Formy pracy bezpośredniej z młodzieżą w kontekście budowania społeczności lokalnej ze szczególnym uwzględnieniem streetworkingu

Transkrypt

1 Formy pracy bezpośredniej z młodzieżą w kontekście budowania społeczności lokalnej ze szczególnym uwzględnieniem streetworkingu Agnieszka Walendzik-Ostrowska Katedra Pracy Socjalnej Wszechnica Świętokrzyska, Kielce Konferencja POD PARASOLEM KAZIMIERZA Kraków 5 grudnia 2012 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Społeczność lokalna gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycję, wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności i odrębności, gotowych do wspólnotowego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa Za: T. Pilch

3 Praca nad rozwojem i aktywizacją społeczności lokalnej żaden problem nie jest na tyle poważny, by nic nie dało się z nim zrobić jednostki, pracując z innymi, mogą w wielkim stopniu poprawić mechanizmy radzenia sobie z problemami i podnieść zdolność dokonywania korzystnych wyborów życiowych poprzez wspólne działanie, wymagające komunikowania się, współpracy i prowadzenia kampanii, ludzie zwyczajowo postrzegani jako bezsilni mogą zostać usłyszani i mogą poprawić jakość swojego życia

4 Kategorie osób, które uznaje się za zagrożone wykluczeniem społecznym 1/2 bez kwalifikacji, analfabeci, osoby przerywające naukę w szkole wykorzystywane dzieci, wyrastające w problemowych rodzinach młodzież, szczególnie bez doświadczeń zawodowych lub dyplomów szkolnych pracujące dzieci pozbawieni praw obywatelskich odbiorcy pomocy społecznej mieszkańcy budynków nadających się do generalnego remontu lub wyburzenia, lub mieszkający w złych sąsiedztwach

5 Kategorie osób, które uznaje się za zagrożone wykluczeniem społecznym 2/2 ci, których konsumpcja, spędzanie czasu wolnego lub inne praktyki są napiętnowane lub uznane za dewiacyjne (nadużywający alkoholu lub narkotyków, przestępcy, inaczej ubrani, mówiący, subkultury, sekty) przemieszczający się w dół struktury społecznej społecznie izolowani, bez przyjaciół i rodziny

6 Związki marginalizacji z innym zjawiskami społecznymi Bieda Bezrobocie Uzależnienia Przemoc

7 BIEDA Juwenilizacja biedy oznacza, że udział dzieci wśród ludności biednej jest większy, niż udział dzieci wśród ludności ogółem. W 2011 r. ponad 10% dzieci do lat 18 mieszkało w gospodarstwach domowych, w których poziom wydatków był niższy od ustawowej granicy ubóstwa. W konsekwencji w 2011 r. dzieci i młodzież do lat 18 stanowiły ok. 31% populacji zagrożonej skrajnym ubóstwem, podczas gdy w populacji ogółem do tej grupy wiekowej należała mniej więcej co piąta osoba. W naszym kraju ponad milion dzieci żyje w ubóstwie, a prawie 1,3 mln nie ma dostępu do podstawowych dóbr, takich jak trzy posiłki dziennie czy odpowiednie do pory roku obuwie.

8 BEZROBOCIE W sierpniu 2012 roku odnotowano wzrost liczby bezrobotnych w ujęciu miesięcznym i rocznym na koniec tego miesiąca stopa bezrobocia wynosiła 12,4%. To z kolei prowadzi do ubożenia wielu grup społecznych. Bieda jest sfeminizowana (kobieta otrzymuje średnio 80% wynagrodzenia, jakie dostaje mężczyzna w sytuacji, gdy oboje są zatrudnieni na takich samych lub podobnych stanowiskach oraz mają podobne wykształcenie i doświadczenia zawodowe)

9 UZALEŻNIENIA Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) szacuje, że w Polsce uzależnionych od alkoholu jest ok. 2% populacji (800 tys. osób). Około 1,5 mln dzieci (4% populacji) żyje w rodzinie z problemem alkoholowym.

10 PRZEMOC W 2010 r. według policyjnych statystyk (procedura Niebieskiej Karty ) zanotowano małoletnich ofiar przemocy domowej, w tym ponad 2/3 to dzieci do 13 roku życia. Faktyczna liczba dziecięcych ofiar przemocy nie jest znana. W Polsce istnieje przyzwolenie na przemoc wobec dzieci. Choć od kilkunastu lat systematycznie zmniejsza się grupa rodziców przyznających, że czasem biją dzieci, wzrasta natomiast odsetek tych, którzy twierdzą, że ich dziecko nigdy nie dostało lania: z 43% w roku 1998 do 69% w 2009.

11 Raport Edukacja małych dzieci: standardy, bariery, szanse pod red. A. Gizy Fundacja Komeńskiego, Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności oraz Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia w ramach Programu Dla Dzieci III arierach.pdf

12 1. System pomocy społecznej nie wspiera rozwoju małych dzieci. Podejmowane są działania na rzecz rodzin zagrożonych ubóstwem i patologią, co oczywiście pośrednio wpływa także na sytuację dzieci, jednak brak działań szczególnie wspierających ich edukację. 2. Brak integracji systemu pomocy i różnych instytucji, które się tym zajmują: Nie wiadomo, do kompetencji jakiej instytucji «należą» dzieci. Jeśli są w instytucjach opiekuńczo-wychowawczych, «należą» do pomocy społecznej, a jeśli są w rodzinie, «należą» do rodziny i do szkoły. Gdy dziecko sprawia trudności wychowawcze, «należy» jeszcze do kuratora i sądu. A tak naprawdę dzieci biedne są niczyje, jeśli rodzina jest dysfunkcjonalna.

13 3. W sytuacji gdy rodzic nie współpracuje z instytucją świadczącą pomoc, pomoc społeczna może nie zostać przyznana, co w konsekwencji pogorszy sytuację dziecka. 4. Działania ośrodków pomocy społecznej na rzecz dzieci są niewystarczające: są one ograniczone do dzieci, które rozpoczęły już naukę w szkołach podstawowych (którym OPS dofinansowuje dożywianie, dostarcza ubrania, współorganizuje rozdawanie wyprawek i podręczników), i nie obejmują dzieci młodszych. W dodatku niekiedy te działania mogą mieć charakter naznaczający. Zazwyczaj działania są podejmowane tylko w trakcie trwania roku szkolnego. 5. Uzależnianie rodzin od pomocy, a nie uczenie samopomocy.

14 6. Brak systemowej pomocy rodzinie w kryzysie, która zapobiegałaby zabraniu dziecka z rodziny i umieszczeniu go poza nią. 7. Specjaliści pracujący z dziećmi sędziowie, nauczyciele, lekarze nie mają niezbędnej wiedzy o prawach dziecka oraz o procedurach i działaniach, jakie należy podjąć w przypadku zaistnienia podejrzenia o krzywdzeniu dziecka. 8. Otrzymywane przez dziecko stypendium motywacyjne jest wliczane do dochodu i zmniejsza szansę rodziny na uzyskanie świadczenia z pomocy społecznej albo też wpływa na jej wysokość. Jednocześnie więc pomaga się dziecku przez udzielenie stypendium i pozbawia jego rodzinę części pomocy.

15 9. Świadczenia rodzinne nie są różnicowane regionalnie, co oznacza, że taką samą kwotę otrzyma mieszkaniec dużego miasta, gdzie koszty utrzymania są wyższe, jak i mieszkaniec wsi. 10. Brak jednoznacznych uregulowań sytuacji prawnej dzieci, które wychowują się w rodzinach patologicznych, w których rodzice nie spełniają funkcji opiekunów (NOWA USTAWA O PRZECIWDZIAŁANIU PRZEMOCY W RODZINIE). 11. Większość placówek, które zajmują się pomocą społeczną (świetlice, ogniska itp.), jest rozliczana ilościowo bierze się pod uwagę liczbę osób, która do nich przychodzi. Brakuje rozliczania jakościowego wzięcia pod uwagę tego, jaka jest jakość i efekty pomocy.

16 12. W ustawie o pomocy społecznej jest zapis o tym, że sąd, kierując dziecko do rodziny zastępczej, powinien wziąć pod uwagę opinię pracownika socjalnego. W większości spraw nie bierze. Często prowadzi to do umieszczania dzieci w patologicznych rodzinach zastępczych, które są spokrewnione. 13. Brak systemu pomocy dla rodziców, którzy stosują przemoc wobec dzieci zdecydowana większość (82%) rodzin, w których doszło do stosowania którejkolwiek przemocy (fizycznej, psychicznej, ekonomicznej, seksualnej) wobec dzieci, twierdzi, że nie korzystała z pomocy instytucji i organizacji

17 17 Powody, dla których dzieci nie korzystają z pomocy instytucji Bycie nieletnim Brak zaufania do dorosłych Strach przed nowym Wysokoprogowość programów pomocowych niedostępność dla dzieci (finansowa, organizacyjna) Bieda (poczucie wstydu) Miejsce i pozycja dziecka w społeczeństwie Złe wcześniejsze doświadczenia Życie na marginesie życia społecznego

