NASZA GMINA. Chanuka 25 KISLEW GRUDNIA GMINA WYZNANIOWA ŻYDOWSKA W KRAKOWIE Nr 82

Transkrypt

1 NASZA GMINA GMINA WYZNANIOWA ŻYDOWSKA W KRAKOWIE Nr 82 Chanuka KISLEW GRUDNIA 2012

2 2 NASZA GMINA Upiększanie micwy O chanukijach ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie opowiada Anna Lebet Minakowska Wszyscy oczekujemy na radosne święta Chanuki. Dzieci może nawet bardziej niż dorośli. Moja córeczka Sara już od Rosz ha-szana pyta kiedy będzie Chanuka i czy już w następnym miesiącu. Widzę jakie emocje i radość wywołuje w jej życiu codzienne zapalanie świateł chanukowych, gdy nadejdzie już czas świąt. Centralnym obrzędem Chanuki jest zapalanie świateł w świeczniku zwanym chanukiją. W dzisiejszych czasach używa się świec, ale pierwotnie używano do tego celu glinianych lub metalowych lamp oliwnych z ośmioma miejscami na knot. Prawie każdy świecznik chanukowy wyposażony jest w dodatkowe miejsce na szames posługaczkę do rozpalania ognia. Chanukija to chyba najpopularniejszy świecznik w domu żydowskim, stąd w muzealnych zbiorach zazwyczaj znajdujemy ich tak wiele. W czasie świąt Chanuki wyjmowano chanukiję z domowego sekretarzyka, odczyszczano z kurzu i przygotowywano do zapalenia świateł. Świeczniki zazwyczaj były metalowe, złote i srebrne, czasem złocone lub mosiężne, a niektóre nawet drewniane. Chanukije były różne, ich wygląd i kruszec z którego zostały wykonane zależał od gustu i zamożności właścicieli. Oczywiście od kunsztu rzemieślnika zależało też ich wykonanie, spotykamy więc świeczniki bardzo bogato zdobione, wykonane z dużym pietyzmem, z dbałością o szczegóły, wypracowane, można powiedzieć majstersztyki, zdobione repusowaniem w dekoracyjne wzory i filigranowo modelowanymi drucikami układającymi się w delikatny ornament. Znaczna część chanukij to jednak po prostu odlewy wykonywane masowo. Oczywiście ich cena zależała od rodzaju metalu, z którego były wykonane, a także od tego ile ich wykonanie wymagało pracy, staranności i dokładności. Kształty lampek chanukowych zazwyczaj są bardzo charakterystyczne, składają się one z gniazd na zapalanie świateł w formie pojemników na oliwę lub gniazd na świece, oraz bogato zdobionego zaplecka, którego dekoracja jest w postaci charakterystycznych dla judaizmu przedstawień. Posługaczka w takich świecznikach zazwyczaj jest powyżej lub z boku i odstaje nieco poza świecznik. Niektóre chanukije przybierają formę ośmioramiennego świecznika, ze środkowym gniazdem na posługaczkę wyniesionym w górę ponad poszczególne osiem świateł, lub umieszczonym na specjalnym wysięgniku przed świecznikiem. Czasem lampce towarzyszy dzbanu-

