób występujące w roli podstaw słowotwórczych mają charakter syntetyczny. Na ich tle wyróżnia się ostatnia formacja, której podstawą słowotwórczą jest nazwisko Parkinson będące częścią opisowej nazwy choroby. Dwa neologizmy zostały utworzone za pomocą innych formantów, por. derywat z formantem -ał aferał < afera, i derywat z formantem -usz wakacjusz okazj. < wakacje Derywaty ujemno-sufiksalne Jest to grupa ponad 30 formacji. Funkcję formantu słowotwórczego pełni w nich odcięcie niefleksyjnej części podstawy słowotwórczej i dodanie sufiksu. Aktywność wykazują 4 formanty ujemno-sufiksalne: -izm+-ista//-ysta, np. dyfuzjoń- -ista < dyfuzjonizm zwolennik dyfuzjonizmu (kierunku w antropologii zakładającego, że kultury i cywilizacje utrzymywały ze sobą liczne kontakty sprzyjające ich rozwojowi i wzajemnie wpływały na siebie) (NSłP), -j-+-ista//-ysta, np. optometr- -ysta < optometria, -j-+-ik, np. agorofob- -ik < agorofobia ten, kto cierpi na agorafobię (lęk przed otwartą, szeroką przestrzenią) (por. NSłP) -j-+-euta, np. aromaterap- -euta < aromaterapia. Żaden z wymienionych formantów nie utworzył mniej niż 6 neo-
12 nr 28.qxd :09 Page Iwona Kaproń-Charzyńska logizmów. We wszystkich analizowanych derywatach formanty sufiksalne są elementami pochodzenia obcego, decydującymi o przynależności badanych jednostek do określonych klas semantyczno-słowotwórczych. Są to głównie odobiektowe nazwy subiektów, por. optometrysta specj. specjalista w dziedzinie optometrii, taksidermista ten, kto zajmuje się taksidermią (wypychaniem zwierząt) formacja synonimiczna w stosunku do formacji taksidermik, aromaterapeuta specjalista w zakresie aromaterapii (tu pozostałe derywaty z członem -terapeuta); nazwy zwolenników idei, poglądów itp., por. keynesista środ. zwolennik keynesizmu (doktryny angielskiego ekonomisty Johna Maynarda Keynesa, według której kapitalizm umiejętnie regulowany przez państwo może zapewnić całemu społeczeństwu dobrobyt) (NSłP), monetarysta zwolennik monetaryzmu, progresista zwolennik progresizmu ; nazwy subiektów właściwości, por. antropofobik osoba cierpiąca na antropofobię (chorobliwy lęk przed innymi ludźmi) (NSłP), bigorektyk ten, kto cierpi na bigoreksję, femifobik ten, kto cierpi na femifobię. Inne znaczenia mają tylko dwa derywaty z omawianymi formantami ujemno-sufiksalnymi: odmiejscowa nazwa agentywna galerysta właściciel galerii i nazwa członka zbiorowości mafista okazj. członek mafii. Jeden derywat o charakterze okazjonalnym, należący do nazw amatorów, został utworzony przy użyciu formantu rodzimego -ka+-acz, por. zakąs- -acz< zakąska ten, kto lubi zakąski Derywaty z formantami ujemnymi Liczba derywatów ujemnych jest zbliżona do liczby derywatów ujemno-sufiksalnych. Poza jednym rzeczownikiem z formantem ujemnym -izm, por. demoliberał- < demoliberalizm, są to derywaty z formantem ujemnym -j-, będące odobiektowymi nazwami subiektów. Podstawy słowotwórcze nazywają dziedzinę, którą zajmuje się subiekt nazwany przez derywat, por. bioelementolog specj. specjalista w zakresie bioelementologii (nauki zajmującej się badaniem pierwiastków występujących w ludzkim organizmie) (por. NSłP), chirolog ten, kto zajmuje się chirologią, gelotolog specj. specjalista w dziedzinie gelotologii (leczenia śmiechem) (por. NSłP), kontaktolog specj. specjalista w dziedzinie kontaktologii. Wymienione derywaty są nacechowane stylistycznie. Charakteryzują się przynależnością do słownictwa specjalistycznego. Ze względu na liczbę nowych leksemów (ponad 30) formant ujemny -j- należy uznać za produktywny we współczesnej polszczyźnie. Jeśli przyjmie się podział na strefy aktywności derywacyjnej, zaproponowany przez H. Jadacką (2001), wymieniony formant mieści się w strefie drugiej Derywaty paradygmatyczne Tylko dwa rzeczowniki są utworzone przy użyciu formantów paradygmatycznych. Oba derywaty są odobiektowymi nazwami subiektów, oba motywowane są przez rzeczowniki zakończone na -ika//-yka, por. chiropraktyk < chiropraktyka, logistyk < logistyka.
