Kształtowanie się kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej u dziewcząt

Transkrypt

1 Fizjoterapia 2008, 16, 4, ISSN DOI: /v Kształtowanie się kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej u dziewcząt Spinal curvatures in the sagittal plane in girls Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Zakład Metod Kinezyterapii AWF we Wrocławiu University of Physical Education in Wrocław, The Faculty of Physiotherapy, The Chair of Physiotherapy Streszczenie: Celem pracy jest charakterystyka krzywizn przednio-tylnych kręgosłupa w wybranym okresie rozwoju dziewcząt na tle ich rozwoju somatycznego. Hipoteza badawcza: krzywizny przednio-tylne kręgosłupa kształtują się w miarę rozwoju osobniczego, a zmiany wartości poszczególnych cech zależne są od wieku badanych. Materiał badawczy: badaniami objęto 667 dziewcząt z Płocka z wybranych losowo przedszkoli i szkół, w wieku od 6 do 16 lat. Metoda badawcza: analizy ukształtowania kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej dokonano metodą fotogra metryczną, wykorzystującą efekt mory. Określono wielkości następujących parametrów: długość całkowitą kręgosłupa, udział długości całkowitej kręgosłupa w wysokości ciała, długość lordozy lędźwiowej, udział długości lordozy lędźwiowej w długości całkowitej kręgosłupa, głębokość lordozy lędźwiowej, długość kifozy piersiowej, udział kifozy piersiowej w długości całkowitej kręgosłupa, głębokość kifozy piersiowej, kąt nachylenia odcinka lędźwiowo-krzyżowego, odcinka piersiowo-lędźwiowego i odcinka piersiowego górnego. Wnioski: 1. Kształtowanie się kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej charakteryzuje się pewną autonomią w odniesieniu do rozwoju somatycznego. 2. Długość całkowita kręgosłupa wykazuje tendencję do stałego zmniejszania swojego udziału w stosunku do całkowitej wysokości ciała. 3. Krzywizną intensywnie zwiększającą swoją długość jest odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Słowa kluczowe: kręgosłup, kifoza piersiowa, lordoza lędźwiowa. Abstract: The aim of the paper is to characterise the anterio-posterior spinal curvatures in a chosen development period in girls contrasted with their somatic development. Research hypothesis: the anterio-posterior spinal curvatures are formed along with development, and changes of the values of particular characteristics depend on the age of the examined. Material: the research was carried out in a group of 667 girls, aged from 6 to 16 from Płock who were randomly chosen from kindergartens and schools. Method: the analysis of the spinal curvatures in the sagittal plane was carried out by means of the photogrammetric method, which employs the Moira effect. The following parameters were determined: the total length of the spine, the percentage of the total length of the spine in body height, the length of lumbar lordosis, the percentage of the length of lumbar lordosis in the total length of the spine, the depth of lumbar lordosis, the length of thoracic kyphosis, the percentage of the length of thoracic kyphosis in the total length of the spine, the depth of thoracic kyphosis, the inclination angle of the lumbo-sacral section of the spine, the inclination angle of the thoraco-lumbar section of the spine, the inclination angle of the upper thoracic section of the spine. Conclusions: 1. Spinal curvatures in the sagittal plane are characterised by certain autonomy in relation to somatic development. 2. The total length of the spine shows a tendency toward decreasing of its percentage in body height. 3. The lumbar section of the spine is a curvature which intensively increases its length. Key words: the spine, thoracic kyphosis, lumbar lordosis. Wprowadzenie Kręgosłup jest składową wysokości ciała. Jest wieloodcinkowy, sprężysty, podatny na odkształcenia, ustawiony w przedłużeniu wyprostowanych kończyn dolnych. Jako całość jest kolumną prostą w płaszczyźnie czołowej, a wygiętą esowato w płaszczyźnie strzałkowej. Ma cztery łukowate krzywizny, dwie skierowane wypukłością ku przodowi i dwie ku tyłowi. Kifoza charakteryzuje się łagodniejszym łukiem w porównaniu z lordozą lędźwiową. Ze względów biomechanicznych krzywizny te mają istotne znaczenie w przenoszeniu obciążeń, a co się z tym wiąże w ogólnej wytrzymałości struktur kręgosłupa oraz amortyzacji obciążeń dynamicznych. Nie istnieje prosta zależność między lordozą lędźwiową i kifozą piersiową, nie zawsze zwiększeniu jednej odpowiada zwiększenie drugiej [1, 2]. Introduction The spine is a constituent of the body s total length. It includes several sections, it is springy, prone to deformation and it is positioned in the elongation line of the extended lower limbs. The spine as a whole is a straight column in the frontal plane, and in the sagittal plane it is an S-shaped column. There are four curvatures which make the spine resemble repeated letters S one on top of the other. Two of those curvatures are curved forwards and two backwards. Kyphosis is characterised by a gentler arch in comparison with lumbar lordosis. Due to biomechanical reasons these curvatures play a signifi cant role in shifting loads, and what is related to it, in general endurance of the spinal structures and in absorption of dynamic loads. There is no simple interdependence between thoracic kyphosis 17

