Wspólnotowe prawo gospodarcze

Transkrypt

1 STUDIA PRAWNICZE Wspólnotowe prawo gospodarcze Tom I Swobody rynku wewnętrznego Aleksander Cieśliński 2. wydanie C.H.BECK

2 STUDIA PRAWNICZE Wspólnotowe prawo gospodarcze Swobody rynku wewnętrznego

3 W sprzedaży: A. Nowak-Far (red.) Prawo Światowej Organizacji Handlu a Unia Europejska Akademia Prawa A. Łazowski (red.) Prawo Unii Europejskiej. Testy. Kazusy. Tablice, wyd. 4 Repetytoria C. H. Beck B. Kuźniak Organizacje międzynarodowe. Pytania. Tablice Ćwiczenia Becka M. Fedorowicz, K. Nizioł Prawo finansowe Polski i Unii Europejskiej Wykłady i Ćwiczenia M. M. Kenig-Witkowska (red.) Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, wyd. 4 Podręczniki Prawnicze A. Łazowski, A. Zawidzka Prawo międzynarodowe publiczne Podręczniki Prawnicze E. Skibińska Prawo Unii Europejskiej z wprowadzeniem Teksty Ustaw Becka Prawo Unii Europejskiej z wprowadzeniem Twoje Prawo, wyd. 10

4 Wspólnotowe prawo gospodarcze Tom I Swobody rynku wewnętrznego dr Aleksander Cieśliński 2. wydanie WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2009

5 Propozycja cytowania: A. Cieśliński, Wspólnotowe prawo gospodarcze, t. I, wyd. 2, 88, Warszawa 2009 Redakcja: Aleksandra Dróżdż Wydawnictwo C. H. Beck 2009 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: TOTEM, Inowrocław ISBN

6 Mojej żonie Izabeli

7

8 Przedmowa Oddaję do rąk czytelników pierwszy tom podręcznika Wspólnotowe prawo gospodarcze, który poświęcony został swobodom jednolitego rynku wewnętrznego UE. Ukazuje się on po pewnym czasie od wydania tomu drugiego omawiającego szereg działów prawa objętych procesem harmonizacji wspólnotowej. Razem oba tomy stanowią całość i kompleksowo traktują o prawie materialnym UE. Niniejszy tom stanowi staranną analizę, której założeniem jest na początku ogólne przedstawienie systemu prawnego rynku wewnętrznego, z uwzględnieniem specyficznych zasad jego funkcjonowania oraz stosowania i wykładni norm. Jest to niezbędne nie tylko w celach akademickich, lecz także dla zapewnienia właściwej praktyki. Przede wszystkim natomiast koncentruje się on na bardzo pogłębionej charakterystyce wszystkich swobód traktatowych, począwszy od swobody przepływu osób, swobód działalności gospodarczej, tj. przedsiębiorczości i świadczenia usług, swobody przepływu towarów, kapitału oraz płatności. W opracowaniu tym przyjęto usystematyzowany sposób przedstawienia swobód. Po wyjaśnieniu ich istoty i podstaw prawnych pojawia się charakterystyka zakresu każdej z nich oraz dopuszczalnych ograniczeń. Uwypuklono także relacje pomiędzy poszczególnymi swobodami, co jest niezbędne dla dokonywania właściwej kwalifikacji konkretnych sytuacji prawnych oraz oceny zakresu dopuszczalnej ingerencji władz publicznych w określoną aktywność. Dzięki temu czytelnik otrzymuje niezbędne i przystępne kompendium wiedzy, ułatwiające orientację w tej złożonej problematyce. Ma możliwość poznania zasad działania każdej ze swobód oraz konkretnych skutków regulujących je postanowień Traktatu i ewentualnych norm prawa pochodnego. Dodatkowo pełne zrozumienie tych zagadnień, a zwłaszcza ich praktycznego wymiaru, powinno ułatwić obfite sięganie do dorobku orzecznictwa ETS. Nie ogranicza się ono jedynie do referowania tez konkretnych rozstrzygnięć lecz stara się przedstawiać pełny kontekst okoliczności faktycznych, w jakich były wydawane. Lektura pozwala zarazem ocenić miejsce omawianych rozwiązań w systemie prawa wspólnotowego oraz ich wpływ na stosowanie prawa krajowego w szerokim zakresie przez organy administracyjne i sądy w Polsce. Dotyczy to bardzo wielu, nawet pozornie odległych dziedzin nie tylko

