Przemysł lotniczy w Polsce

Transkrypt

1 Analiza technologicznych potrzeb rozwojowych przemysłu lotniczego w Wielkopolsce, na studium przypadku Doliny Lotniczej, jako elementu niezbędnego do utworzenia platformy informacyjnej Andrzej Rybka Wrzesień,

2 Przemysł lotniczy w Polsce Historia polskiego przemysłu lotniczego sięga pierwszej połowy XX wieku, kiedy to rozpoczęła się realizacja koncepcji Centralnego Okręgu Przemysłowego. Zgodnie z nią, polski przemysł lotniczy był lokowany głównie w centralnej części kraju ( obecnie, po zmianie granic, jest to południowo-wschodnia Polska). W latach zbudowano dwa największe zakłady lotnicze. Pierwszy w Rzeszowie, gdzie powstała fabryka silników lotniczych, a następnie rok później w Mielcu, gdzie uruchomiono zakłady produkujace samoloty. Już na początku działalności dzisiejszej WSK Rzeszów zaczęto produkcję silników na licencji czeskiej i brytyjskiej, w tym silnik PEGASUS XX, który wykorzystywany był w samolocie bombowym "Łoś", ówcześnie jednym z najnowocześniejszych na świecie, produkowanym przez PZL Mielec. Po wybuchu II wojny światowej zakłady zostały przejęte przez wojska hitlerowskie i kontynuowały swoją działalność, jednakże dostosowaną do wymogów okupanta. Po zakończeniu wojny zakłady w dalszym ciągu utrzymywały i rozwijały produkcję lotniczą m.in. samoloty MIG-15, Dromader, AN-2, Iskra i wiele innych produktów. Po transformacji i upadku RWPG przed przedsiębiorstwami stanęły nowe zadania, jakim było przystosowanie się do rynkowych reguł funkcjonowania. Po okresie zastoju związanego z restrukturyzacją gospodarki, polski sektor lotniczy zaczął się szybko rozwijać. Jest to konsekwencją udanych procesów restrukturyzacyjnych oraz nawiązania współpracy z międzynarodowymi koncernami lotniczymi. Ponadto, dzięki wzrostowi sprzedaży samolotów i helikopterów znacząco poprawiła się sytuacji finansowa przedsiębiorstw z branży lotniczej. Dzisiejsze polskie lotnictwo jest obszerną i interdyscyplinarną dziedziną. Nie można go rozpatrywać w oderwaniu od jego aspektów: środowiskowego, społecznego, psychologicznego czy prawnego. W chwili obecnej w Polsce inwestują tacy giganci przemysłu lotniczego jak: Pratt & Whitney, Sikorsky, SAFRAN, Goodrich Aerospace, Avio czy niemiecki koncern MTU. Do największych polskich firm lotniczych należą: WSK PZL- Rzeszów S.A. produkcja komponentów oraz kompletnych lotniczych silników odrzutowych i turbinowych. Zakład zatrudnia ok osób. PZL Świdnik S.A. produkcja helikopterów (Do SW-4, W3 Sokół, PZL- Kania, PZL SW4,) oraz struktur lotniczych. Zakład zatrudnia ok osób. PZL Mielec Sp. z o.o. produkcja śmigłowców Blackhawk oraz samolotów M28 Skytruck i M18 Dromader oraz komponentów lotniczych. Zakład zatrudnia ok osób. Pratt & Whithey Kalisz produkcja podzespołów do silników turbinowych dla Pratt & Whitney Canada Inc. - światowego lidera silników małych i średnich mocy. Zakład zatrudnia ok osób. 2

3 Goodrich-Krosno Sp. z o.o. producent podwozi do samolotów cywilnych i wojskowych ( do F-16 i Boeing 737). Zakład zatrudnia ok. 450 osób. Avio Polska centrum inżynierskie projektowania komponentów silników lotniczych, producent komponentów silników lotniczych. Zakład zatrudnia ok. 400 osób. Hispano Suiza Polska Sp. z o.o. producent komponentów silników lotniczych. Zakład zatrudnia ok. 400 osób. Polska ma duże zasługi w przemyśle lotniczym, w chwili obecnej polskie firmy są kooperantami wielkich firm europejskich i światowych, a ich rola w światowej sieci kooperacyjnej stale wzrasta. Zaplecze produkcyjne polskiego przemysłu lotniczego stanowią: Firmy o profilu lotniczym ok. 100 W tym MŚP ok. 80 Ogólne zatrudnienie ok osób, Wartość sprzedaży ok. 1 mld /rok. Miejsce polskiego przemysłu lotniczego w światowym lotnictwie Obszar Zatrudnienie Sprzedaż (mld /rok) Świat OGÓŁEM USA EU Szwecja ,1 Czechy ,4 Rumunia ,2 Polska ,0 Pod względem liczby zatrudnionych, firmy polskiego przemysłu lotniczego można podzielić na następujące grupy: o Przedsiębiorstwa duże - firmy zatrudniające po kilka tysięcy pracowników, producenci napędów: silników i przekładni silnikowych i śmigłowcowych oraz komponentów napędów, producenci samolotów, komponentów płatowcowych, producenci śmigłowców, komponentów śmigłowcowych; 3