2 Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Kształtowanie się kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej u dziewcząt Fizjoterapia 2008, 16, 4 Opublikowane dotychczas wyniki badań przedmiotowych wskazują na brak jednolitego poglądu na temat prawidłowego kształtu kręgosłupa w poszczególnych latach życia, co w konsekwencji uniemożliwia jego ocenę [3-5]. and lumbar lordosis, increasing of one of them not always results in increasing of the other as well [1, 2]. The results of the objective papers published so far indicate a lack of homogenous opinions about the correct shape of the spine in particular years of age, which consequently makes it impossible to evaluate it [3-5]. Cel pracy Charakterystyka krzywizn przednio-tylnych kręgosłupa w wybranym okresie rozwoju dziewcząt na tle ich rozwoju somatycznego. Aims The aim of the paper is to characterise the anterio-posterior spinal curvatures in a chosen development period in girls contrasted with their somatic development. Hipoteza badawcza Krzywizny przednio-tylne kręgosłupa kształtują się w miarę rozwoju osobniczego, a zmiany wartości poszczególnych cech zależne są od wieku badanych. Research hypothesis The anterio-posterior spinal curvatures are formed along with development, and changes of the values of particular characteristics depend on the age of the examined. Materiał badawczy Badaniami objęto 667 dziewcząt z Płocka z wybranych losowo przedszkoli i szkół, w wieku od 6 do 16 lat (tab. 1). W opracowaniu wykorzystano następujący zbiór informacji o każdym dziecku: wiek kalendarzowy, wartość cech somatycznych (mierzonych zgodnie z techniką Martina), takich jak: wysokość ciała B v mierzo na antropometrem [cm], masa ciała mierzona wagą lekarską [kg] [6]. Material The research group consisted of 667 girls aged from 6 to 16 in Płock from randomly chosen kindergartens and schools (Tab. 1). The following information about each child was used in the research: calendar age, values of the somatic characteristics (measured according to the Martin s technique), such as body height B v measured by means of an anthropometer [cm], body mass measured by means of weighting scales [kg] [6]. Tabela 1. Liczebność dziewcząt w poszczególnych grupach wiekowych Table 1. Number of girls in particular age groups Wiek [lata] Age [years] Dziewczęta Girls Metoda badań Method 18 Analizy ukształtowania kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej dokonano metodą fotogrametryczną, wykorzystującą efekt mory. Stanowisko badawcze [7] przedstawia ryc. 1. Metoda fotogrametrii polega na wykonaniu obliczeń antropometrycznych na podstawie zdjęcia badanej powierzchni. Uzyskanie obrazu przestrzennego możliwe jest dzięki temu, że urządzenie wyświetla na plecach badanego linie o określonych parametrach. Linie te, padając na plecy pod ściśle określonym kątem, ulegają zniekształceniom zależnie od tego, czy dany punkt znajduje się bliżej, czy dalej od urządzenia. Zniekształcenia obrazu linii rejestrowane są przez komputer, który dzięki algorytmom numerycznym przetwarza je na mapę warstwicową badanej powierzchni. Pakiet oprogramowania zawiera: imię i nazwisko, wiek, wysokość, masę ciała, datę badania, uwagi, prezentację danych osobowych i pomiarowych, prezentację powierzchni pleców badanego w różnych płaszczyznach, archiwizację wyników badań. The analysis of the spinal curvatures in the sagittal plane was carried out by means of the photogrammetric method, which employs the Moira effect. The examination stand [7] is presented in Figure 1. The photogrammetric method consists in carrying out anthropometric calculations on the basis of the image of the examined surface. Obtaining the spatial image is possible thanks to the fact that the device projects lines of certain parameters on the back of the examined person. Those lines while being projected on the patient s back at a carefully chosen angle become distorted, depending on the position of a certain point, whether it is closer or further from the device. The image distortions are recorded by a computer which, thanks to numeric algorithms, transforms them into a layer line map of the examined surface. The software package consists of: fi rst name, surname, age, height, body mass, date of the examination, notes, presentation of the personal details and measured parameters,

3 Physiotheraphy 2008, 16, 4 Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Spinal curvatures in the sagittal plane in girls Rejestrowany OBRAZ pleców Recorded IMAGE of the back Złacze USB USB RASTER wyświetlany na plecach pacjenta RASTER projected on the subject s back Wydruk badania Examination printout Odległość PACJENTA 2,6m (2.0) Distance 2.6m (2.0) Ryc. 1. Stanowisko badawcze Fig. 1. Examination stand Badanie właściwe, tj. badanie z wykorzystaniem aparatury do komputerowej oceny postawy ciała, poprzedzano pomiarami cech somatycznych, a czarnym markerem na ciele badanego zaznaczono położenie następujących punktów: wyrostek kolczysty C 7, wyrostek kolczysty kręgu najbardziej wysuniętego ku tyłowi w odcinku piersiowym, kręgu najbardziej wysuniętego ku przodowi w odcinku lędźwiowym oraz kręgu TH 12 [8, 9]. Następnie wpisywano do komputera dane dziecka (imię i nazwisko, data urodzenia, masę i wysokość ciała). Osoba badana ustawiana była w odległości 2,6 m od urządzenia projekcyjno-odbiorczego w postawie swobodnej, wyprostowanej, tak aby: pięty ustawione były na linii równoległej do płaszczyzny obiektywów urządzenia projekcyjno-odbiorczego, głowa skierowana na wprost, ręce opuszczone luźno wzdłuż tułowia, odsłonięty górny odcinek szpary pośladkowej. Zestaw ustawiany był na indywidualnie dobieranej wysokości dla każdego badanego. Następnie, zgodnie z metodyką, zapisane było wybrane ujęcie w pamięci komputera i wykonane opracowanie wyniku. Na podstawie zapamiętanego obrazu i wprowadzonych danych pacjenta komputer obliczał parametry określające ukształtowanie kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej wraz z grafi cznym ich przedstawieniem. Czas wykonania pomiaru wynosił 0,03 s, powtarzanie pomiarów co 0,3 s, a średni czas jednego badania około 1 min. Program komputerowy dokonał pomiaru wartości liczonych parametrów z dokładnością do 1 mm. Dla płaszczyzny strzałkowej rozdzielczość wynikająca z gęstości izolinii nie jest mniejsza niż 1 cm, a w konsekwencji dokładność wyliczeń pomiędzy dowolnymi punktami jest nie mniejsza niż 2 cm. W trakcie obróbki danych program wykorzystywał funkcje aproksymujące, dające w rezultacie możliwość zwiększenia dokładności obliczeń do wartości rzędu 1 mm. Ocena rzetelności przeprowadzonych pomiarów wykazała, że różnice między dwukrotnie wykonanymi pomiarami na 30-osobowej grupie kontrolnej są statystycznie nieistotne (na poziomie p 0,05). presentation of the back s surface of the examined person in various planes, archives of the research results. Proper examination, that is the examination employing the computer evaluation of body posture, was preceded by measuring somatic characteristics as well as by marking, by means of a black marker pen, the following points on the body of the examined patient: spinous process C 7, spinous process of the most backward vertebra the thoracic spine, spinous process of the most protruding vertebra in the lumbar spine as well as TH vertebra 12 [8, 9]. Next, the personal details were entered into the system (name and surname, birthday, body mass and height). The examined person was positioned in a distance of 2.6 m from the projecting-receiving device in free standing, erect position so that: the heels were in a parallel line with the surface of the device s lenses, the head was facing front, the hands were hanging freely along the trunk, the upper part of the gluteal cleft was exposed. The device was positioned individually for each examined patient. Next, according to the methodology, a chosen picture in the computer memory was recorded and analysis of the results was carried out. On the basis of the recorded image and the patient s personal details, the computer was used to calculate the parameters determining the shape of the spine in the sagittal plane together with their graphic representations. The time of each measurement was 0.03 second, the measurements were repeated every 0.3 second, and the average duration time of each examination was about 1 minute. The computer software calculated the values of the parameters to an accuracy of 1 mm. For the sagittal plane the resolving power resulting from the density of isolines is no less than 1 cm and consequently the accuracy of the calculation between two random points is no less than 2 cm. While processing the data the software used approximating functions, which made it possible to increase accuracy of the calculations to 1 mm. Evaluation of the reliability of the carried out measurements showed that the differences between measurements carried 19