9 VIII Przedmowa powszechnego prawa działalności gospodarczej, prawa spółek, prawa pracy czy zamówień publicznych, lecz także podatków, edukacji, ubezpieczeń społecznych i opieki zdrowotnej, własności intelektualnej, sektora finansowego, a nawet sportu czy hazardu. Wrocław, listopad 2008 r. Aleksander Cieśliński

10 Przegląd treści Przedmowa... VII Wykaz skrótów... XXIX Wykaz literatury... XXXI Część I. Wspólnotowe prawo gospodarcze jako prawo Jednolitego Rynku Wewnętrznego Rozdział 1. Jednolity rynek i jego system prawny Zagadnienia ogólne Specyfika systemu prawa wspólnotowego Prawny wymiar integracji gospodarczej Rozdział 2. Swobody jednolitego rynku Fundamentalny charakter swobód Zakres zastosowania Obywatele UE jako główni beneficjenci swobód Dopuszczalność ograniczeń Część II. Swoboda przepływu osób Rozdział 3. Prawo pobytu obywateli UE Wprowadzenie Swobodny przepływ w celach ekonomicznych Swoboda przepływu pozostałych obywateli UE Prawa pobytowe członków rodziny Prawo stałego pobytu Ograniczenia swobody przepływu osób Rozdział 4. Status prawny pracowników migrujących Zakazane bariery w swobodnym przepływie pracowników Zatrudnienie w innych państwach członkowskich Prawa pracowników związane z pobytem i pracą Rozdział 5. Zakres uprawnień pozostałych obywateli UE Przedsiębiorcy wspólnotowi wzmianka

11 X Przegląd treści 18. Studenci wspólnotowi Prawa wszystkich obywateli UE Rozdział 6. Zasady pobytu obywateli państw trzecich w UE Dorobek z Schengen wzmianka Wspólnotowe regulacje pobytu Szczególne rozwiązania umów międzynarodowych Wspólnoty Część III. Swobody działalności gospodarczej Rozdział 7. Działalność gospodarcza w prawie wspólnotowym Wprowadzenie Podstawy prawne Podmioty uprawnione do prowadzenia działalności Ograniczenia wolności gospodarczej w prawie wspólnotowym Rozdział 8. Swoboda przedsiębiorczości przedmiot regulacji Założenia ogólne Pierwotna swoboda przedsiębiorczości Swoboda wtórna Rozdział 9. Swoboda przedsiębiorczości zakres ochrony Wprowadzenie Dyskryminacja Ograniczenia niedyskryminujące Bariery podatkowe Swoboda przedsiębiorczości w Dyrektywie Usługowej Rozdział 10. Swoboda przepływu usług pojęcie Założenia ogólne Przesłanki konstytuujące wspólnotową usługę Podsumowanie usługa jako świadczenie Rozdział 11. Zakres wspólnotowej ochrony przepływu usług Zasady świadczenia usług w innych państwach członkowskich Uprawnienia związane ze świadczeniem Sytuacja prawna odbiorcy usługi Pacjent za granicą jako wspólnotowy usługobiorca Rozdział 12. Ograniczenia swobodnego przepływu usług Rola art. 46 TWE Ochrona interesu ogólnego Ochrona wartości podstawowych