3 NASZA GMINA 3 fot. Archiwum NG szek na oliwę, zawieszony na zaplecku upamiętniający ten niewielki dzbanek koszernej oliwy, który dostarczał opału do Menory całe osiem dni. Dekoracja XVIII i XIX wiecznych chanukij prawie zawsze jest symboliczna. Najczęściej spotykamy wizerunki lwów ustawionych po obu stronach świecznika. Ta umieszczona centralnie menora czasem stylizowana jest na Drzewo Życia. Ramiona świecznika wznoszą się w górę, jak konary drzewa, a na nich widzimy drobne listeczki. Antytetycznie ustawione lwy oczywiście nawiązują do lwa z pokolenia Judy, lub tych umieszczonych na stopniach tronu Salomona. Wizerunek lwa w sztuce i w tradycji spełnia rolę strażnika i ma na celu strzec coś bardzo cennego w tym przypadku Menorę - Drzewo Życia i płomienie świateł chanukowych. Umieszczone na podstawach chanukij napisy zazwyczaj głoszą: do zapalania światła chanukowego lub pamiętaj o zapalaniu światła chanukowego. Spotykamy też inną formę zaplecków - bramę. Brama oczywiście ma tutaj wielopłaszczyznowe znaczenie, nawiązuje do bram prowadzących do Świątyni Jerozolimskiej, oznacza też przejście od profanum do sacrum. Dekorujące świeczniki chanukowe jelenie nawiązują do słów z Pirke Awot: Bądź silny jak lampart, lekki jak orzeł, rączy jak jeleń, potężny jak lew, aby wypełnić wolę Twego Ojca w niebie (Jehuda ben Tema, Pirke Awot 5, 23). Ręce w geście błogosławieństwa dokonywanego przez kohenów wskazują nam na błogosławieństwo, którego doświadczamy spełniając micwę zapalania chanukowych świateł. Ciekawa jest dekoracja zaplecka w formie dwugłowego orła. Wizerunki takie spotykamy również w dekoracji synagog, szczególnie nad Aron ha-kodesz. Dwugłowy orzeł nie jest tylko naśladownictwem cesarskiego ptaka, ale niósł ze sobą znaczny ładunek symboliczny - miał przypominać o przymiotach Boga,

4 4 NASZA GMINA Sędziego Sprawiedliwego i Miłosiernego zarazem. Świece chanukowe zapala się w ten sposób, że pierwszego dnia zapala się pierwszą świecę, zaczynając od prawej strony, drugiego dnia zapalanie zaczyna się od drugiej świeczki, przypisanej na ten dzień i dopiero potem zapala się tę, która płonęła dnia poprzedniego. W ciągu następnych dni dodaje się po jednej świeczce, tak że ósmego dnia płonie cała chanukija. Podczas ośmiodniowego święta Chanuki zawsze obchodzimy Szabat. Niektóre świeczniki posiadają dwa boczne gniazda na świece, które służyły do zapalania szabatowych świateł, a gdy kogoś nie było stać na zakupienie dwóch szabatowych świeczników i lampy chanukowej mógł posłużyć się chanukiją o dwóch bocznych świecznikach. Wystarczyło wówczas zamknąć przeznaczone na światła szabatowe pojemniki, zakładając na nie specjalną, metalową klapkę. Ale niektórzy mówią, że dwie boczne świece to dwa szamesy. Bo tak, jak nie wolno odpalać od siebie wzajemnie chanukowych świateł - w tym celu należy posłużyć się posługaczką, tak należy upiększać micwę. A jak można lepiej upiększyć zapalanie chanukowych świateł, niż odpalając od jednej świecy - posługaczki drugą świecę i dopiero od tej drugiej świecy zapalać chanukowe lampy. Anna Lebet Minakowska Kustosz Muzeum Narodowego w Krakowie

5 NASZA GMINA 5 Życie to podróż Jednak niezależnie ile przejdziemy i ile doświadczymy, zawsze okaże się że to, czego szukaliśmy, jest w nas Życie jest jak ruchome schody. My się po nich wspinamy, ale one jadą w dół. Dlatego jeśli pozwolimy sobie na przerwę, to automatycznie się cofamy. Nigdy nie można zatrzymywać się w dążeniu do celu. Są to słowa Rabina Boaza Pasha, który zakończył swoją misję w Krakowie. Miasto to było jednym z etapów jego życiowej podróży. Jako absolwent Joseph Straus Rabbinical Seminary, po otrzymaniu ordynacji rabinackiej w Heichal HaTorah został współzałożycielem i wykładowcą w jesziwie Ma ale Amos. Potem pojechał na Ukrainę, gdzie założył jesziwę w Kijowie, w której również nauczał. Kolejne etapy to São Paulo w Brazylii, gdzie pracował jako nauczyciel, następnie Aizawl w Indiach i stolica Portugalii Lizbona był tam rabinem w gminie żydowskiej. Od 2006 roku, jako emisariusz Shavei Israel pełnił funkcję Naczelnego Rabina Krakowa. Był z nami przez 6 lat, skupił wokół siebie młodzież, którą wiele nauczył, wszyscy podziwialiśmy jego ogromną wiedzę oraz ceniliśmy życzliwość, jaką nas obdarzał. Od listopada objął stanowisko koordynatora edukacyjnego w warszawskiej Synagodze Nożyków. Piękna to podróż rabina Boaza Pasha, podczas której realizuje jeden ze swoich życiowych celów przybliżanie ludzi do Tory. Krystyna Podgórska fot. Archiwum NG

