Transkrypt

1 CELE STRATEGICZNE I CELE OPERACYJNE MIEJSKIEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ WOBEC SENIORÓW Propozycja celów strategicznych oraz operacyjnych została wypracowana przez grupę roboczą, powołaną w lipcu br. przez Prezydenta m. st. Warszawy w celu sformułowania propozycji celów i kierunków działania miejskiej polityki społecznej wobec seniorów. Prace grupy roboczej są częścią większego przedsięwzięcia, polegającego na opracowaniu Strategii Integracji Społecznej, która z kolei stanowi część Społecznej Strategii Warszawy. Grupa robocza pracowała w okresie od 28 lipca do 15 października 2008 r. W tym czasie członkowie grupy wzięli udział w trzech spotkania grupy i przygotowywali opracowania cząstkowe do niniejszego dokumentu. W pracach grupy uczestniczyli: 1. Prof. Barbara Szatur Jaworska, Instytut Polityki Społecznej, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik grupy 2. Robert Kadej, Biuro Polityki Społecznej 3. Joanna Mielczarek, Stowarzyszenie "Mali Bracia Ubogich", Przewodnicząca Komisji Dialogu Społecznego ds. Osób Starszych i Kombatantów; Stowarzyszenie "Mali Bracia Ubogich" 4. Anna Wiśniewska-Mucha, Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej na Żoliborzu, Założenia Liczebność populacji warszawskich seniorów systematycznie wzrasta i będzie wzrastać w przyszłości. W Warszawie odsetek osób w wieku powyżej 60 lat wynosił w 2006 roku 22,2%, co odpowiadało liczbie 376,3 tys. osób. 6 lat wcześniej - w 2000 roku miało ukończonych 60 lat 21,4% mieszkańców Warszawy (358,1 tys.). Prognozy demograficzne wskazują, że w naszym mieście w roku 2020 w stosunku do roku 2008 liczba seniorów zwiększy się o około 20% (z ok.400 tys. do 500 tys.). Największą dynamikę wzrostu przewiduje się w grupie wieku lat, a ponadto wyraźny ma być wzrost liczby osób w wieku 85 lat i więcej. Oczekuje się natomiast stabilizacji liczebności grupy wieku lata. Potrzeby tej coraz liczniejszej zbiorowości powinny być uwzględniane w różnych strategiach cząstkowych składających się na strategię społeczną Warszawy, a nie tylko w strategii polityki społecznej na rzecz seniorów. Populacja ta jest nierównomiernie rozmieszczona w przestrzeni miasta w Warszawie są dzielnice stare i relatywnie młode demograficznie. Najstarsze demograficznie są następujące dzielnice: Żoliborz, Śródmieście, Mokotów, Ochota, Wola i Bielany, Dzielnice najmłodsze to: Białołęka, Ursynów, Wesoła i Bemowo, Rembertów (stopa starości 60+ na poziomie przeciętnej dla Polski lub niższym).w generalnie starzejącym się mieście struktura wieku mieszkańców poszczególnych dzielnic będzie w przyszłości zmieniała się w różnym tempie. Najwięcej ludzi powyżej 1

2 60 roku życia przybędzie w dzielnicach masowo zasiedlanych w latach 70. i 80. ubiegłego wieku, takich jak np. Ursynów czy Bemowo. Tam w fazę starości będzie wkraczało pokolenie powojennego wyżu demograficznego z lat 50., a zatem na tych obszarach będzie przybywało osób w tzw. trzeciego wieku. Jednocześnie będzie miał wzrost liczby osób sędziwych w tzw. czwartym wieku. Jednocześnie w ramach każdej dzielnicy są i będą obszary starsze i młodsze demograficznie. Działania na rzecz osób starszych muszą być zatem planowane z uwzględnieniem owych przestrzennych różnic oraz faktu, iż pewne typy instytucji i inicjatyw powinny mieć zasięg ogólnomiejski, zaś pewne dzielnicowy, a nawet osiedlowy. Oznacza to, że w Warszawie potrzebne jest systematyczne prowadzenie diagnozy starszego pokolenia opis jego sytuacji i rozpoznawanie zmieniających się potrzeb na różnych poziomach organizacji miasta od poziomu (planowanego) obszaru metropolitalnego do poziomu osiedli. Starsi mieszkańcy Warszawy to populacja silnie zróżnicowana ze względu na liczne cechy społeczno-demograficzne, takie jak: wiek (od 60 do 100 i więcej lat), płeć, poziom wykształcenia, stan zdrowia, stan cywilny i sytuację rodzinną, sytuację mieszkaniową, poziom dochodów. Osoby starsze to zarówno osoby sprawne, jak i niepełnosprawne, dobrze i słabo wykształcone, względnie zamożne i ubogie itd. Stąd też polityka społeczna miasta wobec ludzi starych to dużo więcej niż społeczna integracja osób zagrożonych wykluczeniem lub wykluczonych z powodu ubóstwa czy złego stanu zdrowia. To polityka respektująca zasadę równości obywateli, poszanowania godności osób starszych, opierająca się na zasadzie pomocniczości. Faza starości trwa długo i będzie trwała coraz dłużej. Jest ona wewnętrznie zróżnicowana. Wyzwaniami, jakie stoją przed człowiekiem na początku tej fazy życia (w tzw. trzecim wieku) są, między innymi: podtrzymywanie lub zakończenie aktywności zawodowej; utrata roli zawodowej i (niekiedy) związany z nią spadek pozycji społecznej; zmiana stylu życia związana, z jednej strony, z potrzebą zagospodarowanie nowych, gwałtownie rosnących - po zakończeniu pracy zawodowej - zasobów czasu wolnego, zaś z drugiej strony z niższymi dochodami; pomoc dorosłym dzieciom w opiece nad wnukami; opieka nad sędziwymi, niesamodzielnymi rodzicami; pogodzenie się z nieuchronnością procesu starzenia się; sporządzenie bilansu życiowego. W późniejszym okresie wyzwaniami typowymi dla tzw. czwartego wieku są, między innymi: śmierć bliskich (małżonka, przyjaciół, rodzeństwa) i narastające osamotnienie; ograniczenie sprawności z powodu narastających chorób i konieczność dostosowania stylu życia do tych ograniczeń oraz akceptacji uzależnienia od innych; (niekiedy) konieczność zmiany miejsca zamieszkania (przenosiny do dzieci lub do domu pomocy) i adaptacji w nowym otoczeniu; cierpienie egzystencjalne związane ze świadomością kresu życia Starość nie jest dysfunkcją. Osoby starsze są bardziej niż młodsze narażone np. na problemy zdrowotne, osamotnienie, ograniczenia w wykonywaniu czynności dnia codziennego, ale dotyczy to tylko części populacji. Dlatego potrzebne są programy powszechne adresowane do całej tej zbiorowości oraz programy selektywne adresowane do zbiorowości ludzi starszych narażonych szczególnie na jakichs typ problemów. Ogromne zróżnicowanie potrzeb i możliwości osób starszych wymaga zaangażowania w realizację polityki społecznej na ich rzecz wielu różnorodnych podmiotów reprezentujących sektor publiczny, rynkowy i pozarządowy, działających wielu różnych dziedzinach: ochrona zdrowia, pomoc społeczna, mieszkalnictwo, edukacja, kultura, rekreacja, organizacja przestrzeni publicznej itd. 2

