WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

Transkrypt

1 WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej PRACA DYPLOMOWA Efektywność wykorzystania instrumentów polityki pieniężnej EBC w Unii Europejskiej Autor: Monika Konior Maria Śleziak Promotor: Prof. nadzw. dr hab. Jan Ostoj Bielsko-Biała,

2 Spis treści WSTĘP... 3 Rozdział 1 CEL I STRATEGIA POLITYKI PIENIĘŻNEJ EUROPEJSKIEGO BANKU... 4 CENTRALNEGO... 4 Europejski Bank Centralny i jego zadania... 4 Struktura Europejskiego Banku Centralnego... 6 Cele Europejskiego Banku Centralnego... 7 Rozdział 2 INSTRUMENTY I CEL POLITYKI PIENIĘŻNEJ EUROSYSTEMU Oddziaływanie EBC na gospodarki krajów UE Pojęcie inflacji i inflacji bazowej, indeksy inflacji Pojęcie celu inflacyjnego Rozdział 3 EFEKTYWNOŚĆ POLITYKI PIENIĘŻNEJ OCENIANA Z PUNKTU WIDZENIA OSIĄGNIĘTEGO CELU INFLACYJNEGO Wielkość inflacji w strefie euro w latach Wielkość inflacji, a założony cel inflacyjny Poziom inflacji w poszczególnych krajach strefy euro: Inflacja w krajach Unii Europejskiej nie należących do strefy euro Inflacja w Polsce w latach Zakończenie

3 WSTĘP Tematem pracy jest efektywność wykorzystania instrumentów Europejskiego Banku Centralnego w Unii Europejskiej. Głównym zadaniem Europejskiego Banku Centralnego oraz Europejskiego Systemu Banków Centralnych jest realizacja zasadniczego celu unii walutowej czyli utrzymanie stabilności cen. Rozpatrywany problem badawczy dotyczy oceny efektywności polityki pieniężnej EBC w odniesieniu do poszczególnych krajów UE z pkt. widzenia realizacji celu inflacyjnego. Niniejsza praca mówi o polityce pieniężnej EBC, jego zadaniach i celach działania. Pokazuje instrumenty za pomocą których EBC realizuje politykę pieniężną. Pierwszy rozdział niniejszej pracy wyjaśnia czym jest EBC, jakimi zadaniami się zajmuje oraz jaka jest jego struktura. Przedstawiono tutaj główne cele polityki pieniężnej oraz strategie Banku Centralnego Unii Europejskiej. Rozdział drugi ukazuje instrumenty jakimi dysponuje EBC realizując politykę pieniężną oraz jaki jest jej wpływ na gospodarkę całej strefy euro. Wspomniano tutaj także o zjawisku inflacji, czym jest, w jaki sposób jest mierzona oraz jaki ma wpływ na gospodarkę. Przedstawiono tutaj także pojęcie celu inflacyjnego jakie jest jego zadanie i jaki cel inflacyjny określił Bank Centralny Unii Europejskiej. W rozdziale trzecim ukazano wpływ decyzji EBC na kształtowanie się inflacji w strefie euro. Przedstawiono także jak inflacja kształtowała się w poszczególnych krajach należących do Unii walutowej. Pokazano również na jakich poziomach odnotowano inflacje w krajach nie należących do strefy euro, oraz co miało wpływ na taki poziom inflacji. Zastosowane w pracy narzędzia badawcze to analiza danych statystycznych i aktów prawnych Unii Europejskiej. 3

4 Rozdział 1 CEL I STRATEGIA POLITYKI PIENIĘŻNEJ EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO Europejski Bank Centralny jest instytucją w pełni niezależną, która zarządza wspólną walutą Unii Europejskiej euro. Odpowiada także za wdrażanie i kształtowanie polityki pieniężnej oraz gospodarczej UE. 1 Poza tym jest centralną instytucją dwóch systemów Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Eurosystemu. Na Eurosystem składa się EBC i krajowe banki centralne państw członkowskich UE, które przyjęły wspólną walutę euro. Natomiast Europejski System Banków Centralnych tworzą banki centralne krajów należących do wspólnoty europejskiej. Europejski Bank Centralny i jego zadania Do zadań EBC i Eurosystemu należy: realizowanie polityki pieniężnej strefy euro ustalanie strategii zarządzania rezerwami walutowymi EBC przyczynianie się do stabilności systemu finansowego poprzez monitorowanie systemu finansowego strefy euro oraz udział w zarządzaniu w sytuacjach kryzysowych i procesach przywracania stabilności systemu bankowego pełnienie roli doradczej dla organów państw członkowskich poprzez wyrażanie zaleceń, opinii przekazanie szczegółowych wytycznych bankom centralnym dotyczące operacji otwartego rynku i kredytowych, przy jednoczesnej koordynacji i monitoringu prowadzenia polityki pieniężnej monitorowanie ryzyka finansowego, polegające na ocenie ryzyka związanego z papierami wartościowymi interweniowanie na rynku walutowym we współpracy z poszczególnymi bankami centralnymi utrzymywanie roboczych kontaktów z odpowiednimi organami i forami, na szczeblu unijnym i międzynarodowym 1 (dostęp ). 4

5 publikowanie biuletynów miesięcznych, raportów rocznych i analiz zezwalanie za emisję banknotów i zatwierdzenie jej wielkości, a także wielkość emisji monet w strefie euro, starając się zapobiegać nadmiernej ich ilości w obiegu zbieranie od władz krajowych lub bezpośrednio od podmiotów gospodarczych niezbędnych informacji statystycznych wykorzystywanych przy realizacji zadań publiczne ogłaszanie swoich strategii polityki pieniężnej wraz z oceną zmian w sytuacji gospodarczej. 2 Zgodnie z artykułem 105 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską podstawowe zadania ESBC polegają na: definiowaniu i urzeczywistnianiu polityki pieniężnej Wspólnoty, przeprowadzaniu operacji walutowych zgodnie z artykułem 111 niniejszego Traktatu, utrzymywaniu i zarządzaniu oficjalnymi rezerwami walutowymi Państw Członkowskich, popieraniu sprawnego funkcjonowania systemów płatniczych. EBC zapewnia realizację zadań powierzonych ESBC na mocy artykułu 105 ustępy 2, 3 i 5 ww. Traktatu przez własne działania zgodnie z niniejszym Statutem, bądź poprzez działania krajowych banków centralnych (dostęp ) 3 (dostęp ) 5

6 Struktura Europejskiego Banku Centralnego EBC posiada następujące organy decyzyjne: Zarząd, Rada Prezesów, Rada Ogólna. Zarząd składa się z sześciu członków, prezesa, wiceprezesa oraz z czterech innych członków. Mianowani są oni na okres 8 lat przez przywódców państw strefy euro. Zarząd nadzoruje bieżące zarządzanie. Rada Prezesów wytycza politykę pieniężną i ustala stopy procentowe. W jej skład wchodzi Zarząd oraz prezesi 18 Banków Centralnych krajów strefy euro. Rada Ogólna - wspomaga działania doradcze i koordynacyjne EBC, a także pomaga w przygotowaniu przystąpienia nowych państw do strefy euro. W jej skład wchodzą prezes, wiceprezes EBC i prezesi członków banków centralnych wszystkich 28 państw UE. 4 Członkostwo w Eurosystemie zostało uwarunkowane spełnieniem kryteriów zbieżności. Z uwagi na to Traktat przewiduje derogację uczestnictwa w unii walutowej w odniesieniu do krajów, które czasowo tych kryteriów nie spełniają. 5 Na mocy artykułu 107 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską EBC ma osobowość prawną, posiada w każdym z Państw Członkowskich zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych o najszerszym zakresie przyznanym przez ustawodawstwa krajowe osobom prawnym. Może on zwłaszcza nabywać i zbywać mienie ruchome i nieruchome oraz stawać przed sądem. Zgodnie z artykułem 107 ww. Traktatu organami decyzyjnymi EBC są Rada Prezesów i Zarząd. Artykuł 112 Traktatu stanowi, że Rada Prezesów EBC składa się z członków Zarządu EBC i prezesów krajowych banków centralnych. Zgodnie z ww. artykułem ust. 2 literą a) ww. Traktatu Zarząd składa się z: Prezesa, Wiceprezesa i czterech innych członków. Rada Prezesów uchwala wytyczne i podejmuje decyzje niezbędne do zapewnienia wykonania zadań powierzonych ESBC na podstawie niniejszego Traktatu i niniejszego Statutu. Rada Prezesów ustala politykę pieniężną Wspólnoty, włącznie z odpowiednimi decyzjami w sprawach pośrednich celów pieniężnych, podstawowych stóp procentowych i wielkości rezerw w ESBC oraz określa wytyczne konieczne do ich realizacji. Zarząd realizuje politykę pieniężną zgodnie z wytycznymi i postanowieniami Rady Prezesów. W tych ramach Zarząd 4 (dostęp ) 5 Jolanta Zombirt Mechanizmy rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, Difin, Warszawa 2009, s