6 6 NASZA GMINA To jest największe nieszczęście nie wyżyć życia. (Bruno Schulz) Siedemdziesiąta rocznica tragicznej śmierci wielkiego żydowskiego artysty. Bruno Schulz wybitny pisarz, malarz, grafik i krytyk literacki. Jego dorobek artystyczny wielokrotnie przenoszony był na ekran i deski teatralne, organizowane są poświęcone jego twórczości festiwale, powstaje mnóstwo analitycznych i krytycznych opracowań dzieł Schulza. Bruno Schulz urodził się w Drohobyczu, żył w latach Był najmłodszym synem kupca bławatnego, matka też pochodziła z kupieckiej rodziny. W domu mówiono po polsku. Pisarz nie został wychowany zbyt religijnie, ale nie bez łączności z żydowską tradycją, co znalazło odbicie w jego twórczości. Był związany z rodzinnym miastem przez większość życia. Uczył się świetnie, ale choroba serca uniemożliwiła mu studiowanie architektury na Politechnice Lwowskiej. Trudna sytuacja rodzinna i finansowa zmusiła Schulza do zarobkowego wykorzystania talentu plastycznego. Gdy wybuchła wojna, w obawie przed Rosjanami rodzina wyjechała do Wiednia, wrócili do Drohobycza w 1915 roku a od 1918 Bruno Schulz zaczął należeć do towarzystwa żydowskiej inteligencji Kalleia. Wtedy powstały jego pierwsze prace plastyczne, w tym słynna, budząca kontrowersje Xięga bałwochwalcza, na której jednak nie udało mu się zarobić. Był to cykl rycin przedstawiających hołd oddawany kobiecie przez mężczyznę, wykonany techniką cliche-verre (połączenie malarstwa i fotografii). Nie odniósłszy wymiernych finansowo sukcesów w dziedzinie sztuki, objął posadę nauczyciela rysunku w drohobyckim gimnazjum. Ścieżka jego kariery była dość nietypowa. Jak pisze Czesław Miłosz: Samotny artysta, skazany na życie w prowincjonalnym otoczeniu, również pisywał - ale tylko dla siebie, był bowiem zbyt nieśmiały, aby zwrócić się do wydawców. Został uformowany intelektualnie przez Młodą Polskę i przez niemiecką literaturę pierwszych dziesięcioleci tego wieku. Z opóźnieniem dotarł do literackich kręgów Warszawy. Dziś Schulz znany jest przede wszystkim ze Sklepów cynamonowych i Sanatorium pod Klepsydrą, ale być może jego twórczość nie ujrzałaby światła dziennego, gdyby nie pomoc Zofii Nałkowskiej, z którą zaprzyjaźnił się w latach 30-tych i dzięki której jego prace zostały wydane. Spotkały się one zarówno z entuzjazmem, jak i z chłodnym przyjęciem. Wkrótce poznał wielu polskich i zagranicznych pisarzy, wśród nich licznych mu przychylnych np. Witkacy, Witold Gombrowicz, Leopold Staff, Zenon Miriam-Przesmycki czy Julian Tuwim. Bruno Schulz

7 NASZA GMINA 7 Od 1933 roku był członkiem grupy literackiej Przedmieście. Zaistniał w prasie literackiej a wraz z niedoszłą żoną Józefiną Szelińską pracował nad tłumaczeniami m. in. dzieł Franza Kafki, które były jego pasją. W czasie wybuchu drugiej wojny światowej, gdy Niemcy wycofali się z Drohobycza i ustąpili miejsca Armii Czerwonej, dla osobistego bezpieczeństwa malował propagandowe plakaty. W 1941 roku Niemcy wrócili do Drohobycza i rozpoczęli eksterminację żydowskiej ludności. Rabowano mienie, zmuszano do niewolniczej pracy, w okolicznych lasach odbywały się masowe egzekucje Żydów. Bruno Schulz wraz z rodziną trafił do getta, pisarz został tam przydzielony do uporządkowania księgozbiorów zrabowanych przez Niemców z jezuickiej biblioteki. Jego opiekunem był Feliks Landau, gestapowiec osobiście odpowiedzialny za rzezie dokonywane na ludności żydowskiej, wyjątkowy okrutnik. Wykorzystując talent plastyczny Schulza, zlecał mu liczne prace malarskie np. ozdabianie ścian w jego willi. Schulz był Landauowi potrzebny, ale nie czuł się bezpiecznie. Obawiał się o życie swoje i rodziny, bo wokół szalał hitlerowski terror. Nie zdążył zrealizować planów ucieczki z getta, 19 listopada 1942 r. został zastrzelony dwoma strzałami w tył głowy przez niemieckiego oficera Karla Günthera, któremu Landau zastrzelił wcześniej protegowanego, dentystę Löwa - w myśl powszechnej wówczas zasady, że Żyd jest własnością hitlerowca. Był to zatem akt zemsty, wynik porachunków między dwoma pobratymcami. Czytając teksty Schulza czy oglądając jego obrazy, często nie sposób oprzeć się wrażeniu, że autorem musiał być człowiek smutny i niezbyt szczęśliwy. To samo przychodzi na myśl przy oglądaniu dowolnej fotografii, przedstawiającej tego twórcę. Dorobek artystyczny Brunona Schulza jest nieprzeciętny i charakterystyczny dla surrealizmu. Przeczucie nadchodzącej wojennej apokalipsy oraz tragiczne obrazy zapamiętane z pierwszej wojny światowej wprowadzały go w stany depresyjne i owocowały mrokiem przepełniającym twórczość pisarza. Na jego oczach zawalił mu się świat. Te dramatyczne okoliczności prowadziły nieuchronnie do kulminacji jego przeznaczenia. Ten wybitny artysta poniósł śmierć uwłaczającą godności ludzkiej. Karolina Wantuch Tadeusz Jakubowicz PRO MEMORIA W niedzielę 25. listopada odbyła się uroczystość symbolicznego odsłonięcia tablic na Szlaku Pamięci Getto Projekt ten, którego celem jest upamiętnienie znajdujących się na obszarze dawnego getta miejsc martyrologii żydowskich mieszkańców Krakowa w czasie II wojny światowej, zrealizował Urząd Miasta Krakowa, jego inicjatorem był Adam Aptowicz koordynator Towarzystwa Przyjaźni Izrael Polska. Na siedmiu budynkach na terenie Podgórza umieszczono tablice z mapą Szlaku oraz informacją o tych miejscach w języku polskim, angielskim i hebrajskim: Rynek Podgórski 1 - w latach na początku ulicy Limanowskiego znajdowała się główna brama getta. W tym budynku w latach miała swoją siedzibę Rada Żydowska (Judenrat), powołana przez okupanta i realizująca jego zarządzenia; Limanowskiego 15a, gdzie w latach znajdował się Dom Starców Żydowskich. W czasie akcji wysiedlenia

8 8 NASZA GMINA października 1942 r. okupanci niemieccy rozstrzelali jego pacjentów oraz dyrektora Jakuba Kranza; Rękawka 30 w tym miejscu, w dawnym budynku szkolnym Stowarzyszenia Talmud Tora, w 1940 r. dr Aleksander Bieberstein uruchomił Szpital Zakaźny, który w 1941 r. znalazł się w granicach getta; u zbiegu ulic Dąbrówki i Janowa Wola w 1942 r. okupanci niemieccy zamordowali grupę starszych osób, m.in. znanego malarza Abrahama Neumanna i poetę Mordechaja Gebirtiga; Józefińska 18 w tym budynku w latach znajdowała się siedziba Żydowskiej Samopomocy Społecznej. W pobliżu, w budynku nr 22 funkcjonował Dzienny Dom Opieki dla dzieci w wieku 6-14 lat. Podczas likwidacji getta w marcu 1943 r. okupanci niemieccy wymordowali wszystkie przebywające w nim dzieci; w budynku na rogu ulic Józefińskiej i Węgierskiej w latach znajdował się Szpital Żydowski. Podczas likwidacji getta w marcu 1943 r. okupanci niemieccy wymordowali wszystkie osoby przebywające w szpitalu; Józefińska 10/12 - w tym miejscu w latach znajdował się Urząd Pracy, skąd kierowano Żydów do prac przymusowych. W budynku mieścił się też w latach szpital dla przewlekle chorych i rekonwalescentów, prowadzony przez dr. Juliana Aleksandrowicza i dr. Bernarda Bornsteina. W przyszłości planowane jest poszerzenie Szlaku Pamięci Getto o kolejne tablice. W uroczystości odsłonięcia tablic wzięli udział: Prezydent Krakowa Jacek Majchrowski, Dyrektor magistrackiego Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego Stanisław Dziedzic, Prezes Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie Tadeusz Jakubowicz, Dyrektor Centrum Społeczności Żydowskiej Jonathan Ornstein, Przewodnicząca Związku Krakowian w Izraelu Lili Haber, przedstawiciele naszej społeczności oraz mieszkańcy Krakowa. Wszyscy przeszli ulicami miasta szlakiem, na którym odsłaniano kolejne tablice. Zwieńczeniem uroczystości był film przygotowany przez Katarzynę Zimmerer, ukazujący wstrząsające sceny z krakowskie getta. Pokaz ten odbył się w Galerii Starmach w dawnym Domu Modlitwy Zuckera przy ul. Węgierskiej. Na zakończenie odmówiona została modlitwa Kadisz. Relacja z uroczystości Krystyna Podgórska Zdjęcia Marcin Sztejn Zofia Radzikowska, Stanisław Dziedzic Jacek Majchrowski Andrzej Starmach Jonathan Weber, Jonathan Ornstein

9 NASZA GMINA 9 Piąta rocznica śmierci Marii Róży Jakubowicz Maria Róża Jakubowicz, nazywana była przez krakowskich Żydów Matką Gminy i uważana za wzór żydowskiej kobiety. Dzięki jej niezwykłej osobowości członkowie krakowskiej gminy odczuwali szczególny rodzaj wspólnoty i więzi. Mogli poczuć się jak w prawdziwym żydowskim domu, który większość straciła w czasie Holocaustu. Jej bohaterska postawa i odwaga podczas II wojny światowej zasługuje na wielkie uznanie. Po wojnie, zaraz po przybyciu do Krakowa w czerwcu 1945 roku, Maria Jakubowicz zaangażowała się w pracę dla Wojewódzkiego Komitetu Żydowskiego przy ulicy Długiej 38. Zajmowała się przede wszystkim dziećmi, w większości sierotami, które ocalały na terenach polskich oraz przyjechały jako repatrianci z polskich domów dziecka na terenie Związku Radzieckiego. Dzięki jej zaangażowaniu wiele dzieci otrzymało nowe ubrania, przybory szkolne, codziennie dostawało ciepły posiłek. Duża część z nich, dzięki pomocy Marii i jej męża Majera, wyjechała do Izraela, gdzie mogli bez problemów żyć jak Żydzi. W kwietniu 1945 r. powstało Żydowskie Zrzeszenie Religijne, które od czerwca 1946 r. nosiło nazwę Kongregacji Wyznania Mojżeszowego. Kongregacja ta po wojnie pełniła funkcję gminy organizując życie religijne, zajmując się sprawami administracyjno-urzędowymi i opieką społeczną. Jej pierwszym przewodniczącym został Majer Jakubowicz, równocześnie także Maria aktywnie zaangażowała się w życie gminy, której siedzibę przekształciła ze zwykłych biur w prawdziwy żydowski dom, gdzie każdy był mile widziany, gdzie cały czas unosił się duch żydowskiej tradycji, której kultywowanie było w powojennej rzeczywistości bardzo trudne. Historia jej życia jest świadectwem ogromnej siły kobiet. Podczas Zagłady wykazała się ogromną odwagą i charyzmą a w czasie trudnej sytuacji społeczno-politycznej lat powojennych połączyła ogromną energię i zaangażowanie w pracę społeczną na rzecz krakowskiej gminy żydowskiej oraz oddanie, pomoc i współczucie drugiemu człowiekowi. Znaliśmy ją wszyscy. Podziwialiśmy Jej spokój, uśmiech dla każdego, odczuwaliśmy autentyczne zainteresowanie naszymi sprawami i problemami. Przy każdym spotkaniu okazywała nam serdeczność, służyła życzliwą poradą, potrafiła każdego podtrzymywać na duchu w trudnych życiowych sytuacjach. Podczas obchodów żydowskich świąt stwarzała dla wszystkich członków Gminy rodzinną atmosferę pełną ciepła i radości, że znowu spotkamy się razem wspominano w gazecie Nasza Gmina. Maria Róża Jakubowicz zmarła 30 grudnia 2007 r. w Krakowie. Spoczęła w alei głównej nowego cmentarza żydowskiego przy ulicy Miodowej. W jednym z wielu nekrologów opublikowanych w Dzienniku Polskim napisano: Szlachetna osoba o wielkim sercu i światłym umyśle, poświęcająca się dla innych, niezastąpiona opiekunka potrzebujących. Sławomir Pastuszka

10 10 NASZA GMINA Dobry uczynek sam w sobie jest nagrodą (Baruch Spinoza) Każdego roku w listopadzie społeczność żydowska w całym kraju obchodzi Dni Micwy czyli święto wolontariatu. Jest to czas refleksji nad wartością szczególną cechującą judaizm obowiązek wzajemnej pomocy pomiędzy członkami Wspólnoty. Nie tylko w trudnych sytuacjach życiowych, ważne jest aby na co dzień czuć odpowiedzialność za osoby wśród których żyjemy, uwrażliwienie na potrzeby drugiego człowieka powinno cechować każdego z nas. Pomagając innym zyskujemy również wiele dla siebie ubogacamy swoje życie i wypełniamy podstawową micwę Tikun Olam naprawianie świata. Otaczanie opieką i wszechstronną pomocą ludzi starszych, niesprawnych oraz tych, którzy znaleźli się w trudnej losowo sytuacji jest jedną z najważniejszych funkcji krakowskiej Żydowskiej Gminy Wyznaniowej. Opowiadał o tym członek Zarządu Gminy Piotr Nawrocki 29. listopada podczas spotkania w siedzibie Gminy, gdzie zaproszeni zostali wolontariusze JCC i członkowie Koła Naukowego Studentów Instytutu Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Podkreślił on, że w okresie Agata Mucha przedwojennym działały w Krakowie liczne stowarzyszenia dobroczynne, teraz ich rolę przejęła Gmina. Opowiedział też młodzieży o historii żydowskiej społeczności naszego miasta i jej bogatej tradycji. Zadaniem Gminy jest też organizowanie życia religijnego, utrzymywanie synagog, cmentarzy i innych obiektów dziedzictwa żydowskiego na terenach znajdujących się w obrębie Gminy. Celem spotkania było przekazanie tych informacji przede wszystkim grupie wolontariuszy rozpoczynających swą misję pracy na rzecz społeczności żydowskiej Krakowa. Agata Mucha - Koordynatorka Wolontariatu w JCC pozyskała do tych zadań młodzież pełną zapału; osoby zafascynowane kulturą żydowską, gotowe na odpowiedzialną i wielostronną pomoc w działalności Centrum Społeczności Żydowskiej. Spotykamy ich tam codziennie, ich kultura bycia, uśmiech dla każdego z nas i bezinteresowna pomoc buduje specyficzną atmosferę tego miejsca. Ostatnio Agata Mucha zaprosiła do Klubu Seniora trójkę sympatycznych młodych Włochów odbywających praktyki wolontaryjne w Krakowie. Opowiedzieli nam o swoim kraju a żartobliwe scenki ukazujące w krzywym zwierciadle cechy narodowe Włochów rozbawiły nas i wzbudziły szczególną sympatię dla kraju, w którym jego obywatele potrafią śmiać się nie z cudzych ale ze swoich wad. Usłyszeliśmy też piosenki wykonane w językach różnych regionów Włoch, a spaghetti przyrządzone przez nich w kuchni klubu smakowało wyśmienicie.

11 Piotr Nawrocki NASZA GMINA 11 Doceniamy jak wiele wysiłku i serca młodzi Włosi włożyli w to aby naszym seniorom przygotować typowo włoski przysmak i zaprezentować świetnie przygotowany program ukazujący ich kraj i jego mieszkańców. Dziękujemy wszystkim Wolontariuszom pracującym dla nas w JCC i w Gminie, a z okazji ich dorocznego święta życzymy im satysfakcji z pełnionej misji oraz wielu dobrych i pięknych chwil w życiu. Otrzymujemy wiele dobra od innych ludzi, zróbmy też coś dla nich. Zbliża się święto Chanuka, przy tej okazji dajmy więc nie tylko dzieciom prezenty, wszyscy wokół nas zasługują na podarunek w postaci pomocy, ciepłych słów i uśmiechu. Krystyna Podgórska Wolontariusze z Włoch w Klubie Seniora

12 12 NASZA GMINA Młodzież z Klubu Studenckiego w Budapeszcie CHAG CHANUKA SAMEACH! Zarząd GWŻ w Krakowie oraz Redakcja gazety Nasza Gmina składają wszystkim Czytelnikom najserdeczniejsze życzenia wesołej i radosnej Chanuki. fot. Krystyna Podgórska Czas zapalania świec Koniec Szabatu Według Kalendarza Żydowskiego 5773 Wyd. Austeria godz. 15: godz. 16: godz. 15: godz. 16: godz. 15: godz. 16: godz. 15: godz. 16:42 Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie ul. Skawińska 2, Kraków Telefon: , Fax: Strona internetowa: krakow@jewish.org.pl NASZA GMINA REDAKCJA gwzkrakow@tlen.pl Tel: Krystyna Podgórska redaktor Marcin Sztejn zdjęcia Wiktor Podgórski projekt graficzny i skład Sprostowanie Wyjaśniam, że w gazecie Nasza Gmina nr 78 z dnia 1. sierpnia 2012, w artykule podpisanym moim nazwiskiem pt. Kultura Żydowska wpleciona w historię Przemyśla zamieściłem bez wiedzy i zgody Pani Józefy Kostek tekst artykułu Świat przeszły dokonany jej autorstwa, promujący wystawę judaików w naszym Muzeum, który wydrukowany został w nr 73-74/2011 Podkarpackiego Informatora Kulturalnego oraz funkcjonuje na stronie internetowej Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Autorkę przepraszam. Piotr Szal Adiunkt Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej