Dzielenie się wiedzą w sieci: schemat badawczy 1 Knowledge sharing in networks: research agenda

Transkrypt

1 Dzielenie się wiedzą w sieci: schemat badawczy 1 Knowledge sharing in networks: research agenda Dr Marek Zieliński Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Wydział Zarządzania, Katedra Strategii Marketingowych Streszczenie Celem artykułu jest ukazanie zjawiska dzielenia się wiedzą w sieci oraz zdefiniowanie schematu badawczego. Podstawą do określenia schematu badawczego była krytyczna analiza literatury. W artykule przyjęto podejście, zgodnie z którym wiedza jest postrzegana jako zasób o znaczeniu strategicznym, a transfer wiedzy, bazujący na komunikacji w ramach sieci relacji, posiada kluczowe znaczenie dla procesów innowacji. W proponowanym schemacie badawczym ujęto podejście sieciowe, które opiera się na trzech elementach: działaniach sieciowych, obrazach sieci oraz efektach. Summary The purpose of this article is to present the phenomenon of knowledge sharing in business networks and to define the research agenda. The basis for determining the research agenda was a critical analysis of the literature. In this paper the approach was adopted, in which knowledge is perceived as a strategic resource, and knowledge transfer, based on communication within the network, is crucial for innovation processes. In the proposed research scheme network approach was adopted, which is based, on three elements: network activities, network pictures and network effects. Słowa kluczowe: wiedza, dzielenie się wiedzą, sieci, relacje, innowacje Keywords: knowledge, knowledge-sharing, networks, relationships, innovations Badania w zakresie zarządzania strategicznego posiadają długą historię bazowania na teorii zasobowej dla wytłumaczenia osiąganych przez firmę efektów (Barney, 2001). Teoria zasobowa skupia uwagę niemal wyłącznie na zasobach i możliwościach wewnętrznych firmy. Coraz częściej podkreśla się znaczenie zasobów zewnętrznych, do których firma posiada dostęp dzięki sieci relacji (Gnyawali, Madhavan, 2001). Przyjmując perspektywę sieci zakłada się, że zakorzenienie firmy w ramach sieci zewnętrznych relacji z innymi organizacjami posiada istotne znaczenie dla osiąganych wyników firmy. Wśród zasobów, do 1

2 których firma posiada dostęp dzięki działaniom w sieci, wskazuje się na zróżnicowaną wiedzę (Burt, 1992). W artykule przyjęto podejście za literaturą z obszaru wiedzy i zarządzania wiedzą, w którym to wiedza traktowana jest najbardziej strategiczny zasób organizacji dla sukcesu organizacji w konkurencyjnym otoczeniu (Grant, 1996). Zatem efektywne pozyskiwanie wiedzy z sieci przez firmę może ułatwić jej działania poprzez podniesienie stopnia innowacyjności. W związku z powyższym istotne jest, by przyjrzeć się sieci, w której firma działa przez pryzmat dzielenia się wiedzą. Artykuł ma charakter teoretyczny. Za cel główny przyjęto ukazanie zjawiska jakim jest dzielenie się wiedzą w sieciach oraz wypracowanie schematu dla badań wpływu dzielenia się wiedzą w sieciach na możliwości innowacyjne firmy. Sieci wiedzy Sieć definiowana jest jako zbiór specyficznych relacji pomiędzy zdefiniowanymi grupami osób, obiektami bądź wydarzeniami (Mitchell, 1969). W ramach sieci wyróżnia się aktorów oraz węzły, które powiązane ze sobą tworzą relacje. W przypadku nauk o organizacji Gamm (1981) określa sieć jako system bądź obszar składający się z organizacji oraz wewnątrzorganizacyjnych relacji. Liczne badania empiryczne dostarczają dowodów potwierdzających, że sieci współpracy i aktywa związane z konkretną