4 o Przedsiębiorstwa średnie, zatrudniające po kilkuset pracowników - firmy produkujące układy olejowe, powietrzne, paliwowe, elementy podwozi samolotowych, osprzęt kontrolno nawigacyjny, agregaty, symulatory i urządzenia treningowe, małe samoloty, szybowce, motoszybowce, lotnicze elementy kompozytowe, wojskowe zakłady lotnicze prowadzące działalność remontową. o Przedsiębiorstwa małe, zatrudniające od kilkunastu do kilkudziesięciu pracowników - firmy osprzętowe, podwykonawcy elementów dla przemysłu lotniczego, producenci samolotów lekkich i ultralekkich oraz szybowców. Ze względu na strukturę własnościową, przedsiębiorstwa polskiego przemysłu lotniczego można podzielić na: Przedsiębiorstwa państwowe np. WSK Kalisz, WSK Krosno, WZL Przedsiębiorstwa sprywatyzowane np. WSK PZL-Rzeszów S.A., PZL-Warszawa Okęcie S.A. (EASD), Goodrich Krosno, PW-Kalisz, PZL Mielec, PZL Świdnik Małe i średnie przedsiębiorstwa prywatne z polskim kapitałem m.in. Ultratech, Wietpol, Waldrex, Wytwórnia Konstrukcji Kompozytowych, Mikrotech, Zakłady Lotnicze Margański & Mysłowski Przedsiębiorstwa tworzone od podstaw w efekcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, - np. Hispano Suiza Polska, Vac Aero, Avio Polska, Creuzet, Remog, Iwamet DOLINA LOTNICZA INNOWACYJNY KLASTER Przemysł lotniczy w Polsce rozmieszczony jest nierównomiernie. Uwarunkowania historyczne, w tym idea COP, spowodowały, iż branża zaczęła rozwijać się intensywnie w południowo - wschodniej Polsce już przed wojną. Restrukturyzacja przemysłu lotniczego oraz napływ inwestycji zewnętrznych przyczyniły się do intensywnego rozwoju branży lotniczej w ostatnich latach. W chwili obecnej w województwie podkarpackim oraz częściowo lubelskim i śląskim ( okolice Bielska - Białej) zlokalizowanych jest około 90% 4

5 polskiego przemysłu lotniczego. Obszar ten słynie z produkcji i serwisowania zróżnicowanych typów samolotów. Przedsiębiorstwa tu zlokalizowane wytwarzają: o Samoloty sportowe, pasażerskie, rolnicze, szkoleniowe i biznesowe o Helikoptery o Szybowce o Silniki o Części silników, przekładnie o Inne elementy i akcesoria lotnicze. W celu dalszego rozwoju regionu wiodący przedsiębiorcy związani z lotnictwem podjęli historyczną decyzję. Dnia 11 kwietnia 2003 zostało powołane do życia Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza. Cele Stowarzyszenia Dolina Lotnicza : 1. Organizacja i rozwijanie efektywnego kosztowo łańcucha dostawców 2. Stworzenie dogodnych warunków do rozwoju przedsiębiorstw przemysłu lotniczego w regionie 3. Dalszy rozwój badań, umiejętności i kwalifikacji w zakresie lotnictwa 4. Współpraca i rozwój przemysłu lotniczego i uczelni wyższych, które będą promować nowe koncepcje oraz rozwijać sektor badawczo-rozwojowy w przemyśle lotniczym 5. Promocja polskiego przemysłu lotniczego 6. Wspieranie przedsiębiorstw z przemysłu lotniczego 7. Wpływanie na politykę gospodarczą polskiego rządu w kwestiach związanych z przemysłem lotniczym. Głównym celem Doliny Lotniczej jest przekształcenie Polski południowo-wschodniej w jeden z wiodących w Europie regionów lotniczych, który będzie dostarczał różnorodne produkty i usługi z zakresu przemysłu lotniczego dla najbardziej wymagających klientów.. Zadania szczegółowe: o Polepszanie istniejącej bazy produkcyjnej o Stworzenie trwałej i niezawodnej sieci poddostawców oraz efektywnego kosztowo łańcucha dostawców o Przyciąganie inwestorów zagranicznych o Rozwijanie współpracy z innymi europejskimi ośrodkami przemysłu lotniczego 5

6 o Promowanie współpracy przemysłu lotniczego z uczelniami technicznymi, instytutami naukowymi i jednostkami badawczymi W skład Stowarzyszenia Dolina Lotnicza wchodzi obecnie 85 członków z regionu, a kolejni zainteresowani przechodzą proces aplikacyjny. Dolina Lotnicza jest największym i najbardziej znanym polskim klastrem. Jest również jednym z najbardziej liczących się lotniczych klastrów w Unii Europejskiej. Pomysłodawcą i inicjatorem powołania Stowarzyszenia Dolina Lotnicza był prezes największej polskiej firmy lotniczej WSK Rzeszów, Marek Darecki. Mimo, że od początku zakładano, że Stowarzyszenie będzie miało charakter regionalny i jego członkami będą przedstawiciele firm z południowo-wschodniej Polski, to od tej reguły zostały uczynione dwa wyjątki - obydwa dotyczą lotniczych firm z Wielkopolski, a dokładniej z Kalisza. Ze względu na powiązania kapitałowe WSK Rzeszów oraz Pratt & Whitney Kalisz oraz komplementarność ich eksportowej oferty produkcyjnej, oraz wspólnych działań dotyczących wdrażania i rozwoju nowoczesnych technologii lotniczych, Pratt & Whitney Kalisz został członkiem Doliny Lotniczej już w początkowej fazie rozwoju. Kolejnym przedsiębiorstwem z Kalisza, przyjętym do Stowarzyszenia było VAC Aero, które, jako uzupełnienie swojej działalności na terenie Wielkopolski, postanowiło wybudować zakład na terenie Parku Technologicznego Aeropolis przy lotnisku Rzeszów Jasionka, co umożliwiło jego przystąpienie do klastra Dolina Lotnicza. Przedstawiciele obydwu tych firm aktywnie włączają się do działań, zarówno Stowarzyszenia Dolina Lotnicza, jak również Centrum Zaawansowanych Technologii AERONET Dolina Lotnicza, które zostało powołane w celu rozwijania współpracy pomiędzy polskim przemysłem lotniczym i ośrodkami naukowo badawczymi. Dlatego też, liczne podejmowane przez Dolinę Lotniczą działania, dotyczące identyfikacji kluczowych technologii lotniczych oraz opracowania scenariuszy rozwoju polskiego przemysłu lotniczego, odnoszą się w pewnym 6

