Rola procesu apoptozy w etiopatogenezie autoimmunologicznego zapalenia tarczycy

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Rola procesu apoptozy w etiopatogenezie autoimmunologicznego zapalenia tarczycy"

Transkrypt

1 Rola procesu apoptozy w etiopatogenezie autoimmunologicznego zapalenia tarczycy 87 ARTYKUŁ REDAKCYJNY Rola procesu apoptozy w etiopatogenezie autoimmunologicznego zapalenia tarczycy KATARZYNA ŁĄCKA 1, ADAM MACIEJEWSKI 2 Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu: 1 Katedra Endokrynologii, Przemiany Materii i Chorób Wewnętrznych, kierownik: dr hab. med. M. Ruchała; 2 Studenckie Towarzystwo Naukowe, opiekun Koła: prof. dr hab. med. K. Łącka Rola procesu apoptozy w etiopatogenezie autoimmunologicznego zapalenia tarczycy Łącka K. 1, Maciejewski A. 2 Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu: 1 Katedra Endokrynologii, Przemiany Materii i Chorób Wewnętrznych, 2 Studenckie Towarzystwo Naukowe Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto), to choroba wieloczynnikowa o złożonej etiopatogenezie. Jednym z proponowanych mechanizmów biorących w niej udział, jest apoptoza proces niezbędny dla zachowania homeostazy, której deregulacja stanowi przyczynę wielu chorób. Istnieją dwie drogi aktywacji apoptozy: wewnątrz- i zewnątrzpochodna. Zewnątrzpochodna może być inicjowana m.in. przez wiązanie FasL do receptora Fas. Szlak apoptozy indukowany przez FasL polega na kaskadowej aktywacji kolejnych kaspaz, aż do pobudzenia cząsteczek efektorowych. Istnieje również wiele inhibitorów apoptozy, na czele z białkiem Bcl-2. W przebiegu choroby Hashimoto dochodzi do: zwiększenia ekspresji Fas/FasL, zwiększenia stężenia kaspaz i białka Bid, zmniejszenia stężenia Bcl-2 w obrębie tyreocytów, a jednocześnie zwiększenia Bcl-2 w obrębie limfocytów wewnątrztarczycowych. Sprzyja to apoptozie tyreocytów i destrukcji gruczołu tarczowego. Za główny czynnik wywołujący takie zmiany, uważa się działające synergistycznie cytokiny prozapalne IFN- oraz TNF lub IL-. Możliwa jest też rola TSH, T 3 i T 4, przeciwciał TSAb i TSBAb oraz stężenia jodu w regulacji ekspresji czynników pro- i antyapoptotycznych. Znaczenie białka TRAIL w przebiegu choroby Hashimoto również wymaga wyjaśnienia. Słowa kluczowe: zapalenie autoimmunologiczne tarczycy, apoptoza, FasL Pol. Merk. Lek., 2012, XXXII, 188, 87 The role of apoptosis in the etiopathogenesis of autoimmune thyroiditis Łącka K. 1, Maciejewski A. 2 Medical University of Poznan, Poland: 1 Department of Endocrinology, Metabolism and Internal Medicine; 2 Student s Scientific Society Autoimmune thyroiditis (Hashimoto's disease) is a polygenic disorder with complex etiopathogenesis. Apoptosis is proposed as one of its mechanisms. Programmed cell death is essential for the maintenance of homeostasis, but when it is deregulated, it may contribute to the development of disorders. There are two apoptotic pathways: intrinsic and extrinsic. The extrinsic pathway may be activated among others through FasL binding to its receptor Fas. The FasL induced apoptotic pathway proceeds with cascade activation of following caspases, with final effector proteins recruitment. There is also a group of inhibitory proteins of apoptosis, where the Bcl-2 protein predominates. In the course of Hashimoto s disease the following aberrations are encountered: increased Fas/FasL expression, caspases and Bid protein concentrations, decreased Bcl-2 concentration and at the same time increase of Bcl-2 within intrathyroidal lymphocytes. They favor the thyrocytes apoptosis and thyroid gland destruction. Synergistically acting proapoptotic cytokines IFN- and TNF or IL-, are considered to be major factors of the abnormalities mentioned above. TSH, T 3 and T 4, TSAb and TSBAb antibodies and iodide concentration may also play a role in pro- and antiapoptotic factors expression regulation. The role of TRAIL protein in the course of Hashimoto s thyroiditis needs evaluation. The current data on the role of apoptosis in the etiopathogenesis of the autoimmune thyroiditis will be presented and discussed. Key words: autoimmune thyroiditis, apoptosis, FasL Pol. Merk. Lek., 2012, XXXII, 188, 87 Choroba Hashimoto, określana też jako przewlekłe limfocytowe (autoimmunologiczne) zapalenie tarczycy, to jednostka chorobowa, opisana po raz pierwszy już w 1912 roku, której istotą jest występowanie procesu autoimmunologicznego, skierowanego przeciw komórkom pęcherzykowym tarczycy. Prowadzi to do zmian w obrębie gruczołu: powstania intensywnych nacieków z limfocytów, układających się w grudki chłonne, a także zaniku pęcherzyków, rozplemu tkanki łącznej i metaplazji onkocytarnej komórek pęcherzykowych [18]. Klinicznie zmianom tym może towarzyszyć postępujące zaburzenie czynności tarczycy: subkliniczna lub jawna jej niedoczynność. Spora grupa pacjentów pozostaje jednak w eutyreozie, obserwuje się także powrót do prawidłowej czynności, u pacjentów z uprzednią niedoczynnością [12]. W ostatnich latach dokonał się znaczny postęp w zakresie znajomości przyczyn oraz patogenezy choroby Hashimoto. Choroba ta ma charakter wieloczynnikowy rozwija się w sytuacji współistnienia genetycznych predyspozycji oraz środowiskowych czynników spustowych. Do najważniejszych czynników genetycznych należą określone warianty genów układu HLA (ang. human leukocyte antigen), polimorfizmy w obrębie genów dla PTPN22 (ang. protein tyrosine phosphatase, non-receptor type 22), CTLA4 (ang. cytotoxic T-lymphocyte-associated protein 4) czy Tg, jak też zmienności w regionach kodujących pewne cytokiny prozapalne. Czynniki środowiskowe to, zgodnie z obecną wiedzą, przede wszystkim nadmiar jodu, interferon, infekcje bakteryjne i wirusowe [22]. Choć znajomość mechanizmów choroby pozostaje niekompletna, pojawiają się jednak interesujące hipotezy, które z pewnością zasługują na bliższą uwagę. W tej pracy zostanie przedstawiona jedna z nich, mówiąca o roli apoptozy,

2 88 K. Łącka, A. Maciejewski proliferacji oraz równowagi między tymi procesami w patogenezie chorób autoimmunologicznych, w tym chorób tarczycy. DEFINICJA APOPTOZY Termin apoptoza został po raz pierwszy użyty przez Kerrego i wsp. w 1972 roku [21] i oznacza on zaprogramowaną śmierć komórki. Apoptoza jest procesem fizjologicznym, niezbędnym w organizmie do utrzymania homeostazy. Coraz więcej badań wskazuje jednak, że jej nadmierna lub niedostateczna aktywność może być istotnym składnikiem wielu chorób. Zaburzenia tej swoistej równowagi mogą odgrywać też rolę w procesach autoimmunologicznych tarczycy. Apoptoza jest istotna w procesie eliminacji autoreaktywnych limfocytów, dlatego zmniejszenie jej aktywności może prowadzić do zwiększenia liczby autoreaktywnych komórek na obwodzie. Z drugiej strony intensywność apoptozy już w samym gruczole tarczowym, dotycząca zarówno tyreocytów, jak i limfocytów wewnątrztarczycowych, może decydować o fenotypie choroby autoimmunologicznej tarczycy, dając obraz jej niedoczynności lub prowadząc do nadmiernego wytwarzania hormonów tarczycy. Istnieją dwie drogi aktywacji apoptozy: droga zewnątrzpochodna, inicjowana w wyniku wiązania ligandów do białek z nadrodziny receptora czynnika martwicy guza TNFR (ang. tumor necrosis factor receptor) oraz wewnątrzpochodna (mitochondrialna), która może zostać zapoczątkowana uszkodzeniem istotnych struktur komórkowych, jak DNA, niewyrównaniem metabolicznym czy też zakłóceniem cyklu komórkowego [19]. Do przedstawicieli nadrodziny TNFR, mogących zapoczątkować programowaną śmierć komórki, należą: CD95/Fas, TRAILR1, TRAILR2, TNF-R1. Fas ZALEŻNA DROGA INDUKCJI APOPTOZY Szczególną rolę w patogenezie chorób autoimmunologicznych tarczycy AITD (ang. autoimmune thyroid diseases), w tym autoimmunologicznego zapalenia typu Hashimoto, przypisuje się obecnie szlakowi indukcji apoptozy poprzez wiązanie cząsteczki FasL z jej receptorem Fas. Po związaniu ligandu, dochodzi do połączenia wewnątrzkomórkowej domeny Fas z białkiem adaptorowym FADD (ang. Fas-associated death domain protein), które z kolei przyłącza cząsteczki prokaspazy 8 (rodzina białkowych proteaz cysteinowych, określanych też jako FLICE ang. FADD-like interleukin 1b-converting enzyme), tworząc w efekcie kompleks DISC (ang. death-induced signaling complex). Aktywowana w tym procesie cząsteczka kaspaza 8 indukuje aktywację prokaspazy 3, głównej efektorowej proteazy cysteinowej, która selektywnie oddziałując na białka, hamuje ich aktywność bądź aktywuje je i ostatecznie doprowadza do destrukcji komórki. Wspomniana wcześniej droga wewnątrzpochodna, może zostać zainicjowana nie tylko w rezultacie wewnątrzkomórkowych uszkodzeń, ale także poprzez aktywowane komponenty drogi zewnątrzpochodnej cząsteczki kaspazy 8, w czym pośredniczy proapoptotyczne białko z rodziny Bcl-2 (ang. B-cell lymphoma-2) cząsteczka Bid (ang. BH3 interacting domain death agonist). Przy udziale białek Bax (ang. Bcl-2 associated X protein) /Bak (ang. Bcl-2 antagonist killer) następnie tworzone są pory w błonie zewnętrznej mitochondriów, co prowadzi do uwolnienia z przestrzeni międzybłonowej organelli cząsteczek, na czele z cytochromem c. Cytochrom c formuje wraz z prokaspazą 9 i cząsteczką adaptorową APAF-1 (ang. apoptotic protease activating factor-1) kompleks apoptozom. Aktywowana w tym procesie kaspaza 9 uczynnia z kolei kaspazę 3, w tym momencie obie drogi (zewnątrz- i wewnątrzpochodna) powtórnie spotykają się [19]. Opisane procesy podlegają regulacji, dzięki cząsteczkom hamującym, działającym na różnych etapach kaskady reakcji prowadzących do apoptozy. Są to kolejno: białko FAP-1 (ang. Fas-associated phosphatase 1), które przeciwdziała przekazywaniu sygnałów z Fas na domeny regulatorowe, c-flip (ang. FLICE inhibitory protein) zdegenerowany homolog kaspaz, regulujący aktywację kaspazy 8. W tym miejscu należy wymienić też białka z rodziny Bcl-2, wśród których znajdują się zarówno cząsteczki pro-, jak i antyapoptotyczne. Do antyapoptotycznych zalicza się przede wszystkim Bcl-2 i Bcl-x L, których głównym mechanizmem działania jest przeciwdziałanie uwalnianiu cytochromu c z mitochondriów. Ostatnią linią obrony przed apoptozą są inhibitorowe białka apoptozy IAP (ang. inhibitor of apoptosis), których hamujący wpływ jest głównie efektem wiązania proteaz cysteinowych z grupy kaspaz. Ich rola wydaje się jednak ograniczona, prawdopodobnie nie są one w stanie zatrzymać uruchomionego już szlaku apoptozy, a jedynie stanowią zabezpieczenie przed przypadkową aktywacją kaspaz. W czasie aktywacji drogi mitochondrialnej, obok cytochromu c uwalniany jest bowiem inhibitor cząsteczek IAP znany jako Smac (ang. second mitochondria-derived activator of caspase)/diablo [19]. Komórki można podzielić na dwie grupy, zależnie od przebiegu ich odpowiedzi na indukcję apoptozy za pośrednictwem Fas. Do typu I zalicza się komórki mezenchymalne, w ich przypadku związanie FasL do receptora powoduje powstanie znacznych ilości aktywnej kaspazy 8, która jest w stanie aktywować bezpośrednio efektorową kaspazę 3, nie jest zatem konieczne wzmocnienie sygnału poprzez aktywację drogi mitochondrialnej. W związku z tym ekspresja Bcl-2 lub Bcl-x L, mimo hamowania uwalniania czynników mitochondrialnych, nie jest w stanie zatrzymać uruchomionego programu apoptozy. Typ II stanowią komórki nabłonkowe, w tym komórki gruczołu tarczowego, które w odpowiedzi na aktywację receptora Fas wytwarzają niedostateczną ilość aktywnej kaspazy 8 i są całkowicie zależne od wzmocnienia sygnału na drodze aktywacji szlaku mitochondrialnego. W rezultacie istotną rolę odgrywa w tym przypadku białko z rodziny Bcl-2, wspomniana wcześniej cząsteczka Bid to właśnie ona pośredniczy w aktywacji drogi wewnątrzpochodnej. Istotna jest tu także rola inhibitorowych białek Bcl-2 i Bcl-x L, które mogą zablokować apoptozę [1]. ZMIANY EKSPRESJI Fas/FasL W CHOROBIE HASHIMOTO To czy cząsteczki Fas i FasL znajdują się na powierzchni prawidłowego gruczołu tarczowego budziło kontrowersje ze względu na sprzeczne wyniki. Można przyjąć, że białka te podlegają ekspresji w prawidłowych tyreocytach, jednak ich stężenia są niewielkie, niewystarczające do zainicjowania apoptozy [27]. Zakłada się jednak, że ich ekspresja wzrasta w obrębie tarczycy w przebiegu procesu zapalnego, w tym u chorych na autoimmunologiczne zapalenie typu Hashimoto. Ta wzmożona ekspresja obu białek wydaje się prowadzić do aktywacji procesu apoptozy w obrębie komórek pęcherzykowych tarczycy, na drodze mechanizmów samobójczych, jak i bratobójczych. Zwiększenie ekspresji powierzchniowej Fas/FasL w przebiegu choroby Hashimoto potwierdzono w licznych badaniach, wskazując jednocześnie, że jest ona większa nie tylko u osób zdrowych, ale też u chorujących na drugą z chorób autoimmunologicznych tarczycy chorobę Gravesa-Basedowa [3, 17]. Co więcej ta wzmożona ekspresja Fas/FasL pociąga za sobą mierzalne zwiększenie współczynnika apoptozy. Potwierdzeniem aktywacji programowanej śmierci komórek jest także rosnące stężenie kaspazy 8. Tak więc zmiany ekspresji tych proapoptotycznych cząsteczek w obrębie tyreocytów osób chorujących na chorobę Hashimoto prowadzą do nasilenia apoptozy komórek tarczycy, co może mieć swoje konsekwencje w obrazie klinicznym choroby i czynności hormonalnej gruczołu.