13 nr 28.qxd :09 Page 117 O nowych odczasownikowych i odrzeczownikowych nazwach subiektów 4. Wnioski Przeprowadzona powyżej analiza nowego materiału leksykalnego prowadzi do następujących wniosków: a) We współczesnej polszczyźnie nowe nazwy subiektów osobowych są tworzone głównie od rzeczowników. Charakter odrzeczownikowy ma 85% analizowanych formacji. Reszta to formacje odczasownikowe. b) Sufiksacja, mimo spadku popularności (por. Jadacka 2001: ), jest techniką dominującą wśród innych technik derywacyjnych. Widać to także w grupie analizowanych nazw subiektów. Derywaty z formantami sufiksalnymi stanowią około 80% wszystkich analizowanych rzeczowników. Pozostałe formacje są tworzone za pomocą formantów ujemnych i ujemno-sufiksalnych. Znikomy udział w tworzeniu nowych nazw subiektów ma derywacja paradygmatyczna (tylko 2 zanotowane derywaty). Ponieważ formacje odczasownikowe mają wyłącznie charakter sufiksalny, zróżnicowanie technik derywacyjnych obejmuje tylko derywaty odrzeczownikowe. c) W sufiksacji bierze udział więcej przyrostków rodzimych niż obcych. W analizie zostało wyodrębnionych 13 przyrostków rodzimych, tworzących odrzeczownikowe i odczasownikowe nazwy subiektów. Derywaty odczasownikowe są tworzone za pomocą 4 sufiksów rodzimych: -acz, -alski, -el, -osz, zaś derywaty odrzeczownikowe za pomocą 9 sufiksów rodzimych: -owiec, -arz, -owicz, -nik, -acz, -ak, -ek, -uch, -uś. Aktywnych przyrostków obcych jest prawie dwa razy mniej niż rodzimych 7. W tworzeniu derywatów odczasownikowych uczestniczą 4 z nich: -ant, -ator, -at, -er, w tworzeniu derywatów odrzeczownikowych 3: -ista//-ysta, -er, -ik//-yk. Dwa sufiksy są aktywne w tworzeniu zarówno formacji odczasownikowych, jak i odrzeczownikowych. Jest to sufiks rodzimy -acz i sufiks obcy -er. Takie sufiksy, jak -arz, -nik, -ak, -ek, -uch i -uś, tworzą wyłącznie nowe formacje odrzeczownikowe, choć systemowo wykazują łączliwość także z podstawami czasownikowymi. d) Liczba nowych derywatów utworzonych przy użyciu sufiksów rodzimych jest prawie trzy razy większa (ok. 73% formacji sufiksalnych) od liczby derywatów utworzonych przy użyciu sufiksów obcych (około 27% formacji sufiksalnych). Wynika to z faktu, że aż 4 sufiksy rodzime charakteryzują się dużą aktywnością słowotwórczą. Za takie uznaję przyrostki mieszczące się w dwóch pierwszych strefach aktywności derywacyjnej w ujęciu H. Jadackiej (2001: 77), czyli tworzące powyżej 30 formacji. Są to sufiksy: -owiec, -acz, -arz i -owicz. Spośród sufiksów genetycznie obcych tylko -ista//-ysta, mieszczący się w pierwszej strefie aktywności, spełnia te warunki. W trzeciej strefie aktywności słowotwórczej (6-30 derywatów) mieszczą się 2 przyrostki rodzime: -nik i -ak, oraz 2 przyrostki obce: -er i -ik//-yk. Pozostałe sufiksy tworzą poniżej 6 derywatów, co sytuuje je w IV strefie aktywności derywacyjnej. Są to rodzime sufiksy -alski, -el, -osz, -ek, -uch, -uś i sufiks obcy -at. Aktywność poszczególnych przyrostków rodzimych i obcych tworzących nazwy subiektów przedstawia poniższa tabela.
14 nr 28.qxd :09 Page Iwona Kaproń-Charzyńska Aktywność sufiksów rodzimych i obcych jako wykładników nazw subiektów Derywaty Odczasownikowe Odrzeczownikowe Strefy aktywnoœci s³owotwórczej wyznaczone przez H. Jadack¹ (2001) rodzime obce rodzime obce I (ponad 60 derywatów) -acz -owiec -acz -ista//-ysta II (31 60 derywatów) -arz -owicz III (6 30 derywatów) -ant -ator -er -nik -ak -er -ik//-yk IV (poni ej 6 derywatów) -alski -el -osz -at -ek -uch -uœ e) Analiza nowego materiału leksykalnego doprowadziła do modyfikacji wniosków na temat produktywności sufiksów tworzących odrzeczownikowe i odczasownikowe nazwy subiektów. Porównując wyniki badań z wynikami badań H. Jadackiej (2001), należy stwierdzić, że po 1989 r. nie spadła produktywność formantów -acz i -arz w porównaniu z latami Ponadto znacząco wzrosła aktywność sufiksu -owiec po 1989 r. w porównaniu z dwudziestoleciem powojennym ( formacje, w pracy H. Jadackiej 109 formacji). Wzrost aktywności dotyczy także przyrostka -owicz, który mieści się w drugiej strefie aktywności derywacyjnej po 1989 r., a nie w trzeciej, jak wynika z badań przeprowadzonych przez H. Jadacką (2001: 77), i przyrostka -ista//-ysta, który mieści się w pierwszej strefie aktywności po 1989 r., a nie w drugiej, co znajduje potwierdzenie także w badaniach przeprowadzonych przez K. Waszakową (2005: 95). f) Odczasownikowe nazwy subiektów mają w większości charakter atrybutywny, por. wyżej formacje z sufiksem -acz. Mniej jest wśród nich derywatów typowo agentywnych. Taki charakter mają np. formacje derywatów z sufiksami obcymi, por. edukator, tatuator, surfer. Wśród derywatów odrzeczownikowych dominują odobiektowe nazwy subiektów o charakterze agentywnym, np. przekształceniowiec, trampingowiec, laweciarz, foczarz, haślarz, alarmista, sondażysta, makijażysta, trekker, optometrysta, taksidermista, aromaterapeuta, gelotolog, chirolog, logistyk. Najwięcej derywatów o znaczeniu atrybutywnym to nazwy zwolenników pewnych idei, poglądów itp., np. pawlakowiec, filipista, mitterandysta, dyfuzjonista, progresista, i nazwy subiektów właściwości, np. zatokowiec, dresowiec, sierściuch, parkinsonik, legastenik, antropofobik, bogorektyk. Mniej jest nazw uczestników zdarzeń, np. bankietowiec, festiwalowiec, przepustkowicz, i nazw
15 nr 28.qxd :09 Page 119 O nowych odczasownikowych i odrzeczownikowych nazwach subiektów 119 amatorów, np. piknikowicz. Nieliczne są nazwy agensów odmiejscowych, np. łagrowiec, podwórkowiec, galerysta, nazwy subiektów odnarzędziowych, np. łomiarz, szczudlarz, i nazwy członków zbiorowości, np. zapatysta, mafista. g) Wśród analizowanych formacji zwracają uwagę derywaty ekspresywne. Jednym ze źródeł ich ekspresywności są formanty słowotwórcze. Wszystkie formanty tworzące nowe odrzeczownikowe i odczasownikowe nazwy subiektów pełnią funkcję semantyczną przedmiotową. Kilka formantów dodatkowo pełni funkcję pragmatyczną, co decyduje o ekspresywnym charakterze derywatów, np. formanty -alski, por. dotykalski, -uch, por. sierściuch, -uś, por. procentuś, -ak, por. jumak. Ekspresywność derywatów może wynikać z pogwałcenia zasad łączliwości kategorialnej sufiksu, por. formację obsługant okazj., a także z nacechowania podstawy słowotwórczej, por. pichciel < pichcić. Z innym źródłem ekspresywności mamy do czynienia w derywatach z formantem -acz. Nacechowanie tych derywatów wynika nie z nacechowania formantu, ale z jego łączliwości z określonymi podstawami czasownikowymi. Z formalnego punktu widzenia jest to łączliwość kategorialna. O charakterze ekspresywnym wymienionych formacji decyduje pojawianie się formantu w kontekście podstaw czasownikowych oznaczających czynności będące stałymi atrybutami subiektu. Stąd znaczenie skłonnościowe analizowanych formacji i ich nieustabilizowanie w słownictwie ogólnym, por. zawstydzasz, wybrzydzacz, zniesławiacz, naszczekiwacz. Bibliografia Grzegorczykowa R., Puzynina J., 1979, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime, Warszawa. 1998, Problemy ogólne słowotwórstwa i Rzeczownik, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa, s i Jadacka H., 2001, System słowotwórczy polszczyzny ( ), Warszawa. 2005, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa. Nagórko A., 2003, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa. Satkiewicz H., 1969, Produktywne typy słowotwórcze współczesnego języka ogólnopolskiego, Warszawa. Smółkowa T. (red.), , Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy lat Część I: A H; Część II: I O; Część III: P Ś, Kraków. Tokarski J., 2001, Fleksja polska, Warszawa. Waszakowa K., 2005, Przejawy internacjonalizacji w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny, Warszawa.