3 W ofercie instytucji polityki społecznej dla seniorów uwzględnione musi być duże zróżnicowanie ich potrzeb i możliwości. Jednocześnie oferta ta powinna dawać osobom starszym możliwość wyboru świadczeń i usług najlepiej dostosowanych do ich oczekiwań oraz zasobów (finansowych, społecznych, intelektualnych), jakimi dysponują. Dziania realizowane przez miasto na rzecz osób starszych powinny mieć charakter międzydepartamentalny. Wymaga to modyfikacji w sposobie zarządzania urzędem i stworzenia struktury departamentalno-projektowej, pozwalającej na realizacje zadań wykraczających poza zakres kompetencji poszczególnych jednostek struktury organizacyjnej urzędu. Cele strategii wobec warszawskich seniorów i na poziomie celów strategicznych, i na poziomie celów operacyjnych uzupełniają się, a niekiedy krzyżują. Jedno działanie może zatem służyć realizacji więcej niż jednego celu. Misja Polityka społeczna prowadzona przez władze Warszawy wobec osób starszych ma służyć wspieraniu tej wewnętrznie zróżnicowanej zbiorowości w realizacji zadań rozwojowych i przezwyciężaniu sytuacji kryzysowych charakterystycznych dla fazy starości. Polityka społeczna wobec starości jest elementem polityki społecznej wobec całego cyklu życia, a uzyskanie efektu w postaci lepszej starości wymaga działań nie tylko na rzecz osób starszych, ale i na rzecz osób przeżywających wcześniejsze fazy życia. Działania na rzecz seniorów muszą być podejmowane z myślą o trzech podstawowych celach: aktywizacja: przedłużanie zawodowej aktywności, wolontariat, twórczość, samopomoc zapobieganie deprywacji poprzez działania osłonowe: problemy zdrowotne, niski standard mieszkań, trudności finansowe, nadużycia i przemoc wobec ludzi starych integracja wewnątrzpokoleniowa, budowanie pokoleniowej solidarności. Działania na rzecz starości podejmowane wobec osób w różnym wieku powinny służyć: budowaniu w skali miasta społeczeństwa dla wszystkich grup wieku; poprawie obrazu starości i zwalczaniu jej negatywnego stereotypu; przygotowaniu osób w wieku średnim do starości aktywnej, zdrowej, bogatej w społeczne kontakty. Cele strategiczne 1. Wspieranie form aktywności seniorów alternatywnych dla pracy zawodowej i aktywności rodzinnej 2. Wspieranie seniorów w realizacji ról rodzinnych 3. Dostosowywanie warunków życia seniorów i oferty usług społecznych do zmieniających się ich potrzeb i możliwości 3

4 4. Dostarczanie wsparcia osobom starzejącym się i starym w sytuacjach kryzysowych 5. Poprawa społecznego obrazu starości 6. Przygotowanie średniego pokolenia do starości Cele operacyjne ZESTAWIENIE CELÓW OPERACYJNYCH Cel strategiczny 1 Wspieranie form aktywności seniorów alternatywnych dla pracy zawodowej i aktywności rodzinnej Cele operacyjne 1.1. Wzbogacenie oferty w zakresie organizacji czasu wolnego seniorów 1.2. Rozwój wolontariatu seniorów 1.3. Wspieranie i organizowanie działań z wykorzystaniem potencjału intelektualnego i zawodowego osób starszych 1.4. Rozwój UTW 1.5. Rozszerzanie ulg dla seniorów w korzystaniu do instytucji i placówek miejskich Cel strategiczny 2 Wspieranie seniorów realizacji ról rodzinnych Cele operacyjne 2.1. Wspieranie więzi rodzinnych między seniorami i wnukami 2.2. Pomoc dla rodzin opiekujących osobami w wieku sędziwym lub niepełnosprawnymi 2.3. Stworzenie punktów/centrum integracji międzypokoleniowej z szeroką ofertą zajęć dla dziadków i wnucząt Cel strategiczny 3 Dostosowywanie warunków życia seniorów i oferty usług społecznych do zmieniających się ich potrzeb i możliwości Cele operacyjne 3.1. Rozwój różnorodnych świadczeń wspierająco-opiekuńczych w środowisku zamieszkania usługi opiekuńcze, specjalistyczne, pielęgnacyjne i gospodarcze 3.2. Mieszkania dostosowane po potrzeb seniorów 3.3. Pomoc materialna (finansowa i rzeczowa) dla osób starszych 3.4. Rozwój różnorodnych instytucji opiekuńczych dla osób niesamodzielnych 3.5. Utworzenie przychodni geriatrycznej, usługi geriatryczne 3.6. Zwiększenie dostępności dla osób starszych usług medycznych terapeutycznych, z obszaru rehabilitacji i profilaktyki zdrowia seniora Działania zmierzające do poprawy bezpieczeństwa (Straż Miejska w parkach, na skwerach etc..) 3.8. Rewitalizacja i budownictwo zgodne z zasadami tworzenia przyjaznej przestrzeni. Cel strategiczny 4 Dostarczanie wsparcia osobom starzejącym się i starym w sytuacjach kryzysowych 4

5 Cele operacyjne 4.1. Poradnictwo dla osób starszych(prawne, socjalne, medyczne, obywatelskie) 4.2 Wsparcie psychologiczne i mediacja dla osób starszych (indywidualne i w grupach wsparcia) Wsparcie dla osób starszych będących ofiarami przemocy 4.4.Rozwój pracy socjalnej z seniorami Cel strategiczny 5 Poprawa społecznego obrazu starości Cele operacyjne 5.1. wspieranie działań promujących pozytywny wizerunek seniora 5.2. wspieranie działań na rzecz zwiększenia uczestnictwa osób starszych w życiu społecznym/obywatelskim 5.3. wspieranie publikacji o tematyce seniorskiej Cel strategiczny 6 Przygotowanie średniego pokolenia do starości Cele operacyjne 6.1. Wspieranie kształcenia ustawicznego 6.2. Wspieranie i organizowanie działań służących przygotowaniu do dezaktywacji zawodowej Promocja zdrowia i działalność edukacyjna służby zdrowia 5

