Agencja Rynku Rolnego

Transkrypt

1 Agencja Rynku Rolnego 7 (145) LIPIEC 2003

2 Rada Programowa: dr Jerzy Głuszyński, prof. dr hab. Eugeniusz Gorzelak, Stanisław Kopeć (przewodniczący), prof. dr hab. Andrzej Kowalski, prof. dr hab. Jan Małkowski, Waldemar Sochaczewski, Janusz Turski Redakcja: Stanisław Mariusz Potyra (redaktor naczelny), prof. dr hab. Stanisław Stańko (z-ca redaktora naczelnego), Aleksander Bystrzycki (sekretarz redakcji), Alina Kozińska ISSN Wydawca: Agencja Rynku Rolnego Adres redakcji: Biuletyn Informacyjny Warszawa, ul. Nowy Świat 6/12 tel. (0~22) , tel./fax (0~22) internet: Nakład: 6000 egz. Redakcja wyraża zgodę na przedruk materiałów z podaniem źródła. Projekt okładki: Katarzyna Aleksowska Skład: Vega design Jacek Milewski Al. Jerozolimskie 44, Warszawa tel. (0~22) , Druk: 69 Andrzej Pacek ul. Michała Drzymały Warszawa tel. (0~22)

3 SPIS TREŚCI Rynki Polski handel zagraniczny zbożami 4 Stanisław Stańko Przewidywane zmiany na rynku rzepaku 14 w sezonie 2003/04 Ewa Rosiak Agencja Rynku Agencja Rynku Rolnego delegowanie zadań 21 Rolnego Eugeniusz Sobczak Unia Europejska Systemy wsparcia sektora pszczelarskiego 32 w Unii Europejskiej Agnieszka Rembisz Prawo Organizacja rybołówstwa morskiego 39 i rynku rybnego Krzysztof Jaworski W skrócie 46 Analizy Prognoza cen rynkowych 48 i prognozy podstawowych produktów rolniczych Notowania Ceny podstawowych produktów rolniczych 62 w Polsce i na rynkach zagranicznych w czerwcu 2003 roku Nasz komentarz Modernizacja wymogiem chwili 64 Jacek Janiszewski Niekorzystna sytuacja ekonomiczna 67 w rolnictwie polskim w latach Eugeniusz Gorzelak Rekomendujemy 69 Contents 70

4 Rynki Polski handel zagraniczny zbo ami PROF. DR HAB. STANIS AW STAÑKO Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, ARR Tendencje w produkcji i zużyciu zbóż na świecie Na świecie uprawa zbóż zajmuje prawie połowę gruntów ornych, a w Polsce prawie 70%. Są one także głównym źródłem energii konsumpcyjnej (około 52%). W latach zbiory pszenicy zwiększały się o ponad 3,2% średnio rocznie, a w latach o prawie 4%. Wynikało to głównie z wprowadzenia bardziej plennych odmian, postępu agrotechniki, zwiększania powierzchni zasiewów oraz nawożenia. W latach tempo to uległo zwolnieniu do około 2,0% średnio rocznie, a w drugiej połowie tego okresu przeciętny roczny wzrost wynosił tylko 0,2%. Zbiory kukurydzy zwiększały się w latach o 2,7% średnio w roku, w latach tylko o 1,5% rocznie, ale w latach średnioroczny wzrost zbiorów ponownie osiągnął 2,6%. Zbiory jęczmienia do 1976 roku zwiększały się średnio w roku o 3,2%. W następnym dziesięcioleciu ustabilizowały się na poziomie około 170 mln ton, a od roku 1987 charakteryzują się tendencją spadkową ( 1,3% średnio w roku). Zbiory żyta i owsa w latach wykazywały tendencję spadkową. Ogółem jednak w tych latach wzrost zbiorów pszenicy i kukurydzy był większy niż zmniejszanie się zbiorów żyta i owsa, co powodowało wzrostową tendencję w zbiorach zbóż ogółem. Zwiększały się one o 2,8% rocznie w latach , o 3,1% w latach , o 2,2% w latach i o 1,1% w latach Podobne prawidłowości występują w zakresie ich zużycia. W ramach wzrostowej tendencji występują znaczne wahania, powodujące zmiany w poziomie konsumpcji, zapasach, skali obrotów międzynarodowych i cenach. Różnice w poziomie produkcji i podaży oraz popytu w poszczególnych regionach powodują rozwój handlu międzynarodowego. W ostatnich latach obrotom międzynarodowym podlega około mln ton zbóż, w tym mln ton pszenicy i mln ton zbóż paszowych. Stanowi to tylko 15 16% produkcji zbóż. Udział ten utrzymuje się od wielu lat. Krajowe zapotrzebowanie na zboża Poziom i struktura pogłowia zwierząt oraz jej zmiany, skala przetwórstwa przemysłowego, tendencje w zakresie spożycia przetworów zbożowych, siew, ska- 4

5 Handel zagraniczny zbożami la strat w produkcji, przechowalnictwie i przetwórstwie to główne czynniki kształtujące krajowy popyt na zboża. Ponad 60% zbóż przeznaczanych jest na pasze. Zmiany w produkcji zwierzęcej, jej skali i technologii, a zwłaszcza w produkcji mięsa wieprzowego i wołowego, jak również intensyfikacja produkcji mleka w części gospodarstw o większej koncentracji krów powodować będą wzrost zużycia zbóż na cele paszowe. Będzie to dotyczyło zwłaszcza pasz dla trzody i drobiu. Cykliczne wahania w produkcji trzody chlewnej wpływać będą z kolei na zmiany zapotrzebowania na zboża. Polski handel zagraniczny zbożem i jego produktami w latach Przedmiotem obrotu handlu zagranicznego w sektorze zbożowym są: ziarno zbóż, produkty ich pierwotnego przetwórstwa (np. mąka, kasze, grysiki, słód, skrobie zbożowe, gluten pszenny, otręby) oraz produkty wysoko przetworzone (np. ciasto makaronowe, spaghetti, makaron, chleb, bułki, pieczywo cukiernicze, ciasta i ciastka, inne wyroby piekarskie). Udział ziarna zbóż i produktów ich przetwórstwa w handlu zagranicznym Polski jest bardzo zróżnicowany (tabela 1). Tabela 1. Udział ziarna zbóż i produktów ich przetwórstwa w handlu zagranicznym artykułami rolno-spożywczymi Polski w latach Wartość obrotów Udział ziarna Udział ziarna handlowych i jego w obrotach Lata art. rolno-spoż. przetworów surowcami rolniczymi (w mln USD) (w %) (w %) eksport import eksport import eksport import ,6 9,9 18,1 21, ,1 18,7 0,3 46, ,1 4,6 0,5 10, ,9 10,6 2,7 23, ,4 21,5 2,6 48, ,9 9,8 5,0 24, ,2 7,6 0,7 15, ,9 6,8 6,1 11, ,2 10,7 0,6 20, ,5 8,7 0,4 13, ,3 6,5 13,2 12,8 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. Ziarno zbóż i produkty jego przetwórstwa stanowią ważną pozycję w handlu zagranicznym Polski artykułami rolno-spożywczymi. Ich udział w eksporcie tej grupy towarowej w ostatnich latach wynosił przeciętnie 4,5%, natomiast w imporcie przeciętnie 11,5%. Import ziarna zbóż stanowi natomiast ważną pozycję w przywozie do kraju surowców rolniczych (przeciętnie 24%). W handlu zagranicznym ziarnem zbóż i produktami pierwotnego jego przetwórstwa Polska 5

6 Rynki była i jest importerem netto. W latach ujemne saldo w handlu tymi produktami wahało się od 19 mln USD w 1992 roku do ponad 700 mln USD w 1996 roku (tabela 2). Tabela 2. Obroty handlu zagranicznego zbożem i jego produktami w latach (w mln USD) Wyszczególnienie Lata Import Ziarna zbóż 129,8 75,7 739,3 186,7 232,5 173,5 114,0 Produkty przemiału 32,4 19,8 90,8 61,0 77,7 88,4 74,8 Produkty zbożowe wysoko przetworzone 29,6 14,0 30,7 46,5 30,8 33,9 43,1 Razem 191,8 109,5 860,8 294,2 341,0 295,8 231,9 Eksport Ziarna zbóż 129,5 2,2 13,4 3,9 3,0 2,2 65,0 Produkty przemiału 33,1 1,9 11,9 7,7 15,0 12,2 20,4 Produkty zbożowe wysoko przetworzone 9,5 40,4 98,6 118,1 93,3 120,9 156,1 Razem 172,1 44,5 123,9 129,7 111,4 135,3 241,5 Saldo handlu zagranicznego zbożami i ich produktami Ziarna zbóż -0,3-73,5-725,9-182,8-229,5-171,3-48,7 Produkty przemiału 0,7-17,9-78,9-53,3-62,7-76,2-59,8 Produkty zbożowe wysoko przetworzone -21,1 26,4 67,9 71,6 62,5 87,0 113,0 Ogółem -19,7-65,0-736,9-164,5-229,6-160,5 9,6 Źródło: na podstawie danych z opracowania Polski handel zagraniczny artykułami rolno-spożywczymi FAMMU/FAPA , 1997, 1998, 2002 i GUS. Obroty handlowe ziarnem zbóż Do 1989 roku Polska występowała na światowym rynku zbóż przede wszystkim jako importer. W pierwszej połowie lat 70. nasz import zbóż stanowił ponad 17% krajowej produkcji, a pod koniec tej dekady był prawie dwukrotnie wyższy. W latach 80. systematycznie malał, jednakże w dalszym ciągu znaczna część krajowego zapotrzebowania pokrywana była ziarnem pochodzącym ze źródeł zagranicznych. W latach 1986/ /90 sprowadzano rocznie około 3,2 mln ton zbóż. Dobre wyniki w produkcji zbożowej oraz zmiany regulacji w handlu zagranicznym, w tym szczególnie kurs wymiany złotego w stosunku do walut zachodnich, spowodowały, że w latach bilans obrotu zbożami i produktami ich przemiału był zrównoważony. Zmiany sytuacji popytowo-podażowej w latach oraz polityka państwa w kierunku utrzymania wysokich 6

7 Handel zagraniczny zbożami cen zbóż na rynku krajowym spowodowały znaczne zwiększenie importu. W latach Polska sprowadzała średnio około 2,3 mln ton zbóż rocznie. W okresie tym charakterystyczna była także duża zmienność skali importu (od 0,5 mln ton w 1994 do 3,6 mln ton w 1996 roku). Od roku 1997 import ziarna zbóż kształtuje się w wysokości 1,2 mln ton średniorocznie. Ogółem w ostatnich latach zaznacza się tendencja spadkowa tego importu (wykres 1). Analiza możliwości zwiększenia produkcji zbóż w kraju i zapotrzebowania na pasze oraz konsumpcję wskazuje, że w średniookresowej perspektywie Polska pozostanie importerem netto ziarna. Wykres 1. Tendencje w handlu zagranicznym ziarnem zbóż w Polsce w latach (w tys. ton) a) a) Dla eksportu obejmuje lata Źródło: jak w tabeli 2. Jak wynika z danych tabeli 3, w latach w imporcie ziarna dominowała pszenica i mieszanka żyta z pszenicą (około 40%). Ze zbóż pastewnych importowany był głównie jęczmień i kukurydza (40 45%). Początkowo głównymi dostawcami zbóż na polski rynek były kraje Unii Europejskiej oraz Ameryki Północnej. W ostatnim okresie do tej grupy dołączyły również kraje CEFTA, a także byłego ZSRR. Eksport ziarna zbóż stanowił, z wyjątkiem lat 1992 i 2002, niewielką pozycję w strukturze handlu zagranicznego. Duże transakcje pojawiały się okazjonalnie. 7

8 Rynki Tabela 3. Obroty w handlu zagranicznym ziarnem zbóż w Polsce w latach (w tys. ton) Wyszczególnienie Import (tys. ton) Zboża ogółem w tym: pszenica żyto jęczmień kukurydza ryż Eksport (tys. ton) Zboża ogółem w tym: pszenica żyto jęczmień kukurydza ryż Saldo handlu zagranicznego (tys. ton) Zboża ogółem w tym: pszenica żyto jęczmień kukurydza ryż Źródło: jak w tabeli 2. Tabela 4. Udział poszczególnych grup krajów w imporcie ziarna zbóż do Polski w latach (w %) Lata Import Kraje Kraje UE USA (tys. ton) CEFTA b. ZSRR Pozostałe ,8 2,9. 0, ,5 1,4 36,0 3,2 11, ,3 5,1 14,2 23,5 15, ,1 52,1 5,1 29,9 3, ,4 5,4 17,4 16,3 10, ,2 20,3 6,6 6,4 23, ,3 55,5 1,0 17,2 9, ,7 50,8 2,8 3,4 19, ,8 28,9 0,3 0,3 17, ,3 5,9 0,2 2,2 28, ,9 25,2 1,6 4,1 19,2 Źródło: jak w tabeli 2. 8

9 Handel zagraniczny zbożami W imporcie zbóż dominuje przywóz z krajów UE i krajów do niej kandydujących (tabela 4). Wejście Polski do Unii będzie oznaczało przyjęcie zasad regulacji tego rynku zgodnie z zasadami Wspólnej Polityki Rolnej. Będą także obowiązywały instrumenty polityki handlowej. Cechą charakterystyczną unijnego rynku zbóż jest silna jego ochrona za pomocą opłat celnych określanych we wspólnej taryfie celnej. Wynika to z wysokiej samowystarczalności produkcji unijnej (tabela 5). Z tego też powodu obecne kraje UE są eksporterem netto ziarna zbóż. Ich udział w światowym eksporcie mąki i ziarna pszenicy szacowany jest na 14 15%, a zbóż paszowych na 6 7%. Również w wielu krajach kandydujących do UE produkcja zbóż przewyższa zapotrzebowanie (tabela 6). Tabela 5. Samowystarczalność w produkcji zbóż oraz eksport i import ziarna w krajach UE w latach 1996/ /02 (w %) Kraj Lata gospodarcze 1996/ / / / / /02 Belgia/Luksemburg Dania Niemcy Grecja Hiszpania Francja Irlandia Włochy Holandia Portugalia Wielka Brytania Austria Finlandia Szwecja UE Eksport zbóż a) (tys. t) Import zbóż a) (tys. t) a) Bez ryżu i handlu wewnątrz Wspólnoty Źródło: Europäische Union Agrarmärkte in Zahlen, ZMP 2003, s. 87. Ochrona zewnętrzna oraz likwidacja barier handlowych między członkami UE umożliwiają wewnętrzny obrót towarowy. O jego skali decyduje opłacalność transakcji handlowych, determinowanych głównie różnicami cen i kosztami transportu. Tendencje zmian cen rynkowych zbóż w Polsce i niektórych krajach UE (Niemcy i Francja) w latach pokazują wykresy 2 i 3. 9

10 Rynki Tabela 6. Samowystarczalność w produkcji zbóż wybranych krajów kandydujących do UE w latach (w %) Kraj Lata Czechy Słowacja Węgry Słowenia Estonia Łotwa Litwa Źródło: Agrarmärkte in Zahlen. Mittel- und Osteuropa, ZMP Różnice w poziomie cen między krajami Unii Europejskiej oraz w konkurencyjności sektora zbożowego zwiększają obrót towarowy zbożami oraz ich produktami. O skali transakcji świadczy wartość obrotów tą grupą towarową wewnątrz krajów UE. W 1999 roku wewnętrzna wymiana handlowa ziarnem i produktami zbożowymi wyniosła 12,1 mld euro, a w 2000 roku 12,5 mld euro. Dla porównania wartość eksportu zbóż poza kraje UE wyniosła w 1999 roku 5,2 mld euro, a w 2000 roku 6,2 mld euro, importu zaś odpowiednio 2,1 mld i 1,9 mld euro (Eurostat 2001). Wykres 2. Ceny skupu pszenicy w Polsce, Niemczech i Francji w latach (w euro/t) Źródło: Agriculture Statistical Yearbook ; Eurostat 2001, GUS i obliczenia własne. 10

11 Handel zagraniczny zbożami Wykres 3. Ceny skupu jęczmienia w Polsce, Niemczech i Francji w latach (w euro/t) Źródło: jak w wykresie 2. Na początku okresu ceny zbóż w Unii Europejskiej były znacznie wyższe niż w Polsce. W ostatnich latach wyrównały się, a nawet były okresy, w których ceny skupu zbóż w Polsce przewyższały unijne. Takie tendencje cenowe, przy silnej ochronie zewnętrznej, będą oznaczały presję na zwiększenie wewnętrznych obrotów handlowych między Polską a innymi krajami UE. Jednocześnie może zmniejszyć się import spoza krajów członkowskich. Liberalizacja obrotów handlowych ziarnem zbóż oznaczać będzie także zwiększenie konkurencji między firmami zajmujących się obrotami handlowymi. Obserwowane tendencje w zakresie obrotów handlowych ziarnem wskazują, że rozwijają się te przedsiębiorstwa, które postępują według zasady just in time (dokładnie w terminie), przy czym marże handlowe niewiele przewyższają koszty obrotów. Główna masa zysku pochodzi natomiast z dużej skali obrotów (ekonomika skali obrotów). Do tych warunków muszą także dostosować się nasze firmy handlowe. Tendencje w handlu produktami przetwórstwa zbóż W sektorze zbożowym duże znaczenie w handlu międzynarodowym, obok produktów rolnictwa, mają również wyroby pozostałych ogniw występujących w łańcuchu zbożowym. Wymienić tu należy przede wszystkim produkty pierwotnego przetwórstwa oraz wyroby wtórnego przetwórstwa zbóż, w tym głównie przemysłu cukierniczego i piekarniczego. W pierwszej grupie przedmiotem wymiany z zagranicą była mąka pszenna i żytnio-pszenna, mąka z innych zbóż, kasze i pochodne, słód oraz pozostałe wyroby (np. ziarno płatkowe, miażdżone, krojone i śrutowane). Bilans handlu zagranicznego tymi produktami od 1993 roku jest ujemny z tendencją pogłębiającej się nierównowagi (wykres 4). 11

12 Rynki Wykres 4. Tendencje w handlu zagranicznym produktami pierwotnego przetwórstwa zbóż w latach (w mln USD) a) a) Dla Polski obejmuje lata Źródło: jak w tabeli 2. Wykres 5. Tendencje w polskim handlu zagranicznym wysokoprzetworzonymi produktami zbożowymi (w mln USD) Źródło: jak w tabeli 2. 12

13 Handel zagraniczny zbożami Import i eksport przetworów przemysłu zbożowo-młynarskiego od 1993 roku wykazywał niewielką tendencję wzrostową. Jedyną grupą produktów tego sektora, w której Polska od 1994 roku uzyskuje dodatnie saldo handlu zagranicznego, są wysoko przetworzone produkty zbożowe. Do tej grupy należy zaliczyć: ciasto (w tym również gotowane i nadziewane), spaghetti, makaron, przetwory spożywcze otrzymywane przez spęcznienie i prażenie ziarna oraz chleb, pieczywo cukiernicze, ciastka, herbatniki i inne wyroby przemysłu cukierniczego. Wynika to w dużej mierze z dostosowania przetwórstwa wtórnego zbóż w Polsce do wymogów gospodarki rynkowej. HHH Polska tradycyjnie należy do importerów netto zbóż i produktów pierwotnego ich przetwórstwa. Jedyną grupą produktów sektora zbożowego, w której nasz kraj uzyskuje dodatnie saldo handlu zagranicznego, są wysoko przetworzone produkty zbożowe. Import ziarna wykazuje niewielką tendencję spadkową, eksport ma natomiast charakter okazjonalny. Ekstrapolacja tendencji w produkcji, zapotrzebowaniu oraz obrotach handlowych wskazuje, że w średniookresowej perspektywie może się zmniejszyć skala niezbędnego importu zbóż. Zrównoważenie krajowej produkcji z zapotrzebowaniem będzie możliwe w wyniku stymulowania postępu rolniczego prowadzącego do wzrostu plonów zbóż. W średniookresowej perspektywie import ziarna w wysokości około 1 mln ton wynika z konieczności równoważenia krajowego rynku z powodu zmienności plonowania i wahań produkcji zwierzęcej. Integracja Polski z UE, wyrównywanie się cen rynkowych ziarna zbóż w kraju i innych państwach członkowskich oraz różnice w kosztach transportu sprzyjać będą zwiększeniu się obrotów handlowych wewnątrz Wspólnoty. Ograniczony może być natomiast import spoza krajów członkowskich. Będzie to oznaczało równoważenie krajowego bilansu zbożowego obrotami handlowymi między obecnymi krajami UE i kandydującymi. 13

14 Rynki Przewidywane zmiany na rynku rzepaku w sezonie 2003/04 DR EWA ROSIAK Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Niższe zbiory rzepaku W ostatnich pięciu latach krajowe zbiory rzepaku przekraczały 1 mln ton lub były bliskie tej wielkości. Produkcja ponad 1 mln ton dwukrotnie zapewniała Polsce pozycję znaczącego eksportera rzepaku. W 2002 roku jego zbiory wyniosły około 1 mln ton, przy powierzchni 436 tys. ha i plonach 22,8 dt/ha. Dawało to Polsce czwartą lokatę w Europie, po Niemczech (3,9 mln ton), Francji (3,3 mln ton) i Wielkiej Brytanii (1,5 mln ton). Według wstępnej oceny IERiGŻ, w 2003 roku zbiory rzepaku wyniosą około tys. ton i będą o 30 35% niższe niż w roku Ten spadek będzie następstwem znaczących strat zimowych, redukujących całkowitą powierzchnię uprawy do około 360 tys. ha, tj. o 17% w porównaniu z rokiem poprzednim, oraz przewidywanego spadku plonów do około 1,8 1,9 t/ha, tj. o 17 21%

15 Rynek rzepaku 2003/04 Rzepak ozimy pod zbiory 2003 roku zasiano, według oceny GUS, na powierzchni około 475 tys. ha, tj. o 9% większej niż w roku poprzednim. Bardzo trudne warunki pogodowe latem 2002 roku (susza) po raz kolejny uniemożliwiły siew rzepaku w optymalnym terminie agrotechnicznym. Z powodu znaczących strat zimowych zaorano i zakwalifikowano do zaorania około 180 tys. ha, tj. 38,1% powierzchni zasianej. Zaorane plantacje tylko w części przesiano rzepakiem jarym. Powierzchnia zasiewów rzepaku jarego w bieżącym roku wynosi około tys. ha, wobec 37,5 tys. ha w roku poprzednim. Warunki agrometeorologiczne dla wegetacji rzepaku od jego siewów do wiosny br. były niekorzystne. Stan plantacji przed okresem zimowego spoczynku był gorszy niż przed rokiem. IMiGW na koniec listopada ocenił go w 5-punktowej skali na 3,4 stopnia kwalifikacyjnego przeciętnie dla całego kraju, wobec 3,5 w roku poprzednim. Z badań GUS przeprowadzonych wiosną br. wynika, iż rzepak w większości województw przezimował źle. Udział roślin żywych i nasion kiełkujących w próbkach polowych wyniósł 65% i był o 27 punktów procentowych mniejszy niż przed rokiem. Mniejsza też była o 32% obsada roślin żywych i nasion kiełkujących na 1 m 2 gruntu. Największe straty wystąpiły w woj. lubelskim, opolskim, śląskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim. Z powodu opóźnionej wiosny rozpoczęcie wegetacji rzepaku nastąpiło dopiero pod koniec marca. W III dekadzie marca lokalnie rozpoczęto siewy rzepaku jarego. W skali kraju rozpoczęto je dopiero w drugiej dekadzie kwietnia, a zakończono w pierwszej dekadzie maja. Stan plantacji rzepaku w połowie maja był zdecydowanie gorszy niż przed rokiem. Oceniono go tylko na 2,6 stopnia kwalifikacyjnego wobec 3,3 w analogicznym okresie poprzednim. Z uwagi na znaczące straty zimowe, zły stan plantacji po zimie, opóźnioną i suchą wiosnę oraz większy udział w zasiewach niżej plonującego rzepaku jarego, tegoroczne plony i zbiory rzepaku będą niskie. Będzie to oznaczało, że w sezonie 2003/04: l wystąpi znaczący niedobór rzepaku na rynku krajowym i konieczny może być jego import, l przewaga popytu nad podażą spowoduje wzrost cen rzepaku, l przerób rzepaku na cele spożywcze będzie niższy niż przed rokiem, l produkcja biopaliwa z oleju rzepakowego będzie niewielka lub wręcz marginalna, l Polska nie będzie eksporterem rzepaku, l pogłębi się deficyt handlu zagranicznego oleistymi. Znaczący niedobór podaży rzepaku na rynku krajowym W sezonie 2003/04 rynek rzepaku będzie pod silną presją popytu. Krajowe zasoby rzepaku na początku sezonu, przy prognozowanych znacznie niższych jego zbiorach i niskim poziomie zapasów początkowych, wyniosą prawdopodobnie około tys. ton i będą o jedną trzecią niższe niż przed rokiem. Niedobór podaży w stosunku do zapotrzebowania rynku wewnętrznego wyniesie około 300 tys. ton. Dlatego konieczny będzie import. 15

16 Rynki Tabela 1. Bilans rzepaku w latach gospodarczych (w tys. ton) Wyszczególnienie 1999/ / / /03 a) 2003/04 b) Zapasy początkowe Zbiory Import Zasoby ogółem Zużycie krajowe przerób siew i straty Eksport Zużycie ogółem Zapasy końcowe Zapasy końcowe / zużycie ogółem 3,6% 8,1% 1,1% 1,7% 1,3% Eksport/produkcja 28,8% 3,5% 27,4% 3,2% 0,0% Cena (zł/t) 644,0 806,2 822,2 854,0 955,0 a) Szacunek b) Prognoza Źródło: dane GUS oraz obliczenia własne. Przewiduje się, że w sezonie 2003/04 przemysł tłuszczowy zakupi na rynku światowym około tys. ton nasion rzepaku. Jeżeli nie będzie realizowany eksport rzepaku, ogólne jego zasoby wyniosą około tys. ton i będą o jedną piątą niższe niż w sezonie poprzednim. Przemysł tłuszczowy przerobi około 720 tys. ton nasion rzepaku, tj. o 19% mniej niż w sezonie 2002/03. Produkcja surowego oleju rzepakowego i śrut rzepakowych wyniesie odpowiednio około 290 tys. ton i około 430 tys. ton. Niedobór oleju rzepakowego na rynku krajowym uzupełni prawdopodobnie zwiększony o tys. ton import olejów roślinnych, w tym głównie sojowego. 16

17 Rynek rzepaku 2003/04 W ostatnich latach sektor olejarski traci dynamikę rozwoju, gdyż wyczerpują się dotychczasowe czynniki rozwoju produkcji tłuszczów roślinnych. Popyt na nie rośnie wolno, ich spożycie zbliża się do stanu nasycenia. Przewiduje się, że produkcja konsumpcyjnych tłuszczów roślinnych w 2003 roku wyniesie około tys. ton, tj. nie przekroczy poziomu z trzech ostatnich lat. W 2002 roku przemysł tłuszczowy utracił zdolność generowania zysków i miał bardzo niską płynność finansową. Nie przewiduje się istotnej poprawy stanu finansowego sektora olejarskiego w 2003 roku. Wzrost cen rzepaku Po drastycznym spadku cen w 1999 roku, w ostatnich trzech latach ceny rzepaku ponownie wzrastały. Ich poziom był jednak w dalszym ciągu niższy niż w latach Przy wzroście cen rzepaku i spadku cen pszenicy następowała powolna poprawa względnej opłacalności jego produkcji. W bieżącym roku znacząca przewaga popytu nad podażą rzepaku wpłynie na istotny wzrost jego cen. Przewiduje się, że w III kwartale 2003 roku jego przeciętna cena skupu wzrośnie do około 950 zł/t i będzie o 11% wyższa niż w III kwartale 2002 roku. Cena skupu rzepaku standaryzowanego (oczyszczonego, o wilgotności do 7%) wyniesie prawdopodobnie zł/t, wobec zł/t w analogicznym okresie poprzednim. Relacja cen rzepak: pszenica wydatnie poprawi się. Będzie to zachęcało producentów do zwiększenia powierzchni zasiewów rzepaku ozimego pod zbiory roku następnego. Areał uprawy rzepaku w 2004 roku może przekroczyć 500 tys. ha. Tabela 2. Ceny skupu rzepaku i pszenicy (w zł/dt) Lata Cena Cena Relacja cen rzepaku pszenicy a) rzepak:pszenica ,28 42,98 1, ,63 50,82 1, ,17 50,45 1, ,35 43,61 1,96 III kw ,68 43,00 1,99 III kw b) 95,00 44,00 2,16 a) Cena bez dopłaty. b) Prognoza własna. Źródło: dane GUS i obliczenia własne. Wzrost deficytu w obrotach handlowych oleistymi W obrotach handlu zagranicznego nasionami oleistymi i produktami ich przerobu (śrutami, olejami i margarynami) utrzymuje się stale wysokie saldo ujemne. W największym stopniu saldo obrotów w sektorze oleistych obciąża przewaga importu nad eksportem dotycząca śrut oleistych (w tym głównie sojo- 17

18 Rynki wych) i olejów roślinnych, w mniejszym stopniu nasion oleistych, zaś saldo obrotów margarynami jest od 1995 roku dodatnie. Poprawę salda obrotów w handlu oleistymi Polska uzyskuje w latach wysokiego eksportu rzepaku. W 2003 roku wyniki handlu zagranicznego w sektorze oleistych pogorszą się w porównaniu z rokiem poprzednim. Z uwagi na niedobór rzepaku na rynku krajowym, wzrośnie import nasion oleistych i olejów roślinnych. Wydatki związane z importem surowców i produktów oleistych wzrosną prawdopodobnie do około 550 mln USD, tj. o 13% w porównaniu z 2002 rokiem, a wpływy z ich eksportu wyniosą tylko około 50 mln USD, choć będą o 9% wyższe. W 2003 roku deficyt w obrotach oleistymi wyniesie około 500 mln USD, wobec około 440 mln USD w 2002 roku, około 330 mln USD w 2001 roku i około 300 mln w 2000 roku. Tabela 3. Handel zagraniczny nasionami oleistymi i produktami ich przerobu (w tys. ton) Lata Oleje Nasiona Śruty Margaryny Saldo roślinne (mln USD) eksp. imp. eksp. imp. eksp. imp. eksp. imp ,7 58,5 253,0 855,9 24,7 207,1 43,2 25,7-195, ,7 85,6 160,2 934,5 6,0 223,0 30,2 18,5-297, ,2 72,0 226,5 1498,6 7,6 238,0 25,0 19,2-334, ,3 82,5 202,5 1572,7 2,1 237,6 20,0 8,2-438, a) 6,0 120,0 230,0 1600,0 2,5 275,0 22,0 8,0-498,0 a) Prognoza Źródło: obliczenia własne na podstawie danych CIHZ. Wzrost cen tłuszczów roślinnych Po dwóch latach stabilizacji, w 2002 roku ceny detaliczne tłuszczów roślinnych istotnie wzrosły. Absolutnie i relatywnie tłuszcze te podrożały względem wielu pozostałych grup produktów żywnościowych, m.in. względem tłuszczów zwierzęcych (ich ceny w ubiegłym roku zmalały). Tabela 4. Wskaźniki cen detalicznych (rok poprzedni = 100) Wyszczególnienie I kw Towary i usługi konsumpc. 107,3 110,1 105,5 101,9 100,5 Żywność 101,5 110,0 105,0 99,3 96,5 Tłuszcze roślinne 102,2 99,9 101,2 102,7 104,2 margaryna 105,7 103,4 102,9 102,5 102,9 pozostałe 102,4 92,8 97,4 103,3 106,9 Tłuszcze zwierzęce 98,7 121,9 92,5 99,7 95,7 Źródło: dane GUS. 18

19 Rynek rzepaku 2003/04 W 2003 roku przewiduje się dalszy wzrost cen detalicznych tłuszczów roślinnych, drożeją bowiem surowce dla przemysłu olejarskiego. Może on ponownie przekroczyć wzrost cen żywności i stopę inflacji. Tłuszcze roślinne podrożeją względem tłuszczów zwierzęcych, których ceny z uwagi na wysoką ich produkcję i podaż mogą być niższe niż przed rokiem. W I kwartale 2003 roku, w porównaniu z I kwartałem 2002 roku, przy spadku cen żywności o 3,5%, tłuszcze roślinne podrożały średnio o 4,2%. Wzrastały ceny olejów roślinnych, taniały natomiast tłuszcze zwierzęce surowe i topione. Relacja cen margaryna:masło była dość stabilna. Niewielkie zmiany w spożyciu tłuszczów roślinnych W 2002 roku utrzymywała się, występująca od początku lat 90., tendencja wzrostu konsumpcji tłuszczów roślinnych. Krajowy popyt na tę grupę artykułów wzrósł, według danych bilansowych GUS, do 19,0 kg w przeliczeniu na 1 mieszkańca, tj. o 3,3% w porównaniu z 2001 rokiem. Wzrosło zużycie tłuszczów roślinnych w przetwórstwie wtórnym (przemysł spożywczy, gastronomia). Natomiast ich spożycie w gospodarstwach domowych było niższe niż przed rokiem, odnotowano tam bowiem kolejny, znaczący spadek spożycia margaryn, który nie został w pełni zrekompensowany przez dalszy wzrost spożycia olejów roślinnych. W 2003 roku przewiduje się znaczący spadek tempa wzrostu zapotrzebowania na tłuszcze roślinne. Według bilansów, ich spożycie w bieżącym roku będzie niewiele wyższe niż w roku poprzednim i nieznacznie przekroczy 19 kg w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Możliwy jest, podobnie jak w roku poprzednim, większy wzrost ich zużycia w przemyśle spożywczym i gastronomii niż w go- 19

20 Rynki spodarstwach domowych. W 2003 roku przetwórstwo wtórne może zagospodarować około 37% krajowej podaży tłuszczów roślinnych, wobec niecałych 36% w 2002 roku i około 32% w 2001 roku. Odbudowa światowej produkcji rzepaku Wstępna prognoza przedstawiona przez Oil World przewiduje, że, po trzech latach spadku, w sezonie 2003/04 światowe zbiory rzepaku wzrosną do 37,5 mln ton, tj. o około 15% w porównaniu z sezonem poprzednim. W dalszym ciągu będą jednak niższe aniżeli w sezonie 1999/00, kiedy to osiągnęły rekordowy poziom 42,6 mln ton. Największy wzrost produkcji rzepaku oczekiwany jest w Kanadzie o około 2,2 mln ton. Zwiększenie produkcji powinno też nastąpić w Chinach (o około 1,3 mln ton), Indiach (o około 1,1 mln ton) i Australii (o około 0,6 mln ton). Zbiory rzepaku w krajach UE nie będą odbiegać od ubiegłorocznych, choć wcześniejsze prognozy zakładały dalszy ich wzrost. W krajach Europy Centralnej, w tym w Polsce i Czechach, zbiory będą niższe niż przed rokiem. Tabela 5. Światowa produkcja rzepaku (w mln ton) Wyszczególnienie 1998/ / / / /03 a) 2003/04 b) Zapasy początkowe 2,34 3,49 5,59 3,67 3,52 2,22 Produkcja 36,13 42,56 37,53 36,66 32,53 37,52 Chiny 8,30 10,13 11,38 11,32 10,53 11,80 UE-15 9,52 11,40 8,95 8,87 9,34 9,35 Kanada 7,64 8,80 7,21 5,15 3,95 6,15 Indie 5,00 5,10 3,75 4,85 3,70 4,80 Europa Centralna 2,02 2,78 2,24 2,62 2,26 2,02 Australia 1,76 2,43 1,78 1,75 0,79 1,40 USA 0,71 0,62 0,92 0,91 0,71 0,73 Zasoby ogółem 38,47 46,05 43,12 40,33 36,05 39,74 Zużycie 34,98 40,46 39,45 36,81 33,83 37,00 Zapasy końcowe 3,49 5,59 3,67 3,52 2,22 2,74 Zapasy/zużycie (%) 10,0 13,8 9,3 9,6 6,6 7,4 a) Szacunek. b) Prognoza. Żródło: Oil World nr 21/2003. W sezonie 2003/04 nastąpi niewielka odbudowa światowych zapasów rzepaku (jego globalne zużycie będzie niższe o 0,5 mln ton od jego produkcji). Relacja stanu zapasów końcowych do zużycia nasion oleistych będzie, mimo poprawy, w dalszym ciągu niska. W następstwie przewidywanego wzrostu światowych zbiorów trzech podstawowych roślin oleistych soi, rzepaku i słonecznika, sytuacja popytowo-podażowa na rynku nasion może poprawić się, co powinno wyrazić się ograniczeniem wzrostu ich cen. 20

21 ARR Agencja Rynku Rolnego delegowanie zadañ DR HAB. EUGENIUSZ SOBCZAK Dyrektor Zespołu Akredytacji ARR Unijne agencje płatnicze wszystkie działania należące do ich kompetencji mogą realizować we własnym zakresie. Do zadań agencji płatniczych należy: l rejestrowanie wniosków dotyczących udziału w mechanizmach, l weryfikowanie i autoryzowanie wniosków o zapłatę, l realizowanie płatności, l księgowanie, l przyjmowanie i zwalnianie zabezpieczeń, l prowadzenie księgi dłużników i odzyskiwanie długów, l składanie raportów z wydatków z funduszu EAGGF, l wykonywanie audytu wewnętrznego, l prowadzenie kontroli technicznej i administracyjnej (służby techniczne). Agencje te nie mają obowiązku delegowania (przekazywania) jakichkolwiek zadań, choć należy ono do zakresu ich kompetencji, co umożliwia agencjom przekazywanie części swoich działań wyspecjalizowanym instytucjom. Ma to zapobiegać przyjmowaniu obowiązków, do których agencja nie jest przygotowana kadrowo lub technicznie. Możliwość delegowania zadań określa Rozporządzenie nr 1663/95 Komisji Europejskiej. Na jego podstawie agencja płatnicza może delegować wszystkie zadania, a w wyjątkowych sytuacjach, po uprzednim uzgodnieniu z Komisją Europejską, nawet płatności. Zasady wyjątkowości nie mogą jednak stosować agencje płatnicze działające na rynkach rolno-żywnościowych. Ograniczenie to obejmować będzie Agencję Rynku Rolnego po uzyskaniu przez nią statusu agencji płatniczej. Jednym z istotnych zadań agencji płatniczej, której Komisja Europejska przekazuje obowiązki i uprawnienia, jest zapewnienie m.in.: l zgodności stosowanych zasad i procedur w ramach mechanizmów WPR z regulacjami UE, l jednolitości stosowania zasad i procedur w ramach wdrożonych mechanizmów, l obiektywności i niezależności kontroli technicznej i administracyjnej realizowanych przez służby techniczne. 21

22 ARR W ramach zasad i procedur zgodnych ze standardami Unii Europejskiej Rozporządzenie 16663/95 określa każdą płatność zrealizowaną niezgodnie z regulacjami UE jako płatność nienależną i podlegającą zwrotowi do Sekcji Gwarancji EAGGF. Rozporządzenie to reguluje również proces zapewnienia jednolitości. Komisja Europejska, opierając się na regulacjach tego rozporządzenia, preferuje scentralizowane struktury organizacyjne agencji płatniczej, mają one bowiem gwarantować sprawny przepływ informacji pomiędzy komórkami operacyjnymi odpowiedzialnymi za realizację mechanizmów WPR oraz tymi, które realizują zapłaty, księgowanie i zarządzają zabezpieczeniami czy odzyskiwaniem długów. Struktura organizacyjna musi zapewniać niezależność realizacji działań, a w szczególności autoryzacji wniosku o zapłatę (w komórkach operacyjnych) oraz zapłaty i księgowania (w działach Biura Finansowo-Księgowego ARR). Wszystkie bowiem działania związane z wykonywaniem zapłaty ze środków Sekcji Gwarancji EAGGF muszą być skoordynowane. Ma to zapewnić sprawny przepływ informacji i skutecznie likwidować przeszkody utrudniające w ramach poszczególnych mechanizmów, czy też pomiędzy nimi, osiąganie jednolitości. Stosowanie zasad i procedur w ramach mechanizmów wymaga utrzymywania ścisłej współpracy pomiędzy komórkami operacyjnymi (biurami operacyjnymi i oddziałami terenowymi). Kluczową rolę będzie zaś pełnić Biuro Finansowo- -Księgowe. Zapewnienie jednolitości dotyczy również służb technicznych realizujących kontrole techniczne. Agencja Rynku Rolnego będzie delegować zadania służb technicznych do dwu instytucji: Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych oraz służb celnych. Przekazanie tych zadań do większej liczby instytucji mogłoby utrudnić osiąganie jednolitości działań oraz ograniczać elastyczność pracy tych służb przy zróżnicowanym w czasie rozłożeniu zapotrzebowania na kontrolę techniczną i administracyjną w poszczególnych regionach. W przypadku gdy realizacja niektórych zadań przez pracowników agencji płatniczych jest niemożliwa z powodów kadrowych lub technicznych, możliwe jest delegowanie tych zadań, z wyjątkiem płatności, innym wyspecjalizowanym instytucjom. Agencja płatnicza, która realizuje płatność (jak również ta, która płatność delegowała za zgodą Komisji Europejskiej), przejmuje pełną odpowiedzialność za wszystkie działania towarzyszące, niezależnie od tego, czy je realizuje we własnym zakresie, czy też wykonują je instytucje, którym te działania delegowała. Akredytację otrzymuje tylko agencja wykonująca płatność, natomiast instytucje, którym zostały delegowane zadania, muszą spełniać te same wymagania łącznie z obowiązkiem poddania się audytowi zewnętrznemu. Nie otrzymują one jednak oddzielnej akredytacji. Oznacza to, że instytucje, którym na mocy umowy zostały delegowane zadania, mogą utracić delegacje na rzecz innej instytucji lub służb agencji płatniczej. Zmiana instytucji może być spowodowana niekorzystnym wynikiem audytu wewnętrznego, audytu akredytacyjnego lub audytu Komisji Europejskiej. Rekomendacje zawarte w raporcie audytorów mogą w skrajnych przypadkach wskazywać na konieczność rozwiązania umowy 22

23 Delegowanie zadań z instytucją realizującą dotychczas zadania delegowane. Rozwiązanie umowy może wynikać z inicjatywy agencji płatniczej albo audytorów zewnętrznych. Instytucja, na którą przeniesiono delegacje, musi być poddana audytowi wewnętrznemu agencji płatniczej i audytowi zewnętrznemu wyznaczonemu przez jednostkę akredytującą. Warunki realizacji zadań delegowanych Instytucja, której agencja płatnicza deleguje zadania, jest zobowiązana m.in. do: l posiadania udokumentowanych procedur i instrukcji biurowych dla wszystkich stanowisk pracy (regulaminu organizacyjnego, zakresu zadań i obowiązków, instrukcji do wykonywania działań kontrolno-technicznych, obiegu dokumentów, rozwoju zasobów ludzkich oraz systemu informacji zarządczej), l wyrażenia zgody na wykonywanie czynności audytorskich przez Biuro Audytu Wewnętrznego agencji płatniczej, służby audytorskie Komisji Europejskiej oraz jednostkę certyfikującą, l posiadania systemu IT dostosowanego do delegowanych zadań, spełniającego standardowe wymagania Komisji Europejskiej. Zadania delegowane muszą być realizowane przede wszystkim zgodnie z Rozporządzeniem Komisji Europejskiej nr 1663/95. Nakłada ona na agencję płatniczą obowiązek: l jasnego określenia odpowiedzialności i kompetencji jednostek delegowanych, a w szczególności obowiązków dotyczących kontroli oraz weryfikacji zgodności działań z przepisami UE, l uzgodnienia przygotowanych ksiąg procedur i instrukcji na stanowiskach pracy (instrukcji biurowych), l wyraźnego określenia w umowie zakresu odpowiedzialności agencji płatniczej oraz instytucji przyjmującej zadania delegowane, l przeprowadzania regularnych (co najmniej raz w roku) przeglądów realizacji umowy, l uwzględnienia rekomendacji sformułowanych przez służby audytorskie przy negocjowaniu, z instytucjami realizującymi zadania delegowane, nowych umów. Agencja płatnicza jest odpowiedzialna za zapewnienie systemu kontroli gwarantującego wykonywanie zadań delegowanych zgodnie ze standardami UE. Jest to jeden z istotnych warunków bezpiecznego utrzymania akredytacji całego systemu (agencji płatniczej oraz instytucji realizujących zadania delegowane). W umowie zawartej z instytucjami realizującymi zadania delegowane niezbędne jest określenie zasad raportowania (np. po zakończonym miesiącu) o wykonywanych zadaniach. Jeśli do zadań delegowanych należą działania kontrolno- -techniczne, konieczne jest precyzyjne określenie zasad przeprowadzania inspekcji oraz wskazanie terminów składania raportów pokontrolnych. Jest to bardzo istotne w przypadku wymaganych kontroli przy autoryzacji wniosków o zapłatę. W tym wypadku procedury dotyczące poszczególnych mechanizmów WPR określają limity czasowe na przeprowadzenie kontroli technicznej oraz 23

24 ARR przygotowanie raportu i dostarczenie go do agencji płatniczej. Działania te powinny być wykonane w taki sposób, aby proces autoryzacji (zatwierdzania) wniosku o zapłatę mógł być wykonany w czasie określonym procedurami. Proponowany podział zadań realizowanych przez jednostkę przyjmującą zadania delegowane od agencji płatniczej oraz służby techniczne zorganizowane w ramach agencji płatniczej jest przedstawiony w tabeli 1. Służby techniczne W przeważającej części agencji płatniczych w Unii Europejskiej zadania kontrolno-techniczne są delegowane do instytucji specjalizujących się w takich działaniach, a jednocześnie posiadających stosowne laboratoria i sprzęt niezbędny do oceny parametrów jakościowych produktów rolno-żywnościowych. Agencja Rynku Rolnego, wykorzystując doświadczenia istniejących już agencji płatniczych, delegować będzie tylko te zadania, które wymagają specjalistycznego sprzętu laboratoryjno-analitycznego. Natomiast działania wymagające głównie umiejętności eksperckich (rzeczoznawcy) oraz znajomości procesów technologicznych będą realizowane przez służby techniczne ARR. Jednym z istotnych argumentów na rzecz takiego rozwiązania jest wysoka dyspozycyjność i elastyczność tych służb, realizujących swe zadania w ściśle określonym czasie. Właśnie zasada dyspozycyjności i elastyczności służb technicznych zdecydowała o ich koncentracji w komórkach ARR i delegowaniu tylko tych zadań, których ze względów technicznych lub kadrowych Agencja nie jest w stanie zrealizować. Służby te będą zlokalizowane w Oddziałach Terenowych ARR (OT), aby zapewnić bezpośredni kontakt z potencjalnymi uczestnikami mechanizmów WPR. Służby techniczne mogą być także zlokalizowane w centrali ARR, np. w ramach biura kontroli i służb technicznych. Biuro to byłoby odpowiedzialne za koordynację pracy oraz monitoring, przepływ informacji i w rezultacie za jednolitość realizacji procedur i instrukcji wykorzystywanych podczas kontroli technicznej i administracyjnej. Powinno też odpowiadać za logistyczną sferę działania. Oznacza to, że w centrali ARR to właśnie biuro decydowałoby o tym, z którego OT lub centrali służby techniczne wykonają zlecone przez biuro operacyjne kontrole techniczną lub administracyjną. Scentralizowana koncepcja zarządzania służbami technicznymi wynika z następujących potrzeb: l utrzymania elastyczności struktur (służb technicznych), l utrzymania niezależności od biur operacyjnych (w tym od OT), l zapewnienia jednolitości realizacji procedur i instrukcji biurowych na stanowiskach pracy. Kształtowanie służb technicznych zarówno w Centrali, jak i w OT powinno być poprzedzone szacunkiem ilościowym aktywności poszczególnych mechanizmów, obejmującym liczbę uczestników poszczególnych mechanizmów oraz transakcji realizowanych w ciągu roku. Rozwiązaniem, które eliminowałoby ewentualne błędy szacunków, może być korzystanie z usług ekspertów-rzeczoznawców działających na zewnątrz (firmy usługowe). Może być ono brane pod uwagę jako opcja stała, obniżająca kosz- 24

25 Delegowanie zadań ty utrzymania służb technicznych w ramach ARR. Firmy świadczące tego typu usługi musiałyby spełniać określone wymagania, a przede wszystkim posiadać certyfikat lub dokument akredytacji nadany np. przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Służby techniczne nie zostaną zaliczone do tzw. stanowisk wrażliwych, bowiem ich pracownicy nie autoryzują wniosków o zapłatę. Ponadto niemożliwe jest stosowanie podczas kontroli technicznej kluczowej zasady czterech oczu. Pracownicy służb technicznych będą natomiast objęci pewną formą rotacji, np. pracownik służb technicznych, który wykonał kontrolę w ramach autoryzacji zakładu, nie powinien być kierowany do niego powtórnie (np. na dwie kolejne kontrole techniczne), a określony procent kontroli technicznych wykonywanych w regionie powinien być zlecany pracownikom z innych OT lub biura kontroli i służb technicznych. Służby techniczne zajmują niezależną pozycję w stosunku do innych jednostek organizacyjnych, a zwłaszcza biur operacyjnych realizujących mechanizmy WPR (autoryzacje wniosków o zapłatę). Służby te będą zabezpieczone przed oddziaływaniem grup nacisku oraz przed tendencyjnym, niezgodnym ze standardami UE, wykonywaniem działań kontrolno-technicznych. Biuro kontroli i służb technicznych w centrali ARR powinno być odpowiedzialne za koordynację pracy służb technicznych, także tych, które będą działały w ramach jednostek realizujących zadania delegowane. Biuro to powinno wydawać dyspozycje wykonania kontroli technicznych zlecanych przez biura operacyjne odpowiedzialne za poszczególne mechanizmy. Ponadto jego kompetencje będą obejmować: zmiany instrukcji biurowych stanowiących podstawę pracy służb technicznych, dbałość o jednolitość wykonywanych działań związanych z kontrolą techniczną i administracyjną oraz bieżące prace logistyczne, a w tym przestrzeganie zasad wymaganych przy działaniach kontrolno-technicznych oraz kontrola funkcjonalna realizowana w ramach biura. Zgodnie z zasadami przyjętymi w UE, pracownicy służb technicznych po zakończeniu działań kontrolno-technicznych wypełniają listę kontrolną oraz sporządzają raport podpisywany przez wykonującego kontrolę techniczną i osobę upoważnioną ze strony przedsiębiorcy, u którego działania te zostały wykonane. Raport nie podpisany przez przedstawiciela przedsiębiorcy nie jest uznany przez biuro kontroli i służb technicznych, a kontrola techniczna w takiej sytuacji powinna być powtórnie wykonana przez innego pracownika służb technicznych. Wiarygodność służb technicznych opiera się przede wszystkim na rozbudowanej samokontroli (listy kontrolne, raporty). Natomiast kontrolę tych służb przeprowadza audyt wewnętrzny agencji płatniczej, który koncentruje się na ocenie systemowej kontroli wewnętrznej, w tym służb technicznych agencji płatniczej, jak też w ramach jednostek wykonujących zadania delegowane. 25

26 26 Tabela 1. Podział realizacji zadań ARR (propozycje) OT ARR IJHARS Służby celne RYNEK ZBÓŻ Interwencyjny skup i sprzedaż zbóż Prowadzenie kontroli autoryzacyjnej magazynów + Nadzór nad pobieraniem próbek zbóż dostarczonych do magazynu interwencyjnego w ramach skupu interwencyjnego zbóż oraz wydawanych z magazynu interwencyjnego w ramach sprzedaży zbóż z zapasów interwencyjnych + Nadzór nad przyjmowaniem (skup interwencyjny) i wydawaniem (sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych) zbóż z magazynu interwencyjnego + Organoleptyczna ocena jakości zbóż w trakcie dostarczania do magazynu interwencyjnego w ramach poszczególnych ofert + Pobieranie próbek zbóż dla oceny parametrów jakościowych w przypadku przejmowania zboża na zapasy interwencyjne w miejscu przechowywania (w magazynie autoryzowanym) + Prowadzenie magazynu próbek zbóż w celach odwoławczych + Ocena fizycznych parametrów jakościowych zbóż dostarczanych do magazynu interwencyjnego w ramach skupu interwencyjnego + Ocena technologicznych parametrów jakościowych zbóż oferowanych do skupu interwencyjnego + Ocena parametrów jakościowych zbóż (fizycznych i technologicznych) znajdujących się w magazynie interwencyjnym przed ich odbiorem przez kupującego + Ewentualna ocena poziomu radioaktywności oraz zawartości pestycydów w zbożu oferowanym w ramach skupu interwencyjnego + Ocena parametrów jakościowych zbóż skupowanych i sprzedawanych w ramach działań interwencyjnych (ocena odwoławcza) + Kontrola fizyczna stanu zapasów interwencyjnych w magazynach interwencyjnych, w tym szacowanie ilości + RYNEK SKROBI ZIEMNIACZANEJ Dopłaty do skrobi ziemniaczanej w ramach kwotowania produkcji skrobi Kontrola autoryzacyjna zakładu oraz punktów skupu ziemniaków poprzez sprawdzenie zgodności stanu faktycznego w zakładzie z danymi zadeklarowanymi we wniosku o autoryzację, w tym kontrola punktów skupu + Kontrola formalna zgodności umów kontraktacyjnych z wykazem umów oraz zgodności danych dotyczących produkowanej ilości skrobi z przyznaną producentowi kwotą produkcyjną + Ustalenie, czy producent jest w stanie zrealizować umowę kontraktacyjną zawartą z plantatorem, a zadeklarowane działki zostały wykorzystane do produkcji ziemniaków skrobiowych + Kontrola dokumentów, które potwierdzają, że przeprowadzono prawidłowo wszystkie działania dające prawo do uzyskania dopłat (w tym, czy plantatorom ziemniaków zapłacona została cena minimalna) + Kontrola dokumentów finansowych i dowodów dokonania zapłaty płatności dla plantatorów ziemniaków skrobiowych + Stały nadzór nad dostawami ziemniaków, w tym nad pobieraniem prób i sporządzeniem dowodów odbioru ziemniaków + Kontrola wszystkich dokumentów (analiza pozioma) dla co najmniej 10% ilości ziemniaków dostarczonych do producenta skrobi + ARR

27 27 Dopłaty do skrobi wykorzystywanej na cele niespożywcze Kontrola producenta odnośnie spełniania warunków zatwierdzenia do udziału w programie + Kontrola producenta/dostawcy skrobi + Kontrola przetwórcy skrobi potwierdzająca informacje zawarte w liście przetwarzania (ocena odwoławcza) + Kontrola wykorzystania produktów objętych kodem CN , w tym pobieranie próbek (ocena odwoławcza) + RYNEK CUKRU Interwencyjny zakup i sprzedaż cukru a) Przeprowadzanie kontroli autoryzacyjnej magazynów przeznaczonych na cukier skupiony w ramach interwencji + Nadzór nad przyjmowaniem (skup interwencyjny) i wydawaniem (sprzedaż z zapasów interwencyjnych) cukru z magazynu interwencyjnego + Pobieranie próbek cukru do badań jakościowych oraz dla celów arbitrażowych + Przechowywanie cukru przejętego na zapasy interwencyjne Badania jakościowe i sprawdzanie kategorii cukru skupowanego w ramach interwencji lub sprzedawanego z zapasów interwencyjnych + Ocena jakości cukru (ocena odwoławcza) + Prowadzenie magazynu próbek w celach odwoławczych + Kontrola fizyczna stanu zapasów interwencyjnych w magazynach interwencyjnych + Ocena jakości cukru + Dopłaty do cukru wykorzystywanego w przemyśle chemicznym Kontrola autoryzacyjna przetwórców przed zatwierdzeniem do udziału w programie + Kontrola fizyczna procesu przetwarzania produktów + Pobieranie próbek do badań jakościowych i ilościowych w trakcie kontroli procesu przetwarzania produktów + Badania jakościowe przeprowadzane w kwestiach spornych w zakresie jakości i ilości stosowanych produktów podstawowych lub pośrednich oraz chemicznych, do których wykorzystywany jest cukier + Opłaty produkcyjne na rynku cukru Kontrola dokumentacyjna dotycząca produkcji w cukrowniach i zakładzie wytwarzającym izoglukozę w celu ustalenia wielkości produkcji cukru i izoglukozy, wielkości sprzedaży i stanów zapasów cukru i izoglukozy oraz obecności cukru pozakwotowego, + przeniesionego oraz przeznaczonego do obowiązkowego eksportu Kontrola fizyczna stanu zapasów magazynowych cukru, izoglukozy i syropów cukrowych + Pobieranie próbek syropów cukrowych i izoglukozy do badań ilościowych + Badania laboratoryjne w zakresie ilości wyprodukowanego cukru lub izoglukozy, tj. w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości przez osoby wykonujące kontrole + Badania laboratoryjne w kwestiach spornych (ocena odwoławcza) + Delegowanie zadań