3 Rola procesu apoptozy w etiopatogenezie autoimmunologicznego zapalenia tarczycy 89 Interesującą kwestią wydaje się nie tylko ekspresja Fas/FasL, jaką wykazują tyreocyty, ale też limfocyty wewnątrztarczycowe osób chorujących na autoimmunologiczne choroby tarczycy, bowiem również te komórki mogą podlegać procesom apoptozy zależnym od aktywacji Fas. Badania przeprowadzone przez Bossowskiego i wsp. wskazały, że ekspresja cząsteczek Fas/FasL na wewnątrztarczycowych limfocytach T jest większa u chorych z chorobą Gravesa-Basedova, niż u chorych z zapaleniem Hashimoto. Może się to wiązać z nasileniem apoptozy limfocytów T napływających do tarczycy w chorobie Gravesa-Basedova. To z kolei działa ochronnie na tyreocyty, ze względu na rolę limfocytów T w destrukcji gruczołu tarczowego, prowadząc ostatecznie, inaczej niż w zapaleniu Hashimoto, do przewagi procesów proliferacji nad procesami niszczenia tyreocytów [3]. Przedstawiona teza wymaga jednak z pewnością dalszego potwierdzenia, szczególnie zważywszy na różnice w wynikach otrzymywanych w poszczególnych badaniach. Maruoka i wsp. przedstawili wyniki, zgodnie z którymi ekspresja Fas była podwyższona na powierzchni limfocytów obwodowych chorych na ciężką postać choroby Hashimoto i trudno poddającą się leczeniu chorobę Gravesa-Basedova, podczas gdy u pozostałej części badanych z chorobą Gravesa była ona obniżona. Badacze ci nie wykazali jednocześnie ekspresji FasL w błonie komórkowej obwodowych limfocytów T, tak w grupie chorych, jak i w grupie kontrolnej [23]. Kolejne wyniki z tego zakresu wydają się być zbliżone do rezultatów Maruoka i wsp. proporcja limfocytów T CD4+ i CD8+ wykazujących ekspresję Fas jest podwyższona u chorych z AITD, przy czym intensywność ekspresji tej cząsteczki na komórce limfocytarnej w chorobie Gravesa-Basedowa jest znacząco niższa niż w grupie kontrolnej, jak i u badanych z chorobą Hashimoto. Powtórnie nie udało się stwierdzić występowania FasL na limfocytach obwodowych u chorych oraz w grupie kontrolnej [16]. Limfocyty T wykazujące ekspresję błonowego FasL, teoretycznie również mogłyby indukować apoptozę tyreocytów, jak wynika jednak z badań, w tym tych przedstawionych, ilość przezbłonowych cząsteczek FasL limfocytów jest nieznaczna, mniejsza niż ich ilość na samych tyreocytach. Tak więc rola limfocytów w indukowaniu apoptozy komórek tarczycy, wydaje się sprowadzać przede wszystkim do wpływu na ekspresję proapoptotycznych cząsteczek przez tyreocyty, za pośrednictwem wydzielanych cytokin, a nie na bezpośrednim uśmiercaniu komórek pęcherzykowych poprzez interakcję Fas z FasL [8]. We wspomnianym już wcześniej badaniu Fountoulakis i wsp. zaobserwowali, że cząsteczki Fas/FasL występują także w błonie komórkowej innych składowych układu odporności, czyli na monocytach i granulocytach. Jednak w tym wypadku proporcja komórek wykazujących taką ekspresję, jak i jej intensywność, nie różniły się znacząco statystycznie pomiędzy chorującymi na chorobę Hashimoto, Gravesa-Basedowa oraz grupą kontrolną [16]. Hipoteza przedstawiona w pracy Bossowskiego i wsp., mówiła o tym, że wzmożona ekspresja Fas/FasL na limfocytach obwodowych chorych na chorobę Gravesa-Basedowa, mogła działać ochronnie na komórki tarczycy. Greccy uczeni wskazują za to na inne możliwe wyjaśnienie większej przeżywalności tyreocytów w chorobie Gravesa-Basedowa względem chorych na chorobę Hashimoto. Oprócz postaci Fas i FasL zakotwiczonych w błonie komórkowej, istnieją też rozpuszczalne formy obu cząsteczek, odpowiednio sfas i sfasl. sfas stanowi produkt alternatywnego składania mrna dla Fas i pozbawiona jest domeny przezbłonowej. sfasl natomiast to produkt proteolitycznego rozkładu FasL. O ile rola sfasl w patogenezie chorób autoimmunologicznych tarczycy nie jest określona, o tyle znaczenie sfas wydaje się być potwierdzone. Wyniki badań wskazują na wyższą koncentrację tej rozpuszczalnej formy w chorobie Gravesa-Basedowa, niż w zapaleniu typu Hashimoto. Z kolei wyższa koncentracja sfas w osoczu może działać ochronnie na komórki wykazujące ekspresję przezbłonowej postaci tego białka poprzez związanie FasL, hamując tym samym aktywność apoptozy. Zaobserwowano jednocześnie, że wyższa koncentracja sfas w chorobie Gravesa-Basedowa wiąże się z obniżeniem ekspresji tego białka na powierzchni obwodowych limfocytów T CD4+. Wskazywałoby to, że powstawanie przezbłonowej postaci Fas oraz formy sfas, jest odwrotnie regulowane [16]. ZMIANY EKSPRESJI INHIBITORÓW APOPTOZY W CHOROBIE HASHIMOTO Na stan równowagi między procesami proliferacji i samobójczej śmierci komórek w przebiegu zapalenia autoimmunologicznego tarczycy ma również wpływ ekspresja cząsteczek inhibitorowych apoptozy w obrębie tyreocytów. Należy do nich, co zostało wcześniej opisane, m.in. białko Bcl-2. Również jego występowanie wydaje się być odmienne w przebiegu obu chorób autoimmunologicznych tarczycy. Zgodnie z badaniami wzmożone jest w obrębie tyreocytów w chorobie Gravesa-Basedowa, obniżone natomiast, także w stosunku do próby kontrolnej, w komórkach tarczycy chorych z zapaleniem Hashimoto [8]. Byłby to więc kolejny czynnik, który tłumaczyłby ten skrajnie odmienny obraz kliniczny w obu jednostkach chorobowych tarczycy. Tak więc tyreocyty w chorobie Hashimoto, nie dosć, że narażone są na intensywną aktywację szlaków apoptozy, to osłabione są u nich także mechanizmy regulacyjne, które zahamowałyby tę już rozpoczętą kaskadę prowadzącą do samodestrukcji. Białko Bcl-2 podlega ekspresji także w obrębie limfocytów, w tym tych infiltrujących gruczoł tarczowy. Wzór ekspresji jest jednak przeciwny, w stosunku do obserwowanego dla tyreocytów niskie wartości stwierdzono w limfocytach obwodowych w chorobie Gravesa-Basedowa, podczas gdy wysokie charakteryzowały komórki chorych na chorobą Hashimoto [17]. DEFEKTY SZLAKU APOPTOZY A CHOROBA HASHIMOTO Postulowana jest rola zwiększonej aktywności apoptozy zależnej od Fas w patogenezie choroby Hashimoto, należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że uogólniony defekt tego szlaku również może prowadzić do pojawienia się chorób autoimmunologicznych. Zjawisko samobójczej śmierci ma znaczenie dla regulacji homeostazy limfocytów, poprzez mechanizm obwodowej delecji. Dotyczy to zarówno aktywowanych limfocytów po zakończeniu odpowiedzi immunologicznej, jak i autoreaktywnych komórek układu odporności. Zaburzenie tej równowagi, obserwowane u myszy z mutacjami genów dla Fas lub FasL, skutkuje akumulacją limfocyów T i rozwojem limfadenopatii lub chorób autoimmunologicznych [26]. U ludzi stan ten, wynikły z mutacji genu dla Fas, FasL lub dalszych elementów szlaku sygnałowego apoptozy, określa się jako odpowiedni typ autoimmunizacyjnego zespołu limfoproliferacyjnego ALPS (ang. autoimmune lymphoproliferative syndrome). Kolejnych dowodów, na zależność pomiędzy tego typu defektami, a pojawieniem się autoimmunizacji, dostarczają obserwacje przeprowadzone przez Bona i wsp. Przebadali oni grupę chorych na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto i Gravesa-Basedowa w przeważającej części dzieci). Jak się okazało, istotna część z nich, w stosunku do grupy kontrolnej, wykazywała osłabioną odpowiedź na stymulację receptora Fas. W przeciwieństwie do chorych z ALPS, nie obserwowano natomiast cech limfoproliferacji, takich jak: limfadenopatia czy splenomegalia. Ponadto hodowla w warunkach wysokiego stężenia IL-2, prowadziła do uwrażliwienia na apoptozę indukowaną FasL. Obserwowany defekt nie wiązał się z mutacjami Fas ani FasL,

4 90 K. Łącka, A. Maciejewski co wskazywałoby, że był rezultatem zaburzeń poreceptorowego szlaku przekazywania sygnału. Co istotne, wśród chorych z defektami szlaku apoptozy, stwierdzono cięższy przebieg choroby Hashimoto [2]. CZYNNIKI REGULUJĄCE EKSPRESJĘ MARKERÓW PROLIFERACJI I APOPTOZY Dlaczego w przebiegu choroby Hashimoto dochodzi do opisanych zmian ekspresji markerów apoptozy i proliferacji w stosunku do tarczycy prawidłowej, skąd biorą się różne wzorce dystrybucji tych cząsteczek u chorujących na oba typy autoimmunologicznego zapalenia tarczycy? Są to kolejne pytania, na które należy znaleźć odpowiedź, chcąc wyjaśnić patogenezę chorób autoimmunologicznych gruczołu tarczowego. Istotna wydaje się przede wszystkim rola cytokin prozapalnych, które są uwalniane przez napływające do tarczycy komórki układu odpornościowego. W zapaleniu tarczycy typu Hashimoto dominującą rolę odgrywa odpowiedź związana z limfocytami pomocniczymi typu pierwszego (Th 1 ), prowadząca do wytwarzania głównie cytokin, takich jak: IFN- (ang. interferon gamma), TNF (ang. tumor necrosis factor) i IL-12, a nie ta kontrolowana przez komórki Th 2 (wytwarzane IL-4, IL-10), charakterystyczna raczej dla choroby Gravesa-Basedova [9]. Jak już wcześniej zostało wspomniane, wydaje się, że niewielka ilość powierzchniowych form, zarówno Fas, jak i FasL, jest stale obecna w błonie komórkowej tyreocytów, nie prowadzi to jednak do aktywacji szlaku apoptozy. Badania in vitro z wykorzystaniem hodowli tyreocytów udowodniły, że sytuacja zmienia się pod wpływem ekspozycji na synergistycznie oddziałujące: IFN- oraz TNF lub IL-. Pojedyncze cytokiny mogą co prawda również nieznacznie podnosić stężenie błonowego Fas, ale nie obserwuje się przy tym zwiększonej podatności na apoptozę zależną od Fas [4]. Nowsze prace dostarczają bardziej szczegółowych informacji na temat molekularnych mechanizmów działania tych prozapalnych cytokin. Odbywa się to na drodze kilku mechanizmów, oprócz wspomnianego już zwiększenia ekspresji Fas na powierzchni tyreocytów, zmiany obejmują też różne elementy kaskady sygnałowej szlaku apoptozy. W jednym z badań wykazano, że hodowla tyreocytów w środowisku IFN- i IL- prowadzi do zwiększenia ekspresji Fas na powierzchni komórek, ale też do zwiększenia stężenia prokaspaz: 8, 10 i 7. Spośród białek rodziny Bcl-2 zaobserwowano najistotniejsze zwiększenie ekspresji cząsteczki Bid, w mniejszym stopniu Bcl-x L oraz Bak, a także nieznaczne zmniejszenie stężenia Bcl-2 [24]. Co prawda w kontrolnej hodowli komórek, niepoddanej działaniu cytokin, inkubacja ze stymulującym receptor Fas przeciwciałem, także zdołała zapoczątkować szlak apoptozy doszło do aktywacji proksymalnych kaspaz: 8 i 10. Proces ten jednak zatrzymał się na tym etapie, prawdopodobnie ze względu na działanie inhibitorowych białek XIAP (ang. X-linked IAP rodzina IAP). Najistotniejsze ze zmian w obrębie komórek tarczycy po inkubacji w środowisku cytokin, wydaje się więc znaczne zwiększenie stężenia Bid, co sprawia że staje się możliwa aktywacja drogi mitochondrialnej apoptozy, a w konsekwencji uwolnienie cytochromu c, ale też cząsteczek Smac/DIABLO inhibitorów wcześniejszej przeszkody w postaci XIAP. Wang i wsp. zastosowali inne podejście w badaniach wpływu IFN- i IL- na uwrażliwienie tyreocytów mierzono zmiany ekspresji genów komórki metodą mikromacierzy cdna. W rezultacie stwierdzono, że pobudzane są liczne geny związane ze szlakiem sygnałowym apoptozy, białkami błonowymi komórek, wewnątrzkomórkowymi cząsteczkami związanymi z transportem czy cząsteczkami sygnałowymi retikulum endoplazmatycznego i mitochondriów. Zaobserwowano m.in. zwiększenie stężenia kaspaz 1, 3, 4, 7, 8 i 10 oraz cząsteczki Bid w obrębie tyreocytów [29]. Poza tym na uwagę zasługuje obserwowana aktywacja p38 MAPK (ang. mitogen-activated protein kinase) i wzmożona ekspresja inos (ang. inducible nitric oxide synthase). Obie cząsteczki wiąże się z indukowaniem i przebiegiem apoptozy w różnych typach komórek [10, 11]. Również w obrębie tyreocytów mogą one odgrywać istotną rolę, poprzez aktywację kaspaz 3, 7 i 10 oraz cząsteczki Bid. Uwrażliwianie tyreocytów na zależną od Fas apoptozę pod wpływem cytokin prozapalnych IFN- i IL- lub TNF potwierdziły także badania in vivo, na mysim modelu zapalenia tarczycy [28]. Zaobserwowano wzmożony i przedłużony w czasie naciek limfocytów oraz nasiloną apoptozę komórek tarczycy. Efektów takich nie dało podawanie pojedynczo poszczególnych prozapalnych cząsteczek. Innym czynnikiem, który wymienia się jako mogący mieć wpływ na ekspresję cząsteczek Fas/FasL na powierzchni tyreocytów jest hormon tyreotropowy TSH (ang. thyroid stimulating hormone). Pewne wyniki wskazują, że pod wpływem stymulującego wzrost tyreocytów TSH, dochodzi do zmniejszenia ekspresji cząsteczki Fas na ich powierzchni, jak też do hamowania procesów apoptozy. Podobny wpływ wydaje się mieć, charakterystyczne raczej dla choroby Gravesa-Basedowa, przeciwciało stymulujące tarczycę TSAb (ang. thyroid stimulating antibody). Inne przeciwciało TSBAb (ang. thyroid stimulation blocking antibody), blokujące stymulację receptora dla TSH, nie wykazuje takiego działania, zapobiegając jednocześnie skutkom podania zarówno TSAb, jak i TSH. Wpływ hormonu tyreotropowego oraz przeciwciał na stężenie Fas odbywa się prawdopodobnie za pośrednictwem wewnątrzkomórkowego camp [20]. Istnieją też doniesienia o znaczeniu hormonów tarczycy T 3 i T 4. Mają one wpływ na apoptozę limfocytów T. Komórki te, hodowane in vitro w obecności hormonów, wykazywały większą skłonność do apoptozy, przy jednocześnie stwierdzonym zmniejszeniu ekspresji wewnątrzkomórkowego białka antyapoptotycznego Bcl-2 [25]. Hormony tarczycy T 3 i T 4, wydają się oddziaływać również na stężenie sfas. Ochronna rola sfas rozpuszczalnej formy receptora dla FasL, została już omówiona. Zaobserwowano występowanie dodatniej korelacji pomiędzy stężeniem hormonów tarczycy, a tym rozpuszczalnym białkiem, niezależnie od jednostki chorobowej tarczycy [15]. W warunkach in vitro stężenie jodu również miało wpływ na intensywność procesów apoptozy. Przy niskiej koncentracji było to działanie hamujące, podczas gdy przy wysokiej, jod indukował Fas zależną śmierć tyreocytów [14]. Przebieg kliniczny zapalenia tarczycy typu Hashimoto, może wiązać się z progresją od postaci subklinicznej do jawnej niedoczynności, co odpowiada postępującym procesom włóknienia i zaniku gruczołu. Tymczasem u innych chorych procesy te nie są nasilone, może też następować powrót do prawidłowej czynności gruczołu (eutyreoza). Podejmowane są próby wyjaśnienia tych różnic, a częściową odpowiedź mogą dać badania prowadzone na modelu zwierzęcym mysim modelu eksperymentalnego ziarniniakowatego zapalenia tarczycy G-EAT (ang. granulomatous experimental autoimmune thyroiditis). Ostateczny efekt wydaje się zależeć od równowagi między apoptozą i proliferacją tyreocytów oraz miofibryli napływających podczas procesu zapalnego. Procesy apoptozy i proliferacji w obu tych populacjach komórek wydają się być odwrotnie regulowane i jednocześnie istotne dla ostatecznego efektu. Kolejną kwestią jest odpowiedź na pytanie, jakie czynniki regulują te procesy. Podejrzewa się wpływ TGF-, jako czynnika sprzyjającego włóknieniu, a także IFN- oraz innych cytokin [7]. ROLA TRAIL W PATOGENEZIE CHOROBY HASHIMOTO Inną cząsteczką, o której również należałoby wspomnieć rozważając przebieg i ostateczny efekt procesów toczących się wewnątrz tarczycy, jest białko TRAIL związany z TNF ligand indukujący apoptozę (ang. TNF-related apoptosis-in-

5 Rola procesu apoptozy w etiopatogenezie autoimmunologicznego zapalenia tarczycy 91 ducing ligand). TRAIL, podobnie jak FasL, jest cząsteczką należącą do nadrodziny białek TNF, zdolną do zainicjowania apoptozy po związaniu z receptorem DR4 lub DR5.Występowanie tych receptorów można wykazać na powierzchni tyreocytów, a ekspresja ich dodatkowo wzrasta pod wpływem pewnych prozapalnych cytokin. Jednocześnie nawet prawidłowe komórki tarczycy mają na swojej powierzchni białko TRAIL, przy czym inkubacja w środowisku IFN- oraz TNF lub IL- zwiększa jego ilość. Limfocyty, w tym te naciekające tarczycę chorych na zapalenie, w odpowiednich warunkach, mogą zarówno indukować apoptozę zależną od TRAIL, jak i paść ofiarą tego procesu [6]. Na podstawie tych informacji zaproponowano trzy hipotezy o roli TRAIL w przebiegu zapalenia tarczycy, w tym zapalenia typu Hashimoto: limfocyty wykazujące ekspresję TRAIL biorą udział w niszczeniu tyreocytów, TRAIL na powierzchni komórek pęcherzykowych może działać ochronnie, niszcząc napływające limfocyty, jednoczesna ekspresja TRAIL i jego receptorów na tyreocytach, spowoduje ich samobójcze i bratobójcze niszczenie (najmniej prawdopodobna ze względu na odmienną regulację ekspresji receptorów śmierci i ligandów) [5]. Stwierdzenie, która z hipotez najlepiej opisuje procesy toczące się w gruczole tarczowym, wymaga dalszych badań. Pewne rezultaty, otrzymane na mysim modelu G-EAT, wskazują raczej na drugą możliwość [13]. Okazało się, że TRAIL w przebiegu zapalenia może pełnić rolę inhibitora procesów autoimmunologicznych, sprzyjając ich wygasaniu i zapobiegając procesom włóknienia tarczycy. Nie jest znany dokładny mechanizm tego działania, zaobserwowano jednak, że u myszy, które poddano neutralizacji endogennego TRAIL wzrosła zawartość prozapalnych cytokin przy zmniejszeniu cząsteczek przeciwzapalnych. Zwiększeniu uległ m.in. TGF-, znany jako czynnik sprzyjający włóknieniu. Podobnie zmianie uległ wzór ekspresji pro- i antyapoptotycznych cząsteczek wzrosła ilość białek FasL oraz cząsteczek antyapoptotycznych FLIP i Bcl-x L na komórkach zapalnych w obrębie gruczołu tarczowego, przy ich zmniejszeniu w obrębie tyreocytów. To z kolei mogło doprowadzić do wzmożonej apoptozy komórek tarczycy, przy zmniejszeniu intensywności tego procesu wśród naciekających limfocytów. Tabela 1. Czynniki pro- i antyapoptotyczne Table 1. Pro- and antiapoptotic factors Markery proliferacji (czynniki antyapoptotyczne) Bcl-2 Bcl-x L Mcl-1 FLIP IAP, (w tym XIAP) sfas Markery apoptozy (czynniki proapoptotyczne) Fas FasL Bax Bak Bcl-x S Bad Bid Bim Smac/DIABLO Kaspazy Tabela 2. Czynniki wpływające na aktywność procesów apoptozy i proliferacji tyreocytów Table 2. Thyrocytes apoptosis and proliferation determining factors Proces Proliferacja TSH TSBAb TSAb Apoptoza IFN- + TNF- TSH IFN- + IL- TSAb TSBAb Niskie stężenie jodu Wysokie stężenie jodu FasL/CD 95L sfasl Fas/CD 95 FADD Prokaspaza 8 cflip Kaspaza 8 IAPs DISC Bid Aktywowana Bid Apoptoza Kaspaza 3 Apoptozom Prokaspaza 3 Cytochrom c Bcl-2 Bcl-x L Bax Bak Aktywacja Smac/DIABLO Prokaspaza 9 APAF-1 Ryc. 1. Przebieg apoptozy w chorobie Hashimoto Fig. 1. Apoptotic pathway in Hashimoto s thyroiditis

6 92 K. Łącka, A. Maciejewski PODSUMOWANIE Choroba Hashimoto jest jednostką wieloczynnikową, o złożonej etiopatogenezie. Jako jeden z mechanizmów biorących w niej udział zaproponowano apoptozę, w szczególności tę indukowaną wiązaniem ligandu FasL do receptora Fas. Apoptoza bowiem, mimo że jest zjawiskiem fizjologicznym, często, gdy wymknie się spod kontroli, staje się podłożem patologii, o czym już wielokrotnie przekonano się obserwując inne schorzenia. Przedstawione dotychczas badania potwierdziły, że w przebiegu chorób autoimmunologicznych tarczycy, w tym w chorobie Hashimoto, dochodzi do zmian ekspresji receptorów śmierci Fas i ich ligandów, na tyreocytach oraz wewnątrztarczycowych limfocytach. Wiemy też, że głównymi czynnikami, które decydują o tej ekspresji są prozapalne cytokiny, występujące w nadmiarze w tarczycy chorych na przewlekłe limfocytowe zapalenie. Regulacja apoptozy jest jednak dużo bardziej złożona, na jej nasilenie wpływa też występowanie tzw. wabikowych receptorów czy stężenie, zarówno pro-, jak też antyapoptotycznych czynników wewnątrzkomórkowych. Poza tym istnieją pewne nieścisłości pomiędzy rezultatami poszczególnych badań. Nie można też wykluczyć znaczenia innych szlaków aktywacji apoptozy, poza Fas-zależnym. Wszystko to sprawia, że o ile sama rola apoptozy w etiopatogenezie zapalenia typu Hashimoto, jako jednego z mechanizmów, wydaje się być potwierdzona, o tyle kwestią do wyjaśnienia pozostaje to, jak duża jest to rola oraz co ważne jak te procesy destrukcji kontrolować. Wiedza ta mogłaby stać się podstawą rozwoju nowych, przyczynowych sposobów leczenia chorób autoimmunologicznych. PIŚMIENNICTWO 1. Barnhart B.C., Alappat E.C., Peter M.E.: The CD95 type I/type II model. Semin. Immunol., 2003; 15, (3): Bona G., Defranco S., Chiocchetti A. i wsp.: Defective function of Fas in T cells from paediatric patients with autoimmune thyroid diseases. Clin. Exp. Immunol., 2003; 133, (3): Bossowski A., Czarnocka B., Stasiak-Barmuta A. i wsp.: Analiza ekspresji cząsteczek Fas, FasL oraz kaspazy 8 w tkance gruczołu tarczowego u młodych chorych z chorobami immunologicznymi i nieimmunologicznymi gruczołu tarczowego. Endokrynol. Pol., 2007; 58, (4): Bretz J.D., Arscott P.L., Myc A. i wsp.: Inflammatory cytokine regulation of Fas-mediated apoptosis in thyroid follicular cells. J. Biol. Chem., 1999; 274, (36): Bretz J.D., Baker J.R. Jr: Apoptosis and autoimmune thyroid disease: following a TRAIL to thyroid destruction? Clin. Endocrinol., (Oxf), 2001; 55, (1): Bretz J.D., Rymaszewski M., Arscott P.L. i wsp.: TRAIL death pathway expression and induction in thyroid follicular cells. J. Biol. Chem., 1999; 274, (33): Chen K., Wei Y., Sharp G.C. i wsp.: Balance of proliferation and cell death between thyrocytes and myofibroblasts regulates thyroid fibrosis in granulomatous experimental autoimmune thyroiditis, (G-EAT). J. Leukoc. Biol., 2005; 77, (2): Chen S., Fazle Akbar S.M., Zhen Z. i wsp.: Analysis of the expression of Fas, FasL and Bcl-2 in the pathogenesis of autoimmune thyroid disorders. Cell. Mol. Immunol., 2004; 1, (3): Chistiakov D.A.: Immunogenetics of Hashimoto s thyroiditis. J. Autoimmune Dis., 2005, 2, (1): Choi B.M., Pae H.O., Jang S.I. i wsp.: Nitric oxide as a pro-apoptotic as well as anti-apoptotic modulator. J. Biochem. Mol. Biol., 2002; 35, (1): Choi W.S., Eom D.S., Han B.S. i wsp.: Phosphorylation of p38 MAPK induced by oxidative stress is linked to activation of both caspase-8- and -9-mediated apoptotic pathways in dopaminergic neurons. J. Biol. Chem., 2004; 279, Demirbilek H., Kandemir N., Gonc E.N. i wsp.: Assessment of thyroid function during the long course of Hashimoto s thyroiditis in children and adolescents. Clin. Endocrinol., (Oxf), 2009; 71, Fang Y., Sharp G.C., Yagita H. i wsp.: A critical role for TRAIL in resolution of granulomatous experimental autoimmune thyroiditis. J. Pathol., 2008; 216, (4): Feldkamp J., Pascher E., PerniokA. i wsp.: Fas-Mediated apoptosis is inhibited by TSH and iodine in moderate concentrations in primary human thyrocytes in vitro. Horm. Metab. Res., 1999; 31, (6): Feldkamp J., Pascher E., Schott M. i wsp.: Soluble Fas is increased in hyperthyroidism independent of the underlying thyroid disease. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2001, 86, (9): Fountoulakis S., Vartholomatos G., Kolaitis N.: Differential expression of Fas system apoptotic molecules in peripheral lymphocytes from patients with Graves' disease and Hashimoto s thyroiditis. Eur. J. Endocrinol., 2008; 158, (6): Giordano C., Richiusa P., Bagnasco M. i wsp.: Differential regulation of Fas-mediated apoptosis in both thyrocyte and lymphocyte cellular compartments correlates with opposite phenotypic manifestations of autoimmune thyroid disease. Thyroid, 2001; 11, (3): Hashimoto H.: Zur Kenntniss der lymphomatösen Veränderung der Schilddrüse, (Struma lymphomatosa). Arch. Klin. Chir., 1912, 97, Hengartner M.O.: The biochemistry of apoptosis. Nature, 2000; 407, Kawakami A., Eguchi N., Matsuoka N. i wsp.: Modulation of Fas mediated apoptosis of human thyroid epithelial cells by IgG from patients with Graves' disease, (GD) and idiopathic myxoedema. Clin. Exp. Immunol., 1997, 110, Kerr J.F., Wyllie A.H., Currie A.R.: Apoptosis: a basic biological phenomenon with wide-ranging implications in tissue kinetics. Br. J. Cancer, 1972; 26, (4): Łącka K., Maciejewski M., Współczesne poglądy na temat etiopatogenezy autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, (choroby Hashimoto). Pol. Merk. Lek., 2011; 30, (176): Maruoka H., Watanabe M., Matsuzuka F. i wsp.: Increased intensities of fas expression on peripheral T-cell subsets in severe autoimmune thyroid disease. Thyroid, 2004, 14, (6): Mezosi E., Wang S.H., Utsugi S. i wsp.: Induction and regulation of Fasmediated apoptosis in human thyroid epithelial cells. Mol. Endocrinol., 2005; 19, (3): Mihara S., Suzuki N., Wakisaka S. i wsp.: Effects of thyroid hormones on apoptotic cell death of human lymphocytes. J. Clin. Endocrinol. Metab., 1999; 84, (4): Nagata S.: Fas ligand-induced apoptosis. Ann. Rev. Genet.,1999, 33, Stassi G., Zeuner A., Di Liberto D. i wsp.: Fas/FasL in Hashimoto s thyroiditis. J. Clin. Immunol., 2001; 21, Wang S.H., Bretz J.D., Phelps E. i wsp.: A unique combination of inflammatory cytokines enhances apoptosis of thyroid follicular cells and transforms nondestructive to destructive thyroiditis in experimental autoimmune thyroiditis. J. Immunol., 2002; 168, Wang S.H., Van Antwerp M., Kuick R. i wsp.: Microarray analysis of cytokine activation of apoptosis pathways in the thyroid. Endocrinology, 2007; 148, (10): Adres do koresponedncji: prof. dr hab. med. Katarzyna Łącka, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Katedra Endokrynologii, Przemiany Materii i Chorób Wewnętrznych, ul. Przybyszewskiego 49, Poznań, K_Lacka@wp.pl