6 OMÓWIENIE CELÓW OPERACYJNYCH Cel strategiczny 1 Wspieranie form aktywności seniorów alternatywnych dla pracy zawodowej i aktywności rodzinnej 1.1. Wzbogacenie oferty w zakresie organizacji czasu wolnego seniorów Każdy czas wolny, w tym i seniorów, nie może być czasem pustym i powinien spełniać swoje funkcje: wypoczynkową jako czas na regenerację sił fizycznych i psychicznych, rozrywkową jako czynnik walki z monotonią dnia codziennego i rozwojową - jako czas na rozwój swojej osobowości, intelektu i sprawności. Zatem oferta jego realizacji powinna nie tylko pomagać seniorom wracać do dawnych hobby, ale i pobudzać ich do nowych pasji i zainteresowań, budzić aktywność. Jedną z postulowanych przez same organizacje seniorskie propozycji jest tworzenie "przyjaznych miejsc spotkań" ("kawiarenek seniora"), które pełniłyby rolę integrującomotywującą do różnych typów działań (ze szczególnym naciskiem na: motywującą). w odróżnieniu od Klubów Seniora, gdzie zajęcia w dużej mierze mają raczej charakter rozrywkowo-kulturany. Takie "miejsce spotkań" powinno być prowadzone przez animatora, który potrafi inspirować i motywować do działania (przykład: Projekt "AS" Fundacji Samaritanus). Należy jednak pamiętać o tym by - jeśli mają z nich szeroko korzystać osoby starsze - wszelkie te miejsca nie miały barier architektonicznych. Niezmiernie ważna jest też oferta w obszarze rekreacji ruchowej osób starszych, która ma za zadanie zaspokojenie potrzeby ruchu niezbędnego dla zdrowia, poprawę lub utrzymanie odpowiedniego poziomu sprawności i kondycji fizycznej i odreagowanie stresów życia codziennego. Należy tu podkreślić istotną rolę, jaką pełnić powinien instruktor prowadzący zorganizowane zajęcia ruchowe dla osób starszych, który ma być fachowcem w dziedzinie kultury fizycznej, ale również dobrym psychologiem, bo spędza on sporo czasu z podopiecznymi, poznaje ich problemy i zmartwienia. (przykład: inicjatywa Stowarzyszenia ESPAR). Chcąc zwalczać krzywdzące stereotypy i budować międzypokoleniowe więzi, oferta dla seniorów powinna zawierać różnorodne formy edukacji przez całe życie, ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych technologii. Nie bez znaczenia będzie tu też, iż znajomość nowych technologii i umiejętność posługiwania się nimi pozwalają osobom starszym na dłuższe utrzymywanie swojej autonomii, mobilności i niezależności. Przykłady dobrych praktyk Świetnym pomysłem na zagospodarowanie czasu wolnego seniorów mogą się również okazać "banki czasu" inicjatywy samopomocowe opierające się na bezgotówkowej wymianie usług pomiędzy ich członkami. W zależności od swoich umiejętności i zasobów seniorzy deklarują tu, jakie rodzaje usług mogą świadczyć na rzecz innych (a bazując przecież na swoim życiowym doświadczeniu mają ich wcale 6

7 niemało). Taka usługa jest odnotowywana - najczęściej jednostką rozliczeniową jest godzina dzięki czemu w rozliczeniu można liczyć na pomoc innych, potrzebną w innej chwili. Tu miejsce dla siebie znajdzie nawet starsza osoba, której choroba nie pozwala wstać z łóżka może np. dzwonić systematycznie do samotnych osób i sprawdzać, czy dobrze się czują, czy nie potrzeba zadzwonić do kogoś innego, by zobaczył, co się z nimi dzieje. W trakcie pomagania sobie ludzie poznają się nawzajem, nawiązują bliższe znajomości, czasem przyjaźnie, co jest szczególnie ważne w tym okresie życia kiedy grono znajomych sukcesywnie się kurczy. Mówiąc o alternatywnych formach organizacji czasu wolnego seniorów szczególnie polecałabym właśnie wszelkie formy rozwijania i wspierania samopomocy, która pozytywnie wykorzystuje czas i energię seniorów. Mając na uwadze to, że grupę seniorską charakteryzuje duże zróżnicowanie pod względem rozpiętości wiekowej, a co za tym idzie stopnia aktywności i mobilności oferta powinna być zróżnicowana. Nie możemy nastawiać się wyłącznie na organizowanie (na rzecz seniorów) czasu wolnego bo często pociąga za sobą jednak pasywność odbiorców. Warto by Miasto (poprzez BPS) ogłaszało większą ilość konkursów grantowych aktywizujących same organizacje seniorskie lub seniorów i dawało szansę w owych konkursach nowatorskim pomysłom animowania czasu wolnego seniorów. Realizatorzy, partnerzy Samorządowym podmiotem wiodącym wskazana byłaby tu dzielnica (z placówkami pomocy społecznej; OPS, Dzienne, Środowiskowe Domy Pobytu etc ), ale realizująca te działania w ścisłej współpracy z organizacjami pozarządowymi, UTW oraz placówkami osiedlowymi (spółdzielniami mieszkaniowymi, klubami osiedlowymi). Realizacja do 2010 r. Rezultaty Powstanie w każdej dzielnicy przynajmniej jednej kawiarenki seniora. W ogłaszanych konkursach przynajmniej jeden priorytet dotyczy działań aktywizujących organizacje seniorskie Rozwój wolontariatu seniorów Słowo wolontariat jest dla starszych Polaków stosunkowo nowe, czasem nawet utożsamiane z pracą/czynem społecznym, często o przymusowym charakterze, znanymi im z czasów PRL-owskich. Być może, przez nieznajomości pojęcia nie znają więc i korzyści jakie mogą dla nich wynikać z tego typu aktywności. A przecież osoby będące na emeryturze, chcące nadal być aktywne, mogą być przydatne dla innych, spędzając w ten sposób pożytecznie swój wolny czas, dzieląc się swym doświadczeniem, umiejętnościami, pasjami. Wolontariat na emeryturze może stać się też antidotum na samotność czy poczucie bycia już niepotrzebnym. Jak pokazują doświadczenia organizacji współpracujących z wolontariuszami-seniorami związują się oni z organizacją na 7

8 dłużej i podejmują się w nich zadań wymagających np. specjalistycznych umiejętności. Nie stać nas na ich marnotrawienie. Wolontariat seniorów pokazuje, że poza polem rodziny i pracą, jest dla seniorów olbrzymia przestrzeń do ich aktywności i samorealizacji. By promować ideę wolontariatu seniorów trzeba przede wszystkim docierać do nich z informacją na ten temat - szczególnie do osób, które właśnie przeszły lub szykują się do przejścia na emeryturę (ściśle łączy się to z realizacją celu dotyczącego wspierania i organizowania działań służących przygotowaniu do dezaktywacji zawodowej oraz celu promowania pozytywnego wizerunku osób starszych a także alternatywnych form spędzania czasu wolnego przez seniorów). W Warszawie należy utworzyć Centrum Wolontariatu Seniorów. Przykłady dobrych praktyk Głównym partnerem po stronie NGO jest Regionalne Centrum Wolontariatu, do którego organizacje z regionu zgłaszają zapotrzebowanie na konkretny typ wolontariatu. Bowiem, jak pokazują doświadczenia NGO-sów współpracujących ze starszymi wolontariuszami, osoby starsze, które zdecydują się na wolontariat oczekują od organizacji konkretnej oferty współpracy. Partnerstwo na rzecz Rozwoju Wolontariatu 50+ w Elblągu - to nieformalna platforma współpracy organizacji pozarządowych i samorządu Elbląga mająca za cel wspieranie rozwoju wolontariatu 50+, m.in. wspólnie opracowano strategię tego działania, łącznie z harmonogramem i wskazaniem źródeł finansowania. Zatem chętni seniorzy pracują dla Elbląskiego Banku Żywności (np. przy akcji świąteczna zbiórka żywności ), Świetlicy Socjoterapeutycznej Stowarzyszenia Rodzin Katolickich Diecezji Elbląskiej (animują zajęcia dla dzieci), Hospicjum Św. Jerzego (odwiedzają osoby samotne i chore) czy tez w samym Centrum Wolontariatu (pomoc w księgowości). Organizacje cenią ich doświadczenie, solidność i odpowiedzialność w podjętych działaniach wolontariackich. Dla seniorów to nie jedynie sposób na pożyteczne spędzanie wolnego czasu, bo ten rodzaj pracy sprawia, że czują się (i rzeczywiście są) społecznie potrzebni. Niewątpliwie wartością dodaną wolontariatu 50+ jest też wpływanie na kształtowanie się pozytywnego wizerunku osób starszych. Realizatorzy, partnerzy Wskazana byłaby tu współdziałanie organizacji pozarządowych i samorządu, które opracowałyby partnerski system współpracy. Wskazane zatem by na tym etapie wiodącym podmiotem było Miasto, ale w dalszej kolejności procesie realizacji poszczególnych i konkretnych jego działań podmiotowość delegowałoby na Dzielnice. Realizacja do 2010 r. 1.3 Wspieranie i organizowanie działań z wykorzystaniem potencjału intelektualnego i zawodowego osób starszych 8

