Wpływ Internetu i gier komputerowych na występowanie zachowań patologicznych wśród dzieci i młodzieży

Transkrypt

1 Wpływ Internetu i gier komputerowych na występowanie zachowań patologicznych wśród dzieci i młodzieży Maria Kopsztejn Streszczenie: Rozwój technik multimedialnych oraz coraz bardziej rozpowszechniona dostępność do nich, powoduje, że komputer i Internet stały się nieodzownym elementem życia współczesnego człowieka. Wyszukiwanie nowych informacji, rozszerzanie wiedzy oraz rozwijanie zainteresowań, przy zastosowaniu sieci Internet, a także szybki i łatwo dostępny kontakt z mieszkańcami nawet najbardziej oddalonych zakątków świata, to główne powody dla których coraz młodsi mieszkańcy globu spędzają znaczą ilość wolnego czasu przed komputerem. Pozytywne aspekty wykorzystania Internetu w życiu zawodowym i osobistym są niepodważalne,. Jednak wraz z nimi pojawiły się też liczne zagrożenia, które szczególnie w przypadku dzieci i młodzieży mają negatywny wpływ na rozwój ich osobowości oraz kształtowanie ich postaw i zachowań. Powodując pogłębianie się zjawisk określanych mianem patologii społecznych. Do najczęściej występujących należą tu: uzależnienie od gier komputerowych oraz Internetu, agresja tradycyjna, wywołana brutalnymi przekazami medialnymi oraz agresja elektroniczna. Jednak najbardziej znamiennym zachowaniem, które zatacza coraz szersze kręgi jest zjawisko cyberprzemocy, którego skutki bardzo często powodują zagrożenie dla życia dla mało odpornych i wrażliwych ofiar. Słowa kluczowe: patologia, agresja, uzależnienia, siecioholizm, cyberprzemoc, Internet, gry komputerowe Powszechna dostępność do technologii teleinformacyjnych, w tym połączeń w ramach globalnej sieci Internet oraz wzrost znaczenia informacji i przekazów medialnych, kreujących nowe spojrzenie na rzeczywistość, stały się przejawem tworzenia nowych koncepcji, charakteryzujących funkcjonowanie społeczeństw. Jedną z nich jest koncepcja społeczeństwa informacyjnego (jap. johoka shakai), dla którego (...) komputer, Internet i wszelkie techniki cyfrowe stają się jednym z najważniejszych aspektów życia 1, a informacja jest podstawą gospodarki, polityki i kultury. Rozwój mediów masowych, a w szczególności mediów telekomunikacyjnych oraz multimediów przyczynił się do powstania nowej koncepcji, tzw. społeczeństwa medialnego (...) w którym dominującą formą kontaktów społecznych nie jest bezpośredniość, ale zapośredniczenie przez media 2, które charakteryzuje się następującymi cechami 3 : stosunki i kontakty międzyludzkie najczęściej mają charakter medialny, media tworzą swoistą rzeczywistość wirtualną i kulturę medialną, 1 Golka M., Bariery w komunikowaniu i społeczeństwo (dez)informacyjne. PWN, Warszawa 2008, s Goban-Klas T., Społeczeństwo masowe, informacyjne, sieciowe czy medialne? [w:] Ethos nr 1-2/ Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu. PWN, Warszawa 2008, s. 295.