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie

Bardziej szczegółowo

Fizjologia człowieka

Fizjologia człowieka Fizjologia człowieka Wykład 2, część A CZYNNIKI WZROSTU CYTOKINY 2 1 Przykłady czynników wzrostu pobudzających proliferację: PDGF - cz.wzrostu z płytek krwi działa na proliferację i migrację fibroblastów,

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz.i): wprowadzenie (komórki, receptory, rozwój odporności nabytej)

PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz.i): wprowadzenie (komórki, receptory, rozwój odporności nabytej) PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz.i): wprowadzenie (komórki, receptory, rozwój odporności nabytej) Nadzieja Drela ndrela@biol.uw.edu.pl Konspekt do wykładu

Bardziej szczegółowo

CHOROBY AUTOIMMUNIZACYJNE

CHOROBY AUTOIMMUNIZACYJNE CHOROBY AUTOIMMUNIZACYJNE Autoimmunizacja Odpowiedź immunologiczna skierowana przeciwko własnym antygenom Choroba autoimmunizacyjna Zaburzenie funkcji fizjologicznych organizmu jako konsekwencja autoimmunizacji

Bardziej szczegółowo

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg STRESZCZENIE Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) jest najczęstszą białaczką ludzi starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg kliniczny, zróżnicowane rokowanie. Etiologia

Bardziej szczegółowo

Analysis of Fas, FasL and Caspase-8 expression in thyroid gland in young patients with immune and non-immune thyroid diseases

Analysis of Fas, FasL and Caspase-8 expression in thyroid gland in young patients with immune and non-immune thyroid diseases PRACE ORYGINALNE/ORIGINAL PAPERS Endokrynologia Polska/Polish Journal of Endocrinology Tom/Volume 58; Numer/Number 4/2007 ISSN 0423 104X Analiza ekspresji cząsteczek Fas, FasL oraz kaspazy 8 w tkance gruczołu

Bardziej szczegółowo

IL-4, IL-10, IL-17) oraz czynników transkrypcyjnych (T-bet, GATA3, E4BP4, RORγt, FoxP3) wyodrębniono subpopulacje: inkt1 (T-bet + IFN-γ + ), inkt2

IL-4, IL-10, IL-17) oraz czynników transkrypcyjnych (T-bet, GATA3, E4BP4, RORγt, FoxP3) wyodrębniono subpopulacje: inkt1 (T-bet + IFN-γ + ), inkt2 Streszczenie Mimo dotychczasowych postępów współczesnej terapii, przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) nadal pozostaje chorobą nieuleczalną. Kluczem do znalezienia skutecznych rozwiązań terapeutycznych

Bardziej szczegółowo

CHOROBY REUMATYCZNE A OBNIŻENIE GĘSTOŚCI MINERALNEJ KOŚCI

CHOROBY REUMATYCZNE A OBNIŻENIE GĘSTOŚCI MINERALNEJ KOŚCI CHOROBY REUMATYCZNE A OBNIŻENIE GĘSTOŚCI MINERALNEJ KOŚCI Katarzyna Pawlak-Buś Katedra i Klinika Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu ECHA ASBMR 2018 WIELOCZYNNIKOWY CHARAKTER

Bardziej szczegółowo

Tolerancja immunologiczna

Tolerancja immunologiczna Tolerancja immunologiczna autotolerancja, tolerancja na alloantygeny i alergeny dr Katarzyna Bocian Zakład Immunologii kbocian@biol.uw.edu.pl Funkcje układu odpornościowego obrona bakterie alergie wirusy

Bardziej szczegółowo

Gdański Uniwersytet Medyczny Wydział Lekarski. Udział mikrorna w procesie starzenia się ludzkich limfocytów T. Joanna Frąckowiak

Gdański Uniwersytet Medyczny Wydział Lekarski. Udział mikrorna w procesie starzenia się ludzkich limfocytów T. Joanna Frąckowiak Gdański Uniwersytet Medyczny Wydział Lekarski Udział mikrorna w procesie starzenia się ludzkich limfocytów T Joanna Frąckowiak Rozprawa doktorska Praca wykonana w Katedrze i Zakładzie Fizjopatologii Gdańskiego

Bardziej szczegółowo

Prof nadzw. dr hab. n. med. Krystian Jażdżewski Kierownik Pracowni Medycyny Genomowej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Prof nadzw. dr hab. n. med. Krystian Jażdżewski Kierownik Pracowni Medycyny Genomowej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Prof nadzw. dr hab. n. med. Krystian Jażdżewski Kierownik Pracowni Medycyny Genomowej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Warszawa, dnia 02 czerwca 2014 Ocena całokształtu dorobku naukowego i rozprawy

Bardziej szczegółowo

Leczenie biologiczne co to znaczy?

Leczenie biologiczne co to znaczy? Leczenie biologiczne co to znaczy? lek med. Anna Bochenek Centrum Badawcze Współczesnej Terapii C B W T 26 Październik 2006 W oparciu o materiały źródłowe edukacyjnego Grantu, prezentowanego na DDW 2006

Bardziej szczegółowo

USG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.

USG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia. STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia

Bardziej szczegółowo

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz. III): Aktywacja i funkcje efektorowe limfocytów B

PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz. III): Aktywacja i funkcje efektorowe limfocytów B PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz. III): Aktywacja i funkcje efektorowe limfocytów B Nadzieja Drela ndrela@biol.uw.edu.pl Konspekt wykładu Rozpoznanie antygenu

Bardziej szczegółowo

Mechanizmy zaprogramowanej śmierci efektorowych limfocytów T Mechanisms of programmed cell death of effector T lymphocytes

Mechanizmy zaprogramowanej śmierci efektorowych limfocytów T Mechanisms of programmed cell death of effector T lymphocytes Postepy Hig Med Dosw (online), 2013; 67: 1374-1390 e-issn 1732-2693 www.phmd.pl Review Received: 2013.02.27 Accepted: 2013.10.05 Published: 2013.12.30 Mechanizmy zaprogramowanej śmierci efektorowych limfocytów

Bardziej szczegółowo

Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology

Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Vol. 7/2008 Nr 4(25) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Identyfikacja markerów immunologicznych na powierzchni komórek pęcherzykowych tarczycy pacjentów z chorobą Gravesa-Basedowa z zastosowaniem

Bardziej szczegółowo

Do moich badań wybrałam przede wszystkim linię kostniakomięsaka 143B ze względu na jej wysoki potencjał przerzutowania. Do wykonania pracy

Do moich badań wybrałam przede wszystkim linię kostniakomięsaka 143B ze względu na jej wysoki potencjał przerzutowania. Do wykonania pracy Streszczenie Choroby nowotworowe stanowią bardzo ważny problem zdrowotny na świecie. Dlatego, medycyna dąży do znalezienia nowych skutecznych leków, ale również rozwiązań do walki z nowotworami. Głównym

Bardziej szczegółowo

Limfocyty T regulatorowe w immunopatologii i immunoterapii chorób alergicznych

Limfocyty T regulatorowe w immunopatologii i immunoterapii chorób alergicznych Limfocyty T regulatorowe w immunopatologii i immunoterapii chorób alergicznych Dr hab. n. med. Aleksandra Szczawińska- Popłonyk Klinika Pneumonologii, Alergologii Dziecięcej i Immunologii Klinicznej UM

Bardziej szczegółowo

Czy immunoterapia nowotworów ma racjonalne podłoże? Maciej Siedlar

Czy immunoterapia nowotworów ma racjonalne podłoże? Maciej Siedlar Czy immunoterapia nowotworów ma racjonalne podłoże? Maciej Siedlar Zakład Immunologii Klinicznej Katedra Immunologii Klinicznej i Transplantologii Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, oraz Uniwersytecki

Bardziej szczegółowo

Immunologia komórkowa

Immunologia komórkowa Immunologia komórkowa ocena immunofenotypu komórek Mariusz Kaczmarek Immunofenotyp Definicja I Charakterystyczny zbiór antygenów stanowiących elementy różnych struktur komórki, związany z jej różnicowaniem,

Bardziej szczegółowo

Mechanochemiczny przełącznik między wzrostem i różnicowaniem komórek

Mechanochemiczny przełącznik między wzrostem i różnicowaniem komórek Mechanochemiczny przełącznik między wzrostem i różnicowaniem komórek Model tworzenia mikrokapilar na podłożu fibrynogenowym eksponencjalny wzrost tempa proliferacji i syntezy DNA wraz ze wzrostem stężenia

Bardziej szczegółowo

Tolerancja transplantacyjna. Grażyna Korczak-Kowalska Zakład Immunologii Klinicznej Instytut Transplantologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Tolerancja transplantacyjna. Grażyna Korczak-Kowalska Zakład Immunologii Klinicznej Instytut Transplantologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny Tolerancja transplantacyjna Grażyna Korczak-Kowalska Zakład Immunologii Klinicznej Instytut Transplantologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny Darrell J., et al., Transfusion. 2001, 41 : 419-430. Darrell

Bardziej szczegółowo

ROLA WAPNIA W FIZJOLOGII KOMÓRKI

ROLA WAPNIA W FIZJOLOGII KOMÓRKI ROLA WAPNIA W FIZJOLOGII KOMÓRKI Michał M. Dyzma PLAN REFERATU Historia badań nad wapniem Domeny białek wiążące wapń Homeostaza wapniowa w komórce Komórkowe rezerwuary wapnia Białka buforujące Pompy wapniowe

Bardziej szczegółowo

Wykazano wzrost ekspresji czynnika martwicy guza α w eksplanta ch naczyniówki i nabłonka barwnikowego siatkówki myszy poddanych fotokoagulacji w

Wykazano wzrost ekspresji czynnika martwicy guza α w eksplanta ch naczyniówki i nabłonka barwnikowego siatkówki myszy poddanych fotokoagulacji w Monika Jasielska Katedra i Klinika Okulistyki Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Kontakt mail: monikaleszczukwp.pl Tytuł pracy doktorskiej: Rola receptora czynnika martwicy guza α Rp75 (TNFRp75) w powstawaniu

Bardziej szczegółowo

Materiał i metody. Wyniki

Materiał i metody. Wyniki Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).