9 Poprzez wykorzystanie potencjału intelektualnego i zawodowego osób starszych zapobiega się zjawisku marginalizacji osób starych, przeciwdziała poczuciu osamotnienia i izolacji. Sprzyja to także integracji wewnątrzpokoleniowej i międzypokoleniowej. Umożliwienie wymiany dzielenia się doświadczeniami i umiejętnościami poprzez utworzenie (banku inicjatyw seniorskich). Stworzenie możliwości uczestnictwa osób starszych w opracowywaniu programów adresowanych do tej grupy, wykorzystanie wiedzy i umiejętności seniorów w pracy woluntarystycznej na rzecz osób potrzebujących, organizowanie edukacyjnych spotkań międzypokoleniowych - szkoły, przedszkola np. z zakresu wiedzy historycznej oraz wewnątrzpokoleniowych - organizowanie konkursów wiedzy oraz prezentowania posiadanych umiejętności. Przykłady dobrych praktyk Grupa emerytowanych prawników- wolontariuszy przy klubie seniora Realizatorzy ośrodki pomocy społecznej, urzędy dzielnicy, organizacje pozarządowe 1.4 Uniwersytety Trzeciego Wieku Uniwersytety Trzeciego Wieku są w ostatnich latach popularną formą aktywności zarówno wśród seniorów, jak i wśród osób w wieku przedemerytalnym, która są już bierne zawodowo.w Warszawie istnieje najstarszy polski Uniwersytet Trzeciego Wieku, założony w 1975 roku prze prof. Halinę Szwarc. Coraz częściej osoby starsze oprócz pełnienia obowiązków rodzinnych - poszukują nowych dziedzin aktywności, które pozwolą wypełnić poczucie samotności, odnaleźć się we współczesnym świecie, czy też nawiązać kontakty z rówieśnikami Charakterystyczne dla uniwersytetów jest, że poprzez aktywizację, edukację, profilaktykę oraz zaspokajanie potrzeb poznawczych i międzyludzkich przygotowują seniorów do życia w nowych, szybko zmieniających się warunkach i dają im możliwość prowadzenia twórczego oraz aktywnego trybu życia. Dzięki temu seniorzy stają się osobami wszechstronnie wykształconymi, twórczymi i aktywnymi, mogącymi świadomie wpływać i kształtować otaczającą ich rzeczywistość. Oferta programowa uniwersytetów jest zróżnicowania i wszechstronna. Przybiera ona formę zajęć szkół wyższych, tj. wykładów, seminariów, lektoratów języków obcych, zajęć komputerowych, zajęć z rekreacji ruchowej i turystyki, zajęć warsztatowych w zespołach zainteresowań. Tematyka wykładów i seminariów jest obszerna, co pozwala zaspokoić wiedze w różnym zakresie. Zajęcia prowadzone są przez ekspertów w danej dziedzinie najczęściej przez wykładowców uczelni wyższych. Obecnie w Warszawie działa około 20 uniwersytetów trzeciego wieku. Ich rozwój jest dosyć dynamiczny, co obrazuje popyt na tego typu działalność. Placówki te najczęściej są tworzone i prowadzone przez organizacje pozarządowe. 9

10 Od 2007 roku Urząd m.st. Warszawy współpracuje z 11 organizacjami pozarządowymi, z którymi zawał umowy wieloletnie na prowadzenie uniwersytetów trzeciego wieku. Z zajęć w tych uniwersytetach korzysta ok osób. W wielu placówkach tworzone są listy osób rezerwowych, które oczekują na przyjęcie do grona słuchaczy. Tak więc sprostanie zapotrzebowaniu na tego typu działalność wymagać będzie rozszerzenia współpracy z organizacjami pozarządowymi tym zakresie. Docelowo powinna powstać sieć tych placówek, pozwalających warszawskim seniorom na bezproblemowe zapisanie się oraz sprawne dotarcie do nich. Optymalne było by funkcjonowanie co najmniej kilku tego typu placówki w dzielnicy, zwłaszcza w dzielnicach gdzie odsetek osób starszych jest znaczny. Poza organizacjami pozarządowymi partnerami miasta w organizowaniu UTW powinny warszawskie uczelnie publiczne, z którymi należałoby zawierać kontrakty na prowadzenie takiej dodatkowej działalności. To zapewni wysoki poziom merytoryczny zajęć, odpowiednie warunki lokalowe i będzie dla słuchaczy źródłem dodatkowej satysfakcji, że są studentami renomowanej uczelni. Realizatorzy Z uwagi na zasięg ogólnomiejski działalności uniwersytetów trzeciego wieku, zadanie to powinno być realizowane przez Biuro Polityki Społecznej m.st. Warszawy. Najkorzystniejszą, zarówno dla m.st. Warszawy oraz organizacji pozarządowych jest współpraca w formie umów wieloletnich. Oprócz stabilności finansowej, ta forma współpracy pozwoli na zintegrowanie środowiska organizacji pozarządowych zajmujących się prowadzeniem uniwersytetów trzeciego wieku Rozszerzanie ulg dla seniorów w korzystaniu do instytucji i placówek miejskich (kulturalnych, sportowych etc.) W populacji seniorów - oprócz grupy uczestniczącej w działaniach organizacji pozarządowych, czy też innych zorganizowanych formach aktywności - można wyodrębnić grupę osób, które indywidualnie poszukują i spełniają swe potrzeby intelektualne, kulturalne, czy też dbają o swoją kondycję fizyczną. Seniorzy ci, chętnie korzystają z organizowanych działań twórczych, rozrywki intelektualnej, czy też zajęć sportowo-rekreacyjnych. Wraz z zakończeniem aktywności zawodowej osób po 60 roku życia zauważalny jest spadek w uczestnictwie w życiu społeczno-kulturalnym. Wiąże się to z w pierwszym rzędzie z utratą pewnego statusu materialnego związanego z przejściem na emeryturę, który tworzy barierę w aktywnym uczestnictwie w życiu społecznym. Spadek ten jest również spowodowany brakiem przejrzystej i dostępnej informacji o oferowanych specjalnie dla seniorów ofercie. W Warszawie wiele placówek prowadzonych przez Miasto stosuje zniżki dla seniorów, choć mają one różny charakter. Nie ma ujednoliconego i przejrzystego systemu przyjętych ulg, tak jak w przypadku np. młodzieży szkolnej. Przykładem tu może być korzystanie przez seniorów z basenu. Mogą oni korzystać tej formy rekreacji w ramach miejskiego programu Senior sprawny, sprawniejszy ale tylko w wyznaczonych dniach i godzinach i tylko w grupie seniorów. Indywidualnie seniorowi nie przysługuje zniżka na korzystanie z basenu. 10