4 Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Kształtowanie się kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej u dziewcząt Fizjoterapia 2008, 16, 4 Określono wielkości następujących parametrów: DCK długość całkowita kręgosłupa, odległość między wyrostkiem kolczystym C 7 i szczytem kifozy kości krzyżowej, DCK% udział długości całkowitej kręgosłupa w wysokości ciała: DCK% = DCK B v 100, gdzie: B v wysokość ciała, RLL długość lordozy lędźwiowej S 1 PL, RLL% udział długości lordozy lędźwiowej w długości całkowitej kręgosłupa: RLL% = RLL DCK 100%, GLL głębokość LL PL, RKP długość kifozy piersiowej C 7 PL, RKP% udział długości kifozy piersiowej w długości całkowitej kręgosłupa: RKP% = RKP DCK 100%, GKP głębokość kifozy piersiowej KP PL, ALFA nachylenie odcinka lędźwiowo-krzyżowego, BETA nachylenie odcinka piersiowo-lędźwiowego, GAMMA nachylenie odcinka piersiowego górnego (ryc. 2). out twice in a control group consisting of 30 people were statistically insignificant (at the significance level of p 0.05). Values of the following parameters were determined: TLS total length of the spine, the distance between the spinous process C 7 and the peak of kyphosis of the sacral bone, TLS% percentage of the total length of the spine in the body height: TLS% = TLS B v 100, where: B v body height, LLL length of lumbar lordosis S TP, 1 LLL% percentage of the length of lumbar lordosis in the total length of the spine: LLL% = LLL TLS 100%, DLL depth of LL TP, LTK length of thoracic kyphosis C TP, 7 LTK% percentage of the length of thoracic kyphosis against the total length of the spine: LTK% = LTK TLS 100%, DTK depth of thoracic kyphosis TK TP, ALFA inclination of the lumbo-sacral spine, BETA inclination of the thoraco-lumbar spine, GAMMA inclination of the upper thoracic spine, (Fig. 2). C 7 wyrostek kolczysty siódmego kręgu szyjnego C 7 spinous process of the 7 th cervical vertebra S 1 wyrostek kolczysty pierwszego kręgu kości krzyżowej S 1 spinous process of the 1 st sacral vertebra KP szczyt kifozy piersiowej TK peak of thoracic kyphosis PL punkt przejścia kifozy piersiowej w lordozę lędźwiową TP transition point between thoracic kyphosis and lumbar lordosis LL szczyt lordozy lędźwiowej LL peak of lumbar lordosis DCK długość całkowita kręgosłupa TLS total length of the spine DCK% udział długości całkowitej kręgosłupa w wysokości ciała TLS% percentage of TLS in body height RKP długość kifozy piersiowej LTK length of thoracic kyphosis RKP % udział długości kifozy piersiowej w długości całkowitej kręgosłupa LTK % percentage of LTK in body height RLL długość lordozy lędźwiowej LLL length of lumbar lordosis RLL% udział długości lordozy lędźwiowej w długości całkowitej kręgosłupa LLL% percentage of LLL in body height GKP głębokość kifozy piersiowej GTK depth of thoracic kyphosis GLL głębokość lordozy lędźwiowej DLL depth of lumbar lordosis Alfa nachylenie odcinka lędźwiowo-krzyżowego Alfa inclination of the lumbo-sacral section of the spine Beta nachylenie odcinka piersiowo-lędźwiowego Beta inclination of the thoraco-lumbar section of the spine Gamma nachylenie odcinka piersiowego górnego Gamma inclination of the upper thoracic section of the spine Ryc. 2. Punkty oraz parametry długościowe i kątowe charakteryzujące ukształtowanie Fig. 2. Points as well as length and angular parameters characterising the spinal curvatures 20 Statystyczne metody opracowania danych Oceniono normalność rozkładu za pomocą testu Shapiro-Wilka. Przeprowadzona ocena wykazała, że brak jest podstaw do odrzucenia hipotezy o rozkładzie normalnym. Uzyskane wyniki przedstawiono w postaci podstawowej charakterystyki statystycznej. Obliczono średnie arytmetyczne, odchylenia standardowe oraz współczynniki zmienności. Oceny różnic między wartościami średnimi dla Statistical methods of data analysis The normality of distribution was evaluated by means of the Shapiro-Wilk test. The carried out evaluation showed no grounds for rejecting the hypothesis of normal distribution. The obtained results were presented in the form of basic statistical characteristics. Arithmetic means, standard s and coeffi cients of variation were calculated. Evaluation of the differences between the average values

5 Physiotheraphy 2008, 16, 4 więcej niż dwóch grup dokonano jednoczynnikową analizą wariancji. Kształtowanie się parametrów kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej w funkcji wieku przedstawiono grafi cznie. Krzywe obrazujące rozwój parametrów z wiekiem wyznaczono metodą aproksymacji wielomianowej [10-13]. Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Spinal curvatures in the sagittal plane in girls for more than two groups was carried out by means of single-factor analysis of variation. Spinal parameters in the sagittal plane in the age function were presented graphically. The curves refl ecting development of the parameters along with aging were determined by means of approximation by polynomial [10-13]. Omówienie wyników badań Analiza uzyskanych wyników pozwala stwierdzić, że masa i wysokość ciała dziewcząt rozwija się harmonijnie. Wyjątek stanowi jedynie 9 rok życia, w którym stwierdzono zmniejszenie przyrostu wysokości ciała i mniejsze, w porównaniu z młodszą grupą wiekową, wartości masy ciała. Można przypuszczać, że przyczyną jest jedynie specyfi ka zebranego materiału badawczego. Grupa badawcza stanowiła bowiem grupę przekrojową, w której wpływ innych czynników mógł zaburzyć rozwój cech budowy somatycznej u dziewcząt 9-letnich (tab. 2). Ocena intensywności rozwoju cech budowy somatycznej (tab. 3) wykazała, że dynamika rozwoju masy i wysokości ciała jest zróżnicowana, przy tym bardziej równomiernie rozwija się wysokość ciała. Do 14 roku życia dziewczęta są zawsze statystycznie istotnie wyższe od młodszych koleżanek. Wyjątek stanowi grupa 10- i 11-letnich dziewcząt, u których nie stwierdzono statystycznie istotnego zróżnicowania. Natomiast przyrost masy ciała jest bardziej Results Analysis of the obtained results allows an assumption that both body mass and height develop harmoniously. The only observed exception concerns the age of nine where the authors found a reduced increase of the body height and lower values of the body mass in comparison with the younger examination group. It may be assumed it results only from the characteristics of the examined material as the examined group was cross-sectional where the infl u- ence of other factors might have disturbed somatic development in nine years old girls (Tab. 2). Evaluation of the intensity of the somatic development (Tab. 3) showed that the dynamics of gaining body mass and gaining body height vary, yet the body height develops more regularly. Up to the age of 14 girls are always statistically significantly taller than their younger peers. The only exception is the group of 10 and 11 years old girls where no statistically significant differences were found. Gaining body mass is more diversified. No statistically significant diversification Tabela 2. Charakterystyka statystyczna masy i wysokości ciała dziewcząt Table 2. Statistical characteristics of body mass and height of the examined girls Wiek Age N average Masa ciała [kg] Body mass [kg] s v average Wysokość ciała [cm] Body height [cm] s v ,52 3,37 14,95 120,53 5,54 4, ,56 3,94 16,03 123,92 5,38 4, ,80 6,16 21,40 129,13 5,15 3, ,93 4,77 17,08 132,47 6,36 4, ,04 8,70 21,20 150,73 9,18 6, ,93 10,32 23,49 153,55 6,11 3, ,71 7,01 14,10 158,08 4,97 3, ,30 7,40 14,71 160,41 5,90 3, ,62 9,07 16,60 163,62 6,16 3, ,76 10,66 20,59 163,16 9,12 5, ,86 6,68 12,63 162,76 6,33 3,89 Tabela 3. Zestawienie wyników jednoczynnikowej analizy wariancji dla masy i wysokości ciała dziewcząt Table 3. Comparison of the results of single-factor analysis of variation for body mass and height in girls Cecha Characteristic Masa ciała Body mass Wysokość ciała Body height ANOVA Porównania post-hoc (szczegółowe) grup wieku Post-hoc comparison (detailed) of the age groups F p ,34 0,000 0,014 0,000 0,572 0,000 0,081 0,000 0,596 0,001 0,099 0, ,17 0,000 0,000 0,000 0,018 0,000 0,063 0,000 0,022 0,006 0,773 0,793 Pismem półgrubym wyróżniono wartości testu na poziomie istotności statystycznej p 0,05 Test values at the statistical signifi cance level of p 0.05 are presented in bold 21

