Stanisław Garlicki Zawieszenie prawa do renty kierownika zespołu. Palestra 12/10(130), 7-13

Transkrypt

1 Stanisław Garlicki Zawieszenie prawa do renty kierownika zespołu Palestra 12/10(130),

2 STANISŁAW GARLICKI Zaw ieszenie praw a do renty kierow nika zespołu i W numerze 12 Palestry z 1967 r. (s ) adw. Z. Kosiński, w odpowiedzi na pytanie prawne, wyraził pogląd, że pełnienie funkcji kierownika zespołu adwokackiego za wynagrodzeniem 500 zł miesięcznie 1 dorabianie w zespole adwokackim kwoty 749,99 zł miesięcznie nie powoduje zawieszenia prawa do renty starczej. Odpowiedź ta została udzielona na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 6.V.1958 r. w sprawie zawieszenia prawa do renty oraz zasad wypłacania inwalidzkiej renty wyrównawczej (Dz. U. Nr 26, poz. 111 z dalszymi potem zmianami, obojętnymi zresztą dla omawianego zagadnienia). Dodać należy, że chociaż powyższe rozporządzenie zostało wydane na podstawie odpowiednich przepisów, a ir. in. na podstawie obowiązującego do 31.XII.1967 r. dekretu o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 1958 r. Nr 23, poz. 97), i stanowi przepis wykonawczy do tegoż dekretu, to jednak zachowało swą moc obowiązującą także pod rządem ustawy z dn r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 3, poz. 6). Ta ostatnia ustawa, utrzymując w art. 65 ust. 1 instytucję zawieszenia prawa do renty, stanowi w ust. 2 art. 65, że rozporządzenie Rady Ministrów określi wypadki, w których nie następuję zawieszenie tego prawa. Ponieważ jednak rozporządzenie takie dotychczas się nie ukazało, przeto z mocy art. 127 ust. 3 powołanej ustawy stosować należy pod rządem tej ustawy przepisy rozporządzenia z dn. 6.V.1958 r. Z powyższego wynika więc, że również pod rządem obecnej ustawy trafność przytoczonej na wstępie odpowiedzi należy ocenić w świetle przepisów rozporządzenia z dn. 6.V.1958 r. n Zgodmie z 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia nie zawiesza się m. in. prawa do renty rencistom wykonującym wolne zajęcia zawodowe (np. lekarzom, architektom, adwokatom, geodetom), jeżeli.dochód z tych zajęć jest niższy niż 750 zł miesięcznie. Zgodnie zaś z 2 ust. 2 rozporządzenia nie zawiesza się prawa do renty rencistom osiągającym z tytułu zatrudnienia wykonywanego dorywczo lub w niepełnym wymiarze godzin zarobki nie przekraczające 500 zł miesięcznie ( przepis 2 ust. 2 rozp. mówi o zarobku niższym niż 500 zł miesięcznie, jednakże okólnik ZUS-u nr 7/3 z dn r. przyjął, że nie powoduje zawieszenia

3 8 Stanisław Garlicki N r 10 (130) prawa do renty zarobek nie przekraczający 500 zł miesięcznie, a więc również zarobek wynoszący 500 zł). Nie budzi wątpliwości (wynika to a ccmtrario z 9 rozporządzenia), ze zbieg dochodów lub zarobków z różnych źródeł wymienionych w 2 rozporządzenia nie powoduje zawieszenia prawa do renty, jeżeli tylko dochód lub zarobek z każdego źródła nie przekracza przewidzianego danym przepisem maksimum (patrz np. wyrok Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z dn. 13.XI.1962 r. III TR 2676/61, OSPiKA nr 7 8/64, poz. 142). Jeżeli więc uznać, że udział w dochodzie zespołu adwokata-rencisty, będącego kierownikiem zespołu, jest jednym źródłem dochodu, a dodatek za kierownictwo zespołu drugim, niezależnym od pierwszego, to wówczas nie następuje