11 Przyjęcie jednolitego systemu zniżek oraz wdrażanie ich w kolejnych instytucjach i placówkach (również tych prywatnych), przy jednoczesnej kampanii informacyjnej o tych zniżkach (np. strona internetowa, ogłoszenia w prasie, punkt informacji w urzędzie dzielnicy) pozwoliło by seniorom na aktywniejsze korzystanie z oferowanych usług. Przykłady dobrych praktyk Ciekawym przykładem stosowania zniżki i niezwykle cennym dla seniorów jest ulga dla seniorów w korzystaniu z komunikacji publicznej. Możliwość przejazdów w ramach biletu rocznego za ulgową cenę (40 zł na cały rok) stwarza seniorom szansę niedrogiego przemieszczania się po Mieście, co może mieć wpływ na korzystanie z oferty kulturalnej i rekreacyjnej Miasta. Realizatorzy Poruszana kwestia tworzenia i rozszerzania ulg dla seniorów jest zadaniem władz samorządowych zarówno ogólnomiejskich, jak i dzielnicowych. Cel strategiczny 2 Wspieranie seniorów w realizacji ich ról rodzinnych Cele operacyjne 2.1. Wspieranie więzi rodzinnych Starość w życiu człowieka pokrywa się ze schyłkowymi fazami życia rodziny: faza pustego gniazda i fazą zakończenia małżeństwa z powodu śmierci jednego z małżonków. Szczególnie niebezpieczna dla więzi małżeńskich jest faza pustego gniazda, w której w niektórych związkach - ujawnia się osłabienie więzi uczuciowych między małżonkami, grożące rozpadem związku albo życiem obok siebie, ale w poczuciu obcości i osamotnienia. W miastach stosunkowo niewiele jest rodzin wielopokoleniowych, które dzięki przestrzennej bliskości czy wręcz wspólnemu zamieszkiwaniu charakteryzują się ożywionymi kontaktami pomiędzy seniorami a młodszymi pokoleniami w rodzinie. To potęguje problem izolacji międzypokoleniowej i osamotnienia osób starszych. Do ograniczenia międzypokoleniowych kontaktów rodzinnych przyczynia się też migracja ludzi młodych (w przypadku Warszawy głównie zagraniczne). Wsparcia i pomocy wymagają zatem zarówno więzi pomiędzy małżonkami oraz pomiędzy poszczególnymi pokoleniami. 1. Poradnictwo małżeńskie dla par z wieloletnim stażem. 2. Mediacje w sprawach rodzinnych w przypadku konfliktów międzypokoleniowych 3. Szkolne konkursy na zgromadzenie źródeł i opisanie na ich podstawie historii własnej rodziny (np. konkurs na Kroniki Rodzinne w formie pisanej lub multimedialnej przezntacji). Realizatorzy, partnerzy Biuro Edukacji, dzielnice, organizacje pozarządowe, zwłaszcza organizacje samopomocowe. 11

12 2.2. Pomoc dla rodzin opiekujących osobami w wieku sędziwym lub niepełnosprawnymi Zjawisko podwójnego starzenia się ludności, czyli wzrostu liczby i odsetka osób w wieku sędziwym, stanowi wielkie wyzwanie dla rodzin, które w pierwszej kolejności podejmują się opieki nad tymi osobami. Opiekunkami są zazwyczaj córki (synowe) kobiety starzejące się, mające problemy zdrowotne, które częstokroć nie są w stanie podołać tym obowiązkom. Są one bowiem bardzo absorbujące, powodują chroniczne przemęczenie, ograniczają kontakty społeczne, prowadzą nawet do psychicznego wypalenia. 1. Grupy wsparcia dla opiekunów osób niesamodzielnych w sędziwym wieku. 2. Wypożyczalnie sprzętu rehabilitacyjnego i ułatwiającego pielęgnację w domu osób niesamodzielnych. 3. Organizacja szkoleń dla rodzinnych opiekunów osób w wieku sędziwym. 4. Ośrodki czasowego pobytu dla osób sędziwych, w których rodziny mogłyby na kilka tygodni umieścić podopiecznego, by np. wyjechać na urlop, poddać się kuracji szpitalnej lub sanatoryjnej, przeprowadzić remont w mieszkaniu. Realizatorzy, partnerzy Biuro Polityki Społecznej, Biuro Polityki Zdrowotnej, PFRON, dzielnice i organizacje pozarządowe. Rezultaty W każdej dzielnicy przynajmniej jedna grupa wsparcia, wypożyczalnia sprzętu, ośrodek czasowego pobytu Stworzenie punktów/centrum integracji międzypokoleniowej z szeroką ofertą zajęć dla dziadków i wnucząt Warszawscy dziadkowie najczęściej mieszkają z dala od wnuków. Mają stosunkowo niewiele naturalnych okazji do kontaktowania się z najmłodszym pokoleniem. Jednocześnie dzieci pozbawione są kontaktów z dziadkami, a gdy jednocześnie są zaniedbywane przez rodziców spotkania i wspólne działania ze starszymi osobami mogą dawać im wsparcie psychologiczne i sprzyjać powstawaniu prawidłowych relacji wychowawczych. Wspólne działania przedstawicieli różnych pokoleń służą też przełamywaniu negatywnych stereotypów starości w świadomości młodych, i młodości w opiniach i odczuciach starszego pokolenia. 1. Łączenie w instytucjach kulturalnych oferty dla starszych i dla młodszych; np. Dyskusyjny Klub Filmowy Pokoleń wybitni twórcy starszego i młodszego pokolenia przedstawiający swoje dzieła i dyskutujący o nich w uczestnikami klubu młodzieżowego i klubu seniora; teatr amatorski z udziałem różnych pokoleń. 12

13 2. Włączanie starszych osób do pracy w świetlicach socjoterapeutycznych w roli edukatorów, zaufanych młodzieży. 3. Zatrudnianie w niepełnym wymiarze czasu pracy emerytowanych nauczycieli w przedszkolach i świetlicach szkolnych. Realizatorzy, partnerzy Dzielnice kultura, edukacja, pomoc społeczna. Cel strategiczny 3 Dostosowywanie warunków życia seniorów i oferty usług społecznych do zmieniających się ich potrzeb i możliwości Cele operacyjne 3.1. Rozwój różnorodnych świadczeń wspierająco-opiekuńczych w środowisku zamieszkania Systematyczny wzrost liczebności populacji warszawskich seniorów, przedłużająca się faza starości oraz zmieniające się potrzeby ludzi starych skłaniają do rozszerzania dotychczas prowadzonych działań na rzecz najstarszych mieszkańców miasta. Niezbędnym wydaje się zwiększenie katalogu dotychczas świadczonych usług, które przyczynią się do poprawy jakości życia,będą wspierać seniorów w codziennym funkcjonowaniu, umożliwią ( jak najdłużej ) zachowanie samodzielności, poczucie bezpieczeństwa oraz pozostanie w środowisku domowym. Sposoby realizacji Istnieje potrzeba opracowania jednorodnych standardów usług świadczonych na rzecz seniorów (na poziomie minimum i optimum ), wypracowanie takiego modelu pomocy, który będzie odpowiedzią na potrzeby i oczekiwania ludzi starych. Jednocześnie należy dążyć do ciągłego doskonalenia jakości świadczonych usług, określić wymagania stawiane wykonawcom oraz kwalifikacje i umiejętności zatrudnionej kadry. Istotny jest rozwój ilościowy i jakościowy kadry zawodowej świadczącej usługi na rzecz seniorów, kształcenie w zawodach opiekunka środowiskowa, asystent osoby niepełnosprawnej. Opieka nad osoba starszą w domu to szeroka płaszczyzna działań obejmujących profilaktykę ( z zakresu edukacji zdrowotnej, zasad racjonalnego żywienia oraz zdrowego stylu życia), opiekę, interwencję i rehabilitację.toteż wydaje się niezbędna profesjonalizacja zawodu, od opiekunek należy wymagać poszerzania wiedzy ( również z zakresu komunikacji społecznej), umiejętności praktycznych oraz podnoszenia kwalifikacji. Należy określić termin w jakim osoby pracujące powinny uzupełnić kwalifikacje niezbędne do wykonywania poszczególnych rodzajów usług:: - usługi opiekuńcze gospodarcze polegające na zaspokojenie podstawowych potrzeb, - usługi opiekuńcze pielęgnacyjne mające na celu pomoc w utrzymaniu higieny, pielęgnacji osobom leżącym, - specjalistyczne usługi opiekuńcze usprawniające dla osób które maja trudności w dotarciu do placówki medycznej, 13

14 - specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z choroba Alzheimera oraz otępieniem starczym, - specjalistyczne usługi pielęgniarskie dla osób przewlekle i terminalnie chorych Wprowadzenie szerszej gamy usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych umożliwi pełniejsze zaspokojenie indywidualnych potrzeb ludzi starych. Powinien następować rozwój usług o charakterze gospodarczym, poprzez tworzenie sieci usług ułatwiających prowadzenie gospodarstwa domowego takich jak: zakupy, usługi na telefon (fryzjer, kosmetyczka, odbiór i dowóz prania, punkty usługowe, apteki) Realizatorzy Wykonawcą usług opiekuńczych mogą być: - ośrodki pomocy społecznej zatrudniające opiekunki - podmioty zewnętrzne wyłonione w oparciu o przepisy ustawy prawo zamówień publicznych - podmioty zewnętrzne wyłonione po przeprowadzeniu otwartego konkursu ofert (organizacje pozarządowe działające w obszarze pomocy społecznej, osoby prawne i jednostki organizacyjne Kościoła katolickiego, innych kościołów i związków wyznaniowych) W zakresie realizacji usług określonych standardem na poziomie minimum wiodącym podmiotem powinno być miasto. Natomiast w zakresie standardów na poziomie optimum - dzielnica ze względu na różnorodność i specyfikę potrzeb mieszkańców, sytuacje demograficzną oraz wielkość środków finansowych przeznaczonych na realizację zadania Mieszkania dostosowane do potrzeb seniorów Odpowiednie dostosowanie mieszkania do potrzeb osoby starszej jest niezwykle istotnym czynnikiem jej samodzielnego funkcjonowania, dzięki czemu wykonywanie niektórych czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego staje się łatwiejsze i bezpieczniejsze. Wpływa na ograniczenie liczby urazów i wypadów w domu, zwiększenie samodzielności w wykonywaniu czynności związanych z samoobsługą (w przypadku osób mniej sprawnychi samodzielnych), zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i niezależności. : - usuwanie barier architektonicznych, ( podjazdy pod wózki, balkoniki) - budowanie lub dostosowywanie samodzielnych mieszkań w budynkach wielorodzinnych z możliwością korzystania z pakietu usług socjalnych np. pranie, sprzątanie oraz zapewniających opiekę lekarską pielęgniarską, rehabilitację, pomoc pracownika socjalnego i psychologa - dostosowanie mieszkań rozproszonych do potrzeb osób starych: montaż poręczy, uchwytów, 14

15 - dostosowanie łazienki, kuchni (z uwzględnieniem ergonomicznych parametrów oraz zasad bezpieczeństwa -odpowiednia wysokość szafek, blatów oraz innych urządzeń),usunięcie śliskich podłoży, montaż antypoślizgowych posadzek, montaż systemu monitoringu zapewniającego bezpieczeństwo. Osoby starsze są bardzo przywiązane do własnego mieszkania,najbliższego otoczenia, nie lubią i obawiają się zmian, nawet wówczas gdy wydają się one konieczne ( ze względu na sytuację rodzinną, materialną czy zdrowotną).ponadto wiele osób starszych zniechęcają skomplikowane procedury związane z zamianą mieszkania. Uproszczenie procedury zamiany mieszkań,umożliwiającej zamieszkanie w najbliższej okolicy oraz zorganizowanie pomocy w przeprowadzce byłyby istotnym instrumentem polityki mieszkaniowej wobec ludzi starych Przykłady dobrych praktyk Stworzenie wielowariantowego programu mieszkaniowego w Poznaniu Realizatorzy Biuro Polityki Społecznej Urzędy Dzielnic wydziały zasobów lokalowych Spółdzielnie mieszkaniowe Wiodący podmiot - na poziomie miasta 3.3. Pomoc materialna (finansowa i rzeczowa) dla osób starszych. Sytuacja socjalno bytowa warszawskich seniorów, podobnie jak w całym kraju jest zróżnicowana. Do grup szczególnego ryzyka ( renciści, osoby o niskich dochodach) kierowane są środki z pomocy społecznej na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Korzystają z pomocy świadczeń pieniężnych. w postaci gorącego posiłku, pomocy rzeczowej oraz Stałe wydatki związane z utrzymaniem mieszkania oraz koniecznością zakupu niezbędnych leków stanowią największe obciążenie dla jednoosobowych gospodarstw domowych.są też najczęściej powodem ubiegania się o świadczenia z pomocy społecznej przez osoby starsze. Osoby spełniające kryterium dochodowe i metrażowe mogą wystąpić do urzędu dzielnicy z wnioskiem o przyznanie dodatku mieszkaniowego. Należałoby rozważyć możliwość opracowania i wdrożenia programu dofinansowania kosztów zakupu leków (może w formie bonów do apteki?) oraz wzmocnić działalność informacyjną o tańszych zamiennikach leków. W przypadkach szczególnych udzielać wsparcia w zakresie dofinansowania kosztów usług opiekuńczych. Realizatorzy: Ośrodki pomocy społecznej Urzędy dzielnic 15

16 Organizacje pozarządowe 3.4. Rozwój różnorodnych instytucji opiekuńczych dla osób niesamodzielnychośrodki wsparcia. Stały wzrost liczby ludzi starych w strukturze społecznej powoduje konieczność zapewnienia osobom niesamodzielnym pomocy instytucjonalnej. W związku z rozwojem medycyny i nauki następuje proces wydłużania się życia ludzkiego, w związku z czym okres sprawowania opieki również się wydłuża. Należy dbać o rozwój dotychczasowych instytucji, takich jak Dzienne Domy Pomocy Społecznej, które kompleksowo zaspokajają potrzeby osób starszych. Dzienne domy pomocy społecznej stanowią szczególnie ważną formę pomocy środowiskowej dla osób starszych.zapewniają kompleksową pomoc osobom w podeszłym wieku, które znalazły się w trudnych warunkach życiowych lub odczuwają potrzebę kontaktów z innymi ludźmi. Zapobiegają poczuciu osamotnienia, izolacji, wpływają na poprawę samopoczucia, rozwój zainteresowań. Stwarzają możliwość kulturalnego, aktywnego spędzania czasu wolnego. W domach powinna być prowadzona terapia zajęciowa i rehabilitacja ruchowa oraz zajęcia pobudzające do aktywności oraz integracji wewnątrzpokoleniowej. Domy dziennego pobytu to placówki, które przedłużają okres względnej samodzielności,a tym samym zapewniają osobom starszym poczucie niezależności.powinny dostosowywać ofertę do zmieniających się potrzeb oraz struktury wiekowej uczestników. Domy Pomocy Społecznej - stacjonarne placówki opieki całodobowej zapewniają opiekę osobom niemogącym samodzielne funkcjonować w codziennym życiu we własnym środowisku domowym, którym nie można zapewnić niezbędnej, całodobowej opieki i pomocy w formie usług opiekuńczych. Domy pomocy społecznej świadczą, na poziomie obowiązującego standardu, osobom wymagającym całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające, edukacyjne w formach i zakresie wynikających z indywidualnych potrzeb zgodnie z art. 55 ustawy o pomocy społecznej. Osoby starsze najczęściej są kierowane do domów dla osób w podeszłym wieku, dla osób przewlekle somatycznie chorych lub przewlekle psychicznie chorych. Wprowadzenie nowych zasad odpłatności, które nakładają również na rodzinę zobowiązaną do alimentacji obowiązek partycypowania w kosztach pobytu pensjonariusza w domu pomocy społecznej, spowodowało zmniejszenie liczby osób oczekujących na miejsce w domu pomocy społecznej na terenie Warszawy. Państwowe domy pomocy społecznej stały się bardziej dostępne dla osób samotnych, wymagających skierowania w pierwszej kolejności. Należy dbać o przestrzeganie standardów oraz szkolić profesjonalne kadry na kierunku opiekun w domu pomocy społecznej. Inicjowanie tworzenia Rodzinnych Domów Pomocy Społecznej jako formy całodobowych usług opiekuńczych ( funkcjonujące na Pomorzu rodzinne 16