16 nr 28.qxd :09 Page Iwona Kaproń-Charzyńska SUMMARY On new de-verbal and de-nominal agentive names The object of description in the article are new names of personal agents, motivated by verbs and nouns. The formations have been excerpted from Volumes of Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy lat Część I: A H; Część II: I O; Część III: P Ś; red. T. Smółkowa, Kraków The analysis of the material led to determining a set of derivational formatives used for creating new agentive names, and in determining the productivity of the respective word-formation types. In modern Polish, names of personal agents are mostly derived from nouns by means of suffixes. The number of new derivates formed using native suffixes outnumbers three times the number of derivates created with foreign suffixes. Most productive in creating agentive names are such suffixes as -acz, -owiec, -ista//-ysta. In numerous formations analyzed the aspect of particular salience was their expressive marking. 3 Ta właściwość charakterystyczna jest dla komentarzy metatekstowych (czyli partykuł i spójników), wyróżnionych przez J. Wajszczuk w jej klasyfikacji leksemów synsyntagmatycznych (1997). W opozycji do tej klasy znalazła się klasa określników metatekstowych, które łączą się z wyrażeniami według innego (semantycznego) klucza (Wa j s z c z u k 1997: 53). Zgodnie z terminologią stosowaną przez M. G r o - chowskiego (2003) do określników metatekstowych należałoby zaliczyć m.in. partykuły niewłaściwe typu aż, dopiero, zaledwie czy operatory gradacji, np. za, zbyt, coraz, trochę.
SYLLABUS. Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Wydział Humanistyczny
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Wydział Humanistyczny SYLLABUS Instytut Filologii Polskiej i Lingwistyki Stosowanej Zakład Językoznawstwa Kierunek Podyplomowe Studium Filologii Polskiej
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU), PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU) studia pierwszego stopnia
Załącznik Nr 1.11 pieczątka jednostki organizacyjnej OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU), PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Nazwa modułu (przedmiotu)
Bardziej szczegółowo1. STAN BADAŃ Słowotwórstwo rzeczownika
1. STAN BADAŃ 1.1. Słowotwórstwo rzeczownika Badań nad formacjami ekspresywnymi, utworzonymi od nazw osobowych, nie da się oddzielić od badań nad słowotwórstwem synchronicznym rzeczownika. Derywacji rzeczownika
Bardziej szczegółowoSocjolekt polskich alpinistów. Analiza leksykalno-semantyczna słownictwa
Socjolekt polskich alpinistów Analiza leksykalno-semantyczna słownictwa Anna Niepytalska-Osiecka Socjolekt polskich alpinistów Analiza leksykalno-semantyczna słownictwa Copyright by Instytut Języka Polskiego
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU) filologia polska. prof. dr hab. Andrzej S. Dyszak
Załącznik Nr 1.11 pieczątka jednostki organizacyjnej OPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania) OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU)
Bardziej szczegółowoGramatyka opisowa języka polskiego Kod przedmiotu
Gramatyka opisowa języka polskiego - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Gramatyka opisowa języka polskiego Kod przedmiotu 09.3-WH-FiP-GOP-1-K-S14_pNadGen0FA8C Wydział Kierunek Wydział Humanistyczny
Bardziej szczegółowoMONOGRAFIA PRZYROSTKA JAKO PRZEDMIOT OPISU SŁOWOTWÓRCZEGO
LingVaria Rok III (2008) nr 1 (5) Maria Głąbska Joanna Stankiewicz 1 Uniwersytet Warszawski Warszawa MONOGRAFIA PRZYROSTKA JAKO PRZEDMIOT OPISU SŁOWOTWÓRCZEGO Na marginesie książki Michała Szczyszka Derywaty
Bardziej szczegółowoPODSTAWOWE WIADOMOŚCI Z GRAMATYKI POLSKIEJ I WŁOSKIEJ SZKIC PORÓWNAWCZY
PODSTAWOWE WIADOMOŚCI Z GRAMATYKI POLSKIEJ I WŁOSKIEJ SZKIC PORÓWNAWCZY NR 134 Katarzyna Kwapisz Osadnik PODSTAWOWE WIADOMOŚCI Z GRAMATYKI POLSKIEJ I WŁOSKIEJ SZKIC PORÓWNAWCZY Wydawnictwo Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoWahania budowy słowotwórczej neologizmów rzeczownikowych od podstaw zapożyczonych
L I N G U I S T I C A C O P E R N I C A N A Nr 2 (4) / 2010 Małgorzata Urban Uniwersytet Mikołaja Kopernika Instytut Języka Polskiego Wahania budowy słowotwórczej neologizmów rzeczownikowych od podstaw
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU gramatyka opisowa języka polskiego (fleksja) / k, 1, II. prof. dr hab. Andrzej S. Dyszak
Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu OPIS PRZEDMIOTU gramatyka opisowa języka polskiego (fleksja) 09.03.20/ k, 1, II Humanistyczny Instytut/Katedra Instytut Filologii Polskiej i Kulturoznawstwa Specjalność/specjalizacja
Bardziej szczegółowoDla cudzoziemców zaawansowanych na poziomie C i dla studentów kierunków filologicznych. Wydanie trzecie, poprawione
Dla cudzoziemców zaawansowanych na poziomie C i dla studentów kierunków filologicznych Wydanie trzecie, poprawione Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2017 Spis treści Spis tabel, definicji i schematów
Bardziej szczegółowoLinguistica Copernicana WYDAWNICTWO NAUKOWE UMK
Linguistica Copernicana Linguistica Copernicana 2(4)/2010 R EDAKTOR NACZELNY: Maciej Grochowski R ADA REDAKCYJNA: Ireneusz Bobrowski (Kraków), Andrzej Bogusławski (Warszawa), Gerd Hentschel (Niemcy, Oldenburg),
Bardziej szczegółowoOPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA. CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania) OPIS PRZEDMIOTU
Załącznik Nr 1.11 pieczątka jednostki organizacyjnej OPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania) OPIS PRZEDMIOTU Nazwa
Bardziej szczegółowoW obrębie polskiego języka narodowego należy wydzielić dwa systemy:
Wykład nr 2 W obrębie polskiego języka narodowego należy wydzielić dwa systemy: a) polszczyznę ogólną (zwaną literacką); b)polszczyznę gwarową (gwary ludowe). Jest to podział dokonany ze względu na zasięg
Bardziej szczegółowoRzeczownikowość a czasownikowość kategorii słowotwórczych rzeczownika w języku polskim
INVESTIGATIONES LINGUISTICAE VOL. XXIX, 2013 INSTITUTE OF LINGUISTICS ADAM MICKIEWICZ UNIVERSITY AL. NIEPODLEGŁOŚCI 4, 60-874, POZNAŃ POLAND Rzeczownikowość a czasownikowość kategorii słowotwórczych rzeczownika
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI WSTĘP... 11
SPIS TREŚCI WSTĘP... 11 I. WPROWADZENIE HISTORYCZNE... 17 1. Dzieje Kresów Południowo-Wschodnich w zarysie. Sytuacja polityczno-społeczna, kulturowa i wyznaniowa... 17 2. Język polski na Kresach Południowo-Wschodnich...