7 zakresie również do wielkopolskich firm lotniczych. W tym kontekście, doświadczenia z realizacji przez SGPPL Dolina Lotnicza projektu FORESIGHT mogą być podstawą do analizy technologicznych potrzeb rozwojowych przemysłu w Wielkopolsce. Foresight regionalny, a foresight technologiczny Foresight regionalny jest procesem, w którym tworzy się średnio lub długoterminowe wizje. Działania podejmowane są na ograniczonym terytorium o specyficznej koncentracji czynników rozwoju. Foresight regionalny posługuje się ogólnymi metodami badań. Metody te stanowią kombinacje takich elementów jak antycypacja, partycypacja, sieć, wizja oraz akcja. Służą one do gromadzenia informacji i podejmowania decyzji na poziomie regionalnym. Foresight regionalny skierowany jest dla tych, którzy dzielą wspólne terytorium dla kontroli ich przyszłego rozwoju. Główna cechą, która wyróżnia regiony (w porównaniu do innych poziomów terytorialnych) jest bliskość geograficzna podmiotów i ograniczony zakres przestrzenny. Mimo faktu, iż globalizacja uważana jest za jedną z głównych sił rozwoju społecznego oraz gospodarczego, rozwój ten w dużej mierze zależy od struktur i działań regionalnych. Znajomość lokalna jak i bliskość fizyczna grają główną rolę natomiast konkurencja globalna oraz międzynarodowa zależy od aktywnego poszukiwania i rozwoju mocnych punktów regionalnych oraz szczegółowych. Regiony mogą stać się silnym graczem zarówno na arenie lokalnej jak i międzynarodowej. Są one również siłami napędowymi dla innowacji, tworzenia miejsc pracy oraz mają potencjał dla rozwoju silniejszej tożsamości. Foresight ma potencjał reagowania na szeroki zakres problemów społecznych, w tym tożsamość kulturową, zdrowie publiczne, edukację społeczną i szkolenie. Dzięki działaniom foresightu pojawia się szansa wpłynięcia na przyszłość regionalną jak i lokalną. Foresight pomaga regionom przełamać bariery, sformułować długoterminowe wizje oraz wyjaśnić, jak są one powiązane. Główny cel polega na wyznaczeniu tych czynników, które charakteryzują region i wyznaczają problemy jego rozwoju. Następnie należy określić, kiedy i w jakich okolicznościach konkretne działanie foresightowe może być pożyteczne. Nie jest tu istotna precyzyjna definicja regionu, wystarczająca jest ogólna typologia regionów. Uważa się, że foresight regionalny może: zidentyfikować zasoby lokalne oraz potencjał; dostarczyć platformę, na której systemy innowacji regionalnych mogą być ustanowione i utrzymane; wyjaśnić i uzasadnić kompetencje instytucjonalne oraz uprawnienia w regionie w połączeniu do krajowych i europejskich polityk innowacji oraz sieci. Elementy foresightu regionalnego: identyfikacja kluczowych dla danego regionu kierunków rozwoju; 7

8 uzyskanie konsensusu społecznego, co do kierunków rozwoju; identyfikacja kluczowych organizacji potrzebnych do osiągnięcia zamierzonych kierunków; stworzenie sieci współpracy pomiędzy jednostkami, które podejmą zaplanowane działania; budowa scenariuszy. Terminy foresight technologiczny oraz foresight są wykorzystywane zamiennie. Ten pierwszy jest w dużej mierze zastępowany pośród twórców polityki prostym terminem foresight, z racji rosnącego zastosowania tego typu technik w dziedzinach poza technologicznych. Uważa się, iż zadania foresightu technologii często w równej mierze dotyczą kwestii gospodarczych, społecznych oraz kulturowych, jak i rozwoju technologicznego. Dwie popularne definicje foresightu zostały stworzone przez brytyjskich badaczy. Najczęściej cytowaną definicją foresightu jest stworzona przez Bena Martina, który opisuje foresight badawczy, jako proces zaangażowany w systematyczne próby spojrzenia na długoterminową przyszłość nauki, technologii, gospodarki oraz społeczeństwa, mający na celu identyfikację obszarów badań strategicznych oraz powstających technologii, które mają potencjał przyniesienia najwyższych korzyści gospodarczych i społecznych. Natomiast, Lucke Georghiou opisuje foresight technologiczny, jako Systematyczne środki oceny tych rozwojów nauki oraz techniki, które mogą mieć wyraźny wpływ na konkurencyjność przemysłową, tworzenie bogactwa oraz jakość życia. Elementy foresightu technologicznego identyfikacja kluczowych technologii w przyszłości; ocena szans i zagrożeń dla technologii; identyfikacja działań, które należy podjąć w celu rozwoju technologii; budowa scenariuszy. Metody foresightu technologicznego o Metody eksploratywne - są skierowane na zewnątrz. Rozpoczynają się w teraźniejszości i poruszają się w przyszłość albo na podstawie ekstrapolacji trendów przeszłych lub dynamiki przypadkowej lub poprzez pytania, co jeśli? na temat implikacji możliwego rozwoju lub zdarzeń, które mogą leżeć na zewnątrz tych znanych trendów. Do narzędzi tutaj wykorzystywanych należą; analizy trendu, wpływu oraz analizy między wpływami oraz konwencjonalna metoda Delhi. 8

