PROPOZYCJE DALSZYCH DZIAŁAŃ I NIEZBĘDNYCH INWESTYCJI W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM, Z UWZGLĘDNIENIEM WYNIKÓW UZYSKANYCH W RAMACH PROJEKTU RIVER SHIELD

Transkrypt

1 PROJEKT UE RIVER SHIELD OCHRONA WÓD PRZED AWARYJNYMI ZANIECZYSZCZENIAMI PRZEMYSŁOWYMI RS/PL/WP5.1/R.2 Raport PROPOZYCJE DALSZYCH DZIAŁAŃ I NIEZBĘDNYCH INWESTYCJI W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM, Z UWZGLĘDNIENIEM WYNIKÓW UZYSKANYCH W RAMACH PROJEKTU RIVER SHIELD Autorzy: Marek Demidowicz Tomasz Parada Jarosław Śliwiński Zenon Zajdlic Gorzów Wlkp. kwiecień

2 SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE II. KOMENDA WOJEWÓDZKA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ W GORZOWIE WLKP Stan istniejący Działania prewencyjne Działania operacyjne Propozycje dalszych działań Działania kontynuowane Działania krótkookresowe Działania średniookresowe Działania długookresowe. 13 III. LUBUSKI URZĄD WOJEWÓDZKI W GORZOWIE WLKP. WYDZIAŁ BEZPIECZEŃSTWA I ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO Stan istniejący Propozycje dalszych działań Działania krótkookresowe Działania średniookresowe Działania długookresowe IV. WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W ZIELONEJ GÓRZE Stan istniejący 25 Zapobieganie Działanie w przypadku wystąpienia awarii. 29 Likwidacja skutków awarii.. 32 Sprawozdawczość Propozycje dalszych działań i niezbędnych inwestycji Działania kontynuowane Działania krótkookresowe Działania średniookresowe Działania długookresowe

3 V. PRZEDSIĘBIORSTWO EKSPLOATACJI RUROCIĄGÓW NAFTOWYCH PRZYJAŹŃ S.A Stan istniejący Propozycje dalszych działań Działania krótkookresowe Działania średniookresowe Działania długookresowe VI. ZAKŁAD ENERGOELEKTRYCZNY ENERGO-STIL SP. Z O.O Stan istniejący Propozycje dalszych działań Działania krótkookresowe Działania średniookresowe Działania długookresowe VII. POSUMOWANIE.. 46 Tabele końcowe Tabela 1. Kierunki dalszych działań Państwowa Straż Pożarna.. 48 Tabela 2. Kierunki dalszych działań Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego.. 49 Tabela 3. Kierunki dalszych działań Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze Tabela 4. Kierunki dalszych działań Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych Przyjaźń S.A Tabela 5. Kierunki dalszych działań Zakład Energoelektryczny ENERGO-STIL Sp. z o.o

4 I. WPROWADZENIE Niniejsze opracowanie powstało jako efekt realizacji programu River Shield w województwie lubuskim w latach W pracach nad raportem udział wzięli przedstawiciele Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej, Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego i Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Zawarto tu skondensowany opis stanu istniejącego, w szczególności opisano podstawy prawne działania i kompetencje poszczególnych służb i organów administracji, przytoczono procedury działania w poszczególnych fazach tj. przed, w trakcie i po wystąpieniu poważnej awarii, szczególnie ze skutkami w postaci zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Opisano także zagrożenia i stan zabezpieczeń w zakładach, które zostały zaliczone do stwarzających zagrożenie dla wód powierzchniowych: Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów Naftowych Przyjaźń S.A. i Zakładu Energoelektrycznego ENERGO-STIL Sp. z o.o. w Gorzowie Wlkp. Podstawowym zadaniem stojącym przed zespołem autorów było jednak wypracowanie propozycji dalszych działań i inwestycji w województwie lubuskim w zakresie ochrony wód powierzchniowych przed awaryjnym zanieczyszczeniem i zwalczania skutków tych zanieczyszczeń. Propozycje przedstawiono w ujęciu krótko, średnio i długookresowym oraz wybrano zadania priorytetowe (wyróżnione wytłuszczonym drukiem w tabelach na końcu opracowania). Autorzy zdają sobie sprawę, że jest to tylko próba zebrania i wyartykułowania tych potrzeb i że do ich realizacji niezbędne będzie m.in. zapewnienie źródeł finansowania, wykonanie projektów technicznych lub podjęcie prac legislacyjnych. 4

5 II. KOMENDA WOJEWÓDZKA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ W GORZOWIE WLKP. Komenda Wojewódzka PSP w Gorzowie Wlkp. ul. Wyszyńskiego Gorzów Wlkp. tel.: fax: sekretariat@straz.gorzow.pl 1. Stan istniejący Państwowa Straż Pożarna jest zawodową, umundurowaną i wyposażoną w specjalistyczny sprzęt formacją, przeznaczoną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami. Centralnym organem administracji rządowej w sprawach organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego oraz ochrony przeciwpożarowej jest Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Podstawowymi aktami prawnymi związanymi z funkcjonowaniem i kompetencjami Państwowej Straży Pożarnej są: ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej tj. (Dz. U. Nr 96, poz. 667 z 2006 r. ze zm.) oraz ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 147, poz z 2002 r. ze zm.). Działalność PSP w zakresie przeciwdziałania zanieczyszczeniom awaryjnym jest realizowana w 2 podstawowych obszarach: 1. działania prewencyjne, 2. działania operacyjne Działania prewencyjne Zasady działania, zakres i kompetencje dla organów państwowej straży pożarnej ustala ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. Nr 96, poz. 667 z 2006 r. ze zm.) oraz z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Poś) (tekst jednolity: Dz. U. Nr 25, poz. 150 z 2008 r.) wdrażająca Dyrektywę Rady Europy SEVESO II. 5

6 W związku z powyższym w zakresie kompetencji ustawowych komendant powiatowy PSP rozpoznaje zagrożenia pożarowe i innych miejscowe zagrożenia, natomiast Komendant Wojewódzki i powiatowy przyjmują zgłoszenie zakładu o dużym bądź zwiększonym ryzyku poważnej awarii przemysłowej. Art. 250 ust. 1 ustawy - Poś Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku jest obowiązany do zgłoszenia zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej. Art. 250 ust. 5 ustawy - Poś Każda istotna zmiana ilości lub rodzaju substancji niebezpiecznej albo jej charakterystyki fizykochemicznej, pożarowej i toksycznej, zmiana technologii lub profilu produkcji oraz zmiana, która mogłaby mieć poważne skutki związane z ryzykiem awarii, w stosunku do danych zawartych w zgłoszeniu, o którym mowa w ust. 1, powinna zostać zgłoszona właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej w terminie 14 dni przed dniem jej wprowadzenia. Kolejnym istotnym uprawnieniem PSP jest przyjmowanie programów zapobiegania poważnym awariom, do przedłożenia których są zobowiązane zakłady zwiększonego i dużego ryzyka awarii. Art. 251ust. 3 ustawy - Poś Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku przedkłada program zapobiegania awariom właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia nowego zakładu lub jego części albo w terminie 3 miesięcy od dnia zaliczenia istniejącego zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku lub do zakładu o dużym ryzyku. Uruchomienie zakładu o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku może nastąpić po upływie 14 dni od dnia otrzymania przez właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej programu zapobiegania awariom, jeśli w tym terminie organ ten nie wniesie sprzeciwu w drodze decyzji. Kolejnym aspektem prewencji jest przyjmowanie raportów o bezpieczeństwie, które opracowują i przedkładają do organu PSP zakłady dużego ryzyka awarii. 6

7 Art. 254 ust. 1 ustawy - Poś Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do przedłożenia raportu o bezpieczeństwie właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia nowego zakładu lub jego części albo w terminie roku od dnia zaliczenia istniejącego zakładu do zakładu o dużym ryzyku. Raport o bezpieczeństwie oraz jego zmiany zatwierdzane są w drodze decyzji przez Komendanta Wojewódzkiego PSP, po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Tak więc w przypadku nie przedłożenia w ustawowym terminie właściwy organ PSP może wydać decyzję: nakazującą usunięcie w określonym terminie stwierdzonych uchybień lub wstrzymującą uruchomienie albo użytkowanie instalacji, jeżeli stwierdzone uchybienia mogą powodować ryzyko wystąpienia awarii przemysłowej (na podstawie art. 373 ust. 1 ustawy Poś). Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku, przed dokonaniem zmian w ruchu zakładu mogących mieć wpływ na wystąpienie zagrożenia awarią przemysłową, jest obowiązany do przeprowadzenia analizy programu zapobiegania awariom i wprowadzenia, w razie potrzeby, zmian w tym programie. Prowadzący zakład jest obowiązany do przedłożenia komendantowi powiatowemu PSP zmian w programie zapobiegania awariom. Kolejną, istotna delegacja ustawową jest możliwość ustalania, w drodze decyzji, przez Komendanta Wojewódzkiego grupy zakładów o dużym lub zwiększonym ryzyku, w przypadku, gdy zakłady mogą oddziaływać na siebie w wyniku wystąpienia awarii w którymkolwiek z nich. Art. 258 ust. 1 ustawy - Poś Komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej może ustalić, w drodze decyzji, grupy zakładów o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku, których zlokalizowanie w niedużej odległości od siebie może zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia awarii przemysłowej lub pogłębić jej skutki, w szczególności ze względu na skoncentrowanie posiadanych rodzajów, kategorii i ilości substancji niebezpiecznych. Komendant Wojewódzki jest organem właściwym do przyjęcia wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego oraz danych niezbędnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, o ile zagrożenie ze strony zakładu wykracza poza teren, do którego zakład posiada tytuł prawny. 7

8 Art. 261 ust. 1 pkt 2 ustawy - Poś Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do dostarczenia komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, z uwzględnieniem transgranicznych skutków awarii przemysłowych. Art. 261 ust. 2 ustawy - Poś Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do przedłożenia wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia nowego zakładu lub jego części albo w terminie roku od dnia zaliczenia istniejącego zakładu do zakładu o dużym ryzyku. Prowadzący zakład o dużym ryzyku niezwłocznie zawiadamia Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej o przeprowadzonej analizie wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego i o jej rezultatach. Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do dostarczenia Komendantowi Wojewódzkiemu wykazu zawierającego dane o rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznych znajdujących się na terenie zakładu, a także do corocznego aktualizowania wykazu, według stanu na dzień 31 grudnia, w terminie do końca stycznia roku następnego. PSP prowadzi rozpoznawanie zagrożeń nie tylko w obszarze poważnych awarii ze strony zakładów zidentyfikowanych na podstawie czynności kontrolnych ale również i innych, które, na postawie wiedzy ogólnej i doświadczenia operacyjnego PSP, są lub mogą być w przyszłości przyczyną zanieczyszczenia wód, tj.: miejsc wydobycia kopalin, szlaków żeglugi śródlądowej, rurociągów zlokalizowanych w obrębie cieków, przepraw przez rzeki, tras komunikacyjnych zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie rzek, terenów zurbanizowanych. Instrumentem identyfikacji zagrożeń jest katalog zagrożeń województwa lubuskiego będący źródłem wiedzy nie tylko o instalacjach procesowych, ale również o obiektach inżynieryjnych oraz trasach komunikacyjnych mogących stanowić istotne zagrożenie dla środowiska. 8

9 1.2. Działania operacyjne Każdy, kto zauważy wystąpienie awarii, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz jednostkę organizacyjną Państwowej Straży Pożarnej lub Policji albo wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku w razie wystąpienia awarii przemysłowej jest obowiązany do natychmiastowego zawiadomienia o tym fakcie właściwego organu Państwowej Straży Pożarnej. W przypadku zakładów zidentyfikowanych jako stwarzające duże bądź zwiększone ryzyko postępowanie organów PSP jest dwutorowe. W przypadku zakładów nieposiadających zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych PSP realizuje zadania statutowe wynikające z przepisów odrębnych. W przeciwnym wypadku Komendant Wojewódzki w razie zagrożenia awarią przemysłową lub jej wystąpienia niezwłocznie przystępuje do realizacji zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego. Realizacja działań związanych z ratownictwem ekologicznym na wodach śródlądowych wiąże się z koniecznością użycia dużej ilości specjalistycznego sprzętu, który umożliwi podjęcie optymalnych działań. Wyróżnia się następujące fazy działań: Faza I ograniczenie wielkości rozlewu. Celem jest przeciwdziałanie nadmiernemu rozpływaniu się oleju na powierzchni wody przy równoczesnym pogrubianiu jego warstwy. Zadanie to realizuje się za pomocą zapór elastycznych lub sztywnych. Faza II usuwanie oleju z powierzchni wody. Celem jest usunięcie ze środowiska wodnego jak największej ilości oleju z jak najmniejszą ilością wody. Faza III gromadzenie mieszaniny wodno-olejowej. Celem jest zgromadzenie oleju wraz z towarzyszącą mu wodą na miejscu akcji bez nadmiernej dewastacji brzegu, przy użyciu beczek, zbiorników, cystern itp. Faza IV doczyszczanie powierzchni wody. Celem jest usunięcie śladowych ilości oleju, których nie udało się usunąć zbieraczami oleju, najpowszechniejszą metodą jest sorpcja. Faza V obróbka zebranej mieszaniny wodno-olejowej. Celem jest oddzielenie oleju od wody. W najprostszej wersji separacji dokonuje się w odpowiednio wykopanych i przygotowanych dołach sorpcyjnych lub w 9

10 separatorach polowych. W obu przypadkach oddzieloną wodę odprowadza się do rzeki (jeziora), zaś olej wywozi się lub spala na miejscu akcji. Warunkiem powodzenia w działaniach ratownictwa ekologicznego jest możliwie najszybsze powstrzymanie rozprzestrzeniania się plamy olejowej na powierzchni wody. Sposób postępowania w przypadku rozlewu substancji ropopochodnych zależy od dwóch głównych czynników. Od stanu konsystencji wynikającej z lepkości oleju oraz miejsca rozlewu. W zależności od lepkości produkty ropopochodne możemy podzielić na: substancje lekkie (benzyna, nafta), substancje o średniej lepkości (olej napędowy), substancje smoliste (mazuty, gudrony). Zasady wyboru miejsca na budowę pola operacyjnego: usytuowanie w miejscu zwolnionego przepływu nurtu powierzchniowego, miejsce powinno zapewniać bezpieczny i wygodny dostęp do wody, miejsce powinno posiadać dobrze skomunikowane zaplecze z dużym placem manewrowym, miejsce powinno zapewniać dobry dostęp do źródeł energetycznego zasilania, miejsce powinno zostać wyznaczone po analizie prędkości płynięcia czoła plamy, która wynosi, w zależności od szerokości rzeki od 60% do 80% prędkości nurtu. Istotnym elementem w działalności PSP są realizowane cyklicznie ćwiczenia praktyczne na wodach, z reguły płynących, których podstawowym celem jest doskonalenie umiejętności prowadzenia, kierowania i koordynacji działań ratowniczych, doskonalenie systemów alarmowania, współdziałania i dowodzenia różnymi służbami na miejscu akcji, współdziałanie służb ratowniczych województwa lubuskiego w ramach zintegrowanego systemu ratowniczego, sprawdzenie stanu gotowości do działań sił i środków wchodzących w skład Centralnego Odwodu Operacyjnego i Wojewódzkiego Odwodu Operacyjnego oraz innych podmiotów ratowniczych, doskonalenie umiejętności alarmowania strony niemieckiej w przypadku zdarzeń w strefie przygranicznej, współpraca pomiędzy polskimi i niemieckimi służbami ratowniczymi w przypadku awarii w strefie przygranicznej, 10

11 demonstracja możliwości taktyczno-technicznych jednostek ratowniczo-gaśniczych w likwidacji katastrof ekologicznych. 2. Propozycje dalszych działań W trakcie prac nad niniejszym opracowaniem zidentyfikowano tak długą listę potrzeb o różnej wadze i znaczeniu, od bardzo drobnych zakupów do poważnych inwestycji, że postanowiono zweryfikować ją pod względem ważności potrzeb. Wszystkie podane poniżej propozycje dalszych działań i zakupów inwestycyjnych są zadaniami priorytetowymi Działania kontynuowane Najważniejsze zadania kontynuowane to realizacja ustawowych zadań jednostek PSP w zwalczaniu skutków poważnych awarii oraz utrzymanie stałej gotowości do realizacji tych zadań: a) utrzymanie stałej gotowości grup specjalistycznych, b) prowadzenie ćwiczeń i manewrów, c) nadzór nad przestrzeganiem przepisów w zakładach objętych dyrektywą SEVESO II oraz innych wykorzystujących w procesie technologicznym substancje niebezpieczne, zlokalizowanych przy rzekach, d) pozyskiwanie informacji o stanie obiektów hydrotechnicznych, e) wymiana informacji ze stroną niemiecką, f) udział w szkoleniach i konferencjach, g) monitorowanie stanu stałych punktów stawiania zapór Działania krótkookresowe Wydzielenie kanału łączności bezprzewodowej dla służb ratowniczych oraz zapewnienie sprzętu do jego obsługi. Na czas działań ratowniczych KW PSP w Gorzowie Wlkp., w celu zorganizowania sprawnej łączności podczas współdziałania pomiędzy służbami, udostępnia radiotelefony dla służb współdziałających, umożliwiając prowadzenie łączności radiowej na terenie działań. Uruchomienie dodatkowych kanałów usprawni organizację łączności na potrzeby akcji, w 11

12 których udział bierze duża ilość służb. Wymaga to zgody Urzędu Regulacji Telekomunikacji w Warszawie. Nawiązanie współpracy ze specjalistami z zakresu ratownictwa chemiczno-ekologicznego. Wytypowanie specjalistów oraz podpisanie odpowiednich dokumentów na zasadzie porozumień i powołanie ich na specjalistów wojewódzkich. Osoby te w ramach współpracy będą stanowić wsparcie merytoryczne w zakresie likwidacji skutków zdarzeń. Odpowiednie dane dot. specjalisty zapisane zostaną w Systemie Wspomagania Dowodzenia, w Wojewódzkim Stanowisku Koordynacji Ratownictwa w Gorzowie Wlkp. Właściwy do danych zagrożeń specjalista powiadamiany będzie o zdarzeniu w przypadku potrzeby zasięgnięcia jego opinii. Podjęcie starań w celu uzyskania map cyfrowych głównych rzek KW PSP w Gorzowie Wlkp. nie posiada map cyfrowych umożliwiających określenie dokładnej długości rzek i innych akwenów. Pozyskanie map wymaga nakładu finansowego na ich zakup oraz na zakup oprogramowania wraz z certyfikowanymi szkoleniami Działania średniookresowe Identyfikacja potencjalnych miejsc emisji skażeń wody na terenie województwa. Obecnie zarówno ograny PSP, jak i inne współdziałające służby i inspekcje nie posiadają kompletnej ewidencji miejsc, w których używane są w procesie technologicznym substancje mogące spowodować potencjalne zagrożenie dla cieków. Brak jest także odpowiednich narzędzi prawnych do wykonania takiego wykazu. Zgodnie z obowiązującymi zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska prowadzenie takiej bazy ogranicza się do zakładów zwiększonego i dużego ryzyka dużej awarii przemysłowej posiadającej toksyczne środki przemysłowe w znaczących ilościach. Posiadanie pełnego wykazu potencjalnych źródeł emisji substancji niebezpiecznych w znaczący sposób może ułatwić identyfikację i lokalizację zdarzenia i ograniczyć w czasie negatywne jej działanie na środowisko. Stworzenie wykazu miejsc emisji skażeń wody po stronie niemieckiej. Mając na względzie fakt, że województwo lubuskie przez rzekę Odrę graniczy z Niemcami, potrzebna jest wzajemna wymiana informacji o potencjalnych zagrożeniach po obu stronach granicy. Szeroka wiedza w zakresie możliwości wystąpienia określonych 12

13 zagrożeń pozwoli na przygotowanie służb ratowniczych do prowadzenia skutecznych działań odpowiednio do występującego zagrożenia. Zwiększenie stanów etatowych komórek kontrolno-rozpoznawczych komend powiatowych/miejskich PSP. W większości jednostek organizacyjnych PSP województwa lubuskiego zadania związane z działalnością kontrolo-rozpoznawczą prowadzone są przez jedną osobę. Mając na względzie szeroki zakres działania, wynikający z przepisów szczególnych oraz innych zadań zleconych, potrzebne jest zasilenie tych jednostek przez wykwalifikowaną kadrę Działania długookresowe Zakup specjalistycznego pojazdu dowodzenia i łączności Jednym z ważniejszych zadań do realizacji długookresowej jest zakup ciężkiego samochodu dowodzenia i łączności (SCDł). Obecnie nie ma takiego pojazdu na terenie województwa lubuskiego. W zależności od wyposażenia mobilne stanowisko kierowania i dowodzenia będzie służyć do: utrzymania łączności bezprzewodowej i przewodowej w działaniach stacjonarnych i mobilnych, obróbkę danych teleinformatycznych oraz przesył i odbiór ich z różnych urządzeń. Z uwagi na różnorodność wykonywanych działań pojazd dowodzenia i łączności powinien składać się z modułów umożliwiających realizowanie poszczególnych zadań oraz umożliwiać ich rozbudowę bądź zmianę konfiguracji. Podstawowe moduły to: 1) telekomunikacyjny główne zadania to zapewnienie łączności telefonicznej dla potrzeb poszczególnych zespołów, 2) radiokomunikacyjny zapewnienie bezprzewodowej łączności radiowej, zarówno na terenie działań łączność dowodzenia, jak i w relacjach dalekosiężnych z wykorzystaniem radioprzemiennika; zamontowane urządzenia powinny umożliwić współdziałanie poszczególnych sieci radiowych według ustalonych wcześniej reguł i zasad, 3) lokalizacji pojazdów pożarniczych ratowników umożliwia wykorzystanie systemu do określania położenia ratowników bądź samochodów biorących udział w działaniach, 13

14 4) urządzeń informatycznych oraz aplikacji informatycznych zapewnienie działania sieci Internet, zarówno LAN (Local Area Network sieć wewnętrzna), jak i WAN (Wide Area Network sieć zewnętrzna), oraz zapewnienie działania aplikacji ułatwiających podejmowanie decyzji bądź wizualizację dostarczonych danych, 5) zasilania i klimatyzacji powinien zapewnić nieprzerwane działania pracujących urządzeń, zarówno na zasilaniu podstawowym, jak i awaryjnym, 6) integrujący urządzenia radiowe i telekomunikacyjne zintegrowanie urządzeń pracujących w sieci umożliwi obsługę poprzez jednego operatora. Ważnym etapem jest również zapewnienie całodobowej obsługi pojazdu pod względem technicznym (rozwijanie samochodu i jego urządzeń na stanowisku dowodzenia) oraz obsługi dyspozytorskiej. Mimo zastosowania automatyki przemysłowej w celu przyśpieszenia bądź ułatwienia rozkładania urządzeń istnieje konieczność zwiększenia stanu etatowego KW PSP w Gorzowie Wlkp. o załogę tego pojazdu. Zakup nowego sprzętu dla grup ratownictwa wodnego i chemiczno-ekologicznego oraz prowadzenie stosownych szkoleń z zakresu jego obsługi. Do podstawowych zakupów należą łodzie motorowodne płaskodenne, 9-osobowe, z silnikami zaburtowymi, wykonane ze stopów metali lekkich. Ważnym parametrem decydującym o zakupie powinna być moc silników, która powinna umożliwiać pracę na rzekach o silnym nurcie. Obsługę łodzi powinni stanowić ratownicy posiadający odpowiednie uprawnienia. W celu ograniczenia skutków awarii chemiczno-ekologicznych konieczne jest doposażenie oraz unowocześnienie posiadanej bazy sprzętowej przez PSP na terenie województwa lubuskiego. Konieczny jest zakup: 1. sprzętu do oznaczania stężeń, 2. środków ochrony osobistej, 3. aparatów do ochrony dróg oddechowych, 4. ubrań chemicznoodpornych i gazoszczelnych, 5. zapór wraz z osprzętem, 6. urządzeń do zbierania zanieczyszczeń z powierzchni wody, 7. atestowanych środków wiążących oraz rozpraszających zanieczyszczenia. Zakup wyposażenia powinien obejmować również zakup kontenerów będących przewoźnymi magazynami na sprzęt oraz wykupienie szkoleń z zakresu obsługi powyższego sprzętu. 14

15 III. LUBUSKI URZĄD WOJEWÓDZKI W GORZOWIE WLKP. WYDZIAŁ BEZPIECZEŃSTWA I ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego ul. Jagiellończyka Gorzów Wlkp. tel.: fax: wzkoliso@uwoj.gorzow.pl 1. Stan istniejący Głównym aktem prawnym nakazującym ochronę wód jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz z 2001 r. ze zm.). Znajdziemy tam zapis mówiący, że wody, jako integralna część środowiska oraz siedliska zwierząt i roślin, podlegają ochronie, niezależnie od tego czyją stanowią własność. W celu ochrony jednolitych części wód powierzchniowych podejmuje się działania polegające na unikaniu, eliminowaniu, ograniczaniu zanieczyszczenia wód, w szczególności spowodowanego przez wprowadzenie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Kolejnym bardzo ważnym aktem prawnym, który wprowadza regulacje w omawianym zagadnieniu jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. (tekst jednolity: Dz. U. Nr 25, poz. 150 z 2008 r.). Ustawa ta określa podstawowe pojęcia i definicje ochrony środowiska, z których kilka należy zacytować, mając na uwadze kwestie ochrony wód przed skażeniami. Pierwszym z nich będzie pojęcie emisji, które rozumieć należy jako wprowadzenie substancji bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi. Natomiast terminem substancja niebezpieczna określa się pierwiastki chemiczne oraz ich związki, mieszaniny lub roztwory występujące w środowisku lub powstałe w wyniku działalności człowieka, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska. Substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii. Emisja szkodliwych i niebezpiecznych substancji do środowiska może przebiegać jako zanieczyszczenie lub jako poważna awaria. 15

16 Zanieczyszczenie jest to emisja, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Natomiast pod pojęciem poważnej awarii rozumie się zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej substancji niebezpiecznych, prowadzące do powstania natychmiastowego lub opóźnionego zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, a także środowiska. Pozostając przy zapisach ustawy Prawo ochrony środowiska należy stwierdzić, iż ochrona środowiska przed poważną awarią oznacza zapobieganie zdarzeniom mogącym powodować awarię oraz ograniczenie jej skutków dla ludzi i środowiska. Prowadzący zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii, dokonujący przewozu substancji niebezpiecznych oraz organy administracji są obowiązani do ochrony środowiska przed awariami. Każdy kto zauważy wystąpienie awarii, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz jednostkę organizacyjną Państwowej Straży Pożarnej albo Policji albo wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. W razie wystąpienia awarii wojewoda, poprzez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, podejmuje działania i stosuje środki niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków, określając w szczególności związane z tym obowiązki organów administracji i podmiotów korzystających ze środowiska. O podjętych działaniach wojewoda informuje marszałka województwa. W dalszej części opracowania opisano charakter i tryb pracy struktur Wojewody reagujących na sytuacje kryzysowe na terenie województwa lubuskiego. Wojewoda zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska. Zadanie to przypisuje Wojewodzie ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie. Natomiast w ustawie z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym odnajdziemy zapisy nakazujące Wojewodzie kierowanie działaniami związanymi z monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie województwa. Na mocy tej samej ustawy wojewodowie powołują Wojewódzkie Zespoły Zarządzania Kryzysowego (WZZK), które stanowią ich organy pomocnicze w zapewnieniu wykonywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Wojewoda Lubuski ustalił skład i sposób 16

17 funkcjonowania Lubuskiego WZZK dnia 6 września 2007 r. w trybie zarządzenia. Skład Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego przedstawiono na schemacie. Przewodniczący Zespołu Wojewoda Lubuski Z-ca Przewodniczącego Dyrektor WBiZK LUW Członkowie Zespołu Dyrektor Generalny LUW Komendant Wojewódzki Policji Komendant Wojewódzki PSP Wojewódzki Lekarz Weterynarii Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego Lekarz Koordynator Ratownictwa Medycznego Dyrektor Lubuskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych Komendant Lubuskiego Oddziału Straży Granicznej Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego Zastępca Dyrektora RZGW w Szczecinie Przedstawiciel Dyrektora IMGW w Poznaniu Przedstawiciel Samorządu Województwa Lubuskiego Rzecznik Prasowy Wojewody W przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej przewodniczący Zespołu Wojewoda Lubuski zwołuje posiedzenie Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego w trybie alarmowym (nadzwyczajnym), poprzez Centrum Zarządzania Kryzysowego, określając skład osobowy, miejsce i czas rozpoczęcia posiedzenia. Przewodniczący Zespołu może zaprosić do udziału w posiedzeniu specjalistów określonej branży w zależności od zaistniałej sytuacji. W przypadku skażenia wód substancjami niebezpiecznymi do składu Zespołu wejdzie Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska. Powiadomienia członków Zespołu i zaproszonych specjalistów o miejscu i czasie rozpoczęcia posiedzenia przekazywane są telefonicznie przez pracowników Centrum Zarządzania Kryzysowego, przy wykorzystaniu systemu komputerowego przekazywania wiadomości tekstowych (SSAPIK). Następnie informacje te, opracowywane w formie pisemnej przez kierownika Centrum Zarządzania Kryzysowego, podpisywane są przez przewodniczącego Zespołu i przekazywane przy wykorzystaniu telefaksów do członków i 17

18 zaproszonych specjalistów. Po zakończeniu posiedzenia sporządzany jest protokół zawierający wypracowane w trakcie posiedzenia ustalenia i wnioski. W zależności od zaistniałej sytuacji oraz wypracowanych ustaleń Wojewoda Lubuski, szefowie służb i instytucji zgodnie z posiadanymi kompetencjami kierują w miejsce zdarzenia określone siły i środki mające na celu minimalizację skutków wystąpienia zdarzenia, zwracają się z prośbą o pomoc do sąsiednich województw i instytucji centralnych. W zależności od zaistniałej sytuacji oraz wypracowanych ustaleń następuje: podjęcie procesu czynnej koordynacji działań ratowniczych i porządkowo-ochronnych prowadzonych przez jednostki organizacyjne zaangażowane w reagowanie kryzysowe na obszarze województwa; uruchomienie wszystkich systemów, struktur ratowniczych i procedur w celu zapewnienia bezpieczeństwa; zabezpieczenie procesu stałej, całodobowej wymiany informacji w zakresie zagrożeń i podejmowanych działań oraz współdziałanie ze służbami (zespołami) innych organów administracji publicznej, resortów, organizacji pozarządowych i społecznych, monitorowanie zagrożenia, jego skutków oraz prognozowanie dalszego rozwoju zdarzeń, wypracowanie optymalnych propozycji decyzji i rozwiązań operacyjno-taktycznych mających na celu właściwe i skuteczne wykorzystanie znajdujących się w dyspozycji sił i środków ratowniczych oraz korygowanie działań podejmowanych przez stosowne służby i instytucje, koordynacja procedur związanych z dysponowaniem sił i środków na potrzeby akcji ratowniczych ze szczebla centralnego, w tym znajdujących się w dyspozycji Ministra Obrony Narodowej (w tym przypadku Jednostki Ratownictwa Chemicznego Sił Zbrojnych) oraz z zagranicy, przyjmowanie meldunków i informacji o stanie realizacji poszczególnych zadań, opracowywanie raportu z prowadzonych działań. W skład Zespołu wchodzą specjaliści z różnych dziedzin i oczywistym jest, że specyfika konkretnego zagrożenia powoduje większe lub mniejsze zaangażowanie poszczególnych członków. Podział zadań i znaczenia poszczególnych służb w zależności od charakteru sytuacji kryzysowej przedstawia siatka bezpieczeństwa. Uwzględnia ona przygotowanie odpowiednich służb do podjęcia działań w konkretnej sytuacji, a także aktualne uwarunkowania prawne. 18

19 Lp. Zdarzenia Służby, instytucje Wojewoda Lubuski Komendant Wojewódzki PSP Komendant Wojewódzki Policji Centrum Zarządzania Kryzysowego Wojewody Pełnomocnik Wojewody ds. Rat. Medycznego Woj. Inspektor Ochrony Środowiska Państwowy Woj. Inspektor Sanitarny Woj. Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa Wojewódzki Lekarz Weterynarii Woj. Inspektor Nadzoru Budowlanego Wojskowa Ochrona Ppoż. Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego Okręgowy Urząd Górniczy Poznań Dyr. Reg. Dyr. Lasów Państwowych Z. Góra, Szczecin, Poznań Dyr. Reg. Zarz. Gosp. Wodnej: Szczecin, Poznań, Wrocław Dyr. Oddz. Gen. Dyr. Dróg Publicznych Dyrektor Urzędu Celnego Urząd Dozoru Technicznego o/ Gorzów Dyrektor Urzędu Żeglugi Śródlądowej Wrocław, Szczecin Komendant Lubuskiego Oddziału Straży Granicznej Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków Rzecznik Prasowy Wojewody Lubuskiego 1. Pożary 2. Budowlane Komunikacyjne Chemiczno - ekologiczne 5. Radiologiczne 6. Infrastruktury komunalnej ogólne ob. leśnych poligonów drogowe kolejowe lotnicze wodne w komunikacji w obiektach na wodach w komunikacji w obiektach gazowej wod. kan. energetycznej ciepłowniczej dźwigowej 19

20 7. Silne wiatry, huragany 8. Obfite opady deszcz atmosferyczne śnieg 9. Powódź 10. Epidemie 11. Epizootie 12. Działania poszukiwawcze za osobami zaginionymi. Zagrożenia związane z 13. podłożeniem materiału lub urządzenia wybuchowego. Działania związane z 14. ujawnieniem niewypałów, niewybuchów. 15. Zbiorowe naruszenia porządku i bezpieczeństwa publicznego. 16. Terroryzm z wyłączeniem terroryzmu kryminalnego. łapanie zwierząt 17. szk. upraw drzew Zdarzenia roje owadów nietypowe rat. os. z zab. psych. LEGENDA: Kierujący działaniem ratowniczym instytucja wiodąca. Koordynator działań ratowniczych. Służba (instytucja) realizująca działania pomocnicze. Działanie na specjalne wezwanie. Instytucja, z którą Wojewoda Lubuski podpisał Porozumienie

21 Jeśli spojrzymy na siatkę bezpieczeństwa i skupimy się na zdarzeniach chemicznoekologicznych na wodach, to zauważymy odwzorowanie zapisów Prawa ochrony środowiska. Wojewoda występuje w roli koordynatora działań ratowniczych, kierującym akcją ratowniczą oraz instytucją wiodącą jest Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, natomiast pozostałe instytucje i służby pełnią rolę pomocniczą lub działają na specjalne wezwanie. Właściwe organy Państwowej Straży Pożarnej w razie wystąpienia awarii przemysłowej są obowiązane do: podjęcia działań operacyjno-ratowniczych we współpracy z prowadzącym zakład, a następnie do zebrania informacji niezbędnych do dokonania analizy awarii i sformułowania zaleceń dla prowadzącego zakład, sprawdzenia, czy prowadzący zakład podjął wszystkie konieczne środki zaradcze, opracowania zaleceń dotyczących zastosowania w przyszłości określonych środków zapobiegawczych, sprawdzenia czy prowadzący zakład wdrożył zalecenia właściwego organu Państwowej Straży Pożarnej. Awaryjne zanieczyszczenie wód województwa lubuskiego stanowiących granicę państwową wymaga powiadomienia strony niemieckiej. Tryb współpracy międzynarodowej i powiadamiania w tej kwestii określa Prawo ochrony środowiska. Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, który na podstawie informacji otrzymanych od prowadzącego zakład o dużym ryzyku stwierdzi, że możliwe skutki awarii przemysłowej mogą mieć zasięg transgraniczny, niezwłocznie przekazuje ministrowi właściwemu do spraw środowiska istotne dla sprawy informacje, a w szczególności raport o bezpieczeństwie oraz wewnętrzny i zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy. Minister właściwy do spraw środowiska po uzyskaniu informacji od Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej o wystąpieniu awarii na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej niezwłocznie zawiadamia państwo, na którego terytorium mogą wystąpić skutki tej awarii i przekazuje wszystkie istotne dla sprawy informacje. Minister właściwy do spraw środowiska po uzyskaniu informacji o wystąpieniu awarii przemysłowej poza terytorium Rzeczpospolitej Polskiej niezwłocznie zawiadamia o tym Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej. Główny Inspektor Ochrony Środowiska jest organem właściwym w realizacji zadań ministra właściwego do spraw środowiska w sprawach przeciwdziałania poważnym awariom, transgranicznym skutkom awarii przemysłowych oraz awaryjnym zanieczyszczeniom wód granicznych. W razie wystąpienia awarii Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska może w drodze decyzji zarządzić przeprowadzenie właściwych badań dotyczących przyczyn, przebiegu i skutków awarii, a także wydać zakazy lub ograniczenia w korzystaniu ze środowiska. Jeżeli charakter awarii uzasadnia konieczność podjęcia szybkich działań, a w 21

22 szczególności gdy ich zaniechanie mogłoby spowodować zwiększenie zagrożenia życia i zdrowia ludzi lub bezpośrednie zagrożenie pogorszenia stanu środowiska w znacznych rozmiarach, decyzja może być ogłoszona ustnie, a informacja o tym zaprotokołowana. Ważnym elementem współpracy podczas usuwania skutków skażenia wód będzie Centrum Zarządzania Kryzysowego Wojewody Lubuskiego, które stanowi punkt obsługi kancelaryjnej WZZK. Oprócz zadania wezwania członków Zespołu będzie pełnić funkcję całodobowego punktu wymiany informacji, nawiąże stałą współpracę z Centrum Zarządzania Kryzysowego Wojewody Zachodniopomorskiego, wprowadzi procedurę powiadamiania o zagrożeniu starostów, wójtów, burmistrzów, prezydentów miast za pomocą dostępnych środków: programu SSAPIK, telefonicznie, przez telefaksy lub sieć radiową, a także sformułuje komunikat ostrzegawczy kierowany do społeczeństwa przez media. Centrum Zarządzania Kryzysowego przyjmie, sformułuje i podda decyzji Wojewody zapotrzebowanie na środki będące w bezpośredniej dyspozycji Wojewody Lubuskiego jako Szefa Obrony Cywilnej Województwa. Środkami tymi mogą być np. zasoby Wojewódzkiego Magazynu OC takie jak odzież ochronna lub sprzęt pływający, czy też w przypadkach szczególnych Lotnicza Formacja Obrony Cywilnej sformowana z członków Aeroklubu Ziemi Lubuskiej, stacjonująca na lotnisku w Przylepie. 2. Propozycje dalszych działań i inwestycji W tym rozdziale określono podstawowe propozycje dalszych działań i inwestycji, mogących mieć wpływ na usprawnienie i zwiększenie efektywności usuwania skutków awarii przemysłowych na wodach w zakresie zarządzania kryzysowego, reprezentowanego przez władze administracyjne szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego. Zestawiono je też w tabeli nr 2 na końcu opracowania drukiem wytłuszczonym wyróżniono zadania priorytetowe. Proponowane zmiany w zakresie poprawy ochrony wód przed awariami powinny iść w czterech kierunkach: 1. podniesie świadomości społecznej w zakresie wspólnej ochrony wód, 2. zmiany prawne w obszarze obrony cywilnej, 3. wyposażanie w nowoczesny sprzęt formacji obrony cywilnej i ochotniczej straży pożarnej, 4. doprowadzenie do powstania stałego systemu monitorowania wód i ostrzegania ludności. 22

23 2.1. Działania krótkookresowe W perspektywie krótkookresowej najpilniejszym działaniem, zaliczonym do działań priorytetowych, jest zakup i gromadzenie sprzętu ratownictwa ekologicznego, o które musiałyby się powiększyć stany magazynów ochotniczej straży pożarnej i terenowych formacji obrony cywilnej tj. formacji mobilnych, składających się z mieszkańców miejscowości, które potencjalnie mogą zostać dotknięte awarią. Z licznych doświadczeń wynika, że udział w akcji ratowniczej sił miejscowych ma ogromny wpływ na ich zaangażowanie w działaniach ratowniczych, traktowanych często jako obrona własnych domostw i rodzin. Konieczne jest podejmowanie kolejnych kroków mających na celu koordynację i harmonijne współdziałanie systemów łączności różnych służb oraz dalsza rozbudowa systemu łączności i alarmowania w województwie. Następne działanie krótkoterminowe to przeprowadzenie szkoleń pracowników administracji publicznej w zakresie reagowania na awaryjne zanieczyszczenie wód Działania średniookresowe Wśród działań średniookresowych bardzo ważnym zadaniem jest edukacja społeczeństwa, w tym głównie osób, które z racji zamieszkania lub wykonywanych zadań przebywają w pobliżu rzek i mogą stanowić najszybsze źródło informacji o zauważeniu skutków awaryjnego zanieczyszczenia wód. Popularyzacja podstawowej wiedzy z zakresu ochrony wód oraz reagowania na przypadki zanieczyszczania wód może powinna być prowadzona m.in. w środowiskach wiejskich, w czasie spotkań wiejskich, dożynek itp., w szkołach z praktycznym poznawaniem środowiska wodnego, a nawet w zakładach pracy najlepiej w formie konkursów, pokazów sprzętu i działań ratowniczych, czy też innych atrakcyjnych form edukacyjno-promocyjnych. Najistotniejsze w perspektywie średnioterminowej jest przyjęcie nowoczesnych rozwiązań legislacyjnych w zakresie Obrony Cywilnej. Wypracowanie szczegółowych zasad tworzenia Formacji Obrony Cywilnej (w tym zakładowych formacji ratownictwa chemicznego) oraz ich użycia w warunkach pokoju w celu wsparcia profesjonalnych sił w działań związanych z usuwaniem skutków awarii na rzekach. Zadanie to szczegółowo rozpisano w tabeli nr 2. Jest to zadanie uznane za priorytetowe. 23

24 2.3. Działania długookresowe Działaniami priorytetowymi w planowaniu długookresowym jest dalsza rozbudowa sieci alarmowania z docelowym wyposażeniem wszystkich miejscowości położonych nad wodami w sprzęt alarmowy oraz budowa systemu obserwacji miejsc newralgicznych pod względem zagrożenia zanieczyszczenia wód. Stworzenie sieci punków monitorowania rzek w miejscach potencjalnych zagrożeń, takich jak przeprawy rzeczne i zakłady stosujące w procesie technologicznym niebezpieczne substancje chemiczne. Kolejne zadanie to zwiększenie ilości miejsc dostępu do wody dla służb prowadzących akcję ratowniczą, odpowiednie oczyszczenie brzegu cieku, przygotowanie dróg dojazdu dla pojazdów ze specjalistycznym wyposażeniem oraz stałe utrzymywanie przez zarządców cieku i terenów przyległych ustalonych punktów prowadzenia akcji ratowniczych w stanie umożliwiającym jej skuteczny przebieg. W przypadku sformułowania takich potrzeb przez Komendanta Wojewódzkiego PSP zadanie to powinno zostać skierowane do realizacji. 24

25 IV. WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W ZIELONEJ GÓRZE Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze ul. Siemiradzkiego Zielona Góra tel.: fax: zgora@pios.gov.pl zgora.pios.gov.pl 1. Stan istniejący Działania w zakresie zapobiegania i zwalczania poważnych awarii, w tym również awaryjnego zanieczyszczenia wód spowodowanego awariami obok kontroli przestrzegania przepisów o ochronie środowiska w zakładach i badania stanu środowiska (monitoring) należy do podstawowych zadań Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska (WIOŚ), określonych w art. 2, ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (IOŚ) (tekst jednolity: Dz. U. Nr 44, poz. 287 z 2007 r. ze zmianami) oraz szczegółowo opisanych w tytule IV ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Poś) (tekst jednolity: Dz. U. Nr 25, poz. 150 z 2008 r.). Do podstawowych kompetencji Inspekcji Ochrony Środowiska należy zaliczyć: 1. kontrole przestrzegania przepisów w dziedzinie ochrony środowiska, w tym kontrole zakładów, 2. badanie stanu środowiska w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, 3. przeciwdziałanie poważnym awariom. Działalność WIOŚ w zakresie przeciwdziałania zanieczyszczeniom awaryjnym jest realizowana w 4 podstawowych obszarach: 1. zapobieganie, 2. działanie w trakcie awarii, 3. usuwanie skutków awarii, 4. sprawozdawczość Zapobieganie Podstawowym elementem rozpoznawania zagrożeń wystąpienia poważnej awarii jest wiedza zgromadzona w trakcie działalności kontrolnej prowadzonej na podstawie uprawnień 25

26 wynikających z ustawy o IOŚ oraz uzyskana z wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi organami i służbami, w tym szczególnie z Państwową Strażą Pożarną, Policją, Państwową Inspekcją Sanitarną, Strażą Graniczną, Wojewodą, Marszałkiem, urzędami gmin i starostwami. Obowiązek prowadzenia kontroli przez WIOŚ wynika z następujących przesłanek ustawowych: Art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o IOŚ Art. 2 ust. 1 pkt 10 ustawy o IOŚ Art. 29 pkt 1 ustawy o IOŚ Kontrola eksploatacji instalacji i urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem. Inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania poważnym awariom oraz usuwania ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego. Kontrola podmiotów, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnej awarii. Art. 31 ust. 1 ustawy o IOŚ Inspekcja Ochrony Środowiska dokonuje co najmniej raz w roku kontroli w zakładach o dużym ryzyku, a co najmniej raz na 2 lata w zakładach o zwiększonym ryzyku. Należy zwrócić uwagę na obowiązek prowadzenia kontroli w zakładach dużego ryzyka, co najmniej 1 raz w roku i zwiększonego ryzyka, co najmniej 1 raz na dwa lata. Jest to wynik implementacji do polskiego prawa Dyrektywy Seveso II. Inspekcja, obok organów Państwowej Straży Pożarnej, jest pierwszym adresatem zgłoszeń zakładów dużego ryzyka (ZDR) i zwiększonego ryzyka (ZZR), jak również programów zapobiegania poważnym awariom (ZDR i ZZR) oraz raportów o bezpieczeństwie (ZDR). Wszelkie zmiany w raporcie o bezpieczeństwie, mogące wynikać np. ze zmiany stanów magazynowych substancji niebezpiecznych lub zmian w instalacjach procesowych, powinny być niezwłocznie zgłaszane do Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej i Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Obowiązek wymiany informacji, m.in. o kontrolach, z innymi organami i służbami wynika zaś z następujących przepisów prawnych: Art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy o IOŚ Art. 17 ust. 1ustawy i IOŚ Współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz organami administracji państwowej i rządowej, samorządu terytorialnego i obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi i opiekunami społecznymi. Inspekcja Ochrony Środowiska współdziała w wykonywaniu czynności kontrolnych z innymi organami kontroli, w tym z Państwową Inspekcją Sanitarną, organami administracji państwowej i rządowej, organami samorządu terytorialnego, organami obrony cywilnej oraz organizacjami społecznymi. 26

27 Art. 29 ust. 2 ustawy o IOŚ Prowadzenie szkoleń dla organów administracji oraz podmiotów, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnej awarii. Realizacja ww. obowiązków to najważniejsze zadania WIOŚ w obszarze zapobiegania w zakresie rozpoznania, ewidencjonowania i kontrolowania potencjalnych źródeł awarii przede wszystkim w instalacjach procesowych. W zakresie uprawnień kontrolnych WIOŚ: Art. 12 ust. 1 ustawy o IOŚ Wydaje zarządzenia pokontrolne. Wydaje na podstawie odrębnych przepisów decyzje administracyjne. Wszczyna egzekucję, jeżeli obowiązek wynika z mocy prawa lub decyzji administracyjnych. Art. 12 ust. 3 ustawy o IOŚ Żąda od kierownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej przeprowadzenia postępowania służbowego lub innego przewidzianego prawem postępowania przeciwko osobom winnym dopuszczenia do uchybień i poinformowania go, w określonym terminie, o wynikach tego postępowania i o podjętych działaniach. Art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy o IOŚ Art. 12 ust. 4 pkt 1 ustawy o IOŚ Może podejmować decyzje wstrzymujące działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska lub naruszeniem warunków korzystania ze środowiska Może wydać decyzję w przedmiocie wstrzymania działalności powodującej naruszenie wymagań ochrony środowiska, jeżeli zachodzi bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia ludzi albo bezpośrednie zagrożenie zniszczenia środowiska w znacznych rozmiarach. Art. 364 ustawy - Poś Może wydawać decyzje o wstrzymaniu działalności prowadzonej przez podmiot korzystający ze środowiska albo osobę fizyczną, powodującej pogorszenie stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagrażającej życiu lub zdrowiu ludzi, w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla zapobieżenia pogarszaniu się stanu środowiska. Szczególnie restrykcyjny jest zapis zawarty w art. 12, ust 4 pkt 1 ustawy o IOŚ, który stanowi, że wojewódzki inspektor ochrony środowiska może upoważnić inspektora do wydania w trakcie kontroli decyzji w przedmiocie wstrzymania działalności powodującej naruszenie wymagań ochrony środowiska, jeżeli zachodzi bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia ludzi albo bezpośrednie zagrożenie zniszczenia środowiska w znacznych rozmiarach. Należy zwrócić uwagę, że o ile przepisy wymienione w tabelach wymagają prowadzenia postępowania administracyjnego zgodnie z terminami określonymi w kodeksie 27

28 postępowania administracyjnego, to decyzja na podstawie art. 12, ust 4 może być wydana natychmiast i rodzi takie same skutki kodeksowe, jak decyzje wydane w normalnym trybie. Oprócz kontroli w zakładach WIOŚ może wystąpić do każdego organu administracji państwowej i rządowej oraz organu samorządu terytorialnego o udzielenie informacji lub udostępnienie dokumentów i danych związanych z ochroną środowiska: Art. 16 ust. 1 ustawy o IOŚ Występowanie do każdego organu administracji państwowej i rządowej oraz organu samorządu terytorialnego o udzielenie informacji lub udostępnienie dokumentów i danych związanych z ochroną środowiska. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w działalności tych organów (np. na etapie wydawania decyzji lokalizacyjnych dla zakładu stwarzającego potencjalnie zagrożenie dla otaczających obszarów) w zakresie przepisów o ochronie środowiska WIOŚ kieruje do nich wystąpienie, którego treścią może być w szczególności wniosek o: 1) wszczęcie postępowania administracyjnego, 2) dopuszczenie do udziału w toczącym się postępowaniu. W przypadku skierowania wystąpienia, o którym mowa powyżej WIOŚ przysługują prawa strony w postępowaniu administracyjnym i postępowaniu przed sądem administracyjnym. Wyniki kontroli WIOŚ ma obowiązek udostępniać społeczeństwu, co wynika wprost z zapisu ustawowego: Art. 28 ust. 1 ustawy o IOŚ Informowanie społeczeństwa o stanie środowiska Art. 19 ustawy Poś Udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie Udostępnianie informacji następuje w postaci rejestrów kontroli dostępnych w Biuletynie Informacji Publicznej oraz formie informacji, komunikatów i corocznych raportów o stanie środowiska, zarówno będący przedmiotem publikacji w formie papierowej, elektronicznej, jak i udostępnianej na stronach internetowych WIOŚ. W raportach o stanie środowiska zawarte są informacje o zakładach stwarzających potencjalne źródło poważnych awarii oraz o zdarzeniach, w tym również poważnych awariach, w województwie lubuskim, z opisem ich przebiegu i skutków dla środowiska. 28