Bardziej szczegółowoI. DLACZEGO I DLA KOGO NAPISAŁEM TĘ KSIĄŻKĘ?... 13 II. JĘZYK OSOBNICZY A JĘZYK SYTUACYJNY...
I. DLACZEGO I DLA KOGO NAPISAŁEM TĘ KSIĄŻKĘ?.... 13 II. JĘZYK OSOBNICZY A JĘZYK SYTUACYJNY............ 17 1. Niepowtarzalność języka każdego z nas.................. 17 1.1. Nasz język indywidualny...........................
Bardziej szczegółowoDla cudzoziemców zaawansowanych na poziomie C i dla studentów kierunków filologicznych. Wydanie trzecie, poprawione
Dla cudzoziemców zaawansowanych na poziomie C i dla studentów kierunków filologicznych Wydanie trzecie, poprawione Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2017 Redaktor serii: Kultura i Język Polski
Bardziej szczegółowoRywingate i pracoholik derywaty sufiksalne czy złożenia?
1 Katarzyna Wyrwas, Katowice Rywingate i pracoholik derywaty sufiksalne czy złożenia? We współczesnej polszczyźnie szerzą się obce wzorce słowotwórcze, na co z niepokojem zwracają uwagę badacze zajmujący
Bardziej szczegółowoSYLLABUS. Leksykologia i leksykografia
SYLLABUS Lp. Element Opis 1 2 Nazwa Typ Leksykologia i leksykografia Obowiązkowy 3 Instytut Instytut Nauk Humanistyczno-Społecznych i Turystyki 4 5 Kod Kierunek, specjalność, poziom i profil PPWSZ-FP-1-45-s
Bardziej szczegółowoProponowana lista zagadnień i proponowany rozkład materiału przedmiotu Internacjonalizacja komunikacji językowej
Michał Szczyszek Zakład Frazeologii i Kultury Języka Polskiego UAM Proponowana lista zagadnień i proponowany rozkład materiału przedmiotu Internacjonalizacja komunikacji językowej 1. Zjawiska globalizacji
Bardziej szczegółowoLingVaria Rok II (2007) nr 1 (3) Hanna Jadacka Uniwersytet Warszawski Warszawa
LingVaria Rok II (2007) nr 1 (3) Hanna Jadacka Uniwersytet Warszawski Warszawa O HIERARCHIZACJI W SŁOWOTWÓRSTWIE I JEJ SKUTKACH DLA OPISU SYSTEMU DERYWACYJNEGO (na marginesie książki Iwony Kaproń-Charzyńskiej
Bardziej szczegółowoKONWERSATORIUM Z KULTURY JĘZYKA POLSKIEGO DLA 3-LETNICH STUDIÓW POLONISTYCZNYCH PIERWSZEGO STOPNIA PROBLEMATYKA ZAJĘĆ
KONWERSATORIUM Z KULTURY JĘZYKA POLSKIEGO DLA 3-LETNICH STUDIÓW POLONISTYCZNYCH PIERWSZEGO STOPNIA Warunki zaliczenia przedmiotu: 1. obecność na zajęciach (dopuszczalne dwie nieobecności; pięć i więcej
Bardziej szczegółowoSpis treści. Księgarnia PWN: Alicja Nagórko - Podręczna gramatyka języka polskiego. Przedmowa Wstęp Fonetyka...
Księgarnia PWN: Alicja Nagórko - Podręczna gramatyka języka polskiego Spis treści Przedmowa............................................ 13 1. Wstęp.............................................. 15 1.1.
Bardziej szczegółowoWstęp do Językoznawstwa
Wstęp do Językoznawstwa Prof. Nicole Nau UAM, IJ, Językoznawstwo Komputerowe Ósme zajęcie 24.11.2015 Morfologia: definicja "Morfologia jest działem gramatyki, której przedmiotem jest opis wewnętrznej budowy
Bardziej szczegółowoUCIĘCIA W PROCESIE SUFIKSACJI
LingVaria Rok II (2007) nr 2 (4) Iwona Burkacka Uniwersytet Warszawski Warszawa UCIĘCIA W PROCESIE SUFIKSACJI 1. Ostatnio ucięcia cieszą się zainteresowaniem badaczy. Wystarczy wspomnieć prace D. Ochmann
Bardziej szczegółowoCZASOWNIKI Z FORMANTAMI UJEMNYMI
LingVaria Rok III (2008) nr 1 (5) Iwona Kaproń-Charzyńska Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń CZASOWNIKI Z FORMANTAMI UJEMNYMI Wstęp Przedmiotem analizy w artykule są derywaty czasownikowe motywowane
Bardziej szczegółowoSłowotwórstwo w wybranych gramatykach do nauczania języka polskiego jako obcego
Słowotwórstwo w wybranych gramatykach do nauczania języka polskiego jako obcego Word formation in selected grammar books for teaching Polish as a foreign language Mateusz Gaze Uniwersytet Łódzki Abstrakt
Bardziej szczegółowoI. DLACZEGO I DLA KOGO NAPISAŁEM TĘ KSIĄŻKĘ? II. JĘZYK OSOBNICZY A JĘZYK SYTUACYJNY...