6 Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Kształtowanie się kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej u dziewcząt Fizjoterapia 2008, 16, 4 zróżnicowany. Brak statystycznie istotnego zróżnicowania wartości cech stwierdzono między 8 a 9, 10 a 11 oraz 12 a 13 rokiem życia dziewcząt. Tempo przyrostu wartości wysokości i masy ciała zmniejsza się po 14 roku życia. Charakterystykę kształtowania się długości całkowitej kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej przedstawiono grafi cznie na ryc. 3 i 4. Charakterystyka przyrostu długości całkowitej kręgosłupa (DCK) wykazała, że kręgosłup wzrasta do około 13 roku życia. W okresie między 13 a 14 rokiem życia obserwuje się spowolnienie przyrostu. Natomiast u dziewcząt starszych, powyżej 14 roku życia, wartości śre dnie wskazują, że długość kręgosłupa jest mniejsza niż kręgosłupa młodszych koleżanek. Można przypuszczać, że przyczyną występującej sytuacji jest charakter materiału badawczego (ryc. 3). Ocena długości całkowitej kręgosłupa w stosunku do wysokości ciała (DCK%) wykazała, że udział procentowy długości kręgosłupa w wysokości ciała jest różny w każdym wieku badanych. Największy procentowy udział kręgosłupa w wysokości ciała obserwuje się w okresie między 7 a 8 oraz 12 a 14 rokiem życia. W pozostałych okresach ta składowa ma mniejszy udział. Szczególnie widoczne jest to w 10 oraz w 16 roku życia. Mimo widocznego zróżnicowania przedstawionych wartości statystycznych linia aproksymacji wykazała, że do 9 roku życia istnieje tendencja do zmniejszania się długości całkowitej kręgosłupa w stosunku do wysokości ciała, do ustalania się proporcji między 9 a 11 rokiem życia i ponownie do ich zmniejszania się u dziewcząt starszych (ryc. 4). Ocena przyrostu długości całkowitej kręgosłupa, na podstawie analizy porównawczej w dwóch kolejnych grupach wiekowych, wykazała, że okres intensywnych zmian przypada między 6 a 12 oraz między 14 a 15 rokiem życia (tab. 4). Do 12 roku życia długość całkowita kręgosłupa of these values was observed between the age of eight and nine, 10 and 11 as well as 12 and 13 in girls. The rate of body mass and height growth decreased after the age of 14. Compared to the harmonious development of somatic built shaping of the spine depends on the analysed characteristic and age of the examined. The characteristics of the total length of the spine (TLS) in the sagittal plane is presented in Figure 3 and 4. The characteristics of the increase of the total length of the spine (TLS) showed that the spine grows up to the age of 13. Between the of 13 and 14 the growth decreases. However, in older girls, over the age of 14, the average values indicate that the length of the spine is lower than in their younger peers. It may be assumed that the aforementioned situation might have been caused by the character of the examined material (Fig. 3). Evaluation of the total length of the spine in relation to body height (TLS%) shows that it is different depending on the age of the examined. The highest values are found between the ages of 7 and 8, 12 and 14 and lower values in all remaining age ranges. It is especially noticeable at the age of 10 and 16. Despite the observed diversification of the presented statistical values, the line of approximation indicated that up to the age of nine there is a tendency towards decreasing of the percentage of the total length of the spine in the body height until the situation stabilizes between the age of nine and 11 and then the values decrease again in older girls (Fig. 4). Evaluation of the increase of the total lenght of the spine based on the comparative analyisis of two consecutive age groups showed that the period of intensive changes falls between the age of 6 and 12 as well as between 14 and 15 (Tab. 4). Up to the age of 12 the total length of the spine increases signifi cantly. The only exception is the period between the age of 8 and 9 when it decreases. długość całkowita kręgosłupa (DCK) [mm] d ugo total ca kowita length of the kr gos upa spine (TLS) (DCK) [mm] [mm] rednia rednia ± odch. odch. std. std. m min i n. - maks m a ks. average average ± standard min max 250 wiek wiek [lata] [lata] 22 Ryc. 3. Charakterystyka statystyczna długości całkowitej kręgosłupa (DCK) u dziewcząt Fig. 3. Statistical characteristics of the total length of the spine (TLS) in girls

7 Physiotheraphy 2008, 16, 4 Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Spinal curvatures in the sagittal plane in girls długość całkowita kręgosłupa/wysokość ciała [%] d ugo total length ca kowita of the kr gos upa/wysoko spine/body height [%] cia a [%] rednia rednia ± odch. odch. std. min maks std. min. - maks. average average ± standard min max 20 wiek [lata] wiek [lata] Ryc. 4. Charakterystyka statystyczna udziału długości całkowitej kręgosłupa w wysokości ciała (DCK%) dziewcząt Fig. 4. Statistical characteristics of the percentage of the total length of the spine in body height (TLS%) in girls Tabela 4. Zestawienie wyników jednoczynnikowej analizy wariancji dla wartości długości całkowitej kręgosłupa (DCK) oraz udziału długości całkowitej kręgosłupa w wysokości ciała (DCK%) dziewcząt Table 4. Comparison of the results of single-factor analysis of variation for the total length of the spine (TLS) and its percentage in body height (TLS%) in girls Cecha Characteristic DCK TLS DCK_% TLS% ANOVA Porównania post-hoc (szczegółowe) grup wieku Post-hoc comparison (detailed) of the age groups F p ,93 0,000 0,000 0,015 0,001 0,001 0,001 0,000 0,244 0,216 0,000 0,055 32,64 0,000 0,000 0,413 0,000 0,002 0,026 0,000 0,924 0,645 0,001 0,088 Pismem półgrubym wyróżniono wartości testu na poziomie istotności statystycznej p 0,05 Test values at the statistical signifi cance level of p 0.05 are presented in bold intensywnie zwiększa się. Wyjątek stanowi okres między 8 a 9 rokiem życia, gdzie wartość ta zmniejsza się. Proporcja długości całkowitej kręgosłupa do wysokości ciała u dziewcząt w 7 roku życia jest statystycznie istotnie większa w porównaniu z młodszymi o rok koleżankami. Między 7 a 10 oraz 14 a 15 rokiem życia omawiana cecha intensywnie zmniejszyła swoją wartość, natomiast zwiększyła między 10 a 12 rokiem życia. Kształtowanie się wartości długości lordozy lędźwiowej u dziewcząt przedstawiono graficznie na ryc. 5 i 6. Długość odcinka lędźwiowego kręgosłupa (RLL), podobnie jak całego kręgosłupa, wykazała stałą tendencję do przyrostu wartości. Na podstawie wartości średnich można stwierdzić, że odcinek ten zwiększa długość do 10 roku życia, następnie proces ten ulega spowolnieniu. Natomiast od 13 roku życia, w przeciwieństwie do długości całkowitej kręgosłupa, obserwuje się ponowny przyrost długości lordozy lędźwiowej (ryc. 5). The ratio of the total length of the spine and body height in girls at the age of seven is statistically significantly higher than in their younger peers. Between the age of seven and 10 as well as 14 and 15 the examined parameters decreases intensively, whereas between the age of 10 and 12 it increases. The values of the length of lumbar lordosis in girls were illustrated graphically and presented in Figures 5 and 6. The length of the lumbar section of the spine (LLL), and the rest of the spine likewise, showed a constant tendency towards increasing of the values. On the basis of the average values it may be stated that this section increases in length up to the age of 10, and then the process slows down. However, from the age of 13, in contrast to the total length of the spine one may observe an increase of the length of lumbar lordosis once again (Fig. 5).The only exception is the period between the age of 11 and 14 when the process of increasing of the length of lumbar lordosis slows down (Fig. 5). 23

8 Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Kształtowanie się kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej u dziewcząt Fizjoterapia 2008, 16, rednia rednia ± odch. odch. std. std. min. - maks. min maks average average ± standard min max długość lordozy lędźwiowej (RLL) [mm] d ugo length lordozy of lumbar l d wiowej lordosis (RLL) (LLL) [mm] wiek [l[lata] Ryc. 5. Charakterystyka statystyczna długości lordozy lędźwiowej (RLL) u dziewcząt Fig. 5. Statistical characteristics of the length of lumbar lordosis (LLL) in girls 24 Procentowy udział długości lordozy lędźwiowej w długości całkowitej kręgosłupa (RLL%) jest największy między 9 a 10 oraz 15 a 16 rokiem życia. W pozostałych okresach życia jej udział jest wyraźnie mniejszy. Szczególnie widoczne jest to w grupie najmłodszych dziewcząt oraz między 12 a 14 rokiem życia. Mimo widocznego zróżnicowania udziału krzywizny lędźwiowej w długości całkowitej kręgosłupa linia aproksymacji wskazuje, że do 9 roku życia istnieje tendencja do zwiększania się długości lordozy lędźwiowej w stosunku do długości całkowitej kręgosłupa. Następnie wartość ta do 13 roku życia uległa zmniejszeniu, a po tym okresie ponownie zwiększyła się (ryc. 6). Ocena przyrostu długości lordozy lędźwiowej, na podstawie analizy porównawczej w dwóch kolejnych grupach wiekowych, wskazała na zróżnicowanie dotyczące intensywności zmian (tab. 5). Okres intensywnych przyrostów długości przypada między 6 a 8, 10 a 13 oraz między 14 a 15 rokiem życia badanych. Przyczyną statystycznie istotnego zmniejszenia wartości analizowanej cechy między 11 a 12 rokiem życia może być przekrojowy charakter materiału badawczego. Kształtowanie się wartości głębokości lordozy lędźwiowej u dziewcząt przedstawiono grafi cznie na ryc Analiza uzyskanych wyników pozwala stwierdzić, że kształtowanie się głębokości lordozy lędźwiowej w badanej populacji dziewcząt jest zróżnicowane w zależności od wieku badanych. Lordoza lędźwiowa ulega pogłębieniu do 8 roku życia dziewcząt, następnie jej głębokość zmniejsza się do 12 roku życia, by ponownie pogłębić się u dziewcząt starszych (ryc. 7 i 8). Natomiast analiza wartości głębokości lordozy lędźwiowej u dziewcząt, u których omawiana krzywizna uległa kifotyzacji, wykazała, że zjawisko to narasta między 6 a 8 rokiem życia. Następnie kifotyczny kształt lordozy lędźwiowej utrzymuje się u starszych dziewcząt na poziomie około 4 mm głębokości (ryc. 9). The highest values of the percentage of the length of lumbar lordosis in the total length of the spine may be found between the ages of nine and 10 and 15 and 16, later the ration is signifi cantly lower. It is especially noticeable in the group of the youngest girls and between the ages of 12 and 14. Despite reasonable diversifi cation of the percentage of the length of lumbar lordosis in the total length of the spine the line of approximation showed that up to the age of nine there is a tendency towards increasing of the length of lumbar lordosis in relation to the total length of the spine. That tendency becomes less dominant up to the age of 13 then it increases again (Fig. 6). Evaluation of the intensity of the changes in the length of lumbar lordosis, based on comparative analysis in two consecutive age groups, shows diversifi cation concerning the intensity of the changes (Tab. 5). The period of intensive changes falls between the ages of six and eight, 10 and 13 as well as 14 and 15 of the examined. The reason of the statistically signifi cant decrease of the analysed parameter between the age of 11 and 12 may be the cross-sectional character of the examined material. The values of the depth of lumbar lordosis in girls were graphically illustrated and presented in Figures 7-9. The analysis of the obtained results shows the depth of lumbar lordosis in the examined group of girls is diversified depending on the age of the examined. Lumbar lordosis increases up to the age of 8, then it decreases up to the age of 12 and then it increases once more in older girls (Fig. 7 and 8). However, the analysis of the depth of lumbar lordosis in these girls in whom the analysed curvature became kyphosed showed that the analysed phenomenon increases between the age of six and eight. Then, the kyphotic shape of lumbar lordosis in older girls remains stable at the level of 4 mm (Fig. 9). Comparative analysis of the depth of lumbar lordosis in later years of age showed that between the ages of six and

9 Physiotheraphy 2008, 16, 4 Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Spinal curvatures in the sagittal plane in girls długość d ugo lordozy lordozy lędźwiowej piersiowej (RLL)/długość (RLL)/d ugo całkowita ca kowit kręgosłupa kr dos upa [%] the length of lumbar lordosis (LLL)/total [%] length of the spine [%] ± odch. std. rednia rednia ± odch. std. min. - maks. min maks average average ± standard min max wiek [lata] Ryc. 6. Charakterystyka statystyczna udziału długości lordozy lędźwiowej w długości całkowitej kręgosłupa (RLL%) u dziewcząt Fig. 6. Statistical characteristics of the percentage of the length of lumbar lordosis in the total length of the spine (LLL%) in girls Tabela 5. Zestawienie wyników jednoczynnikowej analizy wariancji dla wartości długości lordozy lędźwiowej kręgosłupa (RLL) u dziewcząt Table 5. Comparison of the results of single-factor analysis of variation for the length of lumbar lordosis (LLL) in girls Cecha Characteristic RLL LLL RLL_% LLL% ANOVA Porównania post-hoc (szczegółowe) grup wieku Post-hoc comparison (detailed) of the age groups F p ,42 0,000 0,000 0,000 0,341 0,130 0,000 0,000 0,001 0,274 0,000 0,166 71,94 0,000 0,000 0,002 0,001 0,613 0,000 0,000 0,013 0,143 0,000 0,904 Pismem półgrubym wyróżniono wartości testu na poziomie istotności statystycznej p 0,05 Test values at the statistical signifi cance level of p 0.05 are presented in bold Analiza porównawcza głębokości lordozy lędźwiowej w kolejnych latach życia wykazała, że między 6 a 8 oraz między 10 a 11 rokiem życia zwiększa się ona intensywnie. Natomiast u dziewcząt w 9 i 12 roku życia krzywizna ta była statystycznie istotnie płytsza niż u ich o rok młodszych koleżanek. Ponowne statystycznie istotne pogłębienie lordozy lędźwiowej zanotowano między 13 a 15 rokiem życia dziewcząt (tab. 6). Kształtowanie się wartości długości kifozy piersiowej u dziewcząt przedstawiono graficznie na ryc Zmiany długości odcinka piersiowego kręgosłupa (RKP), prowadzące do przyrostu jego wartości, nie są stałe. Na podstawie wartości średnich można stwierdzić, że odcinek ten ma największą długość między 7 a 8 oraz między 12 a 14 rokiem życia. Od 14 roku życia obserwuje się, podobnie jak i w długości całkowitej kręgosłupa, zmniejszanie się długości kifozy piersiowej (ryc. 10). eight and 10 and 11 it increases significantly. Whereas in nine and 12 years old girls this curvature is statistically significantly less deep than in one year younger girls. The next statistically significant deepening of lumbar lordosis was observed between the age of 13 and 15 (Tab. 6). The values of the length of thoracic kyphosis were graphically illustrated and presented in Figures 10 and 11. Changes of the length of the thoracic section of the spine (LTS), leading to an increase of the values, are not constant in contrast to the constant increase of the total length of the spine. On the basis of average values it may be assumed that the greatest length of the thoracic section of the spine occurs between the ages of 7 and 8 as well as 12 and 14. After the age of 14 the length of thoracic kyphosis, like the total length of the spine, decreases (Fig. 10). Evaluation of the length of thoracic kyphosis in relation to the total length of the spine (LTK%) in the ana- 25

10 Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Kształtowanie się kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej u dziewcząt Fizjoterapia 2008, 16, rednia ± odch.std. rednia ± odch.std. min-maks average average ± standard min maks min max głębokość lordozy lędźwiowej (GLL) [mm] g boko the depth lordozy of lumbar l d wiowej lordosis (DLL) (GLL) [mm] [mm] wiek wiek [lata] [lata] Ryc. 7. Charakterystyka statystyczna głębokości lordozy lędźwiowej (GLL) u dziewcząt Fig. 7. Statistical characteristics of the depth of lumbar lordosis (DLL) in girls wartości ujemne głębokości lordozy lędźwiowej (GLL) [mm] the warto ci negative ujemne values g boko ci of the depth lordozy of lumbar l d wiowej lordosis (GLL) (DLL) [mm] [mm] ± odch. std. min maks rednia rednia odch. std. min. - maks. average average ± standard min max wiek [lata] wiek [l ata] 26 Ryc. 8. Charakterystyka statystyczna ujemnych wartości głębokości lordozy lędźwiowej (GLL) u dziewcząt Fig. 8. Statistical characteristics of the negative values of the depth of lumbar lordosis (DLL) in girls

11 Physiotheraphy 2008, 16, 4 Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Spinal curvatures in the sagittal plane in girls wartości dodatnie głębokości lordozy lędźwiowej (GLL) [mm] warto ci positive dodatnie values of g boko ci the depth of lordozy lumbar l d wiowej lordosis (DLL) (GLL) [mm] [mm] ± odch. std. min maks rednia rednia odch. std. min. - maks. average average ± standard min max wiek wiek [lata] [lata] Ryc. 9. Charakterystyka statystyczna dodatnich wartości głębokości lordozy lędźwiowej (GLL) u dziewcząt Fig. 9. Statistical characteristics of positive values of the depth of lumbar lordosis (DLL) in girls długość kifozy piersiowej (RKP) [mm] depth d ugo of thoracic kifozy piersiowej kyphosis (DTK) (RKP) [mm] rednia rednia ± odch. std. min. - maks. average average ± standard min maks min max 140 wiek wiek [lata] Ryc. 10. Charakterystyka statystyczna długości kifozy piersiowej (RKP) u dziewcząt Fig. 10. Statistical characteristics of the depth of thoracic kyphosis (DTK) in girls 27

12 Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Kształtowanie się kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej u dziewcząt Fizjoterapia 2008, 16, 4 Tabela 6. Zestawienie wyników jednoczynnikowej analizy wariancji dla głębokości lordozy lędźwiowej (GLL) u dziewcząt Table 6. Comparison of the results of single-factor analysis of variation for the depth of lumbar lordosis (DLL) in girls Cecha Characteristic GLL DLL M_GLL M_DLL P_GLL P_DLL ANOVA Porównania post-hoc (szczegółowe) grup wieku Post-hoc comparison (detailed) of the age groups F p ,57 0,000 0,000 0,007 0,022 0,586 0,000 0,000 0,374 0,025 0,017 0,440 14,59 0,000 0,000 0,003 0,093 0,396 0,001 0,000 0,403 0,010 0,313 0,406 0,91 0,499 0,562 0,233 0,574 0,722 0,201 0,808 Pismem półgrubym wyróżniono wartości testu na poziomie istotności statystycznej p 0,05 Test values at the statistical signifi cance level of p 0.05 are presented in bold Ocena długości kifozy piersiowej w stosunku do długości całkowitej kręgosłupa (RKP%), w analizowanym przedziale wiekowym dziewcząt, wykazała zróżnicowanie proporcji tych wielkości w poszczególnych grupach (ryc. 11). Wraz z wiekiem udział procentowy długości kifozy piersiowej zmienia się. Największy procentowy udział długości kifozy piersiowej w całkowitej długości kręgosłupa obserwuje się w 6 oraz między 12 a 14 rokiem życia. W pozostałych okresach udział ten jest mniejszy. Szczególnie widoczne jest to w grupie dziewcząt w 7 oraz między 12 a 14 rokiem życia. Mimo widocznego zróżnicowania przedstawionych wartości statystycznych linia aproksymacji wykazała, że do 9 roku życia istnieje tendencja do zmniejszania się długości kifozy piersiowej w stosunku do długości całkowitej kręgosłupa. Następnie wartość ta do 13 roku życia uległa zwiększeniu. Po tym okresie ponownie omawiana cecha zmniejszyła się w stosunku do długości całkowitej kręgosłupa. Ocena wartości długości kifozy piersiowej, na podstawie analizy porównawczej w dwóch kolejnych grupach wiekowych, wykazała, że okres intensywnych zmian przypada między 6 a 9, 10 a 13 oraz między 14 a 15 rokiem życia badanych. Kierunek zmian zależny jest od wieku badanych (tab. 7). Wartość długości odcinka RKP zwiększa się statystycznie istotnie tylko w 7 i 12 roku życia. U dziewcząt w wieku 8, 11, 13 i 15 lat zaobserwowano tendencję do zmniejszania się wartości długości kifozy. Kształtowanie się wartości głębokości kifozy piersiowej (GKP) u dziewcząt zilustrowano graficznie na ryc. 12. Głębokość kifozy piersiowej w poszczególnych grupach wiekowych dziewcząt wykazała, że w każdym roku życia krzywizna ta przebiega za linią DCK. Po znacznym przyroście wartości głębokości kifozy piersiowej w 7 roku życia następuje jej zmniejszanie do 11 roku życia, na co wskazują wielkości GKP. Między 11 a 14 rokiem życia wartości omawianej cechy zwiększyły się, a następnie ponownie uległy zmniejszeniu (ryc. 12). lysed age group of girls showed diversifi cation of those values in particular age groups (Fig. 11). Along with age the percentage of the length of thoracic kyphosis in the total length of the spine is different. The highest values of that percentage may be found at the age of 6 and between the ages of 12 and 14 and in the remaining age groups, it is less signifi cant. It is especially noticeable in the group of seven years old girls and between the ages of 12 and 14. Despite reasonable diversifi cation of the presented statistical values, the line of approximation showed that up to the age of 9 there is a tendency towards decreasing of the length of thoracic kyphosis in relation to the total length of the spine. Up to the age of 13 that characteristic increases slightly and then it decreases again. Evaluation of the length of thoracic kyphosis based on comparative analysis of two consecutive age groups showed that the period of intensive changes falls between the age of 6 and 9, 10 and 13 as well as 14 and 15. The direction of the changes depends on the age of the examined. The values of the length of LTS increase statistically signifi cantly only at the age of seven and 12. In eight, 11, 13 and 15 years old girls a tendency to decreasing of the values of the length of kyphosis was observed. The values of the depth of thoracic kyphosis (DTK) in girls are graphically illustrated in Figure 12. The depth of thoracic kyphosis in particular age groups in girls showed that every year this curvature follows the line of TLS. After a signifi cant increase of the depth values of thoracic kyphosis at the age of seven there is a decrease up to the age of 11 which is indicated by the values of DTK. Between the ages of 11 and 14 the values of the analysed characteristic increase and then decrease once again (Fig. 12). Tabela 7. Zestawienie wyników jednoczynnikowej analizy wariancji dla wartości długości RKP u dziewcząt Table 7. Comparison of the results of single-factor analysis of variation for the length of LTK in girls Cecha Characteristic RKP LTK RKP_% LTK_% ANOVA Porównania post-hoc (szczegółowe) grup wieku Post-hoc comparison (detailed) of the age groups F p ,13 0,000 0,000 0,789 0,000 0,031 0,104 0,000 0,260 0,052 0,000 0,337 71,94 0,000 0,000 0,002 0,001 0,613 0,000 0,000 0,013 0,142 0,000 0, Pismem półgrubym wyróżniono wartości testu na poziomie istotności statystycznej p 0,05 Test values at the statistical signifi cance level of p 0.05 are presented in bold

13 Physiotheraphy 2008, 16, 4 Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Spinal curvatures in the sagittal plane in girls długość kifozy piersiowej(rkp)/długość całkowita kręgosłupa (DCK) [%] the length of thoracic d ugo kyphosis(ltk)/total kifozy piersiowej/dck length of (RKP) the spine [%] (TLS) [%] rednia rednia ± odch. odch. std. min maks std. m i n. - m a ks. average average ± standard min max wiek [lata] wiek [lata] Ryc. 11. Charakterystyka statystyczna udziału długości kifozy piersiowej w długości całkowitej kręgosłupa (RKP%) u dziewcząt Fig. 11. Statistical characteristics of the percentage of the length of thoracic kyphosis in the total length of the spine (LTK%) in girls rednia rednia ± odch. odch. std. std. min. min - maks maks. average average ± standard min max głębokość kifozy piersiowej (GKP) [mm] g boko depth of thoracic kifozy piersiowej kyphosis (DTK) (GKP) [mm] wiek [lata] wi e k [la ta] Ryc. 12. Charakterystyka statystyczna głębokości kifozy piersiowej (GKP) u dziewcząt Fig. 12. Statistical characteristics of the depth of thoracic kyphosis (DTK) in girls 29

14 Daria Domosławska, Ewa Demczuk-Włodarczyk Kształtowanie się kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej u dziewcząt Fizjoterapia 2008, 16, 4 Analiza porównawcza głębokości kifozy piersiowej w dwóch kolejnych grupach wiekowych wykazała, że przedstawione zmiany są statystycznie istotne (tab. 8). Kształtowanie się wartości kątowych poszczególnych odcinków kręgosłupa zilustrowano graficznie na ryc Ocena kąta nachylenia odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa (α ) w poszczególnych grupach wiekowych dziewcząt wykazała, że jego wartość wzrasta wraz z wiekiem do 12 roku życia. Wyjątek stanowi okres między 6 a 7 rokiem życia, w którym wartość omawianej cechy gwałtownie zmniejsza się. Następnie w 13 i 14 roku życia obserwuje się zahamowanie przyrostu wartości kąta, a w 15 roku życia zmniejsza się jego wartość (ryc. 13). Wartości kąta nachylenia odcinka piersiowo-lędźwiowego kręgosłupa (β ), przedstawiają inną charakterystykę. Po znacznym przyroście wartości kąta stwierdzonym w 7 roku życia następuje jego zmniejszanie się do 13 roku życia. W okresie między 13 a 15 rokiem życia obserwuje się zahamowanie tendencji do zmniejszania się kąta nachylenia odcinka piersiowo-lędźwiowego kręgosłupa, natomiast w wieku 16 lat następuje jego zwiększanie (ryc. 14). Wartości kąta nachylenia odcinka piersiowego górnego kręgosłupa (γ ), podobnie jak lędźwiowo-krzyżowego, wykazują tendencję do zwiększania się wraz z wiekiem. Stałą tendencję do przyrostu jego wartości obserwuje się do około 14 lat. Wyjątek stanowi okres między 6 a 7 rokiem życia, w którym wartość omawianej cechy gwałtownie zmniejsza się. Następnie obserwuje się spowolnienie procesu przyrostu wartości kąta i wyraźne jego zmniejszenie w 16 roku życia dziewcząt (ryc. 15). Analiza zmian wartości kąta nachylenia poszczególnych odcinków kręgosłupa, na podstawie analizy porównawczej w dwóch kolejnych grupach wiekowych dziewcząt, wskazała na dwa okresy intensywnych zmian (tab. 9). Pierwszy jest to okres między 6 a 9, drugi między 14 a 15 rokiem życia. Najintensywniejsze zmiany dotyczą kąta nachylenia odcinka piersiowo-lędźwiowego kręgosłupa. Natomiast statystycznie istotne zmiany wartości kąta nachylenia odcinka piersiowego górnego wystąpiły jedynie w okresie między 6 a 9 rokiem życia. Bardziej zróżnicowane zmiany dotyczą wartości kąta lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. Statystycznie istotne zróżnicowanie wartości kąta stwierdzono w okresie między 6 a 7, 8 a 9 oraz 14 a 15 rokiem życia. Mimo widocznego zróżnicowania intensywności zmian wartości kątów nachylenia poszczególnych odcinków kręgosłupa suma ich wartości ulega najmniejszemu zróżnicowaniu. Okres intensywnych zmian dotyczy jedynie dziewcząt w okresie między 6 a 7 oraz 14 a 15 rokiem życia. Kierunek zmian zależny jest od analizowanego odcinka kręgosłupa oraz okresu życia dziewcząt. Nachylenie odcinka lędźwiowo-krzyżowego między 6 a 7 oraz 14 a 15 rokiem życia intensywnie zmniejsza się, natomiast u dziewcząt dziewięcioletnich jest ono statystycznie istotnie większe niż u ich młodszych koleżanek. Wartości kąta nachylenia odcinka piersiowo-lędźwiowego w 7 i 14 roku życia są staty- Comparative analysis of the depth of thoracic kyphosis in two consecutive age groups showed that the presented changes are statistically signifi cant (Tab. 8). The angular values of particular sections of the spine are graphically illustrated in Figures Evaluation of the values of the inclination angle of the lumbo-sacral section of the spine (α ) in particular age groups showed that its values increase along with age up to the age of 12. The exception is the period between the ages of six and seven where the values suddenly decrease. Next, between the ages of 13 and 14 increasing of the aforementioned values slows down and then a tendency of the inclination angle to decrease occurs (Fig. 13). The values of the inclination angle of the thoraco-lumbar section of the spine (β ) present a different characteristics. After a signifi cant increase of the angle s values at the age of seven and then there is a decrease up to the age of 13. In the period between the ages of 13 and 15 the inclination angle of the thoraco-lumbar section of the spine tends to decrease, whereas at the age of 16 it increases again (Fig. 14). Analysis of the values of the inclination angle of the upper thoracic section of the spine (γ ), similarly to the inclination angle of the lumbo-sacral section of the spine showed a tendency to increase along with age which is noticeable up to the age of 14. The only exception is the period between the ages of six and seven the values signifi cantly decrease, next the increasing of the inclination angle slows down and signifi cantly decreases at the age of 16 in girls (Fig. 15). Comparative analysis of the changes of the inclination angle of particular sections of the spine in two consecutive age groups in girls indicates two periods of intensive changes (Tab. 9). The fi rst period falls between the age of six and nine and the second between the age of 14 and 15. The most intensive changes concern the inclination angle of the thoraco-lumbar section of the spine. However, statistically signifi cant changes of the inclination angle of the upper thoracic section of the spine occur only in the period between the age of six and nine. More diversifi ed changes concern the angle of the lumbo-sacral section of the spine. Statistically signifi cant diversifi cation of the angle s values was found in the period between the age of six and seven, eight and nine and 14 and 15. Despite this signifi cant diversifi cation of the intensity of the angular values of particular sections of the spine, the sum of their values is least diversifi ed. The period of intensive changes concerns only girls at the age of six and seven and 14 and 15. The direction of the changes depends on the analysed section of the spine and the age of the examined girls. The inclination of the lumbo-sacral section between the age of six and seven as well as between the age of 14 and 15 decreases intensively, whereas in nine years old girls it is statistically signifi cantly higher than in younger girls. The values of the inclination angle of the thoraco-lumbar sec- Tabela 8. Zestawienie wyników jednoczynnikowej analizy wariancji dla głębokości kifozy piersiowej (GKP) u dziewcząt Table 8. Comparison of the results of single-factor analysis of variation for the depth of thoracic kyphosis (DTK) in girls Cecha Characteristic GKP DTK ANOVA Porównania post-hoc (szczegółowe) grup wieku Post-hoc comparison (detailed) of the age groups F p ,88 0,000 0,000 0,000 0,000 0,026 0,028 0,000 0,052 0,001 0,000 0, Pismem półgrubym wyróżniono wartości testu na poziomie istotności statystycznej p 0,05 Test values at the statistical signifi cance level of p 0.05 are presented in bold