12 Przegląd treści XI Rozdział 13. Relacje wzajemne między swobodami Wprowadzenie Zagadnienia szczególne Część IV. Wspólnotowe zasady obrotu towarowego Wprowadzenie Rozdział 14. Zakaz stosowania barier o charakterze fiskalnym Cła i opłaty o skutku równoważnym Podatkowa dyskryminacja i protekcjonizm Rozdział 15. Zakaz ograniczeń ilościowych i środków o skutku równoważnym Formuła Dassonville Formuła Cassis de Dijon Problem odwrotnej dyskryminacji Ograniczenia eksportowe Rozdział 16. Dopuszczalne ograniczenia ilościowe Rola przesłanek przewidzianych w art. 30 TWE Pozostałe ograniczenia Ograniczenia swobody a wspólnotowa harmonizacja Rozdział 17. Formuła Keck Geneza Pojęcie Przesłanki dopuszczalności krajowych warunków sprzedaży Rozdział 18. Zewnętrzny obrót towarowy. Podstawowe informacje Wspólna polityka handlowa Wspólnotowe prawo celne wzmianka Środki ochrony jednolitego rynku Część V. Swoboda przepływu kapitału Rozdział 19. Zakres ogólny Geneza Kapitał a płatności Przepływ kapitału Dopuszczalne ograniczenia traktatowe Regulacje pozytywne Rozdział 20. Gwarancje ochrony wspólnotowej Zagadnienia ogólne

13 XII Przegląd treści 68. Regulacje inwestycji zagranicznych Rozwiązania podatkowe Obrót nieruchomościami Suplement Załącznik I do Dyrektywy 88/361 Nomenklatura przepływów kapitału Indeks rzeczowy

14 Spis treści Przedmowa... VII Wykaz skrótów... XXIX Wykaz literatury... XXXI Część I. Wspólnotowe prawo gospodarcze jako prawo Jednolitego Rynku Wewnętrznego Rozdział 1. Jednolity rynek i jego system prawny Zagadnienia ogólne I. Geneza i pojęcie II. Rynek wewnętrzny a cele Wspólnoty III. Zakres terytorialny IV. Ogólny model i zakres regulacji Specyfika systemu prawa wspólnotowego I. Podstawy Acquis communautaire źródła i zasady Rola orzecznictwa ETS Znaczenie zasad ogólnych Pierwszeństwo i skutek bezpośredni II. Efektywna ochrona praw podmiotowych Prawny wymiar integracji gospodarczej I. Klauzula równoważności i granice jej zastosowania Pojęcie Konsekwencje II. Wprowadzanie regulacji wspólnotowych Pozytywna integracja Unifikacja a harmonizacja Zbliżanie ustawodawstw w świetle TWE Poziomy harmonizacji Harmonizacja pełna Granice harmonizacji i odstępstwa krajowe Harmonizacja minimalna Nowe podejście w harmonizacji Rozdział 2. Swobody jednolitego rynku Fundamentalny charakter swobód

15 XIV Spis treści I. Istota II. Model stosowania i wykładni zarys problemu Założenia Granice wykładni językowej Zakres zastosowania I. Konsekwencje przyjętego modelu wykładni II. Wymóg aspektu transgranicznego i jego skutki Istota Problem odwrotnej dyskryminacji Granice odwrotnej dyskryminacji III. Przenikanie się swobód Obywatele UE jako główni beneficjenci swobód I. Istota obywatelstwa UE II. Ogólny zakres uprawnień III. Sytuacja innych uprawnionych Dopuszczalność ograniczeń I. Zakres ogólny Ograniczenia traktatowe Ochrona interesu ogólnego Granice ograniczeń II. Przesłanki kontroli Zakaz dyskryminacji Pojęcie Ogólny zakres wspólnotowych regulacji Znaczenie kryterium przynależności państwowej Ochrona wykraczająca poza zakaz dyskryminacji Zasada proporcjonalności Założenia Model i zakres kontroli Konsekwencje praktyczne Część II. Swoboda przepływu osób Rozdział 3. Prawo pobytu obywateli UE Wprowadzenie I. Ramy prawne Rola art. 18 TWE Nowa dyrektywa pobytowa II. Zakaz dyskryminacji III. Stosunki z państwem krajowego obywatelstwa Swobodny przepływ w celach ekonomicznych I. Zakres podmiotowy Pojęcie pracownika Przedsiębiorcy i usługobiorcy

16 Spis treści XV II. Prawo przemieszczania się Prawo opuszczenia państwa pochodzenia Prawo wjazdu III. Prawo pobytu pierwotnie uprawnionych Wymogi formalne Charakter uprawnień IV. Sytuacja prawna bezrobotnych Pracownicy miejscowi tracący pracę Bezrobotni migrujący Potencjalni przedsiębiorcy Swoboda przepływu pozostałych obywateli UE I. Zakres podmiotowy II. Warunki dodatkowe Zasady stosowania Źródła finansowania pobytu Prawa pobytowe członków rodziny I. Zakres ogólny Podmioty uprzywilejowane Pozostali członkowie rodziny II. Realizacja prawa pobytu III. Bliscy bez obywatelstwa UE Warunki wjazdu i pobytu Zakres zakazu dyskryminacji Wykorzystywanie statusu członka rodziny w praktyce Ramy ogólne Specyfika węzłów małżeńskich Prawo stałego pobytu Ograniczenia swobody przepływu osób I. Warunki podstawowe Ograniczenie swobody państw Ochrona interesów pozaekonomicznych Poszanowanie praw człowieka II. Zasady stosowania Proporcjonalność Problem dyskryminacji III. Zindywidualizowany charakter oceny Aspekty podmiotowe Aspekty przedmiotowe IV. Przesłanka ochrony zdrowia V. Wymogi proceduralne Rozdział 4. Status prawny pracowników migrujących Zakazane bariery w swobodnym przepływie pracowników I. Środki dyskryminujące

17 XVI Spis treści II. Bariery o charakterze niedyskryminującym Pojęcie Konkretne ograniczenia III. Bezpośrednia skuteczność art. 39 TWE Zatrudnienie w innych państwach członkowskich I. Dostęp do zatrudnienia II. Warunki zatrudnienia III. Dopuszczalne ograniczenia w zatrudnieniu Regulacje TWE Postanowienia traktatów akcesyjnych IV. Wpływ gwarancji zatrudnienia na sport Prawa pracowników związane z pobytem i pracą I. Doskonalenie zawodowe Założenia ogólne Zakres przedmiotowy Problem odpłatności za naukę II. Korzyści socjalne Zakres ogólny Korzyści socjalne a ubezpieczenia społeczne i pomoc społeczna Ubezpieczenia społeczne Pomoc społeczna Finansowanie doskonalenia zawodowego III. Ulgi podatkowe Wprowadzenie Założenia międzynarodowego prawa podatkowego Zakres równouprawnienia wspólnotowych podatników Zakaz dyskryminacji rezydentów Dopuszczalność ograniczania praw nierezydentów Równouprawnienie rezydentów i nierezydentów wspólnotowych Problem ograniczeń kraju macierzystego IV. Uprawnienia członków rodzin Zakres podstawowy Prawa edukacyjne dzieci Rozdział 5. Zakres uprawnień pozostałych obywateli UE Przedsiębiorcy wspólnotowi wzmianka Studenci wspólnotowi I. Świadectwa szkół średnich II. Dostęp do szkolnictwa wyższego Odpłatność za naukę Zakres przedmiotowy Pomoc finansowa

18 Spis treści XVII 19. Prawa wszystkich obywateli UE I. Obecny status migrujących obywateli UE II. Dostęp do korzyści i świadczeń w państwie przyjmującym III. Warunki i ograniczenia równouprawnienia Nadmierne obciążenie dla budżetu Stopień zintegrowania z państwem przyjmującym Prawo do świadczeń a rezydencja podatkowa IV. Ochrona w stosunkach z własnym państwem Gwarancje podatkowe Świadczenia socjalne Rozdział 6. Zasady pobytu obywateli państw trzecich w UE Dorobek z Schengen wzmianka I. Założenia II. Wpływ na sytuację obywateli państw trzecich Wspólnotowe regulacje pobytu I. Rezydenci długoterminowi Warunki nabycia i kontynuacji Uprawnienia w pierwszym państwie członkowskim Status w pozostałych państwach Zasady wydalania II. Łączenie rodzin Zakres podmiotowy Prawa pobytowe III. Studenci, młodzież szkolna i wolontariusze Studenci Staż bez wynagrodzenia Młodzież szkolna Wolontariat IV. Pobyt w celu realizacji projektu badawczego Szczególne rozwiązania umów międzynarodowych Wspólnoty I. Państwa EOG i Szwajcaria II. Umowy stowarzyszeniowe Przepływ pracowników Swoboda działalności gospodarczej III. Pozostałe umowy Część III. Swobody działalności gospodarczej Rozdział 7. Działalność gospodarcza w prawie wspólnotowym Wprowadzenie I. Wolność gospodarcza Ograniczenie swobody państwa Interwencjonizm Wspólnoty

19 XVIII Spis treści II. Pojęcie ogólne działalności gospodarczej Podstawy prawne I. Rola art. 43 i 49 TWE Przedmiot regulacji Bezpośrednia skuteczność Wspólnotowy wymiar zastosowania Niedyskryminacja Aspekt transgraniczny II. Dyrektywa usługowa Zagadnienia ogólne Założenia Aspekty terminologiczne Zakres regulacji Uproszczenie procedur Ograniczenie formalizmu Pojedyncze punkty kontaktowe i postępowanie przez Internet Jakość usług Informacje dotyczące wykonawców i świadczeń Ubezpieczenia i gwarancje od odpowiedzialności zawodowej Działalność wielodyscyplinarna Współpraca administracyjna i konwergencja Podmioty uprawnione do prowadzenia działalności I. Osoby fizyczne Zakres ogólny Łącznik obywatelstwa UE Ochrona obywateli państwa przyjmującego II. Wspólnotowe podmioty gospodarcze Zakres ogólny Ogólne zasady traktowania obcych spółek Teoria siedziby Teoria założenia Konflikt systemów krajowych Wymogi prawa pozytywnego Powołanie zgodnie z ustawodawstwem jednego z państw członkowskich Posiadanie statutowej siedziby, zarządu lub głównego przedsiębiorstwa wewnątrz Wspólnoty Dorobek orzecznictwa Segers Centros Überseering BV Status podmiotów formalnie wspólnotowych

20 Spis treści XIX 26. Ograniczenia wolności gospodarczej w prawie wspólnotowym I. Zakres zastosowania art. 46 TWE Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego Ochrona zdrowia publicznego II. Wykonywanie władzy publicznej Rozdział 8. Swoboda przedsiębiorczości przedmiot regulacji Założenia ogólne Pierwotna swoboda przedsiębiorczości I. Rozpoczęcie nowej działalności Samozatrudnienie Samozatrudnienie równoległe Samozatrudnienie jako substytut zatrudnienia Przedsiębiorstwa II. Transgraniczna zmiana siedziby Opuszczenie państwa założenia Status prawny w innych państwach Dorobek Centros oraz Überseering Inspire Art Konsekwencje Swoboda wtórna I. Zakres ogólny Podmioty swobody wtórnej Dopuszczalny przedmiot działalności Formy działalności Jednostki niesformalizowane Jednostki samodzielne II. Problematyka fuzji transgranicznej Rozdział 9. Swoboda przedsiębiorczości zakres ochrony Wprowadzenie I. Gwarancje ogólne II. Ochrona wynikająca z prawa pozytywnego odesłanie III. Linia orzeczeń Factortame i jej znaczenie Dyskryminacja I. Zakres podstawowy Wymóg obywatelstwa lub statusu podmiotu krajowego Preferencje krajowe Wsparcie publiczne Szczególne ograniczenia II. Zastosowanie zakazu pośredniej dyskryminacji Ograniczenia niedyskryminujące I. Pojęcie ogólne II. Bariery w dostępie do rynku dorobek orzecznictwa