9 o Metody normatywne - są skierowane do wewnątrz. Prezentują wstępny, często pożądany obraz możliwych zdarzeń w przyszłości, które leżą w obszarze szczegółowego zainteresowania. Działają one wstecz w celu zbadania czy i jak te zdarzenia przyszłe mogłyby nie wyrosnąć z teraźniejszości, jak można by je osiągnąć lub ich uniknąć posiadając dostępne technologie, zasoby jak i również ograniczenia. o Metody ilościowe polegają na reprezentacji liczbowej opracowań. Plusem tej metody jest na pewno zdolność do badania wskaźników i skali zmiany jednak metody ilościowe mają również zauważalne wady. Chodzi tutaj między innymi o ograniczony dostęp wielu ważnych zmiennych społecznych politycznych, niebezpieczeństw pozornej precyzji czy też problemy z komunikowaniem się z mniej licznymi grupami adresatów. Metody ilościowe wykorzystują modele proste. Podejścia ilościowe obejmują ekspertów nadających wartości liczbowe zdarzeniom lub tworzących takie wartości na podstawie liczby ludzi, którzy zgadzają się z konkretnym stwierdzeniem lub prognozą o Metody jakościowe- wykorzystuje się je tam gdzie trendy kluczowe lub zdarzenia są trudne do zmierzenia poprzez uproszczony wskaźnik lub tam gdzie takie dane nie są dostępne. Dużym plusem metody jakościowej jest zachęcanie do kreatywnego myślenia takiego jak burza mózgów, pisanie utopijne, oraz science fiction. Główną kwestią foresightu jest przyszłość, dlatego też warto zapoznać się z metodami stosowanymi w programach foresightu, które pozwalają na ocenę przyszłości. Dostępna jest szeroka gama metod. Niektóre z nich są zapożyczone z zarządzania i planowania, a inne zostały specjalnie zaprojektowane dla badania przyszłości. Istotny jest fakt, iż metody są wybierane, jako odpowiednie dla celu, dla którego mają być użyte, natomiast na wybór metod wpływa wcześniejsze zbadanie przyszłości. Wybór metod foresightu zależy od kilku czynników. Najważniejsze z nich są na pewno środki finansowe dostępne w trakcie działania, jak również cele działania. Wiele metod może być wykorzystywanych na różny sposób, co pozwala na spełnienie przez nie rozmaitych funkcji w działaniach foresightu. Metoda DELPHI Metoda Delphi dla nowoczesnych metod foresightu jest czymś więcej niż prostą nazwą własną, która pochodzi od wyroczni delfickiej. Metoda ta jest ankietą ekspertów, w której w drugiej rundzie ankiety rezultaty z pierwszej rundy zwracane są, jako wyniki. Posiada ona elementy, przepowiadające oraz normatywne. Dostarcza ona również rezultaty zarówno jakościowe jak i ilościowe. Metoda delficka jest to ankieta sterowana przez grupę monitorującą, zawiera kilka rund grup, ekspertów, którzy są anonimowi między sobą. Zwykle celem i rezultatem badania Delphi jest organizacja debaty, zebranie i podsumowanie opinii oraz osiągniecie wspólnego punktu widzenia. Jest to wartościowe 9

10 narzędzie badawcze stosowane do komunikacji i wymiany opinii dotyczących danego tematu oraz sprecyzowania wiedzy ekspertów na temat przyszłości. Metoda jest użyteczna dla długoterminowej oceny w przypadku, gdy szacunkowe dane nie przynoszą rezultatu. Jest także pomocna w zbieraniu opinii większej grupy ekspertów z tych dziedzin, w których istnieją niewystarczające informacje dotyczące rozwoju, a także w przypadku, gdy eksperci nie mają odwagi otwarcie formułować swoich prawdziwych opinii. Metodologia jest stworzona tak, aby wykluczyć dominacje poszczególnych indywidualnych osób i ich wpływ na innych. Głównym użytkownikami metody Delphi są przedsiębiorstwa. Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami krajowymi, odbiorcami metody są zwykle podmioty zainteresowane wiedzą na temat przyszłości, więc obok firm użytkownikami są również ministerstwa, instytucje badawcze, dziennikarze, nauczyciele a także studenci i uczniowie. Osoby zaangażowane w badanie to eksperci między innymi z takich dziedzin jak nauka, kultura oraz biznes. Badania metodą Delphi są czasochłonne oraz wymagają zaangażowania zarówno pracowników jak i ekspertów. Metoda Delphi jest bardzo interesującym narzędziem nie tylko dla firm, lecz także dla organizacji badawczych. Metoda burzy mózgów Ludzki mózg jest zdolny do tworzenia skojarzeń, dlatego też słysząc określone słowo, wyszukuje on automatycznie kojarzące się z tym inne słowa. Mimo tego, iż zdolności jednej osoby są ograniczone, liczba generowanych słów wzrasta w przypadku współpracy kilku osób. Dzieje się tak gdyż skojarzenia słowne wymyślone przez jedne osoby stymulują funkcjonowanie mózgu innych osób. Metoda burzy mózgów opiera się na dwóch istotnych zasadach. Pierwszą z nich jest teoria skojarzeń natomiast druga zasada podkreśla, iż burza mózgów powinna odbywać się w atmosferze relaksu. Burzę mózgów można zdefiniować w następujący sposób: Metoda stosowana w grupach i mająca na celu wspieranie procesu kreatywnego rozwiązywania problemów, generowania nowych pomysłów i większej akceptacji proponowanych rozwiązań Aby uzyskać jak najlepsze wyniki należy zastosować się do kilku zasad: o nie wolno krytykować lub osądzać, o podczas sesji uczestnicy mogą wyrażać swoje pomysły całkowicie otwarcie, o wszystkie pomysły powinny być zapisane, o wyniki powinny być oceniane po pewnym czasie. Korzyści, jakie wynikają z dobrze zorganizowanej burzy mózgów są liczne. Jest to na pewno szybki i oszczędny sposób opracowywania rozwiązań. Wyniki i metody rozwiązywania problemów są nieoczekiwane natomiast atmosfera panująca w zespole jest bardziej otwarta. Dzięki temu, że współpracownicy uczestniczyli w procesie decyzyjnym staje się on łatwiejszy. Technika taka jak burza mózgów oferuje nowe sposoby zachęcania pracowników do twórczego myślenia, co prowadzi do rozwiązywania problemów jak i usprawniania działalności firmy. 10