17 domy pomocy społecznej jako przykład dobrych praktyk) Ta forma usług stanowi ogniwo pośrednie pomiędzy pomocą usługową świadczoną w miejscu zamieszkania usługobiorcy a całodobową placówką specjalistycznego wsparcia jaką jest dom pomocy społecznej. Umożliwia stworzenie warunków oraz atmosfery zbliżonej do naturalnej rodziny. Standardy, rodzaj i zakres usług, warunki kierowania, odpłatności i nadzoru nad domami są określone w Rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej z dnia 28 lipca 2005 r. W Warszawie nie została utworzona jeszcze taka placówka. W najstarszych dzielnicach Warszawy powstanie takiej placówki z pewnością spotkałoby się z dużym zainteresowaniem seniorów. Realizatorzy Dzielnice (Dzienne Domy Pomocy Społecznej, Rodzinne Domy Pomocy Społecznej). Miasto (Domy Pomocy Społecznej) we współpracy z organizacjami pozarządowymi, kościelnymi Rozwój opieki geriatrycznej Konieczność rozwoju opieki geriatrycznej uzasadnia stały wzrost liczby ludzi starych w strukturze społecznej, wynika z powodu współistnienia wielu chorób. W całym kraju, w Warszawie również brak jest wyspecjalizowanych placówek medycznych zajmujących się kompleksowym leczeniem ludzi starych. Utworzenie w każdej dzielnicy ludzi starych poradni geriatrycznej. Powstanie przy zakładach opieki zdrowotnej zespołów geriatrycznych składających się z lekarza-geriatry, rehabilitanta, pracownika socjalnego, psychologa, przyczyniłoby się do poprawy dostępności, jakości oraz ciągłości usług medycznych dla najstarszych i najbardziej potrzebujących tej opieki zdrowotnej mieszkańców miasta. Przykłady dobrych praktyk Działające na terenie Warszawy poradnie geriatryczne Realizatorzy Biuro Polityki Zdrowotnej, Kolegium Lekarzy Geriatrów, Biuro Polityki Społecznej, NFZ Zwiększenie dostępności dla osób starszych usług medycznych terapeutycznych, z obszaru rehabilitacji i profilaktyki zdrowia seniora. Wskaźniki stanu zdrowia ludności w Polsce w każdej grupie wiekowej, również najstarszej są niekorzystne w porównaniu do krajów Europy Zachodniej. Pomimo stałego wzrostu przeciętnego trwania życia i zmniejszenia zagrożeń chorobami układu krążenia, sytuacja zdrowotna przeciętnego Polaka jest gorsza niż mieszkańca 17

18 Europy Zachodniej. Długość życia w dobrym stanie zdrowia jest około dwa lata niższa niż średnia dla krajów Unii Europejskiej. Sytuacja zdrowotna człowieka starego ma wpływ na sprawność w czynnościach dnia codziennego, zwiększenie samodzielności i jakości życia. Wpływ świadomości zdrowotnej oraz stylu życia na stan psychofizyczny osób starszych potwierdzają badania naukowe. Względnie dobry stan zdrowia jest jednym z najważniejszych czynników pogodnej starości, gdyż umożliwia aktywne uczestnictwo w życiu społecznym. Dlatego należy położyć szczególny nacisk na profilaktykę i działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu chorób wieku starczego. Komercjalizacja opieki zdrowotnej, wprowadzenie odpłatności za niektóre usługi oraz odległe terminy wizyt lekarskich ograniczają mniej zamożnym seniorom dostęp do usług publicznej służby zdrowia W ramach profilaktyki zdrowia osób starszych niezbędne jest wdrażanie programów zdrowotnych, programów profilaktyki zdrowia psychicznego ludzi starych, prowadzenie badań przesiewowych, szkolenie kadry medycznej i służb społecznych w zakresie geriatrii, gerontologii, zasad zdrowego żywienia, psychologii procesu starzenia się, promowania aktywnego stylu życia. Konieczne jest zwiększenie dostępności do rehabilitacji w placówkach medycznych oraz w domu chorego oraz tworzenie sprzyjających warunków do rozwoju usług transportowych dla osób niepełnosprawnych i osób starszych. Niezbędny jest rozwój sieci wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego (z dostawa do domu) oraz sprzętu wspomagającego pielęgnację osób chorych przewlekle. Wdrażanie programów zdrowotnych dla tej grupy pacjentów, skuteczne informowanie o prowadzonych programach i usługach medycznych spowoduje, że staną się bardziej dostępne dla najstarszych mieszkańców Warszawy. Kontynuowanie akcji w ramach białych niedziel ułatwi dostęp niektórym niezamożnym pacjentom do opieki medycznej Jednym z rozwiązań, które mogłoby przyczynić się do poprawy dostępności do niektórych usług medycznych jest wykorzystanie telemedycyny, na przykład poprzez objęcie całodobowym monitoringiem medycznym pacjentów samotnych i niepełnosprawnych w systemie bezprzewodowej teletransmisji danych medycznych tj. badanie EKG, pomiar ciśnienia i poziomu cukru. Realizatorzy Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Fundusz Zdrowia, Biuro Polityki Zdrowotnej, Biuro Polityki Społecznej 3.7. Działania zmierzające do poprawy bezpieczeństwa Ochrona osób starszych, najbardziej narażonych na zjawisko nadużyć i przemocy powinna być jednym z kluczowych zadań służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo publiczne. Przyczyni się do podniesienia poziomu bezpieczeństwa osób starszych, które są ofiarami oszustw, napadów i kradzieży, będzie przeciwdziałać zjawisku nadużyć i przemocy wobec ludzi starych. 18

