Krajobraz jako odbicie przyrodniczych i antropogenicznych procesów zachodzących w megasystemie środowiska geograficznego
|
|
- Sabina Kozłowska
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Degórski M., 2009, Krajobraz jako odbicie przyrodniczych i antropogenicznych procesów zachodzących w megasystemie środowiska geograficznego. Problemy ekologii krajobrazu, T. XXIII, Degórski M., 2009, Landscape as the reflection of natural and antropogenic processes in the megasystem of the geographical environment. The Problems of Landscape Ecology, Vol. XXIII, Krajobraz jako odbicie przyrodniczych i antropogenicznych procesów zachodzących w megasystemie środowiska geograficznego Landscape as the reflection of natural and antropogenic processes in the megasystem of the geographical environment Marek Degórski Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk, ul. Twarda 51/55, Warszawa m.degor@twarda.pan.pl Abstract. Landscape definition which was coined by A. Humboldt over 150 years ago, is still evolving and being discussed, in particular in the context of its subjects definition, differentiation and typology. An aim of the paper is to present the system perspective on the geographical environment in the spatial analysis of the landscape, in the context of the treating it as a megasystem, which works on the basis of interaction between the components of the natural environment system and anthropogenic system. It attempted to define basic types of the landscape on the basis of mutual relations that take place in the geographical environment megasystem between the natural environment system and anthropogenic environment system. This study suggested also a slightly different approach to distinguishing categories of the landscape in the context of its anthropization, wherein the criterion of the land use and the land functions was acknowledged to be the leading one. This typology of landscape units and the analysis of its spatial differentiation allows also to prepare more precise determination of the natural and social-cultural potential of geographical units of the different ranks, which then facilitates making diagnosis and prediction of changes that take place in their multifunctional landscape and will recur in the future. Słowa kluczowe: krajobraz, typologia, megasystem środowiska geograficznego Key words: landscape, typology, megasystem of geographical environment Wstęp W dyskusji nad nowym kształtem badań danej dziedziny wiedzy, poszukiwaniu jej nowych problemów teoretycznometodologicznych oraz opracowywaniem nowych kierunków badań, nadal aktualne jest konkretyzowanie jej zakresu, uściślania podstawowych pojęć, szczególnie odnoszących się do przedmiotu badań. Podobnie jest i w przypadku ekologii krajobrazu, dyscypliny bardzo młodej, o ciągle ewoluującym zakresie badawczym, podejściach metodologicznych i aparacie pojęciowym. W ekologii krajobrazu otwarta pozostaje również sprawa definiowania i rozumienia samego krajobrazu, jako przedmiotu badań omawianej dziedziny wiedzy. Od czasu sformułowania przez A. Humboldta definicji krajobrazu minęło już ponad 150 lat, a nadal podstawy teoretyczne tego pojęcia, jak i jego zakres znaczeniowy podlegają ciągłej ewolucji i dyskusji naukowej. Kreowane są nowe podejścia zarówno w kontekście przedmiotowym krajobrazu, jak i jego zróżnicowania i typologii (Drdoš 1999, Farina 2000, Ostaszewska 2005, Pietrzak 2005). Podejmowane są również kolejne próby sprecyzowania
2 54 Degórski M. znaczeniowego poszczególnych kategorii krajobrazu, jak krajobraz naturalny czy też krajobraz kulturowy (Birnbaum 2001; Rubinstein, Hughes 2002). W ostatnich latach, wzrosło również zainteresowanie badaniami istoty krajobrazu, jego struktury, jak i wielofunkcyjności (Antrop 1998, Brandt 2000, Neveh 2000, Degórski 2003a, Degórski 2003b, Jongman 2003). Jednym z możliwych ujęć teoretycznych w kontekście istoty krajobrazu i jego funkcjonowania jest podejście systemowe nawiązujące do postrzegania środowiska geograficznego, zgodnie z teorią systemu Ludwiga von Bertalanffy, przyjętą i zmodyfikowaną dla potrzeb geografii (Kennedy 1979, Gregory 1980, Huggett 1980, Degórski 2005a). Wydaje się, że systemowe podejście przy kreowaniu definicji środowiska geograficznego oraz krajobrazu może w przyszłości znacznie ułatwić jego typologiczny podział z uwagi na siłę oddziaływania człowieka na środowisko. Szczególnie, że w ostatnim dwudziestoleciu XX wieku zarysowały się dwa statystycznie istotne procesy globalne, jeden to globalne ocieplenie, drugi zaś, to wzrost oddziaływania człowieka na środowisko i praktycznie zanik miejsc na ekumenie niedotkniętych antropopresją. Celem artykułu jest prezentacja systemowego ujmowania środowiska geograficznego w analizie przestrzennej krajobrazu, w kontekście traktowania go jako megasystemu (Degórski 2005a), funkcjonującego na podstawie wzajemnego oddziaływania pomiędzy poszczególnymi komponentami systemów środowiska przyrodniczego i antropogenicznego. W pracy podjęto próbę określenia podstawowych typów krajobrazu na podstawie wzajemnych relacji pomiędzy systemem środowiska przyrodniczego a systemem środowiska antropogenicznego, jakie zachodzą w megasystemie środowiska geograficznego. Zaproponowano także nieco odmienne podejście do wyróżniania kategorii krajobrazu w kontekście jego antropizacji, w którym za wiodący czynnik uznano kryterium użytkowania i funkcji terenu. Typologia krajobrazu określana na podstawie kryteriów nawiązujących do stopnia antropizacji środowiska oraz funkcji krajobrazu stała się w ostatnich latach przesłanką w poszukiwaniu nowych kierunków badawczych, rozwijanych w celu poznania procesów i zjawisk zachodzących w krajobrazie. Wykorzystywana jest również w coraz szerszym zakresie w metodyce stosowanej do analiz funkcjonalno-strukturalnych krajobrazu w międzynarodowych projektach badawczych o charakterze aplikacyjnym (Degórska 2005; Helming 2005; Meyer, Degórski 2005; Podmaniczky, Vogt 2005), często z zastosowaniem prób kwantyfikacji wpływu człowieka na środowisko i stopnia jego przekształcenia (Degórski 