7 udziela niezbędnych instrukcji krajowym bankom centralnym. Ponadto, Zarząd może uzyskać w drodze delegacji pewne uprawnienia, o ile Rada Prezesów tak zadecyduje. Cele Europejskiego Banku Centralnego Zgodnie z art. 127 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej podstawowym celem Europejskiego Banku Centralnego jest utrzymanie stabilności cen. Bez uszczerbku dla celu stabilności cen, ESBC wspiera ogólne polityki gospodarcze w Unii, mając na względzie przyczynianie się do osiągnięcia celów Unii ustanowionych w artykule 3 Traktatu o Unii Europejskiej. 6 Zgodnie z przyjętą definicją stabilność cen ma miejsce wtedy, kiedy roczna stopa inflacji HICP wynosi poniżej, ale blisko 2% w średnim okresie. 7 Stabilność cen zapewnia wysoki poziom aktywności gospodarczej oraz zapewnia wiele innych korzyści m.in.: pomaga w utrzymaniu spójności społecznej i stabilności społeczeństwa, zapewnia efektywne wykorzystanie zasobów, ułatwia dostrzeganie zmian w relacjach cenowych, przyczynia się do stabilności finansowej, ogranicza niekorzystny wpływ systemów podatkowych i systemów ubezpieczeń społecznych, pozwala wyeliminować "premię za ryzyko inflacyjne. 8 Przez stabilność cen rozumie się przeciwdziałanie zarówno długookresowej inflacji jak i deflacji. Inflacja oznacza ogólny wzrost cen towarów i usług w dłuższym okresie czasu oraz spadek siły nabywczej pieniądza. Wysoka inflacja jest niepożądana z uwagi na jej niekorzystny wpływ na gospodarkę. Wzrost inflacji niekorzystnie wpływa na realną wartość dochodu, płac czy majątku. Dlatego ważne jest, aby oczekiwania co do przyszłej inflacji były stabilne. Jeżeli dojdzie do odchyleń cenowych w gospodarce obszaru euro, EBC musi zaprezentować sposób powrotu do stabilności cen oraz wyjaśnić przyczyny tych rozbieżności. Inflacja przewyższająca ustalony poziom 2% jest niezgodna z celem inflacyjnym EBC. Jednakże niska inflacja, a przede wszystkim deflacja też nie jest pożądana przez EBC. Definicja ta dotyczy 6 (dostęp ) 7 (dostęp ) 8 (dostęp ) 7

8 strefy euro jako całości. 9 Rada Prezesów podejmuje decyzje związane z polityką pieniężną opierając się na ocenie ryzyka dla stabilności cen. Strategia ta ma spełniać dwa zasadnicze zadania: określa jak ma przebiegać proces formułowania polityki (tzw. aspekt wewnętrzny), stanowi medium za pośrednictwem którego wyjaśnia się opinii publicznej decyzje odnośnie polityki pieniężnej (tzw. aspekt zewnętrzny). Zatem strategia zwiększa skuteczność polityki pieniężnej i jest wynikiem zaangażowania banku centralnego w utrzymanie stabilności cen, a jednocześnie podnosi wiarygodność EBC na rynkach finansowych. Głównym zadaniem EBC jest prowadzenie polityki pieniężnej, która kształtuje krótkoterminowe stopy procentowe za pośrednictwem, których wpływa na poziom cen. Prowadząc politykę pieniężną EBC bada skalę zagrożeń dla stabilności cen w strefie euro opierając się na analizie sytuacji gospodarczej i pieniężnej. Jest to tzw. podejście dwufilarowe, które ma zagwarantować, że nie zostaną pominięte żadne istotne informacje. Prowadzona przez EBC metodyka polegająca na ocenie i weryfikacji informacji istotnych przy analizie zagrożeń dla stabilności cen opiera się na zastosowaniu dwóch płaszczyzn: analizy ekonomicznej, analizy monetarnej. 10 Analiza ekonomiczna oparta jest na ocenie czynników kształtujących poziom cen z uwzględnieniem kondycji finansowej i aktywności w sferze realnej gospodarki. Uwzględnia to, że na kształtowanie się cen w krótkim i średnim okresie czasu wpływa relacja podaży i popytu na rynkach towarów, usług i czynników produkcji. W ramach analizy ekonomicznej EBC obserwuje: wielkość produkcji całkowitej, popyt i warunki na rynku pracy, wskaźniki cen i kosztów, politykę fiskalną, bilans płatniczy strefy euro. Fundamentalne znaczenie w tej dziedzinie analizy mają prognozy makroekonomiczne, które pozwalają ocenić perspektywy gospodarcze i przewidzieć odchylenia stopy inflacji w krótkim 9 Marian Noga, Magdalena Kinga Stawicka Ponadnarodowa i narodowa polityka monetarna na świecie CeDe- Wu, Warszawa 2009, s (dostęp ) 8

9 i średnim okresie czasu. Natomiast analiza monetarna bada długoterminowy związek między podażą pieniądza, a cenami. W ramach tej analizy szczególną uwagę zwraca się na agregaty pieniężne: agregat M1 obejmuje gotówkę w obiegu i depozyty 24-godzinne, agregat M2 obejmuje agregat M1 oraz depozyty z terminem pierwotnym do dwóch lat i depozyty z terminem wypowiedzenia do trzech miesięcy, agregat M3 obejmuje M2 oraz operacje z przyrzeczeniem odkupu (repo), jednostki uczestnictwa funduszy rynku pieniężnego oraz dłużne papiery wartościowe z terminem zapadalności do dwóch lat. Analiza agregatu M3 jest dokonywana w perspektywie średnio- do długookresowej. Dzięki temu bank centralny nie odbiega od podstawowej zasady, wg której w dłuższym okresie czasu tempo wzrostu podaży pieniądza musi być zgodne z celem utrzymania stabilności cen, niezależnie od reakcji na zmiany sytuacji gospodarczej. Taka analiza pomaga określić, jak kształtuje się agregat M3, jaka jest podaż płynności w gospodarce i wskazać konsekwencje w kontekście zagrożeń dla stabilności cen. Na podstawie wykonanych analiz Rada Prezesów decyduje o poziomie krótkoterminowych stóp procentowych. Decyzje podejmowane przez Radę mają za zadanie zagwarantować utrzymanie stabilności cen oraz ograniczenie ewentualnej presji deflacyjnej lub inflacyjnej w perspektywie średnioterminowej (dostęp ) 9

10 Rozdział 2 INSTRUMENTY I CEL POLITYKI PIENIĘŻNEJ EUROSYSTEMU Eurosystem dysponuje instrumentami polityki pieniężnej, za pomocą których realizuje swój zasadniczy cel czyli utrzymanie stabilnego poziomu cen. 12 Oddziaływanie EBC na gospodarki krajów UE Europejski Bank Centralny jest monopolistycznym dostawcą bazy monetarnej, dzięki czemu jest w stanie wpływać na warunki panujące na rynku pieniężnym i sterować krótkoterminowymi stopami procentowymi. Zmiany stóp procentowych banku centralnego mają określone skutki m.in.: przekładają się na stopy procentowe w bankach i na rynku pieniężnym oraz na oprocentowanie kredytów i depozytów oferowane przez banki, wpływają na oczekiwania rynków, oddziałują na ceny aktywów i kursy walutowe, z kolei zmiany kursu walutowego mogą wpływać na inflację np. poprzez wzrost cen towarów importowanych, wpływają na decyzje gospodarstw domowych i firm dotyczące oszczędzania lub inwestycji, np. wyższe oprocentowanie zniechęca do zaciągania kredytów, przekładają się na dostępność kredytów tzn. podwyżka stóp procentowych sprawia, że kredytobiorcy mają trudności w spłacie zadłużenia, banki mogą zmniejszyć ilość środków pożyczanych gospodarstwom domowym i firmom, co znajduje odzwierciedlenie np. w inwestycjach, powodują zmiany ogólnego popytu i cen, oddziałują na dostępność pożyczek międzybankowych. W perspektywie krótkoterminowej zmiany krótkookresowych stóp procentowych na rynku pieniężnym uruchamiają szereg mechanizmów. Dzieje się tak ze względu na decyzje podejmowane przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, które dotyczą wydatków i oszczędności. W perspektywie długookresowej zmiany podaży pieniądza wpływają na ogólny poziom cen (dostęp ) 13 (dostęp ) 10

11 Na potrzeby realizacji swoich celów Eurosystem ma do dyspozycji zestaw instrumentów polityki pieniężnej, którymi są: operacje otwartego rynku, rezerwy obowiązkowe, operacje kredytowo-depozytowe. 14 Operacje otwartego rynku odgrywają ważną rolę w polityce pieniężnej i są wykorzystywane do: sterowania stopami procentowymi, zarządzania płynnością na rynku, sygnalizowania nastawienia polityki pieniężnej. Operacje otwartego rynku prowadzone przez Eurosystem dzielą się one na cztery kategorie pod względem celu, regularności i stosowanych procedur: podstawowe operacje refinansujące, dłuższe operacje refinansujące, operacje dostrajające, operacje strukturalne. Jeśli chodzi o wykorzystywane instrumenty, głównym instrumentem otwartego rynku są transakcje odwracalne. Mogą one być wykorzystywane we wszystkich czterech kategoriach operacji, natomiast w strukturalnych operacjach absorbujących płynność można wykorzystywać certyfikaty dłużne EBC. Operacje strukturalne mogą być również prowadzone za pomocą transakcji bezwarunkowych, tzn. zakupów i sprzedaży. W Eurosystemie dostępne są ponadto dwa inne instrumenty do prowadzenia operacji dostrajających: swapy walutowe i przyjmowanie depozytów terminowych. Podstawowe operacje refinansujące to regularne transakcje odwracalne zasilające w płynność przeprowadzane co tydzień, zwykle z jednotygodniowym terminem zapadalności WYTYCZNE EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO z dnia 20 września 2011 r. w sprawie instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu (wersja przekształcona) (EBC/2011/14) (2011/817/UE) (Dz.U. L 331 z , str. 1) (dostęp ) 11

12 Dłuższe operacje refinansujące to transakcje odwracalne zasilające w płynność przeprowadzane co miesiąc, zwykle z trzymiesięcznym terminem zapadalności. Operacje te mają na celu dostarczenie kontrahentom dodatkowego refinansowania na dłuższy okres i są prowadzone przez KBC w trybie przetargów standardowych. Operacje dostrajające są przeprowadzane doraźnie w celu zarządzania płynnością na rynku oraz sterowania stopami procentowymi, zwłaszcza dla złagodzenia wpływu niespodziewanych wahań płynności na rynku na stopy procentowe. Operacje dostrajające są realizowane przede wszystkim jako transakcje odwracalne, ale mogą też przyjąć formę swapów walutowych albo przyjmowania depozytów terminowych. Instrumenty i procedury stosowane w operacjach dostrajających są dostosowane do rodzajów transakcji i konkretnych celów, jakim służą te operacje. Operacje dostrajające są zazwyczaj przeprowadzane w trybie przetargów szybkich lub procedur bilateralnych. Operacje strukturalne w formie emisji certyfikatów dłużnych EBC, transakcji odwracalnych i transakcji bezwarunkowych. Operacje te są przeprowadzane (regularnie lub nieregularnie), wówczas gdy EBC chce skorygować pozycję strukturalną Eurosystemu wobec sektora finansowego. Operacje strukturalne w formie transakcji odwracalnych oraz emisji instrumentów dłużnych są przeprowadzane w trybie przetargów standardowych. Operacje strukturalne w formie transakcji bezwarunkowych są zazwyczaj realizowane w trybie procedur bilateralnych. System rezerw obowiązkowych Eurosystemu obejmuje instytucje kredytowe w strefie euro i ma na celu przede wszystkim stabilizację stóp procentowych na rynku pieniężnym oraz stworzenie (lub pogłębienie) strukturalnego niedoboru płynności. System rezerw obowiązkowych Eurosystemu dopuszcza stosowanie przez instytucje zasady rezerwy uśrednionej, co służy stabilizacji stóp procentowych. Spełnienie wymogów w zakresie utrzymywania rezerw obowiązkowych weryfikuje się na podstawie średniej dziennej wielkości rezerw danej instytucji w okresie utrzymywania rezerwy. Rezerwy obowiązkowe instytucji kredytowych są oprocentowane według stopy podstawowych operacji refinansujących Eurosystemu. Operacje kredytowo-depozytowe mają na celu zasilanie w płynność overnight lub jej absorbowanie, sygnalizowanie ogólnego nastawienia polityki pieniężnej oraz ograniczanie poziomu rynkowej stopy procentowej overnight. Artykuł 18 ust. 1 Statutu ESBC zezwala EBC i KBC na prowadzenie transakcji na rynkach finansowych przez kupno i sprzedaż aktywów zabezpieczających w formie transakcji bezwa- 12

13 runkowych lub umów repo oraz wymaga, aby wszystkie operacje kredytowe Eurosystemu posiadały odpowiednie zabezpieczenie. Zatem wszystkie zasilające w płynność operacje Eurosystemu opierają się na aktywach zabezpieczających dostarczonych przez kontrahentów w formie przeniesienia własności aktywów (w przypadku transakcji bezwarunkowych lub umów repo) lub w formie zastawu, cesji na zabezpieczenie lub innego zabezpieczenia ustanowionego na danych aktywach (w przypadku kredytów zabezpieczonych). Kryteria kwalifikacji aktywów są jednolite w całej strefie euro. Wyróżnia się aktywa: rynkowe, nierynkowe. Aktywa rynkowe można wykorzystywać do wszystkich operacji polityki pieniężnej opartych na aktywach zabezpieczających, tzn. odwracalnych i bezwarunkowych (outright) operacji otwartego rynku oraz kredytu w banku centralnym. Aktywa nierynkowe można wykorzystywać jako zabezpieczenie w odwracalnych operacjach otwartego rynku oraz jako zabezpieczenie kredytu w banku centralnym. Aktywów nierynkowych nie wykorzystuje się w transakcjach bezwarunkowych Eurosystemu. Wszystkie aktywa rynkowe i nierynkowe można również wykorzystywać jako zabezpieczenie kredytu śróddziennego. 15 Pojęcie inflacji i inflacji bazowej, indeksy inflacji Inflacja to ogólny wzrost poziomu cen w gospodarce w danym czasie. Do pomiaru inflacji służą dwa wskaźniki: CPI, HICP. Podstawowym miernikiem inflacji jest wskaźnik CPI, który określa wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych kupowanych przez krajowe gospodarstwa domowe. Miarą inflacji w Unii Europejskiej jest wskaźnik HICP czyli zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych odnoszący się do wszystkich państw członkowskich. Uwzględniane są wydatki konsumpcyjne, które ponoszone są na danym terytorium, niezależnie od tego czy wydatki te są ponoszone przez rezydentów, czy też przez nierezydentów WYTYCZNE EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO z dnia 20 września 2011 r. w sprawie instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu (wersja przekształcona) (EBC/2011/14) (2011/817/UE) (Dz.U. L 331 z , str. 1)(dostęp ) 13

