Pogórze Przemyskie i Góry Sanocko-Turczańskie. Walory przyrodnicze, awifauna i działalność człowieka

Transkrypt

1 Pogórze Przemyskie i Góry Sanocko-Turczańskie Walory przyrodnicze, awifauna i działalność człowieka

2 Projekt Ptaki Karpat W latach Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków realizowało projekt Inwentaryzacja kluczowych gatunków ptaków polskich Karpat oraz stworzenie systemu ich monitorowania i ochrony (w skrócie Ptaki Karpat ). Zakładał on podniesienie efektywności ochrony wybranych, kluczowych gatunków ptaków na obszarze objętym projektem. Osiągnięto to m.in. poprzez zebranie kompleksowych danych na temat występowania i wymagań siedliskowych tych gatunków w regionie. Ponadto stworzono propozycje strategicznych rozwiązań w zakresie ochrony ptaków dla różnych grup interesariuszy (samorządy lokalne, nadleśnictwa, rolnicy), wspierające jednocześnie zrównoważony rozwój ekonomiczny i społeczny tych grup. Istotnym elementem projektu były również działania edukacyjne, dzięki którym zwiększono akceptację i zaangażowanie w ochronę przyrody wybranych grup docelowych (wolontariusze, urzędnicy, leśnicy, nauczyciele i uczniowie). Celem niniejszej publikacji jest przybliżenie wiedzy o walorach przyrodniczych Pogórza Przemyskiego i Gór Sanocko-Turczańskich, w szczególności zaś wiedzy o występujących tu ptakach. Mamy nadzieję, że broszura będzie przydatna w planowaniu zajęć z edukacji przyrodniczej, zarówno tych realizowanych w szkolnych klasach, jak i odbywających się na świeżym powietrzu.

3 Uwarunkowania środowiskowe wpływające na bogactwo przyrodnicze Pogórze Przemyskie jest w Polsce najbardziej na wschód wysuniętą częścią Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Natomiast Góry Sanocko-Turczańskie położone pomiędzy Pogórzem Przemyskim i Bieszczadami razem z tymi ostatnimi należą już do Zewnętrznych Karpat Wschodnich. Oba regiony charakteryzuje rusztowy układ grzbietów górskich ułożonych równoległe względem siebie, poprzecinanych gęstą siecią dolin rzecznych. Region obejmuje obszary o charakterze podgórskim i górskim. Najwyższymi szczytami są góra Jaworniki (908 m n.p.m.) w polskiej części Gór Sanocko-Turczańskich i Suchy Obycz (616 m n.p.m.) na Pogórzu Przemyskim. Ciekawostką jest, że przebiega tędy Europejski Dział Wodny tereny na wschód od linii g. Jaworniki Ustianowa Górna Dźwiniacz Dolny g. Kopce należą do zlewiska Morza Bałtyckiego, a na wschód od niej do zlewiska Morza Czarnego. Wśród form pokrycia terenu dominują lasy, które zajmują ponad 65 proc. powierzchni. Ważnym elementem krajobrazu są również doliny rzek, z których największa to San wyznaczający na znacznej długości granice regionów, oraz jego prawe dopływy Wiar, Olszanka, Stupnica i Tyrawka, a na wschodzie także Strwiąż uchodzący już na terenie Ukrainy do Dniestru. Ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe znaczna część regionu objęta została ochroną obszarową. Utworzono tu dwa parki krajobrazowe (Pogórza Przemyskiego i Góry Słonne), szesnaście rezerwatów przyrody oraz siedem obszarów sieci Natura 2000, w tym dwa obszary specjalnej ochrony ptaków Pogórze Przemyskie PLB i Góry Słonne PLB Od wielu lat trwają starania o utworzenie parku narodowego, który swoim zasięgiem objąłby m.in. rezerwat przyrody Turnica. Region wyróżniają unikatowe walory przyrodnicze i krajobrazowe, ale nie brakuje tu także zabytków kultury, jak znane sanktuarium maryjne w Kalwarii Pacławskiej (zdjęcie górne; fot. Tomasz Wilk, zdjęcie dolne; fot. Aleksandra Pępkowska-Król).

