GMINA KALISZ POMORSKI. Strategia rozwoju Gminy Kalisz Pomorski na

Transkrypt

1 GMINA KALISZ POMORSKI Strategia rozwoju Gminy Kalisz Pomorski na lata Dolnośląskie Centrum Rozwoju Lokalnego, Wrocław Kalisz Pomorski

2 Spis treści WSTĘP... 4 I. METODOLOGIA OPRACOWANIA STRATEGII... 6 II. DIAGNOZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMINY KALISZ POMORSKI UWARUNKOWANIA ŚRODOWISKOWO-EKOLOGICZNE POWIERZCHNIA I POŁOŻENIE GMINY WARUNKI NATURALNE I OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE LUDNOŚĆ I DEMOGRAFIA BEZROBOCIE I RYNEK PRACY EDUKACJA OCHRONA ZDROWIA POMOC SPOŁECZNA BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE KULTURA SPORT ORGANIZACJE POZARZĄDOWE KAPITAŁ SPOŁECZNY SFERA GOSPODARCZA POTENCJAŁ TURYSTYCZNY PODMIOTY GOSPODARCZE ROLNICTWO I LEŚNICTWO INFRASTRUKTURA TECHNICZNA DROGI MIESZKALNICTWO GAZOWNICTWO, ENERGETYKA i CIEPŁOWNICTWO GOSPODARKA WODNO-KANALIZACYJNA GOSPODARKA ODPADAMI SIECI TELEKOMUNIKACYJNE I ŁĄCZNOŚĆ SAMORZĄD LOKALNY SAMORZĄD

3 PLANOWANIE PRZESTRZENNE WNIOSKI I REKOMENDACJE Uwarunkowania środowiskowo-przestrzenne Uwarunkowania społeczno-demograficzne Uwarunkowania gospodarcze Uwarunkowania infrastrukturalne Podsumowanie III. ANALIZA SWOT IV. KIERUNKI ROZWOJU V. WIZJA I MISJA VI. CELE STRATEGICZNE, CELE KIERUNKOWE I TYPY DZIAŁAŃ VII. PROCEDURY WDRAŻANIA, MONITORINGU, EWALUACJI, AKTUALIZACJI I PROMOCJI STRATEGII VIII. SPÓJNOŚĆ STRATEGII Z DOKUMENTAMI WYŻSZEGO RZĘDU IX. LISTA ZADAŃ WRAZ Z OKREŚLENIEM OKRESU ICH REALIZACJI, SZACUNKOWYCH KWOT, FUNDUSZY UNIJNYCH, Z KTÓRYCH MOŻNA UZYSKAĆ EWENTUALNE DOFINANSOWANIE ZAKOŃCZENIE Spis rycin Spis tabel

4 WSTĘP Strategiczne zarządzanie jednostką samorządową jest niezbędne do utrzymania jednostki administracyjnej w warunkach konkurencyjnego otoczenia, właściwego dla gospodarki działającej na zasadach rynkowych. Ten rodzaj zarządzania umożliwia racjonalizację wydatków budżetowych oraz redukcję kosztów świadczenia usług publicznych. Z kolei strategiczne planowanie wpływa na sprawność działania jednostek samorządu terytorialnego, na tempo procesów lokalnego rozwoju, a w konsekwencji na jakość życia wszystkich mieszkańców danego miasta. Możliwość realizacji wieloletnich planów rozwoju uzależniona jest od sprawnego działania administracji publicznej oraz akceptacji strategicznych celów rozwoju ze strony lokalnej społeczności. Dlatego od początku prac nad strategią rozwoju Gminy Kalisz Pomorski, zostały połączone wysiłki przedstawicieli władz samorządowych gminy, radnych gminnych, lokalnych liderów łączących przedstawicieli różnorodnych grup społecznych, środowisk twórczych i zawodowych do partnerskiego współdziałania oraz mieszkańców gminy, pod kierunkiem doświadczonych w zakresie planowania strategicznego pracowników Dolnośląskiego Centrum Rozwoju Lokalnego z Wrocławia, które opracowywało szereg dokumentów strategicznych w całym kraju. Upłynięcie terminu obowiązywania poprzedniej strategii (do 2012 r.) oraz zbliżająca się możliwość wdrażania środków UE w ramach nowej perspektywy finansowej powodowały, iż konieczne stało się opracowanie nowej Strategii rozwoju Miasta i Gminy Kalisz Pomorski na lata Uchwałą Rady Miejskiej w Kaliszu Pomorskim nr LVI/395/14 z dnia 27 lutego 2014 r. w sprawie przystąpienia do opracowania strategii rozwoju Gminy Kalisz Pomorski na lata , zdecydowano o podjęciu prac nad strategią rozwoju Gminy. Tym samym samorząd postanowił iż dokument ten, opisujący teraźniejszość i określający cele na przyszłość jest niezbędny dla wdrożenia sprawnego procesu decyzyjno-zarządzającego. Strategia jest dokumentem skierowanym jednocześnie: - do wewnątrz, a więc dla społeczności Miasta i Gminy, jego mieszkańców, organizacji, podmiotów gospodarczych daje bowiem obraz rzeczywistości oraz wiedzę o przyszłości, niezbędną do tworzenia własnych planów; oraz 4

5 - na zewnątrz pokazuje bowiem kontrahentom Gminy, samorządowi województwa, inwestorom, wreszcie gestorom środków wspierających rozwój, zarówno rządowych jak i zagranicznych wizerunek gminy, jego determinację w dążeniu do przyjętych celów i wiarygodności jako partnera i potencjalnego beneficjenta. Przy opracowaniu strategii przyjęto następujące założenia: - nacisk należy położyć na realizację zadań własnych i zleconych, pozostałe zaś, tj. zadania samorządów powiatowych, województwa, administracji rządowej potraktować komplementarnie; - strategia ma być kompatybilna ze strategią województwa; - w strategii należy położyć nacisk na rzetelną inwentaryzację, diagnozę i określenie jej celów; - sposób realizacji celów przyjętych w strategii określać będą programy operacyjne przyjmowane uchwałą Rady. Takie podejście do strategii powoduje jej aktualność na lata następne (w założeniu - do 2020 roku) i umożliwia szybkie reagowanie na zdarzenia zewnętrzne. Założenia polityki zagospodarowania przestrzennego Gminy powinny odpowiadać wizji jej rozwoju, a także umożliwiać osiąganie głównych i pośrednich celów strategicznych. Przystępując do opracowania strategii rozwoju Miasta i Gminy Kalisz Pomorski, wszyscy jej współautorzy postawili sobie następujące cele i zadania, które ta strategia powinna zrealizować: 1 Pobudzenie aktywności społecznej i gospodarczej, 2 Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki lokalnej, 3 Zachowanie i rozwinięcie walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego, 4 Kształtowanie nowego ładu przestrzennego, 5 Poprawa form, metod i efektów organizacji, zarządzania i źródeł finansowania realizowanych przedsięwzięć. 5

6 I. METODOLOGIA OPRACOWANIA STRATEGII Wszyscy uczestnicy opracowanej strategii rozwoju Gminy, w imię partnerskiego współdziałania mają świadomość, że sukces realizacyjny planu strategicznego będzie zależny od dostępności lokalnych zasobów, sklasyfikowanych w trzech podstawowych kategoriach: pieniądze, jakość zarządzania oraz poparcie społeczności /czyli akceptacja społeczna/. Te trzy wartości będą stymulatorami rozwoju Gminy w aspekcie rozwoju społecznego, gospodarczego i ekologiczno-przestrzennego. Dobry plan strategiczny jest jednym z podstawowych narzędzi pozyskiwania środków dla rozwiązywania kluczowych problemów warunkujących dalszy, optymalny tj. zrównoważony rozwój miasta. Możliwość realizacji wieloletnich planów rozwoju uzależniona jest od sprawnego działania administracji publicznej oraz akceptacji strategicznych celów rozwoju ze strony lokalnej społeczności. Aby połączyć wysiłki wszystkich aktorów społecznych, którzy poprzez swoją aktywność chcieli mieć wpływ na końcowy efekt strategii i w celu uspołecznienia prac nad poniższym dokumentem, zastosowano odpowiednią metodykę. Dlatego też od początku prac nad strategią rozwoju Miasta i Gminy Kalisz Pomorski przyjęto eksperckopartycypacyjną metodę jej tworzenia, której celem było połączenia wysiłki jak najszerszego grona osób, lokalnych liderów oraz mieszkańców powiatu łączących przedstawicieli różnorodnych grup społecznych, środowisk twórczych i zawodowych do partnerskiego współdziałania, pod kierownictwem doświadczonych w zakresie sporządzania strategii jednostek samorządowych pracownikami DCRL we Wrocławiu. Na etapie wstępnych rozmów przedłożony został harmonogram realizowanych prac, który następnie został zatwierdzony przez przedstawicieli władz lokalnych oraz wdrożony w trakcie prac nad Strategią. W ramach projektowanego procesu zaplanowano przeprowadzenie czterech spotkań konsultacyjnych w formie tzw. partycypacyjnego planowania strategicznego. Planowana seria konsultacji społecznych stanowiła integralny 6

7 element procesu opracowania strategii rozwoju. Celem konsultacji było m.in. zaangażowanie mieszkańców zarówno w proces diagnozowania sytuacji obecnej gminy (opracowanie analizy SWOT), jak też w prace nad wytyczaniem głównych kierunków rozwoju (wizji i misji oraz celów strategicznych i szczegółowych). W dalszej kolejności mieszkańcy mieli okazję wnieść swoje uwagi do pełnej wersji dokumentu strategii. Celem przedsięwzięcia było stworzenie mieszkańcom okazji do kształtowania polityki rozwoju własnej gminy oraz artykulacji wspólnych potrzeb i interesów. Konsultacje społeczne adresowane były do wszystkich mieszkańców gminy. Zaproszenie do udziału w warsztatach strategicznych było dystrybuowane na stronie internetowej projektu oraz Biuletynie Informacji Publicznej, na tablicach ogłoszeń Urzędu Miejskiego, znajdujących się w poszczególnych miejscowościach oraz poprzez bezpośrednie zaproszenia, które Zamawiający wysyłał liderom lokalnym (np. radnym, szefom jednostek organizacyjnych). Wyniki konsultacji były na bieżąco komunikowane mieszkańcom Gminy po każdym z warsztatów strategicznych, przy wykorzystaniu specjalnie w tym celu stworzonej strony internetowej (szczegółowe informacje znajdują się poniżej). Oprócz wyżej wspomnianych form przekazywania informacji z prac warsztatowych, ostateczne wyniki wszystkich czterech warsztatów zostaną opisane i przedłożone w formie raportu z przebiegu konsultacji społecznych stanowiącego załącznik do strategii rozwoju. Raport uwzględniał będzie: 1) opis metodologii prowadzenia konsultacji społecznych; 2) prezentację wniesionych uwag i propozycji; 3) wyjaśnienie w jakim stopniu uwaga została uwzględniona; 4) wnioski z przeprowadzonych konsultacji. Raport ten, zgodnie z przyjętym i zaakceptowanym przez władze samorządowe harmonogramem prac, zostanie sporządzony po zakończeniu całej (pełnej) procedury prac nad Strategią. W ramach prac nad dokumentem, na roku odbył się pierwszy z serii warsztatów strategicznych, w których uczestniczyła w grupa ok. 60 osób (liderów lokalnych, mieszkańców, sołtysów, radnych, przedsiębiorców, przedstawicieli NGO s). Warsztaty te miały na celu prezentacje założeń i istoty planowania strategicznego. W ich trakcie uczestnicy mieli możliwość pracy nad silnymi i słabymi stronami rozwoju oraz szansami i zagrożeniami zewnętrznymi wpływającymi na rozwój Gminy. Wnioski wynikające z warsztatów posłużyły w efekcie końcowym do opracowania analizy SWOT, której końcowa wersja uzupełniona została jeszcze wynikami kwerendy materiałów zastanych oraz dokumentów strategicznych, którymi dysponuje Urząd Miejski w Kaliszu Pomorskim Kolejne warsztaty odbyły się pod roku i dotyczyły opracowania misji i wizji rozwoju Kalisza Pomorskiego. Trzeci warsztat miał miejsce r. Prace uczestników 7

8 zostały wtedy ukierunkowane na określenie celów strategicznych oraz wspólne wypracowanie głównych, preferowanych kierunków rozwoju Gminy. Wyniki tych warsztatów zostały przełożone na zapisy w postaci szeregu celów strategicznych i kierunkowych oraz szeregu przyporządkowanych im zadań. Ostatnie warsztaty odbyły się r. i dotyczyły prezentacji głównych zapisów strategii, wypracowanych wspólnie podczas warsztatów, tj. misji i wizji, kierunków rozwoju oraz przede wszystkim celów strategicznych i kierunkowych w rozwoju Gminy. Była to zarazem okazja do przedyskutowania i przemodelowania ostatecznych zapisów oraz wniesienia uwag do roboczej wersji celów. Posłużyły one do opracowania i dookreślenia zapisów w wersji finalnej Strategii. Strategia jest dokumentem określającym koncepcję rozwoju oraz szczegółowy plan działań do 2020 roku. Kierunki rozwoju Gminy są zgodne ze wskazaniami zawartymi w dokumentach strategicznych województwa zachodniopomorskiego. W ujęciu ogólnym przedkładany dokument składa się z dwóch zasadniczych części diagnostycznej oraz strategicznej. Pierwsza część prezentuje szczegółowy stan gminy w obszarze ekologicznoprzestrzennym, społecznym, gospodarczym i infrastrukturalnym. W ujęciu szczegółowym dokument posiada dziewięć zasadniczych rozdziałów. Całość strategii poprzedzona została słowem wstępu odnośnie samej strategii, jak i przybliżenia źródeł i kanwy jej powstania. Rozdział pierwszy koncentruje się na omówieniu warsztatu badawczego i metodologii, w oparciu o które został skonstruowany niniejszy dokument. Rozdział drugi zawiera diagnozą stanu Gminy Kalisz Pomorski w odniesieniu do najważniejszych sfer (środowiskowoekologiczna, społeczna, gospodarcza, infrastrukturalna oraz samorządowa). Tę część opracowano w oparciu o wyniki analizy dostępnych materiałów źródłowych, lokalnych danych statystycznych, danych pochodzących z Bazy Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego (BDL GUS) oraz ankiety skierowanej do lokalnych liderów, kierowników poszczególnych referatów Urzędu Miejskiego reprezentujących w ten sposób władze samorządowe, szefów poszczególnych jednostek organizacyjnych pozostających w strukturze Urzędu, np. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej itp.) oraz z referatów innych urzędów, jak np. dane o bezrobociu z Powiatowego Urzędu Pracy w Drawsku Pomorskim. Kolejne cztery rozdziały są efektem prac warsztatów strategicznych oraz roboczych spotkań konsultacyjnych z przedstawicielami administracji samorządowej. Wyniki prac zostały następnie odpowiednio przetworzone, zagregowane, opisane przez ekspertów z DCRL i po ostatecznym opracowaniu poddane do szerokich konsultacji zarówno z władzami i lokalnymi liderami (przede wszystkim w trakcie licowych warsztatów), jak i z mieszkańcami miasta i gminy (m.in. poprzez specjalnie w tym celu utworzoną stronę internetową, o czym mowa poniżej). 8

9 Rozdział trzeci zawiera analizę słabych i mocnych stron Kalisza Pomorskiego w odniesieniu do uwarunkowań wewnętrznych oraz szans i zagrożeń, które stanowią otoczenie zewnętrzne Gminy. Rozdział czwarty wytycza najważniejsze kierunki rozwoju, którymi chcą podążać władze samorządowe poprzez realizację założonych celów. Piąty rozdział, w którym zawarto misję i wizję rozwoju Gminy, jest niejako podsumowaniem kierunków rozwojowych, którymi podążają władze gminne. Jest to krótki słowny opis, przedstawiający docelowy obraz Gminy (wizja), przy określeniu kierunków dążeń mieszkańców gminy oraz zadań dla przedstawicieli władzy lokalnej (misja). Najważniejszą częścią dokumentu jest określenie zbioru celów strategicznych, które pozwolą lokalnej społeczności osiągnąć długoterminowe scenariusze rozwoju. Jest to treścią szóstego rozdziału, w którym cele rozpisane zostały na poziom operacyjny oraz poziom zadań strategicznych. Uzupełnieniem dla tej części opracowania jest rozdział siódmy dotyczący wytycznych w zakresie monitorowania strategii oraz nadzoru nad jej realizacją. Kolejny rozdział (ósmy) nawiązuje do spójności niniejszej strategii z dokumentami wyższego rzędu i zasadności wpisania odpowiednich zapisów w kierunkach i celach rozwoju Gminy, które mają nawiązywać do wytycznych zawartych w dokumentach strategicznych jednostek samorządowych wyższego rzędu (w tym woj. zachodniopomorskiego). Ostatni rozdział, dziewiąty, zawiera listę zadań wraz z czasem ich realizacji oraz wskazaniem na potencjalne źródła ich sfinansowania. Całość wieńczy słowo zakończenia oraz wykazy tabel i rycin zawartych w dokumencie. Źródłami informacji na podstawie których powstało niniejsze opracowanie były materiały uzyskane w Urzędzie Miejskim w Kaliszu Pomorskim (z poszczególnych referatów), w tym na podstawie ankiety opracowanej przez pracowników DCRL i skierowanej do osób zarządzających poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi gminy; dane zawarte w Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego; ponadto wykorzystano informacje zaczerpnięte w wyniku spotkań (wywiadów z osobami reprezentującymi jednostki organizacyjne Gminy), a także warsztatów z liderami lokalnymi. Bazując na uznanych metodach konstrukcji strategii, wykorzystywano także nowoczesnych metody i technologie jakie daje współczesna technika. W tym celu utworzona została strona internetowa do wspomnianego przedsięwzięcia która została podlinkowana do oficjalnego portalu informacyjnego Gminy Kalisz Pomorski, a ponadto został wygenerowany adres poczty mailowej kaliszpomorski@dcrl.pl. Oba fora posłużyły konstrukcji szerokiej platformy, która została wykorzystana do informowania o postępach prac, o harmonogramie i terminach warsztatów wraz z informowaniem o ich bieżących efektach, prowadzone były konsultacje zapisów dokumentów. Strona ta posłużyła 9

10 także do prezentowania treści o wydźwięku edukacyjnym, jak i informacyjnym. Treści edukacyjne obejmowały pakiet podstawowych danych na temat istoty zarządzania strategicznego, jego przebiegu (jako procesu) oraz podstawowych uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Treści informacyjne przekazywane były w formule aktualności dotyczących przebiegu prac nad przygotowywaną strategią. Obejmowały zawiadomienia o planowanych spotkaniach, jak i relacje z przebiegu postępu prac, z którymi mieszkańcy Kalisza Pomorskiego mogli się sukcesywnie zapoznawać, a poprzez drogę elektroniczną mogli zgłaszać swoje uwagi do każdego z etapu prac. Powstało w ten sposób dodatkowe narzędzie konsultacji społecznych całego procesu tworzenia dokumentu Strategii. Istotną funkcję zarówno strona internetowa, jaki i adres mailowy, pełniły na etapie wnoszenia uwag do projektu strategii. Wówczas to, każdy mieszkaniec gminy miał możliwość zapoznania się z treścią projektu strategii, a następnie poprosić o wyjaśnienie i/lub doprecyzowanie określonych treści. Możliwe było także zgłaszanie własnych propozycji przedsięwzięć, które mogłyby być realizowane w przyszłości jako element strategii rozwoju. Wszystkie z uwag, wniosków i propozycji zostały uwzględnione oraz skonsultowane co do ostatecznych zapisów, zarówno w trakcie samych warsztatów, jak i podczas roboczych spotkań konsultacyjnych z przedstawicielami administracji samorządowej. W zakresie planowania strategicznego oprócz stworzenia odpowiedniego narzędzia w tym zakresie (Strategia ), niezwykle ważne jest stworzenie odpowiednich procedur wdrażająco monitorujących w postępie nad realizacją zapisów zawartych w Strategii Podstawą skutecznego wdrażania działań służących osiąganiu celów Strategii jest bowiem dysponowanie wiedzą na temat postępów osiąganych w zakresie wdrażanych kierunków strategicznych, szczegółowych i zadań. Realizację takiego zadania wykonuje się poprzez prawidłowo opracowany system obejmujący: - monitoring, czyli podsystem zbierania i selekcjonowania informacji oraz - ewaluację, czyli podsystem oceny i interpretacji zgromadzonego materiału. Strukturę instytucjonalną systemu monitorowania i ewaluacji Strategii Rozwoju Gminy Kalisz Pomorski na lata tworzą: - Rada Gminy, - Burmistrz Kalisz Pomorskiego, - Referaty Urzędu Miejskiego. Metodologia opracowania Strategii Rozwoju Gminy Kalisz Pomorski na lata obejmuje szereg metod obecnie wykorzystywanych i uznanych w tworzeniu dokumentów strategicznych i jest efektem wieloletniego doskonalenia i doświadczeń 10

11 praktycznych w konstruowaniu tego typu dokumentów. Dzięki uwzględnieniu opinii mieszkańców Gminy oraz wsparcia długoletnim doświadczeniem pracowników DCRL powstał dokument, który będzie w najbliższy latach podstawowym narzędziem polityki rozwoju Miasta i Gminy Kalisz Pomorski. 11

12 II. DIAGNOZA SPOŁECZNO- GOSPODARCZA GMINY KALISZ POMORSKI 12

13 2.1. UWARUNKOWANIA ŚRODOWISKOWO- EKOLOGICZNE POWIERZCHNIA I POŁOŻENIE GMINY Miasto i Gmina Kalisz Pomorski leżą w północno-zachodniej Polsce, w południowej części województwa zachodniopomorskiego w powiecie drawskim nad rzeką Drawicą i czterema jeziorami. Gmina sąsiaduje z następującymi gminami: Drawsko Pomorski, Wierzchowo, Złocieniec, Drawno, Recz, Dobrzany, Ińsko, Mirosławiec i Tuczno. Ryc. 1. Mapa gminy Kalisz Pomorski oraz jej położenie administracyjne w powiecie, województwie i kraju. Źródło: opracowanie własne na podstawie serwisu map z serwisu //google.maps 13

14 Gminę zamieszkuje ok. 7,4 tys. mieszkańców, przy czym samo miasto Kalisz Pomorski 4,1 tys. osób (55,5% ogółu mieszkańców gminy). Sytuuje to gminę na czwartym miejscu w powiecie drawskim po gminach: Drawsko Pom. (16,6 tys. os.), Złocieniec (15,5 tys. os.) i Czaplinek (12 tys. os.), a przed gminami: Wierzchowo (4,4 tys. os.) oraz Ostrowice (2,6 tys. os.). W odniesieniu do całego powiatu drawskiego uzdał gminy Kalisz Pom. stanowi 12,6% ogółu ludności powiatu, przy czym udział ten od 2006 r. wzrósł o 0,3%. Ryc. 2. Ludność gminy Kalisz Pomorskie na tle pozostałych gmin powiatu drawskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Przez Kalisz Pomorski przebiega droga krajowa nr 10 relacji Szczecin Bydgoszcz - Warszawa. Miasto leży 100 km od Szczecina, 124 km od Koszalina, 74 km od Piły i 175 km od Poznania. Powierzchnia gminy wynosi 481 km². Gmina obejmuje administracyjnie 15 sołectw plus miasto Kalisz Pomorski. Dokładny podział administracyjny przedstawia tab. 1. Powierzchnia gminy wynosi 481 km² (48087 ha), co sytuuje ją na pierwszym miejscu w powiecie drawskim (27,3% ogółu powierzchni powiatu). Dokładną sytuację przedstawia ryc. 3. Największym sołectwem w gminie jest Suchowo, które zajmuje 160,4 km², co stanowi 1/3 powierzchni gminy, zaś najmniejszym Prostynia o powierzchni 7,06 km², tj. 1,5% ogólnej powierzchni gminy. Samo miasto Kalisz Pomorski zajmuje powierzchnię blisko 12 km²., co stanowi 2,5% powierzchni gminy. 14

15 Tab. 1. Podział administracyjny gminy Kalisz Pomorski wg sołectw L.p. Sołectwo Powierzchnia (km²) Miejscowości wchodzące w skład sołectwa (poza miejscowością będącą siedzibą sołectwa) 1 Poźrzadło Wielkie 37,53 2 Pomierzyn 16,80 Tarnice, Ślizno 3 Pepłówek 7,89 4 Stara Studnica 11,74 5 Sienica 11,90 6 Giżyno 23,08 Wierzchucin, Skotniki 7 Głębokie 47,00 Jaworze 8 Prostynia 7,06 9 Suchowo 160,40 Jasnopole, Borowo 10 Cybowo 19,96 11 Dębsko 42,55 Lipinki, Łowno 12 Biały Zdrój 31,29 13 Krężno 14,65 Pruszcz, Pniewy, Siekiercze, Smugi 14 Bralin 19,82 15 Stara Korytnica 17,14 Karwiagać 16 miasto Kalisz Pomorski 11,97 Źródło: opracowano na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Ryc. 3. Powierzchnia gminy Kalisz Pomorskie na tle pozostałych gmin powiatu drawskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 15

16 W strukturze użytkowania ziemi zdecydowanie dominują lasy i grunty leśne, które zajmują blisko 60% ogółu powierzchni gminy. Następne są tereny rolnicze z udziałem 17,7% oraz wody zajmujące ok. 2,5%. Tereny zajęte pod budownictwo mieszkaniowe, to jedynie 14 ha (0,03%). Struktura użytkowania gruntów w gminie jest odmienna od większości gmin w Polsce, co uwarunkowane jest dużą powierzchnią leśną oraz poligonem wojskowym. Tab. 2. Struktura użytkowania ziemi w gminie Kalisz Pomorski Rodzaj gruntów Powierzchnia [ha] Powierzchnia gminy ogółem Tereny użytkowane rolniczo ogółem 8493 w tym: grunty orne 6790 użytki zielone 1420 Tereny pod budownictwo mieszkaniowe: - indywidualne - wielorodzinne Tereny pod inwestycje 15 Lasy Wody otwarte 1190 Pozostałe (w tym nieużytki, inne) 1162 Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim WARUNKI NATURALNE I OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Tereny chronione Udział terenów podlegających ochronie na terenie gminy Kalisz Pomorski w latach wzrósł nieznacznie z 2530 ha do 2605 ha, co stanowi obecnie 5,42% powierzchni ogółem gminy. W stosunku do innych jednostek terytorialnych jest to niewielki udział. Dla porównania w powiecie drawskim udział ten wynosi 43,4% dla regionu zachodniopomorskiego 21,1%, zaś średnio dla kraju 32,5%. Na terenie gminy brak jest form najściślejszej ochrony prawnej, tj. rezerwatów przyrody oraz parków narodowych, bądź krajobrazowych. Z głównych form ochrony przyrody wymienić należy przede wszystkim: - dwa obszary chronionego krajobrazu o powierzchni 2530 ha: Pojezierze Drawskie powołany na podstawie ustawy o planowaniu przestrzennym oraz Okolice Kalisza Pomorskiego (na wschód od miasta), wyznaczony podstawie uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie, z dnia 17 listopada 1975 r. (uchwała Nr X/46/75); 16

17 - użytek ekologiczny - śródleśne oczko wodne Dębsko, wyznaczone w lasach Nadleśnictwa Kalisz Pomorski. Ponadto za użytek ekologiczny uznano teren leżący w pododdziale 456d Nadleśnictwa, Obrębu i Leśnictwa Kalisz Pomorski o powierzchni 1,23 ha, oraz Bagno Czertyńskie Leśnictwo Czertyń oddz. 339a o pow. 78,52 ha. Tab. 3. Wykaz obiektów przyrodniczych podlegających ochronie prawnej Przedmiot ochrony Położenie Wierzba biała powalona przez wichurę Łowicz Nadleśnictwo Drawsko Pom., Poligon Drawski Dąb szypułkowy obw. 671 cm Pełknica, Nadleśnictwo Drawsko Pom., Poligon Drawski Dąb szypułkowy obw. 476 cm Pełknica, Nadleśnictwo Drawsko Pom., Poligon Drawski Dąb szypułkowy obw. 405 cm Łowicz Nadleśnictwo Drawsko Pom. Buk zwyczajny obw. 469 cm Poźrzadło naprzeciw posesji 1A Sosna wejmutka obw. 308 cm Pełknica, Nadleśnictwo Drawsko Pom., Poligon Drawski Dąb szypułkowy obw. 567 cm Pełknica, Nadleśnictwo Drawsko Pom., Poligon Drawski Dąb szypułkowy obw. 495 cm Pełknica, Nadleśnictwo Drawsko Pom., Poligon Drawski Jałowiec pospolity, trzypniowy obw. 59, 57,100 cm Pełknica, Nadleśnictwo Drawsko Pom., Poligon Drawski Jałowiec pospolity obw. 84 cm Suchowo, Nadleśnictwo Drawsko Pom., Poligon Drawski Dąb szypułkowy obw. 631 cm Suchowo, Nadleśnictwo Drawsko Pom., Poligon Drawski Dąb szypułkowy obw. 667 cm Biały Zdrój za parkiem po lewej stronie Lipa drobnolista obw. 700 cm Biały Zdrój w parku naprzeciw wejścia Dąb zwyczajny obw. 430 cm Nadleśnictwo Kalisz Pom. Jałowcówka Buk zwyczajny obw. 323 cm Stara Studnica,Nadleśnictwo Kalisz Pom. Jałowcówka Dąb szypułkowy usunięty Borów, N-ctwo Drawsko Pomorskie oddz. 848 c. Poligon Drawski Lipa drobnolistna powalona i usunięta Biały Zdrój, przed domem nr 19 Dąb szypułkowy o obw. 437 cm nie odnaleziono Prostynia, przy drodze z Kalisza do Prostyni po lewej stronie Aleja 24 lip prowadząca do zamku XIV w. Działka nr 45/7 obręb 6 gmina Kalisz Pomorski Jesion o obwodzie pnia 346 cm Działka nr 7 obręb 3 gmina Kalisz Pomorski Dąb bezszypułkowy o obwodzie pnia 406 cm Działka nr 187/44 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Dąb bezszypułkowy o obwodzie pnia 630 cm Działka nr 187/44 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Dąb bezszypułkowy o obwodzie pnia 505 cm Działka nr 187/37 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Klon zwyczajny o obwodzie pnia 292 cm Działka nr 187/36 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Dąb bezszypułkowy o obwodzie pnia 555 cm Działka nr 187/36 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Grab o obwodzie pnia 260 cm Działka nr 187/36 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Buk o obwodzie pnia 500 cm Działka nr 187/36 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Dąb o obwodzie pnia 350 cm Działka nr 187/36 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Dąb o obwodzie pnia 425 cm Działka nr 187/36 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Dąb o obwodzie pnia 435 cm Działka nr 187/36 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Dąb o obwodzie pnia 344 cm Działka nr 187/36 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Jesion o obwodzie pnia 362 cm Działka nr 187/36 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Jesion o obwodzie pnia 396 cm Działka nr 187/36 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Dąb o obwodzie pnia 630 cm Działka nr 187/36 obręb Giżyno, gmina Kalisz Pomorski Klon zwyczajny o obwodzie pnia 385 cm Działka nr 105 obręb Poźrzadło Wielkie, gmina Kalisz Pomorski Buk zwyczajny o obwodzie pnia 312 cm Działka nr 63/1, obręb Dębsko, gmina Kalisz Pomorski Lipa szerokolistna o obwodzie pnia 380 cm Działka nr 63/1 obręb Dębsko, gmina Kalisz Pomorski Buk zwyczajny o obwodzie pnia 314 cm Działka n 12/1 obręb Pepłówek, gmina Kalisz Pomorski Źródło: opracowano na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim oraz opracowania Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Kalisz Pomorski na lata (str ) opracowanego przez Przedsiębiorstwo Obsługi i Realizacji Inwestycji FORT Sp. z o.o. 17

18 Ponadto na terenie gminy ochronie prawnej podlega szereg pomników przyrody, które przedstawia tabela 3. Pozostałe formy ochrony środowiska istniejące na terenie gminy to przede wszystkim strefa ciszy wyznaczona została na obszarze jeziora Mąkowary i jego pasie brzegowym. Obszary zasobowe Powierzchnia wód stojących (jezior) znajdujących się na obszarze Kalisza Pom. wynosi 710 ha. Na terenie gminy znajdują się także następujące urządzenia melioracji podstawowych utrzymywane i konserwowane przez Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie 1 : - Rzeka Drawica 15,1 km - Rzeka Głęboka 8,5 km - Rzeka Kamionka 5,5 km - Rzeka Korytnica 12,2 km - Rzeka Mąkowarka 1,5 km - Rzeka Prostynia 3,0 km - Rzeka Stawica 7,4 km - Rzeka Studzienica 8,5 km - Rzeka Zgnilec 3,0 km Ogółem na terenie gminy utrzymaniem i konserwacją objętych jest 65,2 km cieków podstawowych, w tym 23,4 km uregulowanych. Na terenie gminy znajdują się dwa złoża: kruszywa naturalnego grubego - pospółki - w Kaliszu Pomorskim i złoże kredy jeziornej Prostynia II. Eksploatacja złoża Kalisz Pomorski została zaniechana, złoże kredy jeziornej Prostynia II jest już wyeksploatowane. Lokalna żwirownia działa na terenie Kalisza Pomorskiego, a ta w okolicy Suchowa obecnie jest nieużytkowana (teren w gestii Nadleśnictwa Drawsko, pow. 0,18 ha). Ponadto stwierdzono występowanie kruszywa naturalnego drobnego; obecnie eksploatowanego doraźnie, dla potrzeb miejscowej ludności. Badania geologiczne wskazały na perspektywiczne możliwości wydobycia kopalin: piasku (2 rejony), kredy jeziornej (3 rejony) i torf (7 rejonów). 1 na podstawie Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego miasta i gminy Kalisz Pomorski na lata , Kalisz Pom., sierpień

19 CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO 2 Geomorfologia Gmina Kalisz Pomorski pod względem ukształtowania i rzeźby powierzchni ma zróżnicowany charakter. Cechuje się licznymi wzniesieniami i dolinami polodowcowymi. Klimat obszaru należy do umiarkowanych, o przewadze wiatrów zachodnich, północno zachodnich i północnych. Z uwagi na bliskość i zasobność zbiorników wodnych oraz dużą powierzchnię lasów charakteryzuje się dużą wilgotnością powietrza. Na terenie gminy występują liczne jeziora, przepływa tu wiele małych rzek i cieków wodnych, które nie stwarzają jednak zagrożenia powodziowego. Geomorfologia terenu została ukształtowana w kenozoiku. Na głębokości poniżej 100 m p.p.m. stwierdzono występowanie skał jurajskich i kredowych. Na nich zalega warstwa utworów trzeciorzędowych o miąższości metrów, wytworzonych w kenozoiku, w miocenie. Warstwę czwartorzędową tworzą piaski kwarcowe i ilaste oraz mułki z detrytusem roślinnym. Współczesna rzeźba na terenie gminy Kalisz Pom. wykształciła się w plejstocenie i holocenie. Warstwa utworów czwartorzędowych o miąższości metrów została wykształcona: - z piasków gliniastych w obrębie wysoczyzn moreny dennej, - z glin zwałowych o miąższości o 10 metrów, żwirów i głazów w obrębie pagórków moreny czołowej, - z piasków różnoziarnistych oraz miejscami z piasków ze żwirami w obrębie równin sandrowych. Wysoczyzny morenowe są poprzecinane licznymi rynnami i zagłębieniami. Utwory wodnolodowcowe tworzą niewielkie pagóry o owalnej, względnie kolistej podstawie i o wysokości względnej 10 metrów; w ich budowie przeważają piaski drobnoziarniste. Ze schyłku plejstocenu i początku holocenu pochodzą: - osady kredy jeziornej oraz mułki i gytie na obrzeżach mis jeziornych, - żwiry, piaski i mady w dolinach rzek. W obrębie północno-wschodnim gminy na południe od jeziora Lubie i na wschód od koryta Drawy występują wzniesienia moreny czołowej podfazy starszej od głównej fazy pomorskiej. W stosunku do otaczającego terenu są wyniesione przeciętnie o około metrów, choć na niektórych obszarach różnice te sięgają i więcej 40 metrów. Wysokości 2 podrozdział opracowano na podstawie Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Kalisz Pomorski na lata (str ). Opracowanie to zostało zrealizowane przez Przedsiębiorstwo Obsługi i Realizacji Inwestycji FORT Sp. z o.o. 19

20 największych kulminacji to: Rosyjskie Góry k. Kalisza (144 m), w rejonie Pępłówka (155 m). Ciągi wzniesień morenowych wyznaczają wododziały dopływów rzeki Drawy. Występują liczne obniżenia, zajęte przez niewielkie jeziorka oraz torfowiska. Często są to obszary bezodpływowe. Ryc. 4. Położenie Kalisza Pomorskiego na tle jednostek fizycznogeograficznych Kondrackiego. Źródło: opracowanie własne na podstawie mapy z regionalizacją fizycznogeograficzną J. Kondrackiego Morena denna Największe obszary znajdują się na północ i na południowy zachód od Kalisza Pomorskiego (w obrębie Pojezierza Wałeckiego). Występuje zarówno morena denna falista jak i morena denna pagórkowa. Tereny te należą do najżyźniejszych i są użytkowane rolniczo. Są to rejony wsi: Giżyno, Pomierzyn, Jasnopole (na północy) i Dębsko (na południu). Kotliny wytopiskowe z misami jezior i torfowiskami Kotlinki wytopiskowe usytuowane są głównie na południe od jeziora Lubie, w obrębie spiętrzeń czołowo morenowych. Powstały podczas deglacjacji lądolodu. W kotlinach tych występują niewielkie jeziorka, względnie torfowiska, a na ich obrzeżach osady holoceńskie. Są to przeważnie tereny podmokłe. Rynny polodowcowe 20

21 Rynna marginalna, rozciągnięta wzdłuż kierunku NWW-SEE, znajduje się na północ od terenów gminy i zajmuje ją jezioro Lubie (rzędna lustra wody 95,5 m n.p.m.). Na krótkim odcinku wzdłuż brzegu jeziora biegnie granica gminy. Skarpy nad jeziorem w tym rejonie osiągają wysokość 30 metrów względem lustra wody. Na południe od wzniesień przebiegają dwie stosunkowo duże rynny glacjalne: Dolina Studziennicy i Dolina Drawicy. Przy południowej granicy gminy również przebiegają dwie rynny polodowcowe o przebiegu równoleżnikowym. Pierwsza z nich usytuowana jest przy południowych obrzeżach poligonu wojskowego. Rozciąga się od jeziora Głębokie do Doliny Drawy. Środkiem jej zatorfionego dna płynie ciek Głęboka, którego wody przepływają przez jeziora Pańskie i Trzebuń (wzdłuż północnych ich brzegów przebiega granica administracyjna między gminami Drawno i Kalisz Pomorski.), a następnie uchodzą do Drawy. Druga z rynien położona jest wśród lasów Puszczy Drawskiej. Występuje w niej ciąg następujących jezior: Dębsko Krzywe (rzędna lustra wody 79,5 m n.p.m.), Szerokie, Mała Korytnica oraz znajdujące się w Gminie Drawno Dominikowo i Środkowe. Na północ od miejscowości Jaworze rozciąga się rynna glacjalna o przebiegu południowym. Na południu rynna ta jest silnie wypłycona, jej część północną zajmują jeziora Polanowskie i Jaworze. W dolinie rzeki Drawy i Prostyni oraz jej istotnych dopływów Drawicy, Korytnicy, Słupicy stwierdzono występowanie osadów holoceńskich. Równiny sandrowe Rozległe tereny sandrowe (utworzone na przedpolu fazy pomorskiej zlodowacenia bałtyckiego) położone są na południe od marginalnej rynny polodowcowej, zajmowanej przez jezioro Lubie i jednocześnie na zachód od koryta Drawy. Jest to strefa występowania szlaków sandrowych skierowanych na południe. Obszar ten nie jest jednak monotonną równiną. Występuje znaczna ilość zagłębień, które zajmowane są przez podmokłe, dawniej meliorowane obszary. Na równinach sandrowych położonych na południe od jeziora Lubie i na zachód od Doliny Drawy utworzono poligon wojskowy. W gminie tereny sandrowe występują również na południe od Kalisza Pomorskiego i jednocześnie na wschód od Drawy. Są porośnięte lasami Puszczy Drawskiej. Hydrologia Obszar gminy charakteryzuje dobra i średnia zasobność w wodę. Zapewniają to stosunkowo wysokie opady, których suma roczna kształtuje się na poziomie ok. 700 mm. Na omawianym obszarze przeważa odpływ wód podziemnych. Wody podziemne głównego poziomu użytkowego są reprezentowane przez piętro III-rzędowe. Są średnio izolowane przed 21

22 zanieczyszczeniami antropogennymi. Na południe od Kalisza utworzono obszar Wysokiej Ochrony Wód Podziemnych. Gmina Kalisz Pomorski położona jest prawie całkowicie w zlewni Drawy. Tylko niewielkie fragmenty jej północno-zachodnich i zachodnich granic należą do zlewni Iny, dopływu Odry oraz zlewni Regi, która jest zlewnią Przymorza. Najważniejszą rzeką, stanowiącą oś hydrograficzną gminy jest Drawa o długości całkowitej 195 km. Jest to rzeka pstrągowa, a ponadto stanowi obszar węzłowy o randze międzynarodowej. Jej źródła znajdują się na wysokości 144 m n.p.m. na północ od jeziora Drawsko, a ujście do Noteci leży na poziomie 29,2 m n.p.m. Powierzchnia zlewni całkowitej wynosi km². Drawa na terenie Gminy Kalisz Pomorski wpływa poniżej jeziora Małe Dąbie, które znajduje się jeszcze na obszarze Gminy Drawsko Pomorskie. Lustro wody tego jeziora położone jest na wysokości 89,9 m n.p.m. Na terenie gminy przepływ wód Drawy został zmodyfikowany z uwagi na budowę stopnia wodnego dla elektrowni w Bobrowie. Spiętrzenie wód na jeziorze Mielno zmieniło stosunki wodne tego regionu. Cofka wód sięgnęła do jeziora Zły Łęg. W rezultacie powstał nowy szlak wodny. Drawa opuszcza teren gminy na wysokości ujścia lewobrzeżnego dopływu o nazwie Mąkowarka, która odprowadza nadmiar wód z jeziora Mąkowarskiego. Rzędna lustra wody w tym miejscu wynosi 79,1 m n.p.m. Sieć hydrograficzna Drawy jest rozbudowana. Obszar gminy podzielony jest pomiędzy zlewnie licznych jej dopływów. Najważniejsze z nich to: - prawobrzeżne: Drawka, Pełknica, Głęboka, odwadniające tereny poligonu, - lewobrzeżne: Studzienica, Borowiak, Drawica, odwadniające wschodnie obszary gminy. Według Katalogu jezior polskich A. Choińskiego na ternie gminy znajdują się 63 jeziora o powierzchni większej od 1 ha. Występuje dużo zbiorników o bardzo małej powierzchni od 1,0 do 5,0 ha. Jedynie dwa jeziora mają powierzchnię przekraczającą 100 ha: Jez. Mąkowarskie (170,5 ha) oraz Jez. Dębsko Krzywe (121,6 ha). Warto nadmienić, że jeziora podlegają wypłycaniu i silnej eutrofizacji, przez co ich powierzchnia ulega zmniejszeniu (na Poj. Pomorskim w ciągu 20 lat zmniejszyła się o 9,6%). Najgłębsze jeziora w gminie to: Bobrowo Duże (34,1 m) oraz Mąkowarskie 31,0 m, które położone są w Dolinie Drawicy. Natomiast jeziora w Dolinie Drawy: Mielno, Zły Łęg, Jeziorak są relatywnie płytkie. W obrębie poligonu położonych jest 27 jezior, a wśród nich największe pod względem powierzchni to: Poźrzadło 49 ha, Głębokie 52,2 ha, Prostynia 57,7 ha, Mielno 36,4 ha. Oprócz jezior o genezie polodowcowej uwagę zwracają jeziora powstałe na skutek 22

23 działalności ludzkiej, są to m.in. Strunowo, Mostowe, Zalane. Wykaz podstawowych danych o największych jeziorach w gminie przedstawia tabela 4. Tab. 4. Podstawowe dane morfometryczne największych jezior w gminie Kalisz Pomorski Lp. Nazwa jeziora Powierzchnia (ha) Objętość wód (tys. m3) Głębokość średnia (m) Głębokość maksymalna (m) 1 Mąkowarskie 170, ,50 13,6 31,2 2 Krzywe Dębsko 121, ,70 5,9 18,1 3 Szerokie 76, ,20 6,1 15,8 4 Giżyno 63, ,80 11,2 26,3 5 Prostynia 57, ,20 2,2 4,8 6 Głębokie 52, ,30 6,5 14,5 7 Poźrzadło ,50 7,3 14,2 8 Zły Łęg 45,5 794,6 1,7 3,7 9 Jeziorak ,2 1,9 3,1 10 Mielno 36,4 386,3 1 2,5 Źródło: opracowano na podstawie Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Kalisz Pomorski na lata (str ) opracowanego przez Przedsiębiorstwo Obsługi i Realizacji Inwestycji FORT Sp. z o.o. Klimat Gmina Kalisz Pomorski położona jest w strefie klimatu umiarkowanego, przejściowego środkowej Europy, z charakterystyczną dla niej przejściowością i zmiennością. Następuje tu mieszanie się mas powietrza polarnego, arktycznego oraz zwrotnikowego. Klimat tu występujący jest przykładem wpływów klimatycznych krain poznańskiej i drawskiej, a więc obszarów pojeziernych i wielkich dolin. Rejon Pomorza Zachodniego cechuje się klimatem surowszym, chłodniejszym o zimach bardziej śnieżnych i dłuższych oraz z opadami wyższymi niż na obszarach sąsiednich np. w Dolinie Noteci, czy na Nizinie Szczecińskiej. Obszar gminy posiada klimat cieplejszy i suchszy od pozostałych mezoregionów krain pojeziernych. Przeważają wiatry z południowego zachodu i zachodnie. Okres wegetacyjny trwa 200 dni, zaczyna się w pierwszej dekadzie kwietnia, a kończy wraz z końcem października. Średnia roczna wielkość opadów wynosi ok mm, przy czym na miesiące wegetacyjne przypada ok. 550 mm opadu. Charakterystyczna dla tego typu klimatu jest łagodna amplituda temperatur. Średnia roczna temperatura to 7,8 C, przy czym w okresie wegetacyjnym jest to 12,7 C. 23

24 Gleby Gleby na ternie gminy nie należą do zbyt urodzajnych i mają niewielką wartość produkcyjną. Większość powierzchni gminy zajmują lasy, głównie bory świeże i bory mieszane świeże powstałe na glebach bielicowych. Użytki rolne zajmują ok. 8,5 tys. ha, z czego grunty orne stanowią niecałe 7 tys. ha. Przeważają gleby klasy IV i V, które stanowią odpowiednio 44% i 31% powierzchni gruntów ornych (GO). Ponadto występuje tu duży areał gruntów VI klasy bonitacyjnej (ponad 24%). Jedynie w okolicach Dębska i Suchowa występują gleby III klasy bonitacyjnej, które stanowią mniej niż 1% pow. GO. W związku z niską urodzajnością gleb, większość swego czasu leżała odłogiem, jednak z biegiem lat postępuje sukcesywne zalesianie gruntów najsłabszych klas bonitacyjnych. Dotyczy to zwłaszcza gruntów klasy VI oraz V. Biorąc pod uwagę przydatność rolniczą tych gleb, takie działanie określić można mianem racjonalnych. Pozostałe grunty niskich klas bonitacyjnych, które pozostają w użytkowaniu rolniczym wymagają dużego nakładu pracy i środków w celu prowadzenia opłacalnej ekonomicznie gospodarki rolnej. Gleby znajdujące się na terenie gminy w przeważającej części zostały utworzone na piaskach luźnych i żwirach. Jedynie w rejonie Dębska i na północ od Kalisza gleby wykształciły się na glinach lekkich oraz piaszczystych. Najżyźniejsze gleby znajdują się w rejonach miejscowości: Dębsko, Pomierzyn, Giżyno. Podobna jakością cechują się gleby zajęte przez użytki zielone. Gleb I i II klasy nie ma, zaś klasa III stanowi jedynie 3%. Największy udział zajmuje klasa V (46%) oraz IV (30%). Pozostałą powierzchnię użytków zielonych stanowi VI klasa bonitacyjna. Najżyźniejsze łąki znajdują się w obrębach: Pomierzyn, Suchowo, Jasnopole, Giżyno i Dębsko. Ogółem z gruntów pozostających w użytkowaniu rolniczym, zdecydowaną większość zajmują grunty najsłabszych klas bonitacyjnych, tj. V i VI, których udział sięga blisko 60% powierzchni ogółu użytków rolnych. Takie uwarunkowania glebowe nie sprzyjają prowadzeniu intensywnego rolnictwa na tym terenie. W porównaniu z innymi rejonami Polski gmina wypada niekorzystnie pod kątem warunków do rozwijania gospodarki rolnej (ryc. 5). 24

25 Ryc. 5. Położenie Kalisza Pomorskiego na tle kompleksów glebowo-rolniczych w Polsce lokalizacja Kalisza Pom. oznaczona czarną kropką Źródło: za IUNG w Puławach 2.2. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE LUDNOŚĆ I DEMOGRAFIA Wielkość populacji Liczba ludności w gminie Kalisz Pomorski na przestrzeni ostatniej dekady pozostaje na niemal niezmienionym poziomie. Wskazują na to wyniki danych Głównego Urzędu Statystycznego z lat 2002 (7347 osób) i 2013 (7383 osoby), według których w tym czasie przybyło jedynie 36 osób. Populacja gminy w ogólnej liczbie mieszkańców powiatu drawskiego stanowi 12,6%. Z ogólnej liczby 7383 mieszkańców (stan na ), większość (4361 osoby) zamieszkuje w mieście, zaś pozostałe 3022 osoby to mieszkańcy 25

26 wiejskiej części gminy. Wielkość populacji podawanej przez GUS potwierdzają również statystyki Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim. Na dzień 1 czerwca 2014 r. na pobyt stały w gminie zameldowanych było 7367 osób. Uwzględniając fakt niewielkich corocznych fluktuacji, rzędu kilkudziesięciu osób, można przyjąć, iż liczba ludności stagnuje i pozostaje na podobnym poziomie na przestrzeni ostatniej dekady. Sięgając nieco głębiej w przeszłość można zauważyć, iż liczba ludności w gminie nieco spadła. W 1995 roku gminę zamieszkiwały bowiem 7662 osoby, z czego 4242 w mieście i 3420 na terenie wiejskim. Trendy zachodzące na obszarze gminy nie odbiegają od trendów zachodzących w regionie zachodniopomorskim, jak i trendów ogólnopolskich i odzwierciedlają przemiany struktury społeczno-demograficznej oraz ekonomicznej, jakie zaszły w kraju w okresie transformacji gospodarki. Głównym powodem stagnacji demograficznej są procesy polegające na zmniejszającym się stale przyroście naturalnym oraz odpływie ludności do sąsiednich miast i bardziej atrakcyjnych regionów (także za granicę). Odpływ ten wiąże się ściśle z czynnikami ekonomicznymi, a mianowicie utrzymującym się wysokim bezrobociem, niskimi dochodami ludności, brakiem wyraźnych perspektyw na wzrost ekonomiczny w gminie. Stagnująca liczba ludności wpływa na utrzymywanie się niskiego wskaźnika gęstości zaludnienia, który wynosi 15,3 os./1km 2 przy średniej dla powiatu 33 os./1km 2 oraz dla województwa 75 os//1km 2. Taki stan powodowany jest po części specyfiką gminy, która ma dużą powierzchnię ogólną, w znaczącym stopniu zajętą jednak przez poligon wojskowy. Tab. 5. Zmiany liczby ludności w gminie Kalisz Pomorski w latach Lata ogółem Liczba ludności w tym mężczyźni kobiety Wskaźnik feminizacji Gęstość zaludnienia na 1 km2 Dynamika ludności (2000=100) ,0 15,30 100, ,0 15,32 100, ,3 15,31 100, ,2 15,21 99, ,3 15,13 98, ,0 14,99 97, ,4 14,92 97, ,7 14,91 97, ,5 14,77 96, ,5 14,97 98, ,9 15,22 99,7 26

27 ,3 15,29 100, ,7 15,33 100, ,3 15,35 100,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS Ryc. 6. Zmiana liczby mieszkańców ogółem oraz w podziale na płeć w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS Stan liczby ludności kształtowany jest poprzez przyrost naturalny oraz ruch migracyjny (napływ-odpływ), wyrażający się tzw. saldem migracji. Na kształtowanie się wskaźnika przyrostu naturalnego wpływ ma stopa urodzeń oraz zgonów. W okresie najniższą liczbę urodzeń żywych zanotowano w 2006 r. (76) oraz w 2013 (78), co daje wskaźnik na poziomie ok. 10,6 urodzeń na 1000 osób. Generalnie wskaźnik liczby urodzeń wykazuje tendencję spadkową, bowiem na początku lat 2000 wskaźnik ten sięgał ok. 13 urodzeń na 1000 ludności (lata ), co przekłada się na ok. 100 urodzeń rocznie. Tendencja, jakkolwiek niekorzystna z punktu polityki społecznej, jest zbieżna z trendami zachodzącymi w skali całego kraju. Tab. 6. Ruch naturalny w gminie Kalisz Pomorski w latach Lata Urodzenia żywe Zgony Zgony niemowląt ogółem Przyrost naturalny Małżeństwa Urodzenia żywe Zgony Przyrost naturalny na 1000 ludności Małżeństwa

28 ,8 8,8 4,0 4, ,0 8,7 1,3 4, ,8 10,2 2,7 3, ,5 10,0-1,5 4, ,4 10,9-0,5 4, ,5 10,5 3,0 6, ,9 12,2-1,4 6, ,4 9,7 2,8 7, ,5 11,5 1,1 7, ,5 8,0 1,5 4, ,1 8,7 3,4 5, ,6 9,9 0,7 4,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS W przypadku zgonów zaobserwować można niewielkie fluktuacje. Ich liczba w latach pozostawała na zbliżonym poziomie i wahała się średnio w granicach osób. Warto jednak odnotować, iż po okresie wzrostu liczby zgonów w latach , kiedy to nastąpiło apogeum w analizowanym okresie (89 zgonów), w okresie nastąpił nieznaczny spadek średniorocznej liczby zgonów (w 2013 r. 73). Tym samym wskaźnik zgonów wyniósł 9,9 zgonów/1000 ludności. Powyższe uwarunkowania przyczyniły się do obniżenia się wielkości przyrostu naturalnego, z 30 osób (4,1 osób w przeliczeniu na 1000 mieszkańców) w roku 2002 do 5 osób (0,7 osób/1000 ludności) w roku W okresie trzykrotnie odnotowano ujemny przyrost naturalny (największy -11 osób w roku 2005 oraz -10 w roku 2008). Analizowany proces demograficzny spowodowany jest różnorakimi przyczynami, które zachodzące w całym bloku państw Europy środkowo-wschodniej i wynikają z transformacji ustrojowej jaka dokonała się po 1989 roku. Czynniki te pozostają w dużym stopniu niezależne od sytuacji w gminie oraz działań władz samorządowych. Najważniejszymi z nich wydają się być czynniki natury ekonomicznej (bezrobocie, niskie dochody ludności, trudności z zabezpieczeniem podstawowego bytu: mieszkanie, możliwości utrzymania rodziny oraz brak perspektyw na poprawę sytuacji ekonomicznej), jak i demograficznej (malejąca liczba zawieranych małżeństw, odkładanie założenia rodziny na później, świadoma decyzja kobiet o nieposiadaniu dzieci, wejście w wiek matrymonialny osób z niżu demograficznego, a tym samym kobiet w wieku rozrodczym). Generalnie krzywa przyrostu naturalnego maleje, bowiem o ile na przestrzeni lat średni roczny przyrost wynosił 20 osób, to w latach spadł on do poziomu 14 osób (średnio 1,9 osób/1000 m-ców). 28

29 Ryc. 7. Zmiana liczby urodzeń, zgonów oraz przyrost naturalny w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS Liczba zawieranych małżeństw, świadcząca potencjalnie o wysokości wskaźnika urodzeń w przyszłości, kształtuje się na poziomie małżeństw rocznie (tym samym wskaźnik wynosi 4-8 małżeństw/1000 m-ców) i w latach miała charakter sinusoidalny. W latach liczba małżeństw była ustabilizowana na poziomie ok. 30 rocznie, po czym w okresie nastąpił ich wyraźny wzrost do poziomu nieco ponad 50, by w latach spaść do poziomu małżeństw na rok. Obok przyrostu naturalnego kolejnym czynnikiem kształtującym poziom wzrostu ludności jest saldo migracji. Gmina Kalisz Pomorski odznacza się niekorzystnym saldem migracji bowiem w latach saldo przez cały czas ma wartość ujemną, za wyjątkiem roku 2011, kiedy to odnotowana dodatnią wartość wskaźnika salda migracji (+23 osoby). Trend ujemnego salda migracji ma jednakże charakter wygasający. W latach średnia roczna wartość tego wskaźnika wynosiła -37 osób, podczas gdy w latach było to już jedynie -7 osób. 29

30 Ryc. 8. Ruch migracyjny w gminie Kalisz Pomorski w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS Malejące saldo migracji spowodowane jest głównie malejącym napływem ludności z obszarów wiejskich. Przyczyn takiego stanu rzeczy upatrywać można w zmianach na rynku pracy. Ludność migrująca, to głównie osoby w wieku produkcyjnym, którzy przemieszczają się w poszukiwaniu pracy. Bezrobocie ciągle utrzymuje się na wysokim poziomie, co pozostaje nie bez echa na migracje. W latach w gminie utrzymywał się niekorzystny bilans w saldzie migracji zagranicznych. W tym okresie więcej osób wyjeżdżało za granicę, niż przybywało z powrotem. Trendy te powodowane były głównie wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej (UE) i otwarciem rynków pracy dla nowych krajów członkowskich. Po pierwszej fali wyjazdu, w roku 2009 bilans ten udało się wyrównać, bowiem wyniósł on 0, zaś w latach był nawet minimalnie dodatni (średniorocznie +3 osoby). W roku 2013 odnotowane jednak ponownie ujemny wskaźnik salda migracji zagranicznych, co może stanowić zapowiedź kolejnej fali migracyjnej. Ogólny bilans migracji (krajowych i zagranicznych) w analizowanych okresie w gminie Kalisz Pomorski jest niemal corocznie ujemny. Wyjątek stanowi rok 2011, kiedy wskaźnik wyniósł +3,4 osoby/1000 m- ców. W pozostałych latach wskaźnik migracji był ujemny i wahał się od -0,5 os./1000 m-ców w roku 2012 do -9,6 os./1000 m-ców w roku Zgodnie z biologiczną prognozą ludności opartą na przyroście naturalnym w najbliższej dekadzie w gminie populacja powinna zwiększyć się o ok osób. 30

31 Uwzględniając prognozę migracyjną można założyć trzy warianty. W pierwszym wariancie (regresywny), przy założeniu, że w analizowanym okresie nie będzie istotnych inwestycji prorozwojowych i utrzymają się aktualne trendy migracyjne, saldo migracyjne będzie ujemne i wyniesie ok osób. Przyrost naturalny nie zrekompensuje takiego ubytku i w efekcie końcowym liczba ludności w gminie spadnie o ok osób. W efekcie liczba ludności może oscylować w granicach ok osób. Drugi wariant (stagnacyjny), uwzględniający stały, choć powolny wzrost nowych inwestycji i miejsc pracy oraz utrzymywanie się dotychczasowego poziomu życia, może wpisywać się w aktualne trendy skutkujące niewielką sinusoidalną coroczną zmianą, co w efekcie końcowym przyczyni się do utrzymania ludności na poziomie ok osób. Ostatni z wariantów (progresywny), zakładający znaczący wzrost inwestycji prorozwojowych pozwoliłby na zwiększenie liczby ludności do poziomu ok osób. Należy tu dodać, iż najbardziej prawdopodobne są (niestety) warianty pierwszy bądź drugi, z uwagi na fakt, iż w wiek rozrodczy będą w kolejnych latach wchodziły roczniki niżu demograficznego. Skutkować to może obniżeniem stopy przyrostu naturalnego. Z takiej sytuacji istnieją wyjścia, lecz wymagają one intensywnych zabiegów władz samorządowych w zakresie polityki prorodzinnej i społecznej. W obliczu bierności bądź nieefektywnych programów krajowych, władze niektórych regionów same podejmują inicjatywy w tym zakresie. Jako przykład można podać tu chociażby program utworzenia tzw. specjalnej strefy demograficznej w woj. opolskim, jako jednym z najbardziej zagrożonych wyludnieniem. Jest to bardzo szeroki program, który przewiduje m.in.: dotowanie rodzin z dziećmi, stworzenie warunków do ich wychowywania i opieki nad nimi, zatrudnienie opiekunek do dzieci, wsparcie finansowo inicjatywy rodziców, którzy sami mogliby zakładać przedszkola, becikowe dla rodziców, refundacja kosztów szczepień noworodków, dotacje, preferencyjne pożyczki oraz preferencyjne podatki dla inwestorów zakładających firmy w regionie, zmiany w sferze edukacji (więcej praktyk zawodowych bezpośrednio w zakładach pracy, położenie nacisku na naukę praktycznych umiejętności zamiast teorii oraz uruchomienie programu, pozwalającego absolwentom szkół ułatwienie założenia własnej działalności gospodarczej), oraz szereg innych przywilejów. 31

32 Tab. 7. Ludność według płci i wieku w gminie Kalisz Pomorski w 2013 r. Grupa wiekowa Ogółem Mężczyźni Kobiety Wskaźnik feminizacji , , , , , , , , , , , , , , , ,9 85 i więcej ,7 RAZEM ,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL. GUS Struktura płci dla gminy wykazuje zachowane i naturalnie kształtujące się proporcje między udziałem kobiet i mężczyzn, podobnie jak w skali całego województwa zachodniopomorskiego. Przewaga kobiet w społeczeństwie, która widoczna jest także w gminie Kalisz Pomorski, jest zjawiskiem powszechnym w krajach kręgu cywilizacji zachodniej. Istotna jest jednakże wysokość tej nadwyżki, wyrażona współczynnikiem feminizacji /Wf/, który określa liczbę kobiet przypadającą na 100 mężczyzn. W gminie Kalisz Pom. na 100 mężczyzn przypadają 103 kobiety. Wysokość współczynnika feminizacji jest nieco niższa aniżeli w kraju, co wynika z faktu, że najbardziej sfeminizowane są duże miasta, które podnoszą przez to średnią dla kraju, Dla terenów wiejskich, czy też gmin miejskowiejskich proporcje te są zbliżone do średniej dla gminy. Najwyższe wartości wskaźnik feminizacji przyjmuje w najstarszych grupach wiekowych, co jest prawidłowością wynikającą m.in. z dłuższego średniego życia kobiet oraz wyższej śmiertelności mężczyzn w wieku powyżej 50, a zwłaszcza 60 lat. Wskaźnik feminizacji znacząco rośnie w grupie powyżej 70 32

33 roku życia, gdzie przekracza 185. W młodszych grupach wiekowych nieznacznie przeważają mężczyźni, co wynika z przyczyn naturalnych, jako że statystycznie na 1000 urodzeń rodzi się średnio chłopców. Przewaga ta z reguły utrzymuje się do roku życia, gdzie proporcje się wyrównują. W gminie Kalisz Pomorski przewaga kobiet, oprócz wieku poprodukcyjnego, uwidacznia się ponadto w następujących grupach wiekowych: 0-4 lata (Wf = 117,9; co jest pewnym ewenementem), lata (Wf = 113,1), (Wf = 114,2), (Wf = 116,4) i wspomniana już grupa pow. 70 lat. Najistotniejsze znaczenie dotyczące wskaźnika feminizacji wydaje się mieć jego wartość w grupie wieku lat, tj. w wieku najczęstszego zawierania małżeństw. W Kaliszu Pomorskim sytuacja wydaje się względnie korzystna bowiem występuje relacja bliska 1:1. Ryc. 9. Wskaźnik feminizacji wg grup wiekowych w gminie Kalisz Pomorski w 2013 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS W wyniku tendencji zachodzących w ruchu naturalnym oraz migracyjnym zmianie uległa także struktura wieku mieszkańców w gminie Kalisz Pomorski. Analiza przemian struktury wieku ludności w latach wykazała: - spadek liczby i udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym (mężczyźni i kobiety w wieku 0-17 lat) - od 27,3% do 21,6%. Zjawisko to będące konsekwencją spadku liczby urodzeń najwyraźniej zaznacza się w grupie wiekowej lat spadek o 55%. Generalnie we wszystkich grupach wiekowych w przedziale 0-19 lat widoczny jest 33

34 coroczny spadek liczebności w poszczególnych rocznikach. Taka sytuacja rodzi określone konsekwencje w postaci zmniejszonego zapotrzebowania na usługi przedszkolne, czy edukacyjne. Warto tu podkreślić iż maksymalny dołek demograficzny już raczej minął, bowiem o ile liczebność wspomnianej grupy lat w 2013 r. stanowiła jedynie 64% stanu z 2002 r., o tyle liczebność najmłodszej grupy dzieci (w wieku 0-4 lata) w roku 2013 stanowiła już 84% stanu z roku Z uwagi na fluktuacyjny charakter trendów demograficznych w Polsce (w tym w gminie i całym regionie) należy oczekiwać, iż w najbliższych latach sytuacja w najmłodszych grupach wiekowych będzie prezentowała się nieco lepiej niż w ostatniej dekadzie. W wieku rozrodczym są bowiem osoby z wyżu demograficznego w wieku lata. Biorąc pod uwagę iż kobiety coraz później decydują się na urodzenia dziecka, jest to potencjalna grupa która bądź już zdecydowała się na posiadanie dziecka, bądź też zdecyduje się na to w najbliższym czasie. Ostrożnie można zatem prognozować iż liczebność roczników szkolnych będzie podlegała sukcesywnemu acz powolnemu zmniejszeniu (ocena w oparciu o analizę trendów demograficznych z lat ), przy czym nie będzie ona jednorodna i będzie podlegała niewielkim fluktuacjom w poszczególnych latach; - wzrost liczby i udziału ludności w wieku produkcyjnym (mężczyźni w wieku lata; kobiety w wieku lat) od 60,0% do 63,0%. Zjawisko to jest konsekwencją wchodzenia w wiek produkcyjny roczników dwóch wyżów demograficznych. Najwyraźniej zaznacza się w grupie wieku lat wzrost o 138% oraz lata wzrost o 90%. Warto przy tej okazji zauważyć fakt, iż są to roczniki, które niebawem zaczną opuszczać rynek pracy i wchodzić w wiek emerytalny. Niesie to za sobą konsekwencje dwojakiego rodzaju. Z jednej strony zwalniać się będą miejsca na rynku pracy dla osób młodszych, co może wpłynąć na zmniejszanie się skali bezrobocia. Z drugiej grupa ta będzie potrzebowała zwiększonego zapotrzebowania na usługi geriatryczne, co wymaga odpowiednich kadr specjalistów (lekarzy, opiekunów osób starszych, itp.). W miejsca zwalnianie przez osoby starsze sukcesywnie wchodzą osoby z drugiej fali wyżu demograficznego, tj. osoby w wieku lat, których liczebność z roku 2013 jest większa niż była w roku 2002 (średni wzrost to 17,8%). W całej tej grupie wiekowej, szczególną uwagę zwracają roczniki lata, na którą przypadł szczyt drugiego wyżu demograficznego (liczebność tej grupy wzrosła o 40% w stosunku do roku 2002). Generalnie w najbliższej dekadzie liczebność grupy w wieku produkcyjnym będzie powoli acz sukcesywnie się zmniejszała. Potwierdza to analiza z lat , w których ubyło już 116 osób; 34

35 - wzrost liczby i udziału ludności w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni w wieku powyżej 65 lat i kobiety w wieku powyżej 60 lat) od 12,7% do 15,4% (odsetek ludności najstarszej przekraczającej próg 14% demografowie przyjęli określać, jako proces starzenia się społeczeństwa). Zjawisko szybko postępującego starzenia się ludności jest konsekwencją utrwalającej się tendencji do wydłużania się życia ludzkiego oraz stopniowym przesuwaniem się do tej grupy wiekowej osób z powojennego wyżu demograficznego. Wzrost przyrostu liczebnego najsilniej zaznacza się w grupie najstarszej, tj. 85 i więcej lat, który zwiększył się o 83% (w wartościach bezwzględnych wzrost z 47 osób w roku 2005 do 86 w roku 2013). Taki trend potwierdza obserwowane i opisane powyżej prawidłowości dotyczące wydłużania się życia ludzkiego. Należy tu wyraźnie zaznaczyć, iż sytuacja ta niesie za sobą istotne reperkusje. Zbliżanie się osób z wyżu kompensacyjnego lat 50-tych do granicy wieku emerytalnego, będzie skutkowało w najbliższym 10-leciu intensyfikacją wzrostu liczebnego tej grupy wiekowej i wzmożonym ruchem przechodzenia tych osób na świadczenia emerytalne. Trendy, jakie zachodzą w gminie są oczywiście zbieżne z trendami w regionie, jak i w całym kraju, gdzie obserwujemy zastój demograficzny oraz proces starzenia się społeczeństwa. W efekcie wzmaga się rola władz krajowych i lokalnych w zakresie sprostania wyzwaniom polityki społecznej i szukania odpowiednich rozwiązań łagodzących niekorzystne skutki sytuacji demograficznej. Postępuje wzrost presji na zapewnienie świadczeń emerytalnorentowych, które w ujęciu globalnym stanowią coraz większy udział w strukturze wydatków budżetowych. Rośnie także zapotrzebowanie na usługi geriatryczne oraz domy pomocy społecznej świadczące usługi bytowe, opiekuńcze i edukacyjne dla osób wymagających całodobowej opieki z powodu wieku, choroby bądź też pogłębiającej się niepełnosprawności. Jest to wyzwanie dla władz samorządowych, aby zadbały o przyjęcie odpowiedniej strategii polityki społecznej. Jako przykłady, które można naśladować w tym zakresie, można wspomnieć chociażby budowę przez Szczecińskie TBS mieszkań specjalnie przystosowanych dla osób starszych i niepełnosprawnych. Są one dostosowane do potrzeb tychże osób, posiadają m.in.: szerokie drzwi w pomieszczeniach, wygodne poręcze, antypoślizgowe posadzki, specjalną windę w budynku, urządzenia techniczne, okna i drzwi dostosowanego obsługi przez osoby na wózku inwalidzkim (np. włączniki światła instalowane niżej niż standardowo). Wzmiankowany projekt nie sprowadza się jednakże tylko do rozwiązań architektonicznych. Przewiduje też inne udogodnienia dla seniorów, np. powstanie Ośrodek Wsparcia Dziennego świetlica środowiskowa z ofertą kulturalną, punkt 35

36 konsultacyjny Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie, stała podstawowa opieka pielęgniarki i lekarza i szereg innych. Ryc. 10. Piramida wieku i płci w gminie Kalisz Pomorski w roku 2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS Znaczący spadek tempa przyrostu liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym (z 2028 do 1563 osób spadek o 465 osób, tj. 23%) w warunkach relatywnie niższego wzrostu liczby ludności w wieku poprodukcyjnym (z 933 do 1138 osób wzrost o 205 osób, tj. 22%), przyczynił się do spadku liczby ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Na przestrzeni lat wskaźnik obciążenia demograficznego zmniejszył się z 71,1 do 58,7 osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Trend ten spowodowany był jednakże głównie dużym spadkiem udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym, nie zaś spadkiem ludności w wieku poprodukcyjnym. 36

37 Ryc. 11. Zmiana relacji grup wieku ekonomicznego (przedprodukcyjny, produkcyjny, poprodukcyjny) w gminie Kalisz Pomorski w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS W najbliższych latach należy spodziewać istotnego wzrostu tego wskaźnika, bowiem na wiek emerytalny będzie przechodziło coraz więcej osób z wyżu demograficznego lat 50. XX w. Świadczy o tym zmiana trendu w roku 2008 (wskaźnik wyniósł wtedy 55,3), bowiem od tego czasu notujemy coroczny wzrost wskaźnika. Relatywnie zatem coraz większa grupa osób będzie pozostawała na utrzymaniu kurczącej się liczby osób w wieku produkcyjnym. Ten negatywny trend będzie nieco hamowany w perspektywie długookresowej przez zmiany przyjęte w prawie dotyczące wydłużenia wieku pracy do 67 lat. Ciekawą relację można także obserwować na przykładzie zmian wskaźnika liczby osób w wieku poprodukcyjnym w przeliczeniu na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym. Z tab. 8. wyraźnie widać gwałtowny proces starzenia się społeczeństwa. W ciągu nieco ponad dekady (lata ) wartość wskaźnika wzrosła z 44,1 osób do 71,4 osób w wieku poprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym. Jeśli takie tempo nadal się utrzyma to już za kilkanaście lat wielkość populacji w obu grupach może się wyrównać. 37

38 Tab. 8. Zmiany ludności według grup wieku ekonomicznego w gminie Kalisz Pomorski w latach Ludność Lata ogółem w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym przedprodukcyjnym w tym w wieku produkcyjnym poprodukcyjnym ogółem % ogółem % ogółem % w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym , , ,7 71,1 44,1 21, , , , ,8 21, , , ,7 66,8 46,4 21, , , ,8 64,1 49,0 21, , , ,8 61,5 50,9 20, , , ,8 58,1 53,5 20, , , ,0 57,7 55,0 20, , , ,0 57,7 55,4 20, , , ,1 55,3 58,2 20, , , ,2 56,6 57,7 20, , , ,4 54,2 61,9 20, , , ,0 54,3 66,2 21, , , ,9 56,5 70,5 23, , , ,4 58,7 71,4 24,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL. GUS Wynikający ze specyfiki charakteru demograficznego, odnotowany w latach (a także w latach 90.) znaczący przyrost ludności w wieku produkcyjnym, w warunkach likwidacji części miejsc pracy, był istotnym czynnikiem wzrostu bezrobocia. Oddziaływanie czynnika demograficznego na sytuację na rynku pracy ma miejsce również obecnie. Wskazuje na to analiza porównawcza liczebności roczników wchodzących i wychodzących z wieku produkcyjnego. Jak wykazał powyższa analiza, w najbliższej dekadzie siły te powinny się równoważyć, bowiem zwiększonemu odpływowi osób starszych towarzyszy presja na miejsca pracy ze strony młodszych roczników. Z analizy demograficznej wynika, że szczyt presji ma miejsce obecnie i może utrzymywać się jeszcze przez jakiś czas, by po kilku latach istotnie osłabnąć (na rynek pracy będą wchodziły roczniki coraz mniej liczne). Rozmieszczenie ludności Rozmieszczenie ludności w gminie jest bardzo nierównomierne. Poza miastem, które jako stolica gminy koncentruje większość ludności (ok. 59%), największa populacja zamieszkuje w sołectwach: Pomierzyn 484 osoby (6,6% ogółu ludności w gminie), Giżyno os. (5,1%), Cybowo 324 os. (4,4%) oraz Suchowo 311 os. (4,2%). Najmniejsza 38

39 populacja zamieszkuje w sołectwach: Głębokie 45 os. (0,6%), Krężno 59 os. (0,8%) i Prostynia 68 os. (0,9%). Tab. 9. Rozmieszczenie ludności w gminie Kalisz Pomorski wg sołectw w 2013 r. Lp. Sołectwo Powierzchnia (km²) pozostałe miejscowości w sołectwie Liczba ludności Gęstość zaludnienia na 1 km² 1 miasto Kalisz Pomorski 11, ,0 2 Biały Zdrój 31, ,0 3 Bralin 19, ,8 4 Cybowo 19, ,2 5 Dębsko 42,55 Lipinki, Łowno 241 5,7 6 Giżyno 23,08 Wierzchucin, Skotniki ,4 7 Głębokie 47 Jaworze 45 1,0 8 Krężno 14,65 Pruszcz, Pniewy, Siekiercze, Smugi 59 4,0 9 Pepłówek 7, ,5 10 Pomierzyn 16,8 Tarnice, Ślizno ,8 11 Poźrzadło Wielkie 37, ,0 12 Prostynia 7, ,6 13 Sienica 11, ,7 14 Stara Korytnica 17,14 Karwiagać 141 8,2 15 Stara Studnica 11, ,9 16 Suchowo 160,4 Jasnopole, Borowo 311 1,9 17 Razem 480, ,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim, referat ewidencji ludności; stan na 01 czerwca 2014 r. Zdecydowana większość ludności koncentruje się w centralnej i północno-wschodniej części gminy. Słabo zaludniona jest część zachodnia gminy, gdzie jednak dominują lasy oraz zlokalizowany jest poligon wojskowy, co utrudnia bądź uniemożliwia rozwój sieci osadniczej. Największą miejscowością w tej części gminy jest wieś Prostynia (68 os.) Także w południowej części gminy przeważają zwarte kompleksy leśne i tym samym sieć osadnicza jest tutaj słabo rozwinięta, a z większych wsi wymienić można dwie: Dębsko oraz Biały Zdrój. Podstawową oś osadniczą gminy wytyczają droga krajowa DK10 oraz droga wojewódzka 175, które krzyżują się na terenie miasta Kalisz Pom BEZROBOCIE I RYNEK PRACY Transformacja ustroju polityczno-gospodarczego kraju przyczyniła się do zmiany struktury społeczno-zawodowej ludności oraz jej źródeł utrzymania. Pomimo faktu, iż nadal 39

40 głównym źródłem utrzymania większości gospodarstw domowych jest czynna praca zawodowa, wykonywana zarówno na rachunek własny (w szczególności w rolnictwie), jak i praca najemna, to kolejne spisy ludności wykazują, iż udział tej grupy sukcesywnie maleje. Zmiana ta następuje przy jednoczesnym wzroście udziału ludności utrzymującej się z pozostałych źródeł, w tym głównie źródeł o charakterze socjalnym (utrzymujący się z tytułu rent i emerytur) oraz przede wszystkim powstania i liczebnego rozwoju grupy osób deklarujących inne źródła utrzymania (głównie zasiłki dla bezrobotnych lub pomoc opieki społecznej). W wyniku następujących zmian zaczyna kształtować się niekorzystna struktura ludności posiadające własne źródło utrzymania (następuje wzrost udziału osób nie utrzymujących się z pracy na korzyść innych źródeł, w tym emerytur i rent). W 2002 r. w gminie Kalisz Pomorski z pracy najemnej poza rolnictwem utrzymywało się ok. 38% ludności posiadającej własne źródło utrzymania, bądź zamieszkujących we wspólnym gospodarstwie domowym z utrzymującym. Praca poza rolnictwem na rachunek własny stanowiła główne źródło utrzymania dla ok. 4,7% osób, zaś z pracy w rolnictwie utrzymywało się blisko 12% osób. Ze źródeł niezarobkowych, w tym z tytułu emerytur i rent, utrzymywało się ok. 29,5% osób posiadających własne źródło utrzymania bądź też zamieszkujących z osobą utrzymującą. Dane spisu powszechnego za rok 2011 nie zostały zagregowane do poziomu gmin, jednakże trendy zachodzące w całym powiecie drawskim można w pewny przybliżeniu ekstrapolować również do poziomu gmin tego powiatu. Wskazują one jednoznacznie na spadek udziału osób utrzymujących się z pracy najemnej poza rolnictwem (27,2%) oraz pracy na rachunek własny poza rolnictwem (3,4%). O ile udział osób utrzymujących się ze źródeł niezarobkowych (emerytura, renta) jest na zbliżonym poziomie 30%, to znacząco wzrósł odsetek osób utrzymywanych (ok. 32%). Trendy, które obserwujemy w powiecie drawskim nie odbiegają istotnie od sytuacji w regionie zachodniopomorskim oraz od sytuacji ogólnokrajowej. Różnice zaznaczają się jedynie w nasileniu omawianych zjawisk. Liczba pracujących cechuje się ciągłymi fluktuacjami. W podziale na płeć zauważalna jest istotna zmiana, która dokonała się na rynku pracy. W pierwszej połowie lat 2000-nych w strukturze pracujących przeważali mężczyźni, to z chwilą wystąpienia kryzysu na rynkach globalnych wśród pracujących zaczęły przeważać kobiety. Należy tu jednak wspomnieć, iż statystyki GUS nie obejmują pracujących w sektorze indywidualnych gospodarstw rolnych, małych firmach (do 9 os.) oraz w jednostkach budżetowych działających w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego, w których to sektorach przeważają mężczyźni. 40

41 Ryc. 12. Zmiana liczby pracujących ogółem oraz w podziale na płeć w gminie Kalisz Pomorski w latach * *- liczba nie obejmuje pracujących w jednostkach budżetowych działających w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego, osób pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie, duchownych oraz pracujących w organizacjach, fundacjach i związkach; bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób (od 2000 r.). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, GUS Ważną ekonomicznie i społecznie kwestią jest poziom średniego wynagrodzenia za pracę. Według danych GUS za 2012 rok, w powiecie drawskim poziom świadczeń płacowych odstaje od przeciętnego poziomu wynagrodzeń w kraju i nie przekracza poziomu 2980 zł brutto. Stosunek do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej wynosił tym samym ok. 75,5%. Istotną społecznie kwestią w diagnozie układu lokalnego jest problem bezrobocia. Jest to również jedna z głównych determinant sytuacji ekonomicznej gminy i perspektyw jej rozwoju społecznego i gospodarczego. Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Drawsku Pomorskim stopa bezrobocia w gminie Kalisz Pom. Pozostaje na wysokim poziomie (2011 r osób, 2013 r. 763 osoby). Jednakże analiza trendu wskazuje, że na przestrzeni lat stopa bezrobocia spadła z 18,5% do 16,2%. Nadal jednak jest to wskaźnik wyższy aniżeli średnio w kraju, bowiem wg. danych Głównego Urzędu Statystycznego w 41

42 lutym br. stopa bezrobocia wynosiła 13,9 proc. (wobec 14,4 proc. rok wcześniej). W ostatnim roku (styczeń styczeń 2014) największy spadek liczby bezrobotnych nastąpił w województwach: lubuskim i zachodniopomorskim (po 1,4 pkt proc.). Najnowsze dane dotyczące sytuacji bezrobotnych w gminie Kalisz Pom. na koniec I-go kwartału 2014 r. wskazują na dalszy stopniowy spadek liczby bezrobotnych, których na koniec marca było 680 osób. Taka sytuacja jest po części efektem poprawy koniunktury na rynku krajowym, jak i na rynkach globalnych. Sytuacja i stan coraz silniejszych powiązań rynku krajowego z rynkami europejskimi w efekcie końcowym przekłada się także na krajowy, jak i lokalne rynki pracy. Tab. 10. Liczba bezrobotnych ogółem oraz w podziale na płeć w gminie Kalisz Pom. Rok Ogółem Kobiety Bezrobotni w tym Mężczyźni % kobiet Wskaźnik bezrobocia rejestrowanego ,7 18, ,1 17, ,8 16,2 Źródło: opracowano na podstawie danych dostarczonych przez UM w Kaliszu Pom.; za: Powiatowym Urzędem Pracy w Drawsku Pomorskim Wśród bezrobotnych w gminie Kalisz Pom. przeważają kobiety, ale należy zaznaczyć, że w ostatnich dwóch latach ich udział znacząco zmalał. Spadek poziomu bezrobocia jest zatem przede wszystkim wynikiem poprawy wśród kobiet, bowiem ich liczba istotnie zmalała z poziomu 508 osób (stan na koniec 2011 r.), co stanowiło 60% ogółu bezrobotnych do 418 osób (stan na koniec 2013 r.) i tym samym udział kobiet w gronie osób bezrobotnych zmniejszył się do 54,8%. Liczba bezrobotnych wśród mężczyzn w tym czasie pozostała na niemal niezmiennym poziomie (343 osoby w 2011 r. i 345 osób w 2013 r.). 42

43 Ryc. 13. Zmiana liczby bezrobotnych w podziale na płeć w gminie Kalisz Pomorski w latach Źródło: opracowano na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Drawsku Pomorskim Tab. 11. Bezrobotni według grup wiekowych w gminie Kalisz Pom. Rok Bezrobotni powyżej 50 roku osoby pomiędzy do 25 roku życia poszukujący pracy życia roku życia ogółem % ogółem % ogółem % ogółem , , , , , , , , ,1 24 Źródło: opracowano na podstawie danych dostarczonych przez UM w Kaliszu Pom.; za: Powiatowym Urzędem Pracy w Drawsku Pomorskim Analiza bezrobotnych według grup wiekowych wskazuje, iż dwie najbardziej zagrożone bezrobociem grupy to osoby młode (w wieku do 25 lat) i osoby starsze (pow. 50 roku życia). Udział osób młodych (do 25 lat) wynosi 18,6% (142 osoby), zaś osób pow. 50 lat 25,3% (193 osoby). Sytuacja ta pozostaje niemal niezmieniona, bowiem w 2011 roku w grupie osób młodych bez pracy pozostawały 154 osoby, zaś w grupie osób starszych bez pracy były 194 osoby. Utrzymywanie się takich trendów nie jest korzystne. Z jednej strony widać bowiem, jak trudno jest osobom młodym wejść na rynek pracy, z drugiej zaś osobom które wypadły z tego rynku, trudno jest z powrotem wrócić do pracy. 43

44 Ryc. 14. Bezrobotni według wieku w gminie Kalisz Pomorski w 2013 r. Źródło: opracowano na podstawie danych Drawskiego Urzędu Powiatowego Tab. 12. Bezrobotni według grup wiekowych w gminie Kalisz Pom. w 2014 r. (stan na 31 marca 2014 r.) Wyszczególnienie Wiek Liczba bezrobotnych razem do z tego wg. czasu pozostawania bez pracy w miesiącach pow Liczba bezrobotnych kobiet razem B 28 2 z tego wg. czasu pozostawania bez pracy w miesiącach 60 lat i więcej do pow Bezrobotni w okresie do 12 mieś, od dnia ukoń. nauki razem Liczba poszukujących razem pracy kobiety Źródło: opracowano na podstawie danych dostarczonych przez UM w Kaliszu Pom.; za: Powiatowym Urzędem Pracy w Drawsku Pomorskim 44

45 Relatywnie wysoka stopa bezrobocia w gminie Kalisz Pom. wiązana jest również z niskim poziomem wykształcenia osób bezrobotnych. Struktura poziomu według poziomu wykształcenia charakteryzuje się niemal klasyczną piramidą, tzn. im osoba posiada niższe wykształcenie, tym większa jest liczebność tej grupy. I tak w gminie Kalisz Pom. udział osób z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym wynosi 40,9% (312 os.), zawodowym - 28,7% (219 os.), średnim 26,7% (204 os.) oraz wyższym zaledwie 3,7% (28 osób). Wynik ostatniej z grup świadczy o dwojakich trendach. Z jednej strony wpływ na to może mieć fakt, iż osoby z wyższym wykształceniem są zazwyczaj bardziej mobilne i częściej opuszczają teren gminy, bądź też po ukończeniu studiów nie wracają już na wieś, bądź też do małych miast gdzie jest niewielki rynek pracy, zwłaszcza dla osób wyspecjalizowanych, dysponujących wysokimi kwalifikacjami. Z drugiej strony każda gmina, potrzebuje odpowiedniej ilości osób z wykształceniem wyższym (np. administratywistów, w mniejszym stopniu lekarzy, prawników itp.). Można stąd wysnuć wniosek iż Kalisz Pom. odznacza się stosunkowo wysokim jeszcze zapotrzebowaniem na wykształconą kadrę pracowniczą, bowiem statystycznie w kraju osoby z wyższym wykształceniem mają znacznie większe trudności ze znalezieniem pracy, zaś poziom potrzeb pracowniczych na stanowiskach wymagających wysokich kwalifikacji jest już w wysokim stopniu zaspokojony. Tab. 13. Bezrobotni według poziomu wykształcenia w gminie Kalisz Pom. Rok wykształcenie podstawowe i gimnazjalne wykształcenie zawodowe wykształcenie średnie wykształcenie wyższe ogółem % ogółem % ogółem % ogółem % , , ,9 29 3, , , ,5 46 5, , , ,7 28 3,7 Źródło: opracowano na podstawie danych dostarczonych przez UM w Kaliszu Pom.; za: Powiatowym Urzędem Pracy w Drawsku Pomorskim Wśród ogółu bezrobotnych w 2013 r. aż 61,7% stanowiły osoby które pozostają bez pracy powyżej 24 miesięcy (osoby długotrwale bezrobotne). Niepokojącym zjawiskiem jest fakt, iż odsetek osób długotrwale pozostających bez pracy ciągle się zwiększa. Dwa lata wcześniej było to bowiem około połowy ogółu bezrobotnych, zatem odsetek ten rośnie w szybkim tempie. Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko bowiem powoduje, że wiele osób wypada na trwałe z rynku pracy i trudno im ponownie znaleźć pracę. 45

46 Ryc. 15. Bezrobotni według poziomu wykształcenia w gminie Kalisz Pom. (okręg wewnętrzny 2011 r.; okręg zewnętrzny 2013 r.) Źródło: opracowano na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Drawsku Pomorskim Tab. 14. Bezrobotni według poziomu wykształcenia w gminie Kalisz Pom. (stan na r.) Wyszczególnienie wyższe policealne i śr. zawód. Wykształcenie średnie ooólnokształ. zasad, zawód. gimnazjalne i poniżej Liczba bezrobotnych razem do z tego wg. czasu pozostawania bez pracy w miesiącach pow Liczba bezrobotnych kobiet razem z tego wg. czasu pozostawania bez pracy w miesiącach do pow Bezrobotni w okresie do 12 mieś, od dnia ukoń. nauki razem Liczba razem poszukujących pracy kobiety Źródło: opracowano na podstawie danych dostarczonych przez UM w Kaliszu Pom.; za: Powiatowym Urzędem Pracy w Drawsku Pomorskim 46

47 Tab. 15. Osoby długotrwale bezrobotne oraz uprawnieni do zasiłku w gminie Kalisz Pom. Rok Bezrobotni ogółem Liczba bezrobotnych niepełnosprawnych Liczba bezrobotnych długotrwale Liczba bezrobotnych uprawnieni do zasiłku ogółem % ogółem % ogółem % , , , , , , , , ,8 Źródło: opracowano na podstawie danych dostarczonych przez UM w Kaliszu Pom.; za: Powiatowym Urzędem Pracy w Drawsku Pomorskim Ryc. 16. Osoby długotrwale bezrobotne oraz uprawnieni do zasiłku w gminie Kalisz Pom. Źródło: opracowano na podstawie danych dostarczonych przez UM w Kaliszu Pom.; za: Powiatowym Urzędem Pracy w Drawsku Pomorskim 47

48 Tab. 16. Czas pozostawania bez pracy osób bezrobotnych w gminie Kalisz Pom. (stan na r.) Wyszczególnienie Czas pozostawania bez pracy (m-ce) do pow. 24 Liczba bezrobotnych razem z tego wg. czasu pozostawania bez pracy w miesiącach Liczba bezrobotnych kobiet razem z tego wg. czasu pozostawania bez pracy w miesiącach do 1 48 x x Xx x x 1-3 x 119 x x x x 3-6 x x 98 x x x 6-12 x x x 125 x x x x x x 151 x pow. 24 x x x x x do 1 18 x x x x x 1-3 x 48 x x x x 3-6 x x 42 x x x 6-12 x x x 65 x x x x x x 74 x pow. 24 x x x x x 96 Bezrobotni w okresie do x x mies.od ukoń. nauki razem Liczba razem poszukujących pracy kobiety Źródło: opracowano na podstawie danych dostarczonych przez UM w Kaliszu Pom.; za: Powiatowym Urzędem Pracy w Drawsku Pomorskim Generalnie zauważalna jest tendencja, że im dłużej osoby pozostają bez pracy tym większy ich odsetek wśród bezrobotnych. Długi czas pozostawania bez pracy jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet, bowiem wraz ze wzrostem długości pozostawania na bezrobociu ich szanse na ponowne zatrudnienie gwałtownie maleją. Są to prawidłowości, które obserwować można właściwie we wszystkich regionach kraju. Liczba bezrobotnych niepełnosprawnych w latach pozostaje na zbliżonym poziomie i wynosi obecnie 23 osoby, co stanowi 3% ogółu bezrobotnych. Niekorzystnym zjawiskiem jest również spadek osób uprawnionych do zasiłku. O ile w 2011 r. było to 277 osób (32,5% ogółu bezrobotnych), to w 2013 r. ich liczba spadła do zaledwie 128 osób (16,8% ogółu bezrobotnych). Należy zwrócić uwagę, iż nakładają się tutaj dwie niekorzystne tendencje. Z jednej strony rośnie udział osób długotrwale bezrobotnych, z drugiej coraz mniejszy odsetek bezrobotnych otrzymuje prawo do zasiłku. Taka sytuacja 48

49 powoduje wykluczenie społeczne znacznego grona osób, które pozostają bez żadnej pomocy i wsparcia finansowego. Tym samym stają się oni bezpośrednio klientami ośrodków pomocy społecznej i ich sytuacja życiowa uzależniona jest w znacznej od tego, jakie świadczenie i w jakiej formie otrzymają ze strony ośrodka. Sytuacja w jakiej znalazły się takie osoby, najczęściej powoduje wpadnięcie w bierność i apatię, rodząc przy okazji postawy roszczeniowe. W szczególnie trudnej sytuacji materialnej pozostają osoby, które samotnie wychowują niepełnoletnie dzieci. W gminie Kalisz Pom. jest 137 takich osób, co stanowi 18% bezrobotnych. O trudności osób pozostających bez pracy świadczy liczba ofert pracy, która przypada na 1 bezrobotnego. W roku 2011 było to 0,07 oferty, zaś w ,14. Takie wyniki świadczą o skrajnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Wydaje się, że istotna poprawa sytuacji w tym zakresie może nastąpić jedynie w dwojaki sposób. Albo znajdzie się duży inwestor, który na terenie gminy zlokalizuje swoje przedsiębiorstwo produkcyjne, albo nastąpi poprawa w aktywności gospodarczej mieszkańców, przy wydatnym wsparciu lokalnych władz. Obie sytuacje wydają się trudne do realizacji. Z jednej strony występuje silna konkurencja samorządów w przyciąganiu nowych inwestycji na swój teren, z drugiej zaś osoby, które w dłuższym okresie pozostawały bez pracy cechują się wysokim poziomem inercji w szukaniu drogi wyjścia ze swojej trudnej sytuacji materialnej. Osoby te, z reguły pozostają coraz bardziej uzależnione od różnego typu świadczeń socjalnych, które otrzymują np. z opieki społecznej. Ponadto podejmują się doraźnych działań, np. w ramach prac interwencyjnych zlecanych z Urzędu Miejskiego. Tab. 17. Podstawowe dane dotyczące osób bezrobotnych w gminie Kalisz Pom. Rok Bezrobotni ogółem Liczba bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych Liczba bezrobotnych samotnie wychowujących dzieci do lat 18 Liczba ofert pracy ogółem Liczba ofert pracy na 1 bezrobotnego ogółem % ogółem % , ,2 62 0, , ,1 72 0, , , ,14 Źródło: opracowano na podstawie danych dostarczonych przez UM w Kaliszu Pom.; za: Powiatowym Urzędem Pracy w Drawsku Pomorskim Tab. 18. Bezrobotni według stażu pracy w gminie Kalisz Pom. (stan na r.) 49

50 Wyszczególnienie do 1 roku Staż pracy ogółem lat i więcei bez stażu Razem Liczba bezrobotnych razem z tego wg. czasu pozostawania bez pracy w miesiącach Liczba bezrobotnych kobiet razem z tego wg. czasu pozostawania bez pracy w miesiącach Bezrobotni w okresie do 12 mieś, od dnia ukoń. nauki razem do pow do pow Liczba razem poszukujących pracy kobiety Źródło: opracowano na podstawie danych dostarczonych przez UM w Kaliszu Pom.; za: Powiatowym Urzędem Pracy w Drawsku Pomorskim Kolejną ważna cechą osób pozostających bez pracy jest długość czasu pracy (doświadczenie na rynku pracy). Zauważalna jest prawidłowość iż im dłuższy staż pracy ma dana osoba, tym mniej zagrożona jest zjawiskiem bezrobocia. Największy udział w gronie osób bezrobotnych stanowią bowiem osoby bez stażu pracy bądź też z krótkim stażem (1-5 lat, bądź też 5-10 lat). Najmniejszą liczebnie grupę osób stanowią osoby ze stażem pracy przekraczającym 30 lat. Przeciwdziałaniem bezrobociu oraz aktywizacją tej grupy osób, zajmuje się w gminie przede wszystkim Powiatowy Urząd Pracy (PUP), który podlega Staroście Drawskiemu. Jak wynika z danych PUP, najczęściej stosowaną formą aktywizacji zawodowej są instrumenty wykorzystaniem usług rynku pracy. Łącznie w 2013 r. odnotowano ponad 2370 interwencji, z czego najwięcej dotyczyło usług pośrednictwa pracy (stawiennictwo + skierowanie do potencjalnego pracodawcy), w ramach których PUP udzielił 1933 świadczeń. Drugą pod względem liczebności kategorią były usługi pośrednictwa zawodowego, w ramach których udzielono 410 porad. Ostatnim elementem świadczeń były usługi organizacji szkoleń, w ramach których udzielono 28 świadczeń. Skuteczność tej formy wsparcia bezrobotnych jest 50

51 jednakże zmienna i zróżnicowana. Zdarza się bowiem tak, że osoby bezrobotne mają udział w kilku szkoleniach, zaś nie przekłada to się na poziom zatrudnienia. Istotny wydaje się tutaj odpowiedni dobór i sprofilowanie rodzaju szkoleń, aby były one jak najbardziej dopasowane do potrzeb na lokalnym rynku pracy i pozwalałby na nabycie tych umiejętności, których najczęściej poszukują potencjalni pracodawcy. Drugą formą aktywizacji zawodowej bezrobotnych i osób poszukujących pracy są działania z wykorzystaniem instrumentów rynku pracy. Najpopularniejszą formą są w tej grupie różnego rodzaju staże, na które w 2013 r. skierowano 121 osób. Ten rodzaj świadczeń udzielonych bezrobotnym w gminie Kalisz Pom. okazał się stosunkowo pomocny, bowiem po okresie stażu zatrudnienie podjęło aż 87 osób, czyli wskaźnik skuteczności tego typu interwencji wyniósł 72%, co należy uznać za dobry wynik. Wśród innych świadczeń udzielonych bezrobotnym przez PUP w dalszej kolejności wskazać można na: kierowanie osób bezrobotnych do prac społecznie użytecznych (64 osoby), kierowane do prac interwencyjnych (30 osób), bądź też kierowanie bezrobotnych do robót publicznych (8 osób). Osobną kategorię stanowi pomoc o charakterze udzielonych świadczeń finansowych. Najwięcej osób skorzystało z refundacji kosztów przejazdu (36 os.) oraz poprzez pobieranie świadczeń integracyjnych (25 os.). Do skutecznych form, ale stosunkowo rzadko stosowanych należą wypłaty środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej i refundacja kosztów zatrudnienia bezrobotnego. W 2013 r. w ten sposób udzielono pomocy 7 osobom, którym przyznano środki na podjęcie własnej działalności gospodarczej. Podsumowując zjawisko bezrobocia podkreślić należy, że zmiany na rynku pracy jak i samo bezrobocie są elementami, na które lokalne samorządy mają ograniczony wpływ. Są to bowiem zagadnienia ściśle powiązane z ogólną sytuacją społeczno-gospodarczą całego kraju (często nawet szerzej, z sytuacją na rynku ogólnoeuropejskim i światowym). Działalność lokalnego samorządu może tu jedynie minimalizować i łagodzić skutki zjawiska bezrobocia poprzez instrumenty, które pozostają w gestii władz lokalnych, w tym przede wszystkim poprzez promocję przedsiębiorczości, ulgi dla inwestorów itp EDUKACJA Kalisz Pomorski jest gminą stwarzającą dzieciom i młodzieży względnie pełną ofertę edukacyjną na poszczególnych szczeblach nauczania. System edukacji jest tu bowiem oparty zarówno o przedszkole, szkoły podstawowe, gimnazjum, jak i szkoły średnie. Zadania 51

52 związane z edukacją i wychowaniem w Gminie realizuje pięć publicznych placówek oświatowych: Przedszkole Miejskie Bajkolandia w Kaliszu Pomorskim (wraz z jednym oddziałem pozamiejscowym w Pomierzynie), Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Kaliszu Pomorskim (wraz z filiami w Dębsku i Białym Zdroju), Szkoła Podstawowa w Pomierzynie, Gimnazjum im. Marii Skłodowskiej Curie w Kaliszu Pomorskim oraz Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Pamięci Ofiar Terroryzmu 11 Września 2001 Roku w Kaliszu Pomorskim. Ponadto od sezonu 2013/14 działa niepubliczne przedszkole Wesołe nutki. Przedszkole Miejskie w Kaliszu Pomorskim liczy łącznie dziewięć oddziałów, w których zatrudnionych jest 12 nauczycieli opiekujących się 202 dziećmi. Pod opieką Przedszkola Miejskiego w Kaliszu Pomorskim znajduje się ponadto jeden oddział pozamiejscowy w Pomierzynie funkcjonujący pod nazwą Kubuś Puchatek. Do tego stanu należy doliczyć dwa oddziały w placówce niepublicznej Wesołe nutki, w których pracuje dwoje nauczycieli opiekujących się 28 dziećmi. Łącznie do oddziałów przedszkolnych uczęszcza 230 dzieci, co stanowi 85% ogółu populacji dzieci w wieku 3-5 lat. Warty podkreślenia jest także fakt, iż od roku szkolnego 2010/11 do 2013/14 liczba dzieci w przedszkolach zwiększyła się o 40%. Taki przyrost nie wynika jednak z dynamiki wzrostu liczy urodzeń i znaczącego przyrostu liczby dzieci. Jest to efektem coraz częstszego posyłania dzieci do przedszkoli, dzięki czemu gmina upodabnia się w tej statystyce do trendów ogólnopolskich i krajów Europy Zachodniej, gdzie zdecydowana większość dzieci kończy etap wychowania przedszkolnego. Pracujący rodzice (zwłaszcza matki), częściej niż kiedyś poświęcają się pracy i karierze, rezygnując z długiego pozostawania w domu i poświęcaniu się wychowaniu dzieci. Najważniejsze dane dotyczące liczby przedszkoli, oddziałów przedszkolnych, liczby dzieci oraz nauczycieli w systemie edukacji przedszkolnej zawierają poniższe tabele oraz rycina. Tab. 19. Liczba przedszkoli w gminie Kalisz Pomorski Nazwa placówki 2010/ / / /2014 Przedszkole Miejskie Bajkolandia -publiczne Przedszkole Wesołe nutki - niepubliczne

53 Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Tab. 20. Liczba oddziałów w przedszkolach Nazwa placówki 2010/ / / /2014 Przedszkole Miejskie Bajkolandia -publiczne Przedszkole Wesołe nutki - niepubliczne Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Tab. 21. Liczba dzieci w przedszkolach Nazwa placówki 2010/ / / /2014 Przedszkole Miejskie Bajkolandia -publiczne Przedszkole Wesołe nutki - niepubliczne Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Tab. 22. Liczba nauczycieli w przedszkolach Nazwa placówki 2010/ / / /2014 Przedszkole Miejskie Bajkolandia -publiczne Przedszkole Wesołe nutki - niepubliczne Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim 53

54 Ryc. 17. Edukacja przedszkolna w gminie Kalisz Pom. w latach 2010/ /14 Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim W zakresie edukacji podstawowej w gminie funkcjonują dwie szkoły podstawowe w Pomierzynie oraz w Kaliszu Pomorskim (do roku szkolnego 2012/13 funkcjonowała także filia tej szkoły w Dębsku). Liczba oddziałów klasowych w szkołach podstawowych zmalała o jeden w latach 2010/ /14. Spowodowane to było przede wszystkim likwidacją fili w Dębsku, która prowadziła 3 oddziały, bowiem szkoła podstawowa w Pomierzynie ciągle utrzymuje sześć oddziałów, zaś w szkoła podstawowa w Kaliszu Pom. zwiększyła liczbę oddziałów klasowych o dwa (wzrost z 16 do 18). Organem prowadzącym obydwie szkoły jest Gmina Kalisz Pomorski. Liczba nauczycieli w omawianym okresie zmniejszyła się z 58 do 52. Jest to efektem likwidacji placówki w Dębsku, gdzie w roku 2010/11 pracowało sześciu nauczycieli. Szkoła w Pomierzynie zmniejszyła zatrudnienie z 18 do 16 nauczycieli, zaś szkoła w Kaliszu Pom. zwiększyła zatrudnienie z 34 do 36 nauczycieli. Wyposażenie techniczne szkoły w Pomierzynie należy ocenić jako bardzo dobre. Placówka ta posiada pracownię komputerową wyposażoną w 34 stanowiska komputerowe, w tym wszystkie z dostępem do internetu. Wskaźnik dostępności uczniów do komputera jest zatem bardzo wysoki, bowiem na jedno stanowisko komputerowe przypada tylko 2,5 uczniów. Szkoła posiada także salę gimnastyczną oraz świetlicę, która jest czynna 26 godzin w tygodniu. Doinwestowania wymaga szkoła podstawowa w Kaliszu Pom., gdzie są co 54

55 prawda dwie pracownie komputerowe, jednakże liczba stanowisk komputerowych wynosi tylko 18 (wszystkie z dostępem do internetu). W roku szkolnym 2013/2014 na jedno stanowisko komputerowe przypadało średnio 20,7 uczniów. Szkoła posiada także salę gimnastyczną oraz świetlicę, która jest czynna 52 godziny tygodniowo. Po likwidacji placówki w Dębsku liczba dzieci dowożonych do szkół z innych miejscowości w roku szkolnym 2013/14 wynosi 164. Liczba uczniów w roku szkolnym 2013/14 w obu szkołach podstawowych wynosi 459. Na przestrzeni lat 2010/ /14 notuje się relatywnie niewielki, acz stały spadek liczby uczniów. W porównaniu z rokiem 2010/11 kiedy do szkół uczęszczało 483 uczniów, spadek liczby uczniów sięgnął 5%. Zjawisko to uwarunkowane jest demograficznie, a tendencja ta dla terenu gminy ma charakter stały z niewielkimi fluktuacjami na przestrzeni najbliższych lat. Dane demograficzne za rok 2013 prezentowane przez GUS wskazują, iż w najbliższych trzech latach liczba uczniów nieznacznie wzrośnie, po czym nastąpi lekki spadek. Uczniowie obydwu szkół mają możliwość uczestniczenia w licznych zajęciach pozalekcyjnych. Szkoły w swojej ofercie posiadają m.in. koła zainteresowań, koła przedmiotowe, zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, gimnastykę korekcyjną, zajęcia rekreacyjno-sportowe, chór szkolny, zespół instrumentalny, a także oferują dostęp do pedagoga, logopedy, terapii pedagogicznej, czy też nauczania indywidualnego. Liczba godzin zajęć pozalekcyjnych wynosi w szkole w Pomierzynie 35 godz. tygodniowo, zaś w szkole w Kaliszu Pom. 102,5 godz. tygodniowo. Tab. 23. Liczba szkół podstawowych Nazwa placówki Miejscowość Szkoła Podstawowa w Pomierzynie Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Kaliszu Pomorskim 2010/ / / / Filia S.P. Kalisz Pom. w Dębsku Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Tab. 24. Liczba oddziałów w szkołach podstawowych 55

56 Nazwa placówki Miejscowość Szkoła Podstawowa w Pomierzynie Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Kaliszu Pomorskim Filia S.P. Kalisz Pom. w Dębsku 2010/ / / / Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Tab. 25. Liczba dzieci w szkołach podstawowych Nazwa placówki Miejscowość Szkoła Podstawowa w Pomierzynie Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Kaliszu Pomorskim Filia S.P. Kalisz Pom. w Dębsku 2010/ / / / Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Tab. 26. Liczba nauczycieli w szkołach podstawowych Nazwa placówki Miejscowość Szkoła Podstawowa w Pomierzynie Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Kaliszu Pomorskim 2010/ / / / Filia S.P. Kalisz Pom. w Dębsku Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Dla określenia potrzeb w zakresie edukacji szkolnej (utrzymanie szkół, zapewnienie odpowiedniej ilości miejsc w szkołach, doposażenie w sprzęt, zapotrzebowanie na kadrę nauczycielska, itp.) ważna jest liczba dzieci, które corocznie będą zasilały nowe roczniki. Stąd ważny jest element prognozowania, aby móc przewidywać trendy zachodzące w najbliższych 6-7 latach. Z danych demograficznych wynika, że na terenie gminy Kalisz Pom. w najbliższych latach nie powinny zajść istotne różnice w stanie liczebnym dzieci na etapie 56

57 edukacji podstawowej. Kolejne roczniki, poczynając od dzieci w wieku 6-7 lat, aż po dzieci najmłodsze, które zaczną edukację za kilka lat są względnie zbliżone liczebnością, tj. w zakresie ok osób. Najmniej liczebne są obecnie dzieci w wieku 2-3 lat i do jednego roku (74-75 os.), co w odniesieniu do innych roczników może przełożyć się na jedną klasę mniej, bądź też poszczególne klasy będą mniej liczne. Tab. 27. Liczba dzieci w wieku 0-7 lat w gminie Kalisz Pomorski (stan na r.) Grupy wiekowe Liczba dzieci Źródło: opracowano na podstawie danych BDL GUS i danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Ryc. 18. Liczba dzieci w grupach wiekowych 0-6 lat Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS i Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim 57

58 Tab. 28. Informacje o szkołach podstawowych na rok szkolny 2013/2014 Nazwa placówki Miejscowość Czy szkoła posiada salę gimnastyczną Liczba pracowni komputerowych Liczba stanowisk komputerowych Liczba stanowisk komputerowych z dostępem do internetu Czy szkoła ma świetlicę? Liczba godzin otwarcia świetlicy tygodniowo Szkoła Podstawowa w Pomierzynie tak Tak, 26 Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Kaliszu Pomorskim tak Tak, 52 Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim. Tab. 29. Informacje o szkołach podstawowych na rok szkolny 2013/2014* Cd. Nazwa placówki Miejscowość Liczba godzin zajęć pozalekcyjnych tygodniowo Rodzaje zajęć pozalekcyjnych (proszę wymienić) Czy szkoła prowadzi wymianę uczniów z placówkami z zzagranicy Szkoła Podstawowa w Pomierzynie 35 Koła zainteresowań, zajęcia dydaktycznowychowawcze, gimnastyka korekcyjna, chór szkolny, zespół instrumentalny, nauczanie indywidualne nie Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Kaliszu Pomorskim 102,5 Koła zainteresowań, koła przedmiotowe, zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, gimnastyka korekcyjna, pedagog, WDŻ, logopedia, terapia pedagogiczna, zajęcia rekreacyjno-sportowe, nauczanie indywidualne, godz. rewalidacyjne nie Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim. 58

59 Ryc. 19. Szkolnictwo podstawowe w gminie Kalisz Pom. w latach 2010/ /14 Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim. Ryc. 20. Podstawowe wskaźniki w szkolnictwie podstawowym w gminie Kalisz Pomorski w latach 2010/ /14 Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim. 59

60 Na terenie gminy funkcjonuje jedno gimnazjum im. Marii Skłodowskiej-Curie, które zlokalizowane jest w Kaliszu Pomorskim. Zatrudnionych jest w nim 27 nauczycieli w 12 oddziałach. Gimnazjum jest dobrze doposażone w sprzęt komputerowy, posiada bowiem pracownię, w której oddano do użytku 65 stanowisk komputerowych, z których wszystkie posiadają dostęp do internetu. Liczba uczniów przypadająca na jedno stanowisko komputerowe wynosi 3,9. Ponadto placówka wyposażona jest w salę gimnastyczną oraz świetlicę. Tę ostatnią można by lepiej zagospodarować bowiem obecnie jest czynna jedynie 13 godzin tygodniowo. Liczba dzieci uczęszczających do gimnazjum powoli acz sukcesywnie spada, z 282 uczniów w roku 2010/11 do 252 uczniów w roku 2013/14 (spadek o 11%). Obserwując sytuację w szkołach podstawowych w najbliższym okresie sytuacja powinna się ustabilizować (ze wskazaniem na niewielki wzrost), lecz w perspektywie średniookresowej może nastąpić dalszy, niewielki spadek. W gimnazjum realizowana jest także oferta pozalekcyjna w wymiarze 139 godzin tygodniowo. Obejmuje ona: koła zainteresowań, koła przedmiotowe, zajęcia dydaktycznowyrównawcze, chór szkolny, zespół instrumentalny, zajęcia sportowe, kształcenie indywidualne i rewalidacyjne oraz przysposobienie czytelniczo-informacyjne. Tab. 30. Gimnazja w gminie Kalisz Pomorski Nazwa placówki Adres placówki 2010/ / / /2014 Gimnazjum im. Marii Skłodowskiej-Curie w Kaliszu Pomorskim ul. Toruńska Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim. Tab. 31. Liczba dzieci w gimnazjach Nazwa placówki 2010/ / / /2014 Gimnazjum im. Marii Skłodowskiej- Curie w Kaliszu Pomorskim Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim. Tab. 32. Liczba oddziałów w gimnazjach 60

61 Nazwa placówki 2010/ / / /2014 Gimnazjum im. Marii Skłodowskiej- Curie w Kaliszu Pomorskim Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim. Tab. 33. Liczba nauczycieli w gimnazjach Nazwa placówki 2010/ / / /2014 Gimnazjum im. Marii Skłodowskiej- Curie w Kaliszu Pomorskim Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Tab. 34. Informacje o gimnazjach na rok szkolny 2013/2014 Nazwa placówki Czy szkoła posiada salę gimnastyczną Liczba pracowni komputerowych Liczba stanowisk komputerowych Liczba stanowisk komputerowych z dostępem do internetu Czy szkoła ma świetlicę? Liczba godzin otwarcia świetlicy tygodniowo Gimnazjum im. Marii Skłodowskiej-Curie w Kaliszu Pomorskim tak Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Tab. 35. Informacje o gimnazjach na rok szkolny 2013/2014 Nazwa placówki Liczba godzin zajęć pozalekcyjnych (tygodniowo) Rodzaje zajęć pozalekcyjnych (proszę wymienić) Czy szkoła prowadzi wymianę uczniów z placówkami z zzagranicy Gimnazjum im. Marii Skłodowskiej-Curie w Kaliszu Pomorskim 139 Koła zainteresowań, koła przedmiotowe, zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, chór szkolny, zespół instrumentalny, zajęcia sportowe, kształcenie indywidualne i rewalidacyjne, przysposobienie czytelniczoinformacyjne nie Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim 61

62 Ryc. 21. Szkolnictwo gimnazjalne w gminie Kalisz Pom. w latach 2010/ /14 Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Całości oferty edukacyjnej na terenie gminy Kalisz Pomorski uzupełnia Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Pamięci Ofiar Terroryzmu 11 Września 2001 roku zlokalizowane na terenie miasta. Zespół składa się z: Liceum Ogólnokształcącego, Liceum Uzupełniającego, Technikum Handlowego oraz Szkoły Policealnej dla dorosłych. Szkoła kształci także na kierunku Technik Ochrony Fizycznej Osób i Mienia. Warta wzmianki jest oferta edukacyjna liceum ogólnokształcącego, która ukierunkowana jest w znacznym stopniu na działalność usługową oraz częściowo skorelowana z lokalnym potencjałem. Liceum dla młodzieży prowadzi nauczanie w wyspecjalizowanych i profilowanych klasach: dziennikarsko-artystycznej, medycznopolitechnicznej, wojskowej i policyjno-prawnej. Sytuacja taka zasługuje na pozytywną ocenę, jednocześnie warto zadbać o ciągły rozwój oferty dydaktycznej w obliczu ciągłych i dynamicznych zmian zachodzących na rynku pracy. Liczba zatrudnionych nauczycieli w sektorze edukacyjnym w gminie Kalisz Pom. w przeliczeniu na pełne etaty wnosi 82, z czego 26 nauczycieli posiada stopień nauczyciela dyplomowanego, a 38 mianowanego. Ponadto zatrudnionych jest 20 nauczycieli w niepełnym wymiarze czasu, co przekłada się na 7,76 dodatkowych etatów pełnowymiarowych, co daje razem blisko 90 etatów w sferze edukacji. 62

63 Zatrudnieni w niepełnym wymiarze Zatrudnieni w niepełnym wymiarze Zatrudnieni w niepełnym wymiarze Zatrudnieni w niepełnym wymiarze Zatrudnieni w niepełnym wymiarze Strategia rozwoju Gminy Kalisz Pomorski na lata Tab. 36. Kwalifikacje zawodowe nauczycieli i liczba etatów w przedszkolach i szkołach prowadzonych przez gminę Liczba stosunków pracy nauczycieli Wyszczególnienie bez ogółem stażysta kontraktowy mianowany dyplomowany stopnia Zatrudnieni w pełnym etacie Stopień doktora lub doktora habilitowanego, dyplom ukończenia studiów magisterskich i przygotowanie pedagogiczne Dyplom ukończenie studiów magisterskich bez przygotowania pedagogicznego, dyplom ukończenia wyższych studiów zawodowych i przygotowanie pedagogiczne Dyplom ukończenia wyższych studiów zawodowych bez przygotowania pedagogicznego, dyplom ukończenia kolegium nauczycielskiego, dyplom ukończenia kol. jęz. obcych Pozostałe kwalifikacje liczba W tym etatu 6,78 0,00 0,00 0,00 4,07 2,71 Razem etaty 79,78 1,00 0,00 12,00 38,07 28,71 Zatrudnieni w pełnym etacie liczba W tym etatu 0,98 0,00 0,94 0,00 0,04 0,00 Razem etaty 8,98 1,00 1,94 3,00 3,04 0,00 Zatrudnieni w pełnym etacie liczba W tym etatu 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Razem etaty 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Zatrudnieni w pełnym etacie liczba W tym etatu 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Razem etaty 1,00 0,00 0,00 0,00 1,00 0,00 Zatrudnieni w pełnym etacie liczba ogółem W tym etatu 7,76 0,00 0,94 0,00 4,11 2,71 Razem etaty 89,76 2,00 1,94 15,00 42,11 28,71 Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim; Zestawienie zbiorcze z dnia spis 31 marca

64 Na koniec warto jeszcze zwrócić chwilę uwagi na poziom nauczania w szkołach na terenie gminy Kalisz Pomorski. Poniżej zostały przedstawione wyniki z roku 2013 z uwzględniające podstawowe umiejętności (czytanie, pisanie, rozumowanie, wykorzystanie informacji, wykorzystanie wiedzy w praktyce). Oceny szkół podstawowych oraz efektów ich nauczania dokonywane są poprzez analizę wyników ze sprawdzianu szóstoklasisty. Generalnie poziom nauczania w szkolnictwie podstawowym w gminie jest nieco niższy aniżeli średnia dla powiatu drawskiego. Nieco lepiej wypadła przy tym szkoła podstawowa w Pomierzynie, w której średnia punktów za arkusz wyniosła 22,11 punktów i była bliska średniej dla powiatu, podczas gdy w szkole podstawowej im Kornela Makuszyńskiego w Kaliszu Pom. było to 20,33 (tym samym uśredniony wynik dla gminy wyniósł 20,57 pkt.). Jest to wynik niższy aniżeli średnia dla powiatu (22,40), województwa (22,98) i kraju (24,03). W podziale na poszczególne umiejętności największa różnica (mająca istotny wpływ na niższą średnią w stosunku do całego powiatu) uwidoczniła się w pisaniu, gdzie wynik średni wynik punktowy dla gminy wyniósł 4,22 przy średniej dla powiatu 6,11 i 5,80 dla województwa zachodniopomorskiego. W przypadku pozostałych umiejętności różnice punktowe nie były niewielkie, przy czym w niektórych przypadkach minimalnie wyższe aniżeli średnia dla powiatu drawskiego (czytanie średnia dla gminy 6,83, przy średniej dla powiatu 7,01 i woj. Zachpom. 7,20; rozumowanie 3,97, przy 3,86 w powiecie i 3,98 w woj. Zachom.; korzystanie z informacji 2,22, przy średniej w powiecie 2,19 i 2,42 w woj. Zachom.; wykorzystanie wiedzy w praktyce 3,33, przy 3,23 w powiecie i 3,58 w woj. Zachom.). Prezentowane wyniki wskazują iż należy nieco wzmocnić pracę nad umiejętnością pisania, która najbardziej odstaje od średnich wyników dla powiatu i województwa. Również w szkołach gimnazjalnych przed zakończeniem nauki każdy uczeń musi przystąpić do organizowanego przez Centralną Komisję Egzaminacyjną sprawdzianu. Według danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Poznaniu zawartych w wynikach egzaminu gimnazjalnego w 2013 r. poziom szkolnictwa w gminie jest względnie dobry i w większości przedmiotów wynik osiągnięty przez uczniów gimnazjum a Kalisz Pom. był nieco wyższy niż średnia dla powiatu. W odniesieniu do danych województwa zachodniopomorskiego uczniowie z terenu gminy nieco lepiej wypadli z przedmiotów przyrodniczych (średni wynik zdających 57,87% możliwych do zdobycia punktów, przy średniej dla powiatu 54,26%, województwa Zachom. 56,17% i kraju 59%), matematyki (średni wynik zdających 46,71%, przy średniej dla powiatu 41,19%, województwa Zachom. 44,75% i kraju 48%) i j. polskiego (średni wynik zdających 56,64%, przy średniej dla powiatu 53,80%, województwa Zachom. 58,06% i kraju 62%), a gorzej z historii i wos-u (średni wynik zdających 51,41%, przy 64

65 średniej dla powiatu 52,36%, województwa Zachom. 55,36% i kraju 58%). Wśród języków obcych bardzo dobrze uczniowie poradzili sobie na teście z j. niemieckiego (na poziomie podstawowym średni wynik zdających 73,12%, przy średniej dla powiatu 56,31%, województwa Zachom. 57,76% i kraju 58%), zaś nieco gorzej z j. angielskiego (na poziomie podstawowym średni wynik zdających 50,47%, przy średniej dla powiatu 54,40%, województwa Zachom. 61,36% i kraju 63%) OCHRONA ZDROWIA Podstawowa opieka zdrowotna w gminie Kalisz Pomorski jest zapewniona poprzez istnienie pięciu placówek na terenie miasta: Praktyka Lekarska Ogólna Eskulap Antoni Wiski, Przychodnia Rodzinna Salus, Poradnia chirurgiczna Janusz Milc, Poradnia chirurgiczna Stanisław Chrzanowski, Indywidualna Praktyka Lekarska Ryszard Wróbel). Pracuje w nich łącznie ośmiu lekarzy. Ponadto działają dwie apteki, zlokalizowane na terenie miasta: Remedium na ul. Wolności 22a oraz Pod Wagą przy ul. Krzywoustego 7. Tab. 37. Wykaz placówek opieki zdrowotnej działających na terenie gminy Kalisz Pom. Rodzaj placówki Kalisz Pomorski, Praktyka Lekarska Ogólna "Eskulap" Antoni Wiski Przychodnia Rodzinna Salus Poradnia chirurgiczna Janusz Milc Poradnia chirurgiczna Stanisław Chrzanowski Indywidualna Praktyka Lekarska Ryszard Wróbel Godziny pracy (przyjmowania pacjentów) Pon. - Piątek 8-18 Miejscowość Poradnie oraz specjaliści Liczba lekarzy Kalisz Pomorski Lekarze rodzinni 2 Pon. - Piątek Kalisz Pomorski 8-18 Lekarze rodzinni 3 Pon Środa Kalisz Pomorski chirurg 1 Piątek Piątek Kalisz Pomorski chirurg 1 Pon., Środa, Piątek Wtorek, Czwartek Kalisz Pomorski stomatolog Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim 65

66 POMOC SPOŁECZNA Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych. Pomoc społeczna ma więc pomagać osobom i rodzinom w pokonywaniu trudnych sytuacji życiowych, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości, ale również ma wspierać osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka, zapobiegać trudnym sytuacjom i aktywizować świadczeniobiorców, korzystających z pomocy. Jednostką organizacyjną, która na szczeblu gminnym odpowiada za pomoc społeczną jest Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej (MGOPS) w Kaliszu Pomorskim. Ośrodek zatrudnia 17 osób (16,75 etatów), w tym 5 pracowników wykonujących usługi opiekuńcze i 3 specjalistów pracy socjalnej. Ośrodek udziela szerokiej pomocy m.in. w formie: zasiłków pieniężnych; pomocy w naturze; pomocy w formie usług: opiekuńczych, specjalistycznych usług opiekuńczych, obiadowych, wypożyczania i naprawy sprzętu rehabilitacyjnego, transportowych dla osób niepełnosprawnych; poradnictwa prawnego; poradnictwa psychologicznego; pracy socjalnej. Liczba osób i rodzin objętych pomocą społeczną ulega stopniowemu wzrostowi. Jak wynika ze sprawozdań MPiPS-03 sporządzanych przez MGOPS, w 2013 roku przyznano świadczenia 806 osobom. Liczba ta była nieco wyższa aniżeli w 2012 r. (737 os.) i 2011 r. (775 os.). Wzrost liczby przyznanych świadczeń, w sytuacji malejącej liczby bezrobotnych, wskazuje na wykluczenie społeczne pewnych grup społecznych ze względu na ich postępującą pauperyzację i uzależnienie od stałej pomocy. Rosnąca liczba osób objętych świadczeniami pomocy społecznej powoduje, iż obejmuje ona już ok % ogółu populacji gminy. Powyższe dane potwierdza również rosnąca liczba rodzin objętych działaniami ośrodka, która w 2013 r. sięgnęła 500, przy czym zaledwie dwa lata wcześniej było to 462 rodziny. Średnioroczny przyrost rzędu 20 rodzin jest niepokojącym zjawiskiem. Wskazuje to na nieskuteczną politykę socjalną, bowiem grono osób wykluczonych społecznie nie maleje, a wręcz rośnie. Liczba osób zamieszkująca w rodzinach objętych pomocą MGOPS sięga 1737 os. (w 2011 r. było to 1596 os.). Kwota świadczeń wypłaconych w 2013 r. sięgnęła blisko 1 mln zł (988,6 tys. zł) i była o nieco ponad 50 tys. wyższa aniżeli dwa lata wcześniej (934,2 tys. zł). Przy rosnącej grupie osób, potrzebujących wsparcia warto podkreślić fakt, iż liczba osób, którym przyznano 66

67 zasiłek stały uległa zmniejszeniu z 46 (2011 r.) do 37 (2013 r.). Gros zasiłków stałych skierowanych jest do osób samotnie gospodarujących (27 osób), do których trafia większość kwoty wypłacanej z tego tytułu (118,3 tys. zł, tj. 79% ogółu kwoty z tytułu zasiłków stałych). Także łączna liczba świadczeń w omawianych okresie ( ) zmalała z 451 do 350, co przełożyło się na zmniejszenie kwoty wypłacanej z tytułu zasiłków stałych, z 157,2 tys. zł do 149,6 tys. zł. Świadczy to o rosnącym udziale doraźnych form wsparcia udzielanych przez MGOPS, czego potwierdzeniem jest m.in.: wzrost liczby zasiłków okresowych ze 152 do 170 i jednoczesnym wzroście wypłaconej z tego tytułu kwoty (z 215,9 tys. zł do 265,9 tys. zł). Wszystkie zasiłki okresowe wypłacane są z tytułu bezrobocia, w tym jedna osoba niepełnosprawna. Z zasiłków celowych oraz wsparcia w naturze skorzystało 380 osób (z 352 rodzin) na łączną kwotę 282 tys. zł Jest to jedna z najbardziej znaczących kwotowo pozycji w wydatkach budżetu MGOPS w Kaliszu Pom. Także w ubiegłych latach kwota ta sięgała sumy tys., co stanowi ok. 30% ogółu wydatków ponoszonych przez ośrodek. Podsumowując, w 2013 r. ośrodek pomocy udzielił 432 osobom świadczeń o charakterze pieniężnym i 378 osobom w postaci świadczeń niepieniężnych. Łącznia kwota wypłaconych świadczeń społecznych przekroczyła 520 tys. zł. Pozostała kwota (ponad 400 tys. zł) została przeznaczona za zakup usług JST w postaci pobytu w Domach Pomocy Społecznej dla 19 osób. Z pozostałych zadań, które realizuje MGOPS należy wskazać na dotacje do posiłków, które zorganizowane są w ramach rządowego programu Pomoc Państwa w zakresie dożywiania. W 2013 r. pomocą z tego tytułu objęto 361 osób, w tym niemal wszystkie to dzieci (360 os., z 213 rodzin). Liczba dzieci, które korzystają z tego wsparcia podlega fluktuacjom, bowiem w 2011 r. było to 383 dzieci (z 205 rodzin), a w 2012 r. 322 dzieci (ze 187 rodzin). Kwota świadczeń przeznaczanych przez MGOPS w Kaliszu Pom. na ten typ wsparcia sięga średniorocznie ok. 200 tys. zł. Wszystkie świadczenia z tytułu posiłków dotyczą dotacji do jednego dania gorącego dziennie, co daje łączną liczbę w ciągu roku 42 tys. wydanych w ramach dotacji posiłków. Większość z 361 dzieci zamieszkuje na wsi (202). Według wieku dzieci do lat 7-miu korzystających z dotowanych posiłków było 84 (44 na wsi), zaś uczniów do czasu ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej 276 (158 na wsi). Listę powodów, wedle których przyznawana jest pomoc społeczna, reguluje ustawa o pomocy społecznej. Zalicza się do niej: 1 ubóstwo, 2 sieroctwo, 3 bezdomność, 4 potrzeba ochrony macierzyństwa, 5 bezrobocie, 6 niepełnosprawność, 7 długotrwała choroba, 8 bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu 67

68 gospodarstwa domowego, 9 alkoholizm, 10 narkomania, 11 trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego, 12 klęska żywiołowa lub ekologiczna. Najczęstszą przyczyną przyznania pomocy na terenie gminy Kalisz Pom. jest bezrobocie (306 rodzin, którym udzielono wsparcia) oraz długotrwała ciężka choroba (102 rodziny). W dalszej kolejności są: alkoholizm (69), ubóstwo (61), niepełnosprawność (41), potrzeba ochrony macierzyństwa (29), w tym wielodzietność (14). Struktura powodów przyznawania świadczeń pozostaje w zasadzie niezmienna od lat. Zmienia się jedynie liczba świadczeń w poszczególnych kategoriach (nie więcej jednak niż o kilka %). Interesująca jest także struktura typów rodzin, które objęte są pomocą społeczną. Z ogólnej liczby 500 rodzin, którym udzielono pomocy w 2013 r. 101 to rodziny 1-osobowe, 98 4-os., 85 2-os., 79 6 i więcej os., 75 3-os. i 62 5-os. W strukturze rodzininteresantów ośrodka blisko połowa to rodziny z dziećmi, rodzin niepełnych jest 89, rodzin emerytów i rencistów 56. W gronie rodzin z dziećmi, które korzystają z pomocy ośrodka przeważają gospodarstwa z 1 dzieckiem (95 rodzin), a kolejno z dwoma (81) i trojgiem dzieci (40 rodzin) BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE Głównym zadaniem utrzymania porządku publicznego na terenie gminy jest zapewnienie bezpieczeństwa ruchu samochodowego prowadzonego po drogach oraz zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańcom gminy. W zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego obsługę prewencyjną zapewnia Komisariat Policji w Kaliszu Pomorskim przy ul. Suchowskiej 5 w postaci dziewięciu zatrudnionych policjantów. Jednostka dysponuje trzema autami, jednakże nie posiada aresztu. Niepokojącym zjawiskiem jest wzrost wskaźnika przestępczości na terenie gminy. Według danych statystycznych Komisariatu Policji w latach nastąpił wyraźny wzrost zagrożenia przestępczością na terenie gminy. Świadczy o tym ok. 46% wzrost liczby odnotowanych przestępstw - od 142 (2011 r.) do 208 przestępstw w 2013 roku. Zjawisko to szczególnie nasiliło się na terenie miasta (wzrost liczby przestępstw z 82 do 121). Jednocześnie spadł wskaźnik wykrywalności przestępstw, z poziomu 84,4% w roku 2011 do 69,0% w roku Pozytywnym zjawiskiem jest natomiast spadek przestępczości wśród nieletnich, którzy w 2011 popełnili 16 przestępstw, podczas gdy dwa lata później były to jedynie 4 tego typu czyny. Najczęściej popełnianymi rodzajami przestępstw na terenie gminy 68

69 są: kierowanie pojazdami w stanie nietrzeźwości, kradzież cudzej rzeczy oraz kradzież z włamaniem. Drugim znacznym zagrożeniem bezpieczeństwa ludności i jej mienia jest zagrożenie pożarowe. Nad bezpieczeństwem przeciwpożarowym w gminie Kalisz Pom. czuwają strażacy z trzech jednostek OSP w: Kaliszu Pomorskim (40 strażaków), Białym Zdroju (24) i Poźrzadle Wielkim (18). Łącznie nad bezpieczeństwem pożarowym w jednostkach OSP czuwa 82 strażaków. Skuteczne wykonywanie obowiązków umożliwia strażakom odpowiedniej jakości sprzęt. OSP na terenie gminy dysponują kilkoma jednostkami gaśniczymi, niestety nie należą one do najnowszych. Niezbędne w tej materii wydaje się unowocześnienie parku maszynowego Tab. 38. Dynamika wskaźników przestępczości i wykrywalności przestępstw na terenie gminy Rok Ilość przestępstw ogółem Przestępstwa wśród nieletnich Liczba przestępstw ogółem obszar wiejski miasto gminy Wskaźnik dynamiki przestępstw Wykrywalność przestępstw w % ,5% 84,4% ,4% 79,1% ,96% 69,03% Źródło: opracowanie na podstawie ankiety wypełnionej przez pracowników Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim 69

70 Ryc. 22. Stan bezpieczeństwa w gminie Kalisz Pom. w latach Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Tab. 39. Jednostki państwowej i ochotniczej straży pożarnej Miejscowość/ adres OSP Kalisz Pomorski ul. Drawska 17 Liczba strażaków 40 Ilość i rodzaj posiadanego sprzętu; wiek sprzętu STAR/MAN GBA-2,5/16 8 lat STAR/MAN GBA-Rt 2,5/16 10 lat STAR SH lat (do wymiany) FORD TRANSIT Mikrobus 8 lat OSP Biały Zdrój IVECO MAGIRUS GBA-2,5/16 34 lata/7lat po karosacji MAN GBA-Rt 2,5/26 2 lata OSP Poźrzadło Wlk JELCZ 315 GCBAM-Rt 5/24+8 Źródło: opracowanie na podstawie ankiety wypełnionej przez pracowników Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim 70

71 KULTURA Działalność kulturalna w gminie Kalisz Pomorski prowadzona jest na wielu płaszczyznach począwszy od organizacji i koordynacji imprez kulturalnych poprzez upowszechnianie wiedzy i kultury, do zaspokajania potrzeb czytelniczych mieszkańców miasta i gminy. W gminie działa Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Kaliszu Pomorskim. Jest to samorządowa instytucja kultury utworzoną na podstawie uchwały Nr XI/39/92 Rady Miejskiej w Kaliszu Pomorskim z dnia 18 lutego 1992 r. w sprawie połączenia Miejsko- Gminnego Ośrodka Kultury i Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Kalisz Pomorski. W strukturze Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury funkcjonują: 1) Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Kaliszu Pomorskim ul. Dworcowa 6 (siedziba instytucji) 2) Biblioteka Publiczna w Kaliszu Pomorskim ul. Wolności 31 (Pałac Wedlów) 3) filia Biblioteki Publicznej - Pomierzyn 10, 4) świetlice wiejskie w miejscowościach: Biały Zdrój, Bralin, Cybowo, Dębsko, Giżyno, Pepłówek, Pomierzyn, Prostynia, Poźrzadło Wielkie, Suchowo, Stara Korytnica, Stara Studnica, Cybowo-Osiedle. Obecnie w budowie jest nowa świetlica w Sienicy. Do zakresu działalności M-GOK należy: 1) upowszechnianie kultury, w tym: a) rozpoznawanie, rozbudzanie i zaspokajanie potrzeb oraz zainteresowań kulturalnych; b) kształtowanie aktywnego uczestnictwa w kulturze; c) promocja i organizacja wolontariatu; d) edukacja kulturalna i wychowanie przez sztukę; e) tworzenie warunków dla amatorskiego ruchu artystycznego, folkloru, a także rękodzieła ludowego i artystycznego; f) organizowanie imprez kulturalnych, artystycznych, rozrywkowych, okolicznościowych; g) prowadzenie działalności wystawienniczej; h) prowadzenie działalności wydawniczej; i) współpraca na rzecz kultury m.in. z instytucjami, stowarzyszeniami, twórcami indywidualnymi; 71

72 j) organizowanie zajęć, warsztatów i pracowni artystycznych dla dzieci, młodzieży i dorosłych. 2) rozwijanie i zaspokajanie potrzeb czytelniczych, w tym: a) gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i udostępnianie materiałów bibliotecznych służących rozwojowi czytelnictwa oraz zaspokajanie potrzeb informacyjnych, edukacyjnych; b) udostępnianie zbiorów na miejscu, wypożyczanie na zewnątrz, organizowanie wypożyczeń międzybibliotecznych; c) prowadzenie kronik dokumentujących życie społeczne i gospodarcze mieszkańców gminy oraz gromadzenie zbiorów opisujących ziemię kaliską; d) prowadzenie edukacji z zakresu umiejętności korzystania z księgozbioru, jak lekcje biblioteczne, pokazy, ćwiczenia; e) wzbudzanie zainteresowań czytelniczych poprzez organizację wystaw, konkursów, spotkań z pisarzami i dziennikarzami, publikacje w mediach; f) prowadzenie zbiorów specjalnych dla czytelników niepełnosprawnych; g) współpraca z jednostkami oświatowymi, organizacjami i stowarzyszeniami zainteresowanymi czytelnictwem i działalnością kulturalną. 3) prowadzenie świetlic wiejskich, w tym: a) rozpoznanie, rozbudzanie i zaspokajanie potrzeb oraz zainteresowań kulturalnych społeczności wiejskiej; b) realizacja zadań w dziedzinie edukacji kulturalnej, wychowania przez sztukę; c) współpraca z sołectwami, organizacjami lokalnymi, stowarzyszeniami w zakresie ustalania planu pracy oraz współorganizowanie imprez kulturalnych i rozrywkowych; d) tworzenie warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego i folklorystycznego. Na podstawie podejmowanych inicjatyw można stwierdzić, że działalność jednostek promujących wydarzenia kulturalne w dobrym stopniu zaspokaja podstawowe potrzeby kulturalne mieszkańców gminy. Liczba pracowników zatrudnionych w bibliotece (łącznie z filią) wnosi 13, zaś zasób książkowy obejmuje nieco ponad 41 tys. woluminów (łącznie z filią). Liczba wypożyczeń sięga ok tys. rocznie. Biblioteka Miejska oferuje czytelnikom bogaty księgozbiór o charakterze uniwersalnym, obejmującym beletrystykę; literaturę popularno-naukową; encyklopedie, słowniki, informatory, poradniki, przewodniki, czy też bibliografie. 72

73 Popularyzacja czytelnictwa odbywa się m.in. poprzez spotkania autorskie, wernisaże, czy też wystawy książek. Tab. 40. Biblioteki w gminie Miejscowość liczba pracowników liczba woluminów Wypożyczenia woluminów na Liczba czytelników zewnątrz Biblioteka Publiczna w Kaliszu Pom Filia biblioteki w Pomierzynie Źródło: opracowane według danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim na podstawie sprawozdań Ryc. 23. Podstawowe dane w gminie Kalisz Pom. w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kalisz Pomorskim Na terenie gminy działa łącznie 13 świetlic. W większości są ona w bardzo dobrym stanie technicznym. Zastrzeżenia do stanu technicznego można wnieść do świetlic w Starej Korytnicy, Dębsku i Poźrzadle Wielkim, które wymagają zmiany systemu ogrzewania lub instalacji CO, zaś świetlica w Suchowie wymaga remontu toalet. 73

74 Tab. 41. Świetlice wiejskie w gminie Kalisz Pomorski Miejscowość Na ile osób Wyposażenie Stan techniczny Biały Zdrój 50 tak Bardzo dobry Bralin 50 tak Bardzo dobry Cybowo 50 tak Bardzo dobry Dębsko 50 tak Dobry Giżyno 50 tak Bardzo dobry Pepłówek 50 tak Dobry Pomierzyn 50 tak Bardzo dobry Prostynia 50 tak Bardzo dobry Poźrzadło Wielkie 50 tak Dobry Suchowo 50 tak Dobry Stara Korytnica 50 tak Dobry Stara Studnica 50 tak Bardzo dobry Cybowo-Osiedle 50 tak Bardzo dobry Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Oprawa kulturalna w gminie mierzona liczbą organizowanych imprez oraz przedsięwzięć o charakterze kulturalnym stoi na wysokim poziomie. W gminie są organizowane dni gminy. Z imprez można wyróżnić Jarmark nad Jeziorem Ogórkowym, która to impreza została pomyślana jako piknik rodzinny, kierowany do wszystkich grup wiekowych. Jest ona organizowana w okresie wakacyjnym (II poł. lipca) i ma uatrakcyjnić letnią ofertę kulturalno rekreacyjną, promować zdrowy i aktywny wypoczynek oraz zapewnić rozrywkę dla całych rodzin. Ponadto przypomina historię potocznej nazwy jeziora, nad którym się impreza odbywa i promuje miasto. Podczas imprezy prezentują się lokalne grupy artystyczne oraz zaproszeni artyści. W ramach imprezy organizowana jest Wioska Ogórkowa, która daje możliwość pokazania się lokalnym produktom z regionu, stowarzyszeniom itp. W trakcie programu przewidziane jest widowisko zakończone ceremonią zatapiania i wyławiania beczek z ogórkami. Obok koncertów zespołów muzycznych przewidziano liczne konkursy i atrakcje dla publiczności oraz konkurencje sportowo-rekreacyjne. Od wielu lat podczas imprezy odbywają się turnieje piłki siatkowej oraz piłki nożnej. Na zakończenie imprezy przewidziana jest atrakcja typu pokaz ogni sztucznych lub pokaz laserowy. 74

75 Tab. 42. Imprezy kulturalne organizowane na terenie gminy Kalisz Pomorski Nazwa imprezy Finały WOŚP LEŚNA MAJÓWKA Regionalny Festiwal Piosenki Przyrodniczej Jarmark nad Jeziorem Ogórkowym Ogólnopolski Konkurs Plastyczny Barwy lasu Dożynki Gminny Organizator Gimnazjum w Kaliszu Pomorskim, M-GOK w Kaliszu Pomorskim (współpraca lokalnych instytucji i stowarzyszeń) M-GOK w Kaliszu Pomorskim, Nadleśnictwo Kalisz Pomorski M-GOK w Kaliszu Pomorskim, Szkoła Podstawowa w Kaliszu Pomorskim M-GOK w Kaliszu Pomorskim, Urząd Miejski w Kaliszu Pom. M-GOK w Kaliszu Pomorskim, Urząd Miejski w Kaliszu Pomorskim Charakter imprezy (lokalny, powiatowy, wojewódzki, ogólnopolski) Impreza lokalna, która jest częścią akcji ogólnopolskiej Czas trwania (ilość dni) Szacunkowa ilość uczestników lokalny regionalny wojewódzki ogólnopolski Ok. 40 dni nabór prac; Finał 1 dzień lokalny MIKOŁAJKI M-GOK w Kaliszu Pomorskim lokalny Ponadto: koncerty/recitale/ imprezy okolicznościowe / spektakle / kabarety nie wpisane na stałe w kalendarz imprez odbywające się w zależności potrzeb społeczności lokalnych Wernisaże wystaw (średnio 12 w roku) Spotkania autorskie (średnio 6 spotkań w roku) M-GOK w Kaliszu Pomorskim (niekiedy Ośrodek Kultury jest instytucją wspierającą przedsięwzięcia kulturalne innych instytucji/organizacji) M-GOK w Kaliszu Pomorskim/Biblioteka Publ. lokalny lokalny Biblioteka Publiczna lokalny Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Tab. 43. Zespoły artystyczne i indywidualni artyści Zespół/artysta Tomek Bukowski Zbigniew Kowalski Bolesława Płachta Jerzy Płachta Profesja Artysta malarz Artysta malarz Artystka multidyscyplinarna (fotografia, rękodzielnictwo, malarstwo amatorskie, działalność w grupach wokalnoteatralnych) korzenioplastyka Zespół The Q Zespół muzyczny Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim 75

76 SPORT Baza sportowa gminy, umożliwiająca uprawianie różnych dyscyplin sportowych i aktywne spędzanie wolnego czasu, składa się przede wszystkim ze: - stadionu miejskiego w Kaliszu Pomorskim, - hali widowiskowo sportowej w Kaliszu Pomorskim, - hali sportowej w Pomierzynie, - boiska wielofunkcyjnego w Poźrzadle Wielkim. Ponadto istnieją hale sportowe przy szkołach podstawowych i gimnazjum oraz skatepark. Stadion Miejski w Kaliszu Pomorskim przy jeziorze Młyńskim przeznaczony jest głównie do rozgrywek piłki nożnej, piłki siatkowej, koszykówki oraz tenisa ziemnego. W skład kompleksu wchodzą: - boisko do piłki nożnej o wymiarach 65x100 m pokryte dobrze utrzymaną nawierzchnią trawiastą z trybunami, ogrodzeniem, oświetleniem i automatycznym nawodnieniem, - boisko do piłki nożnej o sztucznej nawierzchni o wymiarach 65x100 m z trybunami (192 miejsca), ogrodzeniem i oświetleniem. Inwestycja powstała w ramach projektu "Zachodniopomorski Program Szkolenia Młodzieży Piłkarskiej i Rozwoju Infrastruktury Sportowej EUROBOISKA" i otrzymała dofinansowanie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, w ramach Poddziałania "Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa" ZPORR , - 2 boiska wielofunkcyjne o sztucznej nawierzchni do piłki siatkowej, koszykówki i tenisa ziemnego z trybunami (2 x 48 miejsc) ogrodzeniem i oświetleniem - budynek socjalny wyposażony w szatnie oraz sanitariaty Na terenie obiektu odbywają się mecze piłki nożnej oraz wiele rozgrywek i imprez sportowo - kulturalnych, cieszących się wciąż niesłabnącym zainteresowaniem mieszkańców gminy oraz turystów. Hala widowiskowo-sportowa w Kaliszu Pomorskim usytuowana jest w pobliżu Szkoły Podstawowej im. Kornela Makuszyńskiego oraz Gimnazjum im. Marii Skłodowskiej-Curie. Jest to nowoczesny obiekt, spełniający wszelkie standardy bezpieczeństwa. Ogólna 76

77 powierzchnia zabudowy wynosi 1280,0 m². W hali znajduje się m. in. wielofunkcyjna sala sportowa o wymiarach 18,30 x 35,90 x 7,40 m z widownią do 200 miejsc (w postaci rozkładanych jezdnych trybun) oraz podwieszaną tablicą wyników sportowych. Na sali sportowej zamontowano dwie kurtyny grodzące, umożliwiające podział na 3 boiska treningowe. Sala przystosowana jest do gier zespołowych, wyposażona w łatwo montowany lekki osprzęt. Do dyspozycji są również szatnie, umywalnie, natryski oraz WC. Cały obiekt jest w pełni przystosowany do korzystania przez osoby niepełnosprawne. Hala sportowa w Pomierzynie to budynek, który posiada salę sportową podstawową o wymiarach 12,00 x 24,00 i minimalnej wysokości 7,60 m oraz tzw. małą salkę gimnastyczną do prowadzenia ćwiczeń w małych grupach. Uzupełnieniem funkcji podstawowych są pomieszczenia socjalne takie jak szatnie, umywalnie, sanitariaty oraz pomieszczenia techniczne, magazynowe i gospodarcze. Sala jest połączona parterowym łącznikiem z istniejącym budynkiem szkoły podstawowej. Budynek jest przeznaczony do pełnienia funkcji sali sportowej oraz do przeprowadzania ćwiczeń i gier sportowych w ramach zajęć szkolnych oraz środowiskowych. Boisko wielofunkcyjne zlokalizowane jest w Poźrzadle Wielkim i jest to obiekt o nawierzchni syntetycznej sztuczna trawa i wymiarach 32x18 m. Całkowita powierzchnia obiektu to 792,0 m², zaś nawierzchni trawiastej 576,0 m² (32x18 m). Pole boiska ma wymiary 23,77x10,97 m i powierzchnię 260,8 m². Boisko wyposażone jest w: 2 słupki do tenisa ziemnego, 2 słupki do siatkówki, siatkę z antenkami do siatkówki, siatkę do tenisa ziemnego, fotele z tworzywa sztucznego w liczbie 12 szt. Na terenie gminy działa jedenaście klubów i organizacji sportowych. Należą do nich: - Uczniowski klub sportowy Strzelec przy ul. Wolności 20 w Kaliszu Pomorskim (zakres działalności klubu obejmuje: upowszechnianie strzelectwa sportowego oraz dyscyplin sportowoobronnych); - Uczniowski klub sportowy Olimpijczyk przy ul. Błonie Kaszubskie 2 w Kaliszu Pomorskim (zakres działalności: upowszechnianie różnych dyscyplin sportowych wśród młodzieży gimnazjum); - Uczniowski klub sportowy Sokół przy ul. Błonie Kaszubskie 2 w Kaliszu Pomorskim (zakres działalności: angażowanie wszystkich uczniów do różnorodnych form aktywności ruchowej, uczestnictwo w imprezach sportowych, organizacja różnorodnych form aktywności sportowej); 77

78 - Klub Piłkarski Calisia przy ul. Wolności 43/1 w Kaliszu Pomorskim; - Klub Sportowy Błękitni w Pomierzynie; - Klub Sportowy Grom w Giżynie; - Szkółka Piłkarska Junior działająca przy ul. Wolności 43/1 w Kaliszu Pomorskim (zakres działalności: kształtowanie pozytywnych postaw wobec kultury fizycznej i własnego ciała poprzez trening i grę w piłkę nożną, rozwój umiejętności gry w piłkę nożną dzieci i młodzieży); - Klub Olimpijczyka przy ul. Suchowskiej 10 w Kaliszu Pomorskim (zakres działalności: popularyzowanie idei olimpijskiej wśród dzieci, młodzieży i dorosłych); - Klub Karate Kyokushinkan w Kaliszu Pomorskim (zakres działalności: wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu); - Kaliskie Stowarzyszenie Tenisa Ziemnego Masters (zakres działalności: wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu); - Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Sports Academy. Tab. 44. Imprezy sportowe na terenie gminy Kalisz Pomorski Nazwa imprezy Organizator Charakter imprezy (lokalny, powiatowy, wojewódzki, ogólnopolski) Czas trwania (ilość dni) Szacunkowa ilość uczestników Gmina Kalisz Turniej Miast i Gmin Pomorski sportowy Od maja 450 Ogólnopolski mecz Klub Sportowy piłki nożnej CALISIA sportowy lipca 700 Turniej Klub Sportowy Samorządowy-piłki CALISIA nożnej sportowy 15 czerwca 2014r. 200 Gminne Rajdy Gmina Kalisz Rowerowe Pomorski sportowy Maj i sierpień 250 Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim 78

79 ORGANIZACJE POZARZĄDOWE Oprócz wspomnianych w poprzednim podrozdziale jedenastu klubów i organizacji sportowych na terenie gminy Kalisz Pomorski istnieje szereg innych organizacji pozarządowych. Wymienić tu należy przede wszystkim następujące związki i stowarzyszenia: - Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Koło Pomocy Dzieciom z Niepełną Sprawnością Ruchową (działalność na rzecz ochrony i promocji zdrowia), - Polskie Stowarzyszenie Diabetyków - Koło w Kaliszu Pomorskim (działalność na rzecz ochrony i promocji zdrowia), - Stowarzyszenie Jesteśmy Razem - Wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu (działalność na rzecz pożytku publicznego), - Polski Związek Emerytów Rencistów i Inwalidów Koło w Kaliszu Pomorskim (działalność na rzecz ochrony i promocji zdrowia), - Automobilklub (działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnej), - Towarzystwo Miłośników Kolei Drezynowych i Zabytków Kolejnictwa (zadanie w zakresie krajoznawstwa oraz wypoczynku dzieci i młodzieży na terenie gminy Kalisz Pomorski), - Stowarzyszenie Kobiet Aktywnych (działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnej), - Stowarzyszenie Kobiet Aktywnych (działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnej), - WOPR Złocieniecki (prządek i bezpieczeństwo publiczne-ratownictwo wodne), - Kaliskie Stowarzyszenie Samorządowe Nasz Kalisz w Kaliszu Pomorskim, - Towarzystwo Pomocy i Rozwoju Ziemi Drawskiej w Kaliszu Pomorskim, - Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne Bastion Tradycji w Kaliszu Pomorskim, - Stowarzyszenie na rzecz rozwoju gminy Kalisz Pomorski Szansa Kalisz Pomorski. Oprócz wyżej wymienionych należy jeszcze wskazać na: - Stowarzyszenie Przedsiębiorców i Kupców Kalisza Pomorskiego, - Polski Związek Wędkarski Okręg Koszalin, koło w Kaliszu Pomorskim, oraz - trzy jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej w: Kaliszu Pomorskim, Białym Zdroju i Poźrzadle Wielkim. W promocję i rozwój działalności organizacji pozarządowych na terenie gminy aktywnie włączają się także władze gminy organizujące konkursy na granty dla tychże 79

80 organizacji. Można tu wymienić program Działaj Lokalnie organizowany wspólnie z Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności KAPITAŁ SPOŁECZNY Potencjał kapitału społecznego w gminie mierzony liczbą organizacji pozarządowych pozostaje na zadowalającym poziomie. Według danych ze strony Urzędu Miejskiego na jej terenie działa 29 organizacji, z czego znaczna część o charakterze sportowym (11 organizacji i klubów). Do tego grona należy ponadto dodać lokalne grupy działania które działają na terenie gminy, bądź też gmina ma podpisane z nimi porozumienia o współpracę. Należą do nich: - Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Partnerstwo Drawy w Złocieńcu, - Stowarzyszenie Lokalna Grupa Rybacka Partnerstwo Drawy w Szczecinku - Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pomerania. W imprezach o charakterze sportowym organizowanych na terenie gminy uczestniczy średnio ok osób. Nieco więcej przyciągają najpopularniejsze imprezy kulturalne organizowane przez lokalne instytucje, np.: Jarmark nad Jeziorem Ogórkowym, w którym uczestniczyło ok osób, czy też Ogólnopolski Konkurs Plastyczny Barwy lasu, gdzie liczba uczestników sięgnęło ok osób. Gmina ma podpisane obecnie umowy o współpracy z trzema gminami partnerskimi: Kaltenkirchen (porozumienie zawarte 19 listopada1999 roku), Torgelow (dawne słowiańskie Turzegłowy) (zawarte 16 października 2007 roku), Bukowina Tatrzańska (zawarte 16 października 2009 roku). Gmina należy ponadto do: - Związku Miast i Gmin Pojezierza Drawskiego (rok przystąpienia ), którego głównym celem jest poprawa stanu naturalnego środowiska, oraz - Związku Miast Polskich (rok przystąpienia 2005), którego głównym celem jest wspieranie idei samorządu terytorialnego oraz dążenie do gospodarczego i kulturalnego rozwoju miast polskich. 80

81 Odnosząc liczbę działających klubów, organizacji NGO, stowarzyszeń, związków i innych instytucji do stosunkowo niewielkiej populacji, aktywność mieszkańców należy uznać za stosunkowo wysoką. Nieco gorzej wygląda sytuacja w zakresie uczestnictwa mieszkańców w wydarzeniach sportowych, czy kulturalnych, bowiem w większości tego typu imprez uczestniczy średnio po osób (wskaźnik aktywności w tym zakresie pozostaje na poziomie 5-10%) SFERA GOSPODARCZA POTENCJAŁ TURYSTYCZNY Zagospodarowanie turystyczno-rekreacyjne Gminy Kalisz Pomorski obejmuje analizę walorów turystyczno-wypoczynkowych, w tym przyrodniczych i kulturowych, zagospodarowanie turystyczno-rekreacyjne, w tym bazę noclegową, gastronomiczną i towarzyszącą oraz analizę ruchu turystycznego i wypoczynkowego Walory turystyczno-rekreacyjne Gmina Kalisz Pomorski wraz z otaczającym go terenem posiada szczególnie korzystne walory turystyczno-rekreacyjne, przede wszystkim w zakresie walorów przyrodniczych. Walory te rzutują na możliwości odpowiedniego zagospodarowania turystycznego oraz na wielkość i zasięg zarówno ruchu turystycznego jak i formy oraz czasokres wypoczynku mieszkańców miasta jak i turystów. Walory przyrodnicze Gmina Kalisz Pomorski wyróżnia się wysokimi walorami środowiska przyrodniczego i krajobrazowego do rozwoju turystyki i agroturystyki. Położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie Drawieńskiego Parku Narodowego oraz Drawskiego i Ińskiego Parku Krajobrazowego. Wśród walorów przyrodniczych dla rozwoju turystyki podkreślić należy rzeźbę terenu, klimat, warunki wodne oraz biosferę. Krajobraz miasta i gminy Kalisz Pom., będący wyrazem przede wszystkim panującej tutaj młodoglacjalnej rzeźby terenu, jest bardzo urozmaicony. Stykają się tutaj dość płaskie powierzchnie sandrowe, urozmaicone jednak 81

82 bogatym pokryciem leśnym, ze zróżnicowaną hipsometrycznie wysoczyzną morenową. Gmina Kalisz Pomorski charakteryzuje się bardzo wysokim udziałem lasów, których odsetek w powierzchni ogółem zbliża się do 60%, i składają się na nie głównie siedliska borowe (bory świeże, bory mieszane świeże, lasy mieszane. Lasy podlegają głównie Nadleśnictwu Kalisz Pomorski i Drawsko Pomorskie. W gminie Kalisz Pomorski istnieją ponadto następujące formy ochrony przyrody: 2 obszary chronionego krajobrazu, 39 pomników przyrody, 1 strefa ochronna ptaków drapieżnych. Na terenie gminy istnieją także dwa obszary chronionego krajobrazu Pojezierze Drawskie oraz Okolice Kalisza Pomorskiego. Uchwałą Nr XIX/134/2008 Rady miejskiej w Kaliszu Pomorskim z dnia 28 marca 2008 r. ustanowiono użytek ekologiczny "Krzywe Bagno" o powierzchni 3,30 ha w celu ochrony cennych przyrodniczo gatunków flory w kompleksie torfowisk. Na terenie gminy Kalisz Pomorski istnieją następujące obszary Natura 2000: Jezioro Lubie i Dolina Drawy, Lasy Puszczy nad Drawą, Ostoja Drawska, Ostoja Ińska, Pojezierze Ińskie, Uroczyska Puszczy Drawskiej. Z wielu miejsc na obszarze gminy rozciągają się piękne widoki, stanowiąc dużą atrakcję wizualną. Urozmaicony teren ma szczególne znaczenie zarówno dla turystów pieszych jak i zmotoryzowanych. Zróżnicowana młodo glacjalna rzeźba tworzy podstawę pięknego krajobrazu i nadaje zasadnicze oblicze gminie wraz z przyległym terenem. Drugim, oprócz lasów, istotnym elementem środowiska sprzyjającym turystyce z rekreacją są warunki wodne, związane ściśle ze zbiornikami jeziornymi, rzekami i ciekami. Zasadnicze piętno wywierają tutaj liczne i czyste ichtiologicznie i bogate w liczne gatunki ryb akweny wodne, których łączna liczba sięga ok. 60 i które umożliwiają uprawianie wędkarstwa. Samo miasto położone jest pośród czterech jezior: Bobrowo Wielkie (24 ha), Bobrowo Małe (10,5 ha) Młyńskie (30 ha) i Jez. Lasek (6 ha) i rozpostarte jest pomiędzy pagórkami i wzgórzami na wysokości ok m n.p.m. Osie hydrograficzne gminy tworzą dwie główne rzeki: Drawa i Korytnica. Obszar Miasta i Gminy Kalisz Pomorski położony jest w strefie przenikania się wpływów powietrza polarnego, arktycznego i zwrotnikowego. Jest to strefa klimatu umiarkowanego, przejściowego środkowej Europy, którego charakterystyczną cechą jest przejściowość, zmienność i kontrastowość. Obszar gminy posiada klimat cieplejszy i suchszy od pozostałych mezoregionów krain pojeziernych, co jest dodatkowym atutem wspierającym walory turystyczne. 82

83 Walory specjalistyczne Do walorów specjalistycznych, umożliwiających rozwój turystyki kwalifikowanej na analizowanym obszarze zalicza się: kajakarstwo, wędkarstwo, możliwości kąpieli i plażowania w oparciu o istniejące kąpieliska i plaże, szlaki rowerowe, jazda konna, grzybiarstwo, turystyka piesza, nordic walking, turystyka narciarska biegowa oraz zjazdowa. Podstawą rozwoju kajakarstwa jest szlak kajakowy im. Karola Wojtyły, który przebiega m.in. przez teren gminy po rzece Drawie (środkowa część szlaku - okolice Prostyni i Borowa) i który zaliczany jest do piękniejszych szlaków kajakowych w Polsce. Atrakcyjność szlaku wynika z kilku czynników. Po pierwsze z czystości wody, po drugie ze zmiennego charakteru rzeki i po trzecie z walorów przyrodniczych. Szlak kajakowy Drawą przebiega przez najpiękniejsze okolice Pojezierza Drawskiego, m.in. przez jezioro Drawsko, Drawski Park Krajobrazowy, Jezioro Lubie i Drawieński Park Narodowy. Na szlaku można spotykać 450-letnie dęby i 300-letnie buki, które obwodem pnia dochodzą do 5 m. Długość całkowita szlaku to ok. 186 km, czas przepłynięcia ok dni. Na terenie gminy Kalisz Pomorski dostępny jest odcinek ok. 15 km. Czynnikiem hamującym, czy raczej ograniczającym nieco dostępność szlaku kajakowego na tej rzece jest częściowe wyłączenie szlaku z uwagi na jej przebieg przez teren poligonu wojskowego. Organizacją usług transportowo-kajakowych zajmuje się Centrum Turystyczne ARBRUKA, które proponuje spływy rzekami Pojezierza Drawskiego, a ponadto dysponuje doświadczonym zespołem instruktorów, pilota i ratowników. Centrum zapewnia również miejsca noclegowe i wyżywienie w pensjonatach agroturystycznych. Kolejnym punktem istniejącej infrastruktury turystyki kwalifikowanej są szlaki rowerowe wytyczone i przebiegające przez teren gminy Kalisz Pomorski: - szlak zielony (Kalisz Pomorski - Biały Zdrój - Dębsko - jezioro Mąkowarskie - Prostynia - Suchowo - Borowo - Suchowo - Kalisz Pomorski); długość szlaku wynosi ok. 50 km. Szlak przebiega przez obszary leśne, wioski i najciekawsze zakątki gminy. Atrakcją szlaku jest elektrownia wodna w Borowie. - szlak czerwony (Kalisz Pomorski - Giżyno - Stara Studnia - Stara Korytnica - Bralin - Biały Zdrój - Kalisz Pomorski); długość szlaku wynosi ok. 46 km. Szlak przebiega przez obszary leśne, wioski, mija jeziora. Na trasie można zobaczyć: XIX-wieczny spichlerz i park podworski w Giżynie, głaz pamiątkowy w Starej Studnicy upamiętniający mieszkańców poległych I wojnie światowej, wyroby rękodzielnicze mieszkańców Starej Korytnicy takie jak elementy architektury ogrodowej wykonanej z drewna i witek brzozowych. 83

84 - szlak niebieski (Kalisz Pomorski - Dębsko - jezioro Mąkowary - Cybowo - Suchowo - Jasnopole - Kalisz Pomorski). Szlak wiedzie przez gminne wioski i lasy. Na trasie można zobaczyć stadion miejski, leśną ścieżkę edukacyjną, pamiątkowy kamień szlifierski, wiadukt kolejowy oraz jezioro Mąkowary. Atrakcją szlaku jest elektrownia wodna w Borowie z początku XX wieku. - Szlak GREENEWAY - Naszyjnik Północy. Na terenie gminy Kalisz Pomorski przebiega przez Poźrzadło Wielkie, Pomierzyn, Ślizno, Suchowo, Borowo, Prostynię, Dębsko, Biały Zdrój, Kalisz Pomorski, Giżyno, Sienicę. Szlak częściowo pokrywa się z trasą szlaku zielonego. Długość całej trasy wynosi 870 km i przebiega przez najciekawsze miejsca Pomorza Środkowego: Pojezierze Drawskie, Ziemie Krajeńską i Bory Tucholskie. W mieście Kalisz Pomorski wytyczona została również Leśna Ścieżka Edukacyjna, trasa ścieżki rozpoczyna się i kończy na Stadionie Miejskim nad jez. Młyńskim w Kaliszu Pomorskim. Długość ścieżki wynosi 2,6 km, zaś orientacyjny czas przejścia to ok. 50 minut. Na trasie zlokalizowano kilka przystanków z tablicami edukacyjnymi (m.in. kamień szlifierski, drzewa pomnikowe, ptaki leśne). Do dyspozycji mieszkańców i turystów oddana została plaża miejska położona w centrum miasta nad jeziorem Bobrowo Wielkie. Na terenie plaży znajdują się ponadto takie urządzenia jak: kąpielisko strzeżone, wypożyczalnie sprzętu wodnego, zjeżdżalnie dla dzieci, boisko do siatkówki, stół do tenisa stołowego. Plażowanie i kąpiel w akwenach śródlądowych w dużej mierze zależy od ich czystości oraz długości sezonu kąpielowego. Pojezierze Drawskie wypada stosunkowo korzystnie na tle innych terenów pojeziernych, zwłaszcza zaś w porównaniu z jeziorami Polski północnej i północno-wschodniej, cechujących się bardziej surowym klimatem. Uwarunkowania przyrodnicze, które posiada gmina Kalisz Pom. umożliwiają rozwój innych form turystyki kwalifikowanej, takie jak: wędkarstwo, jazdę konną, czy też turystykę pieszą wraz z modnym w ostatnim czasie nordic walking. Wymaga to wytyczenia odpowiednich tras rekreacyjnych i spacerowych. W oparciu o istniejący potencjał endogeniczny możliwa jest także organizacja rajdów i zlotów z uwagi na zlokalizowany na terenie gminy poligon drawski. Ciekawą alternatywą może być także rozwój turystyki narciarskiej w oparciu o trasy biegowe, bądź też zjazdowe. Możliwość rozwoju drugiej ze wspomnianych form narciarstwa umożliwia m.in. wyciąg istniejący w pobliżu wsi Stara Studnica. Istniejący tam Ośrodek Sportów Zimowych Stara Studnica Ski oferuje dwie trasy zjazdowe o długość 350 i

85 metrów (różnica poziomów wynosi 50 m), górkę dla saneczkarzy, wyciąg niskiego prowadzenia liny orczyk o długości 300 m. Ponadto na miejscy jest parking oraz punkt małej gastronomii. Na miejscu można wypożyczyć narty z kijkami i butami oraz sanki. Rozwój infrastruktury narciarskiej umożliwia z jednej strony wzbogacenie oferty turystycznej z drugiej zaś powoduje wydłużenie sezonu turystycznego, co powinno skutkować przyjazdem i pobytem turystów przez cały rok. Walory kulturowe O ile walory środowiska przyrodniczego na obszarze gminy Kalisz Pomorski cechują się znaczącym bogactwem, o tyle walory środowiska antropogenicznego nie wyróżniają się szczególnie wysoką wartością dziedzictwa architektonicznego. W mieście ze względu na zniszczenia ostatniej wojny nie zachowało się wiele obiektów zabytkowych. Istnieje jednak kilka ciekawych obiektów wartych odwiedzenia, a także wpisanych jest to rejestru zabytków. Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są: 1. układ urbanistyczny miasta Kalisza Pomorskiego wraz z zachowanymi obiektami: kościół, d. Zamek, domy przy ul. Chrobrego 19 21, Krzywoustego 5 i Rybackiej 66. Cenny, późnośredniowieczny układ przestrzenny miasta na planie owalnicy o prostopadłej sieci ulic, położonej między trzema jeziorami, został częściowo zatarty wskutek zniszczeń w 1945 r., a następnie zdewastowany budową bloków mieszkalnych w północno-zachodniej części Starego Miasta. Obecnie jest on już czytelny jedynie z powietrza; 2. kościół ewangelicki, obecnie p.w. MB Królowej Polski, klasycystyczny, murowany z 1771 r. Kościół parafialny, rzymskokatolicki należący do dekanatu Mirosławiec, diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, metropolii szczecińsko-kamieńskiej. Kościół wzniesiony został w latach przez radcę budowlanego Holschego z Berlina (poprzedni kościół został rozebrany ze względu na zniszczenia powstałe w czasie pożaru). Remontowany w XIX w. oraz w latach 1968 i Obecna świątynia zbudowana jest w stylu klasycystycznym. Posiada jednoprzestrzenne wnętrze przykryte płaskim stropem. Wewnątrz zachowały się empory oraz barokowy, złocony ołtarz. Trójkondygnacyjna, przykryta namiotowym dachem wieża usytuowana jest bardzo nietypowo - z boku korpusu nawowego, pośrodku jego długości. Utrzymane w białym kolorze ściany świątyni ozdobione zostały pilastrami, a otwory okienne obramione zostały półkoliście zamkniętymi opaskami z wydatnymi zwornikami. Kościół 85

86 wzorowany był na projekcie kościoła garnizonowego w Poczdamie. Charakterystyczny wygląd świątyni czyni ją niepodobną do żadnego innego kościoła na Pomorzu. Jest to unikalny przykład protestanckiej architektury sakralnej tego czasu na terenie Pomorza. 3. zespół pałacowy, w skład którego wchodzą: - pałac z XVIII w. oraz XIX / XX wieku. Pałac ufundowany przez rodzinę Wedlów jako zamek w 1. poł. XIV wieku. Po pożarach w końcu XVI wieku, von Güntersbergowie odbudowali go jako renesansowy pałac, widniejący na sztychu Meriana z roku Kolejne przebudowy w XVIII, XIX i XX w. przekształciły go w obiekt o charakterze rezydencjonalnym, uzupełniony o piętrową oficynę. Najstarszą, zachowaną częścią są gotyckie piwnice oraz zewnętrzne mury. Po zniszczeniach w latach powojennych, kilkakrotnie przystępowano do odbudowy gmachu, którą dopiero niedawno ukończono. Teraz zamek otacza odnowiony park z licznymi starymi drzewami i stylową fontanną, a w samym gmachu mieści się Biblioteka Miejska oraz sale reprezentacyjne i wystawowe; - park - plebania z ok r., ul. Bolesława Krzywoustego 4. Wewnątrz mieści się epitafium rodziny Wedlów z XVI wieku przeniesione z kościoła w Giżynie (Giesen)i umieszczone tutaj w 1963 r. Z pozostałych obiektów wymienić można jeszcze: - grodzisko wyżynne owalne z VIII-XV w., usytuowane na wschodnim cyplu wzniesienia, przykład zachowania pozostałości słowiańskiego osadnictwa obronnego; - osadę słowiańską położona 300 m na północ od grodziska; - XIX-wieczny cmentarz położony w malowniczym zakątku nad jez. Bobrowo Wielkie. Znajdują się tam nieliczne nagrobki sprzed 1945 roku i kilkanaście powojennych. - kamień szlifierski będący symbolem lokalnej tradycji sięgającej średniowiecza. Według starej legendy dawni mieszkańcy Kalisza używali kamienia szlifierskiego do szlifowania języków kłamcom i gburom. Odrestaurowany w 2003 r. kamień jest został posadowiony w lasku nad jeziorem Młyńskim. Replika kamienia szlifierskiego znajduje się także przy budynku Ratusza Miejskiego. W miejscowości Giżyno istnieją dwa obiekty cechujące się znacznymi walorami architektonicznymi. Są to: ryglowy kościół filialny p.w. Matki Bożej Królowej Polski z XVIII w. oraz klasycystyczny pomnik nagrobny Zygmunta Goetha rzeźbiony w piaskowcu z 1786 r. Kolejny obiekt znajduje się we wsi Poźrzadło Wielkie i jest to szachulcowy kościół filialny 86

87 pod wezwaniem Stanisława Biskupa z XVIII w. Wartym zobaczenia obiektem jest XIXwieczna elektrownia wodna w Borowie Baza turystyczno-rekreacyjna Zagospodarowanie turystyczne jest to zespół urządzeń i obiektów stanowiących wyposażenie określonego obszaru, szlaku lub miejscowości, umożliwiających zaspokojenie potrzeb ruchu turystycznego. W skład zagospodarowania turystycznego wchodzi następująca infrastruktura turystyczna: baza noclegowa, baza gastronomiczna /żywieniowa/, dostępność komunikacyjna, baza towarzysząca. Baza noclegowa Baza noclegowa jest zaliczana do podstawowych elementów infrastruktury turystycznej. Umożliwia ona turyście nocleg i zakwaterowanie z podstawowymi urządzeniami gastronomicznymi i sanitarnymi. Gmina oferuje bogatą i zróżnicowaną w swoim standardzie (a przez to cenowo) bazę noclegową, na którą składają się: hotele i motele, pokoje gościnne, pensjonaty, pola biwakowe i campingowa oraz gospodarstwa agroturystyczne. Do podstawowych obiektów hotelowych i motelowych zaliczyć należy: - hotel Solaris Lupus w Kaliszu Pomorskim, dysponujący 38 miejscami noclegowymi oraz 90 miejscami konsumpcyjnymi; - motel Arcus w Kaliszu Pomorskim z 50 miejscami noclegowymi, 5 apartamentami oraz 60 miejscami konsumpcyjnymi; - motel - stacja paliw w Kaliszu Pomorskim z 9 miejscami noclegowymi oraz barem. Ponadto działa pensjonat Lantaarn w Białym Zdroju oraz pokoje gościnne w Starej Studnicy. Bazę noclegową uzupełniają gospodarstwa agroturystyczne, których na terenie gminy działa 13. Pełny wykaz miejsc zbiorowego zakwaterowania na obszarze gminy Kalisz Pomorski przedstawia poniższa tabela. 87

88 Tab. 45. Wykaz miejsc zbiorowego zakwaterowania oraz gospodarstw turystycznych Miejscowość Obiekt Liczba miejsc Kalisz Pomorski ul. Wolności Kalisz Pomorski tel. (094) Kalisz Pomorski ul. Wczasowa Kalisz Pomorski tel. (094) Kalisz Pomorski ul. Szczecińska Kalisz Pomorski tel. (094) Krężno-Pruszcz 1, Kalisz Pomorski tel. (094) Biały Zdrój Kalisz Pomorski tel. (0 94) Biały Zdrój Kalisz Pomorski tel. (0 94) Biały Zdrój Kalisz Pomorski tel. (0 94) Poźrzadło Wielkie Kalisz Pomorski tel. (0 94) Suchowo Kalisz Pomorski tel. (0 94) Hotel SOLARIS - LUPUS Motel ARCUS Motel przy stacji paliw gospodarstwo agroturystyczne gospodarstwo agroturystyczne gospodarstwo agroturystyczne gospodarstwo agroturystyczne gospodarstwo agroturystyczne gospodarstwo agroturystyczne 38 miejsc noclegowych, 90 miejsc konsumpcyjnych 50 miejsc noclegowych 5 apartamentów 60 miejsc konsumpcyjnych 9 miejsc noclegowych, restauracja, bar Gospodarstwo dysponuje 1 pokojem (2 osobowy), możliwość wyżywienia oraz przygotowania posiłku we własnym zakresie, możliwość rozbicia namiotu, grzybobranie Gospodarstwo posiada 12 miejsc noclegowych, pokoje z łazienkami, możliwość rozbicia namiotu, wypożyczenia roweru, kuchnia domowa. Istnieje możliwość zorganizowania przejażdżki konnej. Odległość od jeziora 100 m. Gospodarstwo posiada dwa pokoje (w jednym z pokoi-kominek), możliwość noclegu dla 7 osób, domowa kuchnia lub przygotowanie posiłków we własnym zakresie. Odległość od jeziora 300 m. Możliwość rozbicia namiotu. Polowania (właściciel myśliwy), ryby. Gospodarstwo posiada 4 miejsca noclegowe (2 pokoje 2-osobowe), domową kuchnię. Odległość od jeziora 400 m. Gospodarstwo posiada 13 miejsc noclegowych (2 pokoje 2oosobowe, 3 pokoje 3-osobowe), 2 łazienki, świetlicę oraz domki campingowe i wigwam nad rzeką Drawą. Ogród z placem zabaw dla dzieci, taras, basen, grzyby, ścieżki spacerowe, kort tenisowy w wiosce. Domowa kuchnia. Organizacja spływów, wędkowanie w stawach rybnych. Do dyspozycji 4 miejsca noclegowe, 1 pokój z osobną kuchnią i łazienką dla gości, wyżywienie całodzienne oraz możliwość przygotowania posiłku we własnym zakresie grill, ognisko, rowery, plac zabaw dla dzieci, las, grzyby, jagody, kwitnący ogród 88

89 Stara Korytnica Kalisz Pomorski tel. (0 94) Stara Korytnica Kalisz Pomorski tel Kalisz Pomorski ul. Młyńska 12 tel. (0 94) Kalisz Pomorski ul. Drawska 19, Kalisz Pomorski tel Stara Korytnica Kalisz Pomorski tel. (094) , Krężno Kalisz Pomorski tel Stara Korytnica Kalisz Pomorski tel gospodarstwo agroturystyczne gospodarstwo agroturystyczne gospodarstwo agroturystyczne gospodarstwo agroturystyczne gospodarstwo agroturystyczne siedlisko leśne Gospodarstwo Agroturystyczne Dolina Korytnicy Do dyspozycji 2 mieszkania z osobnymi wejściami (2 pokoje, kuchnia, łazienka), razem 6 miejsc noclegowych. Możliwość rozbicia namiotu, postawienia przyczepy kempingowej, ogródek, altana, ognisko, grill, spływy kajakowe Wolnostojący domek, 3 pokoje, (8 miejsc noclegowych), kuchnia, łazienka, wyżywienie oraz możliwość przygotowania posiłku we własnym zakresie, grill, ognisko, boisko sportowe do gry w siatkówkę, kursy gotowania, pieczenia i zbierania grzybów 4 pokoje 2 osobowe, wyżywienie całodzienne oraz możliwość przygotowania posiłku we własnym zakresie, stawy rybne z możliwością wędkowania, grill, plac zabaw dla dzieci, boisko do siatkówki, rowery, sprzęt wodny, spływy kajakowe, grzybobranie, 1,5 km do centrum miasta Gospodarstwo posiada 15 miejsc noclegowych, pokoje 2-3 osobowe, wspólna kuchnia i łazienka w pobliżu lasy, jeziora, grill, ognisko, grzybobranie Gospodarstwo posiada 20 miejsc noclegowych, własne warzywa, jajka, mleko, sery, domowa kuchnia jazda konna, spływy kajakowe, wędkowanie, polowania, fotografia przyrodnicza Do dyspozycji 4 pokoje 2-3 osobowe, 3 łazienki, możliwość przyjazdu z własnymi zwierzętami, wyżywienie. Strefa krajobrazu chronionego, bogata fauna i flora, bezpośrednie sąsiedztwo lasu ścieżki rowerowe, organizacja spływów kajakowych, wędkowanie, możliwość jazdy konnej. Grill, wędzarnia, teren rekreacyjny Źródło: opracowanie na podstawie informacji Urzędu Miejskiego ( oraz Strategii Rozwoju Gminy z lat Całości bazy noclegowej uzupełniają pola namiotowe i campingowe. Na obszarze gminy, głównie na terenach leśnych, podległych Nadleśnictwu Kalisz Pomorski, zorganizowano kilka miejsc biwakowych i pól namiotowych. Tab. 46. Wykaz miejsc biwakowych oraz pól namiotowych Miejsce, nazwa, miejscowość Typ obozowiska Właściciel, Liczba miejsc 89

90 zarządzający noclegowych Karpik, Jerzy Kołosowski, Prostynia pole namiot. prywatny 40 Jez. Bobrowo Wlk. pole namiot. Prywatny 50 Jez. Mąkowary pole namiot. Nadl. Kalisz 100 Jez. Szerokie pole namiot. Nadl. Kalisz 70 Jez. Giżyńskie pole namiot. Nadl. Kalisz 50 Jez. Szerokie pole namiot. Nadl. Kalisz Jez. Orle Małe biwak Nadl. Kalisz Jez. Nowa Korytnica biwak Nadl. Kalisz Jez. Krzywe pole namiot. Nadl. Kalisz Źródło: opracowanie na podstawie informacji Urzędu Miejskiego ( oraz Strategii Rozwoju Gminy z lat Baza gastronomiczna Baza gastronomiczna powinna zaspokajać potrzeby żywieniowe dla turystów w miejscu stałego pobytu oraz na szlakach turystycznych. Bazę gastronomiczna dzieli się na ogólnodostępną (otwartą) i środowiskową (zamkniętą). Środowiskowa baza żywieniowa występuje najczęściej łącznie z bazą noclegową. Na terenie gminy Kalisz Pom. w 2013 r. istniało 7 obiektów gastronomicznych. Do dyspozycji osób chcących skorzystać z oferty żywieniowej w Kaliszu Pom. pozostają: - restauracja Solaris Lupus dysponująca 90 miejscami konsumpcyjnymi, - restauracja w motelu Arcus mająca w dyspozycji 60 miejsc konsumpcyjnych, - restauracja oraz bar w motelu przy stacji paliw w Kaliszu Pom., - bar Kingston przy ul. Drawskiej 17c, - bar Disco night przy ul. Wolności 12, - bar Alibi przy ul. Wolności 22a, - bar przy ul. Świerczewskiego 38/1. Uwzględniając potrzeby żywieniowe turystów, których gama możliwości finansowych pozostaje bardzo zróżnicowana można stwierdzić, że w Kaliszu Pom. jest średnio zadawalający stan bazy żywieniowej. Przydałoby się rozszerzenie bazy pośredniej między restauracjami o wysokim standardzie (hotelowej), a barami przekąskowymi, gdzie można otrzymać gorący posiłek. Niezbędne wydaje się rozszerzenie bazy gastronomicznej, m.in. o miejsca serwowania dań rybnych oraz puby. Dostępność komunikacyjna Miasto Kalisz Pom. leży w południowej części województwa zachodniopomorskiego w powiecie drawskim. Główną osią komunikacyjną gminy, umożliwiającą dotarcie do gminy 90

91 pozostaje droga krajowa DK10 (relacji Szczecin Bydgoszcz - Warszawa), która jest trasą intensywnie wykorzystywaną dla celów tranzytowych, jak również (pod kątem turystyki) trasą dojazdową dla ruchu nadmorskiego. Śladem tej drogi ma przebiegać w przyszłości droga ekspresowa S10 relacji Szczecin Płońsk. Droga nr 10 krzyżuje się na ternie gminy z drogą wojewódzką nr 175. Oprócz tego z Kalisza Pomorskiego prowadzą drogi lokalne do Giżyna i Suchowa. Gmina położona jest na uboczu głównych ośrodków miejskich północno-zachodniego regionu Polski. Miasto Kalisz Pomorski leży w odległości ok. 100 km od Szczecina, 124 km od Koszalina, 74 km od Piły, 175 km od Poznania i 160 km od Bydgoszczy. Kalisz Pomorski był niegdyś ważnym węzłem kolejowym, w mieście istnieje stacja kolejowa Kalisz Pomorski oraz przystanek kolejowy Kalisz Pomorski Miasto. Od 1 września 2006 r. na obydwu liniach tzn. Piła Ulikowo i Grzmiąca - Kostrzyn nad Odrą, został wznowiony ruch. Połączenie ze Stargardem Szczecińskim obsługiwać mają nowoczesne autobusy szynowe zakupione przez Urząd Marszałkowski woj. zachodniopomorskiego. 1 września 2012 r. wznowiono połączenie kolejowe do Piły po ponad 12 latach. Generalnie dostępność komunikacyjną należy ocenić jako przeciętną. Najważniejszym atutem w tej materii pozostaje nadal droga krajowa DK10. W przyszłości gmina ma szansę poprawić swoją dostępność komunikacyjną, bowiem przez jej teren planowany jest przebieg drogi ekspresowej S10. Na wysokości miasta planowany jest węzeł, a także miejsca obsługi podróżnych (MOP). Stanowić to może impuls do rozwoju przedsiębiorczości, a także zachętę do odwiedzin miasta i gminy przez turystów. Baza towarzysząca Baza towarzysząca stanowi uzupełnienie podstawowej bazy turystycznej i obejmuje m. in. wszystkie urządzenia i instytucje o charakterze usługowym, handlowym, rozrywkowym, kulturalnym, sportowym, zaspokajające potrzeby życiowe turystów, a także stwarzające pewne dodatkowe walory turystyczne bądź też umożliwiające wykorzystanie walorów podstawowych. Urządzenia bazy towarzyszącej dzieli się na: urządzenia turystyczne, służące głównie obsłudze turystów i urządzenia para turystyczne, służące przede wszystkim stałym mieszkańcom. W zakres bazy towarzyszącej wchodzą m.in. szlaki turystyczne, obiekty i placówki kulturowe (kina, teatry), muzea, skanseny itp. Szlaki turystyczne zostały opisane w walorach specjalistycznych w podrozdziale walory turystyczno-rekreacyjne. Punkt ten można uzupełnić o szlak samochodowy, tzw. szlak Lobelii, utworzony przez Stowarzyszenie Gmin 91

92 i Powiatów Pojezierza Drawskiego. Z kolei placówki kulturowe wraz z ofertą imprez kulturalnych omówione zostały szerzej w rozdziale Kultura. Poza tym brak jest większych atrakcji i obiektów para turystycznych. Chcąc przyciągnąć większe rzesze turystów należałoby pomyśleć o rozbudowie infrastruktury towarzyszącej i uatrakcyjnić ofertę turystyczną. Władze gminy mają pomysły i plany w zakresie inwestycji podnoszących atrakcyjność turystyczną gminy, m.in.: utworzenie wiosek tematycznych na terenie gminy; projekt korzystający z infrastruktury technicznej i rozwiązań społecznych, który będzie bazował na potencjałach rozwojowych gminy w zakresie aktywnej turystyki: rzeka Drawa (spływy kajakowe), poligon drawski (turystyka kwalifikowana w zakresie rajdów, zlotów), jeziora i lasy (wędkarstwo, wypoczynek) oraz tzw. tradycje rzemieślnicze regionu, w tym ginące zawody (m.in. rękodzielnictwo, kowalstwo, w tym witraż, plecionkarstwo, garncarstwo, sukiennictwo); kompleksowe prace restauratorskie i konserwatorskie przy zabytkowym kompleksie pałacowym w Starej Studnicy (pałac, spichlerz, park, teren brzegu rzeki Drawy), czy wreszcie utworzenie lokalnego centrum ekonomi społecznej w Starej Studnicy. Swego czasu pojawił się pomysł przejęcia od PKP lokomotywowni i wieży ciśnień. Niszą do zagospodarowania jest modna np. w Skandynawii, turystyka drezynowa, która w Polsce dopiero zaczyna się rozwijać. Warunki w tym zakresie SA dobre, bowiem nasz kraj posiada stosunkowo gęstą sieć linii kolejowych, z których część jest już wyłączona z bieżącego ruchu. W zabytkowej lokomotywowni można urządzić np. skansen starych parowozów, wagonów i drezyn. Ważnym atutem jest także istniejące w gminie Towarzystwo Miłośników Kolei Drezynowych i Zabytków Kolejnictwa PODMIOTY GOSPODARCZE Zapoczątkowany na przełomie lat 80/90. proces transformacji społeczno-gospodarczej niósł ze sobą konieczność istotnych przemian strukturalnych w gospodarce. Wyznacznikiem tego jest m.in. rozwój przedsiębiorczości, określony na podstawie liczby podmiotów gospodarki narodowej. Dane rejestru REGON wykazują, że Kalisz Pom. charakteryzuje się stosunkowo wysoką dynamiką rozwoju. Świadczy o tym tempo wzrostu liczby nowych podmiotów gospodarczych, których w latach przybyło 156 (wzrost od 596 do 752 jednostek), co daje wzrost o 26%. Dla porównania w analogicznym okresie dla powiatu drawskiego dynamika wyniosła 10,6%, dla woj. zachodniopomorskiego 12,4%, zaś dla kraju 92

93 17,4%. Liczba podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców jest stosunkowo wysoka i wynosi 102,5 podmiotów (2012 r.), co daje wskaźnik nieco lepszy niż średnia dla powiatu 101,8 i nieznacznie niższy od średniej dla kraju (103,2). Jedynie dla regionu zachodniopomorskiego wskaźnik ten jest wyższy i wynosi 126,1. Odnosząc sytuację aktywności gospodarczej jedynie do grupy wieku produkcyjnego, otrzymamy zbliżone wyniki. Dla gminy Kalisz Pom. średnia wynosi 160,4 podmiotów/1000 os. w wieku prod., podczas gdy dla powiatu drawskiego wskaźnik wynosi 157, zaś dla Polski 161,6. Ponownie zauważalna jest relatywnie wysoka aktywność regionu zachodniopomorskiego w którym średnia ta wynosi 194,1 podm./1000 os. w wieku prod. Ryc. 24. Wskaźnik liczby nowo zarejestrowanych i wykreślonych z rejestru REGON podmiotów gospodarczych w gminie Kalisz Pomorski na tle wybranych jednostek terytorialnych w Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 93

94 Utrzymywanie dodatniego tempa przyrostu podmiotów gospodarczych wynika z trendów w zakresie struktury rejestracji firm. Ciągle przeważa liczba podmiotów nowo zarejestrowanych, aniżeli wyrejestrowanych. Dla przykładu w roku 2012 w gminie Kalisz Pom. na każde 1000 mieszkańców zarejestrowano 9 nowych firm, podczas gdy wyrejestrowano tylko 5,7/1000 os. Tab. 47. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze Regon w latach Jednostka terytorialna; forma działalności Podmioty gospodarki narodowej (liczba) Dynamika lata ; 2002=100 Kalisz Pomorski - ogółem, w tym: ,2 - miasto ,6 - obszar wiejski ,3 sektor publiczny - ogółem w tym: państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego sektor prywatny - ogółem, w tym: , , ,8 % ogółu podmiotów 97,1 97,3 96,3 95,3 95,3 95,5 95,6 95,5 95,6 95,3 95,1 95,3 98,1 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą ,7 % ogółu podmiotów 84,2 84,6 81,3 79,5 79,5 78,9 79,3 78,8 78,7 77,6 77,6 77,3 91,7 spółki handlowe ,3 spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego spółdzielnie stowarzyszenia i organizacje społeczne ,7 Powiat drawski ,6 Woj. Zachodniopomorski e (tys.) 195,3 200, ,8 209, , 3581, 3576, 3615, 3685, 3757, Polska (tys.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 210,8 213,1 215,1 220,4 214, ,6 112,4 3742, , , , , 3 117,4 94

95 Ryc. 25. Zmiany liczby podmiotów gospodarczych oraz podmiotów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w latach w gminie Kalisz Pomorski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Sytuacja gospodarcza gminy w zauważalny sposób jest odzwierciedleniem sytuacji i trendów ogólnoświatowych. W latach liczba podmiotów gospodarczych pozostawała na niemal niezmienionym poziomie (w wyniku nasilenia się problemów ekonomicznych na rynku krajowym i unijnym). Dopiero w 2012 nastąpiła lekka poprawa sytuacji, co zbiegło się również z odbiciem gospodarczym w kraju i poprawie na rynkach unijnych. Widać zatem wyraźnie, że na kształtowanie się sytuacji gospodarczej w gminie istotny wpływ mają trendy makroekonomiczne. Potwierdza to fakt, iż nie jest możliwe prowadzenie działań gospodarczych na poziomie lokalnym w oderwaniu od sytuacji na rynkach krajowych, czy też światowych. W przypadku dekoniunktury, możliwe jest jedynie takie prowadzenie polityki, aby łagodzić niekorzystne skutki kryzysu. Aktywność gospodarcza mieszkańców Kalisza Pom. jest przede wszystkim efektem wzrostu udziału sektora prywatnego w strukturze gospodarczej miasta. W strukturze własnościowej zdecydowanie dominują podmioty prywatne, których jest 717, co stanowi 95,3% ogółu podmiotów. Sektor ten stanowią głównie osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, których jest 581, tj. 81% ogółu firm prywatnych. Z pozostałych form własnościowych przedsiębiorstw prywatnych najliczniejsze są: stowarzyszenia i organizacje społeczne - 26 (3,2%) i spółki handlowe 21 (2,9%). Spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego jest 9, co stanowi 1,3% ogółu podmiotów gospodarczych. W sektorze publicznym działa jedynie 35 jednostek (4,7%). 95

96 Ryc. 26. Wskaźnik liczby podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności w wybranych jednostkach samorządowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Ryc. 27. Struktura podmiotów gospodarczych pod względem sektorów własności w gminie Kalisz Pomorski w 2013 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 96

97 Próbując ocenić aktywność gospodarczą mieszkańców, najważniejszą kategorią analizy są osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Są to inicjatywy kreowane przez samych mieszkańców próbujących podjąć prywatna działalność na własną rękę. Jest to najbardziej przedsiębiorcza grupa osób, która wpływa na stymulowanie lokalnej gospodarki. W gminie Kalisz Pomorski liczba podmiotów gospodarczych prowadzących przez osoby fizyczne wykazuje ciągły trend wzrostowy. W 2002 r. takich firm było 502, podczas gdy w 2013 r. było to 581 podmiotów, co oznacza 15,7% wzrost. Pomimo pozytywnej tendencji, warto jednak zwrócić uwagę, iż wzrost ten był niższy aniżeli łączna liczba podmiotów gospodarczych w tym okresie (wzrost o 26%). Sytuacja ta mogła być spowodowana wyżej wspomnianą sytuacją na rynkach, bowiem jak wskazują liczne badania ankietowe, gros ludzi woli pracę w sektorze publicznym, którą uważają za względnie stabilną i pewną. Stwarza to minimum bezpieczeństwa ekonomicznego, co w obliczu załamania na rynkach gospodarczych w latach miało istotne znaczenie. Tym niemniej władze samorządowe powinny zwrócić szczególną uwagę na tę grupę przedsiębiorców i starać się tworzyć przyjazne mechanizmy ułatwiające podejmowanie trudu zakładania i prowadzenia własnych firm, co pozwoli podnieść wskaźnik aktywności gospodarczej. Ryc. 28. Struktura podmiotów gospodarczych pod względem wielkości (ilości osób zatrudnionych) w gminie Kalisz Pomorski w 2013 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Podmioty gospodarcze osób fizycznych są w większości małymi przedsiębiorstwami, jednakże stanowią istotny czynnik w procesie kształtowania rozwoju lokalnego. W znacznym stopniu przyczyniają się do łagodzenia problemu bezrobocia w mieście i gminie. Są to często zakłady rodzinne, wymagające znacznie niższych nakładów inwestycyjnych, w porównaniu 97

98 do dużych przedsiębiorstw. Najchętniej podejmowanym rodzajem działalności przez osoby fizyczne jest handel, który prowadzi 157 firm, co stanowi 27% ogółu przedsięwzięć podejmowanych przez osoby fizyczne. Następne w kolejności są usługi 117 firm (20,1%) i budownictwo 108 firm (18,6%). Spośród pozostałych sektorów, w sekcji A (rolnictwo, leśnictwo) działa 80 przedsiębiorstw osób fizycznych (13,8% ogółu firm osób fizycznych), 64 w przetwórstwie przemysłowym (11%), zaś 49 w transporcie (8,4%). Przyjmując do analizy ogół podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w systemie Regon w podziale na sekcje Polskiej Klasyfikacji Działalności 2007 (PKD), uwidacznia się przewaga działalności usługowej (łącznie sekcje od I do U), która stanowi 31,8% (239 jednostek) ogólnej liczby podmiotów w gminie Kalisz Pom. Sektor usług jest ciągle na etapie znaczącego rozwoju i zwiększania swojego udziału w gospodarce ogółem. W 2009 r. w usługach działało 215 firm, co stanowiło 29,4% ogółu jednostek, zatem w ciągu 4 lat udział podmiotów tego sektora zwiększył się o 2,4%. W sektorze usług szczególnie dużą grupę stanowią podmioty działające w sekcji związanej z obsługą rynku nieruchomości 67 podmiotów, które stanowią 8,9% wszystkich jednostek. Z pozostałych sekcji usługowych można wskazać jeszcze na: działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; działalność profesjonalną, naukową i techniczną; działalność w zakresie usług administrowania; opiekę zdrowotną i pomoc społeczną, gdzie udział każdej z sekcji sięga 3-4% ogółu jednostek. Przeważający udział sektora usług w gospodarce nie jest niczym szczególnym. Trendy takie zachodzą na całym świcie, różny jest tylko udział tego sektora w liczbie podmiotów gospodarczych. W gminie Kalisz Pom. z racji jest specyfiki (niewielka gmina miejsko-wiejska), udział sektora usług jest relatywnie niezbyt duży. W powiecie drawskim udział tego sektora sięga 39,9%, w woj. zachodniopomorskim 45,8%, zaś w kraju 43,8%. Drugim najliczniej reprezentowanym sektorem jest handel (sekcja G, wg. podziału PKD 2007), który w gminie Kalisz Pom. jest reprezentowany przez 179 podmiotów, co stanowi 23,8% ogółu jednostek. Warto podkreślić, iż udział tego sektora znacząco zmalał (spadek udziału o 3,3% na przestrzeni lat ). W 2009 r. istniało jeszcze 198 tego typu jednostek, których udział w ogólnej licznie podmiotów w gminie wynosił wówczas 27,1%. Udział handlu jest niewiele niższy niż w innych jednostkach samorządowych i zbliżony do tego co możemy obserwować w powiecie drawskim (26,6%), regionie zachodniopomorskim (23,7%) czy kraju (26,4%). Trzecim najliczniej reprezentowanym sektorem w gminie Kalisz Pom. jest budownictwo (sekcja F), w którym działa 112 podmiotów, tj. 14,9% wszystkich firm. Jest to 98

99 minimalnie więcej aniżeli w powiecie drawskim (13,1%), czy województwie zachodniopomorskim (12,8%). Kolejnym sektorem gospodarki jest rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (ujmowane łącznie jako sekcja A wg podziału PKD 2007). W gminie liczebność podmiotów tej sekcji wynosi 88 jednostek, co przekłada się na 11,7% udział, przy średniej dla powiatu drawskiego (5,9% ogółu jednostek), województwa zachodniopomorskiego (2,8%) i kraju (2,2%). Taka struktura (ze znacznym udziałem sekcji rolniczej w gospodarce lokalnej) jest charakterystyczna dla gmin wiejskich i miejsko-wiejskich. Im większa jednostka samorządowa o wyższym poziomie urbanizacji, tym mniejsza rola rolnictwa. Należy tu jednak zaznaczyć, iż oddziaływanie rolnictwa na gospodarkę lokalną nadal traci na znaczeniu. Na sektor ten należy jednak spojrzeć dwojako. O ile bowiem jego udział w liczbie podmiotów gospodarczych, odsetku zatrudnionych, czy też wpływie na PKB ciągle maleje, to rola rolnictwa z racji swego strategicznej funkcji (produkcja żywności i zapewnienie samowystarczalności w tym zakresie) ciągle będzie niezwykle istotna w gospodarce. Zbliżonym udziałem w gospodarce Kalisza Pom. odznaczają się sekcje B i C, czyli górnictwo i wydobywanie oraz przetwórstwo przemysłowe. Łącznie działa 76 podmiotów (10,1% ogółu podmiotów). Proporcje takie odzwierciedlają udział tej sekcji na każdym szczeblu administracyjnym, gdzie stanowi on przeciętnie 8-9%. Przez ostatnie lata nie obserwujemy istotnych zmian w tym sektorze i jego udział w gospodarce jest względnie jest stały. Sekcja H, czyli transport i gospodarka magazynowa jest reprezentowana przez 51 podmiotów (6,8%). Taka struktura jest bardzo zbliżona do przeciętnego udziału tego rodzaju działalności w gospodarce powiatu, regionu i kraju (średnio 6-7%). Na przestrzeni lat udział transportu w gospodarce mierzony liczbą podmiotów zmalał o ok. 1% (dotyczy to jednostek administracyjnych każdego szczebla). Najmniej licznie reprezentowane są sekcje D (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę) i E (dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami). W gminie Kalisz Pom. działa 7 przedsiębiorstw w tej działalności, co przekłada się na 0,9% udział w liczbie podmiotów w gminie. Na każdym poziomie jednostek administracyjnych udział ten nie przekracza 1%. 99

100 Ryc. 29. Struktura podmiotów gospodarczych według sekcji PKD 2007 w gminie Kalisz Pomorski w 2013 r.* *Podział na sekcje PKD 2007: A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo; B Górnictwo i wydobywanie; C Przetwórstwo przemysłowe; D wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych; E dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją; F Budownictwo; G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle; H Transport i gospodarka magazynowa; I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; J Informacja i komunikacja; K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca; O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne; P Edukacja; Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna; R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją; S Pozostała działalność usługowa; T Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby; U Organizacje i zespoły eksterytorialne Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W strukturze wielkościowej przedsiębiorstw zdecydowanie dominują małe firmy, zatrudniające do 9 osób, które na ternie gminy Kalisz Pom. stanowią 95,9% ogółu firm (721 jednostek). Podmioty zatrudniające między osób stanowią 3,5% udział (26 firm), osób 0,5% (4 firmy), a ponadto działa jedno duże przedsiębiorstwo zatrudniające powyżej 250 osób. Struktura wielkościowa jest firm jest podobna do innych regionów, bowiem wszędzie zdecydowanie dominują małe przedsiębiorstwa, najczęściej będące własnością osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Gospodarka gminy opiera się przede wszystkim na przemyśle drzewnym, leśnictwie, rolnictwie indywidualnym i wielkoobszarowym, przemyśle rolno-spożywczym oraz handlu i usługach. W ostatnich latach rozwinął się przede wszystkim handel drobno-detaliczny, usługi transportowe, usługi hotelarskie, gastronomiczne oraz produkcja galanterii drzewnej. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom przedsiębiorców władze samorządowe Kalisza Pomorskiego opracowały i przygotowały odpowiednią ofertę inwestycyjną. W Kaliszu 100

101 Pomorskim działa podstrefa Słupskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Podstrefa powstała w 2012 r., zaś jej powierzchnia to 9,3866 ha. Teren posiada bezpośredni dostęp do dróg gminnych, stanowiących ulice: Przemysłową i Kolejową. W sąsiedztwie podstrefy przebiega droga wojewódzka nr 175 (Drawsko Pomorskie-Choszczno) oraz droga krajowa nr 10 (Szczecin-Bydgoszcz). W bliskiej odległości od podstrefy zlokalizowana jest linia kolejowa relacji Wałcz-Kalisz Pomorski-Szczecin z bocznicą kolejową i rampą przeładunkową. Zgodnie z obowiązującym Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy (Uchwała Rady Miejskiej w Kaliszu Pomorskim Nr XXXVI/262/13 z dnia r.) teren ten przeznaczony jest pod działalność gospodarczą, w tym lokalizację przemysłu, baz i składów. Ponadto władze samorządowe wyznaczyły cztery kolejne lokalizacje pod działalność przemysłową i usługową. Pierwsza z działek zlokalizowana w Kaliszu Pom. przy ul. Przemysłowej o powierzchni 9,3866 ha (możliwość powiększenia) według nieobowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy przeznaczona była pod działalność przemysłową. W Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy, działka przeznaczona jest na cele gospodarcze. Druga działka zlokalizowana w Kaliszu Pom. przy ul Dworcowej o powierzchni 0,6022 ha (możliwość powiększenia o działki sąsiednie) nie ma konkretnego przeznaczenia w mpzp. Trzecia z działek położona w Kaliszu Pom. przy ul. Tylnej liczy 0,9539 ha i wg mpzp teren ten jest przeznaczony pod zabudowę mieszkaniowo-usługową. Ostatnia z ofert inwestycyjnych przygotowanych przez miasto położona jest na ul. Suchowskiej w pobliżu stadionu miejskiego zajmuje obszar 0,7167 ha i wg. mpzp głównym przeznaczeniem tego obszaru jest budowa zespołu sportowo-rekreacyjnego. Działki mają dogodny dojazd drogami asfaltowymi i doposażone są w podstawową infrastrukturę techniczną. Lokalizacja działalności gospodarczej (przemysłowej) uwarunkowana jest przede wszystkim poprzez oddziaływanie czynników przyrodniczych oraz społecznoekonomicznych. Do rozwoju działalności przemysłowej w gminie Kalisz Pom. w znacznym stopniu przyczyniają się czynniki przyrodnicze, mające duże znaczenie m.in. dla przemysłu drzewnego (duże zasoby leśne w gminie oraz jej otoczeniu) oraz baza surowcowa mająca znaczenia dla przetwórstwa rolno-spożywczego (otoczenie rolnictwa, produkcja surowców pochodzenia zwierzęcego i roślinnego). W grupie czynników społeczno-ekonomicznych Tab. 48. Największe przedsiębiorstwa i pracodawcy na terenie gminy Kalisz Pom. Nazwa/ Miejscowość Forma prawna Rodzaj produkcji lub usług 101

102 KPPD Szczecinek ZPD Kalisz Pomorski/Kalisz Pom. ZPHU DRAWEX Wiesław Dzieńkowski / Sienica AURA MEBLE Spółka z o.o. / Kalisz Pomorski POLDANOR SA / Giżyno Rzeźnictwo i Wędliniarstwo Janusz Niedźwiedź / Kalisz Pomorski PIEKARNIA HALINA BULWA, ALICJA CZAPEK S.C. / Kalisz Pomorski BIEDRONKA JERONIMO MARTINS POLSKA SA/Kalisz Pom. BABETTE-STYLE A. Chwiłkowska / Kalisz Pomorski ZPH KARO Adam Kisała / Kalisz Pomorski EXACTLY MARIOLA KORYTKOWSKA / Kalisz Pom. NADLEŚNICTWO / Kalisz Pomorski Urząd Miejski /Kalisz Pomorski SPÓŁDZIELCZA GRUPA BANKOWA SA Bank Spółdzielczy / Kalisz Pomorski Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej / Kalisz Pomorski Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury / Kalisz Pomorski Spółka akcyjna Jednoosobowa własność prywatna Spółka z o.o. Spółka akcyjna Jednoosobowa własność prywatna Spółka cywilna Spółka akcyjna Jednoosobowa własność prywatna Jednoosobowa własność prywatna Jednoosobowa własność prywatna Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Jednostka samorządu terytorialnego Spółka akcyjna Zakład budżetowy gminy Jednostka budżetowa gminy Usługi tartaczne Usługi tartaczne, produkcja palet i opakowań drewnianych Produkcja mebli Produkcja rolna chów i hodowla trzody chlewnej, produkcja zbóż, biogazownia Produkcja wyrobów z mięsa, sprzedaż detaliczna mięsa i wyrobów mięsnych i wędliniarskich Produkcja chleba oraz świeżych wyrobów piekarniczych; produkcja ciast i ciastek Dyskont spożywczo-przemysłowy Pracownia krawiecka Produkcja drobnych artykułów przemysłowych Pracownia krawiecka Urządzenie i ochrona lasów państwowych Usługi w zakresie obsługi ludności, podmiotów gospodarczych oraz organizacji pozarządowych wynikające z przepisów prawa Usługi bankowe Prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie eksploatacji i utrzymania substancji mieszkaniowej. Produkcja i dostawa wody, ciepłownictwo, oczyszczanie miasta i gospodarka ściekowa, gospodarka transportowo-sprzętowa, usługi cmentarne Upowszechnianie kultury, rozwijanie i zaspokajanie potrzeb czytelniczych, prowadzenie świetlic wiejskich Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Jednostka budżetowa Społecznej gminy Zadania z zakresu pomocy społecznej Placówki oświatowe: - przedszkola - szkoły podstawowe Placówki oświatowe Edukacja i wychowanie - gimnazjum - liceum ogólnokształcące Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim wymienić można przede wszystkim wysokie zasoby siły roboczej oraz względnie dobre położenie transportowe na linii Szczecin (port morski) Warszawa (stolica kraju). Grono największych przedsiębiorstw i pracodawców w gminie przedstawia powyższa tabela. 102

103 W sferze instytucjonalnej wspomagającej i promującej przedsiębiorców oraz szerządzej działalność gospodarczą wskazać można m.in. na instytucje otoczenia biznesu, które w gminie reprezentowane są przez: - Spółdzielczą Grupę Bankową SA Bank Spółdzielczy w Kaliszu Pomorskim, która prowadzi działalność w zakresie: obsługi rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych, podmiotów gospodarczych, rolników, bankowości internetowej, obsługi kasowej, obsługi SKO, udzielania kredytów, lokat i depozytów; - PKO Bank Polski Agencja w Kaliszu Pomorskim, Oddział I w Drawsku Pomorskim (agencja banku), który oferuje: obsługę rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych, home banking, obsługę kasową, walutową, obsługę SKO, obsługę Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Instytucją reprezentującą przedsiębiorców jest Stowarzyszenie Przedsiębiorców i Kupców Kalisza Pomorskiego (działające przy ul. Wolności 17/5 w Kaliszu Pomorskim), którego głównym celem jest prowadzenie działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości. W ramach wspierania działalności gospodarczej gmina posiada system preferencji dla przedsiębiorców w postaci zwolnień z podatków w ramach podstrefy Słupskiej SSE Kalisz Pomorski, a ponadto przedstawiciele samorządu uczestniczą w targach gospodarczych ROLNICTWO I LEŚNICTWO Sektor rolniczy w gminie Kalisz Pomorski, jako gminie miejsko-wiejskiej, nie stanowi tak istotnej roli, jak w innych tego typu jednostkach. Tym niemniej pełni ono jedną z istotniejszych funkcji w znaczeniu społecznym (dając pracę ludności z terenu wiejskiego). Rolnictwo jest zdominowane przez gospodarstwa indywidualne, które stanowią 99,3% ogółu gospodarstw rolnych. Stanowią one główne źródło utrzymania dla większości mieszkańców części wiejskiej gminy Kalisz Pom. Zauważalny jest postępujący spadek liczby gospodarstw rolnych, co jest trendem charakterystycznym dla sektora rolnego w Polsce od przełomu lat 80/90 XX. Powszechny Spis Rolny (PSR) z 2002 r. wykazał istnienie 326 gospodarstw rolnych, podczas gdy PSR 2010 już tylko 270 gospodarstw, co stanowi spadek o 25%. Struktura wielkościowa gospodarstw jest niekorzystna, podobnie zresztą jak w większości kraju, bowiem małe gospodarstwa zdecydowanie dominują w krajobrazie większości polskich regionów. W 103

104 gminie Kalisz Pom. przeważają gospodarstwa małe o powierzchni 1-5 ha, których jest 100. Są to w większości tzw. gospodarstwa socjalne, bowiem produkują wyłącznie na zaspokojenie własnych potrzeb i stanowią uzupełnienie skromnych środków finansowych, jakimi dysponują z reguły osoby je prowadzące. Często utrzymują się one z innych, pozarolniczych świadczeń o charakterze socjalnym, co potwierdzają wyniki spisu z 2010 r., który wykazał, iż osoby z 64 gosp. utrzymują się z tego typu źródeł. Drugą grupę stanowią gospodarstwa duże, powyżej 15 ha, (65 gosp.), które ukierunkowane są na produkcję towarową na rynek. Poza tym istnieją 43 gosp. o powierzchni 5-10 ha i 25 gosp ha. Biorąc pod uwagę ogół gospodarstw rolnych i wartość osiąganych przez nie sprzedaży (dane PSR), można stwierdzić iż poziom towarowości rolnictwa w gminie jest raczej niski. Zauważalny jest trend do wzrostu gospodarstw małych (1-5 ha) oraz większych, pow. 15 ha. Świadczy to o postępującej polaryzacji, która odbywa się kosztem gosp. o średniej wielkości. Takie trendy związane są z nastawieniem na dwutorowy rozwój rolnictwa. Z jednej postępuje specjalizacja gosp. w działalności wymagającej wysokich nakładów pracy wykonywanej ręcznie (warzywnictwo, gosp. ekologiczne), które z uwagi na duże nakłady pracy własnej koncentrują się w małych gospodarstwach, z drugiej zaś rolnicy którzy nastawili się na tradycyjna produkcję roślinną bądź hodowlaną dążą do powiększenia posiadanego areału. Wynika to z kalkulacji ekonomicznej i racjonalizacji prowadzonej działalności, która w dużych gospodarstwach opiera się na wysokim poziomie zmechanizowania (w odróżnieniu od gosp. małych), które opłacalne staje się przy wyższych areałach. Spis z 2002 r. wykazał również istnienie czterech gospodarstw wielkoobszarowych (pow. 100 ha). Średnia powierzchnia gruntów ogółem dla gosp. rolnych z terenu gminy Kalisz Pom. sięga ok. 17,5 ha, zaś biorąc pod uwagę tylko grunty użytkowane rolniczo 16 ha (wg danych PSR 2010). Biorąc pod uwagę średnią dla kraju (ok. 10 ha) jest to dobry wynik, choć niższy niż średnia dla województwa zachodniopomorskiego (znacznie ponad 20 ha), w którym występują statystycznie największe gospodarstwa w kraju. Stopień doposażenia gospodarstw rolnych w ciągniki jest przeciętny, bowiem jedynie 108 z nich dysponuje tego rodzaju sprzętem, z czego niektóre więcej niż jednym jako że łącznie w gminie są 184 ciągniki (dane PSR 2010). Oceniając sektor rolny na bazie struktury użytkowania ziemi, znajdziemy potwierdzenie faktu, iż w gminie Kalisz Pom. nie jest to sektor o szczególnie istotnej funkcji. Z ogólnej powierzchni nieco ponad 48 tys. ha, tereny rolnicze zajmują jedynie 8,5 tys. ha, tj. 17,7% powierzchni ogólnej (wg danych UM w Kaliszu Pom.). Na przestrzeni lat

105 nastąpił znaczny wzrost powierzchni użytkowanej rolniczo. Wzrost ten spowodowany jest m.in. czynnikami ekonomicznymi bowiem z chwilą wstąpienia Polski do UE, rolnicy otrzymują dopłaty obszarowe do uprawianej przez nich ziemi i utrzymywaniu jej w dobrej kulturze rolniczej. Spośród ogółu użytków rolnych (UR) w gminie, najważniejszą rolę pełnią grunty orne, które zajmują 6,5 tys. ha (80% UR), ok. 17% jest zajęte przez trwałe użytki zielone (łąki i pastwiska, razem 1420 ha), a 0,4% przeznaczono na sady (wg danych UM w Kaliszu Pom.). W porównaniu ze spisem 2002 r. istotnie wzrósł udział łąk i pastwisk, co wskazuje na zachodzący proces dostosowania rodzaju użytków do lokalnych warunków siedliskowych (głównie wilgotnościowych). Grunty leśne i zadrzewione znajdujące się znajdujące się w ramach indywidualnych gospodarstw rolnych i będących własnością osób fizycznych obejmują powierzchnię 185 ha (dane PSR, GUS). Pozostałą powierzchnię zajmują ogrody przydomowe, grunty odłogowane rolniczo oraz pozostałe grunty. Tab. 49. Struktura użytkowania ziemi w latach Rodzaj gruntów Powierzchnia ogółem w tym Udział (powierzchnia ogółem=100%) Użytki rolne ,7 Udział (użytki rolne=100%) Grunty orne ,1 79,9 Sady ,1 0,4 Łąki ,9 10,6 Pastwiska ,1 6,1 Lasy i grunty leśne ,3 Pozostałe grunty ,0 Źródło: Urząd Miejski wkaliszu Pomorskim, opracowano na podstawie ankiety wypełnionej przez pracowników UM 105

106 Ryc. 30. Struktura użytkowania ziemi w gminie Kalisz Pom. w 2013 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM w Kaliszu Pom i BDL GUS Warunki glebowe i klimatyczne na terenie gminy pozwalają na uprawę mało wymagających zbóż i upraw okopowych, które prowadzone są na większości obszaru gminy, wykorzystywanej na cele rolnicze. Bezpośredni wpływ na rodzaj upraw ma jakość gleb (w przypadku gminy Kalisz Pom. - słaba), a także kierunki produkcji zwierzęcej, jako że część plonów jest wykorzystywana jako pasza dla zwierząt. Blisko 60% gospodarstw indywidualnych na wsi posiada grunty o wskaźniku bonitacji poniżej 0,4, a dalsze 38% - o wskaźniku od Jak wynika ze spisu rolnego, w strukturze zasiewów zdecydowanie dominują zboża. Najpopularniejszymi rodzajami zbóż są: pszenżyto (27,5% powierzchni upraw zbożowych), jęczmień (12,7%), owies (12,4%), pszenica (11,6%) oraz żyto (11,2%). Dominującym kierunkiem produkcji zwierzęcej na terenie gminy (według danych PSR z 2010 roku) jest tucz trzody chlewnej. Specjalizacja w hodowli świń ciągle postępuje, o czym świadczy wzrost pogłowia z 3620 szt. (w 2002 r.) do 5680 (w 2013 r.). Ważną rolę pełni także hodowla bydła, chociaż jego pogłowie w omawianym okresie nieco spadło. Trzecim znaczącym kierunkiem hodowli jest drób (szczególnie drób kurzy), którego liczebność w latach wzrosła. Popularność drobiu wynika m.in. ze zmiany preferencji i przyzwyczajeń w zwyczajach konsumpcyjnych Polaków, którzy w coraz większym stopniu preferują mięso drobiowe i wieprzowe, kosztem mięsa wołowego, którego poziom konsumpcji znacznie zmalał od lat 90. XX w. (co wynika z jego ceny). 106

107 Tab. 50. Pogłowie zwierząt gospodarskich w latach Pogłowie zwierząt bydło razem bydło krowy trzoda chlewna razem trzoda chlewna lochy konie drób ogółem razem drób ogółem drób kurzy Źródło: dane Powszechnych Spisów Rolnych z lata 202 i 2010, GUS Warszawa Ze względu na kilka niezaprzeczalnych walorów wyróżniających gminę Kalisz Pomorski (wraz z gminami sąsiednimi) rolnictwo oraz przetwórstwo rolno-spożywcze są niewątpliwie istotnym czynnikiem mogącym stymulować rozwój gospodarczy miasta i gminy oraz jego zaplecza. Ze względu na korzystne położenie (m.in. bliskość kilku parków krajobrazowych, czy narodowych) oraz wysoki poziom czystości środowiska teren ten predestynowany jest do rozwoju różnego rodzaju czystych oraz specjalistycznych form rolnictwa min.: rolnictwa ekologicznego, ogrodnictwa, czy warzywnictwa. Powyższe formy rozwoju rolnictwa są bardzo pracochłonne, co stanowią niejako dodatkową korzyść przy dużej nadwyżce siły roboczej na terenie gminy INFRASTRUKTURA TECHNICZNA DROGI Pomimo, że gmina Kalisz Pomorski położona jest z dala od głównych ośrodków miejskich północno-zachodniego regionu Polski, to z uwagi na położenie na ważnym szlaku drogowym - droga krajowa DK10 (Szczecin Bydgoszcz - Warszawa) - stanowi on węzeł komunikacyjny o ponadlokalnym charakterze. Droga ta jest trasą intensywnie wykorzystywaną dla celów tranzytowych, jak również jest trasą dojazdową dla ruchu nadmorskiego (co jest istotne, zwłaszcza pod kątem turystyki). Śladem tej drogi ma przebiegać w przyszłości planowana droga ekspresowa S10 relacji Szczecin Płońsk. Jest 107

108 ona przewidziana do realizacji jako droga dwupasmowa dwujezdniowa. Docelowo połączy zespół portów morskich Szczecin-Świnoujście z aglomeracją warszawską. Każdy z pięciu wariantów przebiegu tej trasy (wg Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad) przebiega przez gminę Kalisz Pomorski. Na wysokości miasta planowany jest węzeł, a także miejsca obsługi podróżnych (MOP). Stanowić to może impuls do rozwoju przedsiębiorczości, a także zachętę do odwiedzin przez turystów. Niezbędnym warunkiem do realizacji tego celu jest aktywność marketingowa gminy, która poprzez działalność promocyjną może wyeksponować swoje atuty i dotrzeć ze swoją ofertą do szerszego grona odbiorców. Z budową drogi ekspresowej nr 10 wiąże się jednak jeden istotny problem. Otóż z danych Ministerstwa Infrastruktury wynika, iż odcinek Piła Szczecin, który przebiega m.in. przez gminę Kalisz Pomorski, posiada najniższy priorytet z wszystkich planowanych dróg ekspresowych w Polsce, a planowany termin jej realizacji przypada dopiero na lata (jeszcze tylko trzy inne odcinki dróg ekspresowych mają tak niski priorytet). Istotną zatem sprawą staje się lobbowanie za podniesieniem priorytetu tego odcinka, przy czym wymagana jest tu ścisła współpraca władz lokalnych poszczególnych samorządów wraz z władzami regionalnymi, na których spoczywa szczególna rola w tym zakresie. Droga tej rangi i dostęp do niej stanowi bowiem istotną przesłankę logistyczną dla przedsiębiorców i inwestorach przy podejmowaniu decyzji o lokalizacji inwestycji. Ponadto jej budowa odciąży krajową DK10 i przejmie dużą część ruchu tranzytowego, który obecnie znacznie utrudnia życie osobom mieszkającym w jej pobliżu. Tab. 51. Wykaz podstawowej sieci drogowej Rodzaje / kategorie dróg krajowe Kierunek (relacja), numer drogi Szczecin Bydgoszcz nr 10 Długość (km) Rodzaj nawierzchni Klasa techniczna/stan nawierzchni (krótki opis) 20 asfaltowa Dobry stan techniczny wojewódzkie powiatowe Drawsko Pom.- Choszczno Nr Ostrowice Kalisz Pomorski Nr 1983Z 2.Od drogi Nr 10 do Starej Korytnicy Bralin Biały Zdrój do drogi Nr 10;Nr 1983Z 17 asfaltowa Zły stan techniczny ok. 60 gminne ok. 63 Źródło: dane Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Asfaltowa asfaltowa 1. Dobry stan techniczny 2. Droga na odcinku od drogi nr 10 do Starej Korytnicy i od drogi Nr 10 do Białego Zdroju dobry stan techniczny(położona nowa nawierzchnia asfaltowa); W miejscowościach St. Korytnica i Biały Zdrój zły stan nawierzchni. 108

109 Podstawową sieć drogową w gminie uzupełnia droga wojewódzka nr 175 relacji Drawsko Pomorskie Choszczno. Problemem w tym przypadku jest jednak zły stan techniczny jezdni, która wymaga remontu. Całości sieci drogowej dopełniają dwa odcinki dróg powiatowych (nr 1983Z). Nadrzędny układ sieci komunikacyjnej uzupełniają drogi i ulice miejskie, które stanowią podstawowy układ komunikacyjny miasta Kalisza Pom.. Z uwagi na ciągle rosnący ruch lokalny stan techniczny niektórych dróg nie odpowiada wymogom. Podstawowym kierunkiem przebudowy układu komunikacyjnego powinno być rozdzielenie ruchu tranzytowego i lokalnego. Stan ten będzie jednak możliwy dopiero po wybudowaniu i oddaniu do użytku drogi ekspresowej S10, która przejmie ruch tranzytowy i będzie omijała miasto (stanowiąc przy okazji obwodnicę samego miasta). Główne kierunki dostępności komunikacyjnej połączeniami autobusowymi to: Szczecin, Bydgoszcz, Koszalin, Kołobrzeg, Piła, Poznań, Dębsko, Choszczno, Złocieniec, Drawsko Pomorskie. Uzupełnieniem dostępności komunikacyjnej dla sieci drogowej jest transport kolejowy. Pomimo faktu, iż Kalisz Pomorski był ważnym węzłem kolejowym, a w mieście istniała stacja kolejowa, to realia gospodarki rynkowej i twarde prawa rynku zmusiły PKP do optymalizacji i redukcji połączeń kolejowych, zwłaszcza na lokalnych trasach. Odbiło się to niekorzystnie na gminie Kalisz Pom., bowiem część połączeń została zlikwidowana i przez wiele lat połączenia te nie funkcjonowały. Jednakże od 1 września 2006 r. na obydwu liniach tzn. Piła Ulikowo i Grzmiąca - Kostrzyn nad Odrą, ruch został wznowiony. Połączenie ze Stargardem Szczecińskim obsługiwać mają nowoczesne autobusy szynowe zakupione przez Urząd Marszałkowski woj. zachodniopomorskiego. We wrześniu 2012 r. wznowiono połączenie kolejowe do Piły po nieco ponad 12 latach MIESZKALNICTWO Na sytuację mieszkaniową oddziałuje wiele czynników, wśród których do najważniejszych zalicza się zasoby mieszkaniowe, powierzchnię użytkową, czy tempo rozwoju budownictwa mieszkaniowego. Na zasoby mieszkaniowe Kalisza Pom. składa się 1079 budynków mieszkalnych, w tym: 956 prywatnych i 123 gminne (69 w całości należące do gminy, 54 to budynki z lokalami gminnymi we wspólnotach, w tym 11 socjalnych) o łącznej powierzchni użytkowej 22,5 tys. m². Liczba mieszkań corocznie oddawanych do użytku wykazuje tendencję 109

110 malejącą, ale poprawia się ich funkcjonalność, biorąc pod uwagę rosnącą przeciętną powierzchnię użytkową mieszkań, która w 2012 r. wyniosła 50,34 m². Warunki zamieszkania w gminie nie odbiegają zasadniczo od przeciętnych standardów dla b. województwa lub innych gmin miejsko wiejskich. Niestety porównując je z gminami w innych regionach kraju są niezadawalające. Wynikają one po części z ogólnej kondycji finansowej społeczności gminy i należy brać pod uwagę te realia w kreowaniu lokalnej polityki mieszkaniowej. Tym niemniej w zakresie sytuacji mieszkaniowej, zarówno gminie Kalisz Pom., w powiecie drawskim, w regionie zachodniopomorskim, jak i całym kraju, następuje powolna acz sukcesywna poprawa poszczególnych wskaźników mieszkaniowych, co świadczy o rosnącym standardzie zamieszkania i poprawie warunków lokalowych. Potwierdzają to kolejne ryciny zamieszczone poniżej. Nie należy jednak zapominać, że teren gminy Kalisz Pom., podobnie jak i cały kraj, cechuje się bardzo niskimi wskaźnikami mieszkaniowymi na tle krajów Unii Europejskiej. Polska w zdecydowanej większości wskaźników lokuje się na jednych z ostatnich pozycji wśród wszystkich 28 członków UE. Jest to bardzo niekorzystna sytuacja, na dodatek niewiele wskazuje, aby w najbliższych latach sytuacja ta uległa znaczącej poprawie. Niestety nasz kraj pod względem jakości i warunków zamieszkania zdecydowanie odstaje od przeciętnych wskaźników dla mieszkańców krajów unijnej wspólnoty. Programy rządowe (RnS, MdM) tylko w niewielkim stopniu łagodzą tę niekorzystną sytuację. Wydaje się, ż także władze samorządowe (w tym gminne) niewiele mogą zrobić w tym zakresie, aby sytuacja mieszkaniowa uległa znaczącej poprawie. Władze gminne mogą oczywiście wdrażać lokalne programy wsparcia budownictwa mieszkaniowego i stosować narzędzia zachęt oraz dotacje na rzecz rozwoju mieszkalnictwa, ale nie stanowi to systemowego rozwiązania tego problemu. Główną przyczyną jest bowiem sytuacja materialna mieszkańców oraz poziom zarobków (zwłaszcza w odniesieniu do średniego poziomu ceny 1 m²) i dopóki ten stan nie ulegnie poprawie trudno będzie o nagłe zmiany w sektorze mieszkaniowym. Raporty prowadzone przez szereg instytucji wskazują, iż za przeciętną pensję obywatel naszego kraju może kupić ok. 0,3-0,7 metra² mieszkaniowego, podczas gdy w większości krajów UE jest to powyżej 1 m², a w gronie liderów nawet 2 m² mieszkania. Tym niemniej niektóre samorządy próbują aktywnie włączyć się w stymulowanie sytuacji na rynku mieszkaniowym oferując wsparcie różnego rodzaju, np. poprzez specjalne programy do budownictwa energooszczędnego (dotacje do kolektorów słonecznych, fotowoltaicznych itd.), uzbrajając działki i sprzedając w promocyjnej cenie dla osób, które zechcą osiąść na stałe na ternie gminy i podejmą tam pracę. Niektóre programy wychodzą oraz tradycyjne ramy i próbują kształtować szerzej całą 110

111 politykę mieszkaniowo-prorodzinną uzależniając wsparcie od posiadania potomstwa oraz jego ilości. Najszerszych echem w kraju odbiła się strategia rozwoju demograficznego dla woj. opolskiego, jako najbardziej zagrożonego depopulacją regionu w kraju. Podstawowe wskaźniki mieszkaniowe dla gminy Kalisz Pom. wskazują, podobnie jak w większości gmin, stopniową acz powolną poprawę w mieszkalnictwie. Generalnie gmina lokuje pośrodku większości gmin na co wskazuje gros wskaźników. Przeciętnie w mieszkaniu w gminie znajduje się 3,9 izb, zaś średnia powierzchnia jednej izby wynosi 18,1 m². Warunki te ulegają powolnej acz sukcesywnej poprawie, bowiem w 2002 r. było to analogicznie 3,8 izb/mieszkanie i 17,8 m²/izbę. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę wzrosła z 20,9 m² (2002 r.) do 23 m² (2012 r.). Dla porównania w woj. zachodniopomorskim jest to 25,3 m², zaś w powiecie drawskim 23,2 m². Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców gminy Kalisz Pom. wynosi 329 (309 w 2002 r.), przy 363 w woj. zachodniopomorskim i 335 w powiecie drawskim. Zatem zasoby mieszkaniowe gminy Kalisz Pom. są nieco skromniejsze niż w większości jednostek samorządowych w regionie. Tab. 52. Wielkość zasobu mieszkaniowego gminy w latach Wyszczególnienie Liczba budynków mieszkalnych liczba lokali mieszkalnych liczba lokali użytkowych pow. eksploatacyjna ogółem (lokale użytkowe + mieszkalne) pow. lokali mieszkalnych Przeciętna wielkość mieszkania 50,34 Liczba lokali mieszkalnych wykupionych Liczba i powierzchnia lokali użytkowych wykupionych Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim 111

112 Ryc. 31. Zmiany wielkości zasobów mieszkaniowych w gminie Kalisz Pomorski na tle pozostałych gmin powiatu drawskiego w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Ryc. 32. Przeciętna powierzchnia mieszkania w gminie Kalisz Pomorski na tle wybranych jednostek samorządowych w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 112

113 Ryc. 33. Liczba mieszkań na 100 mieszkańców w gminie Kalisz Pomorski na tle wybranych jednostek samorządowych w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Ryc. 34. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w gminie Kalisz Pomorski na tle wybranych jednostek samorządowych w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 113

114 Liczba pozwoleń na budowę w latach istotnie zmalała, z 16 do 7. Taki trend wskazuje na stagnację w budownictwie. Jest to odzwierciedleniem ogólnego stanu w gospodarce mieszkalnej. W tym okresie zmalała także bowiem aktywność developerów, jak i osób prywatnych, które były skłonne podjąć ryzyko inwestycji i zaciągnięcia na ten cel kredytu. Jest to echo nienajlepszej koniunktury w gospodarce w ogóle i stanowi zarazem dobry probierz aktualnej sytuacji w gospodarce oraz nastrojów inwestorów. Jeśli na rynku panuje niepewność, niewiele osób decyduje się na podjęcie się tak kosztownej inwestycji. Tab. 53. Liczba wydanych pozwoleń na budowę w latach Wyszczególnienie Liczba pozwoleń na budowę (budownictwo indywidualne) Liczba pozwoleń na budowę (budownictwo wielorodzinne) Liczba mieszkań oddanych do użytku Źródło: dane Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim GAZOWNICTWO, ENERGETYKA i CIEPŁOWNICTWO Sieć gazowa Gaz ziemny jest paliwem najmniej szkodliwym dla środowiska w stosunku do innych konwencjonalnych źródeł (węgiel, olej opałowy). Preferowanym kierunkiem wykorzystania gazu są cele socjalno-bytowe ze względu na wysoką sprawność urządzeń, komfort i ochronę środowiska. Gaz przewodowy powinien znaleźć szerokie zastosowanie do celów grzewczych w osiedlach domów jednorodzinnych i kotłowniach lokalnych opartych na produkcji ciepła z węgla i koksu. Proces modernizacji np.: wymiany kotłów można wykorzystać do adaptacji do spalania gazu. Jest to niezbędne ze względu na preferowanie kierunku rozwoju ze szczególnym uwzględnieniem wymogów ekologicznych. Gmina Kalisz Pomorski posiada dostęp do sieci gazowej i została podłączona w 1996 roku. Podmiotem zarządzającym siecią gazową na terenie gminy jest PSG sp. z o.o w Warszawie, Oddział w Poznaniu, Zakład w Koszalinie, Rejon Dystrybucji Gazu w Drawsku Pomorskim. Długość sieci gazowej na terenie gminy to 15,5 km. Stacja redukcyjna znajduje 114

115 się w Kaliszu Pomorskim przy ul. Dworcowej. Jej moc to 1500m 3 /h. Dostęp do sieci gazowej mają mieszkańcy miasta. Aktualna ilość przyłączy do budynków mieszkalnych to ok. 270, zaś liczba gospodarstw domowych korzystających z przyłącza gazowego to ok Średnie roczne zużycie gazu wynosi ok. 160,0 m 3/ /h. Obecnie mieszkańcy gminy korzystają z sieci gazowej, wybudowanej przez Urząd Miejski, obejmującej znaczną część miasta, dostarczającej gaz GZ-35. Do sieci przyłączono głównie odbiorców instytucjonalnych i w mniejszym stopniu przez odbiorców w budownictwie mieszkaniowym zorganizowanym. Postępuje także rozwój przyłączy do indywidualnych odbiorców. Zaopatrzenie w gaz następuje z gazociągu przesyłowego wysokiego ciśnienia Dn 250 mm Piłą Stargard Szczeciński Szczecin, przesyłającego gaz z Niżu Wielkopolskiego do Szczecina. Stacja redukcyjno-pomiarowa I o, zlokalizowana na terenie miasta zapewnia docelowo dostawę 6000 m 3 /h. Sieć elektryczna Na terenie gminy głównym operatorem zarządzającym siecią elektryczną jest ENERGA Operator SA ul. Morska 10 w Koszalinie. Moc Głównego Punktu Zasilającego w gminie to 2,5 MW. W Kaliszu Pomorskim znajduje się 109 stacji transformatorowych o mocy 15/0,4 kv, rozdzielnia sieciowa SN/SN 15/15kV, linie kablowe i napowietrzne 15 i 0,4 kv oraz elektrownia wodna o mocy 1000 kw. Istniejące linie energetyczne przebiegające przez teren gminy: - linia nr 229 Seinica Pomierzyn - Kalisz Pom Moc 0,5 MW. napięcie 15kV - linia nr 228 Borowo Suchowo - Kalisz Pom Moc 0,5 MW napięcie 15kV - linia nr 223 Borowo - Ślizno - Pomierzyn - Kalisz Pom. Moc 0,5 MW napięcie 15kV - linia nr 227 Borowo Prostynia - Cybowo Sulibórz Moc 0,5 MW napięcie 15kV - linia nr 254 Kalisz Pom. Dębsko - Łowno Moc 0,5 MW napięcie 15kV - linia nr 253 Kalisz Pom. RS Kalisz Pom. Tartak Moc 1,0 MW napięcie 15kV - linia nr 252 Kalisz Pom. RS Kalisz Pom. Prefabet Moc 1,0 MW napięcie 15kV - linia nr 256 Kalisz Pom. RS Mirosławiec Moc 0,5 MW napięcie 15kV - linia nr 251 Kalisz Pom. RS Giżyno - Krężno Moc 0,5 MW napięcie 15kV - linia nr 255 Kalisz Pom. RS-Biały Zdrój-Stara Korytnica Moc 0,5 MW napięcie 15kV Udział gospodarstw domowych przyłączonych do sieci elektrycznej w stosunku do ogólnej liczby gospodarstw domowych w gminie sięga 100%. Aktualnie istniejąca sieć elektroenergetyczna zabezpiecza zatem potrzeby mieszkańców, jednak w miarę wzrostu zapotrzebowania należy ją modernizować, tak by nie ucierpiała na tym stabilność zasilania 115

116 odbiorców. Celem władz samorządowych powinna być także konsekwentna eliminacja napowietrznych linii energetycznych i zastępowanie ich liniami kablowymi z wnętrzowymi stacjami transformatorowymi. Ciepłownictwo Na terenie gminy dominuje ogrzewanie niskoemisyjne w postaci indywidualnych źródeł ciepła, przeważnie na paliwo stałe w postaci pieców węglowych). Ze względu na wymogi ochrony środowiska są one jednak elementem niekorzystnym, bowiem w okresie grzewczym zwiększają zanieczyszczenie powietrza (głównie niska emisja zanieczyszczeń). Ponadto występują także lokalne kotłownie gazowe (osiedlowe) GOSPODARKA WODNO-KANALIZACYJNA Sieć wodociągowa W imieniu miasta gospodarkę wodno-ściekową prowadzi spółka komunalna Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Kaliszu Pomorskim zlokalizowane przy ul. Wolności 10. Łączna długość sieci wodociągowej w gminie wynosi 56,5 km. Stan sieci wodociągowej jest zadowalający, gros pochodzi z lat osiemdziesiątych. Liczba eksploatowanych ujęć wód podziemnych wynosi 18, które zlokalizowane są w następujących miejscowościach: Kalisz Pomorski 4, Prostynia -1, Suchowo 2, Jasnopole - 1, Pomierzyn -2, Gizyno -2, Poźrzadło Wielkie -1, Pepłówek -1, Stara Studnica -1, Stara Korytnica -2, Bralin 2, Biały zdrój -1. Sumaryczna wydajność eksploatacyjna ujęć wody wynosi 6281 m 3. Stacje uzdatniania wody znajdują się w: Kaliszu Pomorskim przy ul. Przemysłowej i ul. Wolności 10, a ponadto w Prostyni, Starej Studnicy i Starej Korytnicy. Główni odbiorcy wodociągów to: - gospodarstwa domowe (92% odbiorców korzystających z sieci) - odbiorcy komunalni (2%) - przedsiębiorcy i rzemieślnicy (1%) 116

117 Tab. 54. Ujęcia wody pitnej w mieście i gminie Kalisz Pomorski MIASTO ROK GŁEBOKOSC (m) ILOSC WODY (m3/h) Półwiejska , ,8 Wolności ,2 84 Dworcowa Wolności stacja główna GMINA ROK GŁEBOKOSC (m) ILOSC WODY (m3/h) Biały Zdrój Bralin Dębsko ,4 Stara Studnica Giżyno 3 studnie pompowe Suchowo ,5 14, ,5 15 Jasnopole Prostynia ,7 Pomierzyn ,7 1 studnia pompowa Poźrzadło Wielkie ,4 Stara Korytnica ,5 24, ,4 Pępłówek Źródło: Studium i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kalisz Pomorski W zakresie zaopatrzenia w wodę należy dążyć do całkowitego uzbrojenia w wodociąg pozostałych obszarów gminy i zapewnić zaopatrzenie mieszkańców w wodę uzdatnioną, zdatną do picia. Na obecną chwilę osiedla, które nie zostały jeszcze spięte w sieć wodociągową to ogółem przysiółki: Tryki, Smugi, Karwiagać, Siekiercze ul. Na Skarpie Kalisz Pom. (wg danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pom.). Łącznie stanowią one 3% ogółu wszystkich gospodarstw domowych. Jakość dostarczanej wody pitnej spełnia wymogi sanitarne. Ubytki wody na sieci szacuje się na ~8%. Zużycie wody wynosi: na cele przemysłowe (m 3 /rok) ok m 3 na cele bytowo gospodarcze (m 3 /rok) ok m 3. Wraz z rozbudową sieci wodociągowej następował wzrost zużycia wody w gospodarstwach domowych - od 12,9 m³ w 1990 r. do 21,1 m³ na 1 mieszkańca w 2000 r. Ilość i strukturę zużycia wody w gminie przedstawia poniższa tabela. Tab. 55. Zużycie wody w gminie według sektorów 117

118 Zużycie wody w gminie w dam 3 Ogółem Przemysł 1900 Rolnictwo i leśnictwo 3500 Eksploatacja sieci wodociągowej 800 Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Sieć kanalizacyjna Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy wynosi prawie 76 tys. m (wg danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pom.), w tym sieci rozdzielczej: deszczowej m i sanitarnej m. Z uwagi na wiek sieci (2005 r.) jej stan techniczny jest bardo dobry. Główni odbiorcy dostępu do sieci kanalizacyjnej to: - gospodarstwa domowe (94% odbiorców korzystających z sieci), - odbiorcy komunalni (2%), - przedsiębiorcy i rzemieślnicy (1%) Na terenie gminy istnieje 10 gospodarstw posiadających indywidualne oczyszczanie ścieków (przydomowe, przyzagrodowe). Liczba gospodarstw posiadających szamba to 35. Podstawowym elementem odbioru ścieków są oczyszczalnie ścieków znajdujące się w Kaliszu Pomorski przy ul. Szczecińskiej i Sienicy. Podobnie jak sama sieć, także oczyszczalnie są nowym obiektem technicznym, bowiem pochodzą z lat 2005 (Kalisz Pom.) i 2006 (Sienica). Moc przerobowa na dobę to 1000m 3 /d (w Kaliszu Pom.) i 36m 3 /d (w Sienicy). Ilość oczyszczanych ścieków/dobę wynosi analogicznie 620 m 3 /d i 15 m 3 /d. Najbliższe plany inwestycyjne w zakresie kanalizacji gminy to: modernizacja oczyszczalni ścieków w Kaliszu Pomorskim, modernizacja stacji wodociągowych, budowa infrastruktury technicznej na nowo powstałych ulicach w Kaliszu Pomorskim. Ilość i strukturę odprowadzanych ścieków przedstawia poniższa tabela. Tab. 56. Ścieki przemysłowe i komunalne 118

119 Ścieki przemysłowe i komunalne w dam 3 Ogółem Ścieki oczyszczane Ścieki nieoczyszczane - Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % 95% Źródło: opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim Reasumując należy stwierdzić, że gmina Kalisz Pomorski dysponuje dobrym stanem infrastruktury technicznej w zakresie wodno-kanalizacyjnym oraz oczyszczenia ścieków. Infrastruktura ta może być również czynnikiem rozwoju samego miasta, gdyż może zapewnić bieżącą obsługę mieszkańców, z całym zapleczem usługowo-przemysłowym GOSPODARKA ODPADAMI Z analiza dotyczącej sektora gospodarki odpadami zawarta w Studium uwarunkowań kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kalisz Pomorski oraz Program gospodarki odpadami dla miasta i gminy Kalisz Pomorski na lata wynika, iż głównym punktem składowania odpadów było wysypisko położone na południowym skraju gminy, na terenach powyrobiskowych. Wysypisko to posiadało atut dość korzystnego położenia (transport), choć nie jest ono urządzone zgodnie ze współczesnymi wymogami ochrony środowiska. Odpady na terenach wiejskich są w znacznym stopniu zagospodarowywane bądź utylizowane we własnym zakresie mieszkańców, w tym spalanie w indywidualnych kotłowniach na paliwo stałe, co powoduje wytrącanie się szkodliwych substancji procesie spalania, które następnie trafiają do atmosfery, co przy przewadze niskoemisyjnych źródeł ciepła jest zjawiskiem niekorzystnym. Znaczna część odpadów trafiała do lasów bądź na dzikie wysypiska. Zmiany wprowadzone ostatnio w tym zakresie miały na celu m.in. ograniczenie lub wręcz całkowitą likwidację tego zjawiska, z uwagi na fakt, iż każdy mieszkaniec i tak ponosi opłaty za wywóz i utylizację śmieci (wg rozwiązań przyjętych przez poszczególne gminy), przez co pozbywanie się ich w inny sposób traci rację bytu. Istotną kwestią do rozwiązania było dla gminy urządzenie odpowiadających przepisom ochrony środowiska, składowiska odpadów komunalnych. W Studium uwarunkowań dla gminy założono, iż polityka gminy w zakresie gospodarki odpadami powinna zmierzać do 119

120 sukcesywnego ograniczania deponowanych odpadów na wysypisku poprzez ich zmniejszanie u źródła. W tym celu potrzebne jest współdziałanie mieszkańców całej społeczności, polegające na: - świadomym kupowaniu produktów nie powodujących powstawania dużej ilości odpadów (skromnie opakowanych, w opakowaniach wielokrotnego użycia, w opakowaniach ulegających biodegradacji); - rozdzielaniu odpadów, segregacji surowców nadających się do ponownego produkcyjnego wykorzystania (tj. przede wszystkim odpadów organicznych, szkła, makulatury, złomu, plastiku) i gromadzeniu ich we właściwych pojemnikach; - blisko połowa odpadów domowych to odpady kuchenne i ogrodowe, zwane bioodpadami. Nie muszą one trafiać na wysypisko, gdzie staną się źródłem wielu problemów (szkodliwy dla środowiska biogaz i odcieki, odory, żerowisko dla ptaków, gryzoni, wylęgarnia owadów, insektów itp.). Bioodpady winny być w miarę możliwości zagospodarowane we własnych ogrodach przydomowych lub poprzez powołaną do tego jednostkę gminy - trafić do sektora kompostowania przy wysypisku. Po stronie gminy powinna spoczywać odpowiedzialność za: - uświadamianie społeczeństwa o zasadach segregacji oraz o ewentualnych ulgach w opłatach przy odbieraniu odpadów posegregowanych (Art. 6 ust. 6 ustawy z dn ), a także o zagrożeniu trującymi dioksynami, furanami i fosgenami przy spalaniu tworzyw sztucznych. - dostarczenie odpowiednio opisanych pojemników (worków) np. makulatura (niebieski), szkło (biały lub zielony), drobny złom (czarny), plastyk (żółty), ze ścisłym określeniem co można do nich wrzucać a czego nie wolno, zorganizowanie systemu zachęt dla mieszkańców, aby zastosowali się do tej metody oraz sukcesywne wg podanego harmonogramu mieszkańcom gminy odbieranie posegregowanych odpadów z posesji. Konieczność dostosowania prawodawstwa polskiego do przepisów obowiązujących w UE spowodowała, że do polskiego systemu prawnego wprowadzono nowe regulacje dotyczące postępowania z odpadami. Zapisy zostały zawarte w aktach prawnych, takich jak: ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U r. Nr 185 poz. 1243, z późn. zm.), ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2012 r., poz. 391). Nowe przepisy dotyczące gospodarowania odpadami komunalnymi wprowadziła ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 152, poz. 897). Do kluczowych 120

121 wymagań UE w zakresie gospodarki odpadami, jakie należy ująć w planowanym systemie gospodarowania odpadami należą: I. ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów komunalnych oraz ich zagospodarowania zgodnego z przyjętą hierarchią postępowania z odpadami w systemie zbierania i zagospodarowania wytwarzanych odpadów, II. ograniczenie ilości odpadów ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, III. osiągnięcie określonych przez UE poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Aktualnie obowiązujący w zakresie gospodarki odpadami Plan gospodarki odpadami dla województwa Zachodniopomorskiego na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata (opracowany w 2012 r.; w skrócie WPGO) zakłada m.in.: - prowadzenie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, - zmniejszenie ilości odpadów komunalnych, w tym odpadów ulegających biodegradacji, kierowanych na składowiska odpadów, - zwiększenie liczby nowoczesnych instalacji do odzysku, w tym recyklingu oraz unieszkodliwiania odpadów komunalnych w sposób inny niż składowanie, zapewniając tym samym potrzebną infrastrukturę do zagospodarowania powstających odpadów, - całkowite wyeliminowanie składowisk niespełniających wymagań prawa ochrony środowiska, - prowadzenie właściwego sposobu monitorowania postępowania z odpadami komunalnymi. Planowany w WPGO woj. zachodniopomorskiego system gospodarki odpadami komunalnymi zakłada funkcjonowanie czterech regionów zbierania i przetwarzania odpadów komunalnych. Podział ten ma zapewnić funkcjonowanie na obszarze każdego z nich, instalacji spełniających kryteria dla regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK), a także daje pewność poprawnego i efektywnego działania systemu gospodarowania odpadami w województwie, który opiera się na przetwarzaniu zmieszanych odpadów komunalnych w regionalnych instalacjach przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK). Gmina Kalisz Pomorski została zaliczona do tzw. regionu szczecineckiego. Podział administracyjny całego regionu oraz istniejące i planowane instalacje RIPOK przedstawiają dwie poniższe ryciny. 121

122 Ryc. 35. Podział administracyjny szczecineckiego regionu gospodarki odpadami Źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa Zachodniopomorskiego na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata (opracowany w 2012 r.) 122

123 Ryc. 36. Istniejące i planowane instalacje RIPOK Źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa Zachodniopomorskiego na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata (opracowany w 2012 r.) SIECI TELEKOMUNIKACYJNE I ŁĄCZNOŚĆ Gwałtowny i ciągły rozwój w zakresie sposobów łączności i komunikowania się spowodował, że obecnie nie ma właściwie większych problemów w tym zakresie. Podłączenia do telefonii stacjonarnej tracą na znaczeniu, a w gminie pojawiała się tendencja typowa dla całego kraju, tzn. odchodzenia od telefonów stacjonarnych na rzecz telefonii komórkowej wśród użytkowników indywidualnych. Ponadto na terenie gminy funkcjonuje sieć internetowa. Poza operatorami ogólnopolskimi, występuje przynajmniej kilka podmiotów 123

124 oferujących różne formy podłączenia do Internetu, w tym operatorzy telefonii komórkowej. Wyzwaniem współczesności w zakresie nowoczesnych technologii łączności jest rozwój sieci szerokopasmowej oferującej szybki dostęp do internetu SAMORZĄD LOKALNY SAMORZĄD Możliwości budżetowe Gminy Do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Skuteczne i efektywne rozwiązywanie lokalnych problemów w celu coraz lepszego zaspokajania potrzeb mieszkańców winno odbywać się za pomocą aktywnych metod sterowania rozwojem gminy, w których decyzje bieżące wynikają z ustaleń o charakterze strategicznym, zaś efekty podejmowanych działań przyniosą korzyści także w okresie perspektywicznym. Takie podejście jest niezbędne w celu racjonalizacji i podnoszenia efektywności gospodarowania funduszami publicznymi. Dochody gminy na podstawie ustawy o dochodach JST obejmują: 1) dochody własne; 2) subwencję ogólną; 3) dotacje celowe z budżetu państwa. Dochody własne 1. Źródłami dochodów własnych każdej JST są: a. dochody uzyskiwane przez samorządowe jednostki budżetowe oraz wpłaty od samorządowych zakładów budżetowych; b. dochody z majątku JST; c. spadki, zapisy i darowizny na rzecz JST; d. dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; e. 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 124

125 f. odsetki od pożyczek udzielanych przez JST, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; g. odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody JST; h. odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych JST, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; i. dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; j. inne dochody należne JST na podstawie odrębnych przepisów. 2. Źródłami dochodów własnych gminy są ponadto: a. wpływy z podatków: I. od nieruchomości, II. rolnego, III. leśnego, IV. od środków transportowych, V. dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej, VI. od spadków i darowizn, VII. od czynności cywilnoprawnych; b. wpływy z opłat: I. skarbowej, II. targowej, III. miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów, IV. eksploatacyjnej - w części określonej w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. - V. innych na podstawie odrębnych przepisów; c. udział we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze gminy; d. udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze gminy. Specyfiką gminy Kalisz Pom., odróżniająca gminą od większości jednostek gminnych, jest lokalizacja na jego terenie poligonu wojskowego, co niesie za sobą określone skutki ekonomiczne. Kalisz Pom. czerpie bowiem tego tytułu duże korzyści w postaci podatków spływających do budżetu gminy. Opłaty za poligon stanowią mniej więcej połowę dochodów gminy, co w zdecydowanej mierze przyczynia się do tego, iż jest to jedna z najbogatszych gmin w Polsce. Najnowszy uchwalony przez radę miejską Kalisza Pomorskiego budżet (na 2014 r.) wynosi 40,7 milionów złotych po stronie dochodów. Gmina jednak planuje także duże wydatki. Jak wynika z ostatniej uchwały nr LX/418/14 z czerwca 2014 r. (w sprawie 125

126 zmian do uchwały LIII/362/13 z grudnia 2013 r.) w sprawie budżetu gminy Kalisz Pomorski, po stronie wydatków przewidziano kwotę 52 mln zł, czyli planowany deficyt ma zamknąć się w kwocie ok. 11,3 mln zł. Wracając do strony dochodowej, jak wynika z danych za 2013 r. publikowanych przez BDL GUS, US w Szczecinie, czy też innych publikacji (np. Puls Biznesu) gmina Kalisz Pom. znalazła się na 1 miejscu w województwie zachodniopomorskim pod względem dochodu na 1 mieszkańca i zarazem 9 miejscu w Polsce (wśród miast w kategorii pozostałych czyli poza miastami wojewódzkimi, grodzkimi oraz powiatowymi). Nawet biorąc pod uwagę miasta wojewódzkie to tylko Wrocław i Warszawa posiada wyższy dochód na mieszkańca, z miast na prawach powiatu grodzkiego tylko Płock i Sopot są bogatsze, a z miast powiatowych tylko miedziowe Polkowice miały w 2013 r. wyższy dochód na mieszkańca od Kalisza Pomorskiego. Dla porównania warto też odnieść do jednostek sąsiednich (Drawno, Mirosławiec, Recz). Budżet tych jednostek w 2013 r. wahał się w przedziale między 16 a 20 milionów zł, przy 40 mln zł Kalisza Pom. Ryc. 37. Dochody własne na 1 mieszkańca gminy Kalisz Pomorski na tle wybranych jednostek terytorialnych w 2012 (w zł/1 mieszkańca). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 126

127 Ryc. 38. Dochody ogółem na 1 mieszkańca gminy Kalisz Pomorski na tle wybranych jednostek terytorialnych w 2012 (w zł/1 mieszkańca). Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Ryc. 39. Dochody ogółem gminy Kalisz Pomorski według działów gospodarki narodowej (jako % dochodów ogółem) Dział Rolnictwo i łowiectwo; Dział Transport i łączność; Dział 630 Turystyka; Dział Gospodarka mieszkaniowa; Dział Administracja publiczna; Dział Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa; Dział Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa; Dział Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem; Dział Różne rozliczenia; Dział Ochrona zdrowia; Dział Pomoc społeczna; Dział Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej; Dział Edukacyjna opieka wychowawcza; Dział Oświata i wychowanie; Dział Gospodarka komunalna i ochrona środowisk; Dział Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego; 926 Kultura fizyczna i sport. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 127

128 Sytuacja budżetowa gminy nie przedkłada się jednak na zamożność mieszkańców. W gminie nadal odczuwana jest relatywnie wysoka stopa bezrobocia, zaś wysokie budżety gminne nie mają przełożenia na powstanie nowych miejsc pracy. Bezrobocie, które doskwiera mieszkańcom wpływa także na duże obciążenie wydatków na politykę socjalną i działania pomocowe, co wykazał analiza w podrozdziale polityka społeczna. Jako ruch w dobrym kierunku należy ocenić powstanie podstrefy SSE, jednak biorąc pod uwagę rzeczywistość gospodarczą i okres kryzysu, nie ma to bezpośredniego przełożenia na ułatwienia w ściąganiu inwestorów. Z uwagi na poligon wojskowy i wysokie dochody gminy z tego tytułu, korzystnie przedstawia się struktura dochodów w budżecie gminnym (analiza na przykładzie roku budżetowego 2012). Z ok. 40 mln zł, dochody własne stanowią ok. 29 mln zł, dotacje to niespełna 5 mln zł, subwencja ogólna 7 mln zł (w tym zadania oświatowe 6,2 mln zł). W pozycji dochody własne największy udział mają dochody podatkowe (77% ogółu dochodów własnych gminy), w tym podatek od nieruchomości, który w budżecie stanowi 72%dochodów własnych (2012 r.). Z pozostałych pozycji największe znaczenie mają udziały w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa (8,3%) oraz udziały w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa podatek dochodowy od osób fizycznych (8,1%). Nieco gorzej przedstawia się sytuacja po stronie wydatków. Dla przykładu w 2012 r. z ogółu 40 mln wydatkowanej kwoty, aż 30 mln to wydatki bieżące (w tym 11 mln zł to wynagrodzenia). Inwestycyjne to ok. 25% ogółu wydatków. Pod względem wydatków na 1 mieszkańca gmina Kalisz Pom. znajduje się na 2 miejscu w woj. zachodniopomorskim. Struktura wydatków jest zbliżona w latach PLANOWANIE PRZESTRZENNE Koncepcja rozwoju przestrzennego Miasta i Gminy polega na kontynuowaniu dotychczasowych zmian w zagospodarowaniu przestrzeni gminy w kierunku poprawy stanu i funkcjonowania jej struktury i środowiska, zapewniających przestrzenne warunki dla osiągnięcia założonych celów rozwojów. Celem nadrzędnym w zagospodarowaniu Miasta i Gminy Kalisz Pomorski jest zapewnienie właściwego poziomu życia jego mieszkańców, poprzez zapewnienie wysokich 128

129 parametrów zagospodarowania przestrzennych i środowiskowych, zapewnienie równorzędnego dostępu do usług dla wszystkich mieszkańców, zapewnienie dostępu do sieci infrastruktury technicznej i systemu komunikacyjnego. Najważniejsze założenia z zakresu gospodarki przestrzennej dla Gminy Kalisz Pom. zawarte są w dwóch rodzajach dokumentów, tj.: istniejących miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego dla poszczególnych miejscowości oraz Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kalisz Pomorski. Prace nad Studium. Podjęcie prac nad Studium możliwe było na mocy uchwały podjętej w dniu 25 kwietnia 1996 r. przez Radę Miejską w Kaliszu Pomorskim nr XVII/131/96 o przystąpieniu do sporządzenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Kalisz Pomorski, zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym /tekst jednolity Dz. U. Nr 15 z 1999r. poz. 139 z późniejszymi zmianami. Pierwotny dokument Studium został zatwierdzony w 2002 r., więc zdążył się nieco zdezaktualizować, ale w międzyczasie zostało przyjętych pięć poprawek wprowadzających zmiany w pierwotnych zapisach: w 2007, 2008, 2010, 2011 i 2012 r. Studium zawiera głównie kierunki i uwarunkowania gospodarki przestrzennej gminy. W przeciwieństwie jednak do miejscowych planów zagospodarowania nie stanowi on akta prawa miejscowego, choć ustalenia między oboma dokumentami powinny być logiczne i spójne. Z analizy Studium wynika, iż na strukturę przestrzenną gminy składa się dominująca (obszarowo) strefa ekologiczno rolnicza, obejmująca obszary leśne, łąki, wody powierzchniowe, pola uprawne oraz strefa zurbanizowana (jednostki osadnicze) obejmująca miasto i wsie. Szczególną formą zagospodarowania gminy jest poligon wojskowy, którego obszar nie podlegał szczegółowej analizie. Ponad połowa ludności gminy zamieszkuje miasto Kalisz Pomorski, usytuowane w centrum obszaru gminy, pomiędzy trzema jeziorami. Struktura przestrzenna miasta opiera się o historyczny układ przestrzenny w rejonie ulic Wolności, Św. Wojciecha, Pocztowa, Mickiewicza, Krzywoustego, stanowiący centrum miasta oraz w części południowej o dawne przedmieście w rejonie ulic Szczecińska, Dworcowa, Przemysłowa stanowiące rejon mieszkaniowo przemysłowy. Południowa część miasta rozwija się w oparciu o węzeł kolejowy. Historyczny, bardzo atrakcyjny układ przestrzenny zachował się głównie w podziałach własności i przebiegu dróg; zachowała się tylko niewielka część zabudowy historycznej przypominającej o dawnej miejskiej świetności Kalisza Pomorskiego. W wyniku działań 129

130 wojennych, a później braku rozsądnej polityki przestrzennej miasto zatraciło atrakcyjny wizerunek. Zabudowa blokowa, tylko w części lokalizowana w sposób szanujący historyczną strukturę przestrzenną miasta zdominowała jego centrum. Mała intensywność i zwartość zabudowy oraz wiele wolnych placów i parcel w centrum miasta sprawia, że jego obraz jest niekorzystny. W ostatnich latach zainwestowanie w centrum ograniczało się do realizacji obiektów handlowych, raczej o charakterze substandardowym, niewłaściwym dla centrum. Zabudowa mieszkaniowa natomiast realizowana była w południowej części miasta ze względu na większą dostępność terenu. Zjawisko to należy uznać za niekorzystne, gdyż przemieszaniu uległy tam funkcje mieszkaniowe i przemysłowe. Z 14 wsi usytuowanych na terenie gminy: Biały Zdrój, Stara Korytnica, Dębsko, Giżyno, Stara Studnica, Sienica, Suchowo, Prostynia mają wyraźnie wykształconą strukturę przestrzenną i zachowaną historyczną zabudowę. Krajobraz wsi Dębsko, Giżyno i Stuchowo został wprawdzie zakłócony obiektami dawnych PGR, ale stanowią one dziś potencjał do ewentualnego rozwoju gospodarczego tych wsi. Wsie Jaworze, Biały Zdrój, Stara Korytnica, Sienica posiadają program turystyczno wypoczynkowy (baza noclegowa, ośrodki wypoczynkowe, usługi). Polityka przestrzenna gminy Kalisz Pomorski odnosi się do czterech kierunków zrównoważonego rozwoju: - ochrony środowiska przyrodniczego, - tworzenia oferty turystyki i wypoczynku, - kształtowania środowiska mieszkaniowego, - budowy rynku pracy, innego niż związany z turystyką i wypoczynkiem Każdy z w/w kierunków tworzy odpowiednie elementy struktury przestrzennej, przenikających się wzajemnie. Żadnego z elementów struktury przestrzennej nie można rozpatrywać i kształtować w oderwaniu od całości, jaką jest przestrzeń gminy, łącznie z jej wszystkimi składnikami, a w tym środowiskiem przyrodniczym i człowiekiem. Realizacja polityki przestrzennej, jej sprawność i skuteczność bazuje na fachowości, organizacji i prawidłowej atmosferze pracy służb administracji samorządowej, umiejętności włączania różnych podmiotów do wspólnych działań. Polityka przestrzenna gminy musi także mieć na celu: a) rozwój ekologiczny: - ochrona powierzchni ziemi, - ochrona wód, - ochrona powietrza 130

131 b) rozwój kulturowy: - ochrona obiektów zabytkowych, - ochrona krajobrazu kulturowego - harmonijne kształtowanie nowej zabudowy, dostosowanej do skali i charakteru zabudowy istniejącej c) rozwój gospodarczy: - rozwój budownictwa mieszkaniowego, - rozwój usług podstawowych, bytowych, - wzrost aktywności i koniunktury gospodarczej, - rozwój komunikacji, - rozwój infrastruktury technicznej. Atrakcyjność krajobrazu naturalnego i kulturowego gminy Kalisz Pomorski stanowi o podstawach jej rozwoju. Dbałość o ład przestrzenny, jedno z naczelnych zadań samorządu terytorialnego, leży w interesie mieszkańców miasta i wsi, zapewniając im wysoką jakość życia w odniesieniu do warunków przestrzennych, jak i również w interesie gminy, jako wspólnoty i miejsca zapewniając jej atrakcyjność dla gości z zewnątrz. Przestrzeń wiejska W systemie jednostek osadniczych Miasta i Gminy Kalisz Pomorski można wyodrębnić szereg wsi o atrakcyjnym i charakterystycznym układzie przestrzennym. Ciekawa istniejąca zabudowa wsi, stosunkowo niewielka jej degradacja, wynikła z powojennych przekształceń oraz bogate krajobrazowo otoczenie środowiska naturalnego, stanowią znaczący potencjał rozwoju nakierowany na poprawę warunków życia mieszkańców, poprzez wzrost gospodarczy wsi, oparty o nowoczesne proekologiczne rolnictwo, ale także usługi, działalność gospodarczą, turystykę i inne. Przestrzeń miejska Na przestrzeń miasta składają się mniej lub bardziej uporządkowane zespoły zabudowy, powstałe w różnych okresach historycznego rozwoju. Stosunkowo mało zabudowy historycznej tworzącej atrakcyjne przestrzenie miejskie przetrwało okres II wojny światowej i czasy PRL-u. Zarówno ta historyczna, jak i współczesna zabudowa osiedli mieszkaniowych, jednorodzinnych jak i wielorodzinnych, wymaga dziś przekształceń dla dostosowania ich do obecnych standardów jakości przestrzeni, właściwej dla położenia w Europie przełomu wieków. W polityce przestrzennej rozwoju miasta należy dążyć do 131

132 przywrócenia tradycyjnych wątków jego kształtowania (zespołów urbanistycznych i zabudowy), tworzących spójny i atrakcyjny obraz miasta. Prawidłowo uformowane i zabudowane miasto jest identyfikowalne dla swoich mieszkańców, jak i przybyszów z zewnątrz, daje dobre warunki zamieszkiwania i przebywania w nim. Obszary rozwojowe przeznaczone pod zabudowę Tereny przeznaczone pod zabudowę przede wszystkim mieszkaniową i usługi towarzyszące wyznaczono we wschodniej części miasta, nad jeziorem Bobrowo Wielkie. Tereny te w większości były już przewidziane pod zabudowę w dotychczas obowiązujących planach zagospodarowania przestrzennego. W południowej części miasta, w sąsiedztwie linii kolejowej, wyznaczono tereny pod zabudowę związaną z rozwojem funkcji działalności gospodarczej i usług. Nowe tereny działalności gospodarczej należy zagospodarowywać na zasadach parku przemysłowego, z dużym udziałem zieleni izolacyjnej, krajobrazowej, stosowania zielonych dachów, zazieleniania pnączami fasad i innych elementów architektury technologiczno produkcyjnej, z tworzeniem zbiorników wody czystej (z połaci dachowych) dla celów użytkowych, rekreacyjnych itp. W procesie zrównoważonego rozwoju Miasta i Gminy Kalisz Pomorski uwarunkowania przyrodnicze (zarówno w kontekście czynników stymulujących, jak i ograniczających zagospodarowanie przestrzenne obszaru), uwzględniające ochronę środowiska i warunki korzystania z jego zasobów, są podstawą do utrwalania rozwoju ekologicznie zrównoważonego (ekorozwoju). Różnorodność środowiska i bogactwo ich zasobów użytkowych oraz walory przyrodniczo-krajobrazowe obszaru stanowiły i stanowić będą nadal zarówno o rozwoju wielu funkcji gospodarczych, uwarunkowanych środowiskowo (takich jak: turystyka, rekreacja, lecznictwo, rolnictwo, leśnictwo, przemysł wydobywczy kopalin), jak i o konieczności zachowania, w możliwie najmniej zmienionej postaci, poszczególnych elementów środowiska lub obszarów o unikatowych wartościach przyrodniczych o znaczeniu ponadlokalnym. Kierunki zagospodarowania przestrzeni (sposób wykorzystania zasobów) winny uwzględniać nie tylko zachowanie walorów przyrody, ale również zróżnicowaną odporność zasobów przyrody na zaburzenia równowagi ekologicznej. 132

133 Rozpatrując istnienie zasobów i walorów przyrodniczych należy robić to w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można jednocześnie jako czynnik prorozwojowy, jak i ograniczający rozwój. Obszary o wzmożonej ochronie to otuliny parków krajobrazowych istniejących i projektowanych oraz obszary chronionego krajobrazu. Przepisy zabraniają na tym terenie m.in. lokalizacji nowych przedsięwzięć, mogących znacząco oddziaływać na środowisko (np. niebezpiecznych obiektów przemysłowych, wielkoobsadowych budynków inwentarskich tuczu przemysłowego), lokalizacji budownictwa letniskowego poza miejscami wyznaczonymi w planach zagospodarowania przestrzennego, zmian stosunków wodnych, likwidacji małych zbiorników wodnych i starorzeczy, wylewania gnojowicy, organizowania rajdów motorowych i samochodowych, wypalania roślinności, wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających powierzchnie terenu. Powyższe nakazy, zakazy i zalecenia musza być uwzględnione w planach zagospodarowania przestrzennego, a kontrola ich przestrzegania należy do Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. Na terenach zaklasyfikowanych jako użytki ekologiczne należy przyjąć taki sposób gospodarowania, który w pełni zabezpieczy istnienie i dotychczasowe funkcjonowanie objętych ochroną ekosystemów. Dlatego też, zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, bezwzględnie muszą zostać uwzględnione w planie zagospodarowania przestrzennego i ewidencji gruntów. Podobne zasady należy stosować także do zespołów przyrodniczo krajobrazowych. Jak wynika z zapisów zawartych w Studium miasto i gmina Kalisz Pomorski posiadały dotychczas charakter rolniczo-turystyczny, z umiarkowanie rozwiniętą sferą usług o charakterze lokalnym. W mieście poza dominującą funkcją zamieszkiwania na przestrzeni lat rozwinął się przemysł i usługi lokalne. Na obszarze gminy dominuje gospodarka rolna, oparta o lasy stanowiące największy procentowo obszar gminy, oraz w niewielkim stopniu uprawy rolne. Na terenach wsi położonych w bezpośrednim sąsiedztwie miasta rozwinęły się funkcje zamieszkiwania. Za podstawowe funkcje miasta uznaje się: - mieszkalnictwo - turystyka, rekreacja i wypoczynek - usługi lokalne (podstawowe i bytowe) - usługi ponadlokalne (edukacji, kultury, zdrowia w tym opieka specjalistyczna) - działalność gospodarcza (przemysł, transport, usługi inwestycyjne, handel itp.) Za podstawowe funkcje gminy uznaje się: - turystyka, rekreacja i wypoczynek 133

134 - gospodarka leśna i rybacka - nowoczesne rolnictwo, z pożądanym dużym udziałem tzw. rolnictwa ekologicznego, - sadownictwo, warzywnictwo, plantatorstwo - działalność gospodarcza (przetwórstwo, nieuciążliwy przemysł, bazy i składy) w wybranych jednostkach osadniczych. Przyjęte funkcje są w większości kontynuacją dotychczasowych funkcji miasta i gminy z tym, że winny one ulec dalszej znacznej aktywizacji i ukierunkowaniu zrównoważonego rozwoju. Taki zapis koresponduje z wizją i misją gminy, które wypracowani sami mieszkańcy gminy i zarazem uczestnicy warsztatów odbywających się przy okazji powstawania niniejszej strategii. Systematyka rozwoju funkcjonalnoprzestrzennego gminy przewiduje następujący podział: 1) Kalisz Pomorski - ośrodek dynamicznego rozwoju - funkcje wiodące i aktywizujące: mieszkalnictwo, usługi społeczne gminne i ponadlokalne, turystyka, działalność gospodarcza 2) Biały Zdrój - ośrodek dynamicznego rozwoju - funkcje wiodące: mieszkalnictwo, turystyka, działalność gospodarcza i rolnictwo 3) Bralin - ośrodek elementarnego rozwoju - funkcje wiodące: mieszkalnictwo, rolnictwo, działalność gospodarcza - funkcje uzupełniające: rekreacja, 4) Cybowo- ośrodek umiarkowanego rozwoju - funkcje wiodące: mieszkalnictwo, turystyka i rekreacja, rolnictwo - funkcje uzupełniające - specjalne (jednostka wojskowa) 5) Dębsko - ośrodek umiarkowanego rozwoju - funkcje wiodące: mieszkalnictwo, rolnictwo, turystyka, rekreacja, działalność gospodarcza 6) Giżyno - ośrodek dynamicznego rozwoju - funkcje wiodące: mieszkalnictwo, turystyka, działalność gospodarcza, rolnictwo 7) Suchowo - ośrodek elementarnego rozwoju - funkcje wiodące: mieszkalnictwo, działalność gospodarcza, rolnictwo, - funkcje uzupełniające: turystyka, rekreacja 8) Krężno - ośrodek elementarnego rozwoju - funkcje wiodące: rolnictwo, mieszkalnictwo (drugie domy), rekreacja 9) Pepłówek - ośrodek elementarnego rozwoju - funkcje wiodące: rolnictwo 134

135 10) Pomierzyn - ośrodek umiarkowanego rozwoju - funkcje wiodące: mieszkalnictwo, rolnictwo, działalność gospodarcza 11) Poźrzadło Wielkie - ośrodek umiarkowanego rozwoju - funkcje wiodące: mieszkalnictwo, turystyka, rolnictwo, działalność gospodarcza, rekreacja 12) Prostynia - ośrodek umiarkowanego rozwoju - funkcje wiodące:, turystyka, rekreacja, mieszkalnictwo, działalność gospodarcza 13) Sienica - ośrodek umiarkowanego rozwoju - funkcje wiodące: mieszkalnictwo, rekreacja, rolnictwo, działalność gospodarcza 14) Stara Korytnica - ośrodek umiarkowanego rozwoju - funkcje wiodące: mieszkalnictwo, rolnictwo, turystyka, rekreacja 15) Stara Studnica - ośrodek umiarkowanego rozwoju - funkcje wiodące: mieszkalnictwo, rolnictwo, rekreacja Atrakcyjność krajobrazu naturalnego i kulturowego gminy Kalisz Pomorski stanowi w istotnym stopniu o podstawach jej rozwoju. Dbałość o ład przestrzenny, jedno z naczelnych zadań samorządu terytorialnego, leży zatem w interesie zarówno mieszkańców gminy zapewniając im wysoką jakość życia w odniesieniu do warunków przestrzennych, jak i w interesie gminy jako wspólnoty i miejsca, zapewniając jej atrakcyjność dla gości i inwestorów zewnętrznych. Z tego punktu widzenia niezmiernie ważnym jest zatem posiadanie aktualnych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które w sposób harmonijny i zrównoważony kształtują politykę przestrzenną na wiele lat naprzód i utrudniają podejmowania decyzji ad hoc z uwagi na uwarunkowania, które pojawiły się w danym momencie. Z tego też względu nie zawsze jest to narzędzie, po które gminy chętnie sięgają, woląc mieć większa swobodę działania WNIOSKI I REKOMENDACJE Uwarunkowania środowiskowo-przestrzenne Gmina Kalisz Pomorski jest największą gminą pod względem powierzchni w powiecie drawskim i zarazem 4 w woj. zachodniopomorskim (54 pod względem liczby ludności). 135

136 Powierzchnia gminy wynosi ok. 48 tys. ha, przy czym połowę terenu zajmuje jeden z największych w Europie poligonów - Poligon Drawski. W strukturze użytkowania gruntów uwidacznia się zdecydowana przewaga lasów i gruntów leśnych, które stanowią ok. 60% ogółu powierzchni gminy. Wśród rolniczych form zagospodarowania przestrzeni przeważają grunty orne stanowiące blisko 85% ogółu użytków rolnych. Gmina położona jest na uboczu głównych ośrodków miejskich północno-zachodniego regionu Polski i zarazem zlokalizowana jest w ciągu drogi krajowej DK10 (Szczecin Bydgoszcz Warszawa). Śladem tej drogi ma przebiegać planowana droga ekspresowa S10 relacji Szczecin Płońsk, która jest przewidziana do realizacji jako droga dwupasmowa dwujezdniowa. Doprowadzenie do skutku takiej inwestycji stanowić będzie impuls do rozwoju przedsiębiorczości, a także zachętę do odwiedzin przez turystów. Problemem jest czas realizacji przedsięwzięcia, bowiem odcinek ten posiada najniższy priorytet z wszystkich planowanych dróg ekspresowych w Polsce, a planowany termin jej realizacji przypada dopiero na lata Doprowadzenie do przyspieszenia realizacji tej drogi wymaga jednak dużych zabiegów lobbingowych i współpracy ze strony władz lokalnych oraz regionalnych, na których spoczywa szczególna rola w tym zakresie. Droga tej rangi i dostęp do niej stanowić może istotną iskrę do rozwoju nie tylko dla gminy Kalisz Pom., ale również dla pozostałych jednostek leżących w jej przebiegu i będzie istotną przesłanką logistyczną dla przedsiębiorców i inwestorach przy podejmowaniu decyzji o lokalizacji inwestycji. Gmina Kalisz Pomorski wyróżnia się wysokimi walorami środowiska przyrodniczego i krajobrazowego, zwłaszcza z punktu widzenia rozwoju turystyki i agroturystyki. Położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie Drawieńskiego Parku Narodowego oraz Drawskiego i Ińskiego Parku Krajobrazowego. Oprócz lasów dużym walorem gminy są czyste ichtiologicznie jeziora, których jest ponad 50 oraz doliny rzek Drawa i Korytnica. Endogeniczny potencjał środowiska przyrodniczego predysponuje gminę do rozwoju funkcji turystycznej, jako podstawowego sektora rozwoju gminy z szerokim wachlarzem usług związanych z obsługą ruchu turystycznego. Tereny rozwoju usług turystycznych mogą stanowić swego rodzaju rdzenie stref rozwoju aktywności gospodarczej. Uwzględniając istniejący potencjał endogeniczny gminy, wskazane jest ukierunkowanie lokalnej polityki na wykorzystanie posiadanych zasobów i rozwój działalności w zakresie turystyki i rekreacji, w tym turystyki kwalifikowanej (np. jazda konna, turystyka piesza, nordic walking, rowerowa, kajakowa, narciarska biegowa oraz zjazdowa - istniejący wyciąg w pobliżu wsi Stara Studnica, turystyka kwalifikowana w zakresie rajdów, zlotów - Poligon Drawski) oraz agroturystyki (obecnie istnieje 13 gosp. agroturystycznych - wg danych ze strony gminy). 136

137 Niezbędnym czynnikiem warunkującym rozpoznawalność gminy wśród potencjalnych turystów jest aktywność marketingowa władz samorządowych. W zakresie gospodarki przestrzennej gmina posiada Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego z 2002 r., które jednak w międzyczasie było pięciokrotnie aktualizowane (ostatnia aktualizacja z 2012 r.). Stopień pokrycia gminy objęty obowiązującymi planami miejscowymi jest na niskim poziomie i wynosi mniej niż 5% (2265 ha, w tym na podstawie ustawy z 2003 r 447 ha.; wg danych BDL GUS, 2012 r.) powierzchni ogółem. Należy uwzględnić tu jednak fakt, iż większość powierzchni gminy zajmuje poligon wojskowy oraz tereny leśne, dla których plany urządzania lasów pozostają w gestii nadleśnictw. Warto przy tej okazji wspomnieć, że istnienie odpowiednich (i aktualnych) dokumentów planistycznych stanowi zaletę gospodarki przestrzennej prowadzonej przez gminę oraz porządkuje kwestię wydawania decyzji administracyjnych na podstawie zgodności z mpzp. Taka polityka wprowadza ład przestrzenny oraz transparentność dla mieszkańców i potencjalnych inwestorów, a także zamyka drzwi złym praktykom i nadużyciom. Dodatkowo mpzp podlegają konsultacjom społecznym, więc obywatele mają świadomość, że proponowane przez nich rozwiązania muszą zostać rozpatrzone przy proponowaniu ostatecznych ustaleń. Mają więc poczucie, że partycypują w życiu gminy, a władze lokalne nie zmienią przyjętych w mpzp ustaleń. Pomimo dużej powierzchni, gminę zamieszkuje stosunkowo niewielka liczba ludności. Istotnym w tym przypadku czynnikiem jest fakt, iż gros miejscowości w gminie (w tym wszystkie większe) skupiona jest w niedalekiej odległości od miasta siedziby gminy. Taki układ sieci osadniczej sprzyja prowadzeniu racjonalnej gospodarki w zakresie powiązań komunikacyjnych, w tym organizacji komunikacji zbiorowej Uwarunkowania społeczno-demograficzne Trendy demograficzne w gminie wskazują na zastój w zakresie przyrostu naturalnego. Na przestrzeniu ostatnich 14 lat, liczba ludności w gminie podlega niewielkim fluktuacjom i oscyluje w okolicach 7,3-7,4 tys. Ważnym przy tym jest fakt, że po kilku latach (w latach spadek o ok. 270 osób), udało się zastopować i odwrócić trend spadkowy. Obecnie gminę zamieszkuje podobna liczba ludności co w 2000 roku. Większość mieszkańców (4361 os., tj. 59% ogółu) zamieszkuje w mieście Kalisz Pomorski. Postępuje trend starzenia się społeczeństwa. Udział osób w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej) spadł z 29% (w roku 137

138 2000) do 21,6% w roku W tym samym czasie odsetek osób w wieku poprodukcyjnym wzrósł z 12,7% do 15,4%. Niekorzystne trendy są nieco amortyzowane przez wzrost liczebności grupy osób w wieku produkcyjnym, której udział wzrósł z 58% do 63%. W grupie tej znajdują się jednakże obecnie dwie fale wyżu demograficznego (z lat 50-tych oraz przełomu lat 70/80 XX w.), co niesie za sobą istotne reperkusje. Otóż osoby z wyżu kompensacyjnego lat 50-tych zbliżają się obecnie do granicy wieku emerytalnego, co będzie skutkowało w najbliższym 10-leciu wzmożonym ruchem przechodzenia tych osób do grupy emerytalnej. Trendy, jakie zachodzą w gminie nie są oczywiście rozbieżne z trendami ogólnokrajowymi, gdzie również obserwujemy zastój demograficzny oraz proces starzenia się społeczeństwa. Rodzi to istotne wyzwania w zakresie polityki społecznej, zarówno dla władz krajowych jak i władz lokalnych. Oprócz zapewnienia odpowiednich warunków finansowych (emerytury, renty, ewentualnie inne świadczenia), pojawi się rosnące zapotrzebowanie na usługi geriatryczne oraz domy pomocy społecznej świadczące usługi bytowe, opiekuńcze i edukacyjne dla osób wymagających całodobowej opieki z powodu wieku, choroby bądź też pogłębiającej się niepełnosprawności. Koniecznością staje się zatem przyjęcie odpowiedniej polityki społecznej przez władze samorządowej. Z jednej strony ukierunkowana ona musi zostać na wsparcie osób potrzebujących specjalistycznej pomocy (lekarzy, pielęgniarek, opiekunów itp.), z drugiej zaś należy uwzględnić, iż gros osób po przejściu na emeryturę pozostaje w pełni aktywna i korzysta ze świadczeń o charakterze edukacyjnym, rekreacji, turystyki itp. Wskaźnik obciążenia demograficznego (tj. ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) na przestrzeni lat zmniejszył się co prawda z 66,8 do 58,7, ale spowodowany był on głównie dużym spadkiem udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym. W najbliższych latach należy spodziewać istotnego wzrostu tego wskaźnika, bowiem na wiek emerytalny będzie przechodziło coraz więcej osób z wyżu demograficznego lat 50. XX w. Świadczy o tym zmiana trendu w roku 2008 (wskaźnik wyniósł wtedy 55,3) bowiem od tego czasu notujemy coroczny wzrost wskaźnika. Relatywnie zatem coraz większa grupa osób będzie pozostawała na utrzymaniu kurczącej się liczby osób w wieku produkcyjnym. Zmianę relacji zachodzących w populacji mieszkańców gminy, dobrze obrazuje także wskaźnik udziału ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym. O ile w roku 2002 wynosił on jeszcze 46,4 (zatem liczba osób młodych była ponad dwukrotnie liczniejsza od grupy osób starszych), to w 2013 roku sięgnął już 71,4. Wyraźnie obserwować można zatem zmianę relacji poszczególnych grup wiekowych w 138

139 strukturze społecznej. Przy utrzymaniu się dotychczasowej dynamiki zmiany udziału obu tych grup społecznych, w ciągu ok. 15 lat można spodziewać się zrównania ich liczebności. Poważnym problemem gminy jest bezrobocie, szczególnie wśród kobiet. Stopa bezrobocia wynosi 16,2%, przy czym należy dodać że od 2011 roku sukcesywnie maleje. Ponadto do grup szczególnie narażonych na to zjawisko należą osoby młode do 25 roku życia oraz starsze po 50 roku życia. Ogólnie występującą prawidłowością, potwierdzoną także w gminie Kalisz Pomorski, narażającą na pozostawanie bezrobotnym jest fakt niskiego wykształcenia bowiem blisko połowa bezrobotnych posiada wykształcenia podstawowe bądź gimnazjalne. Bardzo niepokojącym zjawiskiem jest udział osób długotrwale pozostających bez pracy. Utrzymywanie się takiego stanu powoduje popadanie w marazm i brak chęci zmiany swojego losu. Osoby takie w wysokim stopniu pozostają przywiązane do świadczeń z pomocy społecznej, utrwalając w ten sposób swój los. Jednym z filarów sprzyjających częściowemu rozwiązaniu tego problemu mogłoby być kreowanie nowych miejsc pracy w sferze turystycznej oraz wokół sektora tzw. zielonej energii. Potencjał kapitału społecznego w gminie mierzony liczbą organizacji pozarządowych pozostaje na średnim poziomie. Według danych ze strony Urzędu Miejskiego na jej terenie działają 22 organizacje, z czego większość o charakterze sportowym. Do tego należy dodać Lokalną Grupę Działania Partnerstwo Drawy. Podstawowa opieka zdrowotna w gminie jest zapewniona poprzez istnienie pięciu placówek w mieście, w których pracuje łącznie ośmiu lekarzy. Ponadto działają dwie apteki. W sferze edukacji, wychowania i oświaty gmina zapewnia podstawową ofertę edukacyjną, znajdują się tu: przedszkole, Szkoła Podstawowa, Gimnazjum oraz Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych. Istotną kwestią pozostaje jakość kształcenia. Według danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Poznaniu zawartych w wynikach egzaminu gimnazjalnego w 2013 r. poziom szkolnictwa w gminie nie jest zły. W większości przedmiotów wynik osiągnięty przez uczniów był nieco wyższy niż średnia dla powiatu. W odniesieniu do danych województwa zachodniopomorskiego uczniowie z terenu gminy nieco lepiej wypadli z przedmiotów przyrodniczych, matematyki i j. polskiego, a gorzej z historii i wos-u. Wśród języków obcych lepiej poradzili sobie z j. niemieckiego, zaś nieco gorzej z j. angielskiego. W zakresie bezpieczeństwa publicznego niepokojącym zjawiskiem jest wzrost wskaźnika przestępczości na terenie gminy. W latach ilość przestępstw zwiększyła się ze 142 do 208, przy czym zjawisko to szczególnie nasiliło się na terenie miasta. 139

140 Jednocześnie spadł wskaźnik wykrywalności przestępstw. Pozytywnym zjawiskiem jest natomiast spadek przestępczości wśród nieletnich Uwarunkowania gospodarcze Pod względem gospodarczym gmina opiera się głównie na przemyśle drzewnym, leśnictwie, rolnictwie indywidualnym oraz wielkoobszarowym, przemyśle rolnospożywczym, a także handlu i usługach. W ostatnich latach rozwinął się przede wszystkim drobny handel detaliczny, usługi transportowe, usługi hotelarskie, gastronomiczne, produkcja galanterii drzewnej. Warto podkreślić fakt rosnącej aktywności gospodarczej, bowiem na przestrzeni lat liczba podmiotów gospodarczych zwiększyła się o 156 (wzrost z 596 do 752). Tym samym wskaźnik przedsiębiorczości w gminie wzrósł z 80 podmiotów gosp. na 1000 mieszkańców do 102 podmiotów/1000 mieszkańców i znacząco zbliżył się do średniego wskaźnika dla kraju (103). Pomimo pozytywnego trendu w sferze przedsiębiorczości, należy czynić dalsze starania w celu wzrostu przedsiębiorczości w gminie. Jest to o tyle istotne, że im bardziej konkurencyjny rynek (duża liczba firm), tym trudniej znaleźć niszę. Świadczy o tym fakt, iż o ile ogólny wskaźnik wzrostu liczby przedsiębiorstw w gminie w latach wyniósł 126%, to w sferze osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wynosił już tylko 115%. Zatem poziom przedsiębiorczości mieszkańców gminy jest niższy od ogólnego poziomu rozwoju działalności gospodarczej, stymulowanej impulsami zewnętrznymi. Warto więc, aby w proces stymulowania rozwoju przedsiębiorczości silniej włączyły się władze samorządowe, wspierając i ułatwiając (szczególnie na początku) mieszkańcom gminy zakładanie własnych przedsiębiorstw. W tym celu można wykorzystać wszystkie pozostające w gestii gminy instrumenty np. w postaci ułatwień przy zakładaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej, w tym ulg czy zwolnień z opłat lokalnych, ułatwieniu do dostępie do mienia komunalnego (np. wynajem powierzchni na cele handlowo-produkcyjne po preferencyjnych stawkach), swobodny dostęp do usług doradczych poprzez odpowiednią komórkę w strukturze urzędu, itd. W odróżnieniu od większości gmin w Polsce, rolnictwo nie stanowi dominującej funkcji w gminie. W latach nastąpił spadek liczby gospodarstw rolnych z nieco ponad 400 do 270, w tym 268 to gospodarstw indywidualne. Spadek liczby gospodarstw nie świadczy jednak o kurczeniu się sektora rolnego bowiem w tym samym czasie wzrosła 140

141 powierzchnia gruntów użytkowanych rolniczo z ok. 4,1 tys. ha do 4,7 tys. ha. Spowodowane to jest zapewne przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej oraz wprowadzeniem dopłat bezpośrednich do powierzchni użytków rolnych, którą otrzymują rolnicy. Grunty, które wcześniej były odłogowane bądź nieużytkowane rolniczo, zostały ponownie włączone do użytkowania rolniczego. Trendy, które zarysowały się w ostatnim 10-leciu prowadzą do polaryzacji gospodarstw rolnych. Kurczy się udział gospodarstw średnich, zaś wzrasta udział gospodarstw dużych (pow. 15 ha UR), gospodarujących na coraz większym areale gruntów (wzrost liczby gosp. z 34 do 65) oraz gospodarstw małych (1 5 ha UR), które przestawiły się na specjalizację produkcji (wzrost z 88 do 100 gosp.). Nadal będzie postępował proces koncentracji ziemi, co wymuszone jest czynnikiem ekonomicznym (poprawa dochodowości wynikająca ze wzrostu gosp. produkujących na rynek, nie zaś głównie na potrzeby własne) oraz społecznym (brak chęci wśród młodych do przejmowania gosp. rolnych, zwłaszcza małych, nieefektywnych, pogłębiający się problem żony dla rolnika). Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w gminie wynosi ok. 17 ha i jest to znacząco więcej niż średnia powierzchnia gospodarstwa w kraju (ok. 10 ha) i jednocześnie mniej niż średnio w województwie zachodniopomorskim (ok. 23 ha) Uwarunkowania infrastrukturalne W sferze infrastruktury technicznej gmina (zwłaszcza część miejska) posiada dobrze rozwiniętą sieć wodociągową, kanalizację, oczyszczalnię ścieków oraz komunalne wysypisko śmieci. Postępuje także proces gazyfikacji. Inwestycje w sieć wodociągową spowodowały, iż w latach jej długość zwiększyła się z 51,7 km do 55,6 km. Z instalacji wodociągowej korzysta 90% mieszkańców gminy. Zauważalny jest trend na oszczędzanie wody, bowiem pomimo rozbudowy sieci wodociągowej spadła ilość wody dostarczonej gospodarstwom domowym (z 312 dam3 do 265 dam3). W przeliczeniu na 1 mieszkańca zużycie wody spadło z 42,5 m3 do 35,9 m3. Takie trendy wpisują się w rosnącą świadomość proekologiczną mieszkańców oraz po części wynikają zapewne z zastosowania nowoczesnych urządzeń oszczędzających wodę, jakie instalowane są w gospodarstwach domowych oraz przedsiębiorstwach. Istotny skok jakościowy nastąpił w sferze rozbudowy sieci kanalizacyjnej. W 2002 roku jej całkowita długość wynosiła zaledwie 29,3 km, podczas gdy w 2012 r. było to już 141

142 73,5 km. Pomimo tak dużego skoku, do sieci podłączone jest tylko 57,6% mieszkańców gminy. Wskazuje to na ciągle duże potrzeby w zakresie rozbudowy sieci kanalizacyjnej, zwłaszcza na obszarze wiejskim gminy. Rozbudowa systemu odprowadzania ścieków spowodowała, iż siecią ogólnospławną zaczęto odprowadzać większe ilości ścieków (wzrost z 124,8 dam3 w 2002 r. do 197 dam3 w roku 2012). System sieci gazowej zwiększył swą łączną długość z 27,4 km do 32,3 km, zaś liczba odbiorców gazu wzrosła z 280 do 523. Znacząco wzrosła także ilość zużytego gazu (wzrost z 280,6 tys. m3 do 754,5 tys. m3). Zmienia się jednak struktura zużycia gazu, bowiem pomimo ogólnego wzrostu zużycia, nastąpił niewielki spadek na cele związane z ogrzewaniem mieszkań (z 244,7 w tys. m3 do 218,6 tys. m3). Ważną kwestią do rozwiązania i wyzwaniem przed którym stoją nie tylko władze samorządowe, ale także krajowe jest gospodarka energetyczna (władze krajowe czynią starania na forum UE, aby wypracować i przyjąć pakt gwarantujący solidarność i bezpieczeństwo energetyczne wszystkim członkom Wspólnoty). Dyrektywa unijna wymaga, aby członkowie UE do 2020 r. pozyskiwali co najmniej 20% energii pierwotnej ze źródeł odnawialnych. Władze samorządowe powinny w sposób planowy włączyć się w działania promujące zieloną energię. Prócz działań uświadamiających o charakterze edukacyjnym, powinno uwzględnić się aspekty związane z oszczędzaniem energii elektrycznej. Gmina Kalisz Pomorski może w tym zakresie stać się jednym z liderów w tej materii. Kilka miesięcy temu w gminie trwała debata dotycząca powstania farmy wiatrowej na polach wsi Dębsko. W lokalizacji tej planowana jest budowa farmy wiatrowej składającej się z 15 turbin wiatrowych o mocy do 3 MW (na każdą turbinę). Pamiętać jednak należy, że energetyka wiatrowa jest rozwiązaniem dosyć kontrowersyjnym. Wiatraki niosą ze sobą znaczną ingerencję w krajobraz i środowisko. Badania wskazują na szkodliwe oddziaływanie dla przelotów ptactwa, a ponadto naukowcy podnoszą kwestię szkodliwego oddziaływania turbin na zdrowie człowieka (m.in. poprzez generowane infradźwięki). Energetyka odnawialna na terenie gminy Kalisz Pomorski posiada długoletnią tradycję. Pierwsza instalacja tego typu powstała na początku procesu elektryfikacji Pomorza i konkretnie była to elektrownia wodna w Borowie wybudowana w 1918 r. Specjalnie dla elektrowni został przekopany kilkunastokilometrowy kanał skracający bieg Drawy. Elektrownia działa do dzisiaj, moc elektrowni to ok. 1 MW. Ciekawostką techniczną jest fakt, że elektrownia pracuje nieprzerwanie na pierwszych oryginalnych turbinach. W 2011 r. powstała z kolejną ekologiczna instalacja pozyskiwania energii odnawialnej, tj biogazownia w Giżynie (właściciel - firma rolnicza Poldanor S.A. specjalizująca się w hodowli trzody 142

143 chlewnej i produkcji roślinnej). Moc biogazowni to ok. 1 MW, energia cieplna i elektryczna jest wykorzystywana na potrzeby fermy i biogazowni, przy czym ok. 70% energii elektrycznej to nadwyżka która jest przesyłana na zewnątrz do sieci. W zakresie poprawy ekonomiczności energetycznej wskazane jest stosowanie na szerszą skalę technologii LED np. do oświetlania budynków czy miejsc użyteczności publicznej. Pozytywne skutki jej zastosowania wynikają z mniejszego zużycia energii, ale także mniejszej emisji szkodliwych substancji. Stosowanie energooszczędnych technologii staje się w obecnych czasach właściwie koniecznością i powinny ją stosować wszystkie obiekty użyteczności publicznej. Także urządzenia oświetleniowe nie mogą być przestarzałe. Warto o tym pamiętać w kontekście budowy dróg szybkiego ruchu (w przypadku gminy Kalisz Pomorski jest to droga S10), jako że to gminy ponoszą koszt oświetlenia odcinków tras, które przebiegają przez jej teren (w świetle kontrowersji wokół tego tematu Sąd Najwyższy wydał decyzję, iż to gminy mają ponosić koszt oświetlenia każdej bezpłatnej drogi publicznej, także krajowej i ekspresowej, jaka znajduje się na ich terenie). Aby wprowadzić oszczędności, gmina może wspólnie z innymi jednostkami samorządowymi organizować przetargi na dostawy energii elektrycznej. Bieżącym modernizacjom powinny podlegać sieci średniego i niskiego napięcia, dotyczy to także wymiany transformatorów czy budowy nowych stacji. Istotne korzyści płyną z wykorzystania energii słonecznej i instalowania ogniw fotowoltaicznych oraz kolektorów słonecznych (w tym przypadku istnieje możliwość dofinansowania przedsięwzięcia ze środków publicznych). Uwzględniając potencjał i uwarunkowania krajowe, warto zwrócić większą uwagę na energia uzyskiwaną z biomasy, np. odpadów powstałych w wyniku przerobu drewna, trocin czy słomy. Polska jest w istotnym stopniu krajem rolniczym, stąd dostęp do względnie dużych ilości surowca pochodzenia rolniczego. W sferze gospodarki mieszkaniowej, pomimo sukcesywnej poprawy, nadal sytuacja przedstawia się niezbyt korzystnie. Liczba mieszkań w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wynosi 329 (wzrost z 309 w 2004 r.), co jest wskaźnikiem niższym od średniej dla kraju (351). Warto przy okazji nadmienić, iż Polska z takim wskaźnikiem dostępności mieszkań, pozostaje na ostatnim miejscu w Europie. Pokazuje to skalę deficytu mieszkań oraz wyzwań stojących przed gospodarką mieszkaniową. Innym problemem jest powierzchnia użytkowa mieszkań. W strukturze wiekowej około 45% zabudowy w gminie pochodzi jeszcze sprzed 1944 r., co wymaga poniesienia nakładów finansowych na modernizację i remonty (przy czym zakres prowadzonych prac nie powinien ograniczać się jedynie do remontów elewacji). 143

144 Mieszkania wybudowane po 1990 r. stanowią jedynie nieco ponad 10% ogółu zasobów mieszkalnych. Pomimo upływu lat niewiele zatem zmienił się standard mieszkań wraz z przeciętną powierzchnią mieszkania, która wynosi w gminie niespełna 70m2. W przeliczeniu na 1 mieszkańca w gminie powierzchnia wzrosła z 21 do 23 m2, przy średniej dla kraju blisko 25 m2, co i tak sytuuje nasz kraj na przedostatnim miejscu w Europie. Standard techniczny mieszkań w gminie także poprawia się stosunkowo powoli. O ile stopień wyposażenia w instalacje wodociągową jest na stosunkowo wysokim poziomie (98,1%), to nadal co dziesiąte mieszkanie nie posiada łazienki (ok. 7% nie posiada ustępu), w ogrzewanie centralne wyposażonych jest 74% mieszkań, zaś do sieci gazowej przyłączonych jest 23% mieszkań w gminie Kalisz Pomorski. Biorąc pod uwagę strukturę wiekową budynków ważnym zagadnieniem wydaje się być gospodarka energetyczna. Technologia budowy sprzed kilku dziesięcioleci powoduje, iż mieszkania cechuje znaczny stopień energochłonności. Aby poprawić efektywność energetyczną i zminimalizować straty energii, gmina powinna inwestować środki w wymianę stolarki okiennej oraz drzwi. Budynki powinny podlegać termomodernizacji i termorenowacji, należy je wyposażać w elementy pomiarowe i regulacyjne. Gmina powinna wspierać indywidualnych inwestorów, czyli mieszkańców, którzy na własny koszt remontują mieszkania. Wsparcie to może przyjąć charakter finansowy (np. w formie dopłat przy wymianie starych pieców węglowych na nowoczesne instalacje spełniające aktualne normy ochrony środowiska) bądź merytoryczny (np. audyt energetyczny, doradztwo w zakresie możliwych do zastosowania technologii). W przypadku nowych inwestycji mieszkaniowych, w tym realizowanych przez inwestorów indywidualnych, należy promować wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii (np. fotowoltaika, panele słoneczne), czy też inwestycje w przydomowe oczyszczalnie ścieków szczególnie na terenach o rozproszonej zabudowie. Gmina dysponuje niewielką liczbą mieszkań socjalnych i komunalnych i dodatkowo ich zasób się kurczy. Według danych z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r. w zasobie gminy pozostawało nieco ponad 400 mieszkań, zaś w 2012 r. były to już jedynie 53 mieszkania. 144

145 Podsumowanie Istniejące uwarunkowania lokalne kryją w sobie zarówno duży potencjał rozwojowy, jak i niosą pewne ograniczenia. Wysokie walory przyrodnicze, dolina Drawy, bliskość parków krajobrazowych i związana z tym konieczność ochrona przyrody powoduje, iż na obszarze gminy nie mogą powstawać inwestycje przemysłowe narażające środowisko naturalne na degradację. Gmina powinna raczej skupić się na wykorzystaniu swojego potencjału przyrodniczego i rozwoju w kierunku ekologiczno-turystycznym. Z jednej strony gmina powinna skierować swoją uwagę do podmiotów zewnętrznych, jak np. współpraca z ośrodkami naukowo-badawczymi. Kalisz Pomorski jako miejsce i współorganizator konferencji proekologicznych jest w stanie zbudować swoją tożsamość i wizerunek jako miejsce spotkań środowisk naukowych, a w przyszłości rozwijać chociażby ośrodki szkoleniowe i bazę hotelową dla uczestników seminariów i konferencji naukowych. Gmina również mogłaby wspierać jednostki naukowe z całego kraju np. w organizowaniu rajdów ekologicznych dla młodzieży studiującej na kierunkach związanych z przyrodą i ekologią. Z drugiej strony uwaga władz powinna koncentrować się na kreowaniu świadomości proekologicznej własnych mieszkańców. Poprzez akcje promocyjne, edukację ekologiczną, akcje zbierania i odzyskiwania materiałów wtórnych przez uczniów (np. makulatury), czy też zielone szkoły dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych, pomoże uświadomić swoim obywatelom potrzebę poszanowania środowiska naturalnego wokół nich i powinno zaowocować w przyszłości dbałością o swoją małą ojczyznę. Istotą planowania strategicznego gminy Kalisz Pomorski jest podniesienie standardu życia mieszkańców. Strategiczne działania mające na celu rozwój gminy powinny zmierzać w kierunku podniesienia jakości życia mieszkańców i stworzenia odpowiedniej bazy dla rozwoju przedsiębiorczości, w tym związanych z rozwojem turystyki i usług towarzyszących, a także wykorzystanie potencjału do rozwoju rolnictwa wyspecjalizowanego. Ciekawą ideą w tym zakresie jest międzynarodowy ruch slow cities, który dąży do poprawy i promocji jakości życia w małych miastach. Miasta, które przynależą do tego ruchu (w Polsce przynależy już 17 miast) akceptują wytyczne Slow Food i muszą pracować nad poprawą serdeczności atmosfery oraz chronić lokalne środowisko. Gama wdrożonych i realizowanych działań jest bardzo szeroka i wymienić tu można chociażby projekty z zakresu recyklingu, program po-szkole, informacje dla turystów, które mają im pomóc doświadczyć prawdziwie 145

146 lokalnych przeżyć, promocja dialogu i komunikacji pomiędzy lokalnymi producentami i konsumentami, ochrona środowiska, promocja zrównoważonego rozwoju, poprawa miejskiego życia i projekty małej architektury (ławki, miejsca rekreacji i odpoczynku, place zabaw itd.), programy kreujące lokalne produkty oraz podnoszące jakość żywieniową, a także hołdujące gastronomicznym tradycjom, programy podnoszące wartość i chroniące lokalne wydarzenia kulturalne, inicjatywy zachęcające do ochrony produktów i rzemiosł regionu oraz cały szereg innych przedsięwzięć. Odznaczenie Slow City staje się marką jakości dla mniejszych społeczności (miasta poniżej 50 tys. mieszkańców). Miasta Slow Cities są małymi liczebnie, acz silnymi własną tożsamością społecznościami lokalnymi, które zdecydowały się poprawić jakość życia swoich mieszkańców. Dla małych miejscowości miejskich, w tym Kalisza Pomorskiego, idea Slow Cities stanowi atrakcyjną ofertę, skłaniającą do mobilizacji zarówno władze jak i mieszkańców, stąd warto poddać ten pomysł pod dyskusję władzom i społeczności miasta Kalisz Pomorski. 146

147 MIEJSCE WYSTĘPOWANIA CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE WEWNĘTRZNE Strategia rozwoju Gminy Kalisz Pomorski na lata III. ANALIZA SWOT W metodologii planowania strategicznego istnieją różne sposoby podejść do opracowania strategii rozwoju. W latach 70. XX w. stworzono podstawy metodologiczne procedury SWOT i ramy całej analizy strategicznej. Metoda ta jest obecnie najpowszechniej wykorzystywana w polskich realiach w opracowywanych strategiach rozwoju podmiotu gospodarczego lub jednostki samorządowej. Metoda analizy SWOT polega na identyfikacji uwarunkowań rozwojowych oraz prognozowania kierunków rozwoju w oparciu o ocenę atutów, czyli silnych stron /Strengths/, i słabości, czyli słabych stron /Weaknesses/, oraz możliwości, czyli szans rozwoju /Opportunities/ i zagrożeń, czyli barier rozwoju /Threats/. Tab. 57. Schemat analizy SWOT CHARAKTER ODDZIAŁYWANIA CZYNNIKA POZYTYWNY NEGATYWNY S SILNE STRONY W SŁABE STRONY O SZANSE T ZAGROŻENIA Źródło: Planowanie strategiczne. Poradnik dla pracowników administracji publicznej Czynniki wewnętrzne ze względu na ich charakter oddziaływania dzielimy na: - mocne strony czyli atuty (czynniki wewnętrzne pozytywne) Gminy to zjawisko bądź zasoby pozytywne z punktu widzenia możliwości kształtowania rozwoju gminy, na 147

148 które bezpośredni wpływ ma sama gmina (mieszkańcy, instytucje, władze samorządowe); - słabe strony (czynniki wewnętrzne negatywne) to zjawisko bądź deficyty ograniczające możliwości rozwoju gminy, na które bezpośredni wpływ ma sama gmina. Podobnego podziału dokonać można analizując potencjalny wpływ czynników zewnętrznych. Szanse (czynniki zewnętrzne pozytywne) to zjawiska i tendencje występujące w otoczeniu, które odpowiednio wykorzystane staną się impulsem do rozwoju oraz osłabią zagrożenia. Zagrożenia (czynniki zewnętrzne negatywne) to wszystkie czynniki zewnętrzne, które postrzegamy jako bariery rozwoju jednostki, utrudnienia, dodatkowe koszty działania. O ile możliwość kreowania mocnych stron i niwelowania jest w zasięgu naszych możliwości możemy podejmować określone decyzje, o tyle zarówno na szanse jak i zagrożenia nie mamy wpływu występują one w otoczeniu i na ich występowanie mają wpływ inne podmioty. Możemy je jednak wykorzystywać i dostosowywać się. Ogólne założenia wynikające z analizy SWOT są zrozumiałe, ale często trudne do realizacji: - unikać zagrożeń, - wykorzystywać szanse, - wzmacniać słabe strony, - opierać się na mocnych stronach. Zakres rodzajowy analizowanych czynników, mających wpływ na funkcjonowanie Gminy jest stosunkowo szeroki. Z jednej strony są to czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, a z drugiej pozytywne i negatywne. Jednak ich trafna identyfikacja stanowi podstawę analizy SWOT. Przeprowadzając analizę dokonano diagnozy - określono silne i słabe strony przedmiotowego obszaru oraz prognozy opisując szanse i zagrożenia. W efekcie przeprowadzonych prac przeprowadzonych w trakcie warsztatów z mieszkańcami i liderami lokalnymi otrzymano cztery listy, które wypunktowują silne stron gminy (takich, które należy wzmacniać) i szanse (te, które należy wykorzystywać w planowaniu dalszego rozwoju gminy), a także słabe strony (takie, które należy niwelować by nie stanowiły barier rozwojowych) i zagrożenia (te, których należy unikać). Kolejnym krokiem jest sporządzenie syntezy, która wytycza strategiczne cele. Wyniki analizy SWOT przeprowadzonej podczas warsztatów z mieszkańcami i lokalnymi liderami przedstawia poniższe zestawienie. 148

149 ANALIZA UWARUNKOWAŃ WEWNĘTRZNYCH Końcowe listy identyfikacji i uwarunkowań wraz z ich oceną, opracowane zostały dwutorowo: na podstawie wyników warsztatów przeprowadzonych z lokalnymi liderami i mieszkańcami reprezentującymi różne środowiska zawodowych, edukacyjne i administracyjno-organizacyjnych Gminy Kalisz Pomorski oraz na podstawie analizy danych źródłowych i materiałów zastanych wraz z kwerendą istniejących dokumentów strategicznych metodą desk research. Po ich zagregowaniu w podstawowe grupy pozwoliło to wyłonić dla Gminy 19 zasadniczych obszarów silnych stron Gminy Kalisz Pomorski oraz 25 zasadniczych obszarów słabych stron, które mogą hamować bądź też przeszkadzać w dynamicznym rozwoju. WYNIKI ANALIZY SWOT DLA GMINY KALISZ POMORSKI (sporządzone podczas warsztatów z mieszkańcami gminy oraz lokalnymi liderami) UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE Mocne strony Wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe gminy (wysoka lesistość oraz jeziorność, rzeka Drawa, Drawieński Park Narodowy) Posiadanie produktu lokalnego (ogórek jeziorny oraz jarmark nad Jeziorem Młyńskim Ogórkowym ) Istniejąca wyłączona z eksploatacji linie kolejowe możliwość wykorzystania turystycznego Dobre skomunikowanie zewnętrzne (bezpośredni przebieg drogi krajowej nr 10 i zmodernizowana linia kolejowa) Położenie miejscowości względem dużych miast, np. Szczecin, Kołobrzeg, Gorzów Wlkp. (odległość ok. 100km) Uzbrojone tereny pod budownictwo indywidualne Słabe strony Niski poziom uprzemysłowienia Brak zainteresowania inwestorów lokalizacją swojej działalności na terenie gminy Brak dużych pracodawców i nowych miejsc pracy Słabe perspektywy na utworzenie nowych miejsc pracy Brak akceptacji społecznej dla dużych przedsięwzięć ekologicznych (farma wiatrowa) Duża odległość od największych aglomeracji 149

150 Uzbrojone tereny pod budownictwo przemysłowe w ramach podstrefy Słupskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Wysoki poziom rozwoju infrastruktury kanalizacyjnej i wodociągowej Wysoki poziom rozwoju bazy oświatowej i kulturalnej Dostęp do edukacji na poziomie wyższym poprzez organizację w Kaliszu Pomorskim zajęć prywatnej uczelni Stargardzka Szkoła Wyższa STARGARDINUM oraz zajęcia prywatnej Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku. Słabe skomunikowanie wsi z miastem (usługi transportowe ogólnodostępne) Niska samoocena społeczeństwa Postawa roszczeniowa mieszkańców gminy Niedostosowana oferta szkolnictwa ponadgimnazjalnego do potrzeb przedsiębiorców do potrzeb rynku pracy Dostęp do rozwiniętej infrastruktury sportowej Dostęp do infrastruktury rekreacyjnej dla najmłodszych (place zabaw) Rozwój budownictwa socjalnego Wysoka estetyka gminy (czystość, ład, porządek, wygląd) Lokalizacja na terenie gminy obiektów zabytkowe (wieża ciśnień, wiejskie dworce kolejowe, pałac Dębsko, pałac Stara Studnia) Stabilny budżet gminy Lokalizacja na terenie gminy Poligonu Drawskiego (znaczny wpływ do budżetu gminy z tytułu dzierżawy gruntów pod poligon wojskowy) Potencjalne źródła energii odnawialnej na terenie gminy Owocna współpraca w ramach administracji zespolonej służb (Policja, Straż, Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych) Pasywny system opieki społecznej Brak Uniwersytetu Trzeciego Wieku Niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców Brak ośrodka rozwoju kariery zawodowej Brak lokali mieszkalnych przeznaczonych do wykupu i/lub wynajmu Poziom bezpieczeństwa Brak dostępu do nowoczesnej służby zdrowia Niewystarczająca baza gastronomiczna i noclegowa Niezagospodarowane obiekty zabytkowe: wieża ciśnień, wiejskie dworce kolejowe, pałac Dębsko, pałac Stara Studnia) 150

151 Brak planu przestrzennego zagospodarowania dla miejsc niewykorzystanych urbanistycznie i pogarszających estetykę gminy Niezadawalający stan sieci drogowej Duże natężenie ruchu na drodze krajowej nr 10 (obniżenie poziomu bezpieczeństwa dla uczestników ruchu drogowego) Brak drogi szybkiego ruchu Brak ścieżek rowerowych Brak bezpieczeństwa energetycznego Źródło: opracowanie własne na podstawie warsztatów strategicznych oraz wyników kwerendy źródłowych materiałów zastanych ANALIZA UWARUNKOWAŃ ZEWNĘTRZNYCH Każda jednostka administracyjna rozwija się w konkretnych uwarunkowaniach zewnętrznych, które mogą sprzyjać lub opóźniać jej rozwój. Do warunków zewnętrznych najczęściej zalicza się: uwarunkowania makroekonomiczne, wynikające z powiązania danej jednostki samorządowej z jednostkami zagranicznymi, przede wszystkim z krajami członkowskimi Wspólnoty, uwarunkowania krajowe wynikające z odpowiedniej polityki państwa w różnych sferach życia społeczno-gospodarczego oraz uwarunkowania regionalne, dotyczące roli i miejsca danej jednostki samorządowej w województwie. Makrootoczenie, czyli otoczenie zewnętrzne (w skali krajowej) stwarzać powinno następujące warunki niezbędne dla jej prawidłowego rozwoju: 1 ekonomiczne, w postaci przewidywanego wzmocnienia i stabilizacji finansów publicznych w tym: możliwości finansowania przedsięwzięć z budżetu centralnego w ramach prowadzonej przez państwo polityki regionalnej, środków pomocowych UE (w ramach programów finansowanych z funduszy strukturalnych oraz Wspólnej Polityki Rolnej), wzrostu zamożności i siły nabywczej ludności; 2 społeczno-demograficzne, poprzez kreowanie odpowiedniej polityki prospołecznej sprzyjającej przyrostowi populacji ludzi w wieku przedprodukcyjnym oraz trwający proces wydłużania życia, co powoduje wzrost zapotrzebowania na usługi opiekuńczo-medyczne; 151

152 3 polityczno-prawne, wywołane przynależnością do Unii Europejskiej i przyjmowaniem obowiązujących standardów (prowadzących do harmonizacji prawa), co powinno sprzyjać napływowi inwestorów zewnętrznych z uwagi na ujednolicone zapisy prawne; 4 środowiskowe, oparte na proekologicznej strategii Państwa i UE, stwarzające możliwość uzyskiwania wsparcia finansowego z zewnątrz na ekorozwój, agroturystykę, produkcję zdrowej żywności stwarzającej szansę polskiemu rolnictwu w obliczu zagrożenia ze strony intensywnego, przetechnologizowanego rolnictwa zachodnioeuropejskiego; 5 kulturowe, spowodowane zmianami w modelu życia, przywiązaniem większej wagi do aktywnego wypoczynku i rekreacji, również do życia i pracy w czystym, przyjaznym człowiekowi środowisku przyrodniczym; 6 technologiczne, związane z rozwojem technik teleinformatycznych umożliwiających przebywanie, stałe zamieszkiwanie i wykonywanie zawodu przez wysokiej klasy specjalistów poza dużymi aglomeracjami. Wyniki szans oraz zagrożeń, jakie stwarza otoczenie zewnętrzne względem Miasta i Gminy Kalisz Pomorski, zawarte zostały w syntetycznej postaci w poniższej tabeli. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE Szanse Fundusze Strukturalne UE Rozbudowa gazociągu Inwestycje w rozbudowę drogi krajowej nr 10 (skrócenie czasu dojazdu do Szczecina) Wzrost zainteresowania sportami ekstremalnymi (potencjał wykorzystania np. infrastruktury poligonu) Wzrost zainteresowania turystyką i rekreacją Zagrożenia Powstanie obwodnicy jako elementu odciągającego przyjezdnych od Kalisza Pomorskiego Wzrost konkurencyjności sąsiednich gmin Niekorzystne trendy demograficzne: niż demograficzny, starzenie się społeczeństwa Migracja zarobkowa młodzieży i dorosłych Pogłębiający się marazm i stagnacja społeczeństwa 152

153 Wzrost atrakcyjności turystycznej całego regionu (np. wędkarstwo, kajakarstwo) Ogólnokrajowy wzrost zainteresowania agroturystyką Wzrost zainteresowania regionem wśród turystów zagranicznych Rozszerzenie współpracy kulturalnej, turystycznej, sportowej z innymi gminami partnerskimi Tworzenie wspólnych projektów z innymi gminami i województwami (również z gminami z zagranicy) Współpraca z gminami zagranicznymi np. wymiana młodzieży Pojawienie się naszej gminy regionu w strategii województwa, państwa Wdrożenie dużego pakietu OZE Zniesienie Janosikowego Rozwój i wsparcie ponadregionalne rolnictwa sady owocowe i jagodowe Wsparcie dla rozwoju produkcji zdrowej i ekologicznej żywności Stworzenie warunków dla umożliwienia skupu runa leśnego Niekorzystne zmiany w placówkach ochrony zdrowia wynikające z ze zmiany przepisów oraz zaostrzenia wytycznych NFZ - dzikie wysypiska śmieci w lasach Napływ tanich wyrobów przemysłowych i spożywczych niskiej jakości (Chiny) Utrata podatku z tytułu dzierżawy gruntu na rzecz poligonu wojskowego Spadek dochodów z tytułu podatków od nieruchomości Niestabilna sytuacja międzynarodowa w naszym regionie, np. wzrost cen surowców energetycznych Zagrożenia środowiskowe (dzikie wysypiska, zanieczyszczanie wód przez ścieki z hodowli rolnej i przemysłowej (wód gruntowych i powierzchniowych), skażenie środowiska spowodowane stosowaniem nawozów i pestycydów Nieprzemyślana gospodarka leśna (nadmierna wycinka lasów) Brak świadomości ekologicznej Zbyt dużo zadań własnych nakładanych przez Państwo na gminy bez zapewnienia środków finansowych Brak zainteresowania przyszłego inwestowaniem Brak prawnych i instytucjonalnych zachęt do osiedlania się specjalistów: lekarze, budowniczy, projektanci Rozszerzenie zakresu praw dla organizacji ekologicznych zielonych zwiększenie ryzyka blokady wielu inwestycji 153

154 Powstanie obwodnicy lepszy dostęp do drogi szybkiego ruchu oraz zapewnienie miastu bezpieczeństwa i spokoju komunikacyjnego, zwłaszcza w kontekście rozwoju turystyki w mieście Stworzenie domu opieki dla osób starszych (starzenie się społeczeństwa) Poprawa warunków dla rozwoju prawidłowej, specjalistycznej opieki zdrowotnej - NFZ Rozszerzanie zasięgu obszarów Natura 2000 Wybory samorządowe co 4 lata brak kontynuacji działań w wyniku zmiany na szczeblu zarządzającym Rosnąca konkurencja dużych centrów handlowych zamykanie małych placówek handlowych Sąsiedztwo strategicznych obiektów wojskowych Jedn. Cybowo Źródło: opracowanie własne na podstawie warsztatów strategicznych oraz wyników kwerendy źródłowych materiałów zastanych Ujmując postrzeganie szans i zagrożeń w rozwoju Gminy Kalisz Pomorski, nie sposób nie odnieść się do otoczenia instytucjonalno-administracyjnego i porządku prawnego, który wytycza ramy społeczno-gospodarcze podejmowanych działań. W realiach funkcjonowania we wspólnocie państw Unii Europejskiej, każdy z podmiotów (czy to instytucjonalnych, czy też prywatnych, jako osoby fizyczne) ma możliwość wsparcia prowadzonej działalności, m.in. poprzez dotacje finansowe. W tym zakresie mamy do czynienia a dwutorową polityką. Z jednej strony jest polityka regionalna, wspierana przez fundusze strukturalne i fundusz spójności, z drugiej zaś Wspólna Polityka Rolna (CAP), której jednym z założeń jest ustalenie dochodów nie na podstawie cen, lecz kontroli wielkości produkcji i dopłat obszarowych (taki mechanizm zastosowano w Polsce). Zmniejszono więc kontyngenty oraz wprowadzono dopłaty do odłogowanej ziemi ornej (lecz utrzymywanej w dobrej kulturze rolnej), a także wprowadzono program zachęcania do produkcji ekologicznej i biodynamicznej. Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju powiatu wynikają także z polityki państwa (w tym agropolityki) prowadzonej na szczeblu centralnym. Odpowiednie zapisy zawarte są w szeregu dokumentach o charakterze planistyczno-strategicznym. Analiza konkretnych zapisów dokonana została w rozdziale VIII, dotyczącym spójności niniejszej Strategii z dokumentami wyższego rzędu. Tytułem podsumowania warto jednak odnieść się w tym momencie do faktu, iż realizacja postulatów zawartych w zapisach dokumentów na poziomie krajowym, możliwa jest w dużym stopniu poprzez odpowiednie zapisy w dokumentach 154

155 strategicznych na poziomie regionalnym i lokalnym (stąd ważna jest spójność zapisów w poszczególnych dokumentach). Oczywiście realizacja i wdrażanie zapisów spoczywa na władzach poszczególnych szczebli jednostek samorządowych (w przypadku Gminy Kalisz Pomorski, na władzach samorządowych pracowników Urzędu Miejskiego w Kaliszu Pomorskim, przede wszystkim na Burmistrzu tejże jednostki). Jednak bez wsparcia i pomocy osób i instytucji lokalnych, regionalnych, czy nawet krajowych, proces ten będzie utrudniony, bądź w skrajnym przypadku niemożliwy. Brak odzewu ze strony jednostek nadrzędnych (powiat, region, władze centralne) na jeden lub kilka postulatów może znacznie utrudnić realizację niektórych zapisów w strategii rozwoju, czasem nawet poważnie zagrozić realizacji jej poszczególnych programów i zadań. 155

156 IV. KIERUNKI ROZWOJU Ukierunkowany rozwój gminy możliwy jest tylko i wyłącznie w ramach przemyślanych działań podejmowanych w dłuższej perspektywie czasu. Podstawą rozważań w zakresie kierunków rozwoju strategicznego gminy jest świadomość warunków, w jakich obecnie funkcjonuje gmina (diagnoza), jej własnych zasobów i słabości oraz zewnętrznych szans i zagrożeń (SWOT). Oba te obszary problemowe zostały dokładnie opisane i przeanalizowane w dwóch poprzedzających rozdziałach. Stanowiły one punkt wyjścia do zdefiniowania kierunków dalszego rozwoju Gminy Kalisz Pomorski. Na wstępie prac związanych z planowaniem strategicznym zdefiniowane zostały wizja i misja rozwoju Gminy, jako ogólny opis docelowego stanu, do którego dążą mieszkańcy Gminy, a których wyrazicielami woli i dążeń są działania lokalnych władz samorządowych. Planowanie rozwoju strategicznego jest procesem złożonym polegającym w pierwszej kolejności na wyznaczeniu ogólnych kierunków rozwoju jednostki. Następnie są one konkretyzowane poprzez identyfikację celów strategicznych, celów kierunkowych oraz zadań operacyjnych. Ich osiągnięcie i realizacja umożliwia osiągnięcie stanu zapisanego w wizji rozwoju. Kierunki rozwoju Miasta i Gminy Kalisz Pomorski korespondować będą z założeniami przyświecającymi określeniu inteligentnych specjalizacji województwa zachodniopomorskiego oraz zawierać będą wskazania nawiązujące do określonych obszarów potencjałów rozwojowych, które zostały zdefiniowane jako: biogospodarka, turystyka, przemysł rolno-spożywczy, logistyka, usługi, ekonomia społeczna, usługi na rzecz ww. i są ze sobą wzajemnie komplementarne (w wyniku przeprowadzenia diagnozy zadania zostały zaplanowane tak, aby były ze sobą komplementarne). Założone kierunki rozwoju mają na celu niwelację barier uniemożliwiających dynamiczny rozwój Gminy poprzez inwestycje w zakresie poprawy stanu w czterech sferach: gospodarczej, społeczno-instytucjonalnej, przestrzenno-ekologicznej oraz turystycznej, z których korzystać będą mieszkańcy, przedsiębiorcy oraz turyści. 156

157 KIERUNKI ROZWOJU GMINY KALISZ POMORSKI: 1. SFERA GOSPODARCZA: WSPARCIE ROZWOJU GOSPODARCZEGO ORAZ AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ MIESZKAŃCÓW. 2. SFERA SPOŁECZNO-INSTYTUCJONALNA: POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA I ROZWÓJ SPOŁECZNY. 3. SFERA PRZESTRZENNO-EKOLOGICZNA: ROZWÓJ INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ORAZ POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA. 4. SFERA TURYSTYCZNA: ROZWÓJ GOSPODARKI TURYSTYCZNEJ W OPARCIU O WALORY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO i KULTUROWEGO. Realizacja kierunku rozwoju w sferze gospodarczej ma w założeniu zostać osiągnięta poprzez przedsięwzięcie szeregu działań. Przede wszystkim można tu wskazać na: wspieranie lokalnych inicjatyw społecznych celem rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, stworzenie odpowiednich warunków do rozwoju rynku pracy i powstawania nowych miejsc pracy, rozwój partnerstwa publiczno prawnego (organizacje pozarządowe), aktywizację zawodową społeczeństwa wpływającą na zmniejszenie postaw roszczeniowych, rozwój infrastruktury wraz z przygotowaniem terenów inwestycyjnych, czy też wspieranie lokalnych przedsiębiorców. Realizacja kierunku w sferze społeczno-instytucjonalnej ma na celu przede wszystkim poprawę jakości życia mieszkańców. Wdrażanie zadań w tej materii nawiązuje m.in.: do rozwoju gospodarki mieszkaniowej (w tym mieszkań socjalnych), przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, rozwoju infrastruktury społecznej (np. żłobek, Środowiskowy Dom Samopomocy, modernizacja przedszkola, itd.), intensyfikacji działań na rzecz poprawy jakości życia mieszkańców z zachowaniem walorów przyrodniczych oraz aspektów ochrony środowiska. Obszar przestrzenno-ekologiczny zasadza się na rozbudowie i modernizacji infrastruktury technicznej (komunalnej) oraz poprawie jakości środowiska naturalnego. Realizacja tych zamierzeń ma stanowić element zrównoważonego rozwoju Gminy Kalisz Pomorski. Szereg działań urealniających złożony cel koncentruje się wokół rozbudowy sieci 157

158 wodno-kanalizacyjnej, termomodernizacji obiektów, wprowadzeniu ekologicznych, energooszczędnych urządzeń grzewczych i odnawialnych źródeł energii (biomasa, układy solarne itp.), modernizacji systemu transportowego (m.in. poprzez poprawę stanu technicznego dróg, budowę mostów i przepustów), finansowanie działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Czwarty z kierunków związany jest z obszarem turystyki, który wedle zamierzeń mieszkańców i władz samorządowych ma być jednym z najistotniejszych priorytetów rozwojowych w najbliższych latach. Działania podejmowane na rzecz realizacji tego kierunku koncentrują się wokół: rozwoju i wspierania turystyki aktywnej, rozwoju bazy noclegowej (hotelowej i agroturystycznej) oraz gastronomicznej, rozwoju kultury i sportu, rozbudowy i modernizacji obiektów infrastruktury towarzyszącej i urządzeń turystycznych (np. zwiększenie ilości ścieżek rowerowych, stworzenia ścieżek do nordic walking, ścieżek dydaktycznych, szlaków kajakowych,), rozwoju turystyki drezynowej, rozwoju oferty dla turystyki kwalifikowanej, rozszerzenia całosezonowej oferty aktywnego wypoczynku, itd. Istota rozwoju oferty turystycznej zasadza się na odpowiednim wykorzystaniu lokalnych walorów środowiska naturalnego oraz kulturowego. Wszelkie działania w zakresie realizacji założonych kierunków rozwojowych będą realizowane w szerokim partnerstwie JST, NGO oraz obecnych na lokalnym rynku przedsiębiorstw i potencjalnych inwestorów, tak aby rozwój gminy zaprogramować w sposób zrównoważony, tj. w dbałości o naturalne walory kulturalne i środowiskowe (zabytki, rz. Drawa, lasy, jeziora, obszar tzw. Poligonu Drawskiego). Dzięki takiemu zintegrowanemu podejściu będzie możliwy stabilny rozwój gospodarczy gminy, czego wymiernym efektem będzie rozwój przedsiębiorczości (obecni przedsiębiorcy i potencjalni inwestorzy oraz rozwój ekonomii społecznej), wzrost nowych, stałych miejsc pracy, w tym samo zatrudnienie oraz kompleksowe działania w zakresie realizacji wieloletnich programów edukacyjnych (na wszystkich poziomach edukacji) nastawionych na kształcenie w jak największym stopniu zgodne z inteligentnymi specjalizacjami województwa zachodniopomorskiego oraz rozwój TIK i jego zastosowania, tak aby wykorzystać dobre położenie gminy (DK10 - tranzyt, km do głównych ośrodków Szczecin, Koszalin oraz nadmorski ruch turystyczny trasa wykorzystywana przez turystów podróżujących z i nad morze). Warto na zakończenie podkreślić fakt, iż Gmina średniorocznie przeznacza na inwestycje kwotę ok. 6,00 mln PLN, w tym m.in. na inwestycje w infrastrukturę techniczną i społeczną poprawiającą atrakcyjność i konkurencyjność Gminy dla przedsiębiorców zewnętrznych i jakość życia dla mieszkańców. Wielkość nakładów na inwestycje 158

159 przeznaczanych z budżetu Gminy, urealnia rozwój założonych kierunków rozwojowych tym bardziej, że Gmina planuje aktywnie ubiegać się o dofinansowanie realizowanych przedsięwzięć ze źródeł zewnętrznych (w tym środków unijnych). Realizacja przyjętych kierunków rozwojowych będzie odbywać się poprzez szereg celów strategicznych, celów kierunkowych oraz zadań operacyjnych, które zostały szczegółowo omówione w kolejnych rozdziałach. 159

160 V. WIZJA I MISJA Wizja rozwoju miasta stanowi projekcję stanu, który powinien być osiągnięty do docelowego roku założonego w niniejszej strategii, tj. do 2020 r., z uwzględnieniem bieżących i przyszłych potrzeb oraz panujących uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Wizja wskazuje na główne cele i zadania strategiczne oraz obszary problemowe, które są istotne dla rozwoju społeczno-gospodarczego gminy i wpływają na poziom życia mieszkańców. W określeniu wizji rozwoju gminy Kalisz Pomorski powinna być uwzględniona wiara we własne siły oraz możliwości, które wynikają z uświadomienia szans i rozeznania potencjalnych zagrożeń, które mogą i powinny być przezwyciężone. Dobrze sformułowana wizja gminy ma odpowiedzieć na pytanie: Jaki jest oczekiwany w przyszłości stan jednostki terytorialnej? Wizja rozwoju stawia przed władzami miasta i społeczeństwem lokalnym poważne zadania, które wymagać będą intensywnych działań na rzecz sfery społecznej, gospodarczej, ekologicznej i przestrzennej. Podniesienie poziomu dochodów, a w konsekwencji poziomu życia mieszkańców wymaga stworzenia warunków na poprawę jakości usług świadczonych przez instytucje publiczne oraz jednostki niepubliczne działające w obrębie gminy. Konieczne jest też stworzenie warunków do podniesienia aktywności i przedsiębiorczości społeczności gminy Kalisz Pomorski. Jednocześnie należy zapewnić warunki szeroko rozumianego bezpieczeństwa publicznego wszystkich mieszkańców. Ważnym zadaniem na przyszłość jest optymalne wykorzystanie wszystkich warunków i walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego dla rozwoju podstawowych /wiodących/ funkcji gminy, a więc turystyki, rekreacji, przemysłu rolno-spożywczego, czy też sektora usług. W wyniku spotkań warsztatowych, w których uczestniczyli radni, władze i zaproszeni goście określono Wizję Gminy Kalisz Pomorski i nadano jej następujące brzmienie: 160

161 WIZJA KALISZ POMORSKI GMINĄ NOWOCZESNĄ Z WYSOKĄ JAKOŚCIĄ ŻYCIA SWOICH MIESZKAŃCÓW, PRZYJAZNĄ DLA PRZEDSIĘBIORCÓW ORAZ ROZWINIĘTYM SEKTOREM TURYSTYCZNYM W OPARCIU O WALORY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO Zapisy ujęte w wizji Gminy Kalisz Pomorski są pochodną propozycji pochodzących od uczestników warsztatów strategicznych, które najczęściej pojawiały się w wypowiedziach i pozwoliły stworzyć spójną całość, składającą się na obraz Gminy za kilka lat, widziany oczami jej mieszkańców. Ważnym punktem odniesienia do stworzenia ostatecznej propozycji jest fakt jej odniesienia do lokalnych uwarunkowań, które mogą posłużyć Gminie w jej rozwoju pod kątem wskazanym w wizji. Nawiązanie do potencjału tkwiącego w obrębie jednostki czyni wizję bardziej realną i możliwą do realizacji założonego w niej celu. Drugim z wiodących haseł zakładanych przy tworzeniu strategii jest misja gminy. Chociaż czasami oba pojęcia (wizja i misja) są używane na zasadzie haseł bliskoznacznych, to jednak występuje między nimi różnica. Pod pojęciem misji należy rozumieć uzasadnienie sensu istnienia gminy jako jednostki samorządowej (podczas gdy wizja jest zwięzłym określeniem pożądanego stanu gminy w perspektywie najbliższych kilku lat). Poszukiwanie misji gminy to przede wszystkim poszukiwanie podstawowych wartości, na których powinny się opierać sprawy publiczne związane z życiem lokalnej społeczności. Jeszcze bardziej dogłębne sformułowanie misji dotyka określenia kierunków dążeń jej mieszkańców oraz zadań dla przedstawicieli lokalnej władzy samorządowej. Misja gminy wypływa z lokalnego klimatu społecznego, poziomu świadomości mieszkańców, obyczajów, historii i tradycji, powszechnie akceptowanych wartości etycznych i moralnych. Ale misja miasta wynika też z oczekiwań wobec lokalnych władz i administracji samorządowej. Ma ona w założeniu odpowiedzieć na następujące pytanie: Po co istnieją struktury samorządowe i komu (czemu) powinny służyć?. Na wspomnianych już spotkaniach warsztatowych wypracowano również formułę Misji dla Gminy Kalisz Pomorski w brzmieniu: MISJA 161

162 GMINA KALISZ POMORSKI KREUJE WARUNKI DLA ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZŚCI ORAZ WSPIERA INICJATYWY LOKALNEJ SPOŁECZNOŚCI W CELU WSPÓŁDZIAŁANIA NA RZECZ WYKORZYSTANIA POTENCJAŁU WEWNĘTRZNEGO, BUDUJĄCEGO BEZPIECZNE MIEJSCE ŻYCIA I PRACY DLA MIESZKAŃCÓW Misja, której ostateczne brzmienie zawiera powyższa formuła, powstała jako zapis korespondujący z wizją. Misja, jest bowiem zapisem, nakładającym na gminę, jako podmiot, ułatwienie i stworzenie takich warunków, aby możliwa okazała się realizacji wizji rozwoju Gminy. Misja i Wizja są pojęciami powiązanymi ze sobą i tak powinny być tez traktowane w ostatecznych zapisach Tylko wtedy bowiem będzie możliwe ich uwiarygodnienie i realizacja tkwiącego w ich genotypie docelowego obrazu Gminy jako jednostki samorządowej będącej wyrazem dążeń jej mieszkańców. 162

163 VI. CELE STRATEGICZNE, CELE KIERUNKOWE I TYPY DZIAŁAŃ Realizacja przedstawionej misji i wizji Gminy Kalisz Pomorski wymagać będzie podjęcia działań w zakresie merytorycznym, organizacyjnym i finansowym. Kluczowym elementem opracowania strategii jest wyznaczenie jednoznacznych, przejrzystych i nie pozostawiających wątpliwości, co do zgodności z ową wizją i misją, celów. Cele dzielą się na te, które mają najwyższą hierarchię, i które nazywano strategicznymi oraz podporządkowane im cele niższego rzędu, które nazywano kierunkowymi. Cele strategiczne są zatem takimi celami, których osiągnięcie warunkuje wypełnienie wizji i misji samorządu i nie powinny podlegać modyfikacji, aż do ponownej zmiany Strategii. Na podstawie analizy potencjału endogenicznego (wewnętrznego), czynników egzogenicznych (zewnętrznych) oraz prac z mieszkańcami i liderami lokalnymi Gminy Kalisz Pomorski wypracowano konstrukcję Strategii, która opiera się na trzech celach strategicznych. Ogólny schemat konstrukcji, w oparciu o który dokonano hierarchizacji poszczególnych celów przedstawia rycina 40. Wyodrębnione zostały cztery poziomy operacyjne, przy czym poziom I stanowi wizja i misja Gminy, zaś poziom II jest egzemplifikacją celów strategicznych dla Gminy Kalisz Pomorski i przedstawią ją kolejna z rycin (41). Na poziomie trzecim wyodrębniono cele kierunkowe (po 2 3 cele kierunkowe do każdego z celów strategicznych). Ostatni z poziomów (IV), zawiera szczegółową listę typów zadań, które służą realizacji celów nadrzędnych, tj. kierunkowych i strategicznych, a poprzez nie osiągnięciu zdefiniowanego w wizji docelowego obrazu Gminy. 163

164 Ryc. 40. Schemat konstrukcji i hierarchizacji celów Źródło: opracowanie własne Ryc. 41. Schemat celów strategicznych Gminy Kalisz Pomorski Źródło: opracowanie własne 164

165 CELE STRATEGICZNE CEL STRATEGICZNY 1 KREOWANIE WARUNKÓW GOSPODAROWANIA ORAZ AKTYWIZACJA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ W OPARCIU O WEWNĘTRZNY POTENCJAŁ ROZWOJOWY Tworzenie odpowiednich warunków gospodarowania wraz z aktywizacją lokalnej społeczności są jednymi z najważniejszych kierunków rozwoju Gminy. Poprawę funkcjonowania sfery gospodarczej Gminy i efektywność działającej w tej przestrzeni lokalnej przedsiębiorczości powinny zapewnić aktywne działania podejmowane przez władze gminne, poprzez które zadbają one o stworzenie odpowiedniego klimatu inwestycyjnego, w tym dla inwestorów zewnętrznych, którzy dostrzegą szanse na rozwój właśnie w Gminie Kalisz Pomorski, a tym samym przyczynią się do poprawy sytuacji na lokalnym rynku pracy. Ponadto formowanie przestrzeni gospodarczej Gminy będzie odbywało się poprzez zastosowanie różnorakich narzędzi, od miękkich, jak np.: kreowanie lokalnych zasobów wytwórczych poprzez stwarzanie korzystnych (preferencyjnych) warunków do rozwoju przedsiębiorczości, rozwijanie powiązań integrujących pomiędzy uczestnikami procesów gospodarczych, umacnianie istniejących przejawów życia gospodarczego w Gminie, po twarde, jak np.: przygotowanie gminnych terenów inwestycyjnych, czy zarządzanie infrastrukturą w celu ułatwienia nawiązywania stosunków gospodarczych. W związku z nowym terytorialnym paradygmatem w rozwoju lokalnym i regionalnym, należy w ramach realizacji niniejszego celu zwrócić również uwagę na pełne zaangażowanie przedstawicieli różnych branż oraz realizację przedsięwzięć w partnerstwie na różnym szczeblu. Jest to jedna z form aktywizacji lokalnej społeczności w oparciu o wewnętrzny potencjał Gminy. 165

166 CEL STRATEGICZNY 2 INTENSYFIKACJA DZIAŁAŃ NA RZECZ POPRAWY JAKOŚCI I WARUNKÓW ŻYCIA MIESZKAŃCÓW PRZY ZACHOWANIU WYSOKICH STANDARDÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Realizacja jednego z zapisów wizji Gminy Kalisz Pomorski odnoszącej się do podniesienie jakości życia mieszkańców powinna się odbywać przy współudziale samych zainteresowanych. Tak ukierunkowane działania powinny zostać podjęte w zakresie szeroko rozumianego rozwoju kapitału ludzkiego związanego m.in. z uczeniem się przez całe życie jak również z pokonywaniem barier przez osoby zagrożone wykluczeniem społecznym (w tym seniorzy i osoby niepełnosprawne). Realizacja powyższego celu strategicznego opiera się generalnie na założeniu rozbudowy i modernizacji bazy materialnej poszczególnych elementów infrastruktury społecznej. Szczególną uwagę należy zwrócić w tym elemencie na osoby starsze, bowiem ich udział i rola w społeczeństwie, będzie sukcesywnie rosła. Rodzi to także szereg wyzwań przed władzami samorządowymi, m.in. poprzez zapewnienie dostępności do odpowiednich świadczeń i usług geriatrycznych oraz opieki. To także zapewnienie oferty świadczeń rekreacyjnych, czy edukacyjnych dla tej grupy osób. Ponadto w ramach realizacji powyższego celu strategicznego Gmina powinna podjąć działania z zakresu poprawy stanu infrastruktury technicznej, obejmujące modernizację dróg, sieci wodno-kanalizacyjnej, realizację przedsięwzięć w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa mieszkańcom, czy też rozbudowę sieci internetowej szerokopasmowej. W wyniku inwestycji i przedsięwzięcia działań przez Gminę, można zapewnić mieszkańcom wysoką jakość życia, co w konsekwencji generuje rozwój społeczny a także gospodarczy obszaru. Zapewnienie właściwych warunków do życia dla mieszkańców przyczyni się także do wzrostu atrakcyjności jednostki jako potencjalnego miejsca zamieszkania. 166

167 CEL STRATEGICZNY 3 WZMOCNIENIE FUNKCJI TURYSTYCZNEJ MIASTA I GMINY KALISZ POMORSKI W OPARCIU O ISTNIEJĄCE ZASOBY PRZYRODNICZE, KULTUROWE I HISTORYCZNE Współcześnie turystyka stała się ważnym i dynamicznie rozwijającym sektorem gospodarki. Zjawisko to dotyczy każdej skali od makro-, czy też globalnej (Świat, Europa), poprzez skalę regionalną (Polska), aż po lokalną (poszczególne jednostki samorządu terytorialnego, w tym np. Gmina Kalisz Pomorski). Jednocześnie usługi turystyczne zwiększają swoją pozycję w hierarchii potrzeb konsumentów, którzy coraz częściej korzystają z wyjazdów turystycznych. W chwili obecnej turystyka staje się ważnym i szybko rozwijającym się sektorem gospodarki Polski. Przeprowadzony proces społeczny jednoznacznie wskazał, iż społeczność Gminy Kalisz Pomorski dostrzega w rozwoju turystyki możliwość rozkwitu koniunktury lokalnej i zwiększenia swoich dochodów, co wyrażone zostało podczas warsztatów strategicznych i znalazło swoje odzwierciedlenie w postaci zapisów w Strategii, zarówno w wizji i misji, celach strategicznych, jak i na liście zadań operacyjnych. Również władze samorządowe Gminy Kalisz Pomorski dostrzegają szanse na rozwój poprzez turystykę, podejmując działania mające na celu stworzenie produktu turystycznego. Jednakże realizowane przedsięwzięcia są niewystarczające i należy je wzmocnić i zintensyfikować. Obok działań związanych z rozwojem infrastruktury turystycznej istotne jest również wspieranie inicjatyw, które doprowadzą do wzmocnienia potencjału turystycznego Gminy poprzez większą aktywność mieszkańców oraz działania promocyjne. Gmina posiada naturalne walory związane z położeniem w rejonie Doliny Drawicy, bezpośredniego sąsiedztwa Drawieńskiego Parku Narodowego oraz Drawskiego i Ińskiego Parku Krajobrazowego oraz licznych lasów i jezior. Dlatego też powinna wykorzystać posiadane zasoby, by wzmocnić swoją rolę jako ośrodka turystyki kwalifikowanej, również o znaczeniu ponadlokalnym. Ponadto Gmina posiada szereg 167

168 walorów kulturowo-architektonicznych w oparciu o które możliwe jest stworzenie i wypromowanie produktów markowych. CELE KIERUNKOWE Cele kierunkowe mają charakter wtórny w stosunku do celów strategicznych, ich cechą charakterystyczną jest krótki horyzont czasu i bezpośrednie uzależnienie od uwarunkowań finansowych i organizacyjnych. Są one również ogniwem pośrednim między celami strategicznymi a ostatnim elementem strategii jakim są typy zadań, czyli wykaz przedsięwzięć podejmowanych w ramach realizacji Strategii Rozwoju Gminy Kalisz Pomorski na lata W ramach prac nad Strategią określono łącznie osiem celów kierunkowych, przyporządkowanych trzem celom strategicznym (3 w celu strategicznym pierwszym, 2 w celu strategicznym drugim oraz 3 w celu strategicznym trzecim). Celom kierunkowym przypisane zostały 44 typy zadań (w poszczególnych celach strategicznych, tj. 1/2/3 odpowiednio: 17/15/12 typów zadań). Poniższy schemat przedstawia układ wykonawczy Strategii. Ryc. 42. Schemat celów kierunkowych Gminy Kalisz Pomorski 168