Spis treści I. DLACZEGO I DLA KOGO NAPISAŁEM TĘ KSIĄŻKĘ?... 13 II. JĘZYK OSOBNICZY A JĘZYK SYTUACYJNY...17 1. Niepowtarzalność języka każdego z nas...17 1.1. Nasz język indywidualny...17 1.2. Czynniki
Bardziej szczegółowoPROPOZYCJA PLANU PRACY Z REPETYTORIUM TERAZ EGZAMIN ÓSMOKLASISTY!
PROPOZYCJA PLANU PRACY Z REPETYTORIUM TERAZ EGZAMIN ÓSMOKLASISTY! Czas od początku roku szkolnego do egzaminu ósmoklasisty można podzielić mniej więcej na 28 tygodni. W prezentowanym planie pracy zaproponowano
Bardziej szczegółowoKryteria ocen z języka polskiego dla klasy V szkoły podstawowej
Kryteria ocen z języka polskiego dla klasy V szkoły podstawowej 1. Kształcenie literackie i kulturalne: Ocena dopuszczająca- uczeń: - poprawnie czyta i wygłasza tekst poetycki - wyodrębnia elementy świata
Bardziej szczegółowoKlasyfikacja tradycyjna Klasyfikacja Zygmunta Saloniego Przykład analizy. Części mowy. Anna Kozłowska. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego 1 Klasyfikacja tradycyjna 2 3 Pojęcie części mowy. Kryteria klasyfikacji Cześć mowy klasa leksemów o wspólnych cechach semantycznych / fleksyjnych / składniowych.
Bardziej szczegółowo4. Zaimek wskazujący Zaimek względny Zaimek pytający Zaimek nieokreślony 55
SPIS TREŚCI Wstęp 11 Zarys fonetyki języka portugalskiego 13 1. Odmiany języka portugalskiego 13 2. Przegląd głosek 14 2.1. Spółgłoski 14 2.2. Samogłoski 15 2.3. Półsamogłoski 16 3. Akcent 16 4. Najważniejsze
Bardziej szczegółowoO swoistości derywacji na tle innych sposobów nominacji
A l e k s a n d r a J a n o w s k a O swoistości derywacji na tle innych sposobów nominacji Ani jeden z mechanizmów nadawania nazwy nie ma charakteru autonomicznego, niezależnego w swym bycie, zawsze jest
Bardziej szczegółowoKonsekwencje przekształceń formantów rodzimych w polszczyźnie
LingVaria Rok V (2010), nr 2 (10) Aleksandra Janowska Uniwersytet Śląski Katowice Konsekwencje przekształceń formantów rodzimych w polszczyźnie Kiedy przyglądamy się sposobom tworzenia wyrazów w polszczyźnie,
Bardziej szczegółowoNaCoBeZu na co będę zwracać uwagę. Wymagania do cyklu lekcji dotyczących składni
NaCoBeZu na co będę zwracać uwagę Wymagania do cyklu lekcji dotyczących składni Wypowiedzenie umiem odróżnić zdanie od równoważnika zdania umiem zastąpić zdania ich równoważnikami umiem wyjaśnić, czym
Bardziej szczegółowoSpis treści. ROZDZIAŁ 2 Wzajemne oddziaływanie między leksykonem a innymi środkami służącymi kodowaniu informacji... 67
Spis treści Wykaz skrótów... 11 Przedmowa... 15 Podziękowania... 17 ROZDZIAŁ 1 Wprowadzenie: założenia metodologiczne i teoretyczne... 19 1. Cel i układ pracy...... 19 2. Język jako przedmiot badań...
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS III ODDZIAŁÓW GIMNAZJALNYCH
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLAS III ODDZIAŁÓW GIMNAZJALNYCH Wymagania edykacyjne dla klas III Treści Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca
Bardziej szczegółowoUniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Filologiczny Katedra Międzynarodowych Studiów Polskich
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: międzynarodowe studia polskie, studia I stopnia Sylabus modułu: Historia, struktura i zróżnicowanie języka polskiego Kod modułu: 02-MSP1OS-14-KHSJP
Bardziej szczegółowoO słowotwórstwie z perspektywy leksykalnej
M a g d a l e n a P a s t u c h o w a O słowotwórstwie z perspektywy leksykalnej Glottodydaktyczny opis języka musi różnić się od opisu sporządzanego dla potrzeb rodzimych użytkowników czy od opisów teoretycznych.
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Wykaz skrótów Przedmowa... 11
SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... 9 Przedmowa... 11 1. Wprowadzenie... 13 1.1. Przedmiot i zadania składni... 13 1.2. Składniki... 14 1.3. Zależność syntaktyczna (składniowa) i jej typy... 14 1.4. Konstrukcje
Bardziej szczegółowoSłowosiec leksykalna siec semantyczna je zyka polskiego i jej zastosowania
Słowosiec 3.2 - leksykalna siec semantyczna je zyka polskiego i jej zastosowania Poziom rozszerzony Politechnika Wrocławska Katedra Inteligencji Obliczeniowej Grupa Naukowa G4.19 agnieszka.dziob@pwr.edu.pl
Bardziej szczegółowoPrzedmiotowy system oceniania z języka polskiego dla klasy V. Szkoła Podstawowa nr 3 w Ozimku Wiesława Sękowska
Szkoła Podstawowa nr 3 w Ozimku Wiesława Sękowska Przedmiotowy system oceniania z języka polskiego dla klasy V 1.Przedmiotem oceny z języka polskiego są: - opanowane wiadomości przewidziane w programie
Bardziej szczegółowoL.P. DZIAŁ Z NACOBEZU KRYTERIA SUKCESU W JĘZYKU UCZNIA PODRĘCZNIKA
L.P. DZIAŁ Z NACOBEZU KRYTERIA SUKCESU W JĘZYKU UCZNIA PODRĘCZNIKA 1. Człowiek 1. Znam słownictwo dotyczące człowieka, cech charakteru, uczud, emocji, wyglądu oraz subkultur. 2. Znam i używam czasów Present
Bardziej szczegółowoEGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 CZĘŚĆ 1. JĘZYK POLSKI ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ GH-P2 KWIECIEŃ 2018 Zadanie 1. (0 1) 9) wyciąga wnioski wynikające z przesłanek
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z języka angielskiego dla klasy II gimnazjum. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: OSIĄGNIĘCIA
Wymagania edukacyjne z języka angielskiego dla klasy II gimnazjum Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: SŁOWNICTWO zna podstawowe informacje dotyczące użycia struktur gramatycznych z zakresu: konstrukcje:
Bardziej szczegółowoPrzedmiotowy System Oceniania kl. II gramatyka i stylistyka