14 Uwzględnia tzw. finalne konsumpcyjne wydatki pieniężne, które ponoszone są przez gospodarstwa domowe na zakup usług i dóbr konsumpcyjnych. Wskaźnik HICP nie uwzględnia kosztów finansowych, wymagane jest posługiwanie się cenami netto w przypadku usług i towarów, które objęte są różnymi formami refundacji ze źródeł publicznych. Wskaźnik ten obejmuje także liczne podatki o charakterze pośrednim m.in. VAT. Dla potrzeb kryterium stabilności cen nie wykorzystuje się miesięcznego wskaźnika HICP tylko wykorzystywana jest 12-miesięczna średnia krocząca. Ponieważ istnieje potrzeba wyeliminowania jednorazowych i przejściowych czynników, które wpływają na wskaźnik HI- CP 16. Zasadnicza różnica pomiędzy wskaźnikiem CPI i HICP polega na tym, iż indeks HICP uwzględnia dodatkowo wydatki, które ponoszone są przez cudzoziemców na zakup dóbr i usług w Polsce. Uwzględnia także szacunkowe wydatki, które ponoszone są przez osoby przebywające w tzw. gospodarstwach instytucjonalnych np. szpitale, domy spokojnej starości. Są tutaj zawarte także wydatki ponoszone na gry losowe. Chociaż CPI i HCIP różnią sie strukturą wag, różnice pomiędzy tymi wskaźnikami są w praktyce nieznaczne 17. Inflacja bazowa jest wykorzystywana przez bank centralny do pomiaru zmian cen towarów i usług konsumpcyjnych w gospodarce po wyeliminowaniu określonych ich grup 18. NBP stosuje następujące miary inflacji bazowej: inflacja po wyłączeniu cen administrowanych powstaje na skutek wyłączenia cen, które nie są efektem mechanizmów rynkowych, ale podlegają regulacjom rządowym i samorządowym, definicja obejmuje ceny, które wynikają z aktów prawnych lub decyzji administracyjnych, natomiast nie uwzględnia cen kontrolowanych poprzez zmiany stawek podatków pośrednich czy też regulacji w zakresie Wspólnej Polityki Rolnej, inflacja po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych powstaje w wyniku wyłączenia cen, które są wrażliwe na szoki popytowe czy też podażowe lub cechują się sezonowością. Wyznaczona grupa cen najbardziej zmiennych zawiera przeważnie: produkty żywnościowe, produkty energetyczne, usługi prawne czy też usługi administracji państwowej, 16 NBP Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Warszawa, 2014, s (dostęp )

15 inflacja po wyłączeniu cen żywności i energii powstaje w wyniku wyłączenia cen dóbr wrażliwych na szoki podażowe, do tej grupy należą ceny żywności i napojów bezalkoholowych oraz ceny energii, 15% średnia obcięta powstaje w drodze wyłączenia 15 % na zbiorze cen towarów i usług charakteryzujących się największymi zmianami. 19 Pojęcie celu inflacyjnego W realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5 % z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy, a to oznacza, że roczny wskaźnik CPI powinien w każdym miesiącu znajdować się jak najbliżej 2,5 %. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych zgodny z realizowanym celem inflacyjnym. Stopy rynku pieniężnego wpływają na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a tym samym na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. 20 Celem EBC jest utrzymywanie rocznej inflacji w strefie euro poniżej 2 %, ale blisko tego poziomu. Według EBC, stabilność cen prowadzi do osiągnięcia wysokiego poziomu aktywności gospodarczej i zatrudnienia. W warunkach stabilności cen możliwe jest rozpoznawanie zmian cen względnych bez obawy pomylenia tego ze zmianami w ogólnym poziomie cen. Konsumentom i firmom ułatwia to dokonywanie decyzji w sprawie wydatków konsumpcyjnych i inwestycji. Według EBC niska inflacja zmniejsza realne stopy procentowe i zwiększa motywację do inwestowania. Ponadto niska inflacja pozwala na ograniczenie nieproduktywnych działań podejmowanych tylko w celu zabezpieczenia przed negatywnym wpływem inflacji lub deflacji. Stabilność cen zapobiega również arbitralnej redystrybucji dochodów w wyniku nieoczekiwanej inflacji lub deflacji (dostęp ) 20 (dostęp ) 21 (dostęp ) 15

16 Rozdział 3 EFEKTYWNOŚĆ POLITYKI PIENIĘŻNEJ OCENIANA Z PUNKTU WIDZE- NIA OSIĄGNIĘTEGO CELU INFLACYJNEGO Mówiąc o efektywności polityki pieniężnej EBC należy jeszcze raz podkreślić, iż celem Banku Centralnego jest kontrola nad inflacją w szczególności w krajach, których walutą jest euro. Główną miarą efektywności polityki pieniężnej EBC jest odchylenie bieżącej inflacji w strefie Euro od zakładanego celu inflacyjnego. 22 Skuteczna polityka pieniężna EBC: chroni działanie mechanizmu transmisji, jest perspektywiczna i przewidująca, ma nastawienie średniookresowe, zapewnia zakotwiczenie oczekiwań inflacyjnych. 23 W latach średnia inflacja HICP w strefie euro wynosiła 2,0%. Przez cały 2004 rok Rada Prezesów Europejskiego Banku Centralnego utrzymywała stopę procentową dla podstawowych operacji refinansujących na wyjątkowo niskim poziomie tj. 2%. Celem polityki EBC było utrzymanie stabilnego poziomu cen w złożonym środowisku międzynarodowym, w którym wystąpiły takie zjawiska jak: wzrost cen ropy naftowej, wzrost cen innych surowców, wahania na rynku walutowym, utrzymująca się nierównowaga gospodarcza na świecie znaczny udział wschodzących rynków w globalnym wzroście gospodarczym (dostęp ) 23 (dostęp ) 16

17 Wielkość inflacji w strefie euro w latach Celem EBC jest utrzymywanie rocznej inflacji w strefie euro poniżej 2 %, ale blisko tego poziomu. Zawarta poniżej tabela oraz wykres mają za zadanie ukazać poziom inflacji w całej strefie euro. Dzięki temu można określić czy EBC podejmował dobre decyzje w celu utrzymania celu inflacyjnego i czy udało się osiągnąć ten cel. Jak prezentowała się wielkość inflacji w krajach strefy euro w okresie od 2003 do 2014 roku przedstawia tabela nr 1, której graficznym odzwierciedleniem jest wykres 1. Tabela 1: Inflacja w strefie euro w latach Inflacja w strefie euro w latach : ,10% 2,10% 2,20% 2,20% 2,10% 3,30% 0,30% 1,60% 2,70% 2,50% 1,40% 0,40% (dostęp ) Wielkość inflacji w strefie euro w latach ,50% 3,00% 3,30% 2,50% 2,70% 2,50% 2,00% 2,10% 2,20% 2,20% 2,10% 1,50% 1,00% 1,60% 1,40% 0,50% 0,00% 0,30% ,40% Wykres 1: Poziom inflacji w strefie euro w latach Źródło: Eurostat 17

18 W pierwszym kwartale 2004 roku inflacja w strefie euro spadła do 1,7% w skali rocznej. Następnie w wyniku wzrostu cen energii inflacja zaczęła rosnąć i w maju kształtowała się na poziomie 2,5%. 24 W roku 2005 inflacja w krajach strefy euro kształtowała się na poziomie 2,2%, nieco powyżej stopy odnotowanej w dwóch latach poprzednich (2,1%), ale wciąż bliska celu inflacyjnego. Inflacja utrzymywała się na nieco podwyższonym poziomie ze względu ma wzrost cen energii oraz wzrost cen kontrolowanych oraz podatków pośrednich 25. W 2006 r. średnia inflacja w strefie euro wynosiła 2,2% pozostając na niezmienionym poziomie do roku poprzedniego. Stopa inflacji na przestrzeni roku ulegała wahaniom i była silnie uwarunkowana zmianami cen ropy. Do sierpnia 2006 r. występowała tendencja wzrostowa, inflacja utrzymywała się na poziomie znacznie wyższym niż zdefiniowany przez EBC poziom stabilności cen. Wpływ na to miał wzrost cen nośników energii oraz podwyżki cen kontrolowanych oraz podatków pośrednich. Aczkolwiek w pozostałych miesiącach 2006 roku roczna stopa inflacji spadła poniżej 2% w związku ze spadkiem cen ropy naftowej 26. W 2007 roku inflacja w strefie euro wynosiła 2,1%. Do znacznych wahań inflacji na przestrzeni roku przyczyniły się zmiany cen energii. Do trzeciego kwartału średnioroczna inflacja kształtowała się zgodnie z przyjętą przez EBC definicją stabilności cen. Jednak pod koniec roku inflacja roczna wzrosła i przekroczyła poziom 2%. Wzrost ten wynikał z podwyżek cen ropy oraz żywności 27. W roku 2008 w pierwszym półroczu wskutek wysokich podwyżek cen surowców w strefie euro wzrosła inflacja, a tym samym nasiliły się zagrożenia dla stabilności cen. Najwyższy wskaźnik inflacji odnotowano w połowie roku 2008 i wynosił on 4%. Pomimo wyraźnego spowolnienia wzrostu inflacji od połowy 2008 r. średnioroczna stopa inflacji wynosiła poziomie 3,3% i była to najwyższa stopa inflacji od momentu wprowadzenia euro 28. W 2009 stopa inflacji w krajach strefy euro kształtowała się na poziomie 0,3%. Roczna inflacja wyrażona HICP w średnim ujęciu spadła do 0,3 w 2009r. z poziomu 3,3% w 2008r. Zmiana ta wyraźnie kontrastuje z tendencją występującą w latach ubiegłych, gdzie roczna stopa inflacji oscylowała w przedziale 2,1%-2,2%. Na tak niski poziom wpływ miał spadek cen ropy naftowej i innych surowców, które w roku poprzednim kształtowały się na wyższych poziomach. Na początku roku 2009 inflacja w strefie euro spadała, przyjęła nawet wartości 24 (dostęp ) 25 (dostęp ) 26 (dostęp ) 27 (dostęp ) 28 (dostęp ) 18

19 ujemne, w drugiej połowie roku wzrosła. Na jej przebieg miała wpływ dynamika cen surowców 29. W 2010 r. średnioroczna stopa inflacji w porównaniu do roku poprzedniego wzrosła z 0,3% do 1,6%. W tym roku roczna stopa inflacji stopniowo rosła z niskiego poziomu 0,9% w lutym wzrosła do 2,2% w grudniu. Stopniowy wzrost był spowodowany m.in. zmianami cen surowców wynikających z globalnego ożywienia gospodarczego 30. Inflacja w krajach strefy euro przez cały 2011 rok była podwyższona i wynosiła średnio 2,7% w porównaniu w roku 2010 kształtowała się na poziomie 1,6%. Głównym czynnikiem pobudzającym inflację w strefie euro były ceny surowców. Podwyższona inflacja w strefie euro w 2012 r. na jej poziom wpływ miały nie tylko wahania w cenach energii i surowców ale także zmiany w podatkach pośrednich. Wyższe stawki podatku VAT oraz akcyzy wprowadzone w latach 2011 i 2012 miały duży wpływ na inflację HICP w strefie euro. W 2013 roku inflacja w strefie euro zauważalnie spadła. Średnia stopa inflacji w 2013r. wynosiła 1,4%, w 2012 wynosiła ona 2,5%. W grudniu 2012r. inflacja wynosiła 2,2%, natomiast w grudniu 2013r wynosiła 0,8%. Na niską inflację w strefie euro miał wpływ silny spadek cen energii i żywności (dostęp ) 30 ( dostęp ) 19

20 Inflacja Wielkość inflacji, a założony cel inflacyjny Celem oceny efektywności polityki pieniężnej na wykres 1 nałożono wizualizację celu inflacyjnego (wykres 2). 3,50% Inflacja w strefie euro w latach ,00% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% Inflacja Cel inflacyjny 0,50% 0,00% lata Wykres 2. Inflacja w strefie euro w latach Źródło: Eurostat W latach inflacja w strefie euro była bliska celu inflacyjnego i była ona niewiele wyższa. Oznacza to, iż polityka EBC była skuteczna. Co prawda jej wartość była wyższa od założonego celu, aczkolwiek w tych latach była ona utrzymywana na stabilnym poziomie. W roku 2008 można zauważyć gwałtowny wzrost inflacji do poziomu 3,3%. Dokonując analizy pod kątem inflacji w strefie euro można zauważyć, że w 2004 r. roczna inflacja HICP wzrosła z 2,2% w listopadzie do 2,3% w grudniu. W dalszej perspektywie przewidywano, że w 2005 r. inflacja HICP spadnie poniżej 2% (o ile nie wystąpią niekorzystne szoki). Również najnowsze dane w tym okresie nie wskazywały, by w obszarze euro narastała wewnętrzna presja inflacyjna. W grudniu 2005 r. roczna inflacja HICP wyniosła 2,2%, w porównaniu z 2,3% w listopadzie i 2,5% w październiku. Spadek ten był efektem złagodzenia wcześniejszych napięć na rynkach ropy naftowej i benzyny. Oczekiwano jednak, że w krótkim okresie roczna stopa inflacji HICP pozostanie na podwyższonym poziomie ze względu na 20

21 ostatnie podwyżki cen ropy naftowej oraz efekt bazy. Przewidywano, że w dalszej perspektywie może uwidocznić się pośredni wpływ dotychczasowych podwyżek cen ropy naftowej na inne składniki indeksu cen; oczekiwano też, że zapowiedziane zmiany cen kontrolowanych i podatków pośrednich będą oddziaływać na wzrostu ogólnego poziomu cen. W roku 2006 przewidywano, iż ceny energii z uwagi na ich zmienność w ostatnich miesiącach oraz efekt bazy będą nadal wywierać silny wpływ na kształtowanie się rocznej inflacji HICP na początku 2007 r.; drugim ważnym czynnikiem miały być skutki podwyżki podatków pośrednich. W dalszej perspektywie przewidywano, że w roku 2006 i 2007 roczna stopa inflacji będzie oscylować wokół 2%. W grudniu 2007 r. roczna inflacja HICP wyniosła 3,1%, czyli tyle samo, co w listopadzie. Dane te świadczyły o silnej presji inflacyjnej w krótkim okresie, wynikającej głównie z wysokiego wzrostu cen ropy naftowej i żywności w ostatnich miesiącach. Oczekiwano, że w kolejnych miesiącach stopa inflacji HICP pozostanie na poziomie znacznie powyżej 2%, obniżając się nieznacznie na przestrzeni 2008 r. W związku z tym przewidywano, iż okres przejściowo wysokiej inflacji może trwać nieco dłużej niż wcześniej przypuszczano. Ponadto oczekiwany umiarkowany wzrost stopy inflacji zakładał częściowe odwrócenie tendencji zwyżkowych cen surowców oraz, że dynamika cen ropy naftowej i żywności oraz jej wpływ na inflację HICP nie spowodują wystąpienia efektów drugiej rundy w zachowaniach płacowych i cenotwórczych w całej gospodarce. Roczna inflacja HICP w 2008 r. znacznie się obniżyła: w listopadzie wyniosła 2,1%, a w grudniu 1,6%. Jak wcześniej podkreślano, tak znaczny spadek inflacji ogólnej w drugiej połowie 2008 r. wynikał głównie z gwałtownych obniżek cen surowców w ostatnich miesiącach. Niższe ceny surowców i mniejszy popyt świadczyły o osłabianiu się presji inflacyjnej w strefie euro. Na kolejne miesiące przewidywano dalszy spadek rocznych wskaźników inflacji ogółem, głównie na skutek efektu bazy związanego z kształtowaniem się cen energii w poprzednim okresie. Przewidywano, iż w połowie roku inflacja będzie bardzo niska, ale już w drugim półroczu, również z powodu efektu bazy związanego z cenami energii, powinna ponownie wzrosnąć. Zatem w 2009 r. spodziewano się gwałtownych wahań wskaźników inflacji. Taka krótkotrwała zmienność nie ma jednak znaczenia z punktu widzenia polityki pieniężnej. W istotnej dla polityki pieniężnej perspektywie średniookresowej roczna inflacja HI- 21

22 CP miała być zgodna z definicją stabilności cen. Ocenę tę potwierdzały wskaźniki średniookresowych oczekiwań inflacyjnych. Zgodnie z oczekiwaniami roczna inflacja HICP w strefie euro w grudniu 2009 r. ponownie wzrosła i wyniosła 0,9%, wobec 0,5% w listopadzie. Wzrost ten był spowodowany przede wszystkim przez dodatni efekt bazy wynikający głównie ze spadku światowych cen energii w tym samym okresie ubiegłego roku. Przewidywano, że w najbliższej przyszłości inflacja utrzyma się na poziomie około 1%. W dalszej perspektywie oczekiwano, że inflacja w dalszym ciągu będzie umiarkowana ogólny wzrost cen, kosztów i płac będzie wciąż niewielki, zgodny z powolnym ożywieniem popytu w samej strefie euro i poza nią. Należy przy tym ponownie podkreślić, że oczekiwania inflacyjne w średnim i dłuższym okresie pozostawały spójne z celem Rady Prezesów, którym jest utrzymanie stopy inflacji poniżej, ale blisko 2% w średnim okresie. W 2010 r. roczna inflacja HICP w strefie euro wyniosła 2,2%, wobec 1,9% w listopadzie. Poziom ten był nieco wyższy niż oczekiwano, a wynikał głównie z wyższych cen energii. W najbliższych miesiącach stopa inflacji miała przejściowo jeszcze wzrosnąć. Przewidywano, że utrzyma się nieco powyżej 2%, głównie w związku z kształtowaniem się cen surowców, i dopiero pod koniec roku z powrotem się obniży. W ujęciu ogólnym Rada Prezesów dostrzegała oznaki krótkookresowej presji inflacyjnej, wynikającej głównie ze światowych cen surowców. Wprawdzie dotychczas nie wpłynęło to na opinię Rady, że w perspektywie przyjętej w polityce pieniężnej inflacja będzie się kształtować zgodnie z definicją stabilności cen, ale wskazana jest była uważna obserwacja sytuacji cenowej. Średnio- i długookresowe oczekiwania inflacyjne pozostały całkowicie spójne z celem Rady Prezesów, by utrzymać stopę inflacji w średnim okresie na poziomie poniżej, ale blisko 2%. Do wyższej inflacji mogły prowadzić szczególnie zmiany cen surowców energetycznych i nieenergetycznych. Również podwyżki podatków pośrednich i cen kontrolowanych mogły okazać się większe od obecnie oczekiwanych z powodu konieczności przeprowadzenia w nadchodzących latach konsolidacji fiskalnej. Przewidywano, że może też jeszcze wzrosnąć presja cenowa w łańcuchu produkcyjnym. Biorąc pod uwagę utrzymującą się niepewność, czynniki mogące obniżać inflację wiązały się głównie z wpływem, jaki na inflację mógł mieć potencjalnie niższy wzrost gospodarczy. W grudniu 2011 r. roczna inflacja HICP w strefie euro wyniosła 2,8%, wobec 3,0% w trzech poprzednich miesiącach. Ten spadek inflacji wynikał z ujemnego efektu bazy 22

23 związanego z cenami energii. Od końca 2010 r. stopa inflacji była podwyższona, głównie z powodu wyższych cen energii i innych surowców. Przewidywano, że w nadchodzącym okresie inflacja utrzyma się powyżej 2% jeszcze przez kilka miesięcy, po czym spadnie poniżej tego poziomu. Taki przebieg inflacji odzwierciedlał oczekiwania, że w związku ze słabszym wzrostem gospodarczym w strefie euro i na świecie tendencje w dziedzinie presji cenowej, kosztowej i płacowej w strefie euro powinny pozostać umiarkowane. W ocenie Rady Prezesów czynniki ryzyka związane ze średniookresowymi perspektywami sytuacji cenowej nadal ogólnie się równoważyły. Do czynników oddziałujących w kierunku wzrostu inflacji należały przede wszystkim dalsze podwyżki podatków pośrednich i cen administrowanych, związane z koniecznością konsolidacji fiskalnej w nadchodzących latach oraz możliwy wzrost cen surowców. Natomiast główne czynniki oddziałujące w kierunku spadku inflacji wiązały się ze słabszym niż zakładano wzrostem gospodarczym w strefie euro i na świecie. Roczna inflacja HICP w strefie euro w grudniu 2012 r. wyniosła 2,2% tyle samo co w listopadzie, a mniej niż w październiku (2,5%) oraz sierpniu i wrześniu (2,6%). Na podstawie aktualnych cen terminowych ropy oczekiwano, że w bieżącym roku inflacja spadnie poniżej 2%. W horyzoncie oddziaływania polityki pieniężnej, przy słabej aktywności gospodarczej w strefie euro i dobrze zakotwiczonych długookresowych oczekiwaniach inflacyjnych, presja cenowa miała pozostać ograniczona. Czynniki ryzyka wpływające na kształtowanie się cen w średnim okresie zasadniczo się równoważyły; w kierunku spadku cen mogła oddziaływać słabsza aktywność gospodarcza, a w kierunku ich wzrostu wyższe ceny administrowane i podatki pośrednie oraz wyższe ceny ropy. Inflacja HICP w strefie euro w grudniu 2013 r. wyniosła 0,8%, po 0,9% w listopadzie. Wynik taki był zgodny z oczekiwaniami i wiązał się z niższą dynamiką cen usług. Na podstawie aktualnych cen terminowych energii oczekiwano, że w najbliższych miesiącach roczna inflacja utrzyma się na poziomie zbliżonym do obecnego. W średnim okresie presja cenowa w strefie euro miała pod względem tendencji pozostać ograniczona. Jednocześnie oczekiwania dotyczące inflacji w strefie euro w okresie średnim do długiego były nadal mocno zakotwiczone na poziomie zgodnym z celem Rady Prezesów, by utrzymać inflację poniżej, ale blisko 2%. Czynniki ryzyka mogące wpłynąć na kształtowanie się cen w średnim okresie w dalszym ciągu zasadniczo się równoważyły; w kierunku wyższej inflacji mogły oddziaływać wyższe ceny 23

24 surowców oraz większe od oczekiwanych podwyżki cen administrowanych i podatków pośrednich, natomiast w kierunku niższej inflacji słabsza niż się obecnie przewiduje aktywność gospodarcza. 31 W latach poziom inflacji w strefie euro utrzymywał się na poziomie powyżej 2%, ale nadal blisko tego poziomu. W roku 2008 inflacja wzrosła do poziomu 3,3%, w porównaniu do roku poprzedniego wzrosła o 1,2p.p. znaczny wpływ na wzrost poziomu inflacji miała podwyżka cen surowców. W roku 2009 poziom inflacji w krajach strefy euro uległ znaczącemu zmniejszeniu spadek do 0,3% co oznacza spadek poziomu inflacji o 2,9p.p. był on związany ze spadkiem cen ropy oraz cen surowców. W roku 2010 inflacja jest na poziomie 1,6%. W stosunku do roku 2009 poziom inflacji wzrósł o 1,3p.p. wpływ na wzrost inflacji miały zmiany cen surowców. W 2011r. inflacja rośnie i wynosi 2,7%. Wzrost inflacji w stosunku do roku poprzedniego roku o 1,1p.p. wpływ na taki stan rzeczy miały ceny surowców. W roku 2012 inflacja wynosi 2,5% spadek o 0,2p.p. w porównaniu do roku Na inflacje w roku 2012 wpływ miały ceny energii, surowców a także zmiany stawek w podatków pośrednich. W ostatnich latach zauważyć można spadek inflacji w strefie euro z 2,5% w 2012 do 1,4% w 2013, co oznacza spadek o 1,1p.p. W 2014 roku inflacja wynosi tylko 0,4% co oznacza spadek o 0,7p.p. w stosunku do roku Wpływ na tak niską inflacje miał silny spadek cen żywności i energii ( dostęp ) 24

25 Podsumowując: Do roku 2007 inflacja w strefie euro była nieco powyżej ustalonego celu inflacyjnego, ale utrzymywała się blisko tego poziomu. Niestety w kolejnych latach inflacja kształtowała się różnie co przedstawia poniższa tabela: Tabela 2: Poziom inflacji, celu inflacyjnego i odchyleń w strefie euro w latach Lata Rzeczywista inflacja (w %) Cel inflacyjny (w %) Odchylenie (w p.p) ,1 2 +0, ,2 2 +0, ,2 2 +0, ,1 2 +0, ,3 2 +1, ,3 2-1, ,6 2-0, ,7 2 +0, ,5 2 +0, ,4 2-0, ,4 2-1,6 Źródło: Opracowanie własne. Jak widać w powyższej tabeli odchylenie od celu inflacyjnego w latach jest niewielkie, oznacza to, iż w latach tych EBC dobrze wykorzystywał swoje narzędzia w celu stabilizacji poziomu inflacji. W latach rzeczywista inflacja jest inna niż założony cel aczkolwiek odchylenia od założonego celu nie są zbyt duże, co oznacza, że także w tym okresie Bank prawidłowo zareagował. Największe odchylenia występują w latach oraz w roku W latach w Europie panował kryzys, tak wysokie odchylenia od założonego celu inflacyjnego oznaczają to, że EBC nie potrafił zastosować swoich narzędzi odpowiednio lub zrobił to za późno co doprowadziło do takich odchyleń. 25

26 Poziom inflacji w poszczególnych krajach strefy euro: Wielkość inflacji w wybranych krajach strefy euro prezentują poniższe wykresy, na których uwzględniony został również cel inflacyjny. Inflacja w krajach: Belgia, Cypr, Francja, Hiszpania, Luksemburg. 5,00% Inflacja w poszczególnych krajach strefy euro w latach ,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% -1,00% Belgia Cypr Francja Hiszpania Luksemburg Cel inflacyjny Wykres 3. Inflacja - Belgia, Cypr, Francja, Hiszpania, Luksemburg. Belgia - wzrost cen w Belgii jest stabilny. Poza rokiem 2008 kiedy to inflacja wzrosła do 4,5% pozostałe lata to niewielki wzrost cen pomiędzy 1,5% a 3,4%. Daje to stabilne podstawy do rozwoju gospodarki. Inflacja w tym kraju jest pod kontrolą. W czasie kryzysu w 2009 roku inflacji nie było. Przedsiębiorstwa reagowały na kryzys i nie podnosiły swych cen. Dzięki temu klienci mogli nabywać dobra po niezmienionych cenach, a ich zdolność nabywcza pozostała na tym samym poziomie. Cypr - wzrost cen w tym kraju jest stabilny i nie przekracza 5%. Najwyższy poziom inflacji miał miejsce w roku 2008 oraz w Poziom inflacji w pozostałych latach wahał się pomiędzy 0,2% - 3,5%. Niski wzrost cen powoduje, że w portfelach konsumentów nie maleje zdolność do nabycia dóbr. Oznacza to, że przy inflacji 2% kupią oni za 100 euro mniej dóbr - dokładnie o 2% mniej niż w roku poprzednim. Firmy są zainteresowane podnoszeniem cen, ze względu na maksymalizację przychodów i zysków. 26

27 Francja - wzrost cen we Francji jest stabilny i całkowicie pod kontrolą. Inflacja w tym kraju nie przekraczała 3,2%. W roku 2009 inflacja prawie zamieniła się w deflację. Tak niewielkie zmiany cen we Francji mają korzystny wpływ na gospodarkę. Ponieważ wzrost cen jest pożądany na niewielkim poziomie. Przedsiębiorstwa dążą do maksymalizacji zysku i podnoszenia cen. Zysk napędza gospodarkę i podnosi PKB. Hiszpania - wzrost cen w Hiszpanii jest stabilny. Inflacja w tym kraju nie przekracza 4,1%. Jest to korzystne dla gospodarki. W 2009 roku ceny w Hiszpanii spadły i pojawiła się deflacja. Było to wynikiem korekty PKB o 3,7% i wzrostu bezrobocia. To W pozostałych latach sytuacja powróciła do normy i inflacja była na akceptowalnym poziomie. Luksemburg - wzrost cen w tym kraju jest stabilny. W ciągu ponad dekady inflacja nie przekroczyła 5 %. W 2009 r. inflacja osiągnęła 0%. Było to efektem spadku produkcji i walką o klientów na rynku. W roku 2008 przy spadku PKB odnotowano najwyższą inflację - ponad 4%. Było to wywołane wzrostem PKB i nadejściem kryzysu w końcówce 2008 roku. Analizując powyższy wykres można dojść do wniosku iż w tych pięciu krajach poziom cen kształtuje się na stabilnym poziomie. Inflacja w tych krajach kształtuje się na podobnych poziomach. Największy poziom inflacji odnotowano w roku 2008, natomiast najniższy w roku 2009 gdzie tak niska inflacja była wynikiem panującego kryzysu w Europie. Pod koniec roku 2014 także zaobserwowano spadek inflacji, a nawet jej ujemny poziom. 27

28 Inflacja w krajach: Austria, Słowacja, Włochy, Finlandia. 5,00% Inflacja w poszczególnych krajach strefy euro w latach ,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% -1,00% Austria Słowacja Włochy Finlandia Cel inflacyjny Wykres 4. Inflacja Austria, Słowacja, Włochy, Finlandia. Austria - wzrost cen w tym kraju jest bardzo stabilny i nie przekracza 4%. Najwyższy poziom inflacji miał miejsce w roku 2008 oraz w W tych latach inflacja osiągała ponad 3%. W pozostałych latach poziom inflacji wahał się pomiędzy 0,4% - 2,6%. Tak niski wzrost cen powoduje, że w portfelach konsumentów nie maleje zdolność do nabycia dóbr. Oznacza to, że przy inflacji 2% kupią oni za 100 euro mniej dóbr - dokładnie o 2% mniej niż w roku poprzednim. Przypomnijmy, że firmy są zainteresowane podnoszeniem cen, ze względu na maksymalizację przychodów i zysków. Dla nich inflacja jest efektem pożądanym. Słowacja - wzrost cen na Słowacji był dość wysoki w latach Inflacja sięgała wtedy nawet 8,4%. Po roku 2005 inflacja na Słowacji nie przekraczała już poziomu 5%. W latach 2009 oraz 2010 inflacja była poniżej 1%. Poziom inflacji na Słowacji jest stabilny. Włochy - wzrost cen we Włoszech jest stabilny. Inflacja w żadnym z prezentowanych na wykresie lat nie przekroczyła 5%. Wskaźnik ten jest pod kontrolą i ma korzystny wpływ na gospodarkę Włoch. Finlandia - wzrost cen w Finlandii jest pod kontrolą. Najwyższy poziom inflacja osiągnęła w roku 2008, było to 3,9%. W pozostałych latach inflacja znajdowała się poniżej poziomu 3,3%. Widać, że inflacja jest pod kontrolą, co dobrze wpływa na go- 28

29 spodarkę tego kraju. Finlandia gwarantuje swym obywatelom niewielki wzrost cen, a przy niskiej inflacji daje przedsiębiorcom możliwość podnoszenia przychodów i daje gospodarce pozytywny impuls. Inflacja w wyżej wymienionych krajach jest pod kontrolą. Poziom cen kształtuje się na stabilnym poziomie wyjątkiem były lata 2009 gdzie w wyniku kryzysu nastąpił spadek inflacji oraz rok 2008 i rok 2011 gdzie inflacja uległa wzrostowi. W roku 2011 najwyższą inflację odnotowano na Słowacji. Inflacja w krajach: Holandia, Niemcy, Portugalia.. 4,00% 3,50% 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% -0,50% Inflacja w poszczególnych krajach strefy euro w latach Holandia Niemcy Portugalia Cel inflacyjny Wykres 5. Inflacja Holandia, Niemcy, Portugalia. Holandia - wzrost cen w Holandii jest na niskim poziomie. W 2001 roku Holandia miała ponad 5% wzrost cen. W kolejnych latach poziom inflacji obniżał się i przebiegał pomiędzy 3,9% a 0,9%. Tak niewysoki poziom wzrostu cen wspomaga gospodarkę. Niemcy - wzrost cen w Niemczech jest stabilny i pod pełną kontrolą. Jak widzimy na wykresie najwyższy poziom inflacji miał miejsce w roku Inflacja miała wzrost na poziomie 2,8%. Inflacja ma charakter pożądany czyli niewielki i korzystny dla wzrostu gospodarki. 29

30 Portugalia - wzrost cen w Portugalii jest stabilny. Inflacja najwyższy poziom osiągnęła w 2001 roku 4,4%. Pozostałe lata to poziom pomiędzy 1,4% a 3,7%. Jedynym rokiem w którym pojawiła się deflacja był rok W roku tym ceny zmalały o 0,9%, a przedsiębiorstwa obniżały ceny produktów. Stabilny poziom cen, inflacja w latach nie przekracza 4%, jej poziom jest stabilny. Najsilniejszy spadek inflacji odnotowano w 2009 natomiast najwyższy poziom inflacji w 2011 roku. Inflacja w krajach: Estonia, Litwa, Łotwa. 18,00% 16,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% -2,00% -4,00% Inflacja w poszczególnych krajach strefy euro w latach Estonia Litwa Łotwa Cel inflacyjny Wykres 6. Inflacja Estonia, Litwa, Łotwa. Estonia - wzrost cen w Estonii towarzyszy wzrostowi PKB. Estonia miała trudności z utrzymaniem cen na niskim poziomie. Dwucyfrowa inflacja pojawiła się w roku W pozostałych okresach trzykrotnie przekraczała poziom 5%. Z jednej strony inflacja jest sprowadzana poprzez politykę stóp procentowych do niższych poziomów. Z drugiej jednak strony wysokie tempo rozwoju estońskiej gospodarki i jej niewielka skala wywołuje szybki wzrost cen. Litwa - wzrost cen na Litwie w roku 2001 oraz 2002 był bardzo niski. W roku 2003 pojawiła się deflacja na poziomie 1,1%. W 2003 r. nastąpił dynamiczny wzrost PKB utrzymujący się w kolejnych latach. Trend ten pociągnął za sobą wzrost cen. W roku 30

31 2008 inflacja wyniosła już - 11,1%. W roku 2009 spadła do poziomu 4,2% i w kolejnych latach nie przekraczała 5%. Łotwa - wzrost cen na Łotwie był w pewnych latach niepokojący. W 2008 roku inflacja na Łotwie osiągnęła wynosiła 15,3%. Wcześniej w latach , także była wysoka. Jej wahania wynosiły pomiędzy 6,2% a 10,1%. Od roku 2009 jej poziom się obniżył, a w 2010 r. pojawiła się nawet niewielka deflacja. W 2012 r. inflacja już miała poziom 2,3%. W wyżej wymienionych państwach w roku 2008 odnotowana została bardzo niska inflacja. W latach kształtowała się na bardzo niskim poziomie. W roku 2011 inflacja wzrosła i wynosiła ok. 5%, od 2011 można zauważyć spadek inflacji. Inflacja w krajach: Malta, Grecja, Słowenia, Irlandia. 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% -1,00% -2,00% -3,00% Inflacja w poszczególnych krajach strefy euro w latach Malta Grecja Słowenia Irlandia Cel inflacyjny Wykres 7. Inflacja Malta, Grecja, Słowenia, Irlandia. Malta - inflacja odznacza się stabilnością. Najwyższy wzrost cen Malta odnotowała w roku ,7%. Pozostałe lata to powolny i pożądany przez firmy wzrost cen. Niepokojące jest to, iż Malta ma wyższą inflację w 2013 i 2014 niż przewidywany wzrost gospodarczy. 31

32 Grecja - wzrost cen w Grecji jest stabilny. Inflacja nie przekraczała 5%. Gospodarka miała wstrząs związany z zadłużeniem, inflacja się nieco nasiliła, lecz rynek się kurczył, więc firmy redukowały zatrudnienie i tym samym popyt wewnętrzny. Przedsiębiorstwa dbały o swoją rentowność. Grecja odnotowała najniższą inflację w roku 2013 i Było to wywołane trudnościami na rynku. Słowenia - wzrost cen na Słowenii jest stabilny. Od roku 2001 trend jest malejący. Inflacja na Słowenii zaczęła się obniżać z poziomu 8,6% w roku W 2005 spadła już do poziomu 2,5%. Kolejne dwa lata to wzrost do 5,5%, a następnie jej spadek do 0,9%. W roku 2009 oraz kolejnych latach inflacja jest pod kontrolą i na odpowiednim poziomie wspierającym gospodarkę. Irlandia - wzrost cen w tym kraju jest stabilny. Inflacja w Irlandii nie przekroczyła poziomu 5%. Najwyższy poziom Inflacji był w latach Ceny wzrastały wtedy o ponad 4%. W roku 2009 oraz 2010 w Irlandii wystąpiła deflacja na poziomie 1,7% oraz 1,6%. Podsumowując inflacja w Irlandii jest pod kontrolą i utrzymuje się na odpowiednim poziomie. Wzrost cen stabilny. Inflacja z wyjątkiem 2008 roku nie przekroczyła 4%. Oznacza to iż ceny towarów i usług kształtują się na niskim poziomie. W Irlandii zauważyć można iż w 2009r, oraz w roku 2010 wystąpiła deflacja. Można zauważyć, iż w większości krajów strefy euro inflacja jest na stabilnym poziomie oraz w wielu z tych krajów miało wysoką inflację w roku 2008, natomiast w roku następnym odnotowano jej spadek, w niektórych krajach wystąpiła nawet deflacja. 32

33 Inflacja w krajach Unii Europejskiej nie należących lub częściowo nie należących do strefy euro w rozpatrywanym okresie. Poziom inflacji w krajach UE nie należących lub częściowo nie należących do strefy euro w latach prezentują poniższe wykresy. 6,10% Poziom inflacji w roku ,50% 6,80% 6,20% 2,60% 0,90% 3,00% 1,20% 3,60% 1,00% 1,30% 2,10% Wykres 8. Poziom inflacji w roku W 2004 roku dynamika cen w poszczególnych państwach Unii Europejskiej była bardzo zróżnicowana. Kraje takie jak Dania, Szwecja, Litwa oraz Wielka Brytania odnotowały najniższe roczne wskaźniki inflacji (HICP) kształtował się on na poziomie ok. 1%. Jednak w większości nowych państw członkowskich UE inflacja przekroczyła tę średnią. W krajach takich jak Słowacja, Węgry i Łotwa roczny wskaźnik inflacji HICP był prawie trzykrotnie wyższy niż średnia dla strefy euro ( dostęp ) 33

34 Poziom inflacji w roku ,00% 6,90% 1,60% 1,70% 4,10% 3,50% 2,70% 2,20% 2,80% 2,10% 2,20% 0,80% Wykres 9. Poziom inflacji w roku W 2005 roku inflacja HICP była najniższa w Wielkiej Brytanii, Czechach, Danii i Szwecji, we wszystkich tych krajach kształtowała się poniżej średniej dla strefy euro. Natomiast w większości krajów spoza strefy euro inflacja nieznacznie przekroczyła średnią. W krajach takich jak Węgry, Estonia czy Łotwa inflacja przekraczała 3% 33. 7,40% Poziom inflacji w roku ,60% 6,60% 4,40% 3,80% 4,00% 4,30% 2,10% 1,90% 1,30% 2,30% 2,20% 1,50% Wykres 10. Poziom inflacji w roku W 2006r inflacja HCIP znacznie wzrosła prawie we wszystkich krajach członkowskich spoza strefy euro. Inflacja osiągnęła najwyższy poziom w szybko rozwijających się krajach bałtyc ( dostęp ) 34

35 kich, Słowacji i Węgrzech. Natomiast w pozostałych państwach spoza strefy euro inflacja pozostawała na poziomie zbliżonym lub nieco wyższym niż średnia dla państw ze strefy euro. Średnia inflacja wynosiła mniej niż 2% w Polsce, Szwecji i Danii, a w Czechach nie przekroczyła 2,1% 34. Poziom inflacji w roku ,10% 7,60% 3,00% 1,70% 6,70% 7,90% 5,80% 4,90% 2,60% 1,90% 1,70% 2,30% 2,10% Wykres 11. Poziom inflacji w roku W 2007 roku inflacja znacznie wzrosła w wielu państwach. Inflacja byłą najwyższa w szybko rozwijających się krajach bałtyckich, na Węgrzech, w Rumunii oraz w Bułgarii. Natomiast w pozostałych państwach członkowskich spoza strefy pozostała na poziomie zbliżonym do średniej państw strefy euro (0,7%-3,0%). W roku tym średni poziom utrzymywał się poniżej 2% na Malcie, w Danii, Szwecji oraz w Słowacji, aczkolwiek pod koniec 2007 roku poziom inflacji wzrósł w tych krajach na skutek wzrostu cen importu żywności i energii ( dostęp ) 35 ( dostęp ) 35