dla celów zawieszenia prawa do renty kumulacja tych kwot i w wypadku gdy z pierwszego źródła (udział w dochodach zespołu) adwokat-rencista otrzyma mniej niż 750 zł miesięcznie, a z drugiego (dodatek za kierownictwo) nie więcej niż 500 zł miesięcznie. nie nastąpi zawieszenie prawa do renty. Stanowisko to będzie jednak trafne tylko wówczas, gdy trafna jest przesłanka, że każde z tych dwóch źródeł dochodu (zarobku) jest traktowane odrębnie, jako nie powodujące zawieszenia prawa do renty. IU Jak już wspomniano, z mocy 2 ust. 1 pkt 4 cyt. rozporządzenia nie powoduje zawieszenia prawa do renty fakt osiągania dochodu niższego niż 750 zł, m. m. przez osoby wykonujące wolny zawód adwokata. Adwokat wykonuje zawód w zespole (art. 3 ustawy o ustroju adwokatury) i może powstać pytanie, czy określenie przez rozporządzenie tego zawodu jako wolny nie jest już pewnym anachronizmem. W omawianym zakresie punkt ciężkości należy jednak położyć na samo wykonywanie zawodu adwokata i dlatego osiąganie dochodu z wykonywania tego zawodu w zespole (niższego niż 750 zł miesięcznie nie powoduje zawieszenia prawa do renty. Takie też stanowisko zajął Komitet Pracy i Płac w piśmie z dn. 31.VII.1964 r. U 34-8/64, przytoczonym w wydawnictwie ZUS-u Wyjaśnienia i wskazówki (Warszawa 1965, poz. 262a). Natomiast zdaniem Autora odpowiedzi zarobek z tytułu kierownictwa zespołem jest odmiennym źródłem dochodu, a mianowicie jest zarobkiem z tytułu zatrudnienia ( 2 ust. 2 rozporządzenia), który nie powoduje zawieszenia prawa do renty, jeżeli nie przekracza 500 zł miesięcznie. Dlatego też, zdaniem Autora, zarobek z tytułu pracy w zespole i zarobek z tytułu kierownictwa (używam tu nomenklatury Autora) są odrębnymi źródłami i osiąganie z pierwszego mniej niż 750 zł miesięcznie i z drugiego nie więcej niż 500 zł nie spowoduje zawieszenia prawa do renty. IV \ Powyższy pogląd został uznany za nietrafny przez Komitet Pracy i Płac w piśmie z dn. 8.III.1968 r. U /68, podanym do wiadomości i stosowania placówkom ZUS-u w jego okólniku nr 24 z dn. 26.VI.1968 r.

4 N r 10 (130) Zawieszenie prawa do renty kierow nika zespołu 9 Rn 003-9/68. Komitet Pracy i Płac wyjaśnia przede wszystkim że dochodem z wykonywania wolnego zawodu adwokata w rozumieniu 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia jest całość dochodów z tytułu pracy adwokata w zespole, a więc udział w podziale dochodu w równych częściach, udział w podziale nadwyżki i wreszcie dodatek za kierownictwo zespołu. Wyjaśnienie Komitetu powołuje się -na rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 4.III.1964 r. w sprawie ubezpieczenia społecznego adwokata-członka zespołu (Dz. U. Nr 10, poz. 62). W związku z tym przepis 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia z 1958 r. ma zastosowanie, zd. Komitetu, do wszystkich dochodów z tytułu pracy adwokata w zespole. Z tego stanowiska wynika, że jeżeli dochód członka zespołu z tytułu udziału w dochodach zespołu oraz z tytułu dodatku za kierownictwo wyniesie co najmniej 750 zł miesięcznie, spowoduje to zawieszenie prawa do renty. Rozważyć wypada, czy to stanowisko jest uzasadnione. Powołane rozporządzenie z dn. 4.III.1964 r. o ubezpieczeniu społecznym adwokatów rzeczywiście w 2 określa pojęcie zarobku adwokata członka zespołu i za zarobek ten