relacją umożliwiają organizacjom dostęp do zasobów, które mogą nie być dostępne w ramach tradycyjnej wymiany rynkowej, a tym samym wpływać na ich przewagę konkurencyjną (Arya, Lin, 2007). W minionej dekadzie naukowcy próbowali przyjrzeć się wpływowi sieci współpracy na funkcjonowania organizacji, ze szczególnym uwzględnieniem innowacji (Ahuja, 2000). Innowacyjność firmy jest kluczowa dla jej działania i może wynikać nie tylko z jej cech wewnętrznych, ale również z jej zewnętrznych relacji (Demirkan, Demirkan, 2012). Relacje społeczne oraz tworzone przez nie sieci są kluczowe dla zrozumienia procesów tworzenia, dyfuzji, absorpcji i wykorzystywania wiedzy. Sieci takie określane są mianem sieci wiedzy, które należy rozumieć jako zestaw węzłów (jednostki bądź grupy osób), które służą jako różnorodne repozytoria wiedzy i środków, które poszukują, dzielą się i tworzą wiedzę współzależnie ze sobą poprzez relacje społeczne umożliwiające bądź ograniczające wysiłek aktorów w pozyskanie, transferu i kreację wiedzy (Phelps, Heidl, Wadhwa, 2012). Kluczowe dla aspektów powiązanych z wiedzą są struktura sieci oraz pozycja w sieci. W przypadku struktury sieci następujące elementy są istotne z punktu dzielenia się wiedzą: 2

3 liczba bezpośrednich i pośrednich połączeń ustanowionych przez członków sieci oraz stopień, w jaki partnerski firmy są ze sobą połączone. Nieliczne badania dotyczące struktury sieci wskazują na wpływ gęstości sieci na szybkość, zasięg i dokładność dyfuzji informacji w sieci (Singh, 2005), co może zwiększyć dyfuzję innowacji poprzez intensyfikację informacji na jej temat (Abrahamson, Rosnekopf, 1997) i wpłynąć jednocześnie pozytywnie na innowacyjność członków sieci (Ebadi, Utterback, 1984). Prowadzone badania dotyczyły również długości powiązań w sieci. Prawdopodobieństwo transferu wiedzy między aktorami w sieci spada wraz ze wzrostem długości ścieżki pomiędzy nimi (Singh, 2005). Z drugiej strony spadek średniej długości ścieżki pomiędzy aktorami w sieci przyczynia się do lepszej łączności sieciowej oraz poprawia innowacyjność członków sieci (Fleming, King i Juda, 2007). W przypadku pozycji wskazuje się między innymi na efekty osiągane przez firmy będące w centrum sieci, które posiadają krótsze i bardzie liczebne powiązania z zasobami wiedzy, przez co są w stanie dzielić się i pozyskiwać dokładniejszą wiedzę (Hansen, 2002). Firmy na styku kilku branż są w stanie w większym stopniu korzystać z wiedzy zaczerpniętej z różnych gałęzi przemysłu na potrzeby rozwoju nowych koncepcji biznesowych (Galunic, Rodan, 1998). Becker (1970) twierdził, że podmioty usytuowane w korzystnej lokalizacji w sieci mają większe szanse na otrzymywanie informacji związanych z innowacjami. Również firmy stanowiące pomost dla dziur strukturalnych w sieciach mają szansę w odpowiednim czasie na dostęp do wiedzy, która ułatwi szybki rozwój innowacji. Stuart (2000) wykazał, że firmy czerpią korzyści nie tylko z relacji z innowacyjnymi aktorami, ale również w sytuacji gdy posiadają relacje z firmami z nisz rynkowych. Spojrzenie na dzielenie się wiedzą z poziomu struktury sieci to badanie całej sieci powiązań i dzielenia się wiedzą w ramach sieci. Natomiast analiza pozycji w sieci prowadzi do skupienia się na pojedynczych aktorach w sieci, ich działaniach oraz relacjach z pozostałymi podmiotami. Na potrzeby realizacji celu artykułu w proponowanych w dalszej części tekstu podejściu badawczym przyjęto drugie podejście, które jest bliższe zagadnieniom zarządzania. Komunikacja a dzielenie się wiedzą Przedstawiciele nauk o organizacji podkreślają potrzebę zrozumienia wiedzy, jako zakorzenionej i zarazem zbudowanej z i przez relacje społeczne oraz interakcje (Nonaka, Takeuchi, 1995). Zgodnie z tym poglądem, wiedza nie może być przetwarzana, a raczej musi być stale odtwarzana i ponownie ustanawiana poprzez dynamiczne, interaktywne i społeczne działania. Jednym z kluczowych procesów z udziałem wiedzy jest dzielenie się nią. Dzięki niemu ludzie 3

