POLICJA W SYSTEMIE ZAPOBIEGANIA PRZEMOCY WOBEC DZIECKA

Transkrypt

1 Biblioteka Policjanta Prewencji Damian Kwiatkowski POLICJA W SYSTEMIE ZAPOBIEGANIA PRZEMOCY WOBEC DZIECKA (materiał dydaktyczny) Według stanu prawnego na kwiecień 2010 roku SŁUPSK 2010

2 Materiał opracowany w Zakładzie Prewencji i Ruchu Drogowego Szkoły Policji w Słupsku Korekta i redakcja językowa: GraŜyna Szot Redakcja techniczna: Zenon Trzciński Zatwierdzam i wprowadzam do uŝytku jako materiał dydaktyczny KIEROWNIK Zakładu Komunikacji Społecznej podinsp. Czesław Purowski Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku Słupsk

3 Spis treści Wstęp Problematyka społeczna Zjawisko przemocy wobec dzieci Mity i stereotypy związane z przemocą wobec dziecka Formy krzywdzenia dziecka Aspekty prawne związane z przemocą wobec dziecka Rola Policji w systemie zapobiegania przemocy wobec dziecka Policja w systemie interdyscyplinarnym Rozpoznawanie przemocy wobec dziecka Charakterystyka zachowań sprawców przemocy Postępowanie policjanta w związku z ujawnieniem przemocy wobec dziecka Profilaktyka patologii przemocy wobec dziecka Profilaktyka ukierunkowana na rodziców dziecka Profilaktyka ukierunkowana na dziecko Zakończenie Bibliografia

4 Ta strona jest pusta 4

5 Wstęp Przemoc sama w sobie jest problematyczna, często usprawiedliwiana i powszechnie akceptowana. Stosowanie przemocy w trosce o dobro dziecka jest jedną z metod wychowawczych, mającą zapewnić ochronę dziecka przed zgubnymi następstwami róŝnych form demoralizacji i patologii społecznych. Kwestie wychowawcze zawsze budziły kontrowersje mające na celu zaniechanie ingerowania w sposób wychowywania dziecka w rodzinie. Na co dzień spotykamy się z określeniem:,,nawet najgorsi rodzice to przecieŝ zawsze rodzice. MoŜe to nasza wygoda i brak chęci niesienia pomocy drugiemu człowiekowi sprawiają, Ŝe przechodzimy obojętnie obok krzywdy dziecka, moŝe brak świadomości w kwestii rozpoznawania i interpretowania przemocy jako przestępstwa i w związku z tym właściwego postępowania. Rozpatrując przemoc wobec dziecka z punktu widzenia prawnego, często widzimy, Ŝe właściwa reakcja jest moŝliwa, ponadto ujęcie to podnosi naszą świadomość. Rozpoznanie przemocy wobec dziecka to szczególny obowiązek wszystkich osób mających moŝliwości, zwłaszcza prawne, wglądu w środowisko rodzinne dziecka. Będą to z pewnością wychowawcy, pedagodzy, pracownicy pomocy społecznej, kuratorzy sądowi, ale przede wszystkim policjanci. Rozpoznanie przemocy to obowiązek zawodowy, prawny i moralny, to nie tylko właściwa reakcja i postawa, ale równieŝ związane z tym zdarzeniem wsparcie dla ofiary przemocy dziecka, to takŝe przedsięwzięcia prewencyjne, a więc wyprzedzające, podnoszące świadomość dzieci i ich opiekunów prawnych, w odniesieniu do zjawiska patologicznego, którym niewątpliwie jest krzywdzenie dziecka. 5

6 Ta strona jest pusta 6

7 1. Problematyka społeczna 1.1. Zjawisko przemocy wobec dzieci Spotykamy się ze stwierdzeniami, Ŝe nie naleŝy ingerować w cudze Ŝycie rodzinne i związane z tym kwestie wychowawcze dzieci, Ŝe dzieci są naszą własnością i moŝemy je wychowywać, jak tylko zechcemy. Stosowanie przemocy usprawiedliwiamy tradycjonalizmem, przyzwyczajeniem i edukacją wychowawczą przekazaną przez starsze pokolenia. Widzimy w niej swoistą formę komunikacji z dzieckiem, a więc kimś słabszym, zaleŝnym od nas, jako jedyną mo- Ŝliwość w rozwiązywaniu konfliktów natury wychowawczej. Przemoc zatem traktujemy jako coś normalnego, twierdzimy, Ŝe dotyczy ona tylko środowisk patologicznych i skoro nie odnosi się do nas, nie jest naszym problemem. Sami bezpieczni w swoich przekonaniach o beztroskim, szczęśliwym Ŝyciu dziecka nie dostrzegamy w stosowaniu przemocy zagroŝeń ze strony najbliŝszych: rodziców, opiekunów czy wychowawców, którzy powinni być wraŝliwi i otwarci na miłość. W naszym kraju zjawisko krzywdzenia dzieci nasiliło się szczególnie w ostatnich latach. W wyniku badań przeprowadzonych przez TNS OBOP na respondentów oraz ustaleń dotyczących 502 wywiadów z przedstawicielami grup zawodowych, które jako pierwsze stykają się z przemocą (pedagogami, policjantami, kuratorami, pracownikami słuŝby zdrowia oraz pracownikami socjalnymi ośrodków pomocy społecznej), ustalono, iŝ 15 proc. Polaków mających dzieci do 18 roku Ŝycia stosowało wobec nich przemoc przynajmniej raz, 12 proc. więcej niŝ raz, 1 proc. wiele razy. Wśród osób, które przyznały się do stosowania przemocy fizycznej wobec swoich dzieci, najwięcej 56 proc. stosowało klapsy, 20 proc. uciekało się do szarpania i popychania, 15 proc. stosowało uderzenia ścierką, paskiem lub innym przedmiotem. Przemoc psychiczną stosowało 8 proc. rodziców, a 2 proc. przemoc ekonomiczną. Do stosowania wobec swojego dziecka przemocy seksualnej przyznało się mniej niŝ 1 proc. badanych. Z badań wynika teŝ, Ŝe osoby bite w dzieciństwie często biją własne dzieci: 35 proc. bitych rodziców przynajmniej raz uderzyło swoje dziecko. Prawie jedna piąta (19 proc.) badanych przyznaje, Ŝe dopuściła się przemocy wobec swojego dziecka, gdy miała kłopoty w pracy, jedna trzecia (30 proc.) gdy miała problemy w rodzinie lub Ŝyciu osobistym 1. Mając powyŝsze na uwadze, moŝemy niestety wnioskować, Ŝe w większości polskich rodzin dochodzi do przemocy wobec dziecka, a blisko połowa naszej populacji jest zdania, Ŝe nie moŝna wychowywać dziecka bez bicia. Na uwagę zasługuje równieŝ fakt, iŝ doznawanie kar cielesnych w dzieciństwie 1 J. Górski, Polacy a przemoc wobec dzieci, LexPolonica, według stanu prawnego na 14 stycznia 2009 r. 7

8 przekłada się na stosowanie podobnych metod wychowawczych przez rodziców wobec własnych dzieci. Ze statystyk policyjnych dowiadujemy się, Ŝe w 2008 r. ponad dzieci w wieku do lat 18 było ofiarami przemocy domowej, ponadto stwierdzono przypadki wykorzystania seksualnego dziecka (przestępstwo z art. 200 k.k.), 21 przypadków czerpania korzyści z nierządu małoletnich ofiar (przestępstwo z art k.k.), ujawniono 816 przypadków prezentowania treści pornograficznych osobom małoletnim (przestępstwo z art i 3 k.k.), 13 przypadków dzieciobójstwa (przestępstwo z art. 149 k.k.) oraz 46 przypadków porzucenia małoletniej osoby poniŝej lat 15 (przestępstwo z art k.k.). Skala zjawiska nie przynosi pozytywnych stwierdzeń, a jedynie przedstawia nam rzeczywisty obraz stosowania przemocy wobec osoby małoletniej 2. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe powyŝsza statystyka dotyczy tylko ujawnionych czynów przestępczych i nie informuje nas o całości problematyki, o czynach dokonywanych,,w domowym zaciszu z dala od opinii publicznej, jak równieŝ nie obejmuje wszystkich zachowań wyczerpujących znamiona krzywdzenia dziecka Mity i stereotypy związane z przemocą wobec dziecka Akceptujemy przemoc wobec naszych dzieci, utwierdzając się w przekonaniu, Ŝe to są sprawy prywatne i nikt nie powinien w nie ingerować. Mity i stereotypy według Hanny Doroty Sasal 3 utrudniają nam prawidłowe reagowanie na akty brutalności czy okrucieństwa wobec bliskich. Według niej na szczególną uwagę zasługują powiedzenia:,,przemoc w rodzinie to sprawa prywatna, nikt nie powinien się wtrącać,,,przemoc zdarza się tylko w rodzinach z marginesu społecznego,,,przemoc jest wtedy, gdy są widoczne ślady na ciele ofiar,,,jeśli ktoś jest bity, to na to zasłuŝył,,,policja nie powinna interweniować w sprawach rodzinnych,,,ofiary przemocy w rodzinie akceptują przemoc,,,to był jednorazowy incydent, który się nie powtórzy,,,przyczyną przemocy w rodzinie jest alkohol,,,osoby uŝywające przemocy w rodzinie muszą być chore psychicznie. Oczywiście nie moŝna się zgodzić z tymi utrwalonymi przekonaniami większości społeczeństwa, gdyŝ przemoc godzi w dobro drugiego człowieka, jest to zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciwko człowiekowi, naruszające jego prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody. Interpretując art k.k., trzeba uznać, Ŝe przemoc w rodzinie jest przestępstwem. Sposób myślenia o przemocy, postawy i sądy policjanta mającego informacje o stosowanej przemocy wpływają na sposób i jakość podejmowanych przez niego działań. JeŜeli policjant stosuje przemoc wobec własnych dzieci, będzie nieczuły na krzywdę innych dzieci. 2 według stanu na 21 listopada 2009 r. 3 H.D. Sasal, Niebieskie Karty, przewodnik do procedury interwencji Policji wobec przemocy w rodzinie, Warszawa 1998, s

9 1.3. Formy krzywdzenia dziecka W stosunkach międzyludzkich doszukamy się wielu zachowań agresywnych ukierunkowanych na zadawanie bólu i cierpienia, szczególnie w najbliŝszym otoczeniu często własnym rodzinnym środowisku. Jedną z form zachowań agresywnych jest stosowanie przemocy wobec dziecka, która przejawia się w czterech wymiarach jako: 1) przemoc fizyczna jest to celowe i świadome zadawanie bólu, zmuszanie do określonego zachowania, jakiego Ŝyczy sobie lub chciałaby osoba sprawcy, to podporządkowanie sobie ofiary za pomocą siły; przemoc ta moŝe przedstawiać się jako uderzanie ręką lub rzucanie przedmiotami, szarpanie, duszenie, odpychanie, popychanie, szczypanie itp., 2) przemoc psychiczna określana w literaturze równieŝ jako przemoc emocjonalna jest najczęstszą formą przemocy wobec dziecka, to m.in. poniŝanie i upokarzanie, odrzucanie, brak zainteresowania się problemami dziecka, zmuszanie do zachowań przekraczających jego moŝliwości, niezaspokajanie potrzeb emocjonalnych, izolacja, 3) wykorzystywanie seksualne oznacza włączenie go w aktywność seksualną, której nie jest ono w stanie w pełni zrozumieć i udzielić na nią świadomej zgody i / lub na którą nie jest dojrzałe rozwojowo i nie moŝe zgodzić się w waŝny prawnie sposób, i / lub która nie jest zgodna z normami prawnymi i obyczajowymi danego społeczeństwa. Celem takiej aktywności jest zaspokojenie potrzeb seksualnych drugiej osoby. Według ONZ jest to działanie, które dotyczy wszelkich zachowań, usiłowań lub gróźb natury seksualnej powodujących lub mogących powodować szkody fizyczne, psychiczne i emocjonalne, 4) zaniedbywanie to brak inicjatywy ze strony opiekunów, rodziców ukierunkowany na niezaspokajanie podstawowych potrzeb emocjonalnych, fizycznych i materialnych dziecka, w wyniku którego dochodzi do zagroŝenia jego bezpieczeństwa Aspekty prawne związane z przemocą wobec dziecka Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Art. 40. Nikt nie moŝe być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poni- Ŝającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych. Art Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. 9

10 Art Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. KaŜdy ma prawo Ŝądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. 2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. 3. W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę moŝliwości uwzględnienia zdania dziecka. Konwencja o prawach dziecka z dnia 20 listopada 1989 r. Art Państwa-Strony podejmą wszelkie moŝliwe starania dla pełnego uznania zasady, Ŝe oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Rodzice lub w określonych przypadkach opiekunowie prawni ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka ma być przedmiotem ich największej troski. 2. W celu zagwarantowania i popierania praw zawartych w niniejszej Konwencji Państwa-Strony będą okazywały odpowiednią pomoc rodzicom oraz opiekunom prawnym w wykonywaniu przez nich obowiązków, związanych z wychowywaniem dzieci, oraz zapewnią rozwój instytucji, udogodnień i usług z zakresu opieki nad dzieckiem. 3. Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki dla zapewnienia dzieciom pracujących rodziców prawa do korzystania z usług instytucji i udogodnień z zakresu opieki nad dziećmi, do których są one uprawnione. Art Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub naduŝyć, zaniedbania bądź niedbałego traktowania lub wyzysku, a w tym wykorzystywania w celach seksualnych dzieci pozostających pod opieką rodzica(ów), opiekuna(ów) prawnego(ych) lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem. 2. Tego rodzaju środki ochronne powinny zawierać, tam, gdzie jest to właściwe, skuteczne przedsięwzięcia w celu stworzenia programów socjalnych dla realizacji pomocy dziecku oraz osobom sprawującym opiekę nad dzieckiem, jak równieŝ inne formy działań prewencyjnych dla ustalania, informowania, wszczynania i prowadzenia śledztwa, postępowania, notowania wymienionych wyŝej przypadków niewłaściwego traktowania dzieci oraz tam, gdzie jest to właściwe, ingerencji sądu. Art Dziecko pozbawione czasowo lub na stałe swego środowiska rodzinnego lub w przypadku, gdy ze względu na swoje dobro nie moŝe pozostawać w tym środowisku, będzie miało prawo do specjalnej ochrony i pomocy ze strony państwa. (...) Art. 34. Państwa-Strony zobowiązują się do ochrony dzieci przed wszelkimi formami wyzysku seksualnego i naduŝyć seksualnych. Dla osiągnięcia tych celów Państwa- -Strony podejmą w szczególności wszelkie kroki o zasięgu krajowym, dwustronnym oraz wielostronnym dla przeciwdziałania: a) nakłanianiu lub zmuszaniu dziecka do jakichkolwiek nielegalnych działań seksualnych; b) wykorzystywaniu dzieci do prostytucji lub innych nielegalnych praktyk seksualnych; c) wykorzystywaniu dzieci w pornograficznych przedstawieniach i materiałach. 10

11 Zaniedbywanie Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny Art Kto naraŝa człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty Ŝycia albo cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat JeŜeli na sprawcy ciąŝy obowiązek opieki nad osobą naraŝoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat JeŜeli sprawca czynu określonego w 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 4. Nie podlega karze za przestępstwo określone w 1 3 sprawca, który dobrowolnie uchylił groŝące niebezpieczeństwo. 5. Ściganie przestępstwa określonego w 3 następuje na wniosek pokrzywdzonego. Art Kto człowiekowi znajdującemu się w połoŝeniu groŝącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty Ŝycia albo cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez naraŝenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty Ŝycia albo cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których moŝliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej. Art Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniŝej lat 15 albo o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzuca, podlega karze pozbawienia wolności do lat JeŜeli następstwem czynu jest śmierć osoby określonej w 1, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń Art. 89. Kto, mając obowiązek opieki lub nadzoru nad małoletnim do lat 7, dopuszcza do przebywania małoletniego na drodze publicznej lub na torach pojazdu szynowego, podlega karze grzywny albo karze nagany. Art Kto, mając obowiązek opieki lub nadzoru nad małoletnim do lat 7 albo nad inną osobą niezdolną rozpoznać lub obronić się przed niebezpieczeństwem, dopuszcza do jej przebywania w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia człowieka, podlega karze grzywny albo karze nagany. 11

12 Przejawy przemocy Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny Art Kto pozbawia człowieka wolności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. 2. JeŜeli pozbawienie wolności trwało dłuŝej niŝ 7 dni lub łączyło się ze szczególnym udręczeniem, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Art Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliŝszej, jeŝeli groźba wzbudza w zagroŝonym uzasadnioną obawę, Ŝe będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. Art Kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat JeŜeli sprawca działa w sposób określony w 1 w celu wymuszenia zwrotu wierzytelności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliŝszą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zaleŝności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat JeŜeli czyn określony w 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat JeŜeli następstwem czynu określonego w 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne Ŝycie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Art Kto rozpija małoletniego, dostarczając mu napoju alkoholowego, ułatwiając jego spoŝycie lub nakłaniając go do spoŝycia takiego napoju, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Wykorzystanie seksualne Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny Art Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do JeŜeli sprawca, w sposób określony w 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat JeŜeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia wspólnie z inną osobą, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat JeŜeli sprawca czynu określonego w 1 3 działa ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5. 12

13 Art Kto, wykorzystując bezradność innej osoby lub wynikający z upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej brak zdolności tej osoby do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, doprowadza ją do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Art Kto, przez naduŝycie stosunku zaleŝności lub wykorzystanie krytycznego połoŝenia, doprowadza inną osobę do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności do lat JeŜeli czyn określony w 1 został popełniony na szkodę małoletniego, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat Karze określonej w 2 podlega, kto doprowadza małoletniego do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, naduŝywając zaufania lub udzielając mu korzyści majątkowej lub osobistej, albo jej obietnicy. Art Kto obcuje płciowo z małoletnim poniŝej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do Tej samej karze podlega, kto w celu zaspokojenia seksualnego prezentuje małoletniemu poniŝej lat 15 wykonanie czynności seksualnej. Art Kto dopuszcza się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Pornografia dziecięca Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny Art Kto publicznie prezentuje treści pornograficzne w taki sposób, Ŝe moŝe to narzucić ich odbiór osobie, która tego sobie nie Ŝyczy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 2. Kto małoletniemu poniŝej lat 15 prezentuje treści pornograficzne lub udostępnia mu przedmioty mające taki charakter albo rozpowszechnia treści pornograficzne w sposób umoŝliwiający takiemu małoletniemu zapoznanie się z nimi, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat Kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, przechowuje lub posiada albo rozpowszechnia lub publicznie prezentuje treści pornograficzne z udziałem małoletniego albo treści pornograficzne związane z prezentowaniem przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat Kto utrwala treści pornograficzne z udziałem małoletniego poniŝej lat 15, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. 4a. Kto sprowadza, przechowuje lub posiada treści pornograficzne z udziałem małoletniego poniŝej lat 15, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. 13

14 4b. Kto produkuje, rozpowszechnia, prezentuje, przechowuje lub posiada treści pornograficzne przedstawiające wytworzony albo przetworzony wizerunek małoletniego uczestniczącego w czynności seksualnej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat Sąd moŝe orzec przepadek narzędzi lub innych przedmiotów, które słuŝyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstw określonych w 1 4b, chociaŝby nie stanowiły własności sprawcy. Prostytucja i handel ludźmi Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny Art Kto, przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub wykorzystując stosunek zaleŝności lub krytyczne połoŝenie, doprowadza inną osobę do uprawiania prostytucji, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Art Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, nakłania inną osobę do uprawiania prostytucji lub jej to ułatwia, podlega karze pozbawienia wolności do lat Karze określonej w 1 podlega, kto czerpie korzyści majątkowe z uprawiania prostytucji przez inną osobę. 3. JeŜeli osoba określona w 1 lub 2 jest małoletnim, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat Karze określonej w 3 podlega, kto zwabia lub uprowadza inną osobę w celu uprawiania prostytucji za granicą. Art Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniŝej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Art Kto uprawia handel ludźmi nawet za ich zgodą, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, zajmuje się organizowaniem adopcji dzieci wbrew przepisom ustawy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego Art Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagroŝone przez przestępstwo. 2. Pokrzywdzonym moŝe być takŝe instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej. 3. Za pokrzywdzonego uwaŝa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia. 3a. W sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, o których mowa w art oraz w art Kodeksu karnego, organy Państwowej Inspekcji Pracy mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego, jeŝeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania. 14

15 4. W sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, jeŝeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji, prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania. Art Za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną, czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu. 2. JeŜeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje. 3. JeŜeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa moŝe wykonać osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje. Art KaŜdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Przepis art stosuje się odpowiednio. 2. Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy Art. 87. Rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się. Art. 92. Dziecko pozostaje aŝ do pełnoletności pod władzą rodzicielską. Art Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. 2. JeŜeli wymaga tego dobro dziecka, sąd w wyroku ustalającym pochodzenie dziecka moŝe orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców. Przepisy art. 107 i art stosuje się odpowiednio. Art JeŜeli jedno z rodziców nie Ŝyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu. 3. JeŜeli Ŝadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeŝeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę. Art Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotowywać je naleŝycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Art Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. JeŜeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga ro- 15

16 dziców, kaŝde z nich moŝe działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. 2. JednakŜe Ŝadne z rodziców nie moŝe reprezentować dziecka: 1) przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską; 2) przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małŝonkiem, chyba Ŝe czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo Ŝe dotyczy naleŝnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania. 3. Przepisy paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym. Art. 99. JeŜeli Ŝadne z rodziców nie moŝe reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy. Art Sąd opiekuńczy i inne organy władzy publicznej są obowiązane udzielać pomocy rodzicom, jeŝeli jest ona potrzebna do naleŝytego wykonywania władzy rodzicielskiej. W szczególności kaŝde z rodziców moŝe zwrócić się do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka od osoby nieuprawnionej, a takŝe zwrócić się do sądu opiekuńczego lub innego właściwego organu władzy publicznej o zapewnienie dziecku pieczy zastępczej. Art JeŜeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy moŝe zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekającym rozwód, separację bądź uniewaŝnienie małŝeństwa, albo ustalającym pochodzenie dziecka. Art JeŜeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom Ŝyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy moŝe ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania. 2. Sąd moŝe powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd moŝe pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeŝeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, i jest zasadne oczekiwanie, Ŝe będą współdziałać w sprawach dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba Ŝe dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Art Rodzice, którzy wykonywają władzę rodzicielską nad dzieckiem ubezwłasnowolnionym całkowicie, podlegają takim ograniczeniom, jakim podlega opiekun. Art JeŜeli dobro dziecka jest zagroŝone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia. 2. Sąd opiekuńczy moŝe w szczególności: 1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania lub skierować rodziców do placówek albo specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń; 2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun; 3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego; 4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi; 5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej. 16

17 3. Sąd opiekuńczy moŝe takŝe powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi. 4. W wypadku, o którym mowa w 2 pkt 5, sąd opiekuńczy zawiadamia o wydaniu orzeczenia właściwą jednostkę organizacyjną pomocy społecznej, która udziela rodzinie dziecka odpowiedniej pomocy i składa sądowi opiekuńczemu sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w terminach określonych przez sąd, a takŝe współpracuje z kuratorem sądowym. Sąd opiekuńczy, ze względu na okoliczności uzasadniające umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej, moŝe takŝe ustanowić nadzór kuratora sądowego nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim. Art W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy moŝe orzec jej zawieszenie. 2. Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie. Art JeŜeli władza rodzicielska nie moŝe być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeŝeli rodzice naduŝywają władzy rodzicielskiej lub w sposób raŝący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej moŝe być orzeczone takŝe w stosunku do jednego z rodziców. 1a. Sąd moŝe pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeŝeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem. 2. W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy moŝe władzę rodzicielską przywrócić. Art Pozbawienie władzy rodzicielskiej lub jej zawieszenie moŝe być orzeczone takŝe w wyroku orzekającym rozwód, separację albo uniewaŝnienie małŝeństwa. Art Obowiązek i prawo wykonywania bieŝącej pieczy nad osobą dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej, jego wychowania i reprezentowania w tych sprawach, a w szczególności w dochodzeniu świadczeń alimentacyjnych, naleŝą do rodziny zastępczej albo placówki opiekuńczo-wychowawczej. Pozostałe obowiązki i prawa wynikające z władzy rodzicielskiej naleŝą do rodziców dziecka. Art Sprawy doboru rodzin zastępczych oraz współdziałania sądów opiekuńczych z organami administracji państwowej w tych sprawach, a takŝe zakresu i form pomocy Państwa na rzecz dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych i zasady odpłatności rodziców za pobyt ich dzieci w tych rodzinach oraz postępowanie w tych sprawach regulują odrębne przepisy. Oddział 3 Kontakty z dzieckiem Art NiezaleŜnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. 2. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. 17

18 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego Art KaŜdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. 2. Obowiązek wymieniony w 1 ciąŝy przede wszystkim na urzędach stanu cywilnego, sądach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach Policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Art. 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o: 1) członku rodziny naleŝy przez to rozumieć osobę najbliŝszą w rozumieniu art ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm. 1) ), a takŝe inną osobę wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą; 2) przemocy w rodzinie naleŝy przez to rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1, w szczególności naraŝające te osoby na niebezpieczeństwo utraty Ŝycia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a takŝe wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Art. 3. Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się pomocy, w szczególności w formie: 1) poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego i socjalnego; 2) interwencji kryzysowej i wsparcia; 3) ochrony przed dalszym krzywdzeniem, poprzez uniemoŝliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się z osobą pokrzywdzoną; 4) zapewnienia, na Ŝądanie osoby dotkniętej przemocą, bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. Art. 12. Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków słuŝbowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z uŝyciem przemocy wobec członków rodziny, powinny niezwłocznie zawiadomić o tym Policję lub prokuratora. Art JeŜeli zachodzą przesłanki dla zastosowania tymczasowego aresztowania wobec oskarŝonego o przestępstwo, o którym mowa w art. 13 4, sąd moŝe zamiast tymczasowego aresztowania zastosować dozór Policji, pod warunkiem Ŝe oskarŝony opuści lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym, w wyznaczonym przez sąd terminie, i określi miejsce pobytu. 2. W razie opuszczenia lokalu, o którym mowa w ust. 1, ograniczenie przewidziane w art ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm. 5) moŝe takŝe polegać na powstrzymywaniu się od kontaktu z pokrzywdzonym w określony sposób. 4 Chodzi o przestępstwo popełnione z uŝyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec członka rodziny. 18

19 Ustawa o systemie oświaty nakłada na szkołę obowiązek wspomagania wychowawczej roli rodziny, a takŝe wspomagania ucznia znajdującego się w trudnej sytuacji Ŝyciowej. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty Art. 1. System oświaty zapewnia w szczególności: 1) realizację prawa kaŝdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieŝy do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju; 2) wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny; 3) moŝliwość zakładania i prowadzenia szkół i placówek przez róŝne podmioty; 4) dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do moŝliwości psychofizycznych uczniów, a takŝe moŝliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej; 5) moŝliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzieŝ niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami; 5a) opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umoŝliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych; 6) opiekę nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez umoŝliwianie realizowania indywidualnych programów nauczania oraz ukończenia szkoły kaŝdego typu w skróconym czasie; 7) upowszechnianie dostępu do szkół, których ukończenie umoŝliwia dalsze kształcenie w szkołach wyŝszych; 8) moŝliwość uzupełniania przez osoby dorosłe wykształcenia ogólnego, zdobywania lub zmiany kwalifikacji zawodowych i specjalistycznych; 9) zmniejszanie róŝnic w warunkach kształcenia, wychowania i opieki między poszczególnymi regionami kraju, a zwłaszcza ośrodkami wielkomiejskimi i wiejskimi; 10) utrzymywanie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach i placówkach; 11) upowszechnianie wśród dzieci i młodzieŝy wiedzy o zasadach zrównowaŝonego rozwoju oraz kształtowanie postaw sprzyjających jego wdraŝaniu w skali lokalnej, krajowej i globalnej; 12) opiekę uczniom pozostającym w trudnej sytuacji materialnej i Ŝyciowej; 13) dostosowywanie kierunków i treści kształcenia do wymogów rynku pracy; 13a) kształtowanie u uczniów postaw przedsiębiorczości sprzyjających aktywnemu uczestnictwu w Ŝyciu gospodarczym; 14) przygotowywanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia; 15) warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów przez organizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz kształtowanie aktywności społecznej i umiejętności spędzania czasu wolnego; 16) upowszechnianie wśród dzieci i młodzieŝy wiedzy o bezpieczeństwie oraz kształtowanie właściwych postaw wobec zagroŝeń i sytuacji nadzwyczajnych. Art. 4. Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia. 19

20 Zarządzenie nr 162 Komendanta Głównego Policji z dnia 18 lutego 2008 r. w sprawie metod i form wykonywania przez Policję zadań w związku z przemocą w rodzinie w ramach procedury Niebieskie Karty Policjant podejmuje czynności w ramach procedury Niebieskie Karty w przypadku przeprowadzania interwencji domowej wobec przemocy w rodzinie. 2. Podstawą interwencji, o której mowa w ust. 1, jest: 1) polecenie wydane przez dyŝurnego jednostki organizacyjnej Policji; 2) polecenie wydane przez inną upowaŝnioną osobę; 3) inicjatywa własna wynikająca z dokonanych ustaleń. 3. Policjant podejmuje takŝe czynności w ramach procedury Niebieskie Karty, jeŝeli podczas wykonywania innych, niŝ wymienione w ust. 1, obowiązków słuŝbowych, w tym podejmowania róŝnych interwencji, uzyskał informację o istniejącej przemocy w rodzinie bądź ma uzasadnione podejrzenie jej występowania i jednocześnie zachodzi konieczność udzielenia pomocy jej ofiarom. Rozdział 2 Zakres zadań i obowiązków policjantów w ramach procedury Niebieskie Karty Podczas przeprowadzania interwencji domowej wobec przemocy w rodzinie policjant ma obowiązek: 1) udzielenia ofiarom przemocy niezbędnej pomocy, w tym udzielenia pierwszej pomocy, wezwania pogotowia ratunkowego lub zawiadomienia innych instytucji, które mogą udzielić pomocy; 2) podjęcia, w razie potrzeby, innych niezbędnych czynności zapewniających ochronę Ŝycia, zdrowia i mienia osób będących ofiarami przemocy, włącznie z zastosowaniem, na podstawie odrębnych przepisów, wobec sprawcy przemocy środków przymusu bezpośredniego i zatrzymania; 3) ustalenia przebiegu zdarzenia i jego następstw; 4) przeprowadzenia, jeŝeli jest to moŝliwe, ze sprawcą przemocy rozmowy, w szczególności o odpowiedzialności karnej za znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą najbliŝszą lub inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zaleŝności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, oraz wezwania sprawcy do zachowania zgodnego z prawem i zasadami współŝycia społecznego; 5) przeprowadzenia na miejscu zdarzenia, w przypadkach niecierpiących zwłoki, czynności procesowych w niezbędnym zakresie, w granicach koniecznych do zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa. 2. Policjant przeprowadzający interwencję kaŝdorazowo sporządza Notatkę urzędową o przemocy w rodzinie, zwaną dalej Kartą A, której wzór określa załącznik nr 1 do zarządzenia. W zaleŝności od zaistniałych okoliczności policjant sporządza ją na miejscu interwencji lub bezpośrednio po jej zakończeniu w jednostce organizacyjnej Policji. 3. Policjant, o którym mowa w ust. 2, przekazuje ofiarom przemocy w rodzinie Informację dla ofiar przemocy w rodzinie, zwaną Kartą B, której wzór określa załącznik nr 2 do zarządzenia, informując jednocześnie o uruchomieniu procedury Niebieskie Karty i zasadach jej realizacji, w tym o moŝliwości przekazania przez Policję organom administracji rządowej i jednostkom samorządu terytorialnego bądź podmiotom, którym zleciły one realizację zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, informacji o sytuacji rodziny i potrzebie udzielenia jej pomocy. 20

21 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych Całodobowa placówka opiekuńczo-wychowawcza typu interwencyjnego, zwana dalej placówką interwencyjną, zapewnia dziecku: 1) doraźną opiekę na czas trwania sytuacji kryzysowej; 2) dostęp do kształcenia dostosowanego do jego wieku i moŝliwości rozwojowych; 3) opiekę i wychowanie do czasu powrotu do rodziny naturalnej lub umieszczenia w rodzinie adopcyjnej albo zastępczej, całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego albo socjalizacyjnego; 4) dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej odpowiedniej do zaburzeń i odchyleń rozwojowych lub specyficznych trudności w uczeniu się. 2. Placówka interwencyjna przyjmuje dzieci w sytuacjach wymagających natychmiastowego rozpoczęcia sprawowania opieki i wychowania. 3. Do placówki interwencyjnej są przyjmowane dzieci od 11. roku Ŝycia na podstawie rozstrzygnięcia sądu w sprawach opiekuńczych, niezaleŝnie od miejsca zamieszkania. W wyjątkowych przypadkach do placówki interwencyjnej mogą być przyjmowane dzieci młodsze. 4. Placówka interwencyjna moŝe specjalizować się w opiece nad niemowlętami przygotowywanymi do adopcji. 5. Placówka interwencyjna sporządza diagnozę psychologiczno-pedagogiczną dziecka i diagnozę jego sytuacji rodzinnej oraz ustala wskazania do dalszej pracy z dzieckiem. 6. Placówka interwencyjna informuje centrum pomocy o przebywających w niej dzieciach. 7. Pobyt dziecka w placówce interwencyjnej nie moŝe trwać dłuŝej niŝ 3 miesiące. W przypadku gdy postępowanie sądowe w sprawie uregulowania sytuacji prawnej dziecka jest w toku, pobyt w placówce interwencyjnej moŝe być przedłuŝony, nie dłu- Ŝej jednak niŝ o 3 miesiące. 8. Placówka interwencyjna moŝe prowadzić hostel Do placówki dziecko kieruje powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, posiadający miejsce w tej placówce. 2. JeŜeli powiat nie moŝe skierować dziecka do placówki z powodu braku odpowiedniej placówki lub z powodu braku miejsca w tego typu placówce na jego terenie, zwraca się do innego powiatu z wnioskiem o skierowanie dziecka do odpowiedniej placówki. 3. Powiat wydaje skierowanie do placówki w porozumieniu z jej dyrektorem. 4. Placówki przyjmują bez skierowania oraz bez uzyskania zgody przedstawicieli ustawowych lub bez orzeczenia sądu kaŝde dziecko w wieku poniŝej 13. roku Ŝycia i zapewniają mu opiekę do czasu wyjaśnienia sytuacji dziecka w przypadkach wymagających natychmiastowego zapewnienia dziecku opieki na polecenie sędziego, doprowadzone przez Policję, szkołę lub osoby stwierdzające porzucenie dziecka, zagroŝenie jego Ŝycia lub zdrowia [pogrubienie autora]. 5. W przypadku braku miejsc w placówce dyrektor moŝe odmówić przyjęcia dziecka, o którym mowa w ust. 4. Dyrektor jest jednak zobowiązany do przewiezienia dziecka do innej tego typu placówki, w której aktualnie jest miejsce. 21

22 6. Dzieci przyjęte do placówki w trybie, o którym mowa w ust. 4, mogą zostać przeniesione do innej placówki, w której warunki pobytu będą korzystne dla rozwoju psychofizycznego dziecka. 7. Przyjęcie niemowlęcia do placówki, o której mowa w 4 ust. 4, następuje bez skierowania oraz bez orzeczenia sądu. Zgłoszenia dokonują oddziały noworodkowe, oddziały pediatryczne, ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, Policja [pogrubienie autora] oraz inne osoby i organizacje upowaŝnione na podstawie odrębnych przepisów. 8. Podstawą skierowania do placówki jest orzeczenie sądu o umieszczeniu dziecka w placówce albo wniosek rodziców lub opiekunów prawnych o umieszczenie dziecka w placówce. 9. O skierowaniu dziecka do placówki centrum pomocy powiadamia sąd, który wydał orzeczenie o umieszczeniu dziecka w placówce. 10. Przy kwalifikowaniu dziecka do placówki rodzinnej uwzględnia się odpowiednią róŝnicę wieku między dzieckiem a dyrektorem placówki rodzinnej tak, aby usamodzielnienie dzieci umieszczonych w tej placówce nastąpiło przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez dyrektora placówki rodzinnej Przyjmowanie dzieci do placówek odbywa się przez całą dobę. 2. Dyrektor placówki, do której zostało przyjęte dziecko bez skierowania w trybie określonym w 15 ust. 4 oraz 18 ust. 1, powiadamia o tym fakcie niezwłocznie, nie później niŝ w ciągu 24 godzin, sąd oraz właściwe centrum pomocy. 3. Centrum pomocy wspólnie z dyrektorem placówki podejmuje niezbędne działania zmierzające do uregulowania sytuacji dziecka. 2. Rola Policji w systemie zapobiegania przemocy wobec dziecka 2.1. Policja w systemie interdyscyplinarnym System pomocy dzieciom krzywdzonym opiera się na współpracy wszystkich słuŝb społecznych, które z mocy prawa chronią dziecko przed bezprawną przemocą, podejmując właściwe rozwiązania problemu krzywdzenia dziecka. Główne zadanie zespołów to wypracowanie wspólnej polityki pomocowej dla dziecka krzywdzonego i jego rodziny. Współpraca pozwala na prowadzenie odpowiednich działań pomocowych polegających m.in. na wzajemnej wymianie informacji w związku ze zjawiskiem przemocy oraz monitorowaniu sytuacji prawnej, socjalnej, rodzinnej i zdrowotnej dziecka. System pomocowy tworzony jest lokalnie i w jego skład wchodzą słuŝby zainteresowane danym przypadkiem, zazwyczaj jednak tworzą go przedstawiciele oświaty (wychowawcy, nauczyciele, pedagodzy), poradni psychologicznych (psycholodzy), miejskich i gminnych ośrodków pomocy społecznej, opieki zdrowotnej (lekarze, 22

23 pielęgniarki, zwłaszcza środowiskowe), Policji, wymiaru sprawiedliwości (kuratorzy sądowi), instytucji i organizacji pozarządowych. Istotną rolę w systemie pomocy dziecku krzywdzonemu odgrywają policjanci, którzy ponoszą odpowiedzialność prawną, moralną i społeczną. Obowiązki obrony dziecka przed przemocą wpisują się w ich rolę zawodową. Ich świadomość pełnienia funkcji w zespole interdyscyplinarnym musi być na wysokim poziomie i wyraŝać się m.in. w znajomości procedur prawnych i sposobów rozwiązywania problemów, a więc algorytmów postępowania. Często to oni jako pierwsi zwracają uwagę na symptomy świadczące o krzywdzie zadawanej dziecku, to od ich umiejętności w zakresie rozpoznawania przemocy wobec dziecka oraz wsparcia dla ofiary przemocy zaleŝy zdrowie, jak równieŝ Ŝycie małoletnich ofiar. Dziecko doznające przemocy potrzebuje kontaktu z osobami potrafiącymi rozpoznawać podstawowe objawy przemocy, które nie są rozpoznawalne lub teŝ są ukrywane przez ich prawnych opiekunów, i w związku z tym oczekuje od nich właściwych reakcji. Przedstawicieli Policji z racji odgrywanej roli zawodowej nie moŝna pominąć w składzie kaŝdego zespołu interdyscyplinarnego, który powinien być powoływany w sytuacjach kryzysowych dotykających dziecko. Przepływ i waga informacji mogących przyczynić się do poprawy sytuacji dziecka krzywdzonego w głównej mierze zaleŝą od właściwej reakcji interweniującego policjanta, często jedynej osoby przyczyniającej się do przerwania kręgu tej przemocy. Nie moŝna dziecka obwiniać o to, Ŝe nie przyjdzie i wprost nie poprosi o pomoc. Rodzice, rodzina są dla niego podstawą poczucia bezpieczeństwa, niezaleŝnie od tego, jakich krzywd doznaje. Dziecko nie jest w stanie wyobrazić sobie funkcjonowania bez rodziny. Lęki te często są podsycane przez sprawcę przemocy, stąd trudno mu jest wprost prosić o pomoc w sytuacji krzywdzenia. Ujawnienie przez dziecko tego, co dzieje się w domu, często nie jest jednorazowym aktem, ale procesem rozciągniętym w czasie, gdy wysyła ono wobec osób dorosłych sygnały i bada reakcję. Dlatego naleŝy mieć na względzie nawet najmniejsze i najbardziej dyskretne sygnały ze strony dziecka, które oczekuje na pomoc Rozpoznawanie przemocy wobec dziecka Właściwa interpretacja i umiejętności rozpoznawania objawów przemocy u dziecka krzywdzonego są koniecznym elementem niesienia mu pomocy. Aby jednak dostrzec symptomy świadczące o przemocy fizycznej i psychicznej, wykorzystywaniu seksualnym i zaniedbywaniu, naleŝy pamiętać, iŝ dzieci doznające krzywdy nie zawsze chcą dzielić się takimi informacjami. Powodem jest obawa przed następstwami ujawnienia prawdy, wynikająca z zachowania się agresora sprawcy przemocy mogącej przybierać rozmaite formy: groźby, podstępu, gry na emocjach dziecka, nakłaniania do zachowania tajemnicy. Obserwując dziecko, moŝemy wykryć przypadki znęcania się nad nim. Lękliwość 23