Publikacja wspó finansowana z funduszy Unii Europejskiej i Urz du Komisji Nadzoru Finansowego RAPORT

Transkrypt

1 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page 1 Publikacja wspó finansowana z funduszy Unii Europejskiej i Urz du Komisji Nadzoru Finansowego RAPORT na temat rozwiàzaƒ zastosowanych na polskim rynku w dziedzinie zasad taryfikacji, oceny ryzyka oraz opracowywania przepisów technicznych w odniesieniu do obowiàzkowego ubezpieczenia komunikacyjnego

2 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page 2

3 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page 1 na temat rozwiàzaƒ zastosowanych na polskim rynku w dziedzinie zasad taryfikacji, oceny ryzyka oraz opracowywania przepisów technicznych w odniesieniu do obowiàzkowego ubezpieczenia komunikacyjnego Publikacja wspó finansowana z funduszy Unii Europejskiej i Urz du Komisji Nadzoru Finansowego

4 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page 2 2 na temat rozwiàzaƒ zastosowanych na polskim rynku w dziedzinie zasad taryfikacji, oceny ryzyka oraz opracowywania przepisów technicznych w odniesieniu do obowiàzkowego ubezpieczenia komunikacyjnego Copyright by Urzàd Komisji Nadzoru Finansowego Warszawa, maj 2008 Urzàd Komisji Nadzoru Finansowego Plac Powstaƒców Warszawy Warszawa tel. (48 22) Opracowanie: dr Marcin Orlicki Publikacja przygotowana w ramach kampanii informacyjnej, podnoszàcej ÊwiadomoÊç osób poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych w zakresie ich praw i obowiàzków w dochodzeniu roszczeƒ wynikajàcych z unijnych dyrektyw komunikacyjnych, realizowanej przez Urzàd Komisji Nadzoru Finansowego w ramach projektu TF2005/ , Cz Êç II. Projekt wspó finansowany przez Uni Europejskà. Wydawca: profile sp z o.o. ul. E. Dru backiej Warszawa tel.: (022)

5 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page Podstawowe elementy europejskiego porzàdku prawnego dotyczàcego obowiàzkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych sposoby ich implementacji przez paƒstwa cz onkowskie UE 2. Zakres kompensacji w obowiàzkowym ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych szkody osobowe i rzeczowe 3. Ocena ryzyka i taryfikacja (w tym systemy bonus malus) 4. Czynniki szkodowoêci w ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych 5. Szczególne cechy przest pczoêci zwiàzanej z obowiàzkowym ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych 6. Perspektywy rozwoju ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych w Polsce

6 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page 4 4 na temat rozwiàzaƒ zastosowanych na polskim rynku w dziedzinie zasad taryfikacji, oceny ryzyka oraz opracowywania przepisów technicznych w odniesieniu do obowiàzkowego ubezpieczenia komunikacyjnego

7 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page Podstawowe elementy europejskiego porzàdku prawnego dotyczàcego obowiàzkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych sposoby ich implementacji przez paƒstwa cz onkowskie UE Podstawowymi elementami europejskiego porzàdku prawnego dotyczàcego obowiàzkowego ubezpieczenia posiadaczy pojazdów mechanicznych sà dyrektywy kolejnych generacji, tworzàce tzw. System Dyrektyw Komunikacyjnych. Chodzi o nast pujàce akty prawne: Dyrektywa Rady z 24 kwietnia 1972 roku w sprawie koordynacji przepisów paƒstw cz onkowskich dotyczàcych ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych i kontroli spe nienia obowiàzku tego ubezpieczenia (72/166/EWG) Pierwsza Dyrektywa Komunikacyjna, Dyrektywa Rady z 30 grudnia 1983 roku w sprawie koordynacji przepisów paƒstw cz onkowskich dotyczàcych ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (84/5/EWG) Druga Dyrektywa Komunikacyjna, Dyrektywa Rady z 14 maja 1990 roku w sprawie ujednolicenia przepisów paƒstw cz onkowskich dotyczàcych ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej z tytu u u ytkowania pojazdów samochodowych (90/232/EWG) Trzecia Dyrektywa Komunikacyjna, Dyrektywa 2000/26/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 maja 2000 roku w sprawie koordynacji przepisów prawnych paƒstw cz onkowskich dotyczàcych ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz zmiany dyrektyw Rady 73/239/EWG i 88/357/EWG (Czwarta Dyrektywa w sprawie ubezpieczeƒ komunikacyjnych) Czwarta Dyrektywa Komunikacyjna, Dyrektywa 2005/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 maja 2005 roku zmieniajàca dyrektywy Rady 72/166/EWG, 84/357/EWG i 90/232/EWG oraz dyrektyw 2000/26/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczàce ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialnoêci cywilnej za szkody powsta e w zwiàzku z ruchem pojazdów mechanicznych Piàta Dyrektywa Komunikacyjna. Pierwsza Dyrektywa (72/166/EWG) Pierwsza Dyrektywa wprowadzi a fundamentalnà zasad, na której opiera si ca e wspólnotowe prawo ubezpieczeƒ komunikacyjnych, w myêl której ka de paƒstwo cz onkowskie ma obowiàzek wprowadzenia obowiàzkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów, które majà zwyk e miejsce postoju na jego terytorium. Obowiàzkowym ubezpieczeniem OC powinny zostaç obj te m.in. szkody na osobie i mieniu wyrzàdzone na terytorium innych paƒstw cz onkowskich zgodnie z prawem tych paƒstw. Wed ug Pierwszej Dyrektywy zakres ubezpieczenia OC okreêlany by zasadniczo przez same paƒstwa cz onkowskie. W Pierwszej Dyrektywie Komunikacyjnej zosta y okreêlone definicje podstawowych poj ç stosowanych w dyrektywach póêniejszych generacji. Chodzi o nast pujàce poj cia: pojazd, poszkodowany oraz paƒstwo cz onkowskie, w którym pojazd ma zwyk e miejsce postoju.

8 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page 6 6 na temat rozwiàzaƒ zastosowanych na polskim rynku w dziedzinie zasad taryfikacji, oceny ryzyka oraz opracowywania przepisów technicznych w odniesieniu do obowiàzkowego ubezpieczenia komunikacyjnego W Pierwszej Dyrektywie zosta y zawarte równie postanowienia dotyczàce zasad kontroli ubezpieczenia OC: Odstàpienie od kontroli ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej w przypadku pojazdów, które majà zwyk e miejsce postoju na terytorium innego paƒstwa cz onkowskiego. Odstàpienie od kontroli ubezpieczenia OC w przypadku pojazdów, które majà zwyk e miejsce postoju na terytorium kraju trzeciego, a wje d ajà na terytorium danego paƒstwa cz onkowskiego z terytorium innego paƒstwa cz onkowskiego (dopuszczalne sà jednak kontrole wyrywkowe). Pierwsza Dyrektywa zezwala a paƒstwom cz onkowskim na czynienie nast pujàcych wyjàtków od obowiàzku ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej: Wobec niektórych osób fizycznych lub prawnych, publicznych lub prywatnych. Wykaz takich podmiotów musi zostaç przekazany przez paƒstwo zwalniajàce innym paƒstwom oraz Komisji Europejskiej. Paƒstwo zwalniajàce musi nale ycie zadbaç, by zapewniona zosta a nale yta wyp ata odszkodowania za szkody wyrzàdzone przez zwolnione pojazdy na terytorium innych paƒstw cz onkowskich. Mo e nast powaç to bàdê poprzez struktury Biur Narodowych, bàdê te przez specjalnie umocowanych przedstawicieli odpowiedzialnych za zaspokajanie roszczeƒ). Wobec niektórych rodzajów pojazdów majàcych specjalnà tablic. Wykaz takich podmiotów musi zostaç przekazany przez paƒstwo zwalniajàce innym paƒstwom oraz Komisji Europejskiej. Inne paƒstwa mogà w takim wypadku àdaç przy wjeêdzie na swoje terytorium posiadania Zielonej Karty lub zawarcia ubezpieczenia granicznego. Ka de paƒstwo cz onkowskie zobowiàzane zosta o do zapewnienia, by w razie spowodowania wypadku na jego terytorium przez pojazd majàcy zwyk e miejsce postoju na terytorium innego paƒstwa cz onkowskiego, biuro narodowe (w paƒstwie, gdzie zdarzy si wypadek) uzyskaç mog o informacje dotyczàce: terytorium, na którym pojazd ma zwyk e miejsce postoju oraz znaku rejestracyjnego pojazdu (jeêli taki posiada), w miar mo liwoêci danych dotyczàcych ubezpieczenia pojazdu (które zwykle zamieszczane sà w certyfikacie Zielonej Karty) znajdujàcych si u posiadacza pojazdu (w zakresie, w którym jest to wymagane w paƒstwie, w którym pojazd ma zwyk e miejsce postoju). Pierwsza Dyrektywa nakazuje, by ka de z paƒstw cz onkowskich zastosowa o wszelkie odpowiednie Êrodki, by zapewniç, e pojazdy, które majà zwyk e miejsce postoju w krajach trzecich lub w pozaeuropejskich terytoriach paƒstw cz onkowskich, wje d ajàce na terytorium Wspólnoty, nie by y u ytkowane na tym terytorium, o ile szkody na osobie i na mieniu spowodowane przez te pojazdy, nie b dà obj te ubezpieczeniem odpowiedzialnoêci cywilnej na ca ym terytorium Wspólnoty. Ka dy pojazd z kraju trzeciego lub pozaeuropejskiego terytorium paƒstwa cz onkowskiego, musi przed wjazdem na terytorium Wspólnoty byç zaopatrzony w wa ny certyfikat ubezpieczeniowy Zielonej Karty lub dowód ubezpieczenia granicznego stwierdzajàcy, e pojazd ten jest ubezpieczony zgodnie z wy ej wspomnianymi warunkami. Warunek ten przestaje byç aktualny, gdy ka de z biur narodowych paƒstw cz onkowskich zagwarantuje zaspokojenie roszczeƒ wynikajàcych z wypadków majàcych miejsce na ich terytorium, a spowodowanych przez te pojazdy. Termin implementacji Pierwszej Dyrektywy up ynà 31 grudnia 1973 roku. Druga Dyrektywa (84/5/EWG) Celem Drugiej Dyrektywy by a harmonizacja kszta tu prawnego ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów w szczególnoêci zaê zapewnienie osobom poszkodowanym mo liwie pe nego i satysfakcjonujàcego odszkodowania, a tak e stworzenie instytucji funduszu gwarancyjnego. Druga Dyrektywa nakazywa a, by odszkodowanie z ubezpieczenia OC, w ka dym z ustawodawstw paƒstw cz onkowskich, obejmowa o obowiàzkowo zarówno szkod na osobie, jak i szkod na mieniu. Druga Dyrektywa wprowadzi a minimalne sumy gwarancyjne w ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów: w razie szkód na osobie: ecu (euro), je eli wyst puje tylko jeden poszkodowany; je eli w jednej szkodzie wyst puje wi cej ni jeden poszkodowany, kwot t mno y si przez liczb poszkodowanych, w razie szkód na mieniu: ecu (euro) na jednà szkod, bez wzgl du na iloêç poszkodowanych.

9 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page 7 7 Druga Dyrektywa zezwala a paƒstwom cz onkowskim na alternatywne okreêlenie minimalnych sum gwarancyjnych (w miejsce podanych wczeêniej): ecu (euro) z tytu u szkody na osobie w razie, gdy w jednej szkodzie wyst puje wi cej ni jeden poszkodowany lub ecu (euro) na jednà szkod, jako àcznà minimalnà sum gwarancyjnà, bez wzgl du na liczb poszkodowanych i charakter szkody (na mieniu, czy na osobie). Druga Dyrektywa nakazywa a powo anie do ycia w ka dym paƒstwie cz onkowskim (tj. utworzenie lub udzielenie stosownego zezwolenia instytucji ju istniejàcej) funduszu gwarancyjnego. Fundusz gwarancyjny definiowany jest przez dyrektyw jako instytucja, której zadanie stanowi wyp ata odszkodowaƒ co najmniej w granicach obowiàzkowego ubezpieczenia, dotyczàcych szkód na mieniu lub na osobie spowodowanych przez pojazd niezidentyfikowany lub przez pojazd, co do którego nie zosta spe niony obowiàzek ubezpieczenia. Wyp ata odszkodowania przez fundusz nie wyklucza roszczeƒ regresowych funduszu wobec osób odpowiedzialnych za szkod. Druga Dyrektywa nakazuje paƒstwom cz onkowskim wprowadzenie prawa bezpoêredniego wyst powania przez poszkodowanego do funduszu o odszkodowanie i obowiàzku funduszu udzielenia uzasadnionej odpowiedzi dotyczàcej wyp aty odszkodowania. Paƒstwa cz onkowskie majà prawo wy àczyç obowiàzek wyp aty odszkodowania przez fundusz, gdy: poszkodowany wsiad dobrowolnie do pojazdu, który spowodowa szkod, wiedzàc, e pojazd ten nie jest ubezpieczony, gdy szkoda na mieniu zosta a wyrzàdzona przez pojazd niezidentyfikowany (obowiàzek wyp aty odszkodowania mo e byç wtedy wy àczony lub ograniczony), mo liwe jest zastosowanie udzia u w asnego w wysokoêci nie wy szej ni 500 ecu (euro) w razie szkód na mieniu spowodowanych przez pojazd nieubezpieczony. Druga Dyrektywa nakazuje paƒstwom cz onkowskim przyj cie przepisów, w myêl których jako niewa ne w stosunku do osób trzecich poszkodowanych w wypadku b dà nast pujàce postanowienia umowy ubezpieczenia OC: wy àczenie odpowiedzialnoêci ubezpieczyciela za szkody spowodowane przez osoby, które nie posiadajà wyraênego lub dorozumianego zezwolenia na u ytkowanie lub prowadzenie pojazdu, wy àczenie odpowiedzialnoêci ubezpieczyciela za szkody spowodowane przez osoby, które nie posiadajà prawa jazdy uprawniajàcego je do prowadzenia danego pojazdu, wy àczenie odpowiedzialnoêci ubezpieczyciela za szkody spowodowane przez osoby, które nie dope ni y swych obowiàzków dotyczàcych stanu technicznego i bezpieczeƒstwa pojazdu. Jednak e ubezpieczyciel mo e powo ywaç si w stosunku do poszkodowanego na fakt, e osoba odpowiedzialna nie mia a wyraênego lub dorozumianego zezwolenia na u ytkowanie lub prowadzenie pojazdu, który spowodowa szkod (na osobie lub na mieniu), je eli poszkodowany, który dobrowolnie wsiad do pojazdu, wiedzia, e pojazd jest kradziony. Paƒstwa cz onkowskie mogà nie wprowadzaç w swoim ustawodawstwie zakazu stosowania wymienionych klauzul wzgl dnej niewa noêci, je eli zapewnià, e w sytuacjach w nich opisanych poszkodowany otrzyma odszkodowanie od instytucji ubezpieczeƒ spo ecznych. Paƒstwa cz onkowskie mogà przewidzieç w swym ustawodawstwie, e za szkody wyrzàdzone przy u yciu pojazdów skradzionych lub uzyskanych przemocà, zamiast ubezpieczyciela, odszkodowanie wyp aci fundusz gwarancyjny (przy zastosowaniu wczeêniej wspomnianych zasad). W przypadku wyp aty odszkodowania przez fundusz gwarancyjny, paƒstwa cz onkowskie mogà przewidzieç w odniesieniu do szkód na mieniu udzia w asny nieprzekraczajàcy kwoty 250 ecu (euro). Cz onkowie rodziny osoby, której odpowiedzialnoêç jest obj ta ubezpieczeniem (posiadacza pojazdu, kierowcy lub innej osoby zgodnie z przepisami krajowego prawa cywilnego) nie mogà byç pozbawieni odszkodowania ubezpieczeniowego za szkody na osobie z powodu pokrewieƒstwa. Termin implementacji Drugiej Dyrektywy up ynà 31 grudnia 1987 roku.

10 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page 8 8 na temat rozwiàzaƒ zastosowanych na polskim rynku w dziedzinie zasad taryfikacji, oceny ryzyka oraz opracowywania przepisów technicznych w odniesieniu do obowiàzkowego ubezpieczenia komunikacyjnego Trzecia Dyrektywa (90/232/EWG) Trzecia Dyrektywa mia a na celu rozwianie wàtpliwoêci interpretacyjnych dotyczàcych dwóch dyrektyw poprzedzajàcych oraz stosunkowo niewielkie rozszerzenie zakresu obligatoryjnej ochrony ubezpieczeniowej wynikajàcej z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów. Wobec pojawiajàcych si problemów interpretacyjnych, ustawodawca europejski w sposób jednoznaczny okreêli minimalny zakres odpowiedzialnoêci ubezpieczyciela wobec pasa erów pojazdu, którego u ycie sta o si przyczynà szkody. OdpowiedzialnoÊç ta obejmuje w zakresie szkód na osobie wszystkich pasa erów wspomnianego pojazdu, z wyjàtkiem jego kierowcy. Trzecia Dyrektywa potwierdza w tym wzgl dzie postanowienia Pierwszej Dyrektywy i wzywa paƒstwa cz onkowskie do podj cia koniecznych dzia aƒ, by ka da zawarta umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów: obejmowa a ochronà w ramach jednej sk adki ca y obszar Wspólnoty, gwarantowa a, w ramach tej samej sk adki, w ka dym paƒstwie cz onkowskim, ochron wymaganà przez prawo tego paƒstwa lub te ochron wymaganà przez prawo paƒstwa cz onkowskiego, w którym pojazd ma zwyk e miejsce postoju, je eli ochrona ta jest lepsza. Trzecia Dyrektywa uzupe nia przepisy Drugiej Dyrektywy dotyczàce funduszu gwarancyjnego: Wprowadza zakaz uzale niania przez fundusz gwarancyjny wyp aty odszkodowania od wykazania przez poszkodowanego w jakikolwiek sposób, e osoba odpowiedzialna za szkod jest niezdolna do zap aty odszkodowania lub e odmawia jego zap acenia. Nakazuje paƒstwom cz onkowskim wprowadzenie stosownych rozwiàzaƒ na wypadek konfliktu pomi dzy funduszem gwarancyjnym a ubezpieczycielem co do podmiotu zobowiàzanego do odszkodowania. Jeden z tych podmiotów winien byç zobowiàzany do bezzw ocznej wyp aty (przy uwzgl dnieniu mo liwoêci póêniejszych rozliczeƒ). Paƒstwa cz onkowskie zobowiàzane zosta y do wprowadzenia przepisów stwarzajàcych stronom uczestniczàcym w wypadku drogowym mo liwoêç szybkiej identyfikacji zak adu ubezpieczeƒ, który udziela ochrony w zakresie ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu, którego u ycie by o przyczynà powstania szkody. Termin implementacji Trzeciej Dyrektywy up ynà 31 grudnia 1992 roku. Czwarta Dyrektywa (2000/26/WE) Celem Czwartej Dyrektywy jest u atwienie dochodzenia roszczeƒ odszkodowawczych z obowiàzkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów przez osoby, które zosta y poszkodowane w wypadkach komunikacyjnych poza krajem, w którym na sta e mieszkajà. System Zielonej Karty jest pomocny, gdy szkoda powstaje w wyniku ruchu pojazdu poza krajem, w którym pojazd ten jest zarejestrowany (to pojazd nie jest u siebie ). Czwarta Dyrektywa pomaga, gdy osoba poszkodowana w wypadku komunikacyjnym znajduje si za granicà (stàd w j z. niemieckim system Czwartej Dyrektywy nazywany bywa Besucherschutz, czyli ochrona osób przybywajàcych ). Osoby takie potrzebujà szczególnej ochrony z wielu wzgl dów: na miejscu wypadku komunikacyjnego poszkodowany mo e mieç problemy z porozumieniem si z organami policyjnymi i porzàdkowymi, a tak e z uzyskaniem wszystkich danych dotyczàcych sprawcy wypadku i jego ubezpieczyciela OC, korespondencja z ubezpieczycielem prowadzona jest zwykle tylko w j zyku urz dowym kraju, w którym mieêci si jego siedziba, wed ug norm obowiàzujàcych w czasie uchwalenia Czwartej Dyrektywy, ewentualne post powanie sàdowe przeciwko ubezpieczycielowi odbywa o si przed sàdem w kraju jego siedziby i (choç to nieobowiàzkowe) przy zaanga owaniu prawników z tego kraju, post powanie sàdowe odbywa si wed ug zagranicznego prawa materialnego i zagranicznej procedury.

11 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page 9 9 W wi kszoêci przypadków osoby, które zosta y poszkodowane w wypadkach komunikacyjnych poza krajem swego zamieszkania, nie zg asza y swoich roszczeƒ do odpowiedzialnych ubezpieczycieli OC. Dlatego dyrektywa stworzy a szereg udogodnieƒ dla osób poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych za granicà. Przepisy Czwartej Dyrektywy dotyczà nast pujàcych instytucji prawnych: reprezentanta do spraw roszczeƒ, oêrodka informacji, organu odszkodowawczego, actio directa. Osoby obj te podstawowym zakresem zastosowania dyrektywy mogà korzystaç ze wszelkich przewidzianych w niej udogodnieƒ. Dla ustalenia, e dana osoba obj ta jest podstawowym zakresem zastosowania dyrektywy, niezb dne jest kumulatywne spe nienie nast pujàcych przes anek: 1. osoba poszkodowana, która ponios a szkod (na osobie lub na mieniu) w wyniku wypadku komunikacyjnego, jest uprawniona do odszkodowania, 2. osoba poszkodowana ma miejsce zamieszkania (siedzib ) w paƒstwie cz onkowskim Unii Europejskiej, 3. wypadek wydarzy si w paƒstwie nale àcym do Systemu Zielonej Karty, innym ni paƒstwo zamieszkania osoby poszkodowanej, 4. pojazd, który spowodowa wypadek, by ubezpieczony w paƒstwie cz onkowskim Unii Europejskiej, ale poza paƒstwem miejsca zamieszkania osoby poszkodowanej, 5. pojazd, który spowodowa wypadek, mia zwyk e miejsce postoju w paƒstwie cz onkowskim Unii Europejskiej, innym ni paƒstwo miejsca zamieszkania osoby poszkodowanej. Ograniczony zakres zastosowania dyrektywy polega na przyznaniu osobom poszkodowanym: actio directa przeciwko ubezpieczycielowi, uprawnienia do skorzystania z us ug oêrodka informacji. Wy àczone jest w takim wypadku korzystanie z reprezentanta do spraw roszczeƒ oraz organu odszkodowawczego. Ograniczony zakres zastosowania dyrektywy ma miejsce, gdy spe nione sà nast pujàce warunki: 1. osoba poszkodowana, która ponios a szkod (na osobie lub na mieniu) w wyniku wypadku komunikacyjnego, jest uprawniona do odszkodowania, 2. osoba poszkodowana ma miejsce zamieszkania (siedzib ) w paƒstwie cz onkowskim Unii Europejskiej, 3. wypadek wydarzy si w paƒstwie nale àcym do Systemu Zielonej Karty, innym ni paƒstwo zamieszkania osoby poszkodowanej, 4. pojazd, który spowodowa wypadek, by ubezpieczony w paƒstwie cz onkowskim Unii Europejskiej, b dàcym paƒstwem miejsca zamieszkania osoby poszkodowanej albo (alternatywa roz àczna), 5. pojazd, który spowodowa wypadek, mia zwyk e miejsce postoju w paƒstwie cz onkowskim Unii Europejskiej, b dàcym paƒstwem miejsca zamieszkania osoby poszkodowanej. Poza przypadkami podpadajàcymi pod podstawowy zakres zastosowania dyrektywy, organ odszkodowawczy zobowiàzany jest do wykonywania swych zadaƒ równie wówczas, gdy: osoba poszkodowana, która ponios a szkod w wyniku wypadku komunikacyjnego, jest uprawniona do odszkodowania, osoba poszkodowana ma miejsce zamieszkania (siedzib ) w paƒstwie cz onkowskim Unii Europejskiej, wypadek wydarzy si w paƒstwie cz onkowskim Unii Europejskiej innym ni paƒstwo miejsca zamieszkania poszkodowanego, nie mo na ustaliç ubezpieczyciela, u którego ubezpieczony by pojazd, który spowodowa wypadek. Ka de paƒstwo cz onkowskie ma obowiàzek zapewniç, e wszystkie zak ady ubezpieczeƒ prowadzàce obowiàzkowe ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów, wyznaczà swoich reprezentantów do spraw roszczeƒ w ka dym paƒstwie cz onkowskim innym ni to, w którym otrzyma y urz dowe zezwolenie na prowadzenie dzia alnoêci ubezpieczeniowej. Je eli chodzi o zak ady ubezpieczeƒ majàce siedzib na obszarze Unii Europejskiej reprezentant musi byç wyznaczony we wszystkich paƒstwach poza paƒstwem siedziby, nawet je eli dzia ajà w nich zagraniczne placówki tego zak adu ubezpieczeƒ.

12 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page na temat rozwiàzaƒ zastosowanych na polskim rynku w dziedzinie zasad taryfikacji, oceny ryzyka oraz opracowywania przepisów technicznych w odniesieniu do obowiàzkowego ubezpieczenia komunikacyjnego Je eli chodzi o zak ady ubezpieczeƒ nie majàce siedziby na obszarze Unii Europejskiej reprezentant musi byç wyznaczony we wszystkich paƒstwach, poza tymi, w których zak ady te majà swoje oddzia y lub przedstawicielstwa (w ka dym paƒstwie UE wymagane jest w takim wypadku odr bne zezwolenie). Wybór reprezentanta nale y do zak adu ubezpieczeƒ. Paƒstwa cz onkowskie nie mogà ograniczaç tego wyboru. Zwykle reprezentantami sà: zagraniczne placówki danego zak adu, spó ki ubezpieczeniowe nale àce do tej samej grupy kapita owej, dotychczasowi korespondenci w Systemie Zielonej Karty, wyspecjalizowane firmy zajmujàce si likwidacjà szkód, kancelarie adwokackie. Reprezentant mo e pracowaç dla jednego lub kilku zak adów ubezpieczeƒ. Reprezentant do spraw roszczeƒ: powinien mieç miejsce zamieszkania (lub siedzib ) w paƒstwie cz onkowskim, w którym zosta wyznaczony, powinien posiadaç uprawnienia wystarczajàce do reprezentowania zak adu ubezpieczeƒ w stosunku do osób poszkodowanych oraz do pe nego zaspokojenia ich roszczeƒ, powinien byç w stanie badaç sprawy w j zyku (j zykach) urz dowym paƒstwa cz onkowskiego, w którym poszkodowany ma miejsce zamieszkania. Do reprezentanta do spraw roszczeƒ w swoim kraju (swego miejsca zamieszkania) zg aszajà si osoby poszkodowane wskutek wypadku komunikacyjnego za granicà spowodowanego przez pojazd, który ubezpieczony by w zak adzie ubezpieczeƒ, którego wyznaczy danego reprezentanta. Nie jest wykluczone zwrócenie si bezpoêrednio do zak adu ubezpieczeƒ. Tak wi c osoba zamieszka a w Polsce, a poszkodowana w wyniku wypadku drogowego w Niemczech, mo e zg osiç swoje roszczenie do wyznaczonego w Polsce reprezentanta do spraw roszczeƒ niemieckiego ubezpieczyciela, który ubezpiecza w zakresie OC sprawc szkody (jego pojazd). Osoba ta mo e jeêli chce zwróciç si bezpoêrednio do niemieckiego ubezpieczyciela. W ciàgu trzech miesi cy od dnia, w którym poszkodowany zg osi swoje roszczenie odszkodowawcze albo bezpoêrednio zak adowi ubezpieczeƒ, albo jego reprezentantowi do spraw roszczeƒ: zak ad ubezpieczeƒ lub jego reprezentant ma przedstawiç ofert zap aty odszkodowania z uzasadnieniem w przypadkach, gdy odpowiedzialnoêç ubezpieczyciela jest bezsporna i okreêlona zosta a wysokoêç odszkodowania, albo zak ad ubezpieczeƒ lub jego reprezentant ma przedstawiç uzasadnionà odpowiedê na poszczególne àdania zawarte w roszczeniu w przypadkach, gdy odpowiedzialnoêç ubezpieczyciela nie zosta a jednoznacznie ustalona lub wysokoêç odszkodowania nie zosta a w pe ni okreêlona. W celu umo liwienia osobie poszkodowanej skutecznego dochodzenia odszkodowania Czwarta Dyrektywa zobowiàzuje paƒstwa cz onkowskie do stworzenia (lub te przekazania zadaƒ podmiotowi istniejàcemu) oêrodka informacji. OÊrodek informacji odpowiedzialny jest za prowadzenie rejestru zawierajàcego nast pujàce informacje: a) numery rejestracyjne pojazdów mechanicznych majàcych zwyk e miejsce postoju na terenie danego paƒstwa cz onkowskiego, (okres przechowywania 7 lat od wyrejestrowania), b) numery polis ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, a gdy up ynà termin wa noêci polisy równie dat zakoƒczenia ochrony ubezpieczeniowej (ewentualnie numer certyfikatu Zielonej Karty lub polisy ubezpieczenia granicznego, gdy pojazd korzysta ze zwolnienia okreêlonego w Pierwszej Dyrektywie, okres przechowywania 7 lat od zakoƒczenia ochrony ubezpieczeniowej), c) zak ady ubezpieczeƒ prowadzàce ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz ich reprezentanci do spraw roszczeƒ, d) lista pojazdów zwolnionych z obowiàzkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów (jak równie podmiotów odpowiedzialnych za szkody wyrzàdzone przez te pojazdy).

13 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page OÊrodek informacji nie musi samodzielnie prowadziç rejestrów mo e wy àcznie koordynowaç zbieranie i rozpowszechnianie informacji. Ka dy zak ad ubezpieczeƒ w UE musi podaç do wiadomoêci ka dego oêrodka informacji list wszystkich swoich reprezentantów do spraw roszczeƒ. Ka dy poszkodowany jest uprawniony przez okres 7 lat po wypadku do niezw ocznego uzyskania od oêrodka informacji w paƒstwie cz onkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, w którym pojazd zwykle stacjonuje lub w którym mia miejsce wypadek, nast pujàcych informacji: nazwa i adres odpowiedzialnego zak adu ubezpieczeƒ, nazwa i adres reprezentanta do spraw roszczeƒ w paƒstwie, w którym poszkodowany ma miejsce zamieszkania. OÊrodek informacji, w razie istnienia interesu prawnego osoby poszkodowanej, dostarczy jej równie informacje o w aêcicielu, zwyczajowym kierowcy lub zarejestrowanym posiadaczu pojazdu. Celem uzyskania tych informacji oêrodek informacji zwraca si do zak adu ubezpieczeƒ lub do urz du zajmujàcego si rejestracjà pojazdów. OÊrodki informacji z ró nych paƒstw majà prawo i obowiàzek wymieniania informacji. Organ odszkodowawczy jest odpowiedzialny za wyp at osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych za granicà odszkodowania: 1. je eli w ciàgu trzech miesi cy od dnia, w którym osoba poszkodowana zg osi a swoje roszczenie ubezpieczycielowi lub jego reprezentantowi do spraw roszczeƒ, ubezpieczyciel ten lub jego reprezentant nie udzieli uzasadnionej odpowiedzi na àdania zawarte w roszczeniu, 2. je eli ubezpieczyciel nie wyznaczy reprezentanta do spraw roszczeƒ w kraju, w którym poszkodowany ma miejsce zamieszkania (chyba e roszczenie skierowane zosta o bezpoêrednio do ubezpieczyciela). Poszkodowany nie mo e zwróciç si do organu odszkodowawczego, gdy podjà ju kroki na drodze sàdowej. Dzia ania organu odszkodowawczego: podejmuje on dzia ania w ciàgu dwóch miesi cy od zg oszenia roszczenia, lecz zaprzestaje dzia aƒ, gdy ubezpieczyciel lub reprezentant udzielà uzasadnionej odpowiedzi poszkodowanemu, zawiadamia odpowiedzialnego ubezpieczyciela, organ odszkodowawczy w paƒstwie, gdzie wystawiono polis i sprawc wypadku (je eli jest znany). Po up ywie dwóch miesi cy od z o enia wniosku jeêli spe ni y si przes anki odpowiedzialnoêci organu wyp aca on odszkodowanie poszkodowanemu. Po wyp acie organ z paƒstwa miejsca zamieszkania poszkodowanego ma roszczenie regresowe do organu paƒstwa, w którym wystawiono polis, a ten z kolei do zak adu ubezpieczeƒ, który polis wystawi. Je eli zidentyfikowanie pojazdu nie jest mo liwe lub je eli w ciàgu dwóch miesi cy nie jest mo liwe zidentyfikowanie zak adu ubezpieczeƒ, poszkodowany ma prawo do odszkodowania od organu odszkodowawczego w kraju swego zamieszkania. Organ ma w takich przypadkach regres do: gdy nie mo na zidentyfikowaç ubezpieczyciela funduszu gwarancyjnego kraju, gdzie pojazd ma zwyk e miejsce postoju, gdy nie mo na zidentyfikowaç pojazdu funduszu gwarancyjnego kraju, w którym zdarzy si wypadek, gdy chodzi o pojazdy spoza UE funduszu gwarancyjnego kraju, w którym zdarzy si wypadek. Termin implementacji up ynà 20 stycznia 2003 roku. Implementacja Czwartej Dyrektywy w paƒstwach cz onkowskich Czwarta Dyrektywa Komunikacyjna stworzy a kompleksowy system dochodzenia roszczeƒ przez osoby poszkodowane przez ruch pojazdów poza ich ojczyznà. Kwestie uregulowane przez t dyrektyw w olbrzymiej wi kszoêci nie by y przedtem regulowane przez systemy prawa wewn trznego poszczególnych krajów. Dlatego implementacja by a wzgl dnie prosta polega a zwykle na przepisaniu dyrektywy do ustawy dotyczàcej obowiàzkowych ubezpieczeƒ komunikacyjnych.

14 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page na temat rozwiàzaƒ zastosowanych na polskim rynku w dziedzinie zasad taryfikacji, oceny ryzyka oraz opracowywania przepisów technicznych w odniesieniu do obowiàzkowego ubezpieczenia komunikacyjnego Ka da z ustaw implementujàcych Czwartà Dyrektyw Komunikacyjnà stwarza a system reprezentantów do spraw roszczeƒ, deklarujàc zgodnie z postanowieniami dyrektywy ich obowiàzki, obowiàzki ubezpieczycieli ich ustanawiajàcych i uprawnienia osób poszkodowanych korzystajàcych z us ug reprezentanta. Ró nice w sposobie implementacji pojawi y si w sposobie uregulowania pozycji prawnej organu odszkodowawczego. Grupa paƒstw (m.in. Niemcy i Austria) stworzy a mo liwoêç pozywania organu odszkodowawczego, je eli ten nie dope ni swoich obowiàzków i w terminie przewidzianym w dyrektywie i implementowanym do prawa krajowego nie wyp aci osobie poszkodowanej nale nego jej odszkodowania. Inne paƒstwa (np. W ochy) odmówi y poszkodowanym prawa do pozywania organu odszkodowawczego. Wbrew postanowieniom dyrektywy nie jest on w takiej sytuacji prawnie odpowiedzialny za wyp at odszkodowania, a jedynie mo e dobrowolnie pomóc poszkodowanemu jednak bez roszczenia. W drugiej grupie paƒstw znalaz a si równie Polska. Opisywany spór straci ca kowicie na znaczeniu wskutek uchwalenia Piàtej Dyrektywy Komunikacyjnej, która przyznaje osobom poszkodowanym prawo wytaczania powództwa przeciwko odpowiedzialnemu ubezpieczycielowi w kraju swojego zamieszkania. Ró nice w sposobie dokonywania implementacji dotyczà równie tego, które z dotychczas funkcjonujàcych na rynku instytucji przejmujà funkcje organu odszkodowawczego, które zaê oêrodka informacji. Ani bowiem zadania oêrodka informacji ani te organu odszkodowawczego nie by y powierzane instytucjom specjalnie do tego celu powo ywanym. Uznano, e lepiej pos u yç si dotychczas istniejàcà infrastrukturà instytucjonalnà s u àcà zaspokajaniu roszczeƒ wynikajàcych z wypadków komunikacyjnych: biurami Zielonej Karty i ubezpieczeniowymi funduszami gwarancyjnymi. Przyj te rozwiàzania ró nià si od siebie. Dla przyk adu w Niemczech biuro Zielonej Karty sprawuje funkcje oêrodka informacji, a w Hiszpanii fundusz gwarancyjny. W Wielkiej Brytanii i Republice Irlandii implementacja Czwartej Dyrektywy obejmowa a z koniecznoêci równie wyraêne sformu owanie prawa bezpoêredniego roszczenia poszkodowanego w stosunku do ubezpieczyciela odpowiedzialnoêci cywilnej w sprawach dotyczàcych odpowiedzialnoêci za wypadki zagraniczne. Fina em implementacji sta o si stworzenie spójnego i efektywnego transgranicznego systemu dochodzenia roszczeƒ, który jednak straci na znaczeniu po wprowadzeniu postanowieƒ Piàtej Dyrektywy Komunikacyjnej i zmianach jurysdykcyjnych. System Czwartej Dyrektywy przesta byç wi c niezb dnym narz dziem ochrony interesów osób poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych zanim uda o si zapoznaç opini publicznà o mo liwoêciach skorzystania z jego dobrodziejstw. Piàta Dyrektywa (2005/14/WE) Piàta Dyrektywa nie mia a na celu stworzenia nowego systemu rozwiàzywania transgranicznych problemów wyst pujàcych przy stosowaniu przepisów o ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Chodzi o w niej raczej o rozwianie wàtpliwoêci interpretacyjnych dotyczàcych dyrektyw poprzedzajàcych oraz niewielkie korekty dotyczàce zakresu obligatoryjnej ochrony ubezpieczeniowej wynikajàcej z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów oraz odpowiedzialnoêci funduszy gwarancyjnych. 1. Dokonana zosta a zmiana, która mia a na celu rozwianie wàtpliwoêci co do kwestii uznawania paƒstwa, którego tymczasowymi tablicami rejestracyjnymi oznaczony jest dany pojazd na terytorium, na którym pojazd ten ma sta e miejsce postoju w rozumieniu Pierwszej Dyrektywy. Skutkiem zmiany jest potwierdzenie, e w danym paƒstwie cz onkowskim powinny byç zastosowane wszelkie w aêciwe Êrodki dla zapewnienia obj cia obowiàzkiem ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej wszelkich pojazdów, które na terytorium tego paƒstwa majà sta e miejsce postoju bez wzgl du na obywatelstwo posiadacza pojazdu i bez wzgl du na to, czy pojazd oznaczony jest tablicà rejestracyjnà sta à czy tymczasowà. Zmiana ta nie prowadzi do istotnej reformy zasad prawa ubezpieczeƒ komunikacyjnych obowiàzujàcego w paƒstwach cz onkowskich UE; ma s u yç raczej ujednoliceniu wyk adni i eliminacji praktyk niezgodnych prawem dotychczasowym. 2. Po wejêciu w ycie przepisów Piàtej Dyrektywy, je eli w wypadku bierze udzia pojazd, który: nie jest oznakowany adnymi tablicami rejestracyjnymi, jest oznakowany tablicami podrobionymi lub przerobionymi, jest oznakowany tablicami nielegalnie prze o onymi z innego pojazdu, jest oznakowany tablicami przydzielonymi administracyjnie do tego pojazdu, w sytuacji, gdy na posiadaczu pojazdu cià y obowiàzek ich usuni cia z pojazdu, wówczas dla celów likwidacji szkody, za paƒstwo, w którym pojazd ma zwyk e miejsce postoju, uwa a si paƒstwo,

15 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page w którym mia miejsce wypadek bez wzgl du na to, w którym paƒstwie pojazd jest zarejestrowany, którego znakami jest oznaczony (gdy rejestracja nie jest wymagana) czy te, w którym paƒstwie ma miejsce zamieszkania posiadacz pojazdu. Stan prawny przed wejêciem w ycie przepisów dyrektywy i ustaw krajowych je implementujàcych zak ada, e w wymienionych wy ej przypadkach za miejsce zwyk ego postoju uwa ano paƒstwo rejestracji, pochodzenia oznaczeƒ pojazdu lub miejsca zamieszkania posiadacza pojazdu. Podstawowà konsekwencjà postanowienia dyrektywy jest zmiana w aêciwoêci funduszu gwarancyjnego, który b dzie zobowiàzany do wyp aty odszkodowania, w przypadku, gdy ww. pojazd okaza si byç pozbawiony ochrony ubezpieczeniowej. W nowym stanie prawnym odszkodowanie jest wyp acane przez fundusz gwarancyjny kraju, w którym wydarzy si wypadek. 3. Art. 2 ust. 1 Pierwszej Dyrektywy in fine stanowi, e mimo ogólnego zakazu przeprowadzania kontroli ubezpieczenia OC pojazdów majàcych zwyk e miejsce postoju w innym paƒstwie cz onkowskim lub wje d ajàcych z innego paƒstwa cz onkowskiego, a majàcych sta e miejsce postoju poza Wspólnotà, paƒstwo cz onkowskie mo e jednak przeprowadzaç na swoim terytorium kontrole punktowe (wyrywkowe) takich pojazdów. OkreÊlenie kontrole punktowe zosta o uznane za nazbyt ogólne i wywo ujàce trudnoêci interpretacyjne. W zwiàzku z tym Piàta Dyrektywa wskazuje szereg cech dopuszczalnych kontroli spe nienia obowiàzku ubezpieczenia OC obcych pojazdów zast pujàc ogólne okreêlenie kontrole punktowe. Wymagane jest, by kontrole te by y: niesystematyczne, niedyskryminacyjne, dokonywane przy sposobnoêci innych kontroli, nie zaê wy àcznie nastawione na weryfikacj spe nienia obowiàzku ubezpieczenia. Na mocy art. 95 ustawy o ubezpieczeniach obowiàzkowych, UFG i PBUK, Polska zrezygnowa a z kontroli spe nienia obowiàzku ubezpieczenia przez posiadaczy pojazdów zarejestrowanych w innych paƒstwach Wspólnoty Europejskiej. 4. Derogacja zawarta w art. 4 lit.a Pierwszej Dyrektywy pozwala paƒstwom cz onkowskim zwolniç z obowiàzku ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej niektóre osoby fizyczne lub osoby prawne publiczne lub prywatne. Dyrektywa ta nakazywa a paƒstwom korzystajàcym z derogacji, by zastosowa y one w aêciwe Êrodki dla zapewnienia wyp aty odszkodowaƒ za szkody na mieniu i na osobie wyrzàdzone przez pojazdy zwolnione z obowiàzku ubezpieczenia na terytorium innych paƒstw cz onkowskich. Obowiàzek ten powinien byç realizowany w szczególnoêci poprzez wyznaczenie w innych paƒstwach cz onkowskich ni paƒstwo korzystajàce z derogacji podmiotu odpowiedzialnego za szkody wyrzàdzone przez pojazdy zwolnione z obowiàzku ubezpieczenia. Twórcy Piàtej Dyrektywy dostrzegli koniecznoêç zapewnienia ochrony przed skutkami szkód wyrzàdzonych przez pojazdy zwolnione z obowiàzku ubezpieczenia nie tylko wówczas, gdy szkody te powstajà w innym paƒstwie cz onkowskim, ale równie wówczas, gdy powstajà one w paƒstwie cz onkowskim, w którym pojazdy te majà zwyk e miejsce postoju (bez wzgl du na to, kto b dzie poszkodowanym osoba, która ma miejsce zamieszkaia w danym paƒstwie cz onkowskim czy te poza nim). Dlatego Piàta Dyrektywa nak ada na paƒstwa cz onkowskie obowiàzek podj cia stosownych dzia aƒ dla zapewnienia wyp aty odszkodowania za szkod na mieniu i szkod na osobie spowodowanà przez ruch pojazdów nale àcych do osób zwolnionych z obowiàzku ubezpieczenia OC, zarówno wówczas, gdy szkoda zosta a spowodowana na terytorium paƒstwa zwalniajàcego, jak i wówczas, gdy mia a ona miejsce na terytorium któregokolwiek z pozosta ych paƒstw cz onkowskich. Polska skorzysta a z opisanej derogacji w odniesieniu do cz onków si zbrojnych paƒstw obcych i personelu cywilnego (art. 24 ustawy o ubezpieczeniach obowiàzkowych, UFG i PBUK). Przyk ad derogacji z innych paƒstw cz onkowskich: Niemcy pojazdy nale àce do paƒstwa, landów, gmin. 5. W art. 4 lit.a drugi akapit ostatnie zdanie Pierwszej Dyrektywy prawodawca europejski nakazuje paƒstwom cz onkowskim, które skorzysta y z derogacji okreêlonej w tym przepisie, by zawiadomi y one pozosta e paƒstwa cz onkowskie oraz Komisj o zastosowanych Êrodkach s u àcych zapewnieniu mo liwoêci uzyskania odszkodowania przez poszkodowanych, którzy ponieêli szkod, za którà sà odpowiedzialne osoby zwolnione z obowiàzku ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów. Twórcy Piàtej Dyrektywy doszli do wniosku, e obowiàzek informacyjny winien byç wykonywany przez dane paƒstwo cz onkowskie wy àcznie wzgl dem Komisji, która z kolei zobowiàzana b dzie do publikacji uzyskanych danych. Zmieni si równie zakres danych, które majà byç przekazywane przez paƒstwa cz onkowskie. Zamiast danych o wszelkich podj tych przez paƒstwo cz onkowskie Êrodkach s u àcych ochronie interesów poszkodowanych przez podmioty

16 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page na temat rozwiàzaƒ zastosowanych na polskim rynku w dziedzinie zasad taryfikacji, oceny ryzyka oraz opracowywania przepisów technicznych w odniesieniu do obowiàzkowego ubezpieczenia komunikacyjnego zwolnione z obowiàzku ubezpieczenia, przekazywaç trzeba wykaz osób zwolnionych z obowiàzku ubezpieczenia oraz urz dów i organów odpowiedzialnych za wyp at odszkodowaƒ. 6. W art. 4 lit.b) akapit pierwszy Pierwszej Dyrektywy stworzona zosta a mo liwoêç zwolnienia z obowiàzku ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w odniesieniu do niektórych rodzajów pojazdów lub niektórych pojazdów oznaczonych specjalnà tablicà. Pierwsza Dyrektywa dawa a innym paƒstwom cz onkowskim prawo wymagania, by przy wjeêdzie pojazdu zwolnionego z obowiàzku ubezpieczenia na ich terytorium okazany zosta dowód zawarcia umowy ubezpieczenia Zielonej Karty lub ubezpieczenia granicznego zgodnie z wymaganiami paƒstwa, na terytorium którego wje d ano. Otwarcie granic mi dzy paƒstwami cz onkowskim na mocy traktatu z Schengen spowodowa o drastyczne ograniczenie mo liwoêci skutecznego kontrolowania pojazdów zwolnionych z obowiàzku ubezpieczenia przy wjeêdzie do innego paƒstwa cz onkowskiego. Dlatego konieczne sta o si opracowanie nowej koncepcji ochrony osób poszkodowanych w wypadkach drogowych spowodowanych przez pojazdy zwolnione z obowiàzku ubezpieczenia. Piàta Dyrektywa nakazuje traktowaç pojazdy zwolnione z obowiàzku ubezpieczenia jak pojazdy nieubezpieczone. Organowi odszkodowawczemu paƒstwa cz onkowskiego, w którym mia miejsce wypadek i który wyp aci poszkodowanemu odszkodowanie, przys uguje w takiej sytuacji roszczenie wobec funduszu gwarancyjnego z paƒstwa cz onkowskiego, w którym pojazd ma zwyk e miejsce postoju. Wobec licznych wàtpliwoêci co do zasadnoêci derogacji okreêlonej w art. 4 lit.b) Pierwszej Dyrektywy, zobowiàzano paƒstwa cz onkowskie, aby po up ywie pi ciu lat od wejêcia w ycie Piàtej Dyrektywy przedstawi y Komisji sprawozdania z wykonywania i stosowania w praktyce opisywanej derogacji. Po zbadaniu tych sprawozdaƒ, je eli zajdzie taka potrzeba, Komisja przedstawi propozycje co do dalszych dzia aƒ w tym zakresie. 7. Zgodnie z treêcià art. 299 ust. 2 traktatu ustanawiajàcego Wspólnot Europejskà z 25 marca 1957 r. (DzUrzUE C 2006, Nr 321E, s.37), postanowienia traktatu stosujà si do francuskich departamentów zamorskich, Azorów, Madery i Wysp Kanaryjskich. Mimo to terytoria te traktowane by y wed ug przepisów art. 6 i 7 ust. 1 Pierwszej Dyrektywy w sposób podobny jak terytoria paƒstw nienale àcych do Unii Europejskiej. Piàta Dyrektywa stan ten zmienia wy ej wymienione terytoria traktowane b dà jak terytoria wspólnotowe. 8. OkreÊlenie minimalnego poziomu sum gwarancyjnych w obowiàzkowym ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest jednym z najbardziej widocznych znaków troski ustawodawcy europejskiego o to, by ochrona ubezpieczeniowa wynikajàca z tego ubezpieczenia nie by a iluzoryczna i by rzeczywiêcie s u y a do pe nego zaspokojenia roszczeƒ osób poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych. Ustawodawca europejski, modyfikujàc w Piàtej Dyrektywie przepisy dotyczàce minimalnych sum gwarancyjnych, kierowa si nast pujàcymi zasadami: wyznaczenie odr bnych minimalnych sum gwarancyjnych w odniesieniu do szkód na mieniu i na osobie, wyznaczenie wy szej minimalnej sumy gwarancyjnej w odniesieniu do szkód na osobie w porównaniu do sumy gwarancyjnej dotyczàcej szkód na mieniu, co jest wyrazem wi kszej troski o pe ne zaspokojenie szkód osobowych, akceptacja dla praktyk legislacyjnych paƒstw, które nakaza y ubezpieczycielom nielimitowane pokrycie ubezpieczeniowe w ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów oraz paƒstw, które nakazujà zawieranie umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów przy wy szych ni okreêlone w dyrektywie sumach gwarancyjnych, w odniesieniu do sumy gwarancyjnej dotyczàcej szkód na osobie mo liwoêç przyj cia przez paƒstwa cz onkowskie modelu cz Êciowo nielimitowanego ( euro na jednego poszkodowanego bez okreêlenia bezwzgl dnej granicy odpowiedzialnoêci) lub modelu odpowiedzialnoêci limitowanej ( euro na jedno zdarzenie, niezale nie od liczby poszkodowanych), w odniesieniu do sumy gwarancyjnej dotyczàcej szkód na mieniu dyrektywa przewiduje wy àcznie rozwiàzanie polegajàce na okreêleniu tej e sumy na poziomie euro na jedno zdarzenie, niezale nie od liczby poszkodowanych, dyrektywa pozostawia paƒstwom cz onkowskim swobod decyzji co do skorzystania z okresu przejêciowego w zakresie dostosowania minimalnych sum gwarancyjnych do kwot w niej okreêlonych, maksymalny okres przejêciowy mo e trwaç przez 5 lat od dnia, który zosta przewidziany na implementacj dyrektywy (tj. od r.), termin ten up ywa wi c r., paƒstwa, które skorzystajà z okresu przejêciowego, zobowiàzane sà w ciàgu 30 miesi cy od dnia, który zosta

17 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page przewidziany na implementacj dyrektywy (tj. do r.), do podniesienia sum gwarancyjnych co najmniej do po owy wysokoêci sum gwarancyjnych okreêlonych w dyrektywie, paƒstwa cz onkowskie, które korzystajà z okresu przejêciowego, powinny o tym fakcie poinformowaç Komisj, wskazujàc czas trwania tego okresu. Sumy gwarancyjne w paƒstwach cz onkowskich UE i w innych krajach (stan na grudzieƒ 2007) Szkody na osobie Szkody na mieniu Andorra , ,00 Albania LEK ,00 na wypadek i na osob LEK ,00 Belgia Bez ograniczeƒ Bez ograniczeƒ BoÊnia-Hercegowina , ,00 Bu garia BGN ,00 BGN ,00 na zdarzenie Dania DKK ,00 DKK ,00 Niemcy ,00 na wypadek i na osob ,00 na wypadek Estonia EEK ,00 na osob EEK ,00 na osob Finlandia Bez ograniczeƒ ,00 Francja Bez ograniczeƒ ,00 na wypadek i na pojazd Grecja ,00 na wypadek ,00 na wypadek Wielka Brytania Bez ograniczeƒ GBP ,00 na wypadek Iran Bez ograniczeƒ RIs ,00 na wypadek Irlandia Bez ograniczeƒ ,43 na wypadek Islandia ISK ,00 na wypadek ISK ,00 na wypadek Izrael Bez ograniczeƒ Brak obowiàzku ubezpieczenia W ochy ,49 na wypadek ,49 na wypadek Chorwacja HRK ,00 HRK ,00 otwa LVL ,00 na osob LVL ,00 Litwa , ,00 Luksemburg Bez ograniczeƒ Bez ograniczeƒ Malta Bez ograniczeƒ LM ,00 na wypadek Maroko DH ,00 DH ,00 Macedonia ,00 na wypadek ,00 na wypadek Mo dawia Bez ograniczeƒ ML ,00 Holandia ,00 na wypadek ,00 na wypadek Norwegia Bez ograniczeƒ NOK ,00 na wypadek Austria , ,00 Polska ,00 na wypadek ,00 na wypadek Portugalia ,00 na wypadek ,00 na wypadek Rumunia RON ,00 na wypadek RON ,00 na wypadek Szwecja SKR ,00 SKR ,00 Szwajcaria CHF ,00 CHF ,00 na wypadek S owacja SK ,00 SK ,00 Serbia US$ ,00 na wypadek i na osob US$ ,00 na wypadek i na osob US$ ,00 przy wi kszej iloêci osób US$ ,00 przy wi kszej iloêci osób S owenia SIT ,00 SIT ,00 Hiszpania ,78 na wypadek ,94 na wypadek Czechy CZK ,00 na wypadek CZK ,00 na wypadek Tunezja Bez ograniczeƒ Bez ograniczeƒ Turcja TRY ,00 na osob TRY ,00 na wypadek Ukraina Bez ograniczeƒ UAH ,00 W gry HUF ,00 na osob HUF ,00 na wypadek Cypr C ,00 na wypadek C ,00 na wypadek èród o:

18 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page na temat rozwiàzaƒ zastosowanych na polskim rynku w dziedzinie zasad taryfikacji, oceny ryzyka oraz opracowywania przepisów technicznych w odniesieniu do obowiàzkowego ubezpieczenia komunikacyjnego 9. Dzi ki zapisom Piàtej Dyrektywy wprowadzony zosta mechanizm automatycznej indeksacji sum gwarancyjnych w obowiàzkowym ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Indeksacja ma si odbywaç co 5 lat od terminu przeznaczonego na implementacj lub od koƒca okresu przejêciowego i opieraç si na Europejskim Wskaêniku Cen Konsumpcyjnych. 10. Ustawodawca europejski, a w Êlad za nim wiele ustawodawstw krajowych, obawiajàc si pope niania przest pstw na szkod funduszu gwarancyjnego polegajàcych na pozorowaniu wypadku komunikacyjnego i zg aszaniu wynikajàcych z tego wypadku roszczeƒ, pozwala y do tej pory na uchylenie si funduszu od odpowiedzialnoêci (Druga Dyrektywa). Prawodawca europejski dostrzeg, e upowa nienie dane paƒstwom cz onkowskim w Drugiej Dyrektywie, a dotyczàce mo liwoêci ograniczenia odpowiedzialnoêci funduszu za szkody na mieniu, gdy szkoda jest skutkiem czynu niezidentyfikowanego posiadacza pojazdu, mo e byç dla osoby poszkodowanej krzywdzàce. Je eli bowiem w tym samym wypadku spowodowanym przez niezidentyfikowanego kierowc dochodzi zarówno do szkód na mieniu, jak i powa nych szkód na osobie, nale y uznaç, e nie zachodzi podejrzenie próby wy udzenia odszkodowania z funduszu gwarancyjnego. Przyk ady implementacji w niektórych paƒstwach cz onkowskich (i w Szwajcarii): Austria znaczàca szkoda na osobie polega na tym, e poszkodowany zosta ci ko poszkodowany lub zabity, franszyza 220 EUR, Czechy znaczàca szkoda na osobie polega na tym, e poszkodowany zosta ci ko poszkodowany lub zabity, franszyza 5000 CZK, Niemcy znaczàca szkoda na osobie polega na tym, e poszkodowany zosta ci ko poszkodowany lub zabity, franszyza 500 EUR, Szwajcaria znaczàca szkoda na osobie polega na ci kim uszkodzeniu cia a, gdy wed ug obiektywnej oceny niezb dna jest pomoc lekarska, franszyza 1000 CHF, Szwecja fundusz odpowiada za wszystkie szkody na mieniu i osobie wyrzàdzone przez niezidentyfikowany pojazd, franszyza 2015 SEK, Holandia fundusz odpowiada za wszystkie szkody na mieniu i osobie, franszyza 250 EUR, Wielka Brytania fundusz odpowiada za wszystkie szkody na mieniu i osobie, franszyza Zmiany dokonane przez Piàtà Dyrektyw majà za zadanie zagwarantowanie pe noêci ochrony ubezpieczeniowej osób poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych. Ustawodawca europejski wyraênie wyklucza niektóre sposoby limitowania odpowiedzialnoêci ubezpieczyciela za szkody wynikajàce z ruchu pojazdu z powodów przytoczonych w dyrektywie: Ustawy krajowe nie mogà dozwalaç na odmow Êwiadczenia przez ubezpieczyciela poszkodowanemu pasa erowi przez powo ywanie si wobec niego na to, e wiedzia on lub powinien wiedzieç, e kierowca pojazdu w chwili wypadku znajdowa si pod wp ywem alkoholu lub innego Êrodka odurzajàcego. Stan nietrzeêwoêci kierowcy mo e byç jednak podstawà àdania od niego zwrotu wyp aconego poszkodowanemu Êwiadczenia. Ustawy krajowe powinny zagwarantowaç, by obowiàzkowe ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmowa o szkody na osobie oraz szkody majàtkowe wyrzàdzone pieszym, rowerzystom i innym niezmotoryzowanym u ytkownikom dróg, którzy ponieêli je w nast pstwie wypadku, w którym bra udzia pojazd mechaniczny. Ustawy krajowe muszà respektowaç zasad, e odpowiedzialnoêç ubezpieczyciela z tytu u zawartej umowy ponoszona jest przez ca y okres ubezpieczenia za t samà sk adk we wszystkich paƒstwach cz onkowskich. 12. Stwierdzenie, e paƒstwem umiejscowienia ryzyka przy imporcie pojazdów jest paƒstwo przeznaczenia (czyli zwykle miejsca zamieszkania lub siedziby kupujàcego) przez okres 30 dni liczony od dnia przyj cia dostawy przez kupujàcego, ma na celu u atwienie zawierania przez osoby, sprowadzajàce pojazdy z zagranicy, umów ubezpieczenia na okres roczny bez koniecznoêci zawierania umów ubezpieczenia krótkoterminowego. JeÊli w ciàgu 30 dni od dnia przyj cia dostawy przez kupujàcego pojazd nie zostanie zarejestrowany w kraju przeznaczenia, paƒstwem umiejscowienia ryzyka staje si kraj jego pochodzenia. 13. Piàta Dyrektywa stwarza ubezpieczonemu posiadaczowi pojazdu mo liwoêç zg aszania àdania wydania mu przez zak ad ubezpieczeƒ lub wyznaczony w tym celu organ, zaêwiadczenia o przebiegu ubezpieczenia (tj. o zg oszonych do ubezpieczyciela roszczeniach odszkodowawczych bàdê o braku takich roszczeƒ. S u yç ma to wykazaniu

19 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page przed innym ubezpieczycielem d ugoêci okresu bezszkodowej jazdy w celu zawarcia umowy na korzystniejszych warunkach. 14. Piàta Dyrektywa wprowadzi a liczne zmiany s u àce umocnieniu pozycji poszkodowanego wobec ubezpieczycieli: zakaz powo ywania si wobec poszkodowanego na franszyz, powszechne actio directa (nie tylko dla ofiar wypadków poza granicami), wprowadzenie maksymalnych terminów dla ubezpieczycieli na wyp at odszkodowania lub udzielenie uzasadnionej odpowiedzi odmownej, zagwarantowanie dla wszystkich ofiar wypadków komunikacyjnych prawa dost pu do danych zgromadzonych w centrach informacji. 15. Piàta Dyrektywa wprowadzi a obowiàzek interpretowania art. 11 ust. 2 w zwiàzku z art. 9 ust. 1 lit.b) rozporzàdzenia Rady (WE) nr 44/2001 z 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeƒ sàdowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, w taki sposób, by uznawaç, e poszkodowany mo e wytoczyç powództwo sàdowe przeciwko ubezpieczycielowi w zakresie odpowiedzialnoêci cywilnej w paƒstwie cz onkowskim, w którym ma on miejsce zamieszkania. Oznacza to dokonanie istotnej zmiany w zasadach jurysdykcji krajowej, która polega na stworzeniu poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych prawa wytoczenia powództwa przeciwko zagranicznemu ubezpieczycielowi przed sàdem w kraju, w którym poszkodowany ma miejsce zamieszkania. TrudnoÊci, których przyczynà by brak jurysdykcji krajowej w tym zakresie, leg y u podstaw ugodowego systemu dochodzenia roszczeƒ opisanego w Czwartej Dyrektywie. 16. Termin implementacji Piàtej Dyrektywy do krajowych porzàdków prawnych up ynà 11 czerwca 2007 r. 17. Przepisy Piàtej Dyrektywy okreêlajà minimalny zakres praw osoby poszkodowanej. Nie istnieje obowiàzek implementacji dyrektywy, je eli dane paƒstwo cz onkowskie ma prawo korzystniejsze dla osób poszkodowanych bàdê te zamierza wprowadziç korzystniejsze unormowania. Rozwiàzania korzystniejsze od przyj tych w dyrektywie sà zawsze dopuszczalne. 18. W bardzo szczup ej (ze wzgl du na opóênienia w implementacji Piàtej Dyrektywy, która w niektórych paƒstwach cz onkowskich nastàpi a dopiero w ostatnich dniach 2007 r.) literaturze przedmiotu wskazuje si na to, e jedynymi zmianami w krajowych systemach prawnych, które w istotny sposób mogà wp ynàç na praktyk stosowania prawa ubezpieczeniowego, sà: podwy szenie poziomu minimalnych sum gwarancyjnych i stworzenie mechanizmu ich indeksacji (poziomy sum gwarancyjnych podane zosta y powy ej), powszechne actio directa co do roszczeƒ wynikajàcych ze szkód komunikacyjnych (implementacja w Wielkiej Brytanii i Republice Irlandii), rozszerzenie zakresu obowiàzku odszkodowawczego funduszy gwarancyjnych. Pozosta e zmiany wprowadzone poprzez dyrektyw potraktowane zosta y jako materia czysto techniczna. Ustawodawcy co do tych kwestii ograniczyli si do skopiowania przepisów dyrektywy w ustawodawstwach krajowych, bez istotnych modyfikacji ich brzmienia. Brak opracowaƒ analitycznych i orzecznictwa sàdowego w poszczególnych krajach cz onkowskich przesàdza o tym, e w chwili obecnej nie ma mo liwoêci oceny sposobu praktycznego rozumienia przepisów implementowanych w poszczególnych krajach. Kontrowersje teoretyczne budzi sposób ewentualnej implementacji przepisu dyrektywy dotyczàcego stworzenia mo liwoêci pozywania ubezpieczycieli w kraju zamieszkania poszkodowanego w wypadku komunikacyjnym. Stanowi on w istocie regu interpretacyjnà dotyczàcà wyk adni art. 11 ust. 2 w zwiàzku z art.9 ust.1 lit.b) rozporzàdzenia Rady (WE) nr 44/2001 z 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeƒ sàdowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.

20 Raport k3 1 kor. 5/26/08 2:01 PM Page na temat rozwiàzaƒ zastosowanych na polskim rynku w dziedzinie zasad taryfikacji, oceny ryzyka oraz opracowywania przepisów technicznych w odniesieniu do obowiàzkowego ubezpieczenia komunikacyjnego 2. Zakres kompensacji w obowiàzkowym ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych szkody osobowe i rzeczowe Sensem istnienia obowiàzkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest ochrona osób poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych przed trudnoêciami w uzyskaniu nale nych odszkodowaƒ od posiadaczy pojazdów mechanicznych i kierowców odpowiedzialnych za szkody. Dzi ki istnieniu ochrony ubezpieczeniowej poszkodowani zyskujà d u nika zdecydowanie bardziej wiarygodnego finansowo. Ubezpieczenie OC chroni równie posiadaczy pojazdów i kierowców przed niewyp acalnoêcià spowodowanà koniecznoêcià zap acenia niekiedy bardzo wysokiego odszkodowania za szkod komunikacyjnà. Swoje zadanie ubezpieczenie OC mo e wype niaç tylko wówczas, gdy odpowiedzialnoêç ubezpieczyciela zrównana zostanie co do zakresu z odpowiedzialnoêcià posiadacza pojazdu a do wysokoêci sumy gwarancyjnej okreêlonej na poziomie, który zapewnia realnoêç ochrony. Zgodnie z powszechnie akceptowanym poglàdem Êwiadczenie zmierzajàce do naprawienia szkody ma przede wszystkim funkcj kompensacyjnà, która polega na wyrównaniu szkody doznanej przez poszkodowanego i doprowadzeniu do takiej sytuacji, jak gdyby zdarzenie wywo ujàce szkodliwe nast pstwa nie nastàpi o 1. Wspomniana funkcja szczególnie wyraênie zosta a zaakcentowana w art k.c., który stanowi, e naprawienie szkody powinno nastàpiç, wed ug wyboru poszkodowanego bàdê przez przywrócenie stanu poprzedniego, bàdê przez zap at odpowiedniej sumy pieni nej. A zatem, bez wzgl du na to, w jakiej formie ma nastàpiç naprawienie szkody, powinno ono przywróciç taki stan praw i interesów, jaki istnia u poszkodowanego zanim nastàpi o zdarzenie wyrzàdzajàce szkod. 2 W ubezpieczeniu odpowiedzialnoêci cywilnej zak ad ubezpieczeƒ przyjmuje ryzyko zap aty okreêlonej sumy pieni nej w razie zajêcia wypadku ubezpieczeniowego polegajàcego na powstaniu odpowiedzialnoêci cywilnej podmiotu ubezpieczonego. Z mocy art k.c., uprawniony do odszkodowania w zwiàzku ze zdarzeniem obj tym ubezpieczeniem odpowiedzialnoêci cywilnej mo e dochodziç roszczenia bezpoêrednio od zak adu ubezpieczeƒ (actio directa). WysokoÊç sumy, która wyp acona ma byç przez zak ad ubezpieczeƒ, ustalana jest poprzez odwo anie si do zakresu obowiàzku odszkodowawczego obcià ajàcego ubezpieczonego. Ubezpieczyciel wyp aca wi c Êwiadczenie pieni ne, które ustalane jest zasadniczo wed ug regu rzàdzàcych ogólnym prawem odszkodowawczym, nie zaê prawem ubezpieczeniowym. Dlatego w aênie odszkodowanie wyp acane z ubezpieczeƒ OC nie jest ograniczone jedynie do kompensacji straty rzeczywistej, lecz zawiera w sobie równie utracone korzyêci i koszty obj te odpowiedzialnoêcià cywilnà ubezpieczonego. Ubezpieczyciel zaspokaja roszczenia poszkodowanego w pe nym zakresie a do wysokoêci sumy gwarancyjnej. Stanowi ona maksymalny pu ap wysokoêci roszczeƒ odszkodowawczych wyp acanych przez zak ad ubezpieczeƒ z ubezpieczenia odpowiedzialnoêci cywilnej. W zakresie szkód na mieniu ubezpieczyciel przyjmuje na siebie odpowiedzialnoêç w zakresie ponoszenia odszkodowaƒ, które dotyczà: szkód rzeczywistych wyrzàdzonych przez posiadacza pojazdu lub kierowc, utraconych korzyêci poszkodowanego, kosztów poniesionych w celu zapobie enia zwi kszeniu szkody, niezb dnych kosztów obrony w post powaniu karnym i kosztów zast pstwa prawnego w post powaniu cywilnym, podj tych na polecenie lub za zgodà zak adu ubezpieczeƒ. Odszkodowanie ubezpieczeniowe w tym równie odszkodowanie z obowiàzkowych ubezpieczeƒ odpowiedzialnoêci cywilnej, wyp acane jest w pieniàdzu. Inaczej wi c ni w przypadku àdania naprawienia szkody od sprawcy, poszkodowany nie ma wyboru co do sposobu naprawienia szkody przez ubezpieczyciela (art. 805, 822 k.c.). 1 Z. Radwaƒski, A. Olejniczak, Zobowiàzania cz Êç ogólna, Warszawa 2005, s T. Dybowski w: Z. Radwaƒski (red.), System prawa cywilnego, prawo zobowiàzaƒ cz Êç ogólna, Wroc aw, Warszawa, Kraków, Gdaƒsk, ódê 1981, s. 283.