4 Znaczenie działalności człowieka W przeszłości działalność człowieka w regionie zależna była od przyrody. Również dziś największe znaczenie mają tu gałęzie gospodarki powiązane z zasobami naturalnymi. Szczególnie ważna ekonomicznie i społecznie jest działalność związana z realizacją gospodarki leśnej. Gospodarka rolna od zawsze była ważnym elementem życia tutejszych społeczności. Niestety, podobnie jak w innych częściach Karpat, i tu załamała się w ostatnich dziesięcioleciach. Wiele pól uprawnych przekształconych zostało w łąki, które na znacznych powierzchniach użytkowane są dziś tylko dzięki dopłatom przyznawanym w ramach działania rolnośrodowiskowo-klimatycznego. Jedynie lokalnie ochronę przed zarastaniem zapewnia hodowla bydła i owiec. Nieliczni hodowcy wytwarzają tradycyjne sery o wyjątkowych walorach smakowych wzorowane na podhalańskich bundzu i oscypku. Współcześnie coraz większego znaczenia w regionie nabiera turystyka, która również uzależniona jest od lokalnego krajobrazu i przyrody. Na Pogórze Przemyskie i w Góry Sanocko-Turczańskie przyjeżdżają bowiem miłośnicy natury, którzy wybierają obcowanie z unikatową przyrodą w miejscach położonych z dala od głównych, często zatłoczonych ośrodków turystycznych (takich jak np. Bieszczady). Lasy regionu są gospodarczo wykorzystywane (zdjęcie górne; fot. Tomasz Wilk), natomiast gospodarka na terenach rolnych, tak jak na większości obszaru polskich Karpat, znajduje się w regresie (zdjęcie dolne; fot. Aleksandra Pępkowska-Król).

5 Walory przyrodnicze Ze względu na stan zachowania oraz zajmowane powierzchnie jednym z najcenniejszych elementów przyrody w regionie są lasy. Dominującym siedliskiem, szczególnie w wyższych położeniach, jest żyzna buczyna karpacka w formie lasów bukowojodłowych. W najniżej położonych miejscach występuje grąd subkontynentalny z dębem szypułkowym, grabem i lipą drobnolistną. Działalność człowieka przyczyniła się do powstania sztucznych monokultur przede wszystkim sosny, którą sadzono po II wojnie światowej na opuszczonych gruntach rolnych. Największą wartość mają najstarsze fragmenty naturalnych zbiorowisk leśnych, w których nie brakuje martwych i zamierających drzew sprzyjających obecności cennych gatunków zwierząt, roślin i grzybów. Występują tu m.in. rzadkie chrząszcze saproksyliczne (zależne od martwego drewna) zgniotek cynobrowy i zagłębek bruzdkowany, które uznaje się za relikty lasów pierwotnych. Tutejsze fragmenty Puszczy Karpackiej to także miejsce życia i ważny korytarz migracyjny dużych drapieżników niedźwiedzia, wilka i rysia. Oprócz lasów istotnym siedliskiem w regionie są koryta i doliny rzek, w szczególności tych, które zachowały swój naturalny charakter. Na zboczach otaczających dolinę Wiaru w wyniku działalności człowieka wykształciły się murawy kserotermiczne ciepłolubne zbiorowiska o charakterze kwietnych stepów. Można na nich odnaleźć ciekawe, objęte ochroną gatunkową rośliny, np. storczyki listerę jajowatą, storczyka męskiego, gółkę długoostrogową, a także zawilca wielkokwiatowego i wiele innych. Rolnicza działalność człowieka przyczyniła się również do wykształcenia w regionie półnaturalnych zbiorowisk łąk charakteryzujących się znacznym bogactwem gatunkowym roślin, bezkręgowców czy ptaków. Tutejsze lasy zamieszkują duże drapieżne ssaki (zdjęcie górne; fot. Grzegorz Leśniewski), a na łąkach i murawach zobaczyć można rzadkie gatunki roślin, np. storczyki (zdjęcie dolne; fot. Tomasz Wilk).