11 Zarówno metoda DELPHI, jak i metoda burzy mózgów były stosowane podczas realizacji przez Stowarszyszenie Dolina Lotnicza projektu foresight, którego celem była identyfikacja kluczowych technologii dla polskiego przemysłu lotniczego oraz opracowanie możliwych scenariuszy rozwoju do roku Analiza SWOT Opisując metody wykorzystywane w programach foresightu warto również poświęcić uwagę analizie SWOT. Analiza SWOT jest narzędziem analitycznym, które wykorzystywane jest do kategoryzacji znaczących zewnętrznych i wewnętrznych czynników wpływających na strategie terytorialne lub strategie organizacji. W przypadku foresightu czynniki te mogą mieć wpływ na przyszłe zdarzenia. Analiza ta gromadzi i przedstawia informacje o czynnikach zewnętrznych i wewnętrznych, które mogą mieć istotne znaczenie dla ewolucji terytorium lub organizacji.dostarcza ona dane na temat silnych stron organizacji oraz słabości, jak również określa listę zagrożeń i szans. Scenariusze Pojęcie scenariusz w programach foresightowych stosowane jest w sensie tworzenia przyszłości lub pewnych jej aspektów. Metoda budowy scenariuszy skupia jednak się bardziej na badaniach symulacyjnych i efektach podjęcia różnych decyzji niż na przewidywaniu przyszłości. Na poziomie narodowym, regionalnym i lokalnym scenariusze mogą być stosowane do: poprawy zdolności planowania; podejmowania strategicznych decyzji w sektorze publicznym i jako wskaźnik najważniejszych inwestycji kapitałowych. Scenariusze mogą pomagać decydentom sektora publicznego: w uporządkowanym myśleniu o przyszłości przy podejmowaniu decyzji; braniu pod uwagę wszystkich możliwych opcji przyszłości; definiowaniu pożądanych wizji przyszłości; stosowaniu umiejętności nabytych podczas budowy scenariusza w procesie podejmowania decyzji; stymulowaniu kreatywności i uwalnianiu od presji problemów krótkoterminowych. Scenariusze mogą mieć charakter dynamiczny (koncentrowanie się na trendach i rozwoju zdarzeń) oraz statyczny (skupianie się na określonym punkcie w przyszłości). Scenariusze 11

12 mogą powstawać podczas spotkań roboczych, niewielkich grup ekspertów, na podstawie wyników badań oraz przekonań ich twórców. Określając przedmiot scenariusza należy zwrócić uwagę na: przyjęcie odpowiedniego horyzontu czasowego, determinującego zakres aspektów do uwzględnienia przy jego budowie; Identyfikację czynników kluczowych, mogących zaistnieć w przyszłości, i mających wpływ, na jakość podejmowanych decyzji. Scenariusze mogą być stosowane jako: punkt wyjściowy do dyskusji i generowania idei podczas prac panelowych; narzędzie do testowania solidności przyjętej polityki; do wymiany poglądów na temat wizji przyszłości podczas procesu foresightu; produkt tego procesu do prezentacji wyników foresightu w szerszych kręgach Technologie krytyczne (kluczowe) Technologie krytyczne (kluczowe) mogą w znacznym stopniu wpłynąć na konkurencyjność kraju oraz jakość życia. Wywodzą się one z planowania strategicznego i mają na celu identyfikacje krótkoterminowych priorytetów badawczych. Metoda krytyczna polega na zastosowaniu kryteriów względem, których oceniana jest krytyczność poszczególnych technologii. Aby technologia mogła zostać uznana za krytyczną, powinna ona spełniać następujęce kryteria: aspekt polityczny powinien zostać wskazany rodzaj interwencji politycznej dla realizacji wyników badań, szczególnie w zakresie procesów badawczo rozwojowych, komercjalizacji, rozpowszechniania i wdrażania wyników; nie jest dopuszczalne przedstawianie technologii powszechnej, jako technologii krytycznej; Metoda ta stosowana jest w ustalaniu krajowych priorytetów w zakresie prac badawczorozwojowych. W wyniku prowadzonych przez klastrer Dolina Lotnicza badań metodą DELPHI, przy udziale najlepszych polskich naukowców z sektora lotniczego oraz espertów reprezentujących przedsiębiorstwa lotnicze z całej Polski, w tym z Wielkopolski, powstała 12

13 lista technologii, które mogą być kluczowe dla rozwoju przemysłu lotniczego w nadchodzących latach. Lista ta została następnie poddana weryfikacji podczas serii paneli eksperckich oraz przekazana do konsultacji społecznych wśród przedsiebiorców lotniczych w Polsce, którzy oceniali komercyjną opłacalność wdrażania i rozwijania tych technologii. Finalnym rezultatem tych działań był wybór niżej przedstawionych technologii, co do których uzyskano konsensus, iż są kluczowe dla przyszłości polskiego sektora lotniczego, powinny zostać wpisane do Narodowej Strategii Badawczej, a ich wdrażanie i rozwój powinien uzyskać wsparcie ze środków publicznych. Kształtowanie nadplastyczne (SPF) Kombinacja superplastik forming SPF i DG Żaroodporne dyfuzyjne powłoki (dyfuzyjne, PVD, EB- PVD, CVD) Technologia monokryształów Flow - forming Technologie Rapid Prototyping Wykonywanie części metodami HSM (high speed machining) Kucie matrycowe precyzyjne Powłoki nanokrystaliczne ncop Technologie laserowe ( np. wiercenie, cięcie, kształtowanie) Odlewanie części z żeliw hartowanych z przemianą izotermiczna (ADI, DADI, AADI, CADI, AVCI) Odlewanie stopów lotniczych o zmiennej strukturze krystalicznej Odlewanie precyzyjne metodą wytapianych modeli z zachowaniem krzepnięcia kierunkowego SD Odlewanie precyzyjne metodą wytapianych modeli z zachowaniem krzepnięcia objętościowego GR Profilowe hartowanie indukcyjne kół i wałków Spawanie superstopów niklu i kobaltu Obróbka strumieniem cieczy (Fluid Jet Machining - FJM, Water jet) Tłoczenie i wytłaczanie hydromechaniczne Nawęglanie próżniowe Obróbka elektroiskrowa (EDM) Technologie symulacji przepływu CFD Technologie symulacji procesów produkcyjnych (formowanie, organizacja produkcji,...) Kształtowanie materiałów typu GLARE Technologia nanokompozytów Technologie wytwarzania typu GLARE Technologia sucha ( dry lay-up technology) zwana również technologią prepregową 13

14 ( prepreg technology) Technologia sucha ( prepregowa) z zastosowaniem materiałów utwardzanych w niskich temperaturach i przy niewielkich naciskach, eliminująca konieczność stosowania autoklawów Technologia obcinania i obróbka wykańczająca elementów kompozytowych Technologie łączenia elementów kompozytowych z elementami metalowymi Technologie łączenia elementów kompozytowych z elementami z tworzyw sztucznych Technologia materiałów kompozytowych termoplastycznych Technologia wykonywania kompozytowych aparatów kierujących do sprężarek silników turbowentylatorowych Technologia układania struktur wielowarstwowych z zastosowaniem projektorów laserowych np. typu VIRTEK Technologia układania taśm Kompozyt węgiel-węgiel Technologie montażu dużych zespołów lotniczych Systemy automatycznego montażu Technologie montażu urządzeń awioniki zwiększające ich niezawodność Inteligentne urządzenia do badań NDT z automatyczną realizacją procesu i interpretacją/oceną wskazań Techniki badań ultradźwiękowych Techniki badania modułów przekładni lotniczych dla silników: turbowałowych, turbośmigłowych i turbowentylatorowych Technologie przetwarzania i transmisji danych na pokładzie samolotów Technologie wytwarzania zminiaturyzowanych czujników i mechanizmów elektromechanicznych Biorąc pod uwagę doświadczenia firm lotniczych w Wielkopolsce, wydaje się, że specjalizacją regionu mogłyby być następujące technologie, które zostały zdefiniowane jako kluczowe: Profilowe hartowanie indukcyjne kół i wałków Żaroodporne dyfuzyjne powłoki (dyfuzyjne, PVD, EB- PVD, CVD) Powłoki nanokrystaliczne Cop Techniki badań ultradźwiękowych Nawęglanie próżniowe Wykonywanie części metodami HSM (high speed machining) Obróbka elektroiskrowa (EDM) 14

15 Produktami Wielkopolskiego Klastra Lotniczego, które w najbliższy czasie mogą stać się specjalizacją regionalną są podzespoły lotniczych silników turbinowych, a w szczególności: koła zębate i przekładnie wałki rurki Również produkcja części zamiennych do używanych obecnie w różnych krajach świata silników lotniczych PZL oraz ich remonty mogą jeszcze przez następne kilkanaście lat być atrakcyjną ofertą regionu. Skutecznie przeprowadzona restrukturyzacja i prywatyzacja pozostałych państwowych firm z sektora lotniczego w Wielkopolsce z pewnością zwiększyłaby ich szansę na rozwój i zdobywanie nowych rynków. W najbliższych latach wskazane byłoby przeprowadzenie badań foresightowych dla Wielkopolski, ze szczególnym uwzględnieniem sektora lotniczego, który może stać się jedną z ważnych specjalizacji regionu. Platforma informacyjna, której utworzenie planuje Wielkopolski Klaster Lotniczy, mogłaby stanowić efektywne narzędzie dla realizacji projektu foresight, zwłaszcza w procesie badawczym metodą DELPHI oraz podczas konsultacji społecznych. SCENARIUSZE ROZWOJU Sytuacja na światowym rynku i jego konsekwencje dla Polski z jednej strony pozwalają na prognozy systematycznego wzrostu krajowej produkcji lotniczej, z drugiej zaś strony powodują konieczność konsolidacji organizacyjnej, kapitałowej i produkcyjnej polskiego przemysłu lotniczego. Konsolidacja ta powinna umożliwić zakończenie procesu restrukturyzacji i zasadniczą poprawę konkurencyjności, jako warunku utrzymania się na rynku i rozwoju. Jest to szczególnie ważne po wstąpieniu Polski do UE, w której istnieje skonsolidowany, nowoczesny pod względem technologicznym i konkurencyjnym przemysł lotniczy i związany z nim przemysł obronny. Konkurencja cenowa jak i wymogi ekologiczne wymuszą wdrażanie nowoczesnych technologii pozwalających produkować taniej i czyściej. Szansą dla polskiego przemysłu lotniczo-obronnego, w tym dla firm z województwa wielkopolskiego mogą być również propozycje offsetowe związane z zakupami uzbrojenia. Dodatkowym czynnikiem zachęcającym do zwiększenia kooperacji oraz do lokowania nowych inwestycji są pozytywne doświadczenia potencjalnych inwestorów z dotychczasowych prywatyzacji czy tworzenia przedsiębiorstw od podstaw. Konsekwencje zaniechania działań Niepodjęcie działań przez polskie przedsiębiorstwa oraz brak aktywnej polityki rządu i regionalnych władz samorządowych wobec sektora lotniczego groziłoby: stopniowym zmniejszaniem znaczenia polskiego sektora lotniczego poważnym wzrostem bezrobocia w regionach gdzie ten przemysł jest obecnie zlokalizowany, a w konsekwencji stagnacją gospodarczą 15

16 całkowitym uzależnieniem się polskiej gospodarki i lotniczego przemysłu obronnego od wyrobów importowanych. Przewidywane zmiany wewnątrz sektora Kierunek zmian wewnątrz sektorowych podyktowany jest względami ekonomicznymi jak i ogólnoświatową tendencją determinującą branżę lotniczą. Mając na uwadze warunki zewnętrzne i uwarunkowania lokalne można przewidzieć następujące kierunki działań: wprowadzenie najnowszych technologii do firm lotniczych i pracujących na potrzeby lotnictwa stały rozwój istniejących technologii, systemów produkcyjnych, jakościowych i organizacyjnych dalszą konsolidację branży. zwiększenie poziomu zatrudnienia związanego z rozbudową sieci poddostawców dla dużych firm związanych ze światowym przemysłem i posiadających inwestorów branżowych zainteresowanie inwestorów strategicznych polskimi przedsiębiorstwami nowe inwestycje green field firm z sektora lotniczego dostosowanie zakładów lotniczych do norm jakościowych obowiązujących w światowym przemyśle lotniczym dostosowanie zakładów lotniczych do coraz ostrzejszych norm środowiskowych dostosowanie oferty handlowej do potrzeb rynku światowego stały transfer technologii, systemów organizacyjnych, produkcyjnych, jakościowych z dużych firm do poddostawców utrzymanie wysokiego udziału procentowego eksportu w obszarze produkcyjnym utrzymanie generalnie kooperacyjnego charakteru produkcyjnego, tj. produkcję części, podzespołów, modułów utrzymanie produkcji dotychczasowych wyrobów finalnych oraz napędów lotniczych możliwość wykreowania nowych wyrobów finalnych w obszarze małych samolotów klasy business/dyspozycyjnych/sportowych/ulm/ śmigłowców oraz napędów lotniczych Przewidywane zmiany w otoczeniu intensywny rozwój współpracy przemysłu z nauką wzrost poziomu dydaktyczno szkoleniowego szkół średnich technicznych oraz centrów kształcenia praktycznego wraz z postępującym dostosowaniem kierunków nauczania i specjalizacji do rzeczywistych potrzeb rynku pracy wzrost poziomu dydaktyczno-naukowego uczelni technicznych wraz z postępującym dostosowaniem kierunków nauczania i specjalizacji do rzeczywistych potrzeb rynku powstawanie i rozwój parków technologicznych oraz inkubatorów przedsiębiorczości 16

17 rozwój zaplecza B+R, zarówno w ramach poszczególnych firm, jak i w wymiarze centralnym oraz regionalnym, ze szczególnym uwzględnieniem laboratoriów badań dla przemysłu lotniczego powstanie i rozwój innych centrów badawczych OKREŚLENIE WARUNKÓW ROZWOJU PRZEMYSŁU LOTNICZEGO Globalizacja w obszarze przemysłu lotniczego, mająca miejsce również w skali Polski, narzuca konieczność spojrzenia na potrzeby przemysłu lotniczego Wielkopolski w szerszym kontekście, co szczególnie odnosi się do potrzeb w zakresie infrastruktury badawczo-rozwojowej. Z uwagi na charakterystyczne cechy obecnego stanu branży w obszarze badań i rozwoju tj.: naturalny proces starzenia się infrastruktury badawczej w wyniku istniejącego od lat niedoinwestowania, postępujące rozdrobnienie, a co za tym idzie niekiedy niepotrzebne dublowanie potrzeb badawczych, wąski zakres możliwości badawczych aparatury i prowadzonych prac, brak napływu nowej kadry badaczy. Wydaje się konieczne prowadzenie skoordynowanej polityki organizacyjnej i inwestycyjnej. Powinna ona polegać na: stałego wzbogacania kadry naukowo- badawczej o nowych specjalistów zacieśnianiu współpracy między nauką a przemysłem, tworzenia nowych, specjalistycznych laboratoriów, w celu zaspokojenia potrzeb rozwojowych przemysłu lotniczego, ciągłego odnawiania, unowocześniania i rozbudowy istniejącej infrastruktury badawczej Warunkiem koniecznym realizacji zadań zgodnych z kierunkami badań naukowych i prac rozwojowych przemysłu lotniczego powinien być rozwój nowych technologii, skoordynowany ze światowymi trendami w lotnictwie oraz stworzenie infrastruktury badawczo-rozwojowej, wyposażonej w najnowocześniejszą aparaturę i najwyższej jakości kadrę naukową. Dla uzyskania ciągłego rozwoju nowoczesnego przemysłu lotniczego konieczne jest zapewnienie ewolucji wyposażenia laboratoriów, którego jakość będzie wyprzedzała zaawansowane technologie realizowane w firmach producentach części i zespołów sprzętu lotniczego. Z uwagi na obserwowane przez przemysł kierunki rozwoju technologii w ramach branży jak i w celu wzbogacenia wyspecjalizowanej infrastruktury badawczej na potrzeby przemysłu 17