uznaje łącznie udział w dochodzie zespołu w równych częściach, udział w podziale nadwyżki i dodatek za kierownictwo. Przepis ten jednak wyraźnie stanowi, że to określenie zarobku adwokata-członka zespołu dotyczy wyłącznie podstawy wymiaru składek i świadczeń ubezpieczeniowych, nie można więc z tego przepisu w y prowadzać żadnych wniosków, jeśli chodzi o zawieszenie prawa do renty, zwłaszcza gdy warunki wyłączające to zawieszenie określa przepis szczególny. Można tu przytoczyć inne jeszcze akty prawne, które również traktują łącznie całość wynagrodzenia otrzymywanego przez adwokata-członka zespołu, a mianowicie 1 ' ust. 1 pkt 4 rozp. Rady Min. z dn r. w sprawie podstawy wymiaru i wysokości składki na cele emerytalne (Dz. U. Nr 5, poz. 29) i 1 pkt 3 rozp. Min. Finansów z dn r. w sprawie podwyższenia kwot wynagrodzenia wolnego od podatku od wynagrodzeń (Dz. U. Nr 5, poz. 30). Jednakże także i tutaj thodzi o unormowanie tego zagadnienia wyłącznie dla celów składki na fundusz emerytalny i podatku od wynagrodzeń. v Wymieniony wyżej paragraf 2 ust. 1 pkt 4 rozporz. z 1958 r. dotyczy dochodu z tytułu wykonywania wolnego zajęcia zawodowego. W dacie wydania tego rozporządzenia obowiązywała ustawa o ustroju adwokatujry z dn. 27.VI.1950 r. (tekst jednolity: Dz. U. z 1959 r. Nr 8, poz. 41). Zgodnie z art. 49 tej ustawy praca zawodowa adwokata polegała na udzielaniu pomocy prawnej. Z zestawienia tych dwóch przepisów wynika, że tylko dochód adwokata z udzielania pomocy prawnej był dochodem w rozumieniu 2 ust. 1 pkt 4 ustawy. Pod rządem obecnie obowiązującej ustawy pomocy prawnej udziela zespół (art. 17) przez swych członków-adwokatów, którzy w ten sposób wykonują zawód (art. 3 ustawy). Dochód zespołu powstaje z opłat pobranych przez zespół za jego czynności po potrąceniu kosztów adminis

5 10 Stanisław Garlicki N r 10 (130) tracyjnych zespołu ( 29 rozp. w sprawie zespołów adwokackich i rozp. Min. Sprawiedl. z dn. 21.XII.1967 r. w sprawie opłat za czynności zespołów adwokackich). Z tytułu członkostwa w zespole adwokat ma prawo do udziału w dochodach zespołu (art. 76 ustawy), przy czym zakres udziału w tym dochodzie określają bliżej 34 i nast. rozp. w sprawie zespołów. Z powyższego wynika zatem, że dochodem adwokata z tytułu wykonywania zawodu jest wskazany wyżej udział w dochodach zespołu i dlatego tylko ten udział mieści się w pojęciu dochodu w rozumieniu 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia w sprawie zawieszenia prawa do renty. Natomiast zupełnie odmienny charakter ma dodatek za kierownictwo. Dodatek ten nie jest w ogóle udziałem w dochodach zespołu, przeciwnie wchodzi on w skład kosztów administracyjnych zespołu ( 30 pkt 4 rozp. w sprawie zespołów), stanowi więc wydatek zespołu. Z 33 rozporządzenia w sprawie zespołów wynika również, że dodatek za kierownictwo zespołem jest świadczeniem zespołu odrębnym od świadczeń z tytułu udziału w dochodach zespołu. Kierownik zespołu z tytułu swych funkcji kierownika nie udziela pomocy prawnej (jeżeli to czyni, to nie jako kierownik, lecz jako członek zespołu), on tylko organizuje udzielanie tej pomocy (art. 30 ustawy i 12 rozp. w sprawie zespołów), a ponadto jest organem zespołu (art. 24 ustawy). Dodatek za kierownictwo otrzymuje nie za udzielanie pomocy prawnej, tzn. nie za wykonywanie zawodu, lecz za pełnienie wskazanych wyżej funkcji. Z powyższych zatem względów nie można uzknać, że dodatek za kierownictwo zespołu stanowi dochód z tytułu wykonywania zajęcia zawodowego, wobec czego dodatek ten nie jest objęty przepisem 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia w sprawie zawieszenia prawa do renty. VI Ale stwierdzenie to nie wyczerpuje jeszcze zagadnienia. Jeżeli się bo-r wiem przyjmie, że dodatek za kierownictwo nie mieści się w przepisie 2 ust. 1 pkt 4 powyższego rozporządzenia, to należy się zastanowić, czy i jakim przepisem tego rozporządzenia jest on objęty, a w konsekwencji czy na podstawie tak ustalonego przepisu powoduje on, czy też nie powoduje zawieszenia prawa do renty. Autor przytoczonej na wstępie odpowiedzi uważa, że dodatek za kierownictwo zespołem objęty jest przepisem 2 ust. 2 rozporządzenia, tzn. że stanowi on dochód z tytułu zatrudnienia wykonywanego dorywczo lub w niepełnym wymiarze godzin. Pogląd ten nie wydaje się słuszny. Autor uzasadnia go tym, że kierownik pełni tę funkcję z wyboru i z tego tytułu otrzymuje wynagrodzenie. Ale gdyby nawet założyć, że pogląd ten jest prawidłowy, to jednak nie wykazano jeszcze, że spełnione są dalsze przesłanki, a mianowicie że chodzi o zatrudnienie dorywcze lub w niepełnym wymiarze godzin. Kierownictwo zespołem nie jest niewątpliwie zajęciem dorywczym (jeżeli bywa tak niekiedy w praktyce, to świadczy to tylko o nienależytym pełnieniu swych zadań przez kierownika). Problematyczną może być też

6 N r 10 (130) Zawieszenie prawa do renty kierow nika zespołu 11 kwestia, czy jest to zajęcie w niepełnym wymiarze godzin. Wprawdzie kierownik z reguły nie poświęca całego swego czasu zespołowi, wykonując jednocześnie w zespole swój zawód, jednakże nie ma żadnego unormowania czasu pracy kierownika i dlatego trudno przyjąć, że przy wykonywaniu tych funkcji istnieje pełny i niepełny wymiar. To są jednak uwagi uboczne. Istota rzeczy polega na tym, że błędny jest pogląd Autora, jakoby stosunek kierownika zespołu był stosunkiem zatrudnienia. Zwraca na to uwagę Komitet Pracy i Płac w omawianym wyjaśnieniu wskazując, że kierownik jest organem zespołu. Może nie byłby to jeszcze w pełni przekonywający argument, bo osoba fizyczna, będąc organem, może ponadto pozostawać w stosunku pracy do instytucji, której jest organem (patrz np.: art ustawy z dn r. 0 spółdzielniach i ich związkach Dz. U. Nr 12, poz. 61). Autor wyprowadza stosunek zatrudnienia pomiędzy kierownikiem zespołu a zespołem z okoliczności, że kierownik pełni funkcje z wyboru 1 z tego tytułu otrzymuje wynagrodzenie. Należy w związku z tym zaznaczyć, że w rozumieniu dekretu o p.z.e. osoby pełniące funkcje z w y boru są tylko wtedy pracownikami (co uzasadnia przyjęcie pozostawania w zatrudnieniu), gdy otrzymują z tego tytułu wynagrodzenie stanowiące główne źródło ich utrzymania (art. 4 dekretu o p.z.e.). Kierownik zespołu-rencista, otrzymujący dodatek za kierownictwo w kwocie 500 zł miesięcznie (a tylko tych kierowników mógłby dotyczyć 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie zawieszenia prawa do renty), swe główne źródło utrzymania czerpie z renty (ewentualnie łącznie z zasiłkiem z NRA), gdyż dochód z tego źródła nie może być mniejszy niż zł miesięcznie, choćby nawet nie miał żadnego udziału w dochodzie zespołu lub choćby udział ten był minimalny. Z tego względu nie można przyjąć, że kierownik zespołu pozostaje z tytułu pracy w tymże zespole w zatrudnieniu w rozumieniu rozporządzenia z dn. 6.V.1958 r. Jeszcze wyraźniej normuje to zagadnienie ustawa z dnia r. o p.z.e., stanowiąc w art. 5 ust. 1, że pracownikiem w rozumieniu tej ustawy jest m. in. osoba, która w związku z wyborem pozostaje w stosunku pracy na podstawie szczególnego przepisu (słusznie na to zwraca uwagę omawiane pismo Komitetu Pracy i Płac). Tymczasem brak jest takiego szczególnego przepisu, który by powodował istnienie stosunku pracy pomiędzy zespołem a kierownikiem. Wprawdzie dla celów zaopatrzenia emerytalnego tenże przepis art. 5 ust. 2 pkt 3 uważa za pracownika adwokata z tytułu pracy w zespołach adwokackich, jednakże sformułowanie to wskazuje na to, że adwokat z tytułu pracy w zespole nie jest pracownikiem, a tylko przez ustawę o p.z.e. traktowany jest w zakresie zaopatrzenia emerytalnego jak pracownik. Zresztą sama ustawa z dn r. nie uznaje stosunku adwokata do zespołu za zatrudnienie, a tylko za stosunek równorzędny z zatrudnieniem (art. 9 pkt 7 ustawy). Skoro więc rozporządzenie o zawieszeniu prawa do renty wymienia odrębnie wykonywanie zawodu adwokackiego, a odrębnie zatrudnienie, to okoliczność ta świadczy dowodnie o tym, że udział w zespole w rozumieniu tego rozporządzenia jest wykonywaniem wolnego zawodu, a nie Eatrudnieniem. Zresztą również wyjaśnienie Komitetu Pracy i Płac nie

7 12 Stanisław Garlicki N r 10 (130) uważa członkostwa w zespole za zatrudnienie w rozumieniu 2 ust. 2 tego rozporządzenia, lecz za wykonywanie wolnego zawodu, włączając tylko błędnie, jak to starałem się wykazać, do tego pojęcia także kierownictwo zespołem. vn Czymże więc jest dodatek za kierownictwo w rozumieniu rozporządzenia z dnia 6.V.1958 r.? Zgodnie z 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia nie powoduje zawieszenia prawa do renty posiadanie dochodu z wszelkich imiych źródeł poza wymienionymi w poprzednich punktach 2 ust. 1 rozporządzenia w wysokości niższej niż 500 zł miesięcznie, a także w wysokości wyższej, jeżeli nie istnieje obowiązek opłacania od tego dochodu podatku dochodowego lub podatku od wynagrodzeń. Dodatek za kierownictwo objęty jest podatkiem od wynagrodzeń,, a jeżeli łącznie z udziałem w dochodzie zespołu nie przekracza zł miesięcznie, wolny jest od tego podatku ( 1 rozporządzenia Min. Finans. powołanego wyżej w pkt IV). Orzeczmctwo Trybunału Ubezpieczeń Społecznych wyjaśniło, że dochód przewidziany w 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia z dn. 6.V.1958 r. nie powoduje zawieszenia renty nawet wtedy, gdy jest wyższy od 500 zł miesięcznie, jeżeli nie istnieje obowiązek płacenia od tego dochodu podatku dochodowego lub od wynagrodzeń (wyrok Trybunału z dn. 26.VIII r. TR III 1763/60, OSPiKA nr 5/6, poz. 141). Przy tej wykładni nie spowoduje zawieszenia prawa do retaty dodatek za kierownictwo zerspołu nawet wtedy, gdy wynosi on zł miesięcznie ( 32 rozp. w sprawie zespołów), jeżeli łącznie z udziałem w dochodach zespołu nie zostanie przekroczona suma zł miesięcznie. Jeżeli więc powyższy pogląd uzna się za trafny, to dodatek za kierownictwo zespołem, jako objęty 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia z dn. 6.V.1958 r., jest źródłem dochodu odrębnym od udziału w dochodach zespołu (udziału objętego 2 ust. 1 pkt 4 tego rozporządzenia) i wobec tego osiąganie dodatku za kierownictwo w wysokości wskazanej w 2 ust. 1 pkt 7 i udziału w dochodach zespołu w wysokości wskazanej w 2 ust. 1 pkt 4 tego rozporządzenia nie spowoduje zawieszenia prawa do renty. V III Omawiane zagadnienie, jak się wydaje, ma pewien szerszy aspekt. Nie trzeba podkreślać w organie adwokatury, że prawidłowe udzielenie pomocy prawnej zależy w niemałej mierze od prawidłowego funkcjonowania zespołu, to ostatnie zaś od właściwego doboru kierownika zespołu. Wykładnia Komitetu Pracy i Płac prowadziłaby do uniemożliwienia pełnienia funkcji kierowników zespołów przez adwokatów-rencistów, skoro objęcie tej funkcji powodowałoby z reguły zawieszenie prawa do renty (poza rentami z tytułu wypadku przy pracy lub w zatrudnieniu). Zwłaszcza zaś w małych zespołach mogą powstawać trudności

8 N r 10 (130) Świadczenia uspot. zakładu za w ypadki przy pracy 13 z właściwym obsadzeniem stanowiska kierownika i niejednokrotnie adwokat-rencista, mający z reguły duże doświadczenie w pracy zawodowej i zespołowej i rozporządzający większą ilością czasu, może się okazać najwłaściwszym kandydatem na to stanowisko, jeżeli oczywiście zachował dostateczną sprawność. Problem dotyczy więc nie tylko aktualnych, ale także potencjalnych kierowników zespołów spośród adwokatów-irencistów, a zatem nie jest pozbawiony szerszego znaczenia, przy czym wskazany wyżej interes społeczny też przemawia za stanowiskiem Autora odpowiedzi, podzielanym w zasadzie przez piszącego te słowa, choć przy nieco zmodyfikowanej motywacji. ARTUR BUBIK JERZY KURCYUSZ O świadczeniach pieniężnych uspołecznionego zakładu pracy za w ypadki przy pracy Uwagi poświęcone problem om w iążącym się z ustaw ą z dnia 23 stycznia 1968 r. o św iadczeniach pieniężnych przysługujących w razie w ypadków przy pracy (Dz. U. N r 3, poz. 8) rozpocząć należy od om ów ienia zagadnień intertem poralnych, ja k ie w yn ik ają z przepisów art. 21, 23 i 27 ustaw y. Ja k wiadom o, u staw a w eszła w życie z dniem ogłoszenia,i tj. w dniu 27 styczn ia 1968 r., z mocą w steczną od 1 stycznia 1968 r. i zgodnie z zasadą nieretroakcji m a огнь, zastosow anie tylko do w ypadków pow stałych po te j dacie. Jednakże nie w szystkie przepisy ustaw y obow iązują od 1 stycznia 1968 r. T ak więc art. 23 ust. 1 przew iduje, że artykuły ustaw y na razie nie obow iązują, w prow adzone zaś zostaną w życie specjalnym rozporządzeniem Rady M inistrów, k tó re powinno się ukazać przed 1 stycznia 1969 r. U stęp 2 zaś art. 23 odsyła osoby upraw nione do św iadczeń odszkodowaw czych w zw iązku z w ypadkam i pow stałym i po 1 stycznia 1968 r. (ale przed w ejściem w życie art ) od zasad o d p o w i e d z i a l n o ści zakładu pracy obow iązujących przed 1 stycznia 1968 r., jeżeli roszczenie dotyczy: 1) różnicy m iędzy zarobkiem określonym w art. 4 ust. 3 ustaw y a zasiłkam i z ubezpieczenia społecznego w raz z dodatkam i, o których m ow a w art. 9 ustaw y; 2) jednorazow ego odszkodow ania przew idzianego w art. 445 i 446 k.c., 3) re n t uzupełniających dla pracow ników nie zaliczonych do żadnej z grup inw alidów. i A rt. 27 ustaw y.