6 Kluczowe gatunki ptaków Pogórze Przemyskie i Góry Sanocko-Turczańskie to rozległe i zróżnicowane siedliskowo obszary, które zasiedla bogaty zespół ptaków. Oprócz licznej grupy gatunków pospolitych gniazduje tu również wiele gatunków rzadkich i zagrożonych, m.in. ponad 20 gatunków zagrożonych w skali Unii Europejskiej, a także kilkanaście gatunków z Polskiej czerwonej księgi zwierząt. Najwięcej cennych gatunków ptaków związanych jest z siedliskami leśnymi. Lasy liściaste i mieszane regionu zamieszkują m.in. jedne z najliczniejszych w skali kraju populacji puszczyka uralskiego, dzięcioła białogrzbietego, dzięcioła zielonosiwego, muchołówki małej i białoszyjej. Enklawy lasów iglastych zasiedlają inne cenne gatunki dzięcioł trójpalczasty, jarząbek czy też najmniejsza krajowa sowa sóweczka. Obszar Pogórza Przemyskiego i Gór Sanocko-Turczańskich jest również najważniejszym w Polsce lęgowiskiem orła przedniego jednego z najrzadszych ptaków w Polsce. Siedliska łąkowe zamieszkują liczne populacje derkacza, jarzębatki i gąsiorka gatunków zagrożonych w skali Unii Europejskiej. Tereny rolne wykorzystywane są również jako żerowisko przez rzadkie ptaki szponiaste orła przedniego, orlika krzykliwego i trzmielojada, a także bociana białego licznie zasiedlającego tutejsze wsie. Dobrze zachowane lasy bukowe sprawiają, że dla takich ptaków jak muchołówka mała lasy Pogórza Przemyskiego i Gór Sanocko-Turczańskich są jedną z najważniejszych ostoi w polskich Karpatach (zdjęcie górne; fot. Aleksandra Pępkowska-Król, zdjęcie dolne: muchołówka mała; fot. Grzegorz Leśniewski).

7 Derkacz Crex crex To niewielki ptak z rodziny chruścieli, związany z terenami otwartymi, w szczególności dolinami rzecznymi. Prowadzi skryty tryb życia i rzadko można go zobaczyć, gdyż zwykle przebywa pod osłoną wysokiej roślinności. Obecność swą zdradza charakterystycznym, donośnym nawoływaniem, wydawanym głównie nocą. Ptak typowy dla ekstensywnie użytkowanych terenów rolnych, chroniony w ramach dyrektywy ptasiej, którego występowanie kwalifikuje właścicieli działek rolnych do udziału w systemie dopłat w ramach programu rolnośrodowiskowo-klimatycznego. W Polsce derkacz to średnio liczny ptak lęgowy. Występuje na terenie całego kraju, najliczniej jednak w rozległych, podmokłych dolinach rzecznych na północy i wschodzie kraju. W polskich Karpatach jest szeroko rozpowszechniony w całym regionie, ale najliczniejszy w części wschodniej. Derkacz zasiedla otwarte i półotwarte tereny rolnicze użytkowane ekstensywnie, porośnięte wyższą roślinnością zielną łąki, pastwiska, turzycowiska, uprawy roślin okopowych, zbóż i rzepaku, chętnie także nieużytki i ugorowane tereny rolne. Dalekodystansowy migrant zimę spędzający w Afryce na południe od Sahary. Derkacz (fot. Mateusz Matysiak).

8 Bocian biały Ciconia ciconia Powszechnie znany, rozpoznawalny i darzony sympatią duży ptak, gniazdujący w osadach ludzkich, którego dość łatwo zaobserwować, gdy żeruje na łąkach i pastwiskach. Jeden z symboli kulturowego krajobrazu polskiej wsi. W naszym kraju gniazduje blisko 25 proc. światowej populacji tego gatunku. Jest to średnio liczny ptak lęgowy. Zasiedla cały kraj, ale najliczniejszy jest na wschód od doliny Wisły, szczególnie na Warmii, Suwalszczyźnie, Podlasiu i we wschodniej Lubelszczyźnie. Ptak ten zasadniczo unika wysokich gór, ale w ciągu ostatniego wieku swój pionowy zasięg w Karpatach wyraźnie przesunął wyżej i obecnie gniazduje już nawet na wysokości przekraczającej 800 m n.p.m. Najliczniejszy jest we wschodniej części polskich Karpat oraz na Podhalu, Orawie i Spiszu. Bociany białe zasiedlają tereny rolnicze, szczególnie te z rozległymi powierzchniami trwałych użytków zielonych, najlepiej podmokłych. Gniazda zakładają zwykle w obrębie siedzib ludzkich na słupach energetycznych, drzewach, dachach budynków i kominach. Bocian biały to jeden z najlepiej znanych krajowych gatunków ptaków (zdjęcie górne; fot. Dariusz Adamkiewicz). Jego obecność zależy m.in. od utrzymania rolniczego zagospodarowania łąk i pastwisk (zdjęcie dolne; fot. Tomasz Wilk).

9 Puszczyk uralski Strix uralensis Jeden z największych i najliczniejszych przedstawicieli sów w polskich Karpatach. Jego populacja wykazuje w ostatnich dziesięcioleciach tendencję wzrostową, a zasięg występowania rozszerza się w kierunku północnym i zachodnim. W Polsce jest to bardzo nieliczny ptak lęgowy. Trzon populacji zasiedla Karpaty, ale lokalnie puszczyk uralski występuje także w Kotlinie Sandomierskiej, na Wyżynie Małopolskiej i Roztoczu. W polskiej części Karpat najszerzej rozpowszechniony i najliczniejszy jest na wschodzie w Beskidzie Niskim, Bieszczadach, Górach Sanocko-Turczańskich oraz na pogórzach: Przemyskim, Dynowskim i Strzyżowskim. Najmniej liczny jest w zachodnich pasmach górskich i pogórzach Karpat. Występuje w piętrze pogórzy i regla dolnego, od 300 do 1200 m n.p.m. Jest gatunkiem leśnym, zasiedlającym wszystkie typy drzewostanów niższych pięter Karpat. Preferuje dolnoreglowe dojrzałe lasy bukowe z domieszką jodły i jawora oraz lasy pogórzy z dużym udziałem sosny. Bory sosnowe są także najczęściej zasiedlanym biotopem na niżu. Gatunek osiadły. Puszczyk uralski, nietypowo jak na sowę, często aktywny jest również za dnia, dzięki czemu niekiedy można go wypatrzyć podczas pieszych wycieczek w Karpatach. Pogórze Przemyskie i Góry Sanocko-Turczańskie zasiedla jedna z największych krajowych populacji puszczyka uralskiego (fot. Marcin Lenart).

10 Orzeł przedni Aquila chrysaetos Orzeł przedni to jeden ze sztandarowych gatunków karpackich, w Polsce gniazdujący przede wszystkim w tym paśmie górskim. Jest to największy lęgowy ptak drapieżny polskich Karpat, o długich i szerokich skrzydłach, które w locie krążącym trzyma lekko uniesione w górę. W kraju jest to skrajnie nieliczny ptak lęgowy. W polskiej części Karpat występuje przede wszystkim w Beskidzie Niskim, Bieszczadach i Górach Sanocko-Turczańskich, choć stanowiska tego gatunku znane są także z Pienin, Tatr, Beskidów Zachodnich (Żywiecki, Sądecki, Wyspowy, Gorce) i Pogórza Przemyskiego. Poza Karpatami pojedyncze stanowiska, zajmowane zwykle nieregularnie, znajdują się w północnej i wschodniej części kraju, w tym w pasie pobrzeża. Zasięg wysokościowy stanowisk orła przedniego w polskiej części Karpat obejmuje strefę od 380 do 1450 m n.p.m. Gniazda zakłada on najczęściej na stromych zboczach porośniętych starym borem jodłowym lub jodłowo-bukowym. W terytorium orła przedniego muszą być obecne rozległe tereny otwarte, najlepiej mozaika ekstensywnie użytkowanych łąk, pastwisk i pól uprawnych, a także nieużytków. W takich miejscach orzeł przedni najczęściej zdobywa pokarm. Gatunek osiadły. Orzeł przedni (fot. Grzegorz Leśniewski). 10

11 Dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos Dzięcioł białogrzbiety to największy spośród dzięciołów pstrych, bliski krewny pospolitego dzięcioła dużego. Gatunek parasolowy, rzadki i wyspecjalizowany siedliskowo, silnie związany ze starymi lasami liściastymi o wysokim stopniu naturalności. Preferuje miejsca bogate w martwe i zamierające drzewa, które służą mu za zasobne żerowiska i miejsca wykuwania dziupli. W kraju jest to bardzo nieliczny ptak lęgowy, występujący w Karpatach, północno-wschodniej Polsce (Podlasie, Suwalszczyzna, Warmia, Mazury) oraz na Polesiu, Roztoczu i w Górach Świętokrzyskich. W polskich Karpatach można go spotkać w całym regionie, ale najliczniej zasiedla wschodnią część pasma od Beskidu Niskiego, przez Bieszczady, Góry Sanocko-Turczańskie, po wschodnią część karpackich pogórzy. Zasięg wysokościowy w polskich Karpatach jest szeroki, sięga od ok. 300 m n.p.m. na pogórzach po prawie 1300 m n.p.m. w Tatrach. Dzięcioł białogrzbiety w górach zamieszkuje szerokie spektrum lasów liściastych i mieszanych, najliczniej dolnoreglowe buczyny i wielogatunkowe lasy liściaste pogórzy, ale czasem nawet lasy z dominującą jodłą lub świerkiem. Gatunek osiadły. Dzięcioł białogrzbiety to jeden z najrzadszych krajowych gatunków dzięciołów (zdjęcie górne; fot. Mateusz Matysiak). Na Pogórzu Przemyskim i w Górach Sanocko-Turczańskich najchętniej zasiedla dojrzałe drzewostany bukowe zasobne w martwe drzewa (zdjęcie dolne; fot. Tomasz Wilk). 11

12 Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis Muchołówka białoszyja to niewielki ptak wróblowy, którego samce są kontrastowo, biało-czarno ubarwione, z charakterystyczną śnieżnobiałą obrożą. Upierzenie samicy jest bardziej stonowane, szarobrązowe. Jest to jeden ze sztandarowych gatunków starych lasów liściastych, gdzie swe gniazda zakłada w dziuplach. Odbywa dalekie wędrówki, zimuje w środkowej Afryce. W kraju jest to nieliczny ptak lęgowy. Występuje głównie w południowo-wschodniej części kraju (w tym w Karpatach), na Warmii, Podlasiu i na Dolnym Śląsku. W polskich Karpatach obserwowany we wszystkich regionach, gdzie znaczny udział mają lasy liściaste, zarówno w górach, jak i na pogórzach. Tam gdzie dominują bory, osiąga niewielkie zagęszczenia. Najliczniej zasiedla wschodnią część polskich Karpat Beskid Niski, Bieszczady i Góry Sanocko-Turczańskie. Zasięg wysokościowy muchołówki białoszyjej w polskiej części Karpat obejmuje strefę od 300 do 1000 m n.p.m. Muchołówka ta na niżu zasiedla przede wszystkim lasy grądowe z dużym udziałem dębów, lip i grabów, natomiast w górach podgórskie i dolnoreglowe buczyny, choć również lasy mieszane z dużym udziałem buka, a także innych drzew liściastych. Kontrastowo ubarwiony samiec muchołówki białoszyjej (zdjęcie górne; fot. Mateusz Matysiak) to jeden z piękniejszych ptaków zasiedlających lasu bukowe w regionie (zdjęcie dolne; fot. Tomasz Wilk). Na sąsiedniej stronie: Jednymi z najciekawszych przyrodniczo fragmentów regionu, szczególnie wartymi odwiedzenia, są dolina Wiaru (zdjęcie górne; fot. Aleksandra Pępkowska-Król) i okolice Kalwarii Pacławskiej (zdjęcie dolne; fot. Marcin Stańczyk). 12

13 Wędrówki po Pogórzu Przemyskim i Górach Sanocko-Turczańskich W regionie nie brakuje miejsc, których odwiedzenie gwarantuje spotkanie z wieloma ciekawymi zbiorowiskami roślinnymi czy też gatunkami roślin i zwierząt. Jednym z nich jest rezerwat przyrody Kalwaria Pacławska utworzony na zboczach pomiędzy Huwnikami i Nowosiółkami Dydyńskimi a Kalwarią Pacławską. Obejmuje on fragment dobrze zachowanych lasów, przede wszystkim grądów i podgórskiej formy buczyny. Wycieczkę najlepiej rozpocząć na północnym krańcu wsi Kalwaria Pacławska, skąd, schodząc w dół przez las, można dotrzeć do doliny Wiaru. Zanim wejdziemy do lasu, warto przyjrzeć się tutejszym łąkom. Wiosną kwitną na nich storczyki, latają ciekawe motyle (np. niepylak mnemozyna), odzywają się derkacze i jarzębatki. Przez cały rok można tu obserwować ptaki szponiaste, ale o spotkanie z najciekawszymi gatunkami orlikiem krzykliwym i orłem przednim najłatwiej wiosną i latem. Jesienią w runi łąk wyróżniają się kwitnące o tej porze zimowity jesienne. W tutejszych lasach na szczególną uwagę zasługują rzadkie ptaki: muchołówki mała i białoszyja, zniczek czy puszczyk uralski. Nad Wiarem warto zwrócić uwagę na odsłonięte strome brzegi prezentujące flisz karpacki. W tych stromych skarpach kolonie lęgowe zakładają brzegówki. Natomiast na płaskich kamienistych brzegach można spotkać brodźca piskliwego, pliszkę górską, pluszcza, a nawet sieweczkę rzeczną. Wiosną w nurcie nierzadko brodzi też bocian czarny. Rezerwat znajduje się na obrzeżach wsi Kalwaria Pacławska najsławniejszego w tej części kraju sanktuarium maryjnego, i w jego granicach w XIX w. wybudowano kilkanaście kapliczek kalwaryjskich. Proponowany spacer jest więc również okazją do podziwiania zabytków kultury sakralnej. 13

14 Kluczowe działania ochronne Kluczowym dla ptaków siedliskiem w regionie Pogórza Przemyskiego i Gór Sanocko-Turczańskich są lasy, dlatego też najistotniejsze postulaty związane z ochroną ptaków dotyczyć powinny właśnie siedlisk leśnych. Kluczowym działaniem ochronnym powinno być utrzymanie, poprzez odpowiednie zapisy w planach urządzenia lasu, dotychczasowej struktury wiekowej drzewostanów i zagwarantowanie odpowiedniej dostępności drzew starych, wielkogabarytowych, a także drzew martwych i zamierających. Dla gatunków najbardziej wyspecjalizowanych siedliskowo i najbardziej antropofobnych najwłaściwszą formą ochrony jest wyznaczenie sieci obszarów całkowicie wyłączonych z działań gospodarczych. W przypadku gatunków zasiedlających tereny otwarte najistotniejsze jest utrzymanie ekstensywnych form gospodarki rolnej, w szczególności koszenia i wypasu. Aby to osiągnąć, potrzebna jest realizacja działań wspierających rentowność gospodarstw rolnych. Istotne jest również promowanie wykorzystania pakietów przyrodniczych działania rolnośrodowiskowo-klimatycznego. Ze względu na wyjątkowe walory przyrodnicze wybrane obszary tutejszych lasów zasługują na ochronę bierną (zdjęcie górne; fot. Grzegorz Leśniewski). Obszary rolne wymagają ochrony czynnej polegającej na ekstensywnym użytkowaniu rolniczym. Góry Sanocko-Turczańskie (zdjęcie dolne; fot. Tomasz Wilk). 14

15 Dlaczego warto chronić ptaki? Ponieważ ptaki są istotnym elementem całego systemu przyrodniczego, tytułowe pytanie można by rozszerzyć dlaczego warto chronić przyrodę? Odpowiedzi jest wiele, lecz być może najważniejsza z nich to ta, która odnosi się do bezpośredniego związku jakości życia ludzi ze stanem środowiska przyrodniczego. Czyste powietrze, czyste rzeki, naturalne lasy, tereny łąkowe użytkowane w sposób przyjazny przyrodzie, dostępność spokojnych miejsc, gdzie możemy wypocząć wszyscy czujemy, że to klucz do zdrowego, spokojnego i szczęśliwszego życia. Na ochronę ptaków warto więc spojrzeć przez pryzmat ochrony wartości bliskich i potrzebnych również ludziom. Ponieważ ptaki zajmują wysoką pozycję w przyrodniczym łańcuchu troficznym, są dobrym wskaźnikiem jakości całego środowiska przyrodniczego. Można więc w uproszczeniu powiedzieć, że jeśli zadbamy o ptaki, zadbamy również o siebie. Ale ptaki to też pewne wymierne korzyści. Wiele z nich redukuje populacje gatunków uciążliwych z punktu widzenia człowieka np. owadów czy gryzoni. Ptaki wspomagają zapylanie, a także rozsiewanie nasion, również roślin uprawianych przez ludzi. Ptaki to wreszcie, ze względu na swój wygląd, śpiew i zachowanie, niezwykle ciekawy i estetyczny element przyrody. Chrońmy ptaki są tego warte Dobrze zachowana przyroda zapewnia nam m.in. dostęp do miejsc wypoczynku oraz zasoby czystej wody (zdjęcia górne; fot. Tomasz Wilk), a śpiew i różnorodne ubarwienie ptaków to dla wielu z nas źródło doznań estetycznych (zdjęcie dolne: zięba; fot. Cezary Korkosz). 15

16 Warto angażować się w ochronę przyrody! Sposobów na ochronę zasobów przyrodniczych jest bardzo wiele. W takie działania włączyć się może każdy, choćby poprzez zmianę swoich codziennych nawyków i postaw wobec przyrody. Namawiamy do wspierania lokalnych i ponadlokalnych inicjatyw służących ochronie przyrody oraz włączenia się w działania czynnie chroniące poszczególne jej elementy. Warto zostać wolontariuszem i podjąć współpracę w ramach działalności organizacji, której statutowym celem jest ochrona przyrody. Można również na własną rękę gromadzić dane o lokalnych walorach przyrodniczych i zagrażających im czynnikach, by wspomóc nimi organizacje i instytucje zabiegające o zachowanie bogactwa przyrody. Na stronie Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków udostępniło aplikację internetową mającą spopularyzować wiedzę o ptakach polskiej części Karpat. Prezentowane tam informacje są wynikiem projektu Inwentaryzacja kluczowych gatunków ptaków polskich Karpat oraz stworzenie systemu ich monitorowania i ochrony współfinansowanego przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Jeśli chciałbyś się dowiedzieć, jakie gatunki ptaków można spotkać na terenie Twojej gminy lub jakich ptaków możesz się spodziewać na trasie planowanej wycieczki w góry, to zachęcamy do odwiedzenia naszej strony i skorzystania z aplikacji. Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej Autorzy tekstów: Rafał Bobrek, Tomasz Wilk, Aleksandra Pępkowska-Król Fotografia na I str. okładki: kapliczka na dróżkach w Kalwarii Pacławskiej (fot. Aleksandra Pępkowska-Król) Akwarela na II str. okładki: Andrzej Rabiega Copyright Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Marki 2016 Korekta językowa: Jolanta Tyczyńska Projekt, skład i łamanie: Larus Studio Witold Ziaja ISBN: