Recenzja książki Refleksja nas diagnozą psychologiczną pytania i odpowiedzi Anny Słysz

Transkrypt

1 Recenzja książki Refleksja nas diagnozą psychologiczną pytania i odpowiedzi Anny Słysz Bartosz Zalewski Recenzowana książka jest bardzo potrzebną na polskim rynku pozycją, która omawia wiele zagadnień z zakresu diagnozy, pomijanych przez inne podręczniki. Książka ta jest doskonałym uzupełnieniem dowolnego podręcznika obowiązkowego, rozszerzając wybrane treści podstawowe. Dzięki swojej nietypowej strukturze, zawiera treści, o których często rozmawia się ze studentami podczas zajęć, ale które rzadko opracowywane są w systematycznej formie. Cenna jest intencja, z którą Autorka pisała tekst zadeklarowana we wstępnie jako chęć pobudzenia czytelników do refleksji nad diagnozą psychologiczną. Refleksja taka jest podstawową dobrego psychologa-diagnosty. W tym znaczeniu cała idea książki, jej budowa oraz sposób prezentacji treści znajduje odpowiednie odniesienie w tytule pozycji. We wstępnie Autorka deklaruje także, że celem książki jest pobudzanie czytelników do stawiania kolejnych pytań, niemniej wartością pozycji jest także to, że na wiele pytań często bardzo podstawowych, a nie omawianych w innych podręcznikach sama proponuje odpowiedzi. W części teoretycznej Autorka prezentuje wybrane elementy wiedzy z zakresu diagnozy. W tej części cenna jest analiza poszczególnych obszarów pracy psychologa, pod kątem różnych celów prowadzenia diagnostyki, uczestniczących w niej w różnych rolach osób, a także pod kątem stosowanych metod, przebiegu procesu diagnozowania oraz efektów tegoż procesu. Autorka w cenny sposób przekłada zaprezentowane modele postępowania diagnostycznego na konkretne sytuacje i konteksty działań psychologa, na potrzeby czytelnika łącząc świat abstrakcyjnych model teoretycznych z praktycznymi działaniami diagnostów. Wskazuje kłopoty i dylematy, jakie występują w codziennej pracy psychologa-diagnosty oraz proponuje sposoby radzenia sobie z nimi. Modele teoretyczne opisane są krótko i jasno ze szczególnym wskazaniem celowości ich stosowania co jest przyjaznym sposobem ich prezentacji zarówno dla studentów (teoria w kontekście celu pracy) oraz praktyków, którzy mogą w szybki sposób odświeżyć sobie wiedzę z

2 tego zakresu. Wyróżniającą książkę cechą są m.in. części zatytułowane pytania, w których Autorka podnosi różne kwestie najczęściej takie, o które pytają studenci, co jako wykładowca z tej samej dziedziny mogę potwierdzić i proponuje różne odpowiedzi oraz zaprasza do refleksji poprzez omawianie różnych stron danego zagadnienia. Na przykład pytanie nr ( Jak wyjaśnić brak związku między poziomem doświadczenia zawodowego a trafnością decyzji diagnostycznych? ) powinno być lekturą obowiązkową każdego studenta. Jest to kwestia opisywana już w innych podręcznikach (por. Stemplewska-Żakowicz, 2009; Stemplewska-Żakowicz i Paluchowski, 2014) i zapewne nierzadko omawiana na wykładach, lecz tutaj opisana została w sposób systematyczny. Np. czytelnika studenta część ta prowadzi od początkowo satysfakcjonującego (przynajmniej powierzchownie) wniosku, że studenci stawiają bardziej trafne diagnozy niż doświadczeni klinicyści, więc nie muszą się za dużo uczyć, poprzez krytyczną analizę tego wniosku aż do jego podważenia i wskazania szeregu wniosków prowadzących do konkluzji dotyczącej idei ustawicznego kształcenia. Ostatecznie Autorka kończy refleksję wskazaniem, że także po studiach absolwenci-praktycy powinni uczyć się przez cały okres swojej kariery. Niby wniosek oczywisty, a jednak napisany ciekawie i pociągająco. Z kontrowersyjnego tematu Autorka prowadzi czytelnika w samo centrum ważnej obecnie w Polsce dyskusji dotyczącej zasad kształcenia psychologów diagnostów, a szczególnie problemu kształcenia ustawicznego (por. Filipiak i in, 2013; Filipiak i in, w druku). Dyskutować można natomiast z Autorką sposób wyboru i opisu teorii osobowości, będących podstawą diagnozy, spisanych w rozdziale Warto byłoby w tej części dodać kilka słów o zjawisku wykorzystywania do pracy psychologicznej z ludźmi, w tym do diagnozy, modnych chwilowo, ale nie zweryfikowanych empirycznie, a czasami nie weryfikowanych w ogóle, podejść teoretycznych. Wprowadzają one zamieszanie zarówno wśród studentów jak i praktyków, szczególnie kiedy w innych podręcznikach psychologii opisywane są na równi w podejściami o zweryfikowanej efektywności klinicznej (np. tzw. metoda ustawień rodzinnych Berta Hellingera,

3 opisywana w podręczniku Psychoterapia, pod. red prof. Grzesiuk i dr Suszka, gdzie jako zaburzenie diagnozuje się m.in. homoseksualizm; por. Janus, 2012). Podobnie wymieniane w tabeli teorie osobowości nie wszystkie są weryfikowane empirycznie, zgodnie z ideą EBA (np. różne odmiany psychoanalizy, podczas gdy w literaturze przedmiotu wskazuje się, że o ile psychoterapia psychodynamiczna jest pozytywnie zweryfikowana pod kątem efektywności leczenia, to co do psychoanalizy nie można już wysnuć takich wniosków, por. Cooper, 2012). Takie omówienie tematyki wydaje się potrzebne wobec rosnącego rynku usług psychologicznych w Polsce. Nie do przecenienia jest natomiast zawarcie w publikacji rozdziału dotyczącego superwizji w diagnozie psychologicznej coś, co poza kontekstem psychoterapii nie jest praktykowane w Polsce w ogóle, a zapotrzebowanie na takie działania zdecydowanie istnieje w środowisku psychologów-diagnostów (por. Filipiak, Zalewski i Tarnowska, 2013). Superwizowanie własnej praktyki diagnostycznej jest także częścią opracowanych niedawno standardów prowadzenia procesu diagnostycznego (por. Paluchowski i in, w recenzji). Na przykładzie superwizji widać, że treści zawarte w niniejszej publikacji są zgodne z najnowszymi ustaleniami środowiska psychologów (polskich a także w gremiach międzynarodowych) w kwestiach praktykowania diagnostyki, a także zgodne z aktualną wiedzą teoretyczną z tego obszaru (tu także rozdział np. dot. zniekształceń poznawczych, zgodny z europejskim modelem diagnozy GAP, Fernandez-Ballesteros i in, 2001; por. Stemplewska-Żakowicz, 2009). Pozycja odwołuje się także m.in. do nowoczesnego myślenia o sposobach dobierania teorii psychologicznych do zgłaszanego przez pacjenta / klienta problemu (por. Tarnowska i Filipiak, w recenzji), idei kompetencji kulturowej w diagnozie, wprowadzonej niedawno do polskiego kontekstu przez prof. Stemplewską-Żakowicz (2009), czy rzadko omawianego w podręcznikach zjawiska recypatii (por. Suchańska, 2007). Osobny i wartościowy fragment dotyczy omówienia intuicji w diagnozowaniu, ważny w kontekście dominującej w ostatnich latach praktyki opartej na dowodach (por. APA, 2006; Stemplewska- Żakowicz i Paluchowski, 2014). Proponowana książka użyteczna będzie także dla dydaktyków wielokrotnie podczas

4 lektury przychodziło mi do głowy, że czytany właśnie fragment byłby doskonałym uzupełnieniem treści z wykładów czy ćwiczeń, które prowadzę. Zastosowany tutaj podział treści łatwo wpasowuje się w dowolny sylabus zajęć z zakresu diagnostyki. Jak wskazuje Autorka, zamieszczone w książce pytania zainspirowane zostały realnymi pytaniami studentów (którzy w ten sposób są współtwórcami tej książki), trafiają zatem w to co studentów ciekawi najbardziej; dotyczą także obszarów, na które nie ma jednoznacznych odpowiedzi, a które Autorka odważnie podejmuje. Z prezentowaną wiedzą oraz wynikającymi z niej refleksjami z pewnością z zaciekawieniem zapoznają się także praktycy. W drugiej części czytelnik znajdzie wiele ćwiczeń, które służyć mogą do samorozwoju, uaktualnienia wiedzy czy trenowaniu umiejętności diagnostycznych. Są to też ćwiczenia wartościowe do wykorzystania podczas prowadzenia zajęć z zakresu diagnozy psychologicznej. Mamy podobne publikacje w innych obszarach wiedzy psychologicznej (por. Oleś, Puchalska- Wasyl, Sobol-Kwapińska, 2007), a brakuje takiej w diagnostyce. Podsumowując, książka ma duża wartość merytoryczną, jest napisana przez kompetentnego fachowca w dziedzinie diagnostyki, ale także w nauczaniu co widać w strukturze książki oraz sposobie prezentacji materiału, gdzie po podanej porcji wiedzy, Autorka proponuje własne refleksje jako punkt startowy do dyskusji z czytelnikiem. Publikacja ta zapełni także niszę na ryku książek dotyczących diagnozy psychologicznej, ponieważ w miejsce wykładu odnosi się do pytań, wątpliwości i dylematów, które rzadko omawiane są w podręcznikach, a które nurtują studentów i praktyków. Literatura cytowana: APA Presidential Task Force on Evidence Based Practice (2006). Evidence-Based practice in psychology. American Psychologist. 61, Cooper, M. (2012). Efektywność psychoterapii i poradnictwa psychologicznego. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP.

5 Fernández-Ballesteros, R., De Bruyn, E. E. J., Godoy, A., Hornke, L. F., Ter Laak, J., Vizcarro, C., Westhoff, K., et al. (2001). Guidelines for the Assessment Process (GAP): A proposal for discussion. European Journal of Psychological Assessment, 17(3), Filipiak, M., Tarnowska, M., Zalewski. B. (2013). Opinia psychologów praktyków oraz dydaktyków na temat ustawicznego kształcenia w obszarze diagnozy psychologicznej. Pobrane ze strony: %20ksztalcenie%20w%20obszarze%20diagnozy%20psychologicznej.pdf Filipiak, M., Tarnowska, M., Zalewski. B. (w recenzji). Zapotrzebowanie na rozwiązania systemowe - wnioski z badań ankietowych wśród polskich psychologów. W: M. Filipiak, W. J. Paluchowski, B. Zalewski i M. Tarnowska (red.). Profesjonalnie o diagnozie: Kompetencje i standardy. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP. Filipiak, M., Tarnowska, M., Zalewski. B., Paluchowski, W. J. (w druku). O systemie kształcenia ustawicznego psychologów diagnostów w Polsce. Roczniki Psychologiczne, numer specjalny, Janus, D. (2012). Metoda ustawień systemowych wg Berta Hellingera. W: L. Grzesiuk i H. Suszek (red.), Psychoterapia. Pogranicza (str ). Warszawa: Eneteia. Oleś, P. Puchalska-Wasyl, M., Sobol-Kwapińska, M. (2007). O osobowości praktycznie wszystko. Ćwiczenia z psychologii osobowości. Warszawa: Scholar. Paluchowski, W. J. Tarnowska, M., Filipiak, M., Zalewski, B. (w recenzji). Standardy diagnozy psychologicznej. W: M. Filipiak, W. J. Paluchowski, B. Zalewski i M. Tarnowska (red.). Profesjonalnie o diagnozie: Kompetencje i standardy. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP. Stemplewska-Żakowicz, K. (2009). Diagnoza psychologiczna. Diagnozowanie jako kompetencja profesjonalna. Gdańsk: GWP.

6 Stemplewska-Żakowicz K., Paluchowski J. W. (2014). Podstawy diagnozy psychologicznej. W: J. Strelau, D. Doliński (red.). Psychologia. Podręcznik akademicki (t.2, s ). Gdańsk: GWP. Suchańska, A. (2007). Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej. Warszawa: WAiP. Tarnowska, M. Filipiak, M. (w recenzji). Wstępna diagnoza kliniczna w kontekście ambulatoryjnego ośrodka psychoterapii. W: M. Filipiak, W. J. Paluchowski, B. Zalewski i M. Tarnowska (red.). Profesjonalnie o diagnozie: Kompetencje i standardy. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.