Polskie prawo konstytucyjne na tle porównawczym

Transkrypt

1 Wykłady Becka Ryszard M. Małajny (red.) Polskie prawo konstytucyjne na tle porównawczym Wydawnictwo C. H. Beck

2 Wykłady Becka Polskie prawo konstytucyjne na tle porównawczym

3 Polecamy inne nasze publikacje: B. Banaszak PRAWO KONSTYTUCYJNE, wyd. 6 Studia Prawnicze B. Szmulik SKARGA KONSTYTUCYJNA. POLSKI MODEL NA TLE PORÓWNAWCZYM Monografie Prawnicze P. Sarnecki PRAWO KONSTYTUCYJNE, wyd. 8 Podręczniki Prawnicze M. Granat, M. Zubik PRAWO KONSTYTUCYJNE. ZBIÓR AKTÓW PRAWNYCH Edycja Sądowa

4 Polskie prawo konstytucyjne na tle porównawczym Redaktor Prof. zw. dr hab. Ryszard M. Małajny Autorzy dr Artur Biłgorajski, dr Michał Bożek, dr Anna Chorążewska, dr hab. Mariusz Jagielski, prof. UŚ. dr hab. Anna Łabno, prof. zw. dr hab. Ryszard M. Małajny Wydawnictwo C.H. BECK Warszawa 2013

5 Wydawca: Aneta Flisek Poszczególne rozdziały opracowali: Artur Biłgorajski II, XV, XVII Michał Bożek VIII, XI XII, XIV Anna Chorążewska IX X, XVI Mariusz Jagielski V VII Anna Łabno XIII Ryszard M. Małajny I, III IV i wstęp Wydawnictwo C.H. Beck 2013 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Marta Świerk Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Wykaz skrótów... XXIII Wstęp... XXVII Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające Państwo... 1 I. Pojęcie państwa... 1 II. Funkcje państwa... 2 III. Typy państwa... 3 IV. Formy państwa Konstytucjonalizm... 5 I. Pojęcie konstytucjonalizmu... 5 II. Idee konstytucjonalizmu Prawo konstytucyjne... 8 I. Pojęcie prawa konstytucyjnego... 8 II. Przedmiot prawa konstytucyjnego III. Metody badawcze Podmioty władzy państwa I. Organy państwa II. Obywatele III. Partie polityczne IV. Związki wyznaniowe V. Związki zawodowe VI. Organizacje społeczne i grupy interesu Polskie konstytucje XX w I. Konstytucje II Rzeczypospolitej II. Konstytucja PRL III. Mała Konstytucja z 1992 r IV. Konstytucja z 1997 r V

7 Rozdział II. Źródła prawa Prawo I. Pojęcie prawa II. Pojęcie porządku prawnego i systemu prawnego Źródła prawa I. Pojęcie źródeł prawa II. System źródeł prawa III. Pluralizm systemów źródeł prawa IV. Hierarchia w pluralistycznym systemie źródeł prawa Ustawa zasadnicza I. Konstytucja RP a prawo europejskie II. Ustawa o zmianie Konstytucji III. Powszechne zasady prawa międzynarodowego Umowy międzynarodowe I. Pojęcie umowy międzynarodowej II. Zwyczajowe normy prawa międzynarodowego III. Prawo Unii Europejskiej Ustawa I. Pojęcie ustawy II. Wyłączność ustawy III. Rodzaje ustaw Rozporządzenie z mocą ustawy I. Pojęcie rozporządzenia z mocą ustawy II. Rozporządzenie z mocą ustawy w świetle Konstytucji RP Rozporządzenie I. Rozporządzenie a ustawa II. Podstawa rozporządzenia III. Szczegółowość rozporządzenia IV. Kontrola rozporządzeń Akty prawa miejscowego I. Cechy konstytutywne II. Rodzaje aktów prawa miejscowego Inne źródła prawa I. Jednostronne akty RP II. Precedensy III. Konwenanse IV. Prawo zwyczajowe V. Orzecznictwo sądowe VI. Nauka prawa Rozdział III. Konstytucja Definicja i terminologia I. Etymologia i znaczenia terminu konstytucja II. Definicja konstytucji VI

8 16. Geneza konstytucji I. Uwagi wstępne II. Tło społeczno-ekonomiczne III. Tło ideologiczne Tworzenie konstytucji I. Sposoby tworzenia konstytucji II. Optymalny tryb tworzenia konstytucji Zmiana konstytucji I. Tło II. Rodzaje zmian konstytucji III. Zmiana Konstytucji RP IV. Prawa fundamentalne V. Częstotliwość zmian konstytucji VI. Wejście w życie konstytucji Forma i systematyka konstytucji I. Forma konstytucji II. Systematyka ogólna konstytucji III. Systematyka szczegółowa konstytucji Treść konstytucji I. Ewolucja zakresu przedmiotowego konstytucji II. Czynniki określające treść konstytucji III. Optymalny katalog materii konstytucyjnych Wstępy do konstytucji I. Cele preambuł II. Charakter prawny Zasady i normy konstytucji I. Zasady konstytucji II. Normy konstytucji Normy pisane i niepisane Normy formalne i materialne III. Hierarchia norm konstytucyjnych Funkcje konstytucji I. Podstawowa triada II. Funkcja statyczna i dynamiczna Gwarancje i wykładnia konstytucji I. Gwarancje konstytucji II. Wykładnia konstytucji III. Konstytucja a inne systemy normatywne Stosowanie konstytucji I. Stosowanie sensu stricto et sensu largo II. Stosowanie bezpośrednie i pośrednie III. Sądowe stosowanie konstytucji Rodzaje konstytucji VII

9 I. Konstytucja formalna i materialna II. Idealizm prawniczy w pojmowaniu oddziaływania konstytucji Koncepcje konstytucji I. Konstytucja bilans czy program? II. Konstytucja państwa czy społeczeństwa? III. Inne koncepcje Ocena Konstytucji III RP I. Tło II. Kryteria dobrej konstytucji Rozdział IV. Zasady ustroju państwa Ustrój państwa, jego instytucje i zasady I. Pojęcie ustroju państwa II. Pojęcie instytucji ustrojowych III. Pojęcie zasad ustroju państwa Zasada godności jednostki I. Geneza II. Pojęcie godności jednostki Zasada suwerenności I. Geneza II. Pojęcie suwerenności III. Podmioty suwerenności Zasada reprezentacji I. Geneza II. Doktryna klasyczna III. Doktryna współczesna IV. Podsumowanie Zasada państwa prawa I. Geneza II. Definicja III. Aspekt formalny IV. Aspekt materialny V. Trójjedyna zasada zasad Zasada podziału władzy państwowej I. Geneza II. Pojęcie podziału władzy III. Interpretacje podziału władzy IV. Równowaga organów V. Rygorystyczna a liberalna wersja rozdziału VI. Koncepcja rdzenia kompetencji VII. Podział władzy a suwerenność i demokracja Zasada państwa świeckiego I. Geneza VIII