2 telekomunikacja jest podstawą sieci i obiegu informacji we wszystkich sferach życia, prawie wszystkie działania wspomagane są poprzez techniki medialne i informacyjne, większość produktu narodowego brutto wytwarzana jest w ramach działalności sektora usług informacyjnych, telekomunikacyjnych i medialnych, informacja, wiedza i kultura są podstawowymi czynnikami wytwórczymi, są kategorią ekonomiczną, produkcja oraz obieg wiedzy i informacji ma charakter działalności gospodarczej, a rozwój społeczny oparty jest na wykorzystywaniu teleinformatyki. Termin społeczeństwo medialne nie ogranicza się jedynie do dorosłych członków społeczności globalnej, lecz w bardzo widoczny sposób odzwierciedla zainteresowania dzieci i młodzieży. Współczesne dzieci, których pierwszy kontakt z nowymi mediami rozpoczyna się w wieku przedszkolnym i które znacznie lepiej niż ich rodzice posługują się komputerami, są kształtowane, jak podaje Fern Shen na łamach tygodnika Washington Post, (...) przez trzy m - movies (filmy), muzykę i mikrochipy 4. Co oznacza, że na ich szybszy rozwój wpływają przede wszystkim media i dostępne w nich informacje. Poza szeregiem korzystnych aspektów, jakie są udziałem nowoczesnych technik komunikacyjnych (w tym głównie w obszarze rozwoju psychofizycznego dzieci), nie można zapominać o występowaniu licznych zagrożeń. Wśród najbardziej charakterystycznych zachowań patologicznych, których podłoża należy upatrywać w korzystaniu z komputera (gry komputerowe) i Internetu, należy wymienić takie zjawiska, jak: uzależnienia od Internetu (Internetoholizm, zwany również netoholizmem lub siecioholizmem) oraz agresję, w tym agresję elektroniczną, przemoc oraz cyberprzemoc. Wymienione tu zjawiska, które zaliczane są do zachowań o charakterze patologicznym, w ostatnich latach znacznie się nasiliły, stwarzając zagrożenie dla ogólnego porządku społecznego. Należy zatem zastanowić się gdzie leży ich przyczyna oraz dokonać identyfikacji czynników, które pomogą wyeliminować lub chociaż w znacznym stopniu ograniczyć ich występowanie. Pojęcie patologia (gr. pàthos cierpienie, lógos słowo), nie jest jednoznaczne, przy czym najczęściej używane jest w odniesieniu do nauki o procesach oraz stanach chorobowych występujących w biologii i medycynie 5 oraz (...) przyczynach, mechanizmach, formach, objawach i skutkach chorób fizycznych i psychicznych 6. Jest jednak również często stosowane w naukach humanistycznych. Problem polega jednak na trudności ze 4 Krzyżanowski P., Toksyczne dzieciństwo. [w:] Wprost nr 21/ Kozak S., Patologie wśród dzieci i młodzieży. Leczenie i profilaktyka. Difin, Warszawa 2007, s Okoń W. (red.), Nowy słownik pedagogiczny. Żak, Warszawa 2007, s. 299.

3 zdiagnozowaniem, co jest tym chorym organem, co jest symptomem choroby co stanowi punkt odniesienia tych zaburzeń, czyli co jest zdrowiem 7 Natomiast patologia społeczna, to (...) ogół przypadków śmierci, obniżenia poziomu moralnego, pogorszenia samopoczucia i start materialnych spowodowanych naruszeniem reguł prakseologicznych, moralnych i prawnych oraz postępowaniem autodestrukcyjnym 8. Zjawisko, które określa destruktywne oraz autodestruktywne zachowanie ludzi, grup lub też całych społeczeństw, pozostające w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności, ze światopoglądowymi wartościami, które w danym społeczeństwie są akceptowane 9. Do zachowań autodestrukcyjnych, których skutki są szczególnie niebezpieczne dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży należy zaliczyć uzależnienie od Internetu, które podobnie, jak inne uzależniania stanowi silną potrzebę wykonywania jakiejś konkretnej czynności. Organiczny, psychiczny lub psychosomatyczny przymus zaspokajania określonej potrzeby, która stoi na czele hierarchii wartości danej jednostki 10 charakteryzujący się następującymi objawami 11 : wyrazistością emocjonalnego podporządkowania zachowania realizujące potrzebę uzależnieniową stają się najważniejsze, zmianą nastrojów optymalizacja nastroju występuje tylko w czasie zachowania nałogowego, tolerancją dawkowania znieczulenie na wcześniej podawane dawki, powodujące konieczność ich zwiększania, objawami abstynenckimi zmiany psychiczne i fizyczne, występowaniem konfliktu wchodzenie w konflikty z najbliższym otoczeniem, oraz nawrotu nieudane próby zerwania z nałogiem. W przypadku uzależnienia od Internetu, nazywanego przez R. Tadeusiewicza nowym negatywnym zjawiskiem społecznym, którego ujawnienia się, można było się spodziewać (co wynika z zasady, iż prawie każda nowa technika rodzi efekt patologicznej fascynacji), lecz nie można było przewidzieć, że stanie się ono tak szeroko i intensywnie rozpowszechnione 12. Można tu mówić o największym problemie współczesnego świata, spowodowanym 7 Pospiszyl I., Patologie społeczne. PWN, Warszawa 2009, s Cyt za: Pospiszyl I., op. cit., s Podgórecki A. (red.), Zagadnienia patologii społecznej. PWN, Warszawa 1976, s Becelewska D., Hobby, przyzwyczajenie czy uzależnienie? [w:] Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, nr 3/ Pospiszyl I., op. cit., s Sowińska B., Internet jako źródło zagrożeń dla młodzieży (uzależnienie od Internetu). [w:] Gawrońska-Grystka M. (red.), Bezpieczeństwo intelektualne Polaków. Wyd. Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa w Poznaniu, Poznań 2009, s. 221.

4 komputeryzacją większości sfer życia i jego bardzo szybkim rozprzestrzenianiu się na coraz to nowych obszarach. O problemie występującym na podłożu psychicznym, w postaci takich zaburzeń, jak: fobie społeczne, narkomania, braku kontroli popędów, czy zaburzenia osobowości, prowadzące do głębokiej depresji, a nawet śmierci. Ale również o problemie społecznym, który (...) może ograniczyć ekspansję życiową człowieka, wyalienować go z otoczenia, zaburzyć potrzeby fizyczne i psychiczne, ograniczyć ambicje i dążenia 13 stając się przyczyną ubóstwa i marginalizacji społecznej. Jak powiedział neurolog prof. W. Kostowski, siecioholizm można zaliczyć do uzależnień behawioralnych, czyli tzw. zachowań kompulsywnych (przymusowych). Na podobnej zasadzie ludzie uzależniają się od hazardu czy zakupów (...) działa tu typowy układ nagrody: określona czynność czy zachowanie kojarzy się z przyjemnością i działa na odpowiedni ośrodek w mózgu. Jesteśmy zatem uzależnieni nie od Internetu (tak jak uzależniamy się od nikotyny), lecz od związanych z obecnością w sieci zachowań 14. K. Young dokonał nawet klasyfikacji siecioholizmu, wyróżniając następujące jego typy 15 : erotomanię internetową (cybersexual addiction) czyli nałogowe poszukiwanie materiałów o treściach pornograficznej oraz rozmów o tematyce seksualnej na chatroomach, uzależnienie od kontaktów społecznych - socjomanię internetową (cyber-relationship addiction), powodujące zrywanie kontaktów bezpośrednich, uzależnienie od sieci internetowej (net compulsions) - będące obsesyjnym śledzeniem, tego co się dzieje w sieci, przeciążenie informacyjne, czyli przymus pobieranie informacji (information overload) - polegający na gorączkowym przerzucaniu informacji oraz jednoczesnym uczestnictwie, w kilku listach dyskusyjnych, co prowadzi do obniżenia sprawności psychicznej, uzależnienie od komputera (computer addiction) przymus spędzania czasu przy włączonym komputerze. Zjawisko uzależnienia od sieci jest bardzo niebezpieczne, szczególnie dla dzieci, które z roku na rok coraz częściej stają się jego ofiarami. Zdaniem J. Seweryn dla młodych ludzi komputer stanowi źródło rozrywki, sposób spędzania wolnego czasu oraz formę odpoczynku, który z czasem staje się dla nich specyficznym rodzajem narkotyku, z którego nie potrafią 13 Pospiszyl I., op. cit., s Cieślik M., Sztos z czata. [w:] Wprost nr 48/2004, Woronowicz B. T., Bez tajemnic o uzależnieniach i ich leczeniu. IPiN, Warszawa tamże.

5 zrezygnować 16. Proces uzależnienia od Internetu składa się z trzech faz, które różnią się stopniem natężenia i charakteryzują się następującymi zachowaniami (rys. 1) 17 : FAZY UZALEŻNIENIA OD INTERETU I. Faza zaangażowania II. Faza zastępowania III. Faza ucieczki - zainteresowanie, - przyjemność, - odprężenie, - zafascynowanie, - odczuwanie spokoju - potrzeba stałych kontaktów z Internetem, - odczuwanie równowagi życiowej, - umysł jest stale zajęty Internetem - pogłębia się zależność od Internetu, - całkowita ucieczka od świata realnego Konieczność podjęcia leczenia Rys. 1. Fazy uzależnienia od Internetu Źródło: Wallace P., Psychologia Internetu [w:] Kozak S. Patologie wśród dzieci i młodzieży. Leczenie i profilaktyka. Difin, Warszawa 2007, s. 35. Faza I zaangażowania polega na zapoznaniu się z Internetem, poprzez poznanie jego możliwości. Zajęciu temu towarzyszy uczucie zainteresowania i oczekiwania oraz zafascynowania. Pojawiają się także symptomy odprężenia oraz przypływu sił. Nawiązanie kontaktu z innymi osobami powoduje zanikanie poczucia osamotnienie, które zastępują emocje zbliżone swym wydźwiękiem do euforii. Po krótkim okresie, w trakcie połączenia z siecią lub też bezpośrednio po nim dominuje uczucie spokoju. Faza II zastępowania powoduje potrzebę kontynuowania kontaktów zawartych w sieci, które zaczynają być niezbędne do zachowania równowagi życiowej i ulgi (ich brak wywołuje uczucie dyskomfortu). W fazie tej Internauta rezygnuje z dotychczasowych kontaktów na rzecz wspólnoty internetowej, z która coraz bardziej identyfikuje oraz z przedmiotów, które do tej pory stanowiły dla niego ważną część życia. Jego myśli coraz częściej krążą wokół Internetu i tego co będzie robić, gdy tylko połączy się z siecią, nie ograniczając wyłącznie do czasu, gdy przebywa sam, lecz również podczas spotkań z rzeczywistymi znajomymi. 16 Seweryn J., Uzależnienie od nowych mediów. e-bookowo 2008, s Kozak S., op. cit., s. 33.

6 Faza III ucieczki charakteryzuje się pogłębianiem się uzależniania, które przyjmuje postać niemożności zapanowania nad potrzebą korzystania z Internetu. W fazie tej następuje całkowita ucieczka od świata realnego. Internet nie jest już tylko narzędziem służącym do komunikacji, zbierania informacji lub rozrywki, lecz stanowi formę ucieczki przed nierozwiązanymi problemami. Sytuacja ta prowadzi do pogłębiania się depresji, oraz uczucia wyobcowania i samotność. 18 Uzależnienia, w których główną rolę odgrywa komputer nie ograniczają się wyłącznie do Internetu. Wielu młodych ludzi, spędzających wolny czas na grach komputerowych, (których treści bez wątpienia mają ogromny wpływ na ich psychikę oraz kształtowanie postaw) uległo temu nałogowi, stając się jego zakładnikami. Gry komputerowe pozwalają na aktywne uczestniczenie w wirtualnym świecie, dają możliwość decydowania o przebiegu akcji i wpływania na losy bohaterów. Ponadto podczas zabawy grą komputerową obecność drugiego człowieka, towarzysza zabawy staje się niepotrzebna, ponieważ zastępuje go komputer. Wszystkie te cechy sprawiają, że gry komputerowe dostarczają dziecku silnych przeżyć i doświadczeń, angażują emocjonalnie i nie dają uczucia nudy 19, jednocześnie powodując silne od nich uzależnienie, charakteryzujące się zamykaniem się w sobie lub jak to ma miejsce w bardzo wielu przypadkach w zachowaniach agresywnych zarówno w domu, jak i w szkole. Szukając źródeł agresji nie można pominąć faktu, że w etiologii zachowań agresywnych coraz większą rolę zaczynają odgrywać środki masowego przekazu, a zwłaszcza multimedia elektroniczne 20, w tym głównie gry komputerowe oraz Internet. Liczne gry zawierają bowiem brutalne sceny przemocy, które mają potęgować efekty oraz ukazują nieprawidłowe wzorce zachowań. Współuczestnictwo w nich może prowadzić do desensytyzacji, czyli znieczulenia. Pojawia się zobojętnienie, zmniejszenie wrażliwości i brak współczucia 21, a walka o zwycięstwo przenosi się do rzeczywistości, przejawiając się licznymi często patologicznymi zachowaniami. 18 Kozak S. op. cit. s Chruścińska E., Uzależnienia w cyberprzestrzeni wśród dzieci i młodzieży. Jak im zapobiegać? pl/getcbdfile.php?%20uzaleznienia%20w%20cyberprzestrzeni%20wsrod%20dzieci. ( ). 20 Cyt za: Wrzesień M., op. cit., s Kassatti M., Gry komputerowe fikcja czy rzeczywistość? Wpływ elektronicznej rozrywki na młodego człowieka. [w:] 17 Ogólnopolskie Sympozjum Naukowe na temat Komputer w edukacji, ( ).

7 Prawdopodobieństwo naśladowania negatywnych wzorców, występujących w grach komputerowych jest tym większe im częściej dziecko się z nimi styka, przy czym jak podaje L. Kirwil czynnikami, które w sposób szczególny wpływają na zachowania agresywne są 22 : agresja przedstawiona jest jako usprawiedliwiona i dopuszczalna, co oznacza, że jest słuszna i społecznie akceptowana, przynosi satysfakcję, jest nagradzania, a nie karana, jest równocześnie dokonywana przez wiele osób, jest demonstrowana przez atrakcyjna osobę, z którą dziecko często się utożsamia. Świat gier komputerowych to świat walki, aby przeżyć trzeba zwyciężyć, aby wygrać trzeba zabić. Jak napisały w swoim artykule opublikowanym w magazynie Aggression and Violent Behavior K. Dill i J. Dilly, w grach komputerowych opartych na przemocy: agresja jest często celem głównym: zabić przeciwników oznacza zwyciężyć i osiągnąć dzięki temu korzyść. Podczas, gdy w prawdziwym życiu zabójstwo jest przestępstwem, w przypadku tego typu gier takie właśnie zachowanie jest nagradzane bardziej niż jakiekolwiek inne: aby ułatwić graczom zadanie, do swojej dyspozycji otrzymują środki nowe i zróżnicowane. Skutkiem tego zmniejsza się empatia w kontaktach z innymi ludźmi, a pojawia się ryzyko, że gracz stanie się człowiekiem gwałtownym 23. Nie bez znaczenia są tutaj również przedstawiane często w sposób bardzo realistyczny obrazy brutalnej przemocy, dodatkowo wzmocnione przez muzykę i efekty dźwiękowe, potęgujące w ten sposób atmosferę oraz wywołując u gracza (...) silne stany emocjonalne, w których granica między symulowaną rzeczywistością gry a światem realnym łatwo się zaciera 24. Co często doprowadza do wzmożonych stanów pobudzenia, przejawiających się zwykle reakcjami niewspółmiernymi do przyczyny, wśród których najczęściej występujące to: bójki, wyzwiska, kłótnie itp. Agresja (łac. aggressio napaść) to zachowanie ukierunkowane na wyrządzenie krzywdy innym osobom, którego nie można usprawiedliwić ze społecznego punktu widzenia 25. Z punktu widzenia psychologii agresja to zachowanie fizyczne lub werbalne zmierzające do skrzywdzenia, niszczenia lub uszkadzania przedmiotów, zwierząt czy też 22 Braun-Gałkowska M., Ulfik I., Zabawa w zabijanie. Oddziaływanie przemocy prezentowanej w mediach na psychikę dziecka. Krupski i S-ka, Warszawa 2000, s Cyt za: Laniado N., Pietra G., Gry komputerowe, Internet i telewizja. Co robić gdy nasze dzieci są nimi zafascynowane? espe, Kraków 2006, s Braun-Gałkowska M., Ulfik I., op. cit., s Okoń W., op. cit., s. 19.

8 ludzi, a nawet siebie samego (autoagresja, która może prowadzić nawet do samobójstwa) 26. Jak podaje Z. Skorny agresja to swoista forma zachowania przyjmująca postać inicjowanego ataku, powodującego powstanie określonych szkód materialnych lub moralnych 27. Należy tu zwrócić uwagę na fakt, że agresja to nie tylko bójki, ale również rozpowszechnianie złośliwych plotek, wykluczanie z grupy, przezywanie i drażnienie 28. G. Cęcelek wyróżnia szereg formy agresji, w tym 29 : agresję bezpośrednią, która ma postać agresji fizycznej, werbalnej lub ekspresyjnej, pośrednią, która jest najczęściej werbalna (np. oszczerstwo). jawną lub ukrytą (np. agresywne marzenia), spontaniczną, gorącą oraz zimną - podejmowaną z premedytacją. Najczęściej stosowaną przez dzieci i młodzież formą agresji jest agresja słowna polegająca (...) na ubliżaniu, obrażaniu, wyśmiewaniu, dokuczaniu, obrzucaniu wyzwiskami, ośmieszaniu i kpieniu z innych ludzi 30. W ostatnich latach, zachowania agresywne, które zwykle miały postać werbalną, zostały zaadoptowane do możliwości Internetu i obecnie stosowane są przez znaczną część młodych ludzi w formie pisemnej, na forach, chatach, lub wysyłane przy użyciu poczty elektronicznej. Można tu mówić o nowym zjawisku, określanym mianem agresji elektronicznej rozumianej, jako: (...) zbiór wrogich zachowań, który realizowany jest za pomocą Internetu lub telefonów komórkowych, określanych zbiorczo jako tzw. nowe media lub współczesne technologie komunikacyjne 31. Nie jest to zjawisko jednorodne, gdyż akty przemocy dotyczą różnorodnych osób (typów ofiar), oraz zróżnicowanych ich relacji z agresorem (rys. 2). Zasadniczym mechanizmem tego typu zachowań jest możliwość zachowania anonimowości, co pozwala agresorowi w większym stopniu uzewnętrzniać swoje nastroje, niż miałoby to miejsce w przypadku agresji tradycyjnej, a tym samym bezkarnie dokonywać ataków na ofiarę w dowolnym miejscu i czasie. 26 Za: Augustynek A., Różne oblicza agresji. [w:] Borkowski R. (red.), Konflikty współczesnego świata. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo Dydaktyczne AGH, Kraków 2001, s Skorny Z., Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się [w:] Libiszowska-Żółkowska M., Ostrowska K. (red.), Agresja w szkole diagnoza i profilaktyka. Difin, Warszawa 2008, s Za: Wrzesień M., Społeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji młodzieży. e-bookowo 2009, s Cęcelek G., Geneza zachowań agresywnych a sposoby zapobiegania im. [w:] Przegląd Edukacyjny nr 2/ Wrzesień M., op. cit., s Za: Pyżalski J., Polscy nauczyciele i uczniowie a agresja elektroniczna zarys teoretyczny i najnowsze wyniki badań,. [w:] Jędrzejko M., Sarzała D., (red.) Człowiek i uzależnienia. ASPRA-JR Pułtusk-Warszawa 2010.

9 Agresja wobec pokrzywdzonych, odnosi się do osób dotkniętych pewnymi dysfunkcjami i/lub zaburzeniami w funkcjonowaniu, w tym: upośledzonych umysłowo, alkoholików, bezdomnych, którzy najczęściej są znieważani, poniżani lub ośmieszani. Agresja elektroniczna Mobbing elektroniczny Agresja wobec pokrzywdzonych Agresja wobec celebrytów Agresja przypadkowa Agresja wobec grup/idei Rys. 1. Typologia agresji elektronicznej Źródło: Pyżalski J., Polscy nauczyciele i uczniowie a agresja elektroniczna zarys teoretyczny i najnowsze wyniki badań,. [w:] Jędrzejko M., Sarzała D., (red.) Człowiek i uzależnienia. ASPRA-JR Pułtusk-Warszawa Agresja wobec celebrytów, czyli ludzi, których D. Boorstin w roku 1961 zdefiniował jako znanych są z tego, że są znani najczęściej sprowadza się do ostrej krytyki, czy też ośmieszaniu np. poprzez zamieszczanie przetworzonych zdjęć, czy filmów z ich udziałem. Wśród najczęściej atakowanych należy wymienić aktorów, muzyków, sportowców, polityków, dziennikarzy, oraz przedstawicieli innych sfer życia publicznego, o których często się mówi i których wizerunki są powszechnie dostępne w Internecie. Agresja przypadkowa, skierowana jest do nieznajomych, którzy stają się przedmiotem ataków najczęściej po napisaniu na forum dyskusyjnym kontrowersyjnej lub odmiennej od agresora opinii na dany temat, czy wymianie poglądów na chacie. Agresja wobec grup/idei może wynikać (...) z faktu przynależności tych osób do określonej grupy: rasowej, narodowościowej lub przejawiającej określone zainteresowania lub preferencje (np. fanów jakiegoś zespołu muzycznego, czy drużyny piłkarskiej) 32, a jej celem jest zdyskredytowanie w oczach innych danej grupy, czy też wyrażanych przez nią poglądów. Z pojęciem agresji wiąże się pojęcie przemocy, rozumiane jako: siła przeważająca czyjąś siłę; fizyczna przewaga wykorzystywana do czynów bezprawnych dokonywanych na kimś; narzucona bezprawnie władza, panowanie; czyny bezprawne, dokonywane z użyciem fizycznego przymusu; gwałtu 33, która kończy się zadawaniem bólu, okaleczeniem lub 32 tamże. 33 Szymczak M., Słownik Języka Polskiego PWN, Tom II, PWN, Warszawa 1979, s. 986.

10 śmiercią ofiary lub w przypadku przemocy psychicznej, naruszeniem ludzkiej godność 34. Wśród wielu autorów zajmujących się tematyką agresji i przemocy można spotkać pogląd, że o agresji można mówić, w przypadku, gdy obie strony konfliktu mają podobna siłę fizyczną i psychiczną, które pozwalają się bronić. Zdaniem R. M. Kaliny cechą odróżniającą agresję od przemocy jest fakt, że w akcie agresji zazwyczaj biorą udział obie strony, natomiast w akcie przemocy zaangażowana jest tylko jedna strona, agresor 35. W dobie społeczeństwa medialnego agresja z która spotkać się można każdego dnia, generowana jest przez media. Można tu mówić o zjawisku przemocy w mediach definiowanym jako: (...) wszelkie nieprzypadkowe działania z wykorzystaniem mediów godzące w osobistą wolność jednostki przez manipulacje obrazem, dźwiękiem i innymi kanałami przekazu informacji lub przyczyniające się do psychicznej, fizycznej, moralnej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji 36. Wraz z rozwojem technik teleinformacyjnych pojawiło się również nowe zjawisko, określane mianem cyberprzemocy (ang. cyberbulling), będące rodzajem mobbingu w Interecie, które obejmuje takie formy jak: oczernianie, kompromitowanie, wyszydzanie, czy też szantażowanie ludzi za pośrednictwem mediów elektronicznych, w tym przede wszystkim przy wykorzystaniu: poczty elektronicznej, czatów, komunikatorów, stron internetowych, blogów, serwisów społecznościowych, grup dyskusyjnych, serwisów SMS i MMS 37. Zjawisko cyberprzemocy coraz częściej przyjmuje formę przemocy rówieśniczej 38, której jak wskazują wyniki badań doświadcza ponad połowa dzieci w Polsce 39. Nękanie, prześladowanie, grożenie śmiercią to coraz częściej wykorzystywane przez młodych ludzi praktyki, których przyczyna tkwi w zdarzeniach z którymi spotykają się na co dzień. Brak oparcia w rodzinie, niezaspokajanie przez nią podstawowych potrzeb bezpieczeństwa i miłości (...) 40 oraz występujące w niej problemy (uzależnienia, ubóstwo, niedostosowanie społeczne), trudności w kontaktach z rówieśnikami oraz ze znalezieniem własnej tożsamości, obrazy agresji i przemocy, z którymi w bardzo dostępny sposób mogą się spotkać w Internecie, rozbudzają negatywne emocje, powodując, że dziecko ( ) przyjmuje do 34 Libiszowska- Żółkowska M., Ostrowska K. (red.), Agresja w szkole diagnoza i profilaktyka,. Difin, Warszawa 2008, s Por. Kalina R. M., Przeciwdziałanie agresji. PTHP, Warszawa 1991, s Cyt za: Siemieniecki B., Pedagogika medialna. Podręcznik akademicki. Tom I. PWN, Warszawa 2008, s Wojtasik Ł., Cyberprzemoc charakterystyka zjawiska,. [w:] Wojtasik Ł. (red.), Jak reagować na cyberprzemoc? Poradnik dla szkół. Fundacja Dzieci Niczyje, s ( ). 38 Wojtasik Ł., Charakterystyka zagrożeń dla dzieci w Internecie. ( ). 39 Wojtasik Ł., Cyberprzemoc..., op. cit., s Danowski B., Krupska A., Dziecko w sieci. Helion, Gliwice 2007, s. 16.

11 wiadomości, że świat opiera się na gwałcie i przemocy, a najszlachetniejsze cele osiągane są przy użyciu siły lub podstępu. Psychoza zagrożenia i chęć górowania nad innymi rodzi zapotrzebowanie na bycie sprytnym, bezczelnym i bezwzględnym. ( ) Pod wpływem częstego oglądania przemocy (...), widzowie nie tylko nabierają przekonania o jej normalności, ale także reagują na nią obojętnie i obojętnieją wobec sytuacji przemocy także w życiu codziennym, nie mając poczucia winy przy własnych agresywnych zachowaniach. 41. Internetową przemoc charakteryzuje wysoki poziom anonimowości sprawcy i związane z nim korzyści. W przemocy bezpośredniej, z którą najczęściej można się spotkać w szkołach lub w miejscach spotkań dzieci i młodzieży konieczne jest wykazanie się siłą fizyczną lub przewagą w grupie (najczęściej do bójek dochodzi, gdy napastnik może liczyć na pomoc ze strony kolegów lub w przypadku, gdy ma widownię, przed którą chce pokazać swoją siłę lub której chce w ten sposób zaimponować). W cyberprzemocy wystarczy rozpowszechnić informacje nakierowane przeciwko wybranej ofierze, a zostanie ona odebrana nie tylko przez znajomych lecz również innych użytkowników sieci, co znacznie poszerza pole działania. Kompromitujące zdjęcia, filmy czy informacje potrafią zrobić w Internecie bardzo szybką karierę, a ich usunięcie jest często praktycznie niemożliwe. Dodatkową uciążliwością dla ofiar cyberprzemocy jest stałe narażenie na atak, niezależnie od miejsca czy pory dnia lub nocy 42. Ta forma działań najczęściej ma na celu ośmieszenie dziecka w gronie rówieśników, czego skutki można zauważyć zarówno w zmianie zachowań ofiary (zamykanie się w sobie, trudności z koncentracją, lęki) oraz w unikaniu kontaktów z innymi (opuszczanie zajęć szkolnych, izolowanie się od rówieśników). W skrajnej postaci nękanie w sieci może doprowadzić do poważnej depresji, a nawet do samobójstwa. Zapobieganie opisanym tu zjawiskom patologicznym jest bardzo trudne, przede wszystkim z powodu braku edukacji, która uświadomiłaby społeczeństwu, jakie zagrożenia mogą stać się udziałem ich najbliższych. Dodatkowym problemem jest tutaj przyzwolenie społeczne, które w przypadku agresji oraz cyberprzemocy może mieć bardzo niebezpieczne skutki. W sytuacji tej konieczne jest współdziałanie rodziców, nauczycieli, psychologów oraz organizacji rządowych i pozarządowych, w walce z negatywnymi skutkami, jakie przekazy medialne mogą powodować u dzieci i młodzieży. Bowiem kampanie informacyjne najczęściej ograniczają się do krótkich okresów, a pogłębianie się problemu wymaga podejmowania stałych działań w tym zakresie. 41 Baran A., Dziecko a przemoc w mediach. [w:] Wychowawca nr 3/ Wojtasik Ł., Cyberprzemoc charakterystyka zjawiska. [w:] Wojtasik Ł. (red.) Jak reagować... op. cit., s. 6.

12 Bibliografia: 1. Augustynek A., Różne oblicza agresji. [w:] Borkowski R. (red.), Konflikty współczesnego świata. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo Dydaktyczne AGH, Kraków Baran A., Dziecko a przemoc w mediach. [w:] Wychowawca nr 3/ Becelewska D., Hobby, przyzwyczajenie czy uzależnienie? [w:] Problemy Opiekuńczo- Wychowawcze,nr 3/ Braun-Gałkowska M., Ulfik I., Zabawa w zabijanie. Oddziaływanie przemocy prezentowanej w mediach na psychikę dziecka. Krupski i S-ka, Warszawa Cęcelek G., Geneza zachowań agresywnych a sposoby zapobiegania im. [w:] Przegląd Edukacyjny nr 2/ Cieślik M., Sztos z czata. [w:] Wprost nr 48/2004, Woronowicz B. T., Bez tajemnic o uzależnieniach i ich leczeniu. IPiN, Warszawa Danowski B., Krupska A., Dziecko w sieci. Helion, Gliwice Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu. PWN, Warszawa Goban-Klas T., Społeczeństwo masowe, informacyjne, sieciowe czy medialne? [w:] Ethos nr 1-2/ Golka M., Bariery w komunikowaniu i społeczeństwo (dez)informacyjne. PWN, Warszawa Kalina R. M., Przeciwdziałanie agresji. PTHP, Warszawa Kozak S., Patologie wśród dzieci i młodzieży. Leczenie i profilaktyka. Difin, Warszawa Krzyżanowski P., Toksyczne dzieciństwo. [w:] Wprost nr 21/ Laniado N., Pietra G., Gry komputerowe, Internet i telewizja. Co robić gdy nasze dzieci są nimi zafascynowane? espe, Kraków Libiszowska- Żółkowska M., Ostrowska K. (red.), Agresja w szkole diagnoza i profilaktyka,. Difin, Warszawa Okoń W. (red.), Nowy słownik pedagogiczny. Żak, Warszawa Podgórecki A. (red.), Zagadnienia patologii społecznej. PWN, Warszawa Pospiszyl I., Patologie społeczne. PWN, Warszawa Pyżalski J., Polscy nauczyciele i uczniowie a agresja elektroniczna zarys teoretyczny i najnowsze wyniki badań,. [w:] Jędrzejko M., Sarzała D., (red.) Człowiek i uzależnienia. ASPRA- JR Pułtusk-Warszawa Seweryn J., Uzależnienie od nowych mediów. e-bookowo Siemieniecki B., Pedagogika medialna. Podręcznik akademicki. Tom I. PWN, Warszawa Skorny Z., Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się [w:] Libiszowska-Żółkowska M., Ostrowska K. (red.), Agresja w szkole diagnoza i profilaktyka. Difin, Warszawa Sowińska B., Internet jako źródło zagrożeń dla młodzieży (uzależnienie od Internetu). [w:] Gawrońska-Grystka M. (red.), Bezpieczeństwo intelektualne Polaków. Wyd. Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa w Poznaniu, Poznań Szymczak M., Słownik Języka Polskiego PWN, Tom II, PWN, Warszawa Wrzesień M., Społeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji młodzieży. e-bookowo Netografia: 1. Chruścińska E., Uzależnienia w cyberprzestrzeni wśród dzieci i młodzieży. Jak im zapobiegać? zieci. ( ). 2. Kassatti M., Gry komputerowe fikcja czy rzeczywistość? Wpływ elektronicznej rozrywki na młodego człowieka. [w:] 17 Ogólnopolskie Sympozjum Naukowe nt. Komputer w edukacji, ( ). 3. Wojtasik Ł., Charakterystyka zagrożeń dla dzieci w Internecie. ( ). 4. Wojtasik Ł., Cyberprzemoc charakterystyka zjawiska,. [w:] Wojtasik Ł. (red.), Jak reagować na cyberprzemoc? Poradnik dla szkół. Fundacja Dzieci Niczyje, ( ).

13