Bardziej szczegółowo

VIII. STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM

VIII. STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM VIII. STRESZCZENIE W JĘZYKU POLSKIM WSTĘP: Choroba Gravesa jest przewlekłą, narządowo swoistą postacią autoimmunologicznej choroby tarczycy (AITD), o nie do końca znanej etiologii, przebiegającą z okresami

Bardziej szczegółowo

Rola układu receptor CD40 ligand CD40 (CD40/D40L) w procesach zapalnych

Rola układu receptor CD40 ligand CD40 (CD40/D40L) w procesach zapalnych Rola układu receptor CD40 ligand CD40 (CD40/D40L) w procesach zapalnych prof. dr hab. n. med. Alicja Kasperska-Zając dr n. med. Tatiana Jasińska Katedra i Oddział Kliniczny Chorób Wewnętrznych, Dermatologii

Bardziej szczegółowo

Udział etanolu w indukcji procesu apoptozy

Udział etanolu w indukcji procesu apoptozy ARCH. MED. SĄD. KRYM., 2009, LIX, 238-242 PRACE POGLĄDOWE Magdalena Okłota, Anna Niemcunowicz-Janica, Janusz Załuski, Iwona Ptaszyńska-Sarosiek Udział etanolu w indukcji procesu apoptozy Contribution of

Bardziej szczegółowo

FOCUS Plus - Silniejsza ryba radzi sobie lepiej w trudnych warunkach

FOCUS Plus - Silniejsza ryba radzi sobie lepiej w trudnych warunkach FOCUS Plus - Silniejsza ryba radzi sobie lepiej w trudnych warunkach FOCUS Plus to dodatek dostępny dla standardowych pasz tuczowych BioMaru, dostosowany specjalnie do potrzeb ryb narażonych na trudne

Bardziej szczegółowo

Interakcje między abiotycznymi i biotycznymi czynnikami stresowymi: od teorii do praktyki Elżbieta Kuźniak Joanna Chojak

Interakcje między abiotycznymi i biotycznymi czynnikami stresowymi: od teorii do praktyki Elżbieta Kuźniak Joanna Chojak Katedra Fizjologii i Biochemii Roślin Uniwersytetu Łódzkiego Interakcje między abiotycznymi i biotycznymi czynnikami stresowymi: od teorii do praktyki Elżbieta Kuźniak Joanna Chojak Plan wykładu Przykłady

Bardziej szczegółowo

This copy is for personal use only - distribution prohibited.

This copy is for personal use only - distribution prohibited. - - - - - Ocena ekspresji Fas i FasL na limfocytach krwi obwodowej chorych na raka krtani Evaluation of Fas and FasL expression on peripheral blood lymphocytes in patients with laryngesl cancer 1, Krzysztof

Bardziej szczegółowo

Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane. Genetyczne podłoże nowotworzenia

Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane. Genetyczne podłoże nowotworzenia Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Genetyczne podłoże nowotworzenia Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Połączenia komórek

Bardziej szczegółowo

the biomerieux Sp. z o.o. ul. Żeromskiego 17 01-882 Warszawa Tel. 022 569 85 00 Fax. 022 569 85 54 www.biomerieux.pl www.biomerieux.

the biomerieux Sp. z o.o. ul. Żeromskiego 17 01-882 Warszawa Tel. 022 569 85 00 Fax. 022 569 85 54 www.biomerieux.pl www.biomerieux. 0-08/ 010PL9900A / Ten dokument nie jest prawnie obowiązujący biomerieux zastrzega sobie prawo do modyfikacji bez powiadomienia / BIOMERIEUX i jego niebieskie logo, VIDAS i VIDIA tu wykorzystane są zarejestrowanymi

Bardziej szczegółowo

Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego

Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego Aleksandra Sałagacka Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego Pracownia Biologii Molekularnej i Farmakogenomiki

Bardziej szczegółowo

Ocena zależności stężeń interleukin 17, 22 i 23 a wybranymi parametrami klinicznymi i immunologicznymi w surowicy chorych na łuszczycę plackowatą

Ocena zależności stężeń interleukin 17, 22 i 23 a wybranymi parametrami klinicznymi i immunologicznymi w surowicy chorych na łuszczycę plackowatą Agnieszka Nawrocka Ocena zależności stężeń interleukin 17, 22 i 23 a wybranymi parametrami klinicznymi i immunologicznymi w surowicy chorych na łuszczycę plackowatą Łuszczyca jest przewlekłą, zapalną chorobą

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE Wprowadzenie

STRESZCZENIE Wprowadzenie STRESZCZENIE Wprowadzenie Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych o różnorodnej etiologii, charakteryzujących się przewlekłą hiperglikemią, wynikającą z nieprawidłowego wydzielania i/lub działania insuliny.

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA. UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie

Bardziej szczegółowo

Pro apoptotyczne właściwości ekstraktów z kory Cochlospermum angolense Welw.

Pro apoptotyczne właściwości ekstraktów z kory Cochlospermum angolense Welw. Pro apoptotyczne właściwości ekstraktów z kory Cochlospermum angolense Welw. Paulina Wdowiak 1, Tomasz Baj 2, Magdalena Wasiak 1, Piotr Pożarowski 1, Jacek Roliński 1, Kazimierz Głowniak 2 1 Katedra i

Bardziej szczegółowo

Przemiana materii i energii - Biologia.net.pl

Przemiana materii i energii - Biologia.net.pl Ogół przemian biochemicznych, które zachodzą w komórce składają się na jej metabolizm. Wyróżnia się dwa antagonistyczne procesy metabolizmu: anabolizm i katabolizm. Szlak metaboliczny w komórce, to szereg

Bardziej szczegółowo

Leki immunomodulujące-przełom w leczeniu nowotworów hematologicznych

Leki immunomodulujące-przełom w leczeniu nowotworów hematologicznych Leki immunomodulujące-przełom w leczeniu nowotworów hematologicznych Jadwiga Dwilewicz-Trojaczek Katedra i Klinika Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Warszawa

Bardziej szczegółowo

Lp. tydzień wykłady seminaria ćwiczenia

Lp. tydzień wykłady seminaria ćwiczenia Lp. tydzień wykłady seminaria ćwiczenia 21.02. Wprowadzeniedozag adnieńzwiązanychzi mmunologią, krótka historiaimmunologii, rozwójukładuimmun ologicznego. 19.02. 20.02. Wprowadzenie do zagadnień z immunologii.

Bardziej szczegółowo

Mgr inż. Aneta Binkowska

Mgr inż. Aneta Binkowska Mgr inż. Aneta Binkowska Znaczenie wybranych wskaźników immunologicznych w ocenie ryzyka ciężkich powikłań septycznych u chorych po rozległych urazach. Streszczenie Wprowadzenie Według Światowej Organizacji

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy

STRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i

Bardziej szczegółowo

Część praktyczna: Metody pozyskiwania komórek do badań laboratoryjnych cz. I

Część praktyczna: Metody pozyskiwania komórek do badań laboratoryjnych cz. I Ćwiczenie 1 Część teoretyczna: Budowa i funkcje układu odpornościowego 1. Układ odpornościowy - główne funkcje, typy odpowiedzi immunologicznej, etapy odpowiedzi odpornościowej. 2. Komórki układu immunologicznego.

Bardziej szczegółowo

4.5. Joduria. Grupy wieku Płeć >60 Razem Min Max Min Max Min Max

4.5. Joduria. Grupy wieku Płeć >60 Razem Min Max Min Max Min Max 4.5. Joduria. Jodurię w porannej próbce moczu oznaczono u 489 osób (54,9%) z populacji badanej miasta Krakowa w tym u 316 kobiet (55,3%) i 173 mężczyzn (54%). Pozostała część osób nie dostarczyła próbki

Bardziej szczegółowo

KOŁO NAUKOWE IMMUNOLOGII. Mikrochimeryzm badania w hodowlach leukocytów in vitro

KOŁO NAUKOWE IMMUNOLOGII. Mikrochimeryzm badania w hodowlach leukocytów in vitro KOŁO NAUKOWE IMMUNOLOGII Mikrochimeryzm badania w hodowlach leukocytów in vitro Koło Naukowe Immunolgii kolo_immunologii@biol.uw.edu.pl kolo_immunologii.kn@uw.edu.pl CEL I PRZEDMIOT PROJEKTU Celem doświadczenia

Bardziej szczegółowo

Ocena ekspresji wybranych białek ścieżki JAK/STAT w. dermatozach o podłożu autoimmunologicznym z zajęciem. błony śluzowej jamy ustnej.

Ocena ekspresji wybranych białek ścieżki JAK/STAT w. dermatozach o podłożu autoimmunologicznym z zajęciem. błony śluzowej jamy ustnej. lek. med. Kamila Ociepa Ocena ekspresji wybranych białek ścieżki JAK/STAT w dermatozach o podłożu autoimmunologicznym z zajęciem błony śluzowej jamy ustnej. Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych.

Bardziej szczegółowo

CHOROBY NOWOTWOROWE. Twór składający się z patologicznych komórek

CHOROBY NOWOTWOROWE. Twór składający się z patologicznych komórek CHOROBY NOWOTWOROWE Twór składający się z patologicznych komórek Powstały w wyniku wielostopniowej przemiany zwanej onkogenezą lub karcinogenezą Morfologicznie ma strukturę zbliżoną do tkanki prawidłowej,

Bardziej szczegółowo

Wykład 13. Regulacja cyklu komórkowego w odpowiedzi na uszkodzenia DNA. Mechanizmy powstawania nowotworów

Wykład 13. Regulacja cyklu komórkowego w odpowiedzi na uszkodzenia DNA. Mechanizmy powstawania nowotworów Wykład 13 Regulacja cyklu komórkowego w odpowiedzi na uszkodzenia DNA Mechanizmy powstawania nowotworów Uszkodzenie DNA Wykrycie uszkodzenia Naprawa DNA Zatrzymanie cyklu kom. Apoptoza Źródła uszkodzeń

Bardziej szczegółowo

Odporność nabyta: Nadzieja Drela Wydział Biologii UW, Zakład Immunologii

Odporność nabyta: Nadzieja Drela Wydział Biologii UW, Zakład Immunologii Odporność nabyta: Komórki odporności nabytej: fenotyp, funkcje, powstawanie, krążenie w organizmie Cechy odporności nabytej Rozpoznawanie patogenów przez komórki odporności nabytej: receptory dla antygenu

Bardziej szczegółowo

Streszczenie wykładu: KONTROLA FUNKCJI REGULATOROWYCH KOMÓREK TREGS FOXP3+ JAKO CEL TERAPII PRZECIWNOWOTWOROWEJ

Streszczenie wykładu: KONTROLA FUNKCJI REGULATOROWYCH KOMÓREK TREGS FOXP3+ JAKO CEL TERAPII PRZECIWNOWOTWOROWEJ Dr Roman Krzysiek, MD, PhD. Streszczenie wykładu: KONTROLA FUNKCJI REGULATOROWYCH KOMÓREK TREGS FOXP3+ JAKO CEL TERAPII PRZECIWNOWOTWOROWEJ Immunoterapia to strategia leczenia przeciwnowotworowego polegająca