10 II. Pojęcie państwa świeckiego III. Idea neutralności światopoglądowej państwa IV. Specyfika polska Inne zasady Rozdział V. Status prawny jednostki Uniwersalizm czy indywidualizm? I. Ujęcie uniwersalistyczne II. Ujęcie indywidualistyczne Geneza i rozwój ideologii praw człowieka I. Starożytność II. Średniowiecze III. Renesans IV. Wiek XVII V. Oświecenie VI. Wiek XIX i pierwsza połowa XX VII. Okres po 1945 r Terminologia z dziedziny praw człowieka I. Pojęcie praw człowieka Prawa człowieka w wymiarze etycznym Prawa człowieka w wymiarze normatywnym Wąskie i szerokie ujęcie praw człowieka Prawa człowieka a prawa obywatela Prawa człowieka w wymiarze procesowym II. Wolność prawo obowiązek III. Klasyfikacja praw człowieka Prawa naturalne, polityczne i cywilne Prawa cywilne i publiczne Prawa wolnościowe i obywatelskie Prawa wolnościowe i równościowe Prawa tradycyjne i socjalne Prawa osobiste, polityczne oraz ekonomiczne, społeczne i kulturalne Prawa podstawowe i pozostałe Podział na generacje praw człowieka Konstytucyjna regulacja praw człowieka I. Konstytucyjne funkcje praw człowieka II. Podstawowe zasady regulacji Zasada godności Zasada wolności Zasada proporcjonalności Zasada równości Wolność a równość Zasady dotyczące obywatelstwa IX

11 III. Podmioty praw człowieka Obywatele a nie obywatele Preferencje Prawa człowieka a osoby prawne IV. Adresaci praw człowieka V. Prawa podmiotowe a normy programowe VI. Granice ochrony Zasada proporcjonalności Zasada państwa demokratycznego Koncepcja istoty wolności i praw Zasada wyłączności ustawy Środki ochrony praw człowieka I. Prawo do sądu II. Prawo do wynagrodzenia szkody III. Prawo do skargi konstytucyjnej IV. Prawo do skargi do ETPC V. Prawo do wystąpienia do RPO VI. Inne środki ochrony Konstytucyjne obowiązki jednostki I. Funkcje obowiązków jednostki II. Reglamentacja w Konstytucji RP Rozdział VI. Prawo wyborcze Pojęcia podstawowe I. Wybory II. Prawo wyborcze III. System wyborczy Funkcje wyborów Zasady prawa wyborczego I. Uwagi wstępne II. Zasada powszechności wyborów Przesłanki posiadania praw wyborczych Zagadnienie niegodności wyborczej Domicyl Cenzusy zawodowe Realizacja zasady powszechności wyborów III. Zasada równości wyborów IV. Zasada bezpośredniości wyborów V. Zasada tajności głosowania VI. Zasada wolności wyborów System wyborczy I. Uwagi wstępne II. Systemy większościowe X

12 1. System większości względnej System większości bezwzględnej III. System proporcjonalny Warianty systemu proporcjonalnego Metoda d Hondta Metoda Sainte-Laguë Metoda Hare-Niemeyera Inne możliwości wpływania na wynik wyborów IV. Systemy mieszane Organizacja wyborów I. Organy wyborcze II. Okręgi wyborcze III. Obwody głosowania IV. Rejestry i spisy wyborców V. Uzupełnianie spisów wyborców VI. Ułatwienia dla osób niepełnosprawnych i starszych VII. Ułatwienia dla osób przebywających zagranicą VIII. Komitety wyborcze IX. Finansowanie wyborów Przebieg wyborów I. Zarządzanie wyborów II. Zgłaszanie kandydatów III. Kampania wyborcza IV. Cisza wyborcza V. Głosowanie VI. Ustalenie wyników głosowania i wyborów VII. Weryfikacja ważności wyborów VIII. Finansowe rozliczenie wyborów i subwencja partyjna IX. Uzupełnianie składu organów przedstawicielskich Rozdział VII. Referendum Instytucje demokracji bezpośredniej I. Uwagi wstępne II. Referendum jako instytucja demokracji bezpośredniej III. Szczególne typy referendum Recall Weto ludowe IV. Referendum na tle innych instytucji demokracji bezpośredniej Zgromadzenie ludowe Inicjatywa ludowa Konsultacje ludowe Konstytucyjna regulacja i podział referendów I. Referendum a konstytucja XI

13 II. Sposób określenia materii referendalnych III. Rodzaje referendum Kryterium zasięgu terytorialnego Kryterium wymagalności Kryterium mocy wiążącej Kryterium momentu przeprowadzenia Kryterium przedmiotowe Referendum w tradycji polskiej I. Do 1989 r II. Lata III. Po 1997 r Prawna regulacja instytucji referendum w Polsce I. Prawo referendalne a prawo wyborcze II. Przepisy wspólne dotyczące referendum Prawo uczestnictwa Termin przeprowadzenia Organizacja referendum Kampania referendalna Finansowanie referendum Głosowanie Ustalanie wyników Ważność referendum III. Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa Charakter prawny Przedmiot referendum Podmioty uprawnione do zarządzenia referendum Wynik i skutek referendum IV. Referendum w sprawie ratyfikacji umowy międzynarodowej V. Referendum zatwierdzające zmianę Konstytucji RP VI. Referendum lokalne Rozdział VIII. Systemy rządów Kwestie terminologiczne I. Pojęcie i rodzaje organów państwa II. Pojęcie systemu rządów i ich rodzaje System prezydencjalny I. Zasada podziału władzy II. System hamulców ustrojowych III. Monizm egzekutywy System parlamentarny I. Geneza II. Racjonalizacja systemu parlamentarnego III. Dualizm egzekutywy XII

14 IV. Odpowiedzialność parlamentarna gabinetu V. Wpływ egzekutywy na działalność legislatywy System dyrektorialny I. Geneza i pojęcie II. Względna supremacja legislatywy III. Monistyczny i kolegialny charakter egzekutywy IV. Podporządkowanie egzekutywy legislatywie System semiprezydencjalny I. Pojęcie II. Wybór prezydenta w głosowaniu powszechnym III. Arbitraż polityczny prezydenta IV. Podwójna odpowiedzialność rządu System rządów w Konstytucji RP z 1997 r I. Geneza II. Cechy Rozdział IX. Parlament Geneza parlamentu Struktura parlamentu I. Mono czy multi? II. Monokameralizm Finlandia Dania Estonia III. Bikameralizm IV. Bikameralizm w państwach unitarnych Wielka Brytania Włochy Francja Polska V. Bikameralizm w państwach federalnych Stany Zjednoczone Niemcy Rosja VI. Instytucja wspólnych posiedzeń izb bikameralnej legislatywy Funkcja ustawodawcza parlamentu I. Katalog funkcji legislatywy II. Inicjatywa ustawodawcza III. Inicjatywa ludowa IV. Postępowanie w parlamencie V. Rozpatrywanie projektu ustawy przez Sejm VI. Zgłaszanie poprawek VII. Rola komisji sejmowych XIII

15 VIII. Rola Senatu IX. Rola prezydenta X. Tryby szczególne Projekty pilne Projekty ustawy budżetowej Zmiana konstytucji Umowy międzynarodowe Inne materie XI. Funkcja prawodawcza parlamentu w kontekście członkostwa w UE XII. Lobbing w procesie stanowienia prawa Funkcja kontrolna parlamentu I. Znaczenie funkcji kontrolnej legislatywy II. Kontrola plenarna Sejmu III. Kontrola komisji sejmowych IV. Indywidualne instrumenty kontroli V. Uprawnienia kontrolne Senatu Funkcja kreacyjna parlamentu Zasada autonomii parlamentarnej I. Polska II. Francja Kadencja parlamentu I. Pojęcie i długość II. Przedłużanie i skracanie kadencji III. Zasada dyskontynuacji Tryb pracy parlamentu I. Tryb sesyjny lub permanentny II. Posiedzenia izby III. Głosowanie IV. Obrady Organizacja parlamentu I. Tło porównawcze II. Parlament RP Marszałek Sejmu (Senatu) Prezydium Sejmu (Senatu) Konwent Seniorów Sekretarze izby Komisje parlamentarne Kluby i koła poselskie (senatorskie) Status prawny deputowanego I. Pojęcie mandatu przedstawicielskiego II. Mandat imperatywny III. Mandat wolny XIV

16 IV. Czas trwania, nabycie i objęcie mandatu V. Wygaśnięcie mandatu VI. Incompatibilitas VII. Uprawnienia deputowanych Immunitet parlamentarny Przywilej nietykalności deputowanego Inne prawa deputowanego Obowiązki deputowanego Odpowiedzialność deputowanego Rozdział X. Prezydent RP Modele ustrojowe głowy państwa w systemie parlamentarnym I. Uwagi wprowadzające II. Model reprezentacyjny III. Model reglamentacyjny IV. III Rzeczpospolita Charakter prawny, funkcje i zadania Prezydenta RP I. Pojęcia II. Funkcja najwyższego reprezentanta państwa III. Funkcja gwaranta ciągłości władzy państwowej IV. Funkcja arbitra Podział zadań dualistycznej egzekutywy I. Polityka zagraniczna II. Polityka wewnętrzna Kompetencje Prezydenta I. Kompetencje związane z rządem Formowanie, dymisjonowanie i zmiany w składzie Wpływanie na kształt polityki Bezpieczeństwo państwa II. Kompetencje związane z parlamentem Kompetencje organizacyjne Kompetencje inicjatywne Kompetencje hamujące III. Kompetencje związane z sądownictwem Kompetencje organizacyjno-kontrolne Kompetencje inicjujące Kompetencje władcze Akty urzędowe i prerogatywy Prezydenta I. Akty urzędowe II. Prerogatywy sensu stricto III. Prerogatywy sensu largo Tryb wyboru i odpowiedzialność Prezydenta I. Tryb wyboru i kadencja II. Odpowiedzialność Prezydenta XV

17 Rozdział XI. Rada Ministrów Modele egzekutywy I. Egzekutywa monokratyczna II. Egzekutywa dualistyczna III. Egzekutywa departamentalna Rząd w systemie parlamentarnym I. Pojęcie rządu II. Struktura formalna III. Struktura polityczna IV. Funkcje Funkcje ustrojowe Rady Ministrów I. Funkcja kierownictwa politycznego II. Funkcja koordynacyjna III. Funkcja wykonawcza Kompetencje Rady Ministrów I. Służące realizacji funkcji kierownictwa politycznego II. Służące realizacji funkcji koordynacyjnej III. Służące realizacji funkcji wykonawczej Powoływanie Rady Ministrów I. Uwagi wprowadzające II. Dymisja Rady Ministrów III. Podstawowy wariant powoływania Rady Ministrów IV. Rezerwowe warianty powoływania Rady Ministrów Zmiany w składzie Rady Ministrów Skład Rady Ministrów I. Uwagi wprowadzające II. Prezes Rady Ministrów III. Wiceprezes Rady Ministrów IV. Ministrowie Struktura Rady Ministrów I. Stały Komitet Rady Ministrów II. Rada Legislacyjna III. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów Tryb pracy Rady Ministrów Odpowiedzialność Rady Ministrów I. Pojęcie i rodzaje odpowiedzialności II. Solidarna odpowiedzialność parlamentarna Wotum nieufności Odmowa udzielenia wotum zaufania Absolutorium III. Indywidualna odpowiedzialność parlamentarna IV. Odpowiedzialność konstytucyjna XVI

18 Rozdział XII. Sądy i prokuratura Pojęcie wymiaru sprawiedliwości I. Wymiar sprawiedliwości na tle prawnych sfer działania państwa II. Wymiar sprawiedliwości w Konstytucji RP Zasady organizacji i funkcjonowania sądów I. Uwagi wprowadzające II. Zasada niezależności sądów III. Zasada jednolitości sądów IV. Zasada wieloinstancyjności postępowania sądowego V. Zasada udziału obywateli VI. Zasada prawa do sądu VII. Zasada prawa do obrony VIII. Zasada jawności Struktura sądów w Polsce I. Sąd Najwyższy II. Sądy powszechne Struktura sądów Organy sądów III. Sądy administracyjne Geneza i ewolucja Zadania Struktura sądów Organy sądów IV. Sądy wojskowe Krajowa Rada Sądownictwa I. Geneza i charakter prawny II. Zadania i kompetencje III. Skład i organizacja Status prawny sędziów I. Niezawisłość sędziowska II. Gwarancje niezawisłości Gwarancje formalne Gwarancje materialne Prokuratura RP I. Ewolucja prokuratury w Polsce II. Zadania i kompetencje prokuratury III. Jednostki organizacyjne prokuratury IV. Hierarchia V. Wymogi wobec kandydatów na prokuratorów VI. Niezależność prokuratorska Rozdział XIII. Trybunał Konstytucyjny Ochrona konstytucji kontrola konstytucyjności prawa XVII

19 I. Uwagi wprowadzające II. Początki kontroli konstytucyjności prawa Anglia i USA III. Europa IV. Rozwój kontroli konstytucyjności w Polsce V. Podstawowe rodzaje kontroli Funkcje Trybunału Konstytucyjnego I. Założenia i klasyfikacja II. Kontrola norm Uwagi wprowadzające Wzorce kontroli Kryteria i tryby kontroli Poziomy kontroli Kontrola ustaw Kontrola umów międzynarodowych Kontrola aktów podustawowych III. Rozpatrywanie skarg konstytucyjnych Geneza i ewolucja Aktualne modele skargi Podmioty uprawnione do złożenia skargi Podstawa i przedmiot skargi Przesłanka subsydiarności Skutek skargi konstytucyjnej IV. Badanie konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych Badanie konstytucyjności celów Badanie konstytucyjności działalności V. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych Pozycja ustrojowa Trybunału Konstytucyjnego I. Charakter prawny TK II. Organizacja TK III. Status prawny sędziego TK Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym I. Wszczęcie postępowania II. Przebieg postępowania III. Składy orzekające Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i ich skutki prawne Rozdział XIV. Trybunał Stanu Pojęcie i geneza odpowiedzialności konstytucyjnej I. Pojęcie odpowiedzialności konstytucyjnej II. Geneza i rozwój odpowiedzialności konstytucyjnej Ewolucja odpowiedzialności konstytucyjnej w Polsce I. I Rzeczpospolita oraz Konstytucje z lat 1807 i II. II Rzeczpospolita XVIII

20 III. Polska Ludowa IV. III Rzeczpospolita Pozycja ustrojowa Trybunału Stanu I. Charakter prawny II. Zakres działalności III. Skład Procedura egzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej I. Postępowanie parlamentarne II. Postępowanie przed Trybunałem Stanu Rozdział XV. Organy kontroli państwowej Pojęcie kontroli państwowej I. Definicja i rodzaje II. Kontrola nadzór kierownictwo III. Geneza i ewolucja instytucji kontroli państwowej Najwyższa Izba Kontroli I. Początki i ewolucja II. Charakter prawny NIK III. Przedmiotowy i podmiotowy zakres kontroli NIK IV. Tryb działania NIK V. Organizacja NIK Rzecznik Praw Obywatelskich I. Geneza instytucji ombudsmana II. Charakter prawny RPO III. Funkcje RPO IV. Zakres działania RPO V. Formy działania RPO VI. Powoływanie i odwoływanie RPO Rzecznik Praw Dziecka I. Geneza instytucji obrońcy praw dzieci II. Charakter prawny RPD III. Funkcje RPD IV. Zakres działania RPD V. Formy działania RPD VI. Powoływanie i odwoływanie RPD VII. Rzecznik Praw Dziecka a Rzecznik Praw Obywatelskich Rozdział XVI. Inne organy konstytucyjne Samorząd terytorialny uwagi wprowadzające I. Pojęcie II. Samorząd a autonomia III. Rodowód samorządu IV. Doktryny samorządności terytorialnej V. Geneza i ewolucja samorządu w Polsce XIX