19 Przeprowadzanie kampanii społecznych w mediach, na bilbordach, inspirowanie i prowadzenie działań edukacyjnych pracowników policji, pracowników służb społecznych, lekarzy w celu rozpoznawania sytuacji nadużyć i przemocy wobec ludzi starych. Prowadzenie działań prewencyjnych poprzez edukację i instruktaż osób starych będących ofiarami nadużyć i przemocy Monitorowanie miejsc szczególnie niebezpiecznych np. parki, banki, Patrolowanie przez policję i straż miejską miejsc wypoczynku osób starszych. Uruchomienie telefonu zaufania dla osób starszych doświadczających przemocy Monitorowanie zjawiska przemocy wobec ludzi starych w oparciu o analizę statystyk Niebieskiej Karty. Przykłady dobrych praktyk Realizacja Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na terenie województwa podlaskiego oraz na terenie Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy Realizatorzy Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Komendy Rejonowe, Biuro Polityki Społecznej, ośrodki pomocy społecznej 3.8. Rewitalizacja i budownictwo zgodne z zasadami tworzenia przyjaznej przestrzeni Dostosowanie komunikacji miejskiej z uwzględnieniem potrzeb osób starszych, niepełnosprawnych (tabor niskopodłogowy) oraz kontynuacja usługi transportu usług samochodowych dla osób niepełnosprawnych, wpłynie na dostępność usług, bezpieczeństwo i poprawę jakości życia seniorów. Likwidacja barier architektonicznych (uchwyty, poręcze, podjazdy, odpowiednia szerokość wejść do budynków, wind, oznakowanie niebezpiecznych miejsc, wysokie krawężniki, stopnie, śliskie powierzchnie). Rozwój infrastruktury uwzględniającej potrzeby tej grupy ludności. W miejscach publicznych uczęszczanych przez seniorów wyodrębnienie miejsc dla odpoczynku czyli ławki na ulicach, skwerach, w sąsiedztwie przychodni, aptek oraz przystanki komunikacji miejskiej wyposażone w miejsca do siedzenia. Tworzenie miejsc aktywnego spędzania czasu wolnego. Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego potrzeb ludzi starych. Realizatorzy: Zarząd Dróg Miejskich, urzędy dzielnicy, Ministerstwo Infrastruktury Cel strategiczny 4 Dostarczanie wsparcia osobom starzejącym się i starym w sytuacjach kryzysowych 19

20 4.1. Poradnictwo dla osób starszych. : Seniorzy to grupa szczególnie narażona na brak dostępu do informacji oraz poradnictwa. Przyczyny tego stanu rzeczy to zmieniające się przepisy prawne, niski status materialny oraz nikłe umiejętności w korzystaniu z nowych technologii pozwalających uzyskać informację związanych z daną sytuacją problemową. Uruchomienie Centrum Seniorów, który będzie udzielać informacji i porad (konsultacji) za pomocą różnych dostępnych mediów (telefonicznie, publikacje), w tym bezpośrednio w siedzibie Centrum. W ramach Centrum Seniora powinna funkcjonować infolinia Poradnictwem dla seniorów powinny być objęte obszary określone w dokumencie przyjętym przez Komisję Dialogu Społecznego ds. Poradnictwa Specjalistycznego, do których zaliczyć należy: - poradnictwo prawne, - poradnictwo psychologiczne, - poradnictwo obywatelskie, - poradnictwo zawodowe, - poradnictwo socjalne, - poradnictwo konsumenckie, m. in. dotyczące tanich odpowiedników drogich leków Poradnictwo dla seniorów nie wymaga specjalnego wyodrębnienia dla tej grupy odbiorców. Powinno być świadczone w ramach istniejących struktur dostępnych dla ogółu mieszkańców. Sprawdzonym mechanizmem działania w zakresie świadczenia poradnictwa jest zlecenie jego realizacji organizacjom pozarządowym. Skupione w Komisji Dialogu Społecznego organizacje pozarządowe mają wypracowane standardy udzielanych porad oraz dysponują profesjonalną kadrą. Działanie to jednak wymaga dalszego wsparcia i rozbudowania sieci punktów świadczących porady zwłaszcza w dzielnicach peryferyjnych. Świadczone poradnictwo dla seniorów powinno mieć charakter ogólnomiejski, z tego względu podmiotem dominującym przy realizacji tego działania w strukturach miejskich powinno być Biuro Polityki Społecznej. W zakresie poradnictwa konsumenckiego warto rozpropagować wśród mieszkańców, w tym w szczególności wśród seniorów działalność Miejskiego Rzecznika Konsumentów Wsparcie dla osób starszych będących ofiarami przemocy. Przemoc dotyka najsłabszych osób w rodzinie. Jak wynika z badań OBOP (2008) osoby chore i niepełnosprawne (16%) oraz uskarżające się na poważniejsze dolegliwości (14%) są częściej narażone na stanie się ofiarą wielokrotnych przypadków przemocy niż osoby zdrowe (7%). Mimo badań przeprowadzonych w 2006 roku przez PBS DGA Sopot na zlecenie UM Warszawy z 95% poziomem ufności 20

21 można oszacować, że w Warszawie wśród osób w wieku 60+ w ciągu jednego roku przemocy doświadczyło 6-17 tysięcy osób. Niestety skala tego problemu nie jest do końca znana z uwagi na jego charakter. Niejednokrotnie egzystencja osoby starszej jest ściśle związana ze sprawcą przemocy, który jest dorosłym dzieckiem ofiary, często osobą uzależnioną od alkoholu, z tego względu ofiara boi się podjąć kroki zmierzające do przerwania tego stanu rzeczy. Dodatkowo niewiedza o możliwościach przeciwdziałania przemocy powoduje, że sprawcy pozostają bezkarni, a ofiary bez ochrony i pomocy. W Biurze Polityki Społecznej dostępne są wyniki badań na temat zjawiska przemocy wobec osób starszych. Wspólne działanie Biura oraz organizacji pozarządowych może pomóc stworzyć kompleksowy, ogólnomiejski program dla seniorów ofiar przemocy. Istnieje potrzeba uruchomienia kompleksowego programu wsparcia dla osób starszych doznających przemocy. Przykłady dobrych praktyk Dobrym i sprawdzonym modelem takiego programu dysponuje Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar w Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia Instytutu Psychologii Zdrowia, które od 2005 roku realizowało już w Warszawie program pn. Starszy Pan, Starsza Pani. Program ten przewiduje różne formy pomocy, m.in. porady telefoniczne, pomoc psychologiczną, psychiatryczną i prawną oraz grupy wsparcia. Zakłada także kompleksowa pracę z ofiarą (często w jej miejscu pobytu ze względu na małą mobilność osób starszych) oraz opiekunem osoby starszej. W ramach programu prowadzone są także konsultacje dla pracowników pomocy społecznej i opiekunów środowiskowych osób starszych. 4.4.Rozwój pracy socjalnej z seniorami W fazie starości występują kryzysy rozwojowe (związane z przechodzeniem do fazy starości, zmianą ról społecznych, zmiana życiowej perspektywy itd.), kryzysy sytuacyjne (wydarzenia zakłócające rozwój w fazie np. choroba, zgon bliskiej osoby, stanie się ofiarą przemocy itp.) i kryzysy egzystencjalne (poczucie zbliżania się końca życia, negatywny bilans życiowy, kryzysy wiary itp.). Człowiek starszy tak samo jak młodsze osoby może mieć w związku z tym kłopoty ze społecznym funkcjonowaniem. Wymaga zatem wsparcie ze strony pracownik socjalnego, który nie może ograniczać się tylko do zaspokajania potrzeb materialnych lub zdrowotnych seniora, ale także powinien pomagać we włączaniu go w życie społeczne. Pracownicy socjalni powinni mieć czas i możliwości pracy nie tylko z ubogimi seniorami, ale i tymi, którzy niezadowalająco radzą sobie w życiu społecznym. Zwiększenie liczebności kadry pracowników socjalnych w najstarszych dzielnicach Warszawy. Szkolenia dla pracowników socjalnych w zakresie geriatrii i gerontologii. Stworzenie przy OPS sieci wolontariuszy asystentów seniora dających o podtrzymywanie ich kontaktów ze środowiskiem zamieszkania. 21