Treści kształcenia Powtórzenie wiadomości o czasowniku Przedmiotowy System Oceniania kl. II gramatyka i stylistyka Wymagania konieczne Wymagania podstawowe Wymagania rozszerzone Wymagania dopełniające
Bardziej szczegółowopolski ENCYKLOPEDIA W TABELACH Wydawnictwo Adamantan
polski / ENCYKLOPEDIA W TABELACH Wydawnictwo Adamantan SPIS TREŚCI FONETYKA Narządy mowy 13 Klasyfikacja głosek i fonemów 14 Samogłoski 16 Spółgłoski 17 Pisownia fonetyczna 19 Fonemy języka polskiego 20
Bardziej szczegółowoVI KSZTAŁCENIE LITERACKIE I KULTUROWE
Kryteria ocen w klasie VI KSZTAŁCENIE LITERACKIE I KULTUROWE Wymagania konieczne ( ocena dopuszczająca) - poprawnie czyta i wygłasza z pamięci tekst poetycki -wyodrębnia elementy świata przedstawionego
Bardziej szczegółowoAKCENT - w językoznawstwie wyróżnienie jednej z sylab w wyrazie lub jednego z wyrazów w zdaniu przez mocniejsze, dłuższe lub
Akcent w języku polskim AKCENT - w językoznawstwie wyróżnienie jednej z sylab w wyrazie lub jednego z wyrazów w zdaniu przez mocniejsze, dłuższe lub śpiewne wymówienie; znak graficzny służący wyróżnieniu
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA HISZPAŃSKIEGO
SŁOWNICTWO + WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA HISZPAŃSKIEGO KLASA 8SP. Uczeń posługuje się bardzo podstawowym zasobem słownictwa z zakresu: 1. Człowiek 2. Dom 3. Szkoła 4. Praca 5. Życie rodzinne i towarzyskie
Bardziej szczegółowoWprowadzenie do morfologii
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego 1 Przedmiot i zakres gramatyki opisowej 2 Morfem, morf, opozycja morfologiczna Typy morfemów 3 Hierarchia jednostek języka nielinearne linearne (liniowe) cechy
Bardziej szczegółowoEwelina Kwapień Kształtowanie się zasobu leksykalnego polszczyzny XIX wieku rzeczowniki (na podstawie danych leksykograficznych)
Ewelina Kwapień Kształtowanie się zasobu leksykalnego polszczyzny XIX wieku rzeczowniki (na podstawie danych leksykograficznych) Warszawa 2010, ss. 301 Zdawać by się mogło, że polszczyźnie XIX wieku poświęcono
Bardziej szczegółowoSpis treści 5. Spis treści. Przedmowa Przedmowa do wydania II Część pierwsza MORFOLOGIA
Spis treści 5 Spis treści Przedmowa... 13 Przedmowa do wydania II... 14 Część pierwsza MORFOLOGIA 1. RZECZOWNIK... 17 1.1. Podział rzeczowników... 17 1.2. Rodzaj... 17 1.2.1. Rodzaj męsko-żeński... 18
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI Wstęp... 9 Wykaz skrótów... 13 Rozdział 1. Prawo podatkowe w systemie prawa... 15 1.1. Uwagi wprowadzające... 16 1.2. Prawo podatkowe jako gałąź prawa... 16 1.2.1. Przesłanki uzasadniające
Bardziej szczegółowoRaport prasowy SCENA POLITYCZNA
Raport prasowy październik 2013 Spis treści Wstęp... 3 Komentarz... 4 Rozdział I - Podsumowanie... 7 Rozdział II - Partie polityczne... 10 Rozdział III - Liderzy partii politycznych... 13 2 Wstęp Na podstawie
Bardziej szczegółowoEGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018
EGZAMIN W KLASIE TRZEIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 ZĘŚĆ 1. JĘZYK POLSKI ZASADY OENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ GH-P7 KWIEIEŃ 2018 Zadanie 1. (0 1) 9) wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych
Bardziej szczegółowoLekcja V I.3.7 I.3.8 I.3.9
Lekcja V I.3.7 I.3.8 I.3.9 Fleksja Dział gramatyki zajmujący się odmianą wyrazów. Budowa wyrazu: TEMAT FLEKSYJNY + KOŃCÓWKA Deklinacja L. poj. M. dom Ø C. dom - owi Koniugacja 1. Grzebię 2. Grzebiesz 3.
Bardziej szczegółowoAKADEMIA MUZYCZNA IM. I.J. PADEREWSKIEGO W POZNANIU WYDZIAŁ INSTRUMENTALNY
AKADEMIA MUZYCZNA IM. I.J. PADEREWSKIEGO W POZNANIU WYDZIAŁ INSTRUMENTALNY Moduł/Przedmiot: Kultura języka Kod modułu: xxx Koordynator modułu: prof. AM dr hab. Andrzej Kempiński Punkty ECTS: 4 Status przedmiotu:
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne na poszczególne oceny (poziom IV.0-2 godziny tygodniowo) Język francuski- Danuta Kowalik kl. 1c
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny (poziom IV.0-2 godziny tygodniowo) Język francuski- Danuta Kowalik kl. 1c Celujący Bardzo dobry MATERIAŁ GRAMATYCZNO -LEKSYKALNY bezbłędnie posługiwać się podstawowym
Bardziej szczegółowoFP, studia 1. stopnia I C MODUŁ PRZEDMIOTÓW KIERUNKOWYCH: IC3 MODUŁ JĘZYKOZNAWCZY
FP, studia 1. stopnia I C MODUŁ PRZEDMIOTÓW KIERUNKOWYCH: IC3 MODUŁ JĘZYKOZNAWCZY IC1/26. PODSTAWY JĘZYKOZNAWSTWA 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Podstawy językoznawstwa
Bardziej szczegółowoProces informacyjny. Janusz Górczyński
Proces informacyjny Janusz Górczyński 1 Proces informacyjny, definicja (1) Pod pojęciem procesu informacyjnego rozumiemy taki proces semiotyczny, ekonomiczny i technologiczny, który realizuje co najmniej
Bardziej szczegółowoOcena: bardzo dobry Uczeń w sposób płynny, bez zasadniczych błędów, stosując właściwą formę i styl wypowiedzi :
Wymagania edukacyjne z języka angielskiego dla klasy V, rok szkolny 2016/2017 Program nauczania języka angielskiego, kurs dla klas 4-6 szkoły podstawowej, II etap edukacyjny, Melanie Ellis, Anna Rak realizowany
Bardziej szczegółowoKRYTERIA OCEN Z JĘZYKA POLSKIEGO W KLASIE V
KRYTERIA OCEN Z JĘZYKA POLSKIEGO W KLASIE V OCENA CELUJĄCĄ otrzymuje ją uczeń, który opanował pełny zakres wiadomości i umiejętności określonych programem nauczania dla klasy V oraz: twórczo i samodzielnie
Bardziej szczegółowoZASADY OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO w klasach IV-VII
ZASADY OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO w klasach IV-VII I. WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA PRZEZ UCZNIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH. Celujący Uczeń wyróżnia
Bardziej szczegółowoSPRAWDZIAN KOMPETENCJI JĘZYKOWYCH Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA ABSOLWENTÓW SZKÓŁ PODSTAWOWYCH - KANDYDATÓW DO KLASY
SPRAWDZIAN KOMPETENCJI JĘZYKOWYCH Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA ABSOLWENTÓW SZKÓŁ PODSTAWOWYCH - KANDYDATÓW DO KLASY Z ODDZIAŁAMI DWUJĘZYCZNYMI W ROKU SZKOLNYM 2019/2020 SPRAWDZIAN ODBĘDZIE SIĘ 29.05.2019
Bardziej szczegółowoWIEDZA. przywołuje pogłębioną wiedzę o różnych środowiskach społecznych kształtujących bezpieczeństwo, ich specyfice i procesach w nich zachodzących
Nazwa kierunku studiów: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE Poziom kształcenia: studia II stopnia; Profil kształcenia: praktyczny; Obszar nauk społecznych; Dziedziny nauk: nauki społeczne, nauki ekonomiczne, nauki
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z języka polskiego w roku szkolnym 2012/2013 Kryteria ocen w klasie V
Wymagania edukacyjne z języka polskiego w roku szkolnym 2012/2013 Kryteria ocen w klasie V Opracowała: Bożena Jop WYMAGANIA KONIECZNE (ocena dopuszczająca) Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który w
Bardziej szczegółowoSYLABUS MODUŁU KSZTAŁCENIA NA STUDIACH WYŻSZYCH. Filologia polska, spec. przekładoznawstwo literacko-kulturowe
SYLABUS MODUŁU KSZTAŁCENIA NA STUDIACH WYŻSZYCH Filologia polska, spec. przekładoznawstwo literacko-kulturowe Nazwa Wydziału Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa modułu kształcenia Język kształcenia
Bardziej szczegółowoSpis treści tomu pierwszego
Spis treści tomu pierwszego WSTĘP.... 11 DŹWIĘK JAKO ZJAWISKO FIZYCZNE...15 CHARAKTERYSTYKA AKUSTYCZNA I AUDYTYWNA DŹWIĘKÓW MOWY.. 17 SŁUCH...20 WYŻSZE PIĘTRA UKŁADU SŁUCHOWEGO...22 EMISJE OTOAKUSTYCZNE...25
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI
SPIS TREŚCI W stęp Zarys fonetyki języka portugalskiego 1. Odmiany języka portugalskiego 2. Przegląd głosek. 2.1. Spółgłoski. 2.2. Samogłoski.. 2.3. Półsamogłoski 3. Akcent.. 4. Najważniejsze zjawiska
Bardziej szczegółowoO formantach infiksalnych w polskim słowotwórstwie synchronicznym
L I N G U I S T I C A C O P E R N I C A N A Nr 1 (1) / 2009 Krystyna Kallas Uniwersytet Mikołaja Kopernika Instytut Języka Polskiego O formantach infiksalnych w polskim słowotwórstwie synchronicznym S
Bardziej szczegółowoAnaliza wyników egzaminu gimnazjalnego Test język obcy nowożytny język angielski (poziom podstawowy) Test GA-P1-132
Analiza wyników egzaminu gimnazjalnego Test język obcy nowożytny język angielski (poziom podstawowy) Test GA-P1-132 Zestaw egzaminacyjny z zakresu języka angielskiego składał się z jedenastu zadań zamkniętych,
Bardziej szczegółowoZagadnienia na egzamin semestralny z j. angielskiego. sem. III. poziom rozszerzony
Zagadnienia na egzamin semestralny z j. angielskiego sem. III poziom rozszerzony Podręcznik / rozdział Słownictwo Gramatyka My Matura Success Pre-intermediate Rozdział 9 Rozdział 10 Czasowniki nieregularne
Bardziej szczegółowoOceniane formy aktywności II. Kryteria i sposoby oceniania
I. Oceniane formy aktywności - odpowiedzi ustne (opowiadania, dialogi, scenki) - prace pisemne (testy, sprawdziany) - aktywność - projekty prace zespołowe lub indywidualne - zadania domowe - zeszyt ćwiczeń
Bardziej szczegółowoO społeczności i języku użytkowników Polskiego forum o socjonice
Joanna Senderska Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach O społeczności i języku użytkowników Polskiego forum o socjonice Słowa kluczowe: socjolekt, wspólnota wirtualna, socjonika, socjotyp. Streszczenie:
Bardziej szczegółowo030 PROJEKTOWANIE BAZ DANYCH. Prof. dr hab. Marek Wisła
030 PROJEKTOWANIE BAZ DANYCH Prof. dr hab. Marek Wisła Elementy procesu projektowania bazy danych Badanie zależności funkcyjnych Normalizacja Projektowanie bazy danych Model ER, diagramy ERD Encje, atrybuty,
Bardziej szczegółowoKryteria oceny sprawności rozumienia tekstu czytanego
Direkt 3 Zakres tematyczny człowiek (uczucia, emocje, plany na przyszłość, cechy charakteru, wygląd zewnętrzny, plany, marzenia) szkoła (życie szkoły) życie rodzinne i towarzyskie (nawiązywanie kontaktów,
Bardziej szczegółowoVOICES 4 KRYTERIA OCENIANIA. I semestr
VOICES 4 KRYTERIA OCENIANIA I semestr Ocena Umiejętności ucznia 6 posiada wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania odnosi sukcesy w szkolnych i pozaszkolnych konkursach przedmiotowych
Bardziej szczegółowoSzkoła Podstawowa Nr 45 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Pawła II w Białymstoku Przedmiotowy system oceniania JĘZYK ANGIELSKI
Szkoła Podstawowa Nr 45 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Pawła II w Białymstoku Przedmiotowy system oceniania JĘZYK ANGIELSKI Normy wymagań na oceny w klasie IV Ocena dopuszczająca W zakresie gramatyki
Bardziej szczegółowoStruktura semantyczna derywatu
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego 1 Znaczenie derywatu 2 3 Znaczenie słowotwórcze (strukturalne) derywatu znaczenie wnoszone przez temat znaczenie wnoszone przez formant Parafraza słowotwórcza
Bardziej szczegółowoZAKŁADANE EFEKTY KSZTAŁCENIA. 1. Odniesienie efektów obszarowych do efektów kierunkowych
Załącznik do uchwały nr 404 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 28 stycznia 2015 r. ZAKŁADANE EFEKTY KSZTAŁCENIA 1. Odniesienie efektów obszarowych do efektów kierunkowych Objaśnienie: symbole
Bardziej szczegółowoLiczba godzin na tydzień i poziom docelowy. Liczba godzin na cały etap edukacji. Od 2019 roku. Siatka godzin (zgodnie z ramowymi planami nauczania)
KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO W ZAKRESIE JĘZYKA OBCEGO NAUCZANEGO JAKO DRUGI JĘZYK OBCY W LICEACH OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH I TECHNIKACH W zakresie nauczania języków obcych nowożytnych
Bardziej szczegółowoCele kształcenia wymagania ogólne
Cele kształcenia wymagania ogólne konieczne ocena: dopuszczająca podstawowe ocena: dostateczna rozszerzone ocena: dobra dopełniające ocena: bardzo dobra ponadprogramowe ocena: celująca I Kształcenie literackie
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLASY VII
Wymagania Edukacyjne, Klasa VII 03.09.2017 WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLASY VII Ocena celująca: 1. Uczeń: posiada wiedzę i umiejętności określone w podstawie programowej języka angielskiego
Bardziej szczegółowoTitle: Procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim
Title: Procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim Author: Sylwia Sojda Citation style: Sojda Sylwia. (2007). Procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim. Praca doktorska. Katowice :
Bardziej szczegółowoPoziom organizacji tekstu
Poziom interakcyjny gramatyki............................ 15 Wstęp............................................... 17 1. Ideacja a interakcja.................................. 21 1.1.Teoria aktów mowy a
Bardziej szczegółowoWykład 9 Kategoria przypadka
Wykład 9 Kategoria przypadka Przypadek jest kategorią imienną. Przypadek to kategoria: - Fleksyjna dla rzeczownika, przymiotnika (rozumianego szeroko), zaimka, liczebnika. - Determinująca dla rzeczownika
Bardziej szczegółowoLingwistyczny system definicyjny wykorzystujący korpusy tekstów oraz zasoby internetowe.
Lingwistyczny system definicyjny wykorzystujący korpusy tekstów oraz zasoby internetowe. Autor: Mariusz Sasko Promotor: dr Adrian Horzyk Plan prezentacji 1. Wstęp 2. Cele pracy 3. Rozwiązanie 3.1. Robot
Bardziej szczegółowoASPEKT CZASOWNIKÓW A DOPEŁNIENIE SENSU
Grażyna Habrajska Uniwersytet Łódzki ASPEKT CZASOWNIKÓW A DOPEŁNIENIE SENSU Opublikowano w: Kategorialne aspekty komunikacji, seria: Rozmowy o komunikacji 5; wyd. PRIMUM VERBUM, Łódź 2011, s. 67-85 Dopełnianie
Bardziej szczegółowoAnaliza wyników egzaminu gimnazjalnego. Test język obcy nowożytny język angielski (poziom podstawowy) Test GA-P1-122
Analiza wyników egzaminu gimnazjalnego Test język obcy nowożytny język angielski (poziom podstawowy) Test GA-P1-122 Zestaw egzaminacyjny z zakresu języka angielskiego składał się z jedenastu zadań zamkniętych,
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. M2/2/7 w języku polskim Gramatyka opisowa 2 w języku angielskim Descriptive grammar 2 USYTUOWANIE PRZEDMIOTU W SYSTEMIE STUDIÓW
Kod przedmiotu Nazwa przedmiotu KARTA PRZEDMIOTU M2/2/7 w języku polskim Gramatyka opisowa 2 w języku angielskim Descriptive grammar 2 USYTUOWANIE PRZEDMIOTU W SYSTEMIE STUDIÓW Kierunek studiów Forma studiów
Bardziej szczegółowoSPRAWOZDANIE ZE SPRAWDZIANU NA ZAKOŃCZENIE NAUKI W DRUGIEJ KLASIE GIMNAZJUM - JĘZYK POLSKI WSiP; CZERWIEC 2016
SPRAWOZDANIE ZE SPRAWDZIANU NA ZAKOŃCZENIE NAUKI W DRUGIEJ KLASIE GIMNAZJUM - JĘZYK POLSKI WSiP; CZERWIEC 2016 Sprawdzian w obu klasach drugich przeprowadzono w pierwszym tygodniu czerwca 2016. Przystąpiło
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY dla uczniów klasy III Gimnazjum nr 47 sportowego w Krakowie opracowany: przez zespół polonistów gimnazjum
WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY dla uczniów klasy III Gimnazjum nr 47 sportowego w Krakowie opracowany: przez zespół polonistów gimnazjum CZYTANIE ZE ZROZUMIENIEM Obowiązuje znajomość lektur:
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA JĘZYK ANGIELSKI W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM W KLASACH I-III
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA JĘZYK ANGIELSKI W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM W KLASACH I-III I POSTANOWIENIA OGÓLNE System oceniania jest zgodny z rozporządzeniem MEN, w sprawie oceniania, klasyfikacji i promowania
Bardziej szczegółowoKatarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe. Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87
Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87 2006 Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z języka angielskiego dla klasy IV - rok szkolny 2015/2016
Wymagania edukacyjne z języka angielskiego dla klasy IV - rok szkolny 2015/2016 Program nauczania : Program nauczania języka angielskiego. Kurs dla klas 4-6 szkoły podstawowej. II etap edukacyjny. Melanie
Bardziej szczegółowoKonsultacje obowiązkowe
SYLABUS MODUŁU KSZTAŁCENIA Lp. Element Opis 1 Nazwa modułu Leksykologia i leksykografia 2 Instytut Humanistyczny 3 Kod PPWSZ - FP - 1 523 s 4 Kierunek, poziom i profil filologia polska, studia pierwszego
Bardziej szczegółowoWymagania na poszczególne oceny do podręcznika Steps Forward -klasa IV język angielski
Wymagania na poszczególne oceny do podręcznika Steps Forward -klasa IV język angielski Ocena celująca First steps dobrą. Zna wszystkie wyrazy z zakresu:żywność,ubrania, kolory,przybory szkolne, liczby
Bardziej szczegółowoNowa podstawa programowa a Europejski System Opisu Kształcenia Językowego
Nowa podstawa programowa a Europejski System Opisu Kształcenia Językowego dr Magdalena Szpotowicz Seminarium Odnoszenie egzaminów językowych do Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia językowego, IBE,
Bardziej szczegółowo