Kurs: Psychologia kliniczna osób niepełnosprawnych. Niepełnosprawność intelektualna

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Kurs: Psychologia kliniczna osób niepełnosprawnych. Niepełnosprawność intelektualna"

Transkrypt

1 Kurs: Psychologia kliniczna osób niepełnosprawnych Niepełnosprawność intelektualna dr Jacek Kozłowski Proponowana literatura: Bobińska, K., Pietras, T., Gałecki, P. (2012). Niepełnosprawność intelektualna etiopatogeneza, epidemiologia, diagnoza, terapia. Wrocław: Wydawnictwo Continuo. Kowalik, S. (2006). Psychologia niepełnosprawności umysłowej. W: H. Sęk (red.). Psychologia kliniczna. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Kowalik, S. (1989). Upośledzenie umysłowe: teoria i praktyka rehabilitacji. Warszawa: PWN. Kościelak, R. (1989). Psychologiczne podstawy rewalidacji upośledzonych umysłowo. Warszawa: PWN. 1

2 Niepełnosprawność intelektualna rys historyczny WCZESNE KONCEPCJE Niepełnosprawność intelektualna została wyodrębniona przez psychiatrów jako rodzaj zaburzenia psychicznego; początkowo nie odróżniana od innych rodzajów demencji i traktowana jako całościowa degradacja życia psychicznego, w zasadniczy sposób uniemożliwiająca samodzielne życie. OLIGOFRENIA E. Kraepelin (1915) wyodrębnił cechy odróżniające tę kategorię od innych i dla jej określenia użył terminu oligofrenia (gr. oligos mały, phrén umysł): a) brak dynamicznych zmian w obrazie zaburzenia, wskazujących na postępujący proces chorobowy, b) wystąpienie zaburzeń natychmiast po urodzeniu lub we wczesnym dzieciństwie, c) zahamowanie rozwoju wszystkich procesów poznawczych (spostrzegania, uwagi, pamięci, uczenia się i myślenia). Rys historyczny (kont.) W psychiatrycznym systemie klasyfikacyjnym oligofrenię rozumiano jako stan końcowy po przejściu różnorodnych chorób lub urazów, które doprowadziły do poważnych uszkodzeń struktury mózgu w najwcześniejszym okresie życia dziecka (przed urodzeniem, w czasie porodu lub w pierwszych trzech latach życia po porodzie). Zaobserwowanie zróżnicowanej intensywności zaburzenia typu oligofrenicznego doprowadziło psychiatrów do wniosku, że za głębokość zaburzenia życia psychicznego odpowiada wielkość uszkodzenia struktur mózgowych. Przyjęto następującą klasyfikację: debilizm stosunkowo małe defekty mózgowe pozwalające na wykonywanie większości czynności życiowych, jednak pod ciągłym nadzorem, imbecylizm poważne uszkodzenia mózgu pozwalające na wyćwiczenie podstawowych umiejętności życiowych, idiotyzm bardzo rozległe uszkodzenia mózgu powodujące całkowity zanik funkcji psychicznych. 2

3 Rys historyczny (kont.) Słabo rozwinięta diagnostyka neurologiczna na początku XX w. uniemożliwiała określanie jak duże zmiany organiczne wystąpiły u poszczególnych osób. Zaczęto poszukiwać innych metod szacowania wielkości defektów mózgowych. Opracowany przez A. Bineta i T. Simona test do mierzenia inteligencji u dzieci podejmujących naukę w szkole, okazał się być rzetelnym narzędziem pozwalającym na odróżnienie dzieci z oligofrenią od dzieci zdrowych. Dodatkowo pozwalał on na określenie wielkości opóźnienia rozwojowego wprowadzono pojęcie wieku rozwoju umysłowego. Doprowadziło to do zmiany w pojmowaniu oligofrenii zamiast mówić o defekcie struktur mózgu, zaczęto mówić o większych lub mniejszych deficytach zdolności poznawczych. Rys historyczny (kont.) NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY Do rewizji poglądów na temat natury zaburzenia i zastąpienia określenia oligofrenia nazwą niedorozwój umysłowy doprowadziły dwie obserwacje: pedagodzy i lekarze odkryli, że zespół objawów, typowy dla dzieci oligofrenicznych, może występować także u dzieci wychowujących się od wczesnego dzieciństwa w warunkach skrajnej deprywacji społecznokulturowej (np. wilcze dziecko z Aveyron opisane przez J. M. G. Itarda) w wyniku tej obserwacji wprowadzono pojęcie środowiskowego niedorozwoju umysłowego; wykazano, że pod wpływem oddziaływań edukacyjnych dzieci oligofreniczne mogą osiągać postępy w zakresie zaradności życiowej (komunikacji, samoobsługi, podstawowych umiejętności szkolnych, itd.), co doprowadziło do konkluzji, że oligofrenia nie polega na całkowitym zahamowaniu rozwoju psychicznego, lecz raczej na jego istotnym utrudnieniu. 3

4 Rys historyczny (kont.) Przyjęcie perspektywy rozwojowej doprowadziło do stwierdzenia, że w niedorozwoju umysłowym istotną rolę odgrywa cała osobowość człowieka, a nie tylko deficyty funkcji poznawczych. Poza inteligencją, zaczęto badać poziom rozwoju społecznego oraz różnorodne cechy osobowości. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE Poszerzenie zakresu zaburzeń rozwojowych zaliczanych do kategorii niedorozwoju umysłowego (m.in. o autyzm, porażenie mózgowe, przypadki głuchoślepoty z towarzyszącym obniżeniem inteligencji), spowodowało utrudnienia diagnostyczne. Doprowadziło to do zastąpienia kategorii niedorozwój umysłowy określeniem upośledzenie umysłowe. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA (ZABURZENIE ROZWOJU INTELEKTUALNEGO) w DSM-5 (od maja 2013) Rys historyczny (kont.) NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA Na kolejną zmianę terminologiczną (w latach 70. XX w.) wpłynęły dwa czynniki: intensywne próby rehabilitacji doprowadziły do konstatacji, że tak jak uszkodzenie mózgu, również środowisko społeczne istotnie wpływa na możliwości przystosowania się do otoczenia społecznego osób upośledzonych umysłowo; dynamiczny rozwój po II wojnie światowej ruchu rehabilitacji wszystkich osób niepełnosprawnych (także od strony prawno-organizacyjnej), uświadomił rodzicom i specjalistom, że uznanie upośledzenia umysłowego jako formy niepełnosprawności może przyspieszyć i ułatwić proces rehabilitacji. 4

5 Rys historyczny (kont.) Wprowadzenie terminu niepełnosprawność intelektualna miało istotne znaczenie społeczne. Eksponuje ono bowiem fakt, że omawiana kategoria osób nie jest całkowicie niesprawna życiowo. Może więc funkcjonować w życiu społecznym, o ile stworzone zostaną po temu odpowiednie warunki. Z ideą włączania osób niepełnosprawnych w normalne życie społeczne wiążą się trzy procesy społeczne: deinstytucjonalizacja integracja normalizacja Psychobiologiczne ujęcie niepełnosprawności intelektualnej Podstawowe założenia podejścia psychobiologicznego: każdy gatunek biologiczny w tym ludzki rozwija się zgodnie z ogólnogatunkowym wzorcem; wzorzec ten przekazywany jest poszczególnym przedstawicielom gatunku na drodze dziedziczenia genetycznego, a mózg jest głównym wykonawcą biologicznie zadanego programu rozwojowego. Czy zaburzenia biologicznego funkcjonowania organizmu osoby niepełnosprawnej intelektualnie są na tyle istotne, że utrudniają realizację ogólnogatunkowego wzorca rozwojowego, a jeśli tak jest, to w jaki sposób dochodzi do powstania powyższej blokady rozwojowej (lub zniekształcenia tego wzorca)? 5

6 Psychobiologiczne ujęcie niepełnosprawności intelektualnej (kont.) Anomalie genetyczne skutkujące uszkodzeniem mózgu (organiczna niepełnosprawność umysłowa) mogą dotyczyć pojedynczych genów, jak i ich sekwencji (abberacje chromosomalne przekazanie nadmiaru lub niedomiaru materiału genetycznego np. zespół łamliwego chromosomu X, zespół Downa, zespół Turnera); Anomalie genetyczne skutkujące nieprawidłowym rozwojem innych struktur organizmu, co może prowadzić np. do błędów w procesach metabolicznych powstają wówczas substancje szkodliwe dla centralnego układu nerwowego (np. fenyloketonuria); Pozagenetyczne czynniki uszkadzające struktury mózgowe, działające w okresie płodowym, okołourodzeniowym i w pierwszych latach po urodzeniu (arbitralnie przyjmuje się okres do 3 r.ż.) (np. zatrucia ciążowe, konflikt serologiczny, niedotlenienie w czasie porodu, stany zapalne mózgu u małego dziecka, itd.). Psychobiologiczne ujęcie niepełnosprawności intelektualnej (kont.) Do wywołania niepełnosprawności intelektualnej prowadzi następująca sekwencja zdarzeń: przekaz wzorca rozwojowego przez dziedziczenie określone odtworzenie tego wzorca w postaci struktury mózgu realizacja wzorca w postaci uzyskania określonego poziomu inteligencji. Powyższa sekwencja może być zdeformowana za pośrednictwem trzech mechanizmów biologicznych: a) poprzez przekazanie mającemu urodzić się dziecku niepełnowartościowych genów; b) poprzez uszkodzenie procesu przekazu genetycznego; c) poprzez uszkodzenie struktur mózgowych (wcześniej rozwijających się prawidłowo lub nieprawidłowo). Wyróżnione mechanizmy mogą współwystępować ze sobą. 6

7 Psychorozwojowe ujęcie niepełnosprawności intelektualnej Podstawowe założenia podejścia psychorozwojowego: biologiczny wzorzec rozwojowy człowieka może się urzeczywistnić tylko poprzez oddziaływanie środowiska społecznego; uszkodzenie tego wzorca skutkuje trudnościami w gromadzeniu i wykorzystywaniu doświadczeń społecznych, które zniekształcają i opóźniają przebieg dalszego rozwoju psychicznego człowieka, uzyskane doświadczenia społeczne mają znaczący wpływ na dalsze różnicowanie się rozwoju nie tylko procesów poznawczych, ale całej osobowości człowieka. Na skutek czego osoby niepełnosprawne intelektualnie mają obniżone możliwości korzystania z oddziaływań środowiska społecznego, oraz jakie konsekwencje psychologiczne wywołuje nabywanie nietypowych doświadczeń społecznych przez te osoby? Psychorozwojowe ujęcie niepełnosprawności intelektualnej (kont.) Podjęto różnorodne próby odpowiedzi na te pytania, np.: L. S. Wygotski centralne znaczenie w opóźnionym rozwoju poznawczym odgrywa mała zdolność do posługiwania się językiem. Osoba niepełnosprawna intelektualnie nie jest w stanie ukształtować pojęć abstrakcyjnych, a tym samym nie może uporządkować zdobytych doświadczeń na poziomie organizacji podobnym do osoby pełnosprawnej. Taka organizacja doświadczenia utrudnia efektywne jego wykorzystanie do adekwatnego orientowania się w otoczeniu, a w konsekwencji również podejmowanie działań odpowiednich do wymagań tego otoczenia. J. Piaget zwrócił uwagę na jakościowo różne etapy rozwoju intelektualnego człowieka. Podkreślał, że rozwój intelektualny dzieci niepełnosprawnych intelektualnie jest opóźniony nie tylko w sensie ilościowym, ale przede wszystkim jest to opóźnienie jakościowe (niezdolność do przejścia do fazy operacji formalnych). 7

8 Psychorozwojowe ujęcie niepełnosprawności intelektualnej (kont.) B. Zeigarnik dokonała syntezy powyższych stanowisk. Uznała, że centralną cechą poznawczą, związaną z niepełnosprawnością intelektualną, jest brak myślenia pojęciowego w pełnym zakresie (niezdolność do tworzenia pojęć abstrakcyjnych). Trudno jednak jednoznacznie stwierdzić, czy problem ten ma charakter centralny i pierwotny, czy jest konsekwencją uszkodzenia innych funkcji poznawczych. Koncepcje alternatywne skupiały się na problemach osób niepełnosprawnych intelektualnie: z koncentracją uwagi, z odruchem orientacyjnym (słabo rozwiniętym), z filtrowaniem informacji (usuwaniem z pola uwagi dystraktorów), integrowaniem informacji (jednoczesnym wykorzystywaniem różnych informacji wzajemnie uzupełniających się) celowym pozyskiwaniem informacji (długotrwałym utrzymywaniem uwagi na wykonywanym zadaniu). Psychorozwojowe ujęcie niepełnosprawności intelektualnej (kont.) Coraz większą popularność zyskują koncepcje lokujące przyczyny trudności w rozwoju poznawczym osób niepełnosprawnych intelektualnie na poziomie metapoznawczym. Wskazuje się na różnice pomiędzy osobami niepełnosprawnymi a pełnosprawnymi: w stosowanych strategiach zapamiętywania, w sposobie korzystania z odpowiednich instrukcji, mających podnieść efektywność uczenia się, w przenoszeniu nabytych umiejętności z jednych sytuacji na inne. Stwierdzone różnice dotyczyły osób zdrowych i niepełnosprawnych intelektualnie w tym samym wieku. Nie stwierdzono różnic u osób o tym samym wieku rozwojowym, a także u osób niepełnosprawnych intelektualnie o różnej etiologii. 8

9 Psychorozwojowe ujęcie niepełnosprawności intelektualnej (kont.) Niektórzy badacze proponują całościowe wyjaśnienie zaburzeń rozwojowych: D. K. Dettermann wszystkie funkcje poznawcze tworzą spójny system wzajemnych powiązań. Uszkodzenie jednej z funkcji wpływa na obniżenie sprawności całego systemu. R. J. Sternberg, L. C. Spear właściwość umysłu jest rozlokowana na trzech poziomach funkcjonalnych, są to: metakomponenty inteligencji, komponenty nabywania wiedzy, komponenty wykonawcze. Niepełnosprawność intelektualna może powstać w wyniku uszkodzeń każdego z poziomów, jednak najczęściej występuje jednoczesne uszkodzenie różnych poziomów funkcjonowania intelektualnego. E. Zeigler struktura funkcji poznawczych i ich sekwencja rozwojowa jest dość podobna u osób niepełnosprawnych intelektualnie i osób pełnosprawnych. Istnieje wystarczająca liczba danych empirycznych, aby uznać, że przynajmniej rozwój umysłowy dzieci ze społeczno-rodzinną niepełnosprawnością intelektualną różni się od normalnego rozwoju tylko w zakresie tempa. Spór, czy niepełnosprawność intelektualna jest zaburzeniem rozwojowym, czy też opóźnieniem rozwojowym, nie został jednoznacznie rozstrzygnięty. Psychospołeczne ujęcie niepełnosprawności intelektualnej Podejście psychospołeczne zrywa z wcześniejszymi ujęciami niepełnosprawności intelektualnej. Zakłada ono, że: samo rozpoznanie niepełnosprawności jest nadużyciem w stosunku do ludzi, którzy otrzymują tego rodzaju etykietę; jeszcze większym błędem jest diagnozowanie ludzi ze względu na głębokość niepełnosprawności intelektualnej, ponieważ w ten sposób narzucany jest otoczeniu społecznemu uproszczony wizerunek konkretnych jednostek, które w rzeczywistości są bardzo zróżnicowane pod względem możliwości przystosowania się do wymagań środowiska, wyróżnianie ludzi rozpoznawanych jako niepełnosprawnych intelektualnie uzależnione jest od kontekstu społecznego, w jakim przebywają ta sama osoba żyjąca w środowisku stawiającym niskie wymagania przystosowawcze, będzie uznawana za pełnosprawną, lecz jeśli znajdzie się w wymagającym otoczeniu społecznym, może być uznana za niepełnosprawną intelektualnie. 9

10 Psychospołeczne ujęcie niepełnosprawności intelektualnej (kont.) Próby znormalizowania warunków życia osób niepełnosprawnych intelektualnie idą w trzech kierunkach: oddziaływania na społeczeństwo w taki sposób, aby zwiększyć akceptację społeczną osób niepełnosprawnych, włączania tych osób w specjalne programy edukacyjno-terapeutyczne, w celu wypracowania kompetencji adaptacyjnych potrzebnych w normalnym życiu, modyfikowania zasad funkcjonowania tych instytucji, które profesjonalnie zajmują się udzielaniem pomocy takim osobom. Dzięki powyższym działaniom dochodzi stopniowo do coraz większej integracji osób niepełnosprawnych intelektualnie z resztą społeczeństwa. Największym wyzwaniem na drodze do uzyskania pełnej integracji jest możliwość rozwijania szczególnie ważnej kompetencji społecznej zdolności do samostanowienia o własnym losie. Upośledzenie umysłowe wg DSM-IV-TR A. Znacząco niższe od przeciętnego funkcjonowanie intelektualne: IQ około 70 lub poniżej w indywidualnie przeprowadzonym teście inteligencji (dla niemowląt - kliniczna ocena znacząco niższego od przeciętnego funkcjonowania intelektualnego) B. Równoczesne deficyty lub zaburzenia w obecnym funkcjonowaniu adaptacyjnym (tj. w efektywności osoby w osiąganiu standardów oczekiwanych dla jej wieku przez jej grupę kulturową) w przynajmniej dwóch z następujących sfer: komunikacja, samoobsługa, mieszkanie w domu, umiejętności społeczne/interpersonalne, korzystanie z zasobów społecznych, samodzielne kierowanie swoim postępowaniem, funkcjonalne umiejętności szkolne, praca, wypoczynek, zdrowie i bezpieczeństwo. C. Początek przed 18 rokiem życia. 10

11 Upośledzenie umysłowe wg DSM-IV-TR (kont.) Kody oparte na stopniu głębokości, odzwierciedlającym poziom intelektualnego zaburzenia: 317 Lekkie upośledzenie umysłowe Zakres IQ: do około Umiarkowane upośledzenie umysłowe Zakres IQ: do Znaczne upośledzenie umysłowe Zakres IQ: do Głębokie upośledzenie umysłowe Zakres IQ: poniżej 20 lub Upośledzenie umysłowe, stopień nieokreślony Kiedy istnieje silne domniemanie upośledzenia umysłowego, ale inteligencja danej osoby jest nietestowalna standardowymi testami Pomiar inteligencji 130+ Bardzo wysoka inteligencja Wysoka inteligencja Wysoka przeciętna inteligencja Przeciętna inteligencja Niska przeciętna inteligencja Pogranicze upośledzenia Lekkie upośledzenie umysłowe Umiarkowane upośledzenie um Znaczne upośledzenie um Głębokie upośledzenie um. Standaryzacja wyników testów wzdłuż krzywej rozkładu normalnego. Wynik jednostki wyraża się obecnie w terminach jego odchylenia od normy istniejącej dla jego grupy wiekowej. 11

12 Ocena psychologiczna dzieci Dzieci zmieniają się w miarę jak rosną, a te zmiany odzwierciedlają się w sferze poznawczej, emocjonalnej i behawioralnej. 1. Perspektywa normatywno-rozwojowa podkreśla potrzebę oceniania tych sfer w relacji do: wieku dziecka, płci, statusu społeczno-ekonomicznego, pochodzenia etnicznego, oraz innych potencjalnie istotnych zmiennych demograficznych; dotychczasowego rozwoju dziecka w tych sferach i jego wpływu na obecny i przyszły rozwój. Tak więc podejście normatywno-rozwojowe ocenia funkcjonowanie poznawcze, emocjonalne i zachowanie dziecka w odniesieniu do grupy reprezentatywnej (złożonej zazwyczaj z dzieci w tym samym wieku, co badane dziecko) i stara się określić zmiany zachodzące w funkcjonowaniu dziecka w miarę, gdy ono rośnie. Ocena psychologiczna dzieci (kont.) 2. Perspektywa behawioralna zwraca uwagę na istotność: określania intraindywidualnych (zachodzących wewnątrz osoby) zmian w zachowaniu, wybierania specyficznych zachowań do zmiany, określania czynników środowiskowych mogących kształtować i kontrolować zachowanie. Jednoczesne stosowanie różnorodnych metod oceny psychologicznej dzieci wynika z przekonania, że najlepsze rezultaty przynosi połączenie najlepszych tradycji podejścia normatywno-rozwojowego i behawioralnego. Sattler, J. M. (1992). Assessment of children. San Diego: Jerome M. Sattler, Publisher, Inc. 12

13 Psychologiczna diagnoza funkcjonalna 1. Przegląd informacji wstępnych, otrzymanych w momencie skierowania dziecka na badanie. W razie potrzeby wyjaśnienie/doprecyzowanie istotnych informacji u źródeł (np. u nauczyciela, lekarza, rodziców). 2. Uzyskanie informacji istotnych z punktu widzenia zdrowotnego, społecznego, psychologicznego, językowego, edukacyjnego i fizycznego rozwoju dziecka. Informacje te można uzyskać od rodziców, nauczycieli, lekarzy oraz innych osób znających problem dziecka, a także analizując wcześniejsze opinie psychologiczne i dokumentację medyczną. 3. Ocena zachowania osób dorosłych, istotnych z punktu widzenia funkcjonowania dziecka. 4. Zastosowanie metod klinicznych: obserwacja dziecka w różnych miejscach i sytuacjach, wywiad z dzieckiem, analiza wytworów dziecka, itp. Psychologiczna diagnoza funkcjonalna (kont.) 5. Zastosowanie odpowiedniej baterii testów, wybranych adekwatnie do celów badania, wieku dziecka, jego możliwości fizycznych, zaawansowania języka, a także wyników wcześniejszych testów oraz informacji zebranych od rodziców, nauczycieli i lekarzy. 6. Interpretacja wyników badania. 7. Opracowanie strategii interwencji terapeutycznej. 8. Napisanie raportu łącznie z zaleceniami do terapii. 9. Spotkanie z rodzicami, z dzieckiem i z innymi zainteresowanymi osobami w celu przedyskutowania wyników badania oraz zaleceń do terapii. 10.Monitorowanie zmian zachodzących w trakcie interwencji terapeutycznej, re-testowanie, w razie potrzeby modyfikowanie zaleceń. Sattler, J. M. (1992). Assessment of children. San Diego: Jerome M. Sattler, Publisher, Inc. 13

14 Zasady klinicznego i psychoedukacyjnego użycia testów Proces oceny psychologicznej nigdy nie powinien skupiać się wyłącznie na wyniku testu lub na liczbie. Każde dziecko posiada zakres kompetencji, które mogą być ocenione w sposób ilościowy lub jakościowy. Celem jest ocena zarówno kompetencji, jak i ograniczeń dziecka. Należy pamiętać, że: Testy są próbkami zachowań. Testy nie odsłaniają bezpośrednio cech lub możliwości, mogą jedynie pozwolić wyciągnąć pewne wnioski dotyczące osoby badanej. Testy powinny posiadać odpowiednią rzetelność i trafność. Wyniki testu mogą być zakłócone przez chwilowe stany zmęczenia, lęku lub stresu; przez zaburzenia związane z temperamentem lub osobowością; przez uszkodzenia mózgu. Wyniki testu powinny być interpretowane w świetle pochodzenia kulturowego dziecka, jego pierwszego języka, oraz innych czynników potencjalnie utrudniających. Zasady klinicznego i psychoedukacyjnego użycia testów (kont.) Wyniki testu zależą od współpracy i motywacji dziecka. Różne testy mające na celu mierzenie tej samej zdolności mogą dostarczyć różnych wyników. Wyniki testu powinny być interpretowane w relacji do innych danych behawioralnych i do informacji o historii przypadku nigdy w izolacji. Testy i inne procedury oceny są mocnymi narzędziami, ale ich efektywność zależy od umiejętności i wiedzy osoby je stosującej. Mądrze i ostrożnie użyte procedury oceny mogą pomóc w uzyskaniu informacji istotnych dla dzieci, rodziców, nauczycieli i innych profesjonalistów. Procedury oceny użyte w sposób nieprawidłowy mogą wprowadzić w błąd osoby odpowiedzialne za podejmowanie istotnych decyzji, dotyczących życia osoby badanej, powodując nieraz nieodwracalne szkody. Sattler, J. M. (1992). Assessment of children. San Diego: Jerome M. Sattler, Publisher, Inc. 14

15 Testy do oceny inteligencji i procesów poznawczych oferowane przez Pracownię Testów Psychologicznych PTP Nazwa testu DZIAGNOZA MOŻLIWOŚCI INTELEKTUALNYCH 2 (DMI-2M, DMI-2S) A. Matczak (2001) MIĘDZYNARODOWA WYKONANIOWA SKALA LEITERA (MWSL) Polska standaryzacja 1993 (P-93): A. Jaworowska, A. Matczak, T. Szustrowa (1996) SKALA INTELIGENCJI WECHSLERA DLA DZIECI WERSJA ZMODYFIKOWANA (WISC-R) Polska standaryzacja: A. Matczak, A. Piotrowska, W. Ciarkowska (II wyd., 1998) Wiek osoby badanej 6-10 lat (DMI-2M) Zastosowanie Umożliwia diagnozę możliwości intelektualnych dzieci na podstawie sprawności operacji konkretnych. Można go stosować zamiast lub w uzupełnieniu testu inteligencji dla oceny ogólnego poziomu umysłowego dziecka, a także w celu diagnozy poziomu rozwoju operacji konkretnych jako istotnej przesłanki przy prognozowaniu osiągnięć szkolnych lub wykrywaniu przyczyn trudności w nauce. Uzyskiwane informacje jakościowe mogą być pomocne przy planowaniu oddziaływań korekcyjno-wychowawczych lat Służy do diagnozy intelektu. Skala jest szczególnie przydatna do badania dzieci, z którymi kontakt werbalny jest utrudniony lub niemożliwy, nie wymaga bowiem od nich ani używania, ani rozumienia mowy lat Skala służy do pomiaru inteligencji ogólnej. W praktyce psychologicznej jest stosowany przede wszystkim do diagnozy intelektu. Testy do oceny inteligencji i procesów poznawczych oferowane przez Pracownię Testów Psychologicznych PTP (kont.) Nazwa testu SKALA DOJRZAŁOŚCI UMYSŁOWEJ COLUMBIA B. Burgemeister, L. Hollander Blum, I. Lorge Polska standaryzacja: A. Ciechanowicz (1990) TEST MATRYC RAVENA w wersji KOLOROWEJ (TMK) Polska standaryzacja: T. Szustrowa, A. Jaworowska (1992) TEST ROZWOJU PERCEPCJI WZROKOWEJ M. Frostig Polska standaryzacja: E. Pietsch- Szurek, B. Szmigielska-Siuta, J. Siuta (1990) RYSUNKOWY TEST TWÓRCZEGO MYŚLENIA (TCT-DP) K. K. Urban, H. G. Jellen Polska adaptacja: A. Matczak, A. Jaworowska, J. Stańczak (2000) Wiek osoby badanej Zastosowanie 4-10 lat Stosuje się do diagnozy rozwoju umysłowego. Test jest szczególnie przydatny do badania dzieci głuchych lu cierpiących na porażenie mózgowe lat Służy do pomiaru inteligencji ogólnej. 4-8 lat Jest wykorzystywany do oceny poziomu percepcji wzrokowej i wiążącej się z nią dojrzałości szkolnej, diagnozuje zaburzenia motoryczne u dzieci. Od 5 r.ż. Może być wykorzystywany w diagnozie indywidualnej jako wzbogacenie diagnozy intelektu. Za: Szecówka-Nowak, M. (2006). Wybrane aspekty diagnozy psychologicznej dziecka z zaburzeniami rozwojowymi. W: B. Cytowska, W. Winczura, (red.). Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls. 15

16 Charakterystyka osób z lekkim upośledzeniem umysłowym iloraz inteligencji w granicach 50-69; umiejętności językowe nabywają z pewnym opóźnieniem, ale większość z nich osiąga zdolność posługiwania się mową do codziennych potrzeb, podtrzymywania rozmowy i uczestniczenia w wywiadzie klinicznym; w większości przypadków osiągają pełna niezależność w samoobsłudze (jedzenie, mycie się, ubieranie, kontrola zwieraczy), w praktycznych i domowych czynnościach, choć ich tempo może być znacznie wolniejsze niż w normie; główne trudności dotyczą nauki szkolnej, mogą mieć trudności w nauczeniu się czytania i pisania, jednakże programy edukacyjne nastawione na rozwój tych umiejętności i kompensację występujących ograniczeń mogą im znacznie pomóc; większość jest potencjalnie zdolna do pracy wymagającej raczej praktycznych niż szkolnych umiejętności, włączając w to wykwalifikowaną lub niewykwalifikowaną pracę fizyczną; Charakterystyka osób z lekkim upośledzeniem umysłowym (cd.) w określonych warunkach społeczno-kulturowych pewien stopień lekkiego upośledzenia umysłowego może nie stanowić problemu, jednakże jeśli dodatkowo występuje wyraźna niedojrzałość emocjonalna i społeczna, konsekwencje opóźnień są wyraźne; trudności emocjonalne, społeczne i behawioralne oraz wynikające z nich potrzeby leczenia i wsparcia są przeważnie bliższe tym, które spotykamy u osób o normalnej inteligencji, niż specyficznych problemów występujących u osób umiarkowanie i znacznie upośledzonych; etiologię organiczną wykrywa się u coraz większej liczby osób lekko upośledzonych, wciąż nie dotyczy to jednak większości. 16

17 Charakterystyka osób z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym iloraz inteligencji mieści się zazwyczaj w przedziale między 35 a 49; w tej grupie częste są rozbieżne profile zdolności niektóre osoby osiągają wyższy poziom w zakresie umiejętności wzrokowo-przestrzennych niż w zadaniach wymagających posługiwania się mową, podczas gdy inni są wyraźnie niezręczni, ale zdolni do społecznych interakcji i prostej rozmowy; powolny rozwój rozumienia i posługiwania się mową, a ostateczne możliwości w tym zakresie są ograniczone; możliwości w zakresie samoobsługi i umiejętności ruchowych są także ograniczone i niektóre osoby wymagają nadzoru przez całe życie; Charakterystyka osób z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym (cd.) postępy w nauce bardzo ograniczone, ale pewna część dzieci jest w stanie opanować podstawowe umiejętności potrzebne do czytania, pisania i liczenia; programy edukacyjne mogą dostarczyć szansy rozwoju ich ograniczonych możliwości i nabycia podstawowych umiejętności; jako ludzie dorośli są zwykle zdolni do wykonywania prostych, praktycznych prac, jeśli zadania są starannie ustrukturalizowane i wykonywane pod wykwalifikowanym nadzorem; całkowita niezależność w dorosłym życiu jest rzadkością, ogólnie jednak osoby te są w pełni mobilne, fizycznie aktywne i większość z nich wykazuje cechy społecznego rozwoju w zakresie zdolności do nawiązywania kontaktu, porozumiewania się i angażowania w proste społeczne działania; w większości przypadków wykrywana jest etiologia organiczna; 17

18 Charakterystyka osób ze znacznym upośledzeniem umysłowym iloraz inteligencji wynosi od 20 do 34; ta kategoria jest w zasadzie podobna do grupy umiarkowanego upośledzenia umysłowego w zakresie obrazu klinicznego, obecności etiologii organicznej i towarzyszących zaburzeń; również niższe poziomy osiągnięć są najczęstsze w tej grupie; większość osób z tym rozpoznaniem wykazuje wyraźnego stopnia uszkodzenia aparatu ruchowego i inne towarzyszące deficyty, wskazujące na istotne uszkodzenia lub nieprawidłowości rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. iloraz inteligencji niższy niż 20; Charakterystyka osób z głębokim upośledzeniem umysłowym poważne ograniczenia zdolności rozumienia i spełniania poleceń lub instrukcji; mogą wykształcić się najbardziej podstawowe i proste wzrokowoprzestrzenne umiejętności sortowania i dopasowywania, a osoba z tym stopniem upośledzenia może być zdolna przy odpowiednim nadzorze i kierowaniu do ograniczonego udziału domowych i praktycznych zadaniach; większość nie może poruszać się lub ich możliwości w tym zakresie są bardzo ograniczone, zanieczyszczają się i są zdolni jedynie do zupełnie podstawowych form niewerbalnej komunikacji; zdolność do dbania o własne podstawowe potrzeby jest żadna lub bardzo mała, wymagają więc stałej pomocy i nadzoru. 18

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE. Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE. Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow Upośledzenie umysłowe Obniżenie sprawności umysłowej powstałe w okresie rozwojowym. Stan charakteryzujący się istotnie niższą od przeciętnej ogólną

Bardziej szczegółowo

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO OLIGOFRENOPEDAGOGIKA

Bardziej szczegółowo

DIAGNOZA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ

DIAGNOZA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ DIAGNOZA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ 1. Wyróżniamy dwa rodzaje diagnozy ze względu na cel: A. diagnoza dla selekcji = diagnoza negatywna (określająca defekty i dysfunkcje) jej celem jest stwierdzenie

Bardziej szczegółowo

Zestaw narzędzi diagnozy psychologicznej do stosowania w Specjalistycznych Poradniach Psychologiczno-Pedagogicznych CEA [propozycja]

Zestaw narzędzi diagnozy psychologicznej do stosowania w Specjalistycznych Poradniach Psychologiczno-Pedagogicznych CEA [propozycja] CENTRUM EDUKACJI ARTYSTYCZNEJ St. Wizytator ds. Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego 20-620 Lublin, ul. Muzyczna 8 tel. 81 534 89 22 e-mail: bissinger@cea.art.pl Lublin, dn. 23 kwietnia 2013 r. Zestaw

Bardziej szczegółowo

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO www.prototo.pl

Bardziej szczegółowo

Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji

Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji Dr Teresa Opolska Polskie Towarzystwo Dysleksji Fakty i kontrowersje wokół dysleksji

Bardziej szczegółowo

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 Załącznik nr 1 do Uchwały nr 164 A/09 Senatu WUM z dnia 30 listopada 2009 r. PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 I. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE ZAKRES WIEDZY TEORETYCZNEJ 1.

Bardziej szczegółowo

Nazwa przedmiotu: Rok studiów: Forma zajęć: Liczba godzin: PROGRAM ZAJĘĆ 1. Problemy rozwoju, nauczania i wychowania dziecka niesłyszącego.

Nazwa przedmiotu: Rok studiów: Forma zajęć: Liczba godzin: PROGRAM ZAJĘĆ 1. Problemy rozwoju, nauczania i wychowania dziecka niesłyszącego. Nazwa przedmiotu: Pedagogika specjalna Rok studiów: II rok, pierwszego stopnia, pedagogika, WSE UAM Forma zajęć: konwersatoria Liczba godzin: 15 PROGRAM ZAJĘĆ 1. Problemy rozwoju, nauczania i wychowania

Bardziej szczegółowo

Psychometria. Testy Psychologiczne. Test Psychologiczny. Test Psychologiczny. Test Psychologiczny (wg APA) Test Psychologiczny. Test Psychologiczny

Psychometria. Testy Psychologiczne. Test Psychologiczny. Test Psychologiczny. Test Psychologiczny (wg APA) Test Psychologiczny. Test Psychologiczny Psychometria Testy Psychologiczne W 2 Nie wiemy czy mierzone cechy, stany czy postawy istnieją w rzeczywistości, bo nie mamy do nich bezpośredniego dostępu. Dlatego nazywane są też zmiennymi lub konstruktami,

Bardziej szczegółowo

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna EPIDEMIOLOGIA DYSFUNKCJI POZNAWCZYCH U DZIECI Z NF1 Dysfunkcje poznawcze

Bardziej szczegółowo

Specyficzne wymagania diagnozy dzieci wielojęzycznych i odmiennych kulturowo

Specyficzne wymagania diagnozy dzieci wielojęzycznych i odmiennych kulturowo Specyficzne wymagania diagnozy dzieci wielojęzycznych i odmiennych kulturowo Diana Fecenec Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego Ośrodek Rozwoju Edukacji Warszawa, 22-23.05.2013

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Wprowadzenie Irena Obuchowska... 9

SPIS TREŚCI. Wprowadzenie Irena Obuchowska... 9 SPIS TREŚCI Wprowadzenie Irena Obuchowska... 9 CZĘŚĆ I RODZINA A DZIECKO NIEPEŁNOSPRAWNE 1. Sytuacja rodzin dzieci niepełnosprawnych Andrzej Twardowski... 18 1.1. Systemowy model funkcjonowania rodziny...

Bardziej szczegółowo

Psychologia WF-PS. Studia drugiego stopnia Profil ogólnoakademicki Studia stacjonarne, niestacjonarne Magister

Psychologia WF-PS. Studia drugiego stopnia Profil ogólnoakademicki Studia stacjonarne, niestacjonarne Magister Załącznik nr 4 do Uchwały nr 34/2012 Senatu UKSW z dnia 26 kwietnia 2012 r. 1. Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku psychologia dla jednolitych studiów

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 6. Lp. Profil oraz rodzaj komórki organizacyjnej Warunki realizacji świadczenia gwarantowanego

Załącznik nr 6. Lp. Profil oraz rodzaj komórki organizacyjnej Warunki realizacji świadczenia gwarantowanego Załącznik nr 6 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH PSYCHIATRYCZNYCH I LECZENIA ŚRODOWISKOWEGO (DOMOWEGO) ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp. Profil oraz rodzaj komórki

Bardziej szczegółowo

Emocje i Słowa Anna Boniakowska. www.emocjeislowa.pl

Emocje i Słowa Anna Boniakowska. www.emocjeislowa.pl Usługa Grupa Czas trwania Cena Uwagi KONSULTACJE Konsultacje indywidualne (psychologiczna, logopedyczna) Rodzice/ Opiekunowie, dorośli, młodzież 40 minut 50 zł 80 zł Możliwość wyboru krótkiej lub długiej

Bardziej szczegółowo

Żabno, dnia r.

Żabno, dnia r. Żabno, dnia 07.03.2014r. EUROPEJSKI DZIEŃ LOGOPEDY PPPP W TARNOWIE, FILIA ŻABNO NIEDOSŁUCH LUB GŁUCHOTA UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE ALALIA ALALIA PROLONGATA NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY O TYPIE AFAZJI AFAZJA (DYZFAZJA)

Bardziej szczegółowo

IPET Indywidualny Program Edukacyjno- Terapeutyczny dla dziecka z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego

IPET Indywidualny Program Edukacyjno- Terapeutyczny dla dziecka z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego IPET Indywidualny Program Edukacyjno- Terapeutyczny dla dziecka z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego Wydział Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych Jolanta Rafał-Łuniewska Dziecko z niepełnosprawnością

Bardziej szczegółowo

WCZESNA INTERWENCJA I WSPOMAGANIE ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA WARSZTATY LIDIA WITAK-ŚWIATŁOWICZ

WCZESNA INTERWENCJA I WSPOMAGANIE ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA WARSZTATY LIDIA WITAK-ŚWIATŁOWICZ WCZESNA INTERWENCJA I WSPOMAGANIE ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA WARSZTATY LIDIA WITAK-ŚWIATŁOWICZ Wrocław, 5 kwietnia 2008 I. WCZESNA INTERWENCJA 1. CELE 2. KORZYŚCI II. MODEL OPIEKI NAD MAŁYMI DZIEĆMI Z ZABURZENIAMI

Bardziej szczegółowo

Kompleksowa diagnostyka całościowych zaburzeń rozwoju

Kompleksowa diagnostyka całościowych zaburzeń rozwoju Kompleksowa diagnostyka całościowych zaburzeń rozwoju Może to autyzm? Kiedy rozwój dziecka budzi niepokój rodziców zwłaszcza w zakresie mowy i komunikacji, rozwoju ruchowego oraz/lub w sferze emocjonalno

Bardziej szczegółowo

Studia podyplomowe OLIGOFRENOPEDAGOGIKA - EDUKACJA I REWALIDACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE (III semestr)

Studia podyplomowe OLIGOFRENOPEDAGOGIKA - EDUKACJA I REWALIDACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE (III semestr) Studia podyplomowe OLIGOFRENOPEDAGOGIKA - EDUKACJA I REWALIDACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE (III semestr) Termin: 25.03.2017; 22.04.2017 godz. 9:00 Czas trwania 3 semestry (kwalifikacyjne) Łączna

Bardziej szczegółowo

Magdalena Smoczyńska, Ewa Haman Funkcjonowanie dzieci ze specyficznym zaburzeniem językowym (SLI) w systemie edukacji szkolnej

Magdalena Smoczyńska, Ewa Haman Funkcjonowanie dzieci ze specyficznym zaburzeniem językowym (SLI) w systemie edukacji szkolnej Magdalena Smoczyńska, Ewa Haman Funkcjonowanie dzieci ze specyficznym zaburzeniem językowym (SLI) w systemie edukacji szkolnej Plan wystąpienia Diagnoza zaburzeń językowych w Polsce Perspektywa badawcza

Bardziej szczegółowo

Moduł I. Problemy rozwoju i samorealizacji człowieka 40 godz. (10 wykłady, 10 ćwiczenia audytoryjne, 20 ćwiczeń laboratoryjne).

Moduł I. Problemy rozwoju i samorealizacji człowieka 40 godz. (10 wykłady, 10 ćwiczenia audytoryjne, 20 ćwiczeń laboratoryjne). OPZ załącznik nr 1 Przygotowanie i przeprowadzenie wykładów oraz ćwiczeń audytoryjnych i laboratoryjnych w ramach Kursu kwalifikacyjnego z zakresu terapii pedagogicznej - 5 zadań. Tematyka i terminy realizacji:

Bardziej szczegółowo

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO www.prototo.pl

Bardziej szczegółowo

Opis zakładanych efektów kształcenia

Opis zakładanych efektów kształcenia Załącznik do uchwały nr 218 Senatu Uniwersytetu Zielonogórskiego z dnia 18 grudnia 2013 r Nazwa kierunku studiów: Psychologia Obszar kształcenia: Obszar nauk społecznych Poziom kształceni: jednolite studia

Bardziej szczegółowo

Studia Podyplomowe Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną Oligofrenopedagogika

Studia Podyplomowe Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną Oligofrenopedagogika Studia Podyplomowe Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną Oligofrenopedagogika I. Informacje ogólne II. Rekrutacja III. Charakterystyka studiów kwalifikacyjnych IV. Treści programowe

Bardziej szczegółowo

Wyższa Szkoła Medyczna, Wydział Ogólnomedyczny Fizjoterapia Drugi Praktyczny. Pedagogika specjalna. mgr D. Wyrzykowska - Koda

Wyższa Szkoła Medyczna, Wydział Ogólnomedyczny Fizjoterapia Drugi Praktyczny. Pedagogika specjalna. mgr D. Wyrzykowska - Koda Nazwa jednostki prowadzącej kierunek: Nazwa kierunku: Poziom kształcenia: Profil kształcenia: Moduły wprowadzające / wymagania wstępne: Nazwa modułu (przedmiot lub grupa przedmiotów): Osoby prowadzące:

Bardziej szczegółowo

Nauczanie języków obcych w różnorodnym środowisku: uczniowie z niepełnosprawnością w szkołach ogólnodostępnych

Nauczanie języków obcych w różnorodnym środowisku: uczniowie z niepełnosprawnością w szkołach ogólnodostępnych Nauczanie języków obcych w różnorodnym środowisku: uczniowie z niepełnosprawnością w szkołach ogólnodostępnych Katarzyna Karpińska-Szaj Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Poznań Wartośd społeczna i wartośd

Bardziej szczegółowo

JAKOŚĆ ŻYCIA I PRZYSTOSOWANIE PSYCHOSPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z NERWIAKOWŁÓKNIAKOWATOŚCIĄ TYPU 1

JAKOŚĆ ŻYCIA I PRZYSTOSOWANIE PSYCHOSPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z NERWIAKOWŁÓKNIAKOWATOŚCIĄ TYPU 1 JAKOŚĆ ŻYCIA I PRZYSTOSOWANIE PSYCHOSPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z NERWIAKOWŁÓKNIAKOWATOŚCIĄ TYPU 1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Katedra i Klinika Psychiatrii

Bardziej szczegółowo

PIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ

PIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ PIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ Grupa osób niemówiących nigdy nie została zidentyfikowana jako wymagająca specyficznych oddziaływań i pomocy mającej na celu kompensowanie

Bardziej szczegółowo

Dyskalkulia rozwojowa. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Zabrzu

Dyskalkulia rozwojowa. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Zabrzu Dyskalkulia rozwojowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Zabrzu WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE z greckiego dys = nie, źle; z łacińskiego calculo = liczę; Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem

Bardziej szczegółowo

Studia Podyplomowe. Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną - Oligofrenopedagogika

Studia Podyplomowe. Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną - Oligofrenopedagogika Studia Podyplomowe Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną - Oligofrenopedagogika I. Informacje ogólne II. III. IV. Rekrutacja Charakterystyka studiów kwalifikacyjnych Program

Bardziej szczegółowo

Moduł IIIb. Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się. Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz

Moduł IIIb. Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się. Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz Moduł IIIb Rozpoznawanie ryzyka występowania specyficznych trudności w uczeniu się Wg materiałów prof. Marty Bogdanowicz (prezentacja wykorzystana na kursie e-learningowym nt. Rozpoznawanie ryzyka dysleksji

Bardziej szczegółowo

INTERWENCJA TERAPEUTYCZNA W PRZYPADKU OPÓŹNIONEGO ROZWOJU MOWY U DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

INTERWENCJA TERAPEUTYCZNA W PRZYPADKU OPÓŹNIONEGO ROZWOJU MOWY U DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM INTERWENCJA TERAPEUTYCZNA W PRZYPADKU OPÓŹNIONEGO ROZWOJU MOWY U DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY zjawisko dotyczące wolniejszego wykształcenia się zdolności percepcyjnych lub/i ekspresyjnych

Bardziej szczegółowo

Opracowała: Monika Haligowska

Opracowała: Monika Haligowska Kwalifikacja i orzekanie odnośnie dzieci niezdolnych do nauki w szkołach masowych. Podstawy prawne, rola psychologa, rola poradni w kwalifikowaniu do szkół specjalnych. Opracowała: Monika Haligowska Podstawy

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 6. Porada lekarska diagnostyczna

Załącznik nr 6. Porada lekarska diagnostyczna Załącznik nr 6 Wykaz świadczeń gwarantowanych realizowanych w warunkach ambulatoryjnych psychiatrycznych i leczenia środowiskowego (domowego) oraz warunki realizacji tych świadczeń L.p. Nazwa świadczenia

Bardziej szczegółowo

SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI DYSKALKULIA

SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI DYSKALKULIA SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ MATEMATYKI DYSKALKULIA DEFINICJA DYSKALKULII Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych, mającym swe źródło w genetycznych lub wrodzonych

Bardziej szczegółowo

Kurs: Psychologia kliniczna osób niepełnosprawnych. Wprowadzenie

Kurs: Psychologia kliniczna osób niepełnosprawnych. Wprowadzenie Kurs: Psychologia kliniczna osób niepełnosprawnych Wprowadzenie dr Jacek Kozłowski jacek.kozlowski@coachview.pl Proponowana literatura: Kowalik, S. (2006). Osoby niepełnosprawne i psychologiczne aspekty

Bardziej szczegółowo

Asymetria funkcjonalna mózgu w badaniach inteligencji i procesów poznawczych dzieci i młodzieży z niedosłuchem.

Asymetria funkcjonalna mózgu w badaniach inteligencji i procesów poznawczych dzieci i młodzieży z niedosłuchem. UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU Grażyna Gwizda Asymetria funkcjonalna mózgu w badaniach inteligencji i procesów poznawczych dzieci i młodzieży z niedosłuchem. Streszczenie rozprawy

Bardziej szczegółowo

POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W roku 1980 Światowa Organizacja Zdrowia opracowała i opublikowała definicję niepełnosprawności w Międzynarodowej klasyfikacji uszkodzeń, upośledzeń i niepełnosprawności.

Bardziej szczegółowo

Prof.dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel. Osoby z niesprawnościami czytelniczymi - adresatami biblioterapii

Prof.dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel. Osoby z niesprawnościami czytelniczymi - adresatami biblioterapii Prof.dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel Osoby z niesprawnościami czytelniczymi - adresatami biblioterapii What is Bibliotherapy? - YouTube 2:04 2:04 www.youtube.com/watch?v=yembbbd pgt8 Prezentacja "Biblioterapia

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dn. 20 kwietnia 2016 r. ZSE.530.2.2016.MW

Warszawa, dn. 20 kwietnia 2016 r. ZSE.530.2.2016.MW Warszawa, dn. 20 kwietnia 2016 r. ZSE.530.2.2016.MW Organy prowadzące publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, Dyrektorzy publicznych poradni psychologiczno - pedagogicznych dotyczy: spełnienia

Bardziej szczegółowo

1. TESTY PSYCHOLOGICZNE

1. TESTY PSYCHOLOGICZNE 1. TESTY PSYCHOLOGICZNE 1. pojęcie testu psychologicznego 2. zastosowanie 3. podstawowe wymogi (standaryzacja, obiektywność, rzetelność, trafność, normalizacja) 4. cecha psychologiczna w ujęciu psychologicznym

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia na egzamin magisterski Rekrutacja 2015/2016 Rok akademicki 2019/2020

Zagadnienia na egzamin magisterski Rekrutacja 2015/2016 Rok akademicki 2019/2020 Spis treści Zagadnienia ogólne na egzamin magisterski... 2 Zagadnienia specjalistyczne na egzamin magisterski... 4 specjalność: PSYCHOLOGIA PRACY, ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA... 4 specjalność: PSYCHOLOGIA

Bardziej szczegółowo

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia. ćwiczenia 30 zaliczenie z oceną

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia. ćwiczenia 30 zaliczenie z oceną Wydział: Psychologia Nazwa kierunku kształcenia: Psychologia Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: dr Joanna Piekarska Poziom studiów (I lub II stopnia): Jednolite magisterskie Tryb studiów: Niestacjonarne

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 6 do Uchwały nr 18/2012/2013 Senatu Akademickiego Ignatianum dnia 21 maja 2013 r.

Załącznik nr 6 do Uchwały nr 18/2012/2013 Senatu Akademickiego Ignatianum dnia 21 maja 2013 r. Specjalności w ramach studiów na kierunku psychologia studia jednolite magisterskie Program kształcenia przewiduje dwie specjalności do wyboru przez studentów począwszy od 6 semestru (3 roku studiów).

Bardziej szczegółowo

W 24. Wszystko o diagnozie przedszkolnej. ODN w Łomży,

W 24. Wszystko o diagnozie przedszkolnej. ODN w Łomży, W 24 Wszystko o diagnozie przedszkolnej ODN w Łomży, 23.11.2016 1 diagnoza (z gr. diagnosis) - rozróżnianie, wyróżnianie, osądzanie diagnostikos - umiejący rozpoznawać diagnostika techne - sztuka odróżniania,

Bardziej szczegółowo

Aby zapobiec niepowodzeniom szkolnym już na starcie, musimy zadbać o to, aby dziecko przekraczając próg szkoły osiągnęło dojrzałość szkolną.

Aby zapobiec niepowodzeniom szkolnym już na starcie, musimy zadbać o to, aby dziecko przekraczając próg szkoły osiągnęło dojrzałość szkolną. Gdy dziecko idzie po raz pierwszy do szkoły, zarówno ono, jak i rodzice bardzo przeżywają ten moment. Wszyscy są pełni nadziei, ale także obaw. Aby nieco ostudzić emocje, dowiedz się czy Twoje dziecko

Bardziej szczegółowo

Percepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców

Percepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców Percepcja wzrokowa jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń. Nie jest wyłącznie zdolnością do dokładnego

Bardziej szczegółowo

Program terapii i edukacji dzieci z autyzmem TEACCH Treatment and Education of Autistic Communication Handicapped Children

Program terapii i edukacji dzieci z autyzmem TEACCH Treatment and Education of Autistic Communication Handicapped Children Program terapii i edukacji dzieci z autyzmem TEACCH Treatment and Education of Autistic Communication Handicapped Children Elementy programu TEACCH w pracy z uczniem z umiarkowaną lub znaczną niepełnosprawnością

Bardziej szczegółowo

MAGICZNY DYWAN A DIAGNOZOWANIE POTRZEB ROZWOJOWYCH I EDUKACYJNYCH DZIECKA. Andrzej Peć FUNTRONIC

MAGICZNY DYWAN A DIAGNOZOWANIE POTRZEB ROZWOJOWYCH I EDUKACYJNYCH DZIECKA. Andrzej Peć FUNTRONIC MAGICZNY DYWAN A DIAGNOZOWANIE POTRZEB ROZWOJOWYCH I EDUKACYJNYCH DZIECKA Andrzej Peć FUNTRONIC SŁOWA KLUCZE Potrzeby Rozwój dziecka Diagnoza Obserwacja Potrzeby rozwojowe i edukacyjne Specjalne potrzeby

Bardziej szczegółowo

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi GENETYCZNIE UWARUNKOWANA, NEUROLOGICZNA DYSFUNKCJA, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ NIEADEKWATNYMI

Bardziej szczegółowo

Procedura przeprowadzania egzaminu magisterskiego w Instytucie Psychologii (obowiązująca od roku akad. 2010/11):

Procedura przeprowadzania egzaminu magisterskiego w Instytucie Psychologii (obowiązująca od roku akad. 2010/11): Procedura przeprowadzania egzaminu magisterskiego w Instytucie Psychologii (obowiązująca od roku akad. 2010/11): 1.W trakcie egzaminu magisterskiego student otrzymuje trzy pytania główne: a. Recenzent

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia ze spektrum autyzmu Autism Spectrum Disorders (ASD) dr Danuta Kossak

Zaburzenia ze spektrum autyzmu Autism Spectrum Disorders (ASD) dr Danuta Kossak Zaburzenia ze spektrum autyzmu Autism Spectrum Disorders (ASD) dr Danuta Kossak Kim jest osoba niepełnosprawna Biomedyczne podejście cechuje przywiązywanie dużej wagi do systematyzacji wszelkich stanów

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA PRACY OŚRODKA REHABILITACYJNO EDUKACYJNO WYCHOWAWCZEGO NA LATA

KONCEPCJA PRACY OŚRODKA REHABILITACYJNO EDUKACYJNO WYCHOWAWCZEGO NA LATA KONCEPCJA PRACY OŚRODKA REHABILITACYJNO EDUKACYJNO WYCHOWAWCZEGO NA LATA 2015 2019 1 Koncepcja pracy Ośrodka jest wyznaczona przez Zarząd Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną

Bardziej szczegółowo

Podstawowym celem oddziaływań rewalidacyjnych jest rozwój i aktywizowanie

Podstawowym celem oddziaływań rewalidacyjnych jest rozwój i aktywizowanie Rewalidacja - to termin pochodzenia łacińskiego (re znów, validus mocny, silny) oznacza oddziaływanie zmierzające do przywrócenia pełni sił osobom osłabionym poważną chorobą lub urazem. Pojęcia rewalidacja

Bardziej szczegółowo

Wielu rodziców zastanawia się, czy ich dziecko jest w pełni gotowe, by sprostać wymaganiom jakie niesie za sobą szkoła.

Wielu rodziców zastanawia się, czy ich dziecko jest w pełni gotowe, by sprostać wymaganiom jakie niesie za sobą szkoła. O GOTOWOŚCI SZKOLNEJ Rozpoczęcie nauki szkolnej to bardzo ważny moment w życiu każdego dziecka. Pójście do szkoły poprzedzone jest rocznym obowiązkowym przygotowaniem przedszkolnym, któremu podlegają wszystkie

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia Dla kierunku studiów PSYCHOLOGIA jednolite studia magisterskie profil ogólnoakademicki

Efekty kształcenia Dla kierunku studiów PSYCHOLOGIA jednolite studia magisterskie profil ogólnoakademicki Załącznik nr 7 Efekty kształcenia Dla kierunku studiów PSYCHOLOGIA jednolite studia magisterskie profil ogólnoakademicki Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia Psychologię jako kierunek studiów

Bardziej szczegółowo

Psychologia kształtowania i modyfikacji zachowania Program studiów jednolitych dla licencjatów i magistrów tryb niestacjonarny

Psychologia kształtowania i modyfikacji zachowania Program studiów jednolitych dla licencjatów i magistrów tryb niestacjonarny Psychologia kształtowania i modyfikacji zachowania Program studiów jednolitych dla licencjatów i magistrów tryb niestacjonarny Program ogólny Rodzaj zajęć Liczba modułów Liczba godzin Rok Moduł wspólny

Bardziej szczegółowo

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH LOGOPEDIA OGÓLNA

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH LOGOPEDIA OGÓLNA PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH LOGOPEDIA OGÓLNA Cel studiów: Celem studiów jest przygotowanie słuchaczy do zawodu logopedy terapeuty z zakresu diagnozy, terapii mowy i wymowy pracującego z dziećmi, młodzieżą

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Poznawcze, emocjonalne i behawioralne problemy osób starszych i metody ich kompensacji./ Moduł 190.: Niepełnosprawność intelektualna

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU. Instytut Psychologii/Uniwersytet Medyczny, Katedra i Klinika Psychiatrii 4. Kod przedmiotu/modułu

SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU. Instytut Psychologii/Uniwersytet Medyczny, Katedra i Klinika Psychiatrii 4. Kod przedmiotu/modułu 1. Nazwa przedmiotu w języku polskim SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU Psychopatologia - aspekt medyczny 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Psychopathology - medical perspective 3. Jednostka prowadząca przedmiot

Bardziej szczegółowo

CZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI?

CZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI? CZEGO RODZICE NIE WIEDZĄ O SWOICH DZIECIACH A WIEDZIEĆ POWINNI? mgr Magdalena Jabłońska mgr Dorota Orłowska 1 DLACZEGO RODZICE NIE MAJĄ WIEDZY O ISTOTNYCH PROBLEMACH SWOICH DZIECI? brak czasu mało doświadczeń

Bardziej szczegółowo

1. Zadania Działu Poradnictwa Dydaktyczno-Wychowawczego.

1. Zadania Działu Poradnictwa Dydaktyczno-Wychowawczego. Załącznik Nr 1 ZADANIA DZIAŁÓW Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Międzyrzeczu realizuje swoje zadania w następujących działach pracy: 1. Dział Poradnictwa Dydaktyczno-Wychowawczego, w skrócie PDW,

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU PSYCHOLOGIA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU PSYCHOLOGIA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU PSYCHOLOGIA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Symbol efektu kierunkowego K_W01 K_W02 K_W03 K_W04 K_W05 K_W06 K_W07 K_W08 Po ukończeniu studiów jednolitych

Bardziej szczegółowo

Recenzja: prof. dr hab. Helena Sęk. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja: Magdalena Pluta. Korekta: Magdalena Pluta oraz Zespół

Recenzja: prof. dr hab. Helena Sęk. Redaktor prowadząca: Anna Raciborska. Redakcja: Magdalena Pluta. Korekta: Magdalena Pluta oraz Zespół Recenzja: prof. dr hab. Helena Sęk Redaktor prowadząca: Anna Raciborska Redakcja: Magdalena Pluta Korekta: Magdalena Pluta oraz Zespół Projekt okładki: Katarzyna Juras Zdjęcie Autora: Maria Krzyślak-Kowalik

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU. Psychologia różnic indywidualnych 1100-Ps2RI-SJ. Kod przedmiotu. Pedagogiki i Psychologii

OPIS PRZEDMIOTU. Psychologia różnic indywidualnych 1100-Ps2RI-SJ. Kod przedmiotu. Pedagogiki i Psychologii OPIS PRZEDMIOTU Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Psychologia różnic indywidualnych 1100-Ps2RI-SJ Wydział Instytut/Katedra Kierunek Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii Psychologia Specjalizacja/specjalność

Bardziej szczegółowo

? będąca synonimem oceny codziennego funkcjonowania dziecka

? będąca synonimem oceny codziennego funkcjonowania dziecka Diagnoza funkcjonalna, czyli...? będąca synonimem oceny codziennego funkcjonowania dziecka? - diagnoza wielospecjalistyczna odnosząca się do możliwie szerokiej gamy aspektów rozwojowych, czyli pogłębiona

Bardziej szczegółowo

1.5. Dziecko z Zespołem Aspergera w szkole skuteczne strategie edukacyjno-metodyczne

1.5. Dziecko z Zespołem Aspergera w szkole skuteczne strategie edukacyjno-metodyczne Prywatne Centrum Szkoleniowe EDUK 1. Autyzm i zaburzenia rozwojowe 1.1. Dziecko autystyczne w szkole podstawy organizacyjnometodyczne 1.2. Badanie i wspomaganie rozwoju dzieci autystycznych w wieku przedszkolnym

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Diagnoza psychologiczna./ Moduł 100..: Psychopatologia rozwoju dzieci i młodzieży

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Diagnoza psychologiczna./ Moduł 100..: Psychopatologia rozwoju dzieci i młodzieży SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Diagnoza psychologiczna./ Moduł 100..: Psychopatologia rozwoju dzieci i młodzieży 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Psychological

Bardziej szczegółowo

Księgarnia PWN: Magdalena Śmieja, Jarosław Orzechowski (red.) - Inteligencja emocjonalna. Spis treści

Księgarnia PWN: Magdalena Śmieja, Jarosław Orzechowski (red.) - Inteligencja emocjonalna. Spis treści Księgarnia PWN: Magdalena Śmieja, Jarosław Orzechowski (red.) - Inteligencja emocjonalna Spis treści Wprowadzenie (Magdalena Śmieja, Jarosław Orzechowski)....... 11 Część I. Teoria 1. Inteligencja emocjonalna:

Bardziej szczegółowo

Warunki realizacji świadczenia gwarantowanego

Warunki realizacji świadczenia gwarantowanego Załącznik nr 6 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH PSYCHIATRYCZNYCH I LECZENIA ŚRODOWISKOWEGO (DOMOWEGO) ORAZ WARUNKI REALIZACJI TYCH ŚWIADCZEŃ Lp. Nazwa świadczenia

Bardziej szczegółowo

Czy mój sześciolatek/siedmiolatek jest gotowy by przekroczyć próg szkoły, by stawić czoła nowym wyzwaniom? Czy będzie potrafił podporządkować się

Czy mój sześciolatek/siedmiolatek jest gotowy by przekroczyć próg szkoły, by stawić czoła nowym wyzwaniom? Czy będzie potrafił podporządkować się NOWA RZECZYWISTOŚĆ Czy mój sześciolatek/siedmiolatek jest gotowy by przekroczyć próg szkoły, by stawić czoła nowym wyzwaniom? Czy będzie potrafił podporządkować się szkolnej dyscyplinie? Czy wejdzie w

Bardziej szczegółowo

Nowe pytania egzaminacyjne

Nowe pytania egzaminacyjne Nowe pytania egzaminacyjne 1. Jakie jest znaczenie genetyki behawioralnej w badaniach psychologicznych? 2. Wyjaśnij pojęcie funkcjonalnej asymetrii mózgu i omów jak zmieniały się poglądy na ten temat.

Bardziej szczegółowo

Istota edukacji włączającej w podnoszeniu jakości edukacji wszystkich uczniów

Istota edukacji włączającej w podnoszeniu jakości edukacji wszystkich uczniów Istota edukacji włączającej w podnoszeniu jakości edukacji wszystkich uczniów Grzegorz Wiącek Katedra Psychologii Rehabilitacji Instytut Psychologii KUL Plan prezentacji 1. Pytanie podstawowe 2. Uczestnicy

Bardziej szczegółowo

Małgorzata Spendel Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny Metis Katowice

Małgorzata Spendel Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny Metis Katowice Orzecznictwo Małgorzata Spendel Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny Metis Katowice Orzeczenie Jest efektem wielospecjalistycznej diagnozy zaburzeń w rozwoju dziecka/ucznia, wobec którego Zespół Orzekający

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu / modułu w języku polskim Podstawy wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (WWRD) 2. Nazwa przedmiotu / modułu w języku angielskim Fundamentals

Bardziej szczegółowo

Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia ICF a diagnoza funkcjonalna

Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia ICF a diagnoza funkcjonalna Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia ICF a diagnoza funkcjonalna mgr Aneta Żurek zurek@womczest.edu.pl Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku

Bardziej szczegółowo

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE NAWIĄZYWANIU I PODTRZYMYWANIU POZYTYWNYCH RELACJI WYCHOWAWCY KLASY Z RODZICAMI UCZNIÓW

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE NAWIĄZYWANIU I PODTRZYMYWANIU POZYTYWNYCH RELACJI WYCHOWAWCY KLASY Z RODZICAMI UCZNIÓW CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE NAWIĄZYWANIU I PODTRZYMYWANIU POZYTYWNYCH RELACJI WYCHOWAWCY KLASY Z RODZICAMI UCZNIÓW (materiał nr 1) 1. Podmiotowe traktowanie wszystkich rodziców (bezpośredni kontakt z każdym z

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu / modułu w języku polski Podstawy terapii pedagogicznej 2. Nazwa przedmiotu / modułu w języku angielskim 3. Jednostka prowadząca przedmiot

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu / modułu w języku polskim Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka 2. Nazwa przedmiotu / modułu w języku angielskim Early Facilitating Development

Bardziej szczegółowo

Metody diagnozowania rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym

Metody diagnozowania rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym Metody diagnozowania rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym Jadwiga Mielczarek j.mielczarek@womczest.edu.pl Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2017/2018 Wdrażanie

Bardziej szczegółowo

Orzecznictwo w procesie diagnozy FASD

Orzecznictwo w procesie diagnozy FASD Orzecznictwo w procesie diagnozy FASD Barbara Woszczyna Tomaszowice 2015r. Według brytyjskiego raportu Warnocka, około 20% populacji uczniów to dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (Children with

Bardziej szczegółowo

ANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA

ANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Szanowny Studencie, ANKIETA SAMOOCENY OSIĄGNIĘCIA KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA bardzo prosimy o anonimową ocenę osiągnięcia kierunkowych efektów kształcenia w trakcie Twoich studiów. Twój głos pozwoli

Bardziej szczegółowo

15. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ

15. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ 15. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ Efekty kształcenia: wiedza, umiejętności, kompetencje społeczne Przedmiotowe efekty kształcenia Pytania i zagadnienia egzaminacyjne EFEKTY KSZTAŁCENIA WIEDZA Wykazuje się gruntowną

Bardziej szczegółowo

Kierunek Zarządzanie II stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych

Kierunek Zarządzanie II stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych Kierunek Zarządzanie II stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych Objaśnienie oznaczeń: Z efekty kierunkowe dla Zarządzania W wiedza

Bardziej szczegółowo

Literatura dotycząca tematyki wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

Literatura dotycząca tematyki wczesnego wspomagania rozwoju dziecka Literatura dotycząca tematyki wczesnego wspomagania rozwoju dziecka 1. 1.Banaszek G., Rozwój niemowląt i jego zaburzenia a rehabilitacja metodą Vojty, Alfa Medica Press, Bielsko-Biała 2004. 2. Bobkowicz-Lewartowska

Bardziej szczegółowo

POSTAW NA ROZWÓJ! Kampania informacyjno - promocyjna oraz doradztwo dla osób dorosłych w zakresie kształcenia ustawicznego

POSTAW NA ROZWÓJ! Kampania informacyjno - promocyjna oraz doradztwo dla osób dorosłych w zakresie kształcenia ustawicznego POSTAW NA ROZWÓJ! Kampania informacyjno - promocyjna oraz doradztwo dla osób dorosłych w zakresie kształcenia ustawicznego Doradztwo zawodowe i edukacja dorosłych jako systemy wspierania rozwoju człowieka

Bardziej szczegółowo

M1_W04 S1P_W05 M1_W03 M1_W03 M1_W02 M1_W03 M1_W07 K_W05 K_W06 K_W08 K_W11 K_W13 M1_U03 M1_U04 M1_U07 M1_U05 M1_U10 K_U05 K_U07 K_U10

M1_W04 S1P_W05 M1_W03 M1_W03 M1_W02 M1_W03 M1_W07 K_W05 K_W06 K_W08 K_W11 K_W13 M1_U03 M1_U04 M1_U07 M1_U05 M1_U10 K_U05 K_U07 K_U10 Nazwa Wydziału Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa modułu kształcenia Forma studiów Rok studiów 2 Semestr 3 Efekty kształcenia dla modułu kształcenia Wydział Wychowania Fizycznego Zakład Psychologii,

Bardziej szczegółowo

Księgarnia PWN: Deborah Deutsch Smith - Pedagogika specjalna. T. 2. Spis treści

Księgarnia PWN: Deborah Deutsch Smith - Pedagogika specjalna. T. 2. Spis treści Księgarnia PWN: Deborah Deutsch Smith - Pedagogika specjalna. T. 2 Spis treści Rozdział 1. Niepełnosprawności fizyczno-ruchowe oraz specjalne potrzeby zdrowotne...........................................................

Bardziej szczegółowo

Opracowanie: mgr Krystyna Wołosz mgr Anna Gawryluk

Opracowanie: mgr Krystyna Wołosz mgr Anna Gawryluk Ogólne zasady pisania programów nauczania w aspekcie pracy z uczniami z niepełnosprawnościami sprzężonymi (autyzm i niepełnosprawność umysłowa w stopniu umiarkowanym i znacznym) Opracowanie: mgr Krystyna

Bardziej szczegółowo

Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h

Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h S t r o n a 1 Studiium Psychoterapiiii Uzalleżniień Harmonogram szkolleniia edycjja 2010/2011 II SEMESTR Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU

SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu w języku polskim SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU Diagnoza osób z wieloraką niepełnosprawnością Moduł 190: Niepełnosprawność intelektualna i zaburzenia wieku rozwojowego. 2. Nazwa przedmiotu

Bardziej szczegółowo

POSTAW NA ROZWÓJ! 19.05.2011 KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA PROJEKT

POSTAW NA ROZWÓJ! 19.05.2011 KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA PROJEKT 19.05.2011 KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA PROJEKT POSTAW NA ROZWÓJ! Kampania informacyjno promocyjna oraz doradztwo dla osób dorosłych w zakresie kształcenia ustawicznego edycja 2 Projekt współfinansowany przez

Bardziej szczegółowo

Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych ze szczególnymi trudnościami w wejściu i utrzymaniu się w zatrudnieniu.

Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych ze szczególnymi trudnościami w wejściu i utrzymaniu się w zatrudnieniu. Krystyna Mrugalska Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych ze szczególnymi trudnościami w wejściu i utrzymaniu się w zatrudnieniu. Przegląd trudności, wynikających z nich potrzeb oraz niezbędnych form

Bardziej szczegółowo

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2015/2016

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2015/2016 Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 015/016 Wydział Psychologii i Nauk Humanistycznych Kierunek studiów:

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Rehabilitacja dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością: teoria i możliwości praktyczne. Moduł 190.: Niepełnosprawność intelektualna

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Niepełnosprawność intelektualna i zaburzenia wieku rozwojowego. Moduł: 190

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Niepełnosprawność intelektualna i zaburzenia wieku rozwojowego. Moduł: 190 SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Niepełnosprawność intelektualna i zaburzenia wieku rozwojowego. Moduł: 190 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Mental handicap

Bardziej szczegółowo

Kierunek Zarządzanie I stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych

Kierunek Zarządzanie I stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych Kierunek Zarządzanie I stopnia Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych Objaśnienie oznaczeń: Z efekty kierunkowe W wiedza U umiejętności

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Spis treści. Wstęp... Jak wspierać rozwój przedszkolaka?... Jak ćwiczyć dziecięcy umysł?...

Spis treści. Spis treści. Wstęp... Jak wspierać rozwój przedszkolaka?... Jak ćwiczyć dziecięcy umysł?... Spis treści Spis treści Wstęp... Jak wspierać rozwój przedszkolaka?... Jak ćwiczyć dziecięcy umysł?... Koncentracja i spostrzeganie... Pamięć i wiedza... Myślenie... Kreatywność... Zadania, które pomogą

Bardziej szczegółowo