4 są w stanie pozyskiwać wiedzę, a organizacje rozpowszechniać i wykorzystywać ją w różnych swoich częściach, w tym samym czasie. Transfer wiedzy jest także podstawą kreowania wiedzy (Zieliński 2013). Dzielenie się wiedzą prowadzi do upowszechniania się innowacyjnych pomysłów i jest postrzegane jako kluczowe dla kreatywności i kolejnych faz w procesie innowacji w organizacji (Armbrecht i in., 2001). Dzielenie się wiedzą odnosi się do komunikowania się, a tym samym przekazywania informacji oraz know-how, aby pomóc innym oraz współpracować z innymi, celem rozwiązywania problemów, tworzenia nowych koncepcji, lub wdrożenia polityk i procedur (Cummings, 2003). Dzielenie się wiedzą jest procesem, w którym posiadana przez jednostkę wiedza jest przekształcana w postać, która może być zrozumiała, przyswajana i wykorzystana przez inne osoby. Wymaga to świadomego działania ze strony osoby posiadające wiedzę (Ipe, 2003) oraz relacji pomiędzy przynajmniej dwoma stronami: nadawcą i odbiorcą wiedzy (Hendriks 1999). Wymiana wiedzy zakłada relację między co najmniej dwoma stronami, z których jedna komunikuje wiedzę w sposób świadomy bądź nie, natomiast druga ze stron relacji powinna być w stanie dostrzec przekaz i potrafić z niego zrobić użytek. Proces ten różni się od wymiany informacji, bowiem wiedza, w przeciwieństwie do informacji, nie może być rozpowszechniana bez pewnych wspólnych praktyk lub spójnego postrzegania rzeczy i wydarzeń (Brown, Duguid, 2001). W związku z dwukierunkowym charakterem dzielenia się wiedzą istotne jest nie tylko jej przekazywanie innym, ale także pozyskiwanie jej ze źródeł zewnętrznych. Stąd też coraz większą uwagę poświęca się na zrozumieniu jak organizacji uczą się od swoich partnerów i jak rozwijają nowe kompetencje w ramach sieci współpracy (Simonin 1999). Podejścia do badań nad dzielenia się wiedzą Dotychczasowe badania empiryczne zwykle koncentrowały się na problemie transferu wiedzy oraz jej internacjonalizacji przez przedsiębiorstwo (Kale i in., 2000). Skupiano się głównie na zagadnieniach interpersonalnych i wewnątrzorganizacyjnych. Natomiast kwestii relacji pomiędzy przedsiębiorstwami poświęcano w tym kontekście stosunkowo niewiele uwagi. Mimo, że wiedza jest postrzegana jako zasób o najwyższym znaczeniu dla firm, które chcą uzyskać przewagę konkurencyjną poprzez innowacje (Garcia i in. 2003), prac badających wpływ elementów powiązanych z dzieleniem się wiedzą pomiędzy firmami na konkurencyjność jest stosunkowo niewiele (Hernandez-Espallardo i in., 2011). Phelps i współpracownicy (2012) wypracowali ramy dla organizacji badań nad sieciami wiedzy. Według autorów badania sieci wiedzy opiera się na trzech istotnych wymiarach: 4

5 1. Efekty dzielenia się wiedzą (kreacja wiedzy, transfer wiedzy, uczenie się, adaptacja wiedzy), 2. Właściwości sieci wiedzy (struktura sieci, relacje, węzły, przepływ wiedzy), 3. Poziomy analizy (interpersonalny, wewnątrzorganizacyjny, międzyorganizacyjny). W badaniach nad sieciami można wyróżnić przynajmniej dwa główne nurty. Pierwszy wywodzi się z analiz stosowanych w socjologii, które są określane jako analiza sieci społecznych SNA. Podmiotem badań jest tu cała sieć i jej parametry (np. struktura, gęstość), analizie są często poddawane rozległe sieci powiązań, np. przedsiębiorstwa, stowarzyszenia branżowe. Badacze powiązani z tym podejściem wyróżniają trzy główne komponenty badań ukierunkowanych na wyjaśnienie roli sieci dla funkcjonowania organizacji: cechy sieci, strukturę sieci oraz zarządzanie siecią (Lechner, Dowling, Welpe, 2006). Mankamentem takiego podejścia są trudności w określeniu granic sieci przedsiębiorstw (Leszczyński, Zmyślony 2013). Drugim podejściem jest spojrzenie na sieć z perspektywy przedsiębiorstwa i jego interakcji z siecią. Taki nurt jest określany mianem podejścia sieciowego w zarządzaniu i jemu będzie poświęcona dalsza część artykułu. Duży wkład w badanie relacje pomiędzy przedsiębiorstwami mają badacze z IMP Group. Analizy prowadzone przez tę międzynarodową organizację wskazywały na silne oddziaływanie podmiotów otoczenia na przedsiębiorstwo. Adaptując wiedzę z zakresu SNA poszukiwali oni możliwości zrozumienia sieci z punktu widzenia jej aktorów. Efektem tych prac było opracowanie modelu zarządzania w sieci, który przyjmuje wzajemne oddziaływanie trzech elementów (Håkansson, 2009): obrazu sieci, który określa postrzeganie uczestników sieci oraz jej strukturę; działań sieciowych związanych z nawiązywaniem, utrzymywanie lub kończeniem relacji z podmiotami sieci; efektów oczekiwanych ze współpracy z podmiotami sieci, ale także oczekiwanych od sieci jako takiej. Podejście sieciowe a badania nad dzieleniem się wiedzą W przypadku nauk ekonomicznych podejście sieciowe stanowi nowy paradygmat organizacyjny, czerpiący z teorii zarządzania opartego na kompetencjach, w ramach którego relacje i ich jakość wpływają na wynik firmy i mogą decydować o jej sukcesie (Scott, Baggio, Cooper, 2008). Przyjęcie modelu zarządzania w sieci implikuje ramy przedmiotowe badań. Ich celem jest określenie trzech konstruktów opisanych w modelu zarządzania w sieci, a następnie 5

6 określenie ich wzajemnego wpływu. W kontekście dzielenia się wiedzą przyjmą one następującą postać: obraz sieci identyfikacja uczestników sieci postrzeganych przez przedsiębiorstwo jako aktorzy posiadający wartościową wiedzę oraz określenie oceny własnej wiedzy na ich tle, tym samym określenie pozycji w tej sieci; działania sieciowe związane z konfrontacją swojej wiedzy lub jej potwierdzaniem, tworzeniem nowej wiedzy lub konsolidacją istniejącej oraz wymuszaniem przekazywania wiedzy lub podążaniem za działaniami innych w ramach poszczególnych relacji lub ich zbioru (sieci); efekty określające wiedzę, która powinna być pozyskana, przekazana lub wytworzona dzięki sieci dla przedsiębiorstwa, innych uczestników sieci lub podmiotów poza siecią. Wang i Noe (2010) określili następujące ramy dla organizacji badań nad dzieleniem się wiedzą, które obejmują następujące obszary: kontekst organizacyjne, cechy osobowe i zespołowe, aspekty kulturowe, cechy indywidualne oraz czynniki motywacyjne. Z kolei badania czynników wpływających na dzielenie się wiedzą obejmują następujące wymiary (Ipe, 2003): natura wiedzy, motywacja do dzielenia się wiedzą, możliwość dzielenia się, kultura organizacyjna. Natura wiedzy Większość badaczy dzieli wiedzę na: jawną/ możliwą do kodowania oraz ukrytą/ know-how. Wiedza jawna i ukryta są komplementarne względem siebie. Oznacza to, że oba rodzaje są niezbędne w procesie tworzenia wiedzy (Dyer, Nobeoka, 2000). Według Hall i Andriani (2002) wiedza jawna może być przekazywane, przetwarzane, przekazywane i przechowywane stosunkowo łatwo. Wiedza ukryta jest trudna do sformalizowania i zakomunikowania oraz wymaga specyficznych umiejętności uczenia się. Wartość wiedzy oznacza postrzeganie dzielonej wiedzy jako istotnej z punktu widzenia działania firmy. W sytuacji, gdy wiedza postrzegana jest jako wartościowa, dzielenie się wiedzą staje się procesem, na który wpływają decyzje o tym jaką wiedzą się dzielić, kiedy i z kim (Andrews, Delahaye, 2000). Motywacja do dzielenia się 6

7 Czynniki motywacyjne, które wpływają na dzielenie się wiedzą, można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne to postrzegana siła powiązana z wiedzą oraz oczekiwana wzajemność z dzielenia się wiedzą. Natomiast czynniki zewnętrzne powiązana są z relacjami z pozostałymi aktorami w sieci oraz spodziewaną nagrodą za dzielenie się. Możliwości dzielenia się Możliwości dzielenia się w ramach sieci mają charakter formalny bądź nieformalny. Do formalnych możliwości zalicza się ustrukturyzowaną pracę zespołów międzyorganizacyjnych, wspólne szkolenia czy oparte na technologii systemy, które umożliwiają dzielenie się wiedzą (np. platformy internetowe). Zazwyczaj dzielona w ten sposób wiedza posiada charakter jawny (Nonaka, Takeuchi, 1995). Dzielenie się wiedzą w sposób nieformalny to bazowanie na kanałach relacyjnych, które umożliwiają komunikację twarzą-w-twarz, która prowadzi m.in. do budowania zaufania pomiędzy aktorami sieci. Kultura organizacyjna To zagadnienie w kontekście sieciowym wymaga nieco odmiennego podejścia, niż prezentowane przez Ipe (2003). Istotą kultury są w tym przypadku dwie kwestie: orientacja na uczenie się oraz kultura współpracy/konfliktu w sieci. Koncepcja badań Bazując na przeglądzie literatury poniżej zaproponowano koncepcję badań, których celem jest określenie: struktury działań sieciowych związanych z dzieleniem się wiedzą w sieci, uwarunkowań tych działań oraz ich efektów z wykorzystaniem podejścia sieciowego. Jako podstawę badania przyjęto opisany wcześniej model zarządzania w sieci uzupełniony o czynniki wpływające na dzielenie się wiedzą. wyróżnione przez Ipe (2003). W centrum zainteresowań tej koncepcji są działania sieciowe (schemat 1). Schemat 1. Koncepcja badania dzielenia się wiedzą w sieci kultura obraz sieci możliwości motywacja działania sieciowe [konfrontowanie - potwierdzanie] [tworzenie - konsolidacja] [wymuszanie - podążanie] efekty dzielenia się wiedzą natura wiedzy Źródło: opracowanie własne Wymiana wiedzy w sieci powinna prowadzić do osiągnięcia spodziewanych efektów w 7

8 postaci innowacji, w ramach których można wyróżnić produktowe, procesowe, marketingowe i organizacyjne (OECD 2005). W przypadku branży MICE za Hjaalager (2010) przyjąć można nieco zmodyfikowany podział na innowacje produktowe bądź usługowe, procesowe, kierownicze, marketingowe oraz instytucjonalne. Dodatkowo efekty zostaną określone przez możliwości innowacyjne (Innovation Capabilities), które podzielono na następujące obszary: proces generowania nowych pomysłów przez organizację, zarządzanie projektem innowacyjnym, kosztowa i czasowa efektywność prowadzonych projektów innowacyjnych, kreowanie wartości (Saenz, 2009). Podsumowanie Zaproponowany schemat badawczy będzie podstawą do zaprojektowania badań prowadzonych wśród uczestników sieci branży turystyki biznesowej (MICE). Dobór branży ma charakter celowy i jest uzasadniony rolą współzależności podmiotów, bliskimi relacjami oraz współpracą celem współtworzenia produktu. Turystyka traktowana jest jako system, w ramach którego kolektywne działania zróżnicowanych organizacji podejmowane są celem przyciągnięcia turysty. Takie działania wymagają zidentyfikowania całej sieci i dlatego są często prowadzone przez instytucje, których celem jest koordynacja wspólnych przedsięwzięć i reprezentowanie branży turystycznej (Zmyślony, Leszczyński, 2013). W sektorze turystyki biznesowej funkcjonują różne podmioty na rynku, reprezentujące wiele branż, która spełniają różnorodne potrzeby wspólnych klientów. Sieci nie są tworzone i definiowane bazując na charakterze oferowanego produktu, lecz ze względu na zróżnicowane i kompleksowe potrzeby klienta. Niejednorodność struktury sieci, złożoność potrzeb klientów, nieformalne relacje między uczestnikami i zróżnicowany charakteru rynku MICE sprawiają, że badanie wpływu wymiany wiedzy na obszar innowacji staje się kluczowe (Takemura, Zieliński, 2013). Bibliografia 1. Abrahamson, E., Rosenkopf, L. (1997) Social network effects on the extent of innovation diffusion: A computer simulation. Organization Science, 8: Ahuja, G., (2000). Collaboration networks, structural holes, and innovation: A longitudinal study. Administrative Science Quarterly, 45: Andrews, K. M., Delahaye, B. L. (2000). Influences on knowledge processes in organizational learning: The psychological filter. Journal of Management Studies, 37(6):

9 4. Armbrecht, F. M., Chapas, R. B., Chappelow, C. C., Farris, G. F. (2001). Knowledge management in research and development. Research Technology Management, 44(2): Arya, B., Lin, Z. (2007) Understanding collaboration outcomes from an extended resource based perspective: The roles of organizational characteristics, partner attributes, and network structures. Journal of Management, 33: Becker, M. H. (1970) Sociometric location and innovativeness: Reformulation and extension of the diffusion model. American Sociological Review, 35: Brown, J. S., & Duguid, P. (2001) Knowledge and organization: A social-practice perspective. Organization Science, 12(2): Burt, R.S., (1992) Structural Holes: The Social Structure of Competition. Harvard University Press: Cambridge, MA. 9. Chandy, R.K., Tellis, G.J. (1998) Organizing for radical product innovation: the overlooked role of willingness to cannibalize. Journal of Marketing Research 35: Cohen,W. M., & Levinthal, D. A. (1990) Absorptive capacity: A new perspective on learning and innovation. Administrative Science Quarterly, 35: Cummings J. (2003) Knowledge Sharing: A Review of the Literature, The WorldBank Operations Evaluation Department,The World Bank, Washington, D.C. 12. Demirkan, I., Sebahattin Demirkan, S. (2012) Network Characteristics and Patenting in Biotechnology , Journal of Management, Vol. 38 No. 6, November,: Ebadi, Y. M., Utterback, J. M. (1984) The effects of communication on technological innovation. Management Science, 30: Fleming, L., King, C., & Juda, A. (2007) Small worlds and innovation. Organization Science, 18: Galunic, D. C., Rodan, S. (1998) Resource recombinations in the firm: Knowledge structures and the potential for Schumpeterian innovation. Strategic Management Journal, 19: Gamm, L. (1981) An introduction to research in interorganizational relations. Journal of Voluntary Action Research 10 (1): Garcia, R., Calantone, R., Levine, R. (2003) The role of knowledge in resource allocation to exploration versus exploitation in technologically oriented organizations. Decision Sciences 34:

10 18. Gnyawali D.R., Madhavan R. (2001) Cooperative networks and competitive dynamics: a structural embeddedness perspective. Academy of Management Review 26(3): Grant, R. M. (1996) Toward a knowledge-based theory of the firm. Strategic Management Journal, 17: Hakansson, H., Ford, D., Gadde, L., Snehota, I., Waluszewski, A. (2009) Business in Networks. Willey. 21. Hall, R., Andriani, P. (2002) Managing knowledge for innovation. W: Long Range Planning, 35: Hansen, M. T., (2002) Knowledge networks: Explaining effective knowledge sharing in multiunit companies. Organization Science, 13: Hendriks, P. (1999) Why share knowledge? The influence of ICT on the motivation for knowledge sharing. Knowledge and Process Management, 6(2): Hernandez-Espallardo, M., Sanchez-Peraz, M., Segovia-Lopez, C. (2011) Exploitationand exploration-based innovations: The role of knowledge in inter-firm relationships with distributors, Technovation 31: Hjaalager, A-M. (2010) A review of innvation research in tourism. Toursim Management Ipe, M. (2003) Knowledge Sharing in Organizations: A Conceptual Framework. Human Resource Development Review, Vol. 2, No. 4, December, : Kale, P., Sing, H., Perlmutter, H. (2000) Learning and protection of proprietary assets in strategic alliances: building relational capital. Strategic Management Journal 21, Lechner, C., Dowling, M., Welpe, I. (2006) Firm networks and firm development: The role of relational mix. Journal of Business Venturing, 21: Leszczyński, G., Zmyślony, P. (2013) Network Approach in Integrated Promotion of Urban Business Tourism. 4th EMAC CEE Regional Conference, St. Petersburg, Graduate School of Management St. Petersburg University. 30. Mitchell, J.C. (1969) The concept and use of social networks, W: J.C. Mitchel (ed.) Social Networks in Urban Situations, Manchester: University of Manchester Press. 31. Nonaka, I. Takeuchi, H. (1995), The Knowledge Creating Company, Oxford University Press, New York, NY. 32. OECD & Eurostat, (2005) Oslo manual: Guidelines for collecting and interpreting innovation data. Paris: OECD. 10

11 33. Phelps, C., Heidl, R., Wadhwa, A. (2012) Knowledge, Networks, and Knowledge Networks: A Review and Research Agenda. Journal of Management, Vol. 38, No. 4, July 2012: Podolny, J. M. (2001) Networks as the pipes and prisms of the market. American Journal of Sociology, 107: Wang, S., Noe. R.A. (2010) Knowledge sharing: A review and directions for future research. Human Resource Management Review 20: Saenz, J., Aramburu, N., Rivera, O. (2009) Knowledge sharing and innovation performance A comparison between high-tech and low-tech companies. Journal of Intellectual Capital Vol. 10 No. 1: Scott, N., Baggio, R., Cooper, C. (2008) Network Analysis and Tourism. From Theory to Practice. Channel View Publication, Toronto, s Singh, J. (2005) Collaborative networks as determinants of knowledge diffusion patterns. Management Science, 51: Simonin, B. L. (1999) Ambiguity and the process of knowledge transfer in strategic alliances. Strategic Management Journal, 20: Stuart, T. E. (2000) Interorganizational alliances and the performance of firms: A study of growth and innovation rates in a high-technology industry. Strategic Management Journal, 21: Takemura, M., Zieliński, M. (2012) The knowledge sharing and innovation proces: network approach. Proceedings of the 20th Annual Conference on Marketing and Business Strategies for CEE, red. R. Springer, P. Chadraba, Wiedeń, Institute for Export Management Vienna University of Economics. 42. Zieliński, M., (2013), Dzielenie się wiedzą w sieciach biznesowych. W: Innowacje w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw: kreatywność i komunikacja, red. W. Duczmal, J. Żurawska, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu, Opole, s