18 18 Co to jest streetworking? Jedna z form pracy socjalnej, gdzie pracownik (streetworker) aktywnie szuka bezpośredniego kontaktu ze swymi potencjalnymi klientami w miejscach najczęściej przez nich odwiedzanych. Specyficzna metoda dotarcia do wszelkich grup, które ze względu na swoją specyfikę nie korzystają z instytucjonalnych form pomocy. Zamiennie stosowane określenia: outreach (reach docierać, out na zewnątrz) socjalna praca uliczna metoda dotarcia z zewnątrz alternatywa dla form instytucjonalnych pedagogika ulicy dot. dzieci ulicy

19 19 Zadania streetworkingu Szukanie osób, do których kierowany jest streetworking, w czasie i w miejscu, gdzie można je spotkać. Zaoferowanie im długotrwałej relacji opartej na zaufaniu i wsparcia, które zaakceptują z własnej woli. Stosowanie całościowego podejścia do osoby, bez ograniczania się do takich objawów jak przejawy przemocy, przestępczość czy uzależnienia. Proponowanie różnych działań, zarówno na poziomie indywidualnym jak i grupowym. Prowadzenie mediacji między osobami, do których kierowany jest streetworking a ich środowiskiem, jak również między różnymi partnerami i instytucjami.

20 20 Międzynarodowy przewodnik po streetworkingu Ideą przewodnią streetworkingu nie jest wyciąganie ludzi z ulicy lub z ich środowiska życiowego za wszelką cenę, zwłaszcza, jeśli chodzi o umieszczenie ich w jakiejś nowej przestrzeni społecznej, gdzie czuliby się gorzej. Niezależnie od kontekstu: czy chodzi o dziecko, młodego człowieka, czy też osobę dorosłą, towarzyszenie polega na rozwijaniu w tych ludziach szacunku do samego siebie, budowaniu własnych umiejętności niezależnie od stopnia wykluczenia i na skłanianiu ich do udziału w życiu społecznym.

21 21 Ustawa o pomocy społecznej z 2004 r. Praca socjalna działalność zawodowa mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi

22 22 Praca socjalna: podejście tradycyjne a streetwork 1/2 ELEMENTY FORMY TRADYCYJNE STREETWORKING Miejsce pracy Instytucja, dom klienta Ulica Rola klienta w poszukiwaniu kontaktu Rola pracownika Czas trwania kontaktu Aktywna Udzielenie pomocy w przypadku konkretnego problemu Ograniczony motywacją klienta oraz stopniem zaspokojenia jego oczekiwań Bierna Założenie istnienia problemu Potwierdzenie jego istnienia Przekonanie o tym klienta Udzielenie pomocy Podobnie jak w formie tradycyjnej, dodatkowo ograniczony typem odbiorcy, jego anonimowością oraz mobilnością przestrzenną

23 23 Praca socjalna: podejście tradycyjne a streetwork 2/2 ELEMENTY FORMY TRADYCYJNE STREETWORKING Ograniczenia w kontakcie Odbiorcy Charakterystyczne dla każdej sytuacji pomagania Grupy zagrożone marginalizacją Dodatkowo: brak zaufania klienta do instytucji, niechęć i podejrzliwość wobec ofert pomocowych, bariera marginalizacji Grupy marginalizowane Utożsamianie się pracownika z klientem Czasami istnieje ze względu na podobieństwo doświadczeń i sytuacji życiowej Najczęściej nie istnieje: świat pracownika i świat klienta są od siebie tak odległe, że nie przystają w żadnym fragmencie

24 24 Grupy docelowe streetworkingu Młodzież grupująca się w nieformalnych punktach spotkań Agresywne grupy młodzieży DZIECI ULICY Osoby oferujące płatne usługi seksualne Osoby zażywające środki odurzające Osoby homoseksualne (przede wszystkim mężczyźni homo- i biseksualni) grupujące się w popularnych miejscach spotkań tego środowiska Osoby bezdomne i bez stałego miejsca zamieszkania Migranci nielegalnie przebywający na terenie danego kraju Dziewczęta i kobiety przebywające w miejscach nasilenia konfliktów społecznych Mniejszości (etniczne, kulturowe, religijne) słabo zasymilowane ze społecznością lokalną

25 25 Przez dziecko do społeczności lokalnej ŚRODOWISKO RODZINA DZIECKO Streetworker Czas

26 26 Działania Szkolenia dla pracowników socjalnych nt. streetworkingu oraz pracy z dziećmi Włączanie do procedur postępowania z rodziną punktu dotyczącego sytuacji dzieci Uwzględnianie w kształceniu przed- i podyplomowym specjalistów z zakresie pracy socjalnej tematyki dziecięcej

27 27 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Agnieszka Walendzik-Ostrowska