2007). Niniejszy artykuł stanowi kontynuację zweryfikowanych przez autora rozważań dotyczących systemowego ujmowania badań krajobrazu przedstawionych we wcześniejszym opracowaniu (Degórski 2005b). Systemowe rozumienie środowiska geograficznego i krajobrazu Definicja krajobrazu, zgodnie z tradycją humboldtowsko-hetnerowską nawiązuje do holistycznego rozumienia przestrzeni, w której krajobraz jest kompleksowym odzwierciedleniem zjawisk przyrodniczych i procesów związanych z działalnością ludzką (Neef 1967; Pietrzak 1999; Georgantzis, Barreda-Tarrazona 2000; Ostaszewska 2002). Podstawy teoretyczno-metodologiczne badań w kontekście tak rozumianego krajobrazu mogą mieć charakter idiograficzny lub uniwersalno-scientystyczny, nawiązujący do paradygmatu systemowego (Degórski 1986, Przewoźniak 1987, Ostaszewska 2005). W badaniach holistycznych czasami wprowadza się kategorię geograficznego środowiska krajobrazu, jako łączącą w całość środowisko przyrodnicze i antropogeniczne, która podlega też ocenie wzajemnych zależności pomiędzy nimi (Ostaszewska 2005). Podejście to jest zbieżne z systemowym ujmowaniem środowiska geograficznego, jakie zaproponował M. Degórski (2005a), w którym środowisko geograficzne traktowane jest jako megasystem (zbiór systemów i podsystemów), łączący w sobie dwie podstawowe kategorie przestrzeni geograficznej, jakimi są system środowiska przyrodniczego (fizycznego) i środowiska antropogenicznego (społeczno-ekonomiczno-kulturowego). W skład megasystemu geograficznego wchodzi fizyczna część przestrzeni geograficznej, której atrybuty powstały bez udziału człowieka oraz środowisko antropogeniczne, charakteryzujące się atrybutami powstałymi w wyniku procesu myślowego człowieka i jego działań. Efektem aktywności człowieka, obejmującej cały proces jego kreatywności, od myśli, idei i koncepcji, po bezpośrednie oddziaływanie na środowisko przyrodnicze z jednej strony oraz dynamicznego rozwoju komponentów środowiska przyrodniczego z drugiej, jest złożona struktura przestrzenna (krajobraz). Zintegrowany układ komponentów
3 Krajobraz jako odbicie... przyrodniczych i elementów urbanistycznych, industrialnych, infrastrukturalnych oraz kulturowych tworzy zatem specyficzną dla określonych warunków środowiskowo-społecznych mozaikę krajobrazową. Strukturę megasystemu geograficznego kształtują relacje wewnętrzne i zewnętrzne. Do tych pierwszych zaliczyć można wzajemne zależności pomiędzy systemem przyrodniczym a antropogenicznym, czyli procesy i zjawiska, które zachodzą pomiędzy biogeosferą a środowiskiem człowieka. Relacje zewnętrzne, to interakcyjne zależności pomiędzy megasystemem geograficznym a zachodzącymi w jego otoczeniu procesami egzogenicznymi, których źródłem jest energia kosmiczna, procesami endogenicznymi, które wywołuje energia Ziemi oraz procesami antropogenicznymi, które generowane są poprzez zewnętrzne uwarunkowania ekonomiczno-społeczne. W takim ujęciu otoczeniem całego megasystemu środowiska geograficznego Ziemi jest Kosmos, rozumiany bardzo szeroko, jako siły porządkujące świat. Podmiotem systemu przyrodniczego jest zaś tylko fizyczna część przestrzeni geograficznej, w skład której wchodzą abiotyczne i biotyczne komponenty przyrody: litosfera, morfogeosfera (epigeosfera), atmosfera, hydrosfera, kriosfera, pedosfera i biosfera. Na strukturę systemu przyrodniczego składają się również relacje wewnętrzne oraz zewnętrzne. Do pierwszych zaliczyć można wzajemne zależności pomiędzy poszczególnymi komponentami środowiska przyrodniczego, do drugich zaś ich związki z procesami egzogenicznymi, których źródłem jest energia kosmiczna i endogenicznymi, które wywołuje energia wnętrza Ziemi. W wyniku ich oddziaływania ukształtowały się i współcześnie kreowane są atrybuty środowiska przyrodniczego. Otoczeniem systemu środowiska przyrodniczego jest zaś środowisko antropogeniczne (społeczno-ekonomicznokulturowe). Podmiotem systemu antropogenicznego jest człowiek. W takim ujęciu, raz występuje on jako twórca socjosfery i noosfery, a drugi raz jako kreator przestrzeni, tworzący technosferę i kulturosferę, czyli stanowi podmiot dwu podsystemów środowiska antropogenicznego, a relacje pomiędzy nimi należą do uwarunkowań wewnętrznych całego systemu. Relacje zewnętrzne to uwarunkowania wynikające między innymi z systemów politycznych, zjawisk makroekonomicznych, religii, które oddziałują na kształtowanie relacji wewnętrznych systemu. Otoczeniem systemu antropogenicznego jest mniej lub bardziej przekształcone środowisko przyrodnicze. Na podstawie wzajemnych relacji pomiędzy systemami megasystemu środowiska geograficznego można również podjąć próbę zdefiniowania krajobrazu. W takim podejściu krajobraz może być traktowany jako zobiektywizowana wizualizacja procesów i zjawisk zachodzących w megasystemie środowiska geograficznego, którą należy rozumieć jako przestrzenne zróżnicowanie zasobów krajobrazowych, charakterystyczne dla poszczególnych jednostek krajobrazowych. W ujęciu przestrzennym jednostki te cechują się określoną fizjonomią, a ich struktura typologiczna zależy od siły oddziaływania systemów środowiska przyrodniczego i antropogenicznego. Jednostki te ze sobą powiązane, charakteryzują się pewną dynamiką zmian, a stopień przestrzennego ich zróżnicowania wpływa między innymi na wielofunkcyjność krajobrazu na danym obszarze. Systemowe ujmowanie środowiska geograficznego i krajobrazu pozwala na prowadzenie jego badań w różnych skalach przestrzennych (od lokalnej do ponadregionalnej, a nawet globalnej), na analizę jego struktury z wykorzystaniem modeli geokompleksów (Pietrzak 1989, Richling 1992), matryc-płatów-korytarzy (Cieszewska 2000), jednostek użytkowania ziemi (Degórska 2005) oraz jednostek pokrycia terenu (Solon 2003), a analiza możne być przeprowadzana na różnym poziomie organizacji ekologicznej (Degórski 1986). Definiowanie krajobrazu zgodnie z założeniami teorii systemów pozwala również na jego funkcjonalną analizę, jak i stosowanie tak zwanych syntez krajobrazowych (Pietrzak 1998) oraz analizę wielowymiarową krajobrazu (Krzymowska-Kostrowicka 1999). Typy krajobrazu Zdefiniowanie poszczególnych kategorii krajobrazu, choć z pozoru bardzo proste, zawsze wzbudzało ogromną dyskusję i było przyczyną wielu polemik merytorycznych (Naveh 2000, Ostaszewska 2002, Rubinstein 2002). Najwięcej kontrowersji wzbudzało i wzbudza definiowanie kategorii krajobrazu naturalnego. Wiąże się to z wieloznacznością słowa naturalny i związanym z tym różnym rozumieniem i określaniem krajobrazu naturalnego. Dla jednych naturalny charakter krajobrazu utożsamiany jest ze znaczeniem pierwotny, co rodzi pytanie czy na obecnym poziomie rozwoju cywilizacyjnego w ogóle takie krajobrazy istnieją. Oponenci takiego 55
4 Degórski M. rozumienia krajobrazu naturalnego uzasadniają swoje stanowisko stwierdzeniem, że nawet najwyższe partie gór czy niedostępne dla człowieka fragmenty lasów tropikalnych, dotknięte są pośrednim oddziaływaniem człowieka poprzez obecność zanieczyszczeń w globalnej cyrkulacji atmosfery. W drugim znaczeniu termin naturalny uważany jest za tożsamy ze znaczeniem przyrodniczy. Krajobraz naturalny w tym podejściu jest postrzegany jako kształtowany pod wpływem procesów przyrodniczych. Takie stanowisko budzi natomiast wątpliwości, w którym momencie jego ewolucji pod wpływem oddziaływania człowieka na krajobraz zatraca już swój przyrodniczy (naturalny) charakter i staje się krajobrazem przekształconym przez człowieka, czyli krajobrazem kulturowym. Definiowanie krajobrazu zgodnie z paradygmatem systemowym może ułatwić jego typologię. Z uwagi na stopień antropogenicznego przekształcenia krajobrazu, rozumiany jako intensywność oddziaływania człowieka na środowisko, czyli siły oddziaływania systemu środowiska antropogenicznego na system środowiska przyrodniczego uzyskujemy możliwość podziału zbioru wszystkich krajobrazów na typy, które są wobec siebie zbiorami rozłącznymi, a zarazem wyczerpującymi wszystkie elementy zbioru krajobrazów (ryc. 1). Dodatkową zaletą przyjęcia takiej koncepcji typologicznej jest możliwość stosowania procedur badawczych w dowolnej skali geograficznej, od lokalnej, poprzez regionalną i ponadregionalną, do globalnej. Przedstawiona poniżej charakterystyka typów krajobrazu jest propozycją autorską i może stanowić podstawy dalszej dyskusji merytorycznej, a na podstawie konstruktywnej krytyki rozwijana w kierunku paradygmatu badawczego w analizach zróżnicowania przestrzennej struktury krajobrazu. Zaproponowano cztery podstawowe kategorie krajobrazu. Ryc. 1. Krajobraz jako system Fig. 1. The landscape as a system Krajobraz pierwotny, rozumiany jest jako kształtujący się wyłącznie pod wpływem oddziaływania procesów zachodzących w systemie środowiska przyrodniczego. Krajobraz ten ulega naturalnej ewolucji i zmiany mają charakter ciągły, lub też może przekształcać się chaotycznie i nagle, a zmiany mają charakter katastroficzny. Wszystkie procesy kształtujące krajobraz pierwotny są wolne od oddziaływania otoczenia systemu. Środowisko przyrodnicze, które jest podmiotem systemu znajduje się zatem jedynie pod wpływem procesów endogenicznych powodowanych energią wnętrza ziemi i egzogenicznych powodowanych siłami kosmosu, a wpływ systemu 56
5 Krajobraz jako odbicie... antropogenicznego na kształtowanie się właściwości krajobrazu nie powinien mieć miejsca, ani w sposób bezpośredni ani nawet pośredni. Jakkolwiek ten ostatni, poprzez cyrkulację globalną występuje choćby w minimalnym stopniu już we wszystkich krajobrazach kuli ziemskiej. Mówiąc o krajobrazie pierwotnym, musimy mieć zatem świadomość choćby minimalnego, pośredniego wpływu systemu środowiska antropogenicznego na współczesne funkcjonowanie megasystemu geograficznego. Krajobrazy pierwotne występują zatem już tylko w terenach bardzo ograniczonych przestrzennie. Można je jeszcze zidentyfikować w obszarach wysokogórskich, czy też dziewiczych lasach tropikalnych. Krajobraz naturalny rozumiany jest jako kształtujący się pod determinującym wpływem systemu środowiska przyrodniczego, przy bardzo ograniczonym wpływie systemu środowiska antropogenicznego. Oddziaływanie systemu antropogenicznego jest najczęściej pośrednie, poprzez przepływ energii i materii wytworzonej przez człowieka do systemu przyrodniczego. Procesy wpływające na krajobraz naturalny mogą być również bezpośrednie, ale ich efekty nie powinny zaburzać funkcjonowania systemu środowiska przyrodniczego, jak również jego właściwości. Wśród takich działań człowieka wymienić można zabiegi pielęgnacyjne w drzewostanach, zabiegi techniczne mające na celu zachowanie roślinności zgodnej z potencjałem siedliskowym, itd. Krajobrazy naturalne są charakterystyczne przede wszystkim dla niezdewastowanych obszarów leśnych, bagiennych, torfowych i in. Krajobraz kulturowy rozumiany jest jako kształtujący się pod wpływem oddziaływania zjawisk i procesów zachodzących zarówno w systemie środowiska przyrodniczego, jak i środowiska antropogenicznego. Od siły oddziaływania każdego z tych systemów zależy stopień antropizacji krajobrazu, od słabo przekształconego do silnie zmienionego w wyniku działalności człowieka. Optymalne uwarunkowania rozwoju krajobrazu kulturowego występują w stanie równoważonego oddziaływania tych dwu systemów, przyrodniczego i antropogenicznego. Pozwala on na wykorzystywanie potencjału przyrodniczego przez człowieka i świadome kształtowanie krajobrazu, którego, efektem winno być osiągnięcie ładu przestrzennego, jak i zrównoważonego i trwałego rozwoju. Oczywiście w krajobrazie kulturowym stan świadomego kreowania przedsięwzięć przez człowieka nie zawsze ma miejsce. Czasami występuje chaotyczny jego rozwój w wyniku przypadkowych działań, czy też niefrasobliwości człowieka, która doprowadza często do zaburzeń funkcjonalnych w megasystemie środowiska geograficznego. Trzeba również pamiętać, iż krajobraz kulturowy jest wynikiem procesów i zjawisk zachodzących w megasystemie środowiska geograficznego od momentu pojawienia się systemu antropogenicznego, czyli zawiera on w sobie efekty działalności od jednej do wielu grup kulturowych i nakładania elementów kulturowych różnego wieku. Obszarami o krajobrazie kulturowym najmniej zmienionymi przez człowieka są obszary użytkowane rolniczo, najsilniej zaś obszary zurbanizowane. Krajobraz zdewastowany rozumiany jest jako krajobraz powstały w wyniku procesów i zjawisk zachodzących w megasystemie środowiska geograficznego pod determinującym wpływem systemu środowiska antropogenicznego, w wyniku których zaburzone zostało funkcjonowanie systemu środowiska przyrodniczego, a tym samym ograniczony został lub uniemożliwiony wpływ zjawisk przyrodniczych na kształtowanie się krajobrazu. Przywrócenie zdolności funkcjonalnych krajobrazu wymaga świadomego i ukierunkowanego oddziaływania systemu antropogenicznego w megasystemie środowiska geograficznego, którego celem jest wygenerowanie procesów kreujących krajobraz. Jego struktura jest zatem efektem potencjału intelektualnego człowieka i jego możliwości technicznych. Człowiek przeobrażając krajobraz zdewastowany w krajobraz kulturowy musi jednak pamiętać o rozwiązaniach zgodnych ze strukturą asocjacji jednostek przestrzennych, charakterystycznych dla danego regionu geograficznego. Przestrzegając tej zasady możemy osiągnąć continuum krajobrazu kulturowego. Przykładem obszarów charakteryzujących się krajobrazem zdewastowanym są wyrobiska po prowadzonej działalności kopalnictwa odkrywkowego. W wyniku złożonych zależności pomiędzy systemami środowiska przyrodniczego i antropogenicznego w megasystemie środowiska geograficznego kształtującymi strukturę przestrzenną powstaje zatem swoista dla danego terenu mozaika asocjacji jednostek krajobrazowych (geokompleksów, płatów-korytarzy, itd.). Mozaika ta odzwierciedla wzajemne relacje pomiędzy systemami i wskazuje na stopień przekształcenia krajobrazu od jego piertwotnego i/lub naturalnego charakteru. 57
6 58 Degórski M. Kwantyfikacja oddziaływania systemu środowiska antropogenicznego na system środowiska przyrodniczego Próby oceny wpływu oddziaływania człowieka na środowisko, a tym samym określanie stopnia przekształcenia krajobrazu pod wpływem antropopresji zajmują w ekologii krajobrazu, jak i geografii społeczno-ekonomicznej poczesne miejsce. Badania takie prowadzono zarówno pod kątem efektów oddziaływania człowieka na przekształcanie środowiska przyrodniczego, między innymi w zakresie ocen antropizacji szaty roślinnej (Faliński 1972), stopnia naturalności fizjonomii krajobrazu (Antropp 1988, Borkowski 2006) czy też dynamiki krajobrazu (Plit 2005), jak i prób określenia siły oddziaływania człowieka na system przyrodniczy, poprzez pomiar przepływu energii lub materii między systemami (Degórski 2007). Rozwój badań krajobrazu, szczególnie majacych charakter aplikacyjny sprawia, że nieustannie dąży się w nich do coraz bardziej precyzyjnej kwantyfikacji siły oddziaływania czynnika antropogenicznego na system środowiska przyrodniczego. Jedną z metod ich urzeczywistniania są bazujące na konstruowanych modelach ekologiczno-ekonomicznych wskaźniki antropopresji (Nijkamp 1987; Smarth, Growth, Network 2002, 2004; Domański 2004; Mayer, Degórski 2005). Pozwalają one na bardziej precyzyjną ocenę wpływu człowieka na system przyrodniczy, wskazującą jednocześnie na główne kierunki i siłę tej ingerencji. Wśród najczęściej stosowanych modeli ekologiczno-ekonomicznych, przydatnych do tego typu badań wymienia się: modele przepływów jako narzędzie opisu wzajemnych relacji pomiędzy systemami środowiska przyrodniczego i antropogenicznego na podstawie których ocenia się stopień antropizacji krajobrazu; modele rozszerzone, czyli tak zwane ekonomiczne z komponentem ekologicznym, budowane w celu oceny ekonomicznych skutków polityki środowiskowej, również w kontekście funkcjonowania krajobrazu; modele zarządzania jakością środowiska, wykorzystywane głównie w celu określenia potencjału środowiska i sposobu jego wykorzystania, a tym samym zgodności pomiędzy zasobami przyrodniczymi a ich optymalnym zagospodarowaniem, między innymi wyrażone ładem przestrzennym w krajobrazie. Wymienione modele ekonomiczno-ekologiczne łączą w sobie rozwiązania techniczne i proceduralne stosowane przez lata w modelach jednodyscyplinowych (ekologicznych i ekonomicznych), integrując wzajemne relacje pomiędzy procesami gospodarczymi a przyrodniczymi zachodzącymi w megasystemie środowiska geograficznego, których realnym wyrazem jest krajobraz. Bardzo często występują jednak trudności w gromadzeniu danych o zasobach i przepływach ekologicznych oraz ekonomicznych, wynikające nie tylko z ich dostępności, ale również z różnic czasowych i przestrzennych. Podsumowanie Przedstawiona w pracy propozycja systemowego ujmowania środowiska, a szczególnie analiza wzajemnego oddziaływania na siebie systemu środowiska przyrodniczego i systemu środowiska antropogenicznego pozwala stwierdzić, że jest to ze wszech miar pożyteczne podejście badawcze w analizie funkcjonalnej krajobrazu. Umożliwia ono jednocześnie precyzyjną typologię krajobrazu według kryterium intensywności wpływu systemu środowiska człowieka na system środowiska przyrodniczego oraz definicje poszczególnych typów krajobrazu: jak krajobraz pierwotny, krajobraz naturalny, krajobraz kulturowy, czy też krajobraz zdewastowany. Uzyskana w ten sposób typologia jednostek krajobrazowych oraz analiza ich przestrzennego zróżnicowania pozwala również na bardziej precyzyjne określenie potencjału przyrodniczego, jak i społeczno-kulturowego jednostek geograficznych różnej rangi, co następnie ułatwia dokonywanie diagnozy i predykcji zmian, jakie zachodzą i będą zachodzić w ich wielofunkcyjnym krajobrazie. Stosowanie systemowego podejścia w badaniach krajobrazu stanowi niewątpliwie jeden z kierunków rozwoju ekologii krajobrazu, łączących w sobie aspekty, teoretyczny jak i aplikacyjny. Już dzisiaj jest to widoczne w coraz częstszym wykorzystywaniu tego typu badań do analiz funkcjonalnych, jak i strukturalnych krajobrazu, jakie wykorzystuje się w ocenach ładu przestrzennego obszarów, czy też analizach wzrostu uporządkowanego. Praktyczne zastosowanie wyników badań ekologii krajobrazu może stanowić w przyszłości o sile tej dziedziny wiedzy i jej wartościach utylitarnych społecznie.
7 Krajobraz jako odbicie... Literatura Antrop M., 1998, Landscape change: plan or chaos. Landscape and Urban Planning 41, Birnbaum C., Hughes M., 2001, Design with culture. Clamming American s Heritage. University of Virginia Press, Charlottesville. Borkowski Z., 2006, Zastosowanie badań fizjonomii krajobrazu w ocenie stopnia jego naturalności. [w:] R. Klimko (red.), Restrukturyzacja i projektowanie systemów terytorialno-krajobrazowych, Problemy Ekologii Krajobrazu, 15, Słupsk, Brandt J., 2000, Interdisciplinary landscape research and the management of multifunctional landscape. [w:] J. Brandt, B. Tress, G. Tress (red.), Multifunctional landscapes, interdisciplinary approaches to landscape research and management, Centre for Landscape Research, Roskilde, 21. Cieszewska A., 2000, Model płat korytarz matryca a model geokompleksu konfrontacja konfrontacja granic. [w:] M. Pietrzak (red.), Granice krajobrazowe podstawy teoretyczne i znaczenie praktyczne, Problemy Ekologii Krajobrazu, 7, Poznań, Degórska B., 2005, The role of open spacer In the longer-term planning of the spatial structure of Urban regions a case study of the Warsaw Metropolitan Region. [w:] U. Mander, K. Meier (red.), Multifunctional land use: meeting future demands for landscape goods and services, Landscape Tomorrow European Research Network, Tartu, 56. Degórski M., 1986, Phytosociological methods of studying landscape. Functional and spatial models. Mon de l equip 2, V Meeting of IGU Working Group Landscape Synthesis, Barcelona, Degórski M., 2003a, Some aspects of multifunctional landscape character in the interdisciplinary environmental study. [w:] K. Helming, H. Wiggering (red.), Sustainable development of Multifunctional Landscapes, Springer Verlag, Berlin, Heidelberg, New York, Degórski M., 2003b, Pedodiversity as a part of geodiversity in creation of landscape structure. [w:] Multifunctional Landscapes, Vol. II, Monitoring, Diversity and Management, WIT PRESS, Southampton, Boston, Degórski M., 2005a, Środowisko przyrodnicze a środowisko geograficzne. [w:] W. Maik, K. Rembowska, A. Suliborski (red.), Geografia jako nauka o przestrzeni, środowisku i krajobrazie. Podstawowe Idee i Koncepcje w Geografii, 1, Degórski M., 2005b, Krajobraz jako obiektywna wizualizacja zjawisk i procesów zachodzących w megasystemie środowiska geograficznego. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 4, Degórski M., 2007, Environmental conditions as a driving force of regional development in Poland. [w:] A. Kovacs (red.), Regionality and/or Locality, Discussion Papers, Special Issue, Center for Regional Studies of Hungarian Academy Of Sciences, Pecs, Domański R., 2004, Geografia ekonomiczna, ujecie dynamiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Drdoš J., 1999, Geoekologia a environmentalistika, I Čast. Prešovska Univerzita, Prešov. Faliński J., 1972, Synantropizacja szaty roślinnej próba określenia istoty procesu i głównych kierunków badań. Phytocoenosis, 1, 3, Farina A., 2000, Landscape ecology in action. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht-Boston-London. Georgantizis N., Berenda-Tarrazona I., 2000, Spatial economics and ecosystems, the interaction between economics and the natural environment. WIT Press, Southampton, Boston. Gregory D., 1980, The ideology of control: systems theory and geography. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, 71, Jongman R., 2003, The difficult relationship between biodiversity and landscape diversity. [w:] Multifunctional Landscapes, Vol. II, Monitoring, Diversity and Management, WIT PRESS, Southampton, Boston,
8 Degórski M. Helming K., 2005, Sustainability impact assessment of multifunctional land use in the European policy context. [w:] U. Mander, K., Meier (red.), Multifunctional Land Use: Meeting Future Demands for Landscape Goods and Services, Landscape Tomorrow European Research Network, Tartu, 25. Huggett R., 1980, Systems analysis in geography. Clarendon Press, Oxford. Kennedy B., 1979, A naughty world. Trans. Inst. Br. Geogr. 4, Krzymowska-Kostrowicka A., 1999, Geoekologia turystyki i wypoczynku. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Mayer B., Degórski M., 2007, Integration of multifunctional goals into land use the planning perspective. [w:] U. Mander, H. Wiggering, K. Helming (red.), Multifunctional Land Use, Meeting Future Demands for Landscape Goods and Services, Springer, Berlin-Hedelberg, Naveh Z., 2000, Introduction to the theoretical foundations of multifunctional landscape and their application in transdisciplinary landscape ecology. [w:] J. Brandt, B. Tress, G. Tress (red.), Multifunctional landscapes, interdisciplinary approaches to landscape research and management, Centre for Landscape Research, Roskilde, Neef E., 1967, Die theoretischen Grandlagen der Landschafslehre. Gotha, Leipzig. Nijkamp P., 1987, Economic modelling, shortcomings and perspectives. [w:] L. Braat i W. Lierop, Economicecological modelling, North-Holland, Amsterdam. Pan-European Biological and Landscape Diversity Strategy, 1995, European Environmental Bureau, Brussels. Ostaszewska K., 2002, Geografia krajobrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Ostaszewska K., 2005, Krajobraz-środowisko geograficzne-środowisko przyrodnicze. [w:] W. Maik, K. Rembowska, A. Suliborski (red.), Geografia jako nauka o przestrzeni, środowisku i krajobrazie. Podstawowe Idee i Koncepcje w Geografii, 1, Pietrzak M., 1989, Problemy i metody badania struktury geokompleksu (na przykładzie powierzchni modelowej Biskupice). Wydawnictwo Naukowe UAM, Seria Geografia 45, Poznań. Pietrzak M., 1998, Syntezy krajobrazowe założenia, problemy, zastosowania. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. Pietrzak M., 2005, Ewolucja poglądów geograficznych na krajobraz. [w:] W. Maik, K. Rembowska, A. Suliborski (red.), Geografia jako nauka o przestrzeni, środowisku i krajobrazie. Podstawowe Idee i Koncepcje w Geografii, 1, Plit J., 2005, Różne metody geograficzne przedstawiania dynamiki krajobrazu stosowane na mapach. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 4, Podmaniczky L., Vogt J., 2005, A land suitability assessment method for developing a European Land Information System for agriculture and environment (ELISA). [w:] U. Mander, K., Meier (red.), Multifunctional Land Use: Meeting Future Demands for Landscape Goods and Services, Landscape Tomorrow European Research Network, Tartu, 38. Przewoźniak M., 1987, Podstawy kompleksowej geografii fizycznej. Uniwersytet Gdański, Gdańsk. Richling A., 1992, Kompleksowa geografia fizyczna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Rubenstein J., 2002, The cultural landscape. An introduction to human geography. 7th Edition, Prentice Hall Press, Cranbury. Solon J., 2002, Ocena różnorodności krajobrazu na podstawie analizy struktury przestrzennej roślinności. Prace Geograficzne 185, IGiPZ PAN, Warszawa. Smarth Growth Network, 2002, Getting to smart growth. International City Country IGMA, Management Association, Washingtom DC, 104. Smarth Growth Network, 2004, Getting to smart growth II. International City Country IGMA, Management Association, Washingtom DC,
Problemy planowania ochrony krajobrazu w Polsce
Degórski M., Problemy planowania ochrony krajobrazu w Polsce, T. XXXIII. 17-29. Problemy planowania ochrony krajobrazu w Polsce Problems of landscape protection planning in Poland Marek Degórski Instytut
Bardziej szczegółowoWiesław Maik. Theoretical-methodological foundations of geographical-urban studies. A study of urban geography methodology.
Wiesław Maik Theoretical-methodological foundations of geographical-urban studies. A study of urban geography methodology. Bydgoszcz 2012 Wiesław Maik Podstawy teoretyczno - metodologiczne studiów geograficzno
Bardziej szczegółowoStanisław Leszczycki Institute of Geography and Spatial Organisation Polish Academy of Sciences Warszawa, Twarda 51/55
Stanisław Leszczycki Institute of Geography and Spatial Organisation Polish Academy of Sciences 00-818 Warszawa, Twarda 51/55 www.igipz.pan.pl Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława
Bardziej szczegółowoTYPY KRAJOBRAZU POLSKI WYBRANE PROBLEMY JEGO WALORYZACJI
Jarosław Balon Zakład Geografii Fizycznej, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków TYPY KRAJOBRAZU POLSKI WYBRANE PROBLEMY JEGO WALORYZACJI WPROWADZENIE Mądre zarządzanie zasobami przyrody
Bardziej szczegółowoAglomeracje miejskie w Polsce na przełomie XX i XXI wieku
I NSTYTUT GEOGRAFII I GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ W YŻSZEJ SZKOŁY GOSPODARKI W BYDGOSZCZY Aglomeracje miejskie w Polsce na przełomie XX i XXI wieku Problemy rozwoju, przekształceń strukturalnych i funkcjonowania
Bardziej szczegółowoWiejskie obszary funkcjonalne a koncepcja
Wiejskie obszary funkcjonalne a koncepcja zintegrowanego rozwoju rolnictwa i wsi prof. UAM dr hab. Anna Kołodziejczak Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet im.
Bardziej szczegółowoWiejskie organizacje pozarządowe
Wiejskie organizacje pozarządowe Rural Non-Governmental Organisations Editor Maria Halamska Institute of Rural and Agricultural Development Polish Academy of Sciences Warsaw 2008 Wiejskie organizacje pozarządowe
Bardziej szczegółowoGospodarka przestrzenna
razem PLAN STUDIÓ UKŁADZIE SEMESTRALNYM Gospodarka przestrzenna 05.2018 studia stacjonarne inżynierskie I stopnia rozpoczynające się w roku akademickim 2018/2019 Semestr I E/Z O/Z Matematyka 15 30 45 ZO
Bardziej szczegółowoZwiązki geografii z innymi naukami
Podstawowe idee i koncepcje w geografii - Tom 7 Instytut Gospodarki Turystycznej i Geografii Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy Katedra Geografii Społecznej i Regionalnej Uniwersytetu Łódzkiego Związki
Bardziej szczegółowoECOSYSTEM SERVICES IN TOURISM AND RECREATION. REVISITING THE CLASSIFICATION PROBLEM
Economics and Environment 4 (51) 2014 S dyta Woźniak Małgorzata Kowalczyk Marta Derek ECOSYSTEM SERVICES IN TOURISM AND RECREATION. REVISITING THE CLASSIFICATION PROBLEM Sylwia Kulczyk, Ph.D. University
Bardziej szczegółowoSustainable mobility: strategic challenge for Polish cities on the example of city of Gdynia
Katedra Rynku Transportowego Sustainable mobility: strategic challenge for Polish cities on the example of city of Gdynia dr Marcin Wołek Department of Transportation Market University of Gdansk Warsaw,
Bardziej szczegółowoBarbara Adamczyk. Dzieci ulicy. w Polsce i na świecie. Definicja. typologia etiologia
Barbara Adamczyk Dzieci ulicy w Polsce i na świecie Definicja typologia etiologia Akademia Ignatianum Wydawnictwo WAM Kraków 2015 Spis treści Wstęp 13 Rozdział 1 Pojęciowe i kategorialne ustalenia fenomenu
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
Imię i nazwisko (ze stopniem naukowym) Lidia Mierzejewska, prof. dr hab. prof. UAM Adres e-mail oraz link do profilu na ResearchGate mierzeja@amu.edu.pl Wykształcenie Geograf - mgr 1994, dr 1999, hab.
Bardziej szczegółowoMaciej Zastempowski. Uwarunkowania budowy potencja u innowacyjnego polskich ma ych i rednich przedsi biorstw
Maciej Zastempowski Uwarunkowania budowy potencja u innowacyjnego polskich ma ych i rednich przedsi biorstw Wstęp... 13 Rozdział 1. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw... 21 1.1. Kontrowersje wokół
Bardziej szczegółowoUCZELNI TREŚCI PROGRAMOWE PRZEDMIOTÓW. PODSTAWOWYCH - I st. Kierunki studiów - uczelnie - studia geografia
studia matematyczno-przyrodnicze, kierunek: GEOGRAFIA ZOBACZ OPIS KIERUNKU ORAZ LISTĘ UCZELNI TREŚCI PROGRAMOWE PRZEDMIOTÓW PODSTAWOWYCH - I st. TREŚCI PROGRAMOWE PRZEDMIOTÓW PODSTAWOWYCH Podstawy geografii
Bardziej szczegółowoProblemy Ekologii Krajobrazu The Problems of Landscape Ecology EKOLOGIA KRAJOBRAZU PROBLEMY BADAWCZE I UTYLITARNE
Polska Asocjacja Ekologii Krajobrazu Polish Association for Landscape Ecology Problemy Ekologii Krajobrazu The Problems of Landscape Ecology Tom XXIII Volume XXIII EKOLOGIA KRAJOBRAZU PROBLEMY BADAWCZE
Bardziej szczegółowoAKTYWIZACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA OBSZARÓW PRZYRODNICZO CENNYCH DLA POTRZEB ICH ZRÓWNOWA ONEGO ROZWOJU
AKTYWIZACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA OBSZARÓW PRZYRODNICZO CENNYCH DLA POTRZEB ICH ZRÓWNOWAONEGO ROZWOJU Tereny wiejskie spełniaj istotn rol w procesie ochrony rodowiska. Dotyczy to nie tylko ochrony zasobów
Bardziej szczegółowoOPIS ZAKŁADANYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: GOSPODARKA WODNA
OPIS ZAKŁADANYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: GOSPODARKA WODNA Nazwa kierunku studiów Nazwa jednostki Poziom Polskiej Ramy Kwalifikacji Poziom kształcenia Profil kształcenia Tytuł zawodowy
Bardziej szczegółowoINSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253
1 INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253 2 GEOGRAPHICAL STUDIES No. 253 CULTURAL LANDSCAPES OF POLAND AND THEIR
Bardziej szczegółowoLiczba godzin Number of hours 210 Liczba godzi w roku akademickim Number of hours in academic year 474
Kierunek studiów: Gospodarka przestrzenna Studia licencjackie Undegraduate studies (BA) I rok Godz,(h) Typ zajęć Geografia ekonomiczna Economic geography 30 egz. 5 Rysunek techniczny i planistyczny ( w
Bardziej szczegółowoNasi absolwenci znaleźli zatrudnienie między innymi w:
Nasi absolwenci znaleźli zatrudnienie między innymi w: Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Instytucie Technologiczno-Przyrodniczym, Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska, Ministerstwie Ochrony Środowiska,
Bardziej szczegółowoInstytucje gospodarki rynkowej w Polsce
Instytucje gospodarki rynkowej w Polsce lnstitutions for Market Economy. The Case ofpoland MARIA LISSOWSKA B 369675 WYDAWNICTWO C.RBECK WARSZAWA 2008 Contents Introduction 8 Chapter 1. Elements of Institutional
Bardziej szczegółowoSystem planowania. Rola opracowania ekofizjograficznego w planowaniu przestrzennym
System planowania Rola opracowania ekofizjograficznego w planowaniu przestrzennym Opracowania środowiskowe w systemie planowania przestrzennego w Polsce Obowiązek wykonywania opracowania ekofizjograficznego
Bardziej szczegółowoEkologa krajobrazu SYLABUS A. Informacje ogólne
Ekologa krajobrazu SYLABUS A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Kod przedmiotu Język przedmiotu
Bardziej szczegółowoKRAJOBRAZ W PERCEPCJI SPOŁECZNEJ
Polska Asocjacja Ekologii Krajobrazu Polska Akademia Nauk Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego serdecznie zapraszają do udziału w Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej
Bardziej szczegółowoUchwała nr 72/2013 Senatu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu z dnia 22 maja 2013 r.
Uchwała nr 72/2013 Senatu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie: opinii o utworzeniu na Wydziale Hodowli i Biologii Zwierząt kierunku turystyka przyrodnicza na poziomie
Bardziej szczegółowoOpisuje proces ewolucji geografii jako dziedziny wiedzy i nauki, określa jej
Załącznik nr 1 Efekty kształcenia dla kierunku studiów GEOGRAFIA studia pierwszego stopnia - profil ogólnoakademicki Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia Kierunek studiów geografia należy do
Bardziej szczegółowoTabela odniesień efektów kierunkowych do modułów kształcenia
Matryca wypełnienia efektów kształcenia Nazwa kierunku studiów: Ochrona środowiska Poziom kształcenia: studia stacjonarne i niestacjonarne pierwszego stopnia Profil kształcenia: ogólnoakademicki OS_W01
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2. Zespół dydaktyczny
KARTA KURSU Ochrona środowiska, studia I stopnia studia stacjonarne Nazwa Nazwa w j. ang. Ochrona przyrody Protection of nature Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator IB: dr Małgorzata Kłyś IG: dr Piotr Lewik
Bardziej szczegółowoKształtowanie i ochrona krajobrazu
Kształtowanie i ochrona krajobrazu Proseminarium licencjackie Zakład Geoekologii Instytutu Geografii Fizycznej dr Ewa Malinowska GEOEKOLOGIA naukowa synteza informacji o środowisku BADANIA CZYSTE służą
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
Imię i nazwisko (z tytułem i/lub stopniem naukowym oraz zajmowane stanowisko) Henryk Maćkowiak, doktor nauk o Ziemi w zakresie geografii, adiunkt w Zakładzie Gospodarki Przestrzennej Adres e-mail oraz
Bardziej szczegółowo3.
1 2 3 4. :.1 1392 1390..2 m.adib@sbu.ac.ir 3. mkzadeh@gmail.com ) 1385 15. (..4 yousefi.mary@gmail.com....... 134. 22. 1347 1389 1391. 1392. .. 1392 1389.. 5... 6 : (4 (3 (2 (1 (5 (10 (9 (8 (7 (6 (14 (13
Bardziej szczegółowoŚrodowisko przyrodnicze utożsamiane jest z przestrzenią geograficzną.
Środowisko przyrodnicze w zarządzaniu przestrzenią i rozwojem lokalnym na obszarach wiejskich Bogusława Baran-Zgłobicka, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2017 WSTĘP Środowisko przyrodnicze utożsamiane jest z przestrzenią
Bardziej szczegółowoSymbioza uczelni z miastem. Prof. dr hab. Marek Bryx Kraków, 24 listopada 2016
Symbioza uczelni z miastem case SGH Prof. dr hab. Marek Bryx Kraków, 24 listopada 2016 Przestrzeń miejska Jednoznacznie wyróżniający się fragment przestrzeni geograficznej, który odznacza się specyficzną
Bardziej szczegółowoOchrona krajobrazu w planowaniu regionalnym. Mgr inż.arch. Iwona Skomiał Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego w Rzeszowie
Ochrona krajobrazu w planowaniu regionalnym Mgr inż.arch. Iwona Skomiał Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego w Rzeszowie Przestrzeń powierzchni ziemi widziana z pewnego punktu ( widok okolicy )
Bardziej szczegółowoAdam Czudec. Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju wielofunkcyjnego rolnictwa
Adam Czudec Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju wielofunkcyjnego rolnictwa WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2009 Spis treści Contents 7 Wstęp 9 1. Przestanki rozwoju wielofunkcyjnego rolnictwa
Bardziej szczegółowoPrzyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP
Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP Ćwiczenie 2 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym c.d. i analiza mapy topograficznej Zagadnienia wprowadzające czyli
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
Imię i nazwisko (z tytułem i/lub stopniem naukowym oraz zajmowane stanowisko) dr Tomasz Herodowicz, specjalista w Zakładzie Analizy Regionalnej Adres e-mail herod@amu.edu.pl Wykształcenie studia doktoranckie:
Bardziej szczegółowoOferta seminarium magisterskiego z zakresu kształtowania i ochrony środowiska (KOŚ) w Katedrze Geografii Fizycznej i Kształtowania Środowiska
Oferta seminarium magisterskiego z zakresu kształtowania i ochrony środowiska (KOŚ) w Katedrze Geografii Fizycznej i Kształtowania Środowiska październik 2013 r. Katedra Geografii Fizycznej i Kształtowania
Bardziej szczegółowoLista pytań ogólnych na egzamin inżynierski
Lista pytań ogólnych na egzamin inżynierski numer Pytanie 1 Trzy podstawowe rodzaje przestrzeni, podstawowe cechy przestrzeni 2 Funkcje zagospodarowania przestrzeni i zależność między nimi 3 Przestrzenne
Bardziej szczegółowoProf. Peter Nijkamp (Tinbergen Institute, Jheronimus Academy of Data Science, 's-hertogenbosch, The Netherlands )
Prof. Peter Nijkamp (Tinbergen Institute, Jheronimus Academy of Data Science, 's-hertogenbosch, The Netherlands ) AMU Course Programme May 2018 Course: Modern trends in economic geography studies The course
Bardziej szczegółowoGEOZAGROŻENIA geozagrożenia naturalne i antropogeniczne, monitoring modelowanie i prognozowanie geozagrożeń
Nazwa kierunku Geografia Tryb studiów stacjonarny Profil studiów ogólnoakademicki Wydział Wydział Nauk o Ziemi Opis kierunku Studia drugiego stopnia na kierunku Geografia, trwają 4 semestry i kończą się
Bardziej szczegółowoDZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA W ASPEKCIE TYPÓW FUNKCJONALNYCH GMIN GÓRSKICH
INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH Nr 4/2005, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddział w Krakowie, s. 29 38 Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi Anna Krakowiak-Bal DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA W ASPEKCIE TYPÓW
Bardziej szczegółowoROZWÓJ PRZEMYSŁU KULTUROWEGO SZANSĄ DLA MAŁOPOLSKI?
Zarządzanie Publiczne, vol. 1(13), pp. 82-102 Kraków 2011 Published online February 9, 2012 ROZWÓJ PRZEMYSŁU KULTUROWEGO SZANSĄ DLA MAŁOPOLSKI? Summary Development of Culture Industry A Chance for Malopolska
Bardziej szczegółowoEugeniusz Koś micki Zrównoważony rozwój w warunkach globalizacji gospodarki. Podstawowe problemy teoretyczne i polityczne
Eugeniusz Koś micki Zrównoważony rozwój w warunkach globalizacji gospodarki Podstawowe problemy teoretyczne i polityczne Białystok Poznań 2009 3 copyright by: Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów
Bardziej szczegółowoMatryca efektów kształcenia* Gospodarka przestrzenna studia stacjonarne X X X X X
Matryca efektów kształcenia* Gospodarka przestrzenna studia stacjonarne Załącznik nr 4 do wniosku o utworzenie kierunku studiów Załącznik nr 3 do Uchwały Nr 142 Senatu UMK z dnia 16 grudnia 2014 r. Efekty
Bardziej szczegółowoUsługi środowiska w świetle bezpieczeństwa ekologicznego
Artur Michałowski ZMN przy Komitecie Prognoz Polska 2000 Plus PAN Konferencja naukowa Zrównoważony rozwój w polityce spójności w latach 2014-2020. Istota, znaczenie oraz zakres monitorowania Augustów 3-4
Bardziej szczegółowoRola geografii w zintegrowanej analizie krajobrazu wielofunkcyjnego
Marek Degórski Rola geografii w zintegrowanej analizie krajobrazu wielofunkcyjnego Wstęp Wprowadzony przez Humboldta do literatury naukowej na początku XIX wieku termin krajobraz definiowany był jako całkowity
Bardziej szczegółowoProwadzący. Doc. dr inż. Jakub Szymon SZPON. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA studia podyplomowe dla czynnych zawodowo nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego
Bardziej szczegółowoDziałania w dziedzinie klimatu, środowisko, efektywna gospodarka zasobami i surowce
HORIZON 2020 - THE FRAMEWORK PROGRAMME FOR RESEARCH AND INNOVATION (2014-2020) 2020) Challenge 5 Climate action, environment, resource efficiency and raw materials INFORMAL DRAFT 1 Copyright KPK PB UE
Bardziej szczegółowoPraktyczne aspekty