18 lotniczego, należałoby wspierać powstania i rozwój specjalistycznych ośrodków na terenie Wielkopolski: Centrum Rozwojowe Kół Zębatych Centrum Rozwojowe Procesów Specjalnych, Organizacja infrastruktury badawczej polegająca na wzmocnieniu najlepszych istniejących ośrodków i tworzeniu nowych, ściśle nastawionych na potrzeby przemysłu, powinna zaowocować rozwiązaniem najbardziej palącego problemu współpracy nauki i przemysłu w Polsce, czyli wzmocnienia transferu wiedzy i innowacji do przemysłu, kończącego się wdrożeniem. Transfer ten najlepiej realizować poprzez wspólne projekty celowe, realizowane przez zespoły naukowo-przemysłowe. Realizacja takiego scenariusza wymaga sporego zaangażowania środków tak publicznych, jak i prywatnych. Korzyści, jakich należy oczekiwać w wyniku sprawnego działania systemu wspomagającego rozwój technologii i wdrażanie innowacyjnych rozwiązań do przemysłu lotniczego, z całą pewnością znacznie przewyższą początkowe nakłady. Potrzeby kadrowe przemysłu lotniczego Proces starzenia się i niedostatku kadry B+R jest widoczny, obserwuje się brak ciągłości w wielu specjalnościach. Brakuje także wielu specjalistów z nowych obszarów wiedzy lotniczej i stwarzać to będzie problemy dla rozwoju przemysłu lotniczego bez systemowego rozwiązania tego problemu. Równocześnie silnie uwidaczniają się braki średniej kadry technicznej, w tym operatorów maszyn CNC, specjalistów od procesów specjalnych, obróbki cieplnej, pokryć, metod badań nieniszczących, itp. Dlatego należy dokonać intensyfikacji działań, mających na celu propagowanie zawodu inżyniera mechanika i technika w odpowiednich specjalnościach oraz podjąć działania systemowe, zapewniające szkolenie i dopływ odpowiedniej kadry zarówno do obszaru B+R jak i obszaru produkcyjnego. Konieczne są również działania na poziomie regionalnym w Wielkopolsce, których celem byłoby dostosowanie programów nauczania w szkołach technicznych średniego szczebla do rzeczywistych potrzeb przemysłu, jak również opracowanie programów dokształcania absolwentów techników. Utworzenie platformy informacyjnej Platforma informacyjna, której budowę planuje Wielkopolski Klaster Lotniczy, mogłaby stanowić efektywne narzędzie do tworzenia i aktualizacji bazy danych, niezbędnych do prawidłowej komunikacji pomiędzy podmiotami klastra, jak również do realizacji innych celów, np. do projektu foresight, prowadzenia badań metodą DELPHI, konsultacji społecznych wśród firm i instytucji lotniczych. Platforma informacyjna mogłaby również zwiększyć możliwości innowacyjne 18

19 przedsiębiorstw i instytucji klastra w następujących polach: - generowanie pomysłów, realizację projektów i wdrażanie nowych rozwiązań. - tworzenie nowych trendów, koncepcji i modeli na temat produktów, procesów lub modeli działalności gospodarczej; - tworzenie samoorganizujących się społeczności, które wspierają rozwój nowych produktów i ich modeli biznesowych za pomocą inteligencji zbiorowej Przy założeniach dotyczących budowa platformy informacyjnej, jako bazy danych umożliwiającej wymianę danych on line., powinno rozważyć się utworzenie dwóch integralnych części obsługiwanych przez jednego administratora. Platforma posiadałaby więc część ogólnodostępną, zawierającą informacje, które nie są poufne i mogą być przekazywane poza strukturę klastra. Druga część natomiast byłaby dostępna wyłącznie dla autoryzowanych podmiotów klastra, po zalogowaniu się do systemu i wprowadzenia odpowiedniego hasła, przydzielonego przez administratora platformy zarejestrowanym jednostkom. W ramach dalszej współpracy, powinien zostać wypracowany efektywny system wymiany informacji on line dla instytucji zainteresowanych oraz firm zrzeszonych w klastrze. Proces budowy platformy, jako bazy danych mógłby obejmować następujące etapy: 1. Przeprowadzenie identyfikacji potrzeb i ofert firm. Działanie to miałoby na celu pomoc dla małych średnich firm w zorganizowaniu dla nich wspólnej strategii działania oraz w przypadku małych firm w sprecyzowaniu oczekiwań wobec przyszłych partnerów. Wspólna baz danych i wspólna strategia pozwoliłaby na wzmocnienie roli poszczególnych, często bardzo małych firm, jak również i umożliwiłaby im promocję, a przez to wzmocnienie pozycji na rynku. 2. Stworzenie bazy danych firm zrzeszonych w klastrze przemysłowym w Wielkopolsce. Wspólna baza będzie miałaby na celu wzmocnienie pozycji małych firm i korzystanie z niej przez potencjalnych inwestorów jak również szerszą kooperację pomiędzy poszczególnymi członkami klastra w celu wzmocnienia ich siły ofertowej. 3. Budowę bazy danych firm kooperujących z firmami z klastra. 4. Stworzenie bazy danych potrzeb kadrowych i badawczych firm zrzeszonych w klastrze. 5. Stworzenie mechanizmu wymiany informacji po rejestracji w systemie, mającego na celu bezpieczna wymianę materiałów bardzo często będących materiałami przeznaczonymi do użytku wewnętrznego. Przy budowie platformy informacyjnej, Wielkopolski Klaster Lotniczy mógłby skorzystać z doświadczeń zarówno Stowarzyszenia Dolina Lotnicza, jak również Stowarzyszenia Polskiego Przemysłu lotniczego, dla potrzeb których powstały m.in. portal internetowy z wyszukiwarką i intranet. Obie te organizacje biorą również udział w projekcie FP7 COLLECTIVE, którego celem jest stworzenie paneuropejskiej operacyjnej platformy ICT, która będzie nosić nazwę icommunity. 19