Bardziej szczegółowo

Eugeniusz Józef Kucharz CHOROBY RZADKIE CHOROBA WYWOŁANA PRZEZ KRYSZTAŁY DWUWODNEGO PIROFOSFORANU WAPNIOWEGO

Eugeniusz Józef Kucharz CHOROBY RZADKIE CHOROBA WYWOŁANA PRZEZ KRYSZTAŁY DWUWODNEGO PIROFOSFORANU WAPNIOWEGO Eugeniusz Józef Kucharz CHOROBY RZADKIE CHOROBA WYWOŁANA PRZEZ KRYSZTAŁY DWUWODNEGO PIROFOSFORANU WAPNIOWEGO Wrocław 2014 Choroba wywołana przez kryształy dwuwodnego pirofosforanu wapniowego Nazewnictwo:

Bardziej szczegółowo

Rola przeciwciał neutralizujących w terapiach SM (ciągle dyskutowana) Konrad Rejdak

Rola przeciwciał neutralizujących w terapiach SM (ciągle dyskutowana) Konrad Rejdak Rola przeciwciał neutralizujących w terapiach SM (ciągle dyskutowana) Konrad Rejdak Katedra i Klinika Neurologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie Immunogeniczność preparatów biologicznych Rossman, 2004

Bardziej szczegółowo

kardiolog.pl 2000-2016 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 2/5

kardiolog.pl 2000-2016 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 2/5 Rola czynników immunologicznych w indukcji apoptozy kardiomiocytów u pacjentów w czasie operacji na otwartym sercu i ich wpływ na powstanie uszkodzenia niedokrwienno-reperfuzyjnego W czasie operacji na

Bardziej szczegółowo

Wskaźniki włóknienia nerek

Wskaźniki włóknienia nerek Wskaźniki włóknienia nerek u dzieci z przewlekłą chorobą nerek leczonych zachowawczo Kinga Musiał, Danuta Zwolińska Katedra i Klinika Nefrologii Pediatrycznej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich

Bardziej szczegółowo

Układ pracy. Wstęp i cel pracy. Wyniki. 1. Ekspresja i supresja Peroksyredoksyny III w stabilnie transfekowanej. linii komórkowej RINm5F

Układ pracy. Wstęp i cel pracy. Wyniki. 1. Ekspresja i supresja Peroksyredoksyny III w stabilnie transfekowanej. linii komórkowej RINm5F The influence of an altered Prx III-expression to RINm5F cells Marta Michalska Praca magisterska wykonana W Zakładzie Medycyny Molekularnej Katedry Biochemii Klinicznej Akademii Medycznej w Gdańsku Przy

Bardziej szczegółowo

NON-HODGKIN S LYMPHOMA

NON-HODGKIN S LYMPHOMA NON-HODGKIN S LYMPHOMA Klinika Hematologii, Nowotworów Krwi i Transplantacji Szpiku We Wrocławiu Aleksandra Bogucka-Fedorczuk DEFINICJA Chłoniaki Non-Hodgkin (NHL) to heterogeniczna grupa nowotworów charakteryzująca

Bardziej szczegółowo

Priony. co dobrego mówią nam drożdże? Takao Ishikawa Zakład Biologii Molekularnej Uniwersytet Warszawski

Priony. co dobrego mówią nam drożdże? Takao Ishikawa Zakład Biologii Molekularnej Uniwersytet Warszawski Priony co dobrego mówią nam drożdże? Takao Ishikawa Zakład Biologii Molekularnej Uniwersytet Warszawski Choroba Kreutzfeldta-Jakoba Pierwsze opisy pochodzą z lat 30. XX wieku Zakaźna choroba, często rodzinna

Bardziej szczegółowo

Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych

Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ CHEMII Pracownia studencka Katedra Analizy Środowiska Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych Ćwiczenie nr 4 i 5 OCENA EKOTOKSYCZNOŚCI TEORIA Chemia zanieczyszczeń środowiska

Bardziej szczegółowo

dr hab. prof. AWF Agnieszka Zembroń-Łacny DOPING GENOWY 3 CIEMNA STRONA TERAPII GENOWEJ

dr hab. prof. AWF Agnieszka Zembroń-Łacny DOPING GENOWY 3 CIEMNA STRONA TERAPII GENOWEJ dr hab. prof. AWF Agnieszka Zembroń-Łacny DOPING GENOWY 3 CIEMNA STRONA TERAPII GENOWEJ KOMÓRKI SATELITARNE (ang. stem cells) potencjał regeneracyjny mięśni HIPERTROFIA MIĘŚNI University College London,

Bardziej szczegółowo

Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości

Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości OTYŁOŚĆ Choroba charakteryzująca się zwiększeniem masy ciała ponad przyjętą normę Wzrost efektywności terapii Czynniki psychologiczne Czynniki środowiskowe

Bardziej szczegółowo

Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 Leczenie stwardnienia rozsianego

Terapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 Leczenie stwardnienia rozsianego załącznik nr 16 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008 r. Nazwa programu: LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO ICD-10 G.35 - stwardnienie rozsiane Dziedzina medycyny: neurologia I.

Bardziej szczegółowo

Technika fluorescencyjnego oznaczania aktywności enzymów. Wstęp:

Technika fluorescencyjnego oznaczania aktywności enzymów. Wstęp: Technika fluorescencyjnego oznaczania aktywności enzymów Wstęp: Wśród technik biologii molekularnej jedną z najczęściej stosowanych jest technika fluorescencyjna. Stosując technikę fluorescencyjną można

Bardziej szczegółowo

Badania osobniczej promieniowrażliwości pacjentów poddawanych radioterapii. Andrzej Wójcik

Badania osobniczej promieniowrażliwości pacjentów poddawanych radioterapii. Andrzej Wójcik Badania osobniczej promieniowrażliwości pacjentów poddawanych radioterapii Andrzej Wójcik Zakład Radiobiologii i Immunologii Instytut Biologii Akademia Świętokrzyska Świętokrzyskie Centrum Onkologii Fig.

Bardziej szczegółowo

Schorzenia tarczycy o podłożu autoimmunologicznym

Schorzenia tarczycy o podłożu autoimmunologicznym ROZDZIAŁ 2.2 II UKŁAD ENDOKRYNNY Schorzenia tarczycy o podłożu autoimmunologicznym Artur Bossowski, Ewa Otto-Buczkowska Wprowadzenie Schorzenia autoimmunizacyjne charakteryzuje występowanie autoprzeciwciał

Bardziej szczegółowo

Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology

Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Bossowski A. i inni: Ocena ekspresji proapoptotycznych markerów TIAR Szewczyk i TIA-1 w L. tkance i inni Aktywność tarczycowej opioidowa młodocianych u dziewcząt pacjentów z nadczynnością z chorobą i niedoczynnością

Bardziej szczegółowo

Kiedy lekarz powinien decydować o wyborze terapii oraz klinicznej ocenie korzyści do ryzyka stosowania leków biologicznych lub biopodobnych?

Kiedy lekarz powinien decydować o wyborze terapii oraz klinicznej ocenie korzyści do ryzyka stosowania leków biologicznych lub biopodobnych? Kiedy lekarz powinien decydować o wyborze terapii oraz klinicznej ocenie korzyści do ryzyka stosowania leków biologicznych lub biopodobnych? prof. dr hab. med.. Piotr Fiedor Warszawski Uniwersytet Medyczny

Bardziej szczegółowo

Uniwersytet Łódzki, Instytut Biochemii

Uniwersytet Łódzki, Instytut Biochemii Życie jest procesem chemicznym. Jego podstawą są dwa rodzaje cząsteczek kwasy nukleinowe, jako nośniki informacji oraz białka, które tę informację wyrażają w postaci struktury i funkcji komórek. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1959/press.html?print=1

Bardziej szczegółowo

pteronyssinus i Dermatophagoides farinae (dodatnie testy płatkowe stwierdzono odpowiednio u 59,8% i 57,8% pacjentów) oraz żółtko (52,2%) i białko

pteronyssinus i Dermatophagoides farinae (dodatnie testy płatkowe stwierdzono odpowiednio u 59,8% i 57,8% pacjentów) oraz żółtko (52,2%) i białko 8. Streszczenie Choroby alergiczne są na początku XXI wieku są globalnym problemem zdrowotnym. Atopowe zapalenie skóry (AZS) występuje u 20% dzieci i u ok. 1-3% dorosłych, alergiczny nieżyt nosa dotyczy

Bardziej szczegółowo

Piotr Potemski. Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Szpital im. M. Kopernika w Łodzi

Piotr Potemski. Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Szpital im. M. Kopernika w Łodzi Piotr Potemski Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Szpital im. M. Kopernika w Łodzi VI Letnia Akademia Onkologiczna dla Dziennikarzy, Warszawa, 10-12.08.2016 1 Obserwowane są samoistne regresje zmian przerzutowych

Bardziej szczegółowo

Instytut Sportu. Biochemiczne wskaźniki przetrenowania. Zakład Biochemii. mgr Konrad Witek

Instytut Sportu. Biochemiczne wskaźniki przetrenowania. Zakład Biochemii. mgr Konrad Witek Instytut Sportu Zakład Biochemii Biochemiczne wskaźniki przetrenowania Przetrenowanie (overtraining)- długotrwałe pogorszenie się dyspozycji sportowej zawodnika, na skutek kumulowania się skutków stosowania

Bardziej szczegółowo

Katedra i Zakład Biochemii Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Ewa Birkner

Katedra i Zakład Biochemii Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Ewa Birkner mgr Anna Machoń-Grecka Cytokiny i czynniki proangiogenne u pracowników zawodowo narażonych na oddziaływanie ołowiu i jego związków Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: prof. dr hab. n.

Bardziej szczegółowo

Pozaanestetyczne działanie anestetyków wziewnych

Pozaanestetyczne działanie anestetyków wziewnych Pozaanestetyczne działanie anestetyków wziewnych Wojciech Dąbrowski Katedra i I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie e-mail: w.dabrowski5@gmail.com eter desfluran

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY IMMUNOLOGII. Regulacja odpowiedzi immunologicznej. Nadzieja Drela

PODSTAWY IMMUNOLOGII. Regulacja odpowiedzi immunologicznej. Nadzieja Drela PODSTAWY IMMUNOLOGII Regulacja odpowiedzi immunologicznej Nadzieja Drela ndrela@biol.uw.edu.pl Stan równowagi: odpowiedź immunologiczna - tolerancja Kontakt z antygenem prowadzi do rozwoju odpowiedzi immunologicznej

Bardziej szczegółowo

Dr hab. Janusz Matuszyk. Ocena rozprawy doktorskiej. Pani mgr Hanny Baurskiej

Dr hab. Janusz Matuszyk. Ocena rozprawy doktorskiej. Pani mgr Hanny Baurskiej Dr hab. Janusz Matuszyk INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ im. Ludwika Hirszfelda P OLSKIEJ A K A D E M I I N AUK Centrum Doskonałości: IMMUNE ul. Rudolfa Weigla 12, 53-114 Wrocław tel. (+48-71)

Bardziej szczegółowo

Rola witaminy D w praktyce lekarza rehabilitacji medycznej. dr n. med. Anna Pacholec prof. dr hab. n. med. Krystyna Księżopolska-Orłowska

Rola witaminy D w praktyce lekarza rehabilitacji medycznej. dr n. med. Anna Pacholec prof. dr hab. n. med. Krystyna Księżopolska-Orłowska Rola witaminy D w praktyce lekarza rehabilitacji medycznej dr n. med. Anna Pacholec prof. dr hab. n. med. Krystyna Księżopolska-Orłowska Rehabilitacja medyczna Rehabilitacja medyczna to dziedzina medycyny

Bardziej szczegółowo

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Genetyka ogólna wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Uniwersytet Warszawski Wydział Biologii andw@ibb.waw.pl http://arete.ibb.waw.pl/private/genetyka/ 1. Gen to odcinek DNA odpowiedzialny

Bardziej szczegółowo

WYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY

WYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY WYBRANE SKŁADNIKI POKARMOWE A GENY d r i n ż. Magdalena Górnicka Zakład Oceny Żywienia Katedra Żywienia Człowieka WitaminyA, E i C oraz karotenoidy Selen Flawonoidy AKRYLOAMID Powstaje podczas przetwarzania

Bardziej szczegółowo

ZJAWISKO APOPTOZY W CHOROBACH ALERGICZNYCH APOPTOSIS IN ALLERGIC DISEASES

ZJAWISKO APOPTOZY W CHOROBACH ALERGICZNYCH APOPTOSIS IN ALLERGIC DISEASES Nowiny Lekarskie 2007, 76, 1, 48-54 JOANNA RUTKOWSKA ZJAWISKO APOPTOZY W CHOROBACH ALERGICZNYCH APOPTOSIS IN ALLERGIC DISEASES Katedra Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego

Bardziej szczegółowo

AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ. The role of Sdf-1 in the migration and differentiation of stem cells during skeletal muscle regeneration

AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ. The role of Sdf-1 in the migration and differentiation of stem cells during skeletal muscle regeneration mgr Kamil Kowalski Zakład Cytologii Wydział Biologii UW AUTOREFERAT ROZPRAWY DOKTORSKIEJ The role of Sdf-1 in the migration and differentiation of stem cells during skeletal muscle regeneration Wpływ chemokiny

Bardziej szczegółowo

PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa. wprowadzenie

PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa. wprowadzenie PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa wprowadzenie CZĘŚĆ PIERWSZA: Czym jest prokalcytonina? PCT w diagnostyce i monitowaniu sepsy PCT w diagnostyce zapalenia dolnych dróg oddechowych Interpretacje

Bardziej szczegółowo

Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology

Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Idźkowska E. i inni: Analiza stężenia Szewczyk IL-17 L. i inni i IL-23 Aktywność w dynamice opioidowa chorób u dziewcząt autoimmunizacyjnych z nadczynnością tarczycy i niedoczynnością u młodocianych tarczycy

Bardziej szczegółowo

Łukasz Czupkałło Ocena systemu RANK/RANKL/OPG w płynie dziąsłowym u kobiet w ciąży fizjologicznej oraz pacjentek ciężarnych z chorobą przyzębia.

Łukasz Czupkałło Ocena systemu RANK/RANKL/OPG w płynie dziąsłowym u kobiet w ciąży fizjologicznej oraz pacjentek ciężarnych z chorobą przyzębia. Łukasz Czupkałło Ocena systemu RANK/RANKL/OPG w płynie dziąsłowym u kobiet w ciąży fizjologicznej oraz pacjentek ciężarnych z chorobą przyzębia. STRESZCZENIE Choroba przyzębia jest procesem zapalnym polegającym

Bardziej szczegółowo

Szlak liganda czynnika martwicy nowotworu indukującego apoptozę (TRAIL) jako potencjalny cel terapii w raku prostaty

Szlak liganda czynnika martwicy nowotworu indukującego apoptozę (TRAIL) jako potencjalny cel terapii w raku prostaty PRACA POGLĄDOWA Szlak liganda czynnika martwicy nowotworu indukującego apoptozę (TRAIL) jako potencjalny cel terapii w raku prostaty The pathway of tumor necrosis factor-related apoptosis inducing ligand

Bardziej szczegółowo

Streszczenie wykładu: WPŁYW FLORY BAKTERYJNEJ JELITA NA ROZWÓJ ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ

Streszczenie wykładu: WPŁYW FLORY BAKTERYJNEJ JELITA NA ROZWÓJ ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ Prof. dr hab. Leszek Ignatowicz Streszczenie wykładu: WPŁYW FLORY BAKTERYJNEJ JELITA NA ROZWÓJ ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ Ludzkie ciało zasiedlane jest bilionami symbiotycznych mikroorganizmów w tym bakterii,

Bardziej szczegółowo

Wyklady IIIL 2016/ :00-16:30 środa Wprowadzenie do immunologii Prof. dr hab. med. ML Kowalski

Wyklady IIIL 2016/ :00-16:30 środa Wprowadzenie do immunologii Prof. dr hab. med. ML Kowalski III rok Wydział Lekarski Immunologia ogólna z podstawami immunologii klinicznej i alergologii rok akademicki 2016/17 PROGRAM WYKŁADÓW Nr data godzina dzień tygodnia Wyklady IIIL 2016/2017 tytuł Wykladowca

Bardziej szczegółowo

Molekuły Miłości. Borys Palka Katarzyna Pyzik. www.agh.edu.pl

Molekuły Miłości. Borys Palka Katarzyna Pyzik. www.agh.edu.pl Molekuły Miłości Borys Palka Katarzyna Pyzik www.agh.edu.pl Zakochanie Przyczyną Hormonalnych Zmian Grupa zakochanych, 24 osoby (12 mężczyzn, 12 kobiet ) Grupa kontrolna, 24 osoby (12 mężczyzn, 12 kobiet)

Bardziej szczegółowo

Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology

Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Bossowski A. i inni: Analiza komórek T regulatorowych we krwi obwodowej u dzieci i młodzieży z chorobą Gravesa Basedowa... Vol. 10/2011 Nr 1(34) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Analiza

Bardziej szczegółowo

BioMarine - czyli jak skutecznie walczyć z infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi i grzybiczymi?

BioMarine - czyli jak skutecznie walczyć z infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi i grzybiczymi? BioMarine - czyli jak skutecznie walczyć z infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi i grzybiczymi? Jak powstają infekcje? Większość infekcji rozwija się głównie z powodu osłabionych mechanizmów obronnych i

Bardziej szczegółowo

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr inż. Artura Zajkowicza

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr inż. Artura Zajkowicza dr hab. Beata Schlichtholz Gdańsk, 20 października 2015 r. Katedra i Zakład Biochemii Gdański Uniwersytet Medyczny ul. Dębinki 1 80-211 Gdańsk Recenzja rozprawy doktorskiej mgr inż. Artura Zajkowicza pt.

Bardziej szczegółowo

Ruch zwiększa recykling komórkowy Natura i wychowanie

Ruch zwiększa recykling komórkowy Natura i wychowanie Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD. Ruch zwiększa recykling komórkowy Ćwiczenia potęgują recykling komórkowy u myszy. Czy

Bardziej szczegółowo

PRZEGLĄD AKTUALNYCH NAJWAŻNIEJSZYCH WYDARZEŃ W REUMATOLOGII

PRZEGLĄD AKTUALNYCH NAJWAŻNIEJSZYCH WYDARZEŃ W REUMATOLOGII PRZEGLĄD AKTUALNYCH NAJWAŻNIEJSZYCH WYDARZEŃ W REUMATOLOGII Prof. dr hab. n med. Małgorzata Wisłowska Klinika Chorób Wewnętrznych i Reumatologii Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA Cytokiny Hematopoetyczne

Bardziej szczegółowo

Niedoczynność tarczycy i mózg

Niedoczynność tarczycy i mózg Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Niedoczynność tarczycy i mózg Roman Junik Katedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii Przyczyną niekorzystnego

Bardziej szczegółowo

Rola białek szoku cieplnego w apoptozie komórek* Role of heat shock proteins in cell apoptosis

Rola białek szoku cieplnego w apoptozie komórek* Role of heat shock proteins in cell apoptosis Postepy Hig Med Dosw (online), 2010; 64: 273-283 e-issn 1732-2693 www.phmd.pl Review Received: 2010.01.14 Accepted: 2010.05.11 Published: 2010.06.09 Rola białek szoku cieplnego w apoptozie komórek* Role

Bardziej szczegółowo

Rodzaje autoprzeciwciał, sposoby ich wykrywania, znaczenie w ustaleniu diagnozy i monitorowaniu. Objawy związane z mechanizmami uszkodzenia.

Rodzaje autoprzeciwciał, sposoby ich wykrywania, znaczenie w ustaleniu diagnozy i monitorowaniu. Objawy związane z mechanizmami uszkodzenia. Zakres zagadnień do poszczególnych tematów zajęć I Choroby układowe tkanki łącznej 1. Toczeń rumieniowaty układowy 2. Reumatoidalne zapalenie stawów 3. Twardzina układowa 4. Zapalenie wielomięśniowe/zapalenie

Bardziej szczegółowo

Mechanizm działania terapii fotodynamicznej w diagnozowaniu i leczeniu nowotworów. Anna Szczypka Aleksandra Tyrawska

Mechanizm działania terapii fotodynamicznej w diagnozowaniu i leczeniu nowotworów. Anna Szczypka Aleksandra Tyrawska Mechanizm działania terapii fotodynamicznej w diagnozowaniu i leczeniu nowotworów Anna Szczypka Aleksandra Tyrawska Metody fotodynamiczne PDT Technika diagnostyczna i terapeutyczna zaliczana do form fotochemioterapii

Bardziej szczegółowo

Regulacja odpowiedzi immunologicznej Geny Antygeny Przeciwciała Komórki uczestniczące w rozwoju odporności Cytokiny Układ nerwowy i endokrynowy

Regulacja odpowiedzi immunologicznej Geny Antygeny Przeciwciała Komórki uczestniczące w rozwoju odporności Cytokiny Układ nerwowy i endokrynowy Regulacja odpowiedzi immunologicznej Geny Antygeny Przeciwciała Komórki uczestniczące w rozwoju odporności Cytokiny Układ nerwowy i endokrynowy Nadzieja Drela Wydział Biologii UW, Zakład Immunologii ndrela@biol.uw.edu.pl

Bardziej szczegółowo

Lek. mgr Mirosława Püsküllüoğlu Klinika Onkologii UJ CM

Lek. mgr Mirosława Püsküllüoğlu Klinika Onkologii UJ CM Molekularne podstawy ONKOLOGII Lek. mgr Mirosława Püsküllüoğlu Klinika Onkologii UJ CM Wykład 3 Immunologia nowotworu Antygeny komórek nowotworowych MHC- Major histocompatability complex antigens TATA-

Bardziej szczegółowo