- IRYSY KŁĄCZOWE organ podziemny w postaci kłącza. - IRYSY CEBULOWE organ podziemny w postaci cebulki.

Transkrypt

1 Na podstronie tej będę chciał przybliżyć oraz wyjaśnić międzynarodowe terminy (słownictwo), a które obowiązuje we współczesnej hodowli irysów. Praktycznie w każdym katalogu czy publikacji napotykamy przy opisie irysa lub jego fotografii oznaczenia, których nie znamy lub nie rozumiemy jego znaczenia. Niektóre terminy lub pojęcia wywodzić się będą z języka łacińskiego np. variegata a jeszcze inne z j. angielskiego np. TB (Tall Bearded). W rozdziale tym, postaram się w bardzo praktyczny sposób opisać skróty a w niektórych przypadkach pokazać barwne fotografie dla lepszego zrozumienia omawianej kwestii. Na początek, dlaczego IRYS? przecież nasza polska nazwa botaniczna to kosaciec. Jednak jak sięgnąć do czasów Linneusza to od tamtego dnia obowiązuje ona wszystkich botaników na całym świecie. Jest również trwale osadzona w mowie potocznej i na stałe przypisana do tradycji greckiej mitologii Irys, Iryda, Iris bogini tęczy. Córka Taumasa i Plejady Elektry. Jej zadaniem było posłannictwo bogów (głownie Zeusa i Hery) do ludzi. Wyobrażana zazwyczaj była ze skrzydłami, w szacie o siedmiu barwach tęczy, którą rozpościerała nad ziemią i morzem. A nade wszystko irys brzmi od razu międzynarodowo, więc warto trzymać się tej nazwy. Podział irysów obejmuje tak wiele pozycji, że z powodzeniem można byłoby zbudować odrębną stronę poświęconą temu tematowi, wspomnę tylko o jednym z nich, a mianowicie o podziale irysów ogrodowych, a który przedstawia się następująco: Irysy ogrodowe dzielimy na dwie zasadnicze grupy: - IRYSY KŁĄCZOWE organ podziemny w postaci kłącza. - IRYSY CEBULOWE organ podziemny w postaci cebulki. Irysy kłączowe dzielimy na trzy podstawowe podgrupy: - irysy bródkowe - irysy osnówkowe - irysy bezbródkowe Irysy cebulowe dzielimy na: - reticulata irysy angielskie irysy hiszpańskie rysy holenderskie scorpiris (podrodzaj zwany Juno) 1 / 12

2 Ktoś powie, po co jakiś tam podział irysów, komu jest to potrzebne? Odpowiedź jest banalnie prosta, aby odpowiednio zrozumieć oznaczenia międzynarodowe dla każdej z grupy czy podgrupy są to inne znaki i sformułowania. Więc oglądając fotografie irysa, przy którym widzimy np. oznaczenie MDB to od razu wiemy, że jest to irys bródkowy, miniaturowy - niski, a gdy przy fotografii napisane jest SIB, co oznacza irysa, bezbródkowego, syberyjskiego. Przykładów można mnożyć wiele, ale czas już na konkretne terminy i sformułowania. Pierwszym a zarazem najważniejszym zróżnicowaniem, które ma międzynarodowe symbole jest ich wysokość oraz wielkość kwiatu. Utworzono tu sześć grup, stwarzając w ten sposób klasyfikacje ogrodową, która przedstawia się następująco: 1. MDB (Miniature Dwarf Bearded) miniaturowe niskie grupę tę tworzą jedne z najmniejszych irysów bródkowych osiągające zaledwie 5 20 cm wysokości. Wielkość ich kwiatów to 5 7, 5 cm, zazwyczaj są tylko dwa na szczycie nierozgałęzionego pędu. Choć w ostatnim czasie wielu hodowcom udało się stworzyć sporą liczbę odmian, które mają aż do 5 pąków! Aktualnie to najbardziej pożądane rośliny przy obsadzaniu niewielkich skalników, przy tym są najbardziej mrozoodporne ze wszystkich bródkowych i zakwitają, jako pierwsze. 2. SDB (Standard Dwarf Bearded) niskie niesłychanie popularne w naszych ogrodach, gdzie czują się znakomicie. Kwitną nieco później niż miniaturowe niskie, przy tym są od nich wyższe cm. Kwiaty na rozgałęzionym pędzie, trochę większe o średnicy 5 10 cm a ich liczba może dochodzić do 5 8 sztuk w najnowszych odmianach. Również odporne na przymrozki, wręcz muszą podobnie jak miniaturowe niskie doświadczyć zimowego mrozu by wiosną piękniej kwitnąć. Idealne do każdego zakątka w Polsce. 3. IB (Intermediate Bearded) pośrednie - jak sama nazwa wskazuje są czymś po-średnim, a pochodzą ze skrzyżowania irysów niskich z wysokimi. Ich sztywne rozgałęzione pędy mają wysokość cm, zakończone zwykle 5 7 pąkami, choć i tu zdarzają się najnowsze odmiany rekordzistki nawet z 9 10 pąkami! Kwiaty o średnicy 9 12, 5 cm, górują nad liśćmi, zaczynają kwitnąć, kiedy kończą kwitnienie irysy niskie. W polskich ogrodach ich odmian z roku na rok przybywa, a zawdzięczają to przede wszystkim mocnym i niewysokim pędom, które wyśmienicie stawiają opór deszczom i silnym wiatrom. 4. MTB (Miniature Tall Bearded) miniaturowe wysokie grupa irysów mało znana w Polsce, tylko nieliczni hodowcy i prawdziwi irysomani posiadają je wśród swych kolekcjach. Wysokością dorównują IB (41 70 cm), ale różnią się od nich zdecydowanie, budową pędu, który jest delikatny i cienki, najczęściej wygięty w kształcie litery S. Kwiaty równie delikatne a ich wielkość nie przekracza 15 cm (sumując szerokość i wysokość), kwitną jednocześnie z wczesnymi odmianami wysokimi. Ciekawostką jest, że są to irysy najbardziej cenione w kompozycjach kwiatowych i doskonale nadają się do wazonów, stąd też ich druga nazwa to 2 / 12

3 irysy stołowe. 5. BB (Border Bearded) rabatowe piątą grupę stanowią irysy, które można śmiało nazwać zmniejszoną wersją irysów wysokich. Ich wysokość to powyżej 41 cm, ale nie może przekroczyć 70 cm. Pędy mocne, rozgałęzione z 5 8 pąkami, z których rozwijają się duże kwiaty (10 13 cm). BB kwitną w pełni sezonu razem z wysokimi i to w zdecydowany sposób odróżnia ich od pośrednich a łączy ilość najnowszych odmian, których jest coraz więcej na polskim rynku, podobnie jak i IB. 6. TB (Tall Bearded) wysokie najpiękniejsze! To o nich najczęściej myślimy mó-wiąc irysy. Ich wysokość to od 71 cm do nawet 150 cm! Pędy grube, sztywne z 4 6 rozgałęzieniami, na których liczba pąków może do chodzić do 14! osadzone po 2 lub 3, a czasem nawet 4 w jednej podsadce. Kwiaty mają duże o średnicy dochodzącej do 25 a niekiedy nawet do 30cm! Kwitną najpóźniej ze wszystkich irysów bródkowych. Na całym świecie ich nowych odmian rocznie rejestruje się więcej niż wszystkich pozostałych irysów razem wziętych. To grupa irysów, w której najczęściej zakochują się ich właściciele pragnąc zdobywać coraz to piękniejsze i najnowsze ich odmiany. Tak przedstawiają się w formie opisowej wszystkie kategorie irysów bródkowych a dla tych, co lubią obrazki poniżej na planszy przedstawiam raz jeszcze podział irysów wg ich wielkości. Kategorie ogrodowe irysów bródkowych: Aby nie pozostawić żadnych niedomówień, co do podziału irysów, to na zakończenie podam jeszcze jak pozostałe podgrupy dzielą się i jakie mają międzynarodowe oznaczanie, choć muszę powiedzieć, że irysy te były jak dotychczas w cieniu bródkowych, jednak hodowców tych sekcji z roku na rok przybywa a co za tym idzie również i najnowszych odmian. IRYSY OSNÓWKOWE dzielimy na: 3 / 12

4 - Osnówkowe (AR) - Mieszańce osnówkowe (AB) IRYSY BEZBRÓDKOWE dzielimy na: - Supria (SPU) Syberyjskie (SIB) Japońskie (JI) Luizjany (LA) Kalifornijskie (CA) Kolejną klasyfikacją irysów bródkowych jest ich barwa. Spotykamy w niej tak olbrzymie bogactwo, a które nieosiągalne jest dla innych rodzajów roślin. Kwiaty mają barwę wszystkich kolorów tęczy, ba nawet więcej, bowiem są już irysy w kolorze brązowym a nawet morelowym i brzoskwiniowym, a których w tęczy nie spotkamy! Dla tak ogromnej skali barw postanowiono, więc utworzyć dodatkowe określenia, aby się w tym wszystkim nie pogubić. Sformułowania te pochodzą z języka łacińskiego a oznaczały niegdyś nazwy gatunków i mieszańców uważnych za gatunki. Alfabetycznie przedstawia się to następująco: 4 / 12

5 AMOENA jest to zestaw białej lub bladoniebieskiej barwy górnych płatków z ciemno-niebieskim lub fioletowym kolorem dolnych płatków. Jednak w ostatnich czasach wraz z postępem hodowli do tej grupy irysów zostały włączone irysy o takich zestawach jak: biało/różowym, biało/morelowym, biało/żółtym i biało/brązowym. A uzyskane w ten sposób irysy otrzymały oznaczenia, jako amoena różowa, morelowa, żółta i brązowa. Tych kombinacji ciągle przybywa w związku z szybkim postępem w ich hodowli, więc pewnie pojawią się nowe, a jakie to już zależy tylko od gustu hodowcy. AMOENA PLICATA górne płatki są białe bez wzoru plikaty, natomiast wzór ten jest dobrze widoczny tylko na dolnych płatkach. 5 / 12

6 BICOLOR to typowe irysy dwubarwne o najróżniejszych kombinacjach kolorystycznych. BITONE są to dwa odcienie tego samego koloru. 6 / 12

7 BLEND lub przenikania jest kombinacją się kolorów. większej ilości barw, do tej grupy zaliczamy wszystkie cieniowania BROKEN grupa podobają, paski stąd COLORS ateż wsród jego innych polskie uchodzą określenie irysów,zaktóra dziwolągi, IRYSY wzbudza TYGRYSIE. bonajwięcej kto to widział, kontrowersji, aby irysjednym był w cętki bardzo lub się 7 / 12

8 HALO płatków (białe widoczna toszczególnie określenie lub kremowe) powstało na płatkach występuje całkiem dolnych. obwódka niedawnożółta, a dotyczy różowa irysów, lub pomarańczowa, u których na jasnym dobrzetle LUMINATA zanikających więc, że jest coś przy kolor wbrzegach rodzaju niebieski odwrotności płatków lub fioletowy orazplikaty. upoprzecinany ich nasady i wokół jest siecią bródki. jasnych Możemy żyłek powiedzieć, i kropek, 8 / 12

9 LUMINATA marmurkowego PLICATA przyprószone wykrojonego bardziej niż sama na niebiesko jest lubteksasu. to fioletowo połączenie Są i przetarte one dwóch bardzo pędzlem wzorów popularne aa wygląda czasem wśródprzypomina tohodowców jakby tło płatków fragment nawet było luminata. NEGLECTA jest to zestaw jaśniejszej góry kwiatu z ciemniejszym dołem w dwu odcieniach niebieskiego. 9 / 12

10 PLICATA kropkowania brzegach całych lub czerwonobrodowy itp.). brązowego, Jak płatkach widać płatków, określenie i kreskowania. ilość ale lublub że bywa tylko kombinacji niekiedy ciemnoróżowy. toprzy szczególnie przypisane Występować ich mylone kolorystycznych nasadzie, jest utłem są najnowszych do mogą z obwódką. najczęściej są ogromnej barwy wwtak tymodmian, jasne Wzór wielkim ilości określeniu jest (białe, on może wzorów, zagęszczeniu, jako koloru również jest kremowe, niebieski, na granatowego, nieograniczona. które występować żółte, szczególnie atramentowy, składają jasnoróżowe fioletowego się naprzy REVERSE AMOENA to odwrotność amoeny, górne płatki są ciemniejsze, a dolne białe lub niemal białe. 10 / 12

11 SELF w naszych irys, ogrodach. który kolor górnych i dolnych płatków ma taki sam. Najbardziej spotykany typ irysa VARIEGATA brązowym kolorem oznacza płatków irysa dolnych. z żółtą lub złotą barwą górnych płatków i czerwonym lub 11 / 12

12 VARIEGATA Najczęściej PLICATA występuje tylko na dolnych podziału płatkach. górne płatki takiego irysa są żółte Age) bez wzoru Wzór ten od typowej Na jak których przedłużeniem. długim, zakończenie irysy cienkim wykształciły bródki. tygrysie Mogą trzonku oznaczeń wzbudzają sięprzybierać dodatkowe aw oznaczone niektórych wiele kształt niewielkie kontrowersji kolorystycznego przypadkach są, rogu, jako płatki często wśród na tworzą pozostawiłem pokrytego zakończeniu hodowców. coś włoskami na sobie wzór Są bródki falbanki irysy, irysy lub aplikata. będące łyżeczki wysokie, które zamiast tak jej nausamo TB SA (Space lubtohsf pierwszych angielskich słów oznaczających rogi, łyżeczki, falbanki ) (pochodzącym TB (SA) lub HSF AIS, irysy epoki Ostatnie corocznie rozdziale systemowi międzynarodowe celowo przyznawanych nagród pominę, więc ponieważ odmianom skróty niekosmicznej ma dotyczą jest sensu irysów osobna pory jejwtukwitnienia poszczególnych prezentować. podstrona i systemu poświęcona grupach. wyróżnień tylko Te ostatnie i wyłączenie oraz nagród w tym Pora się następująco: jest oznaczana skrótem pochodzącym z od angielskich określeń, a przedstawia VE oznacza irysa bardzo wczesnego, E wczesny, EM wczesny, M tokwitnienia pełnia sezonu, okres szczytu kwitnienia, ML dość późny, L połowy późny, VL bardzo późny. Parę słów do oznaczeń. Pora wczesny możemy do końca kwitnienia, sezonu. określenia dla sezonu irysów oraz pośrednie, określają EML lub tu oznaczać np. symbole zoglądania E kolei aprzejrzysty M, mamy dotyczy będzie, coich musimy wczesną danej co innego rozumieć, odmiany odmianę niżwdla że irysów kwitnącą niskich. zakwita w jejczęsto wcześnie długo, kategorii. bo spotkać iaż kwitnie Zatem do Mam używane publikacji nadzieję, określenia dotyczących żektórą udało i wysokich sformułowania, irysów miw/w się w dość które możemy fotografii. sposób spotkać przekazać trakcie i wyjaśnić przeglądania te najczęściej różnych Literatura :komentarza Biuletyn Specjalny IRYSY BRÓDKOWE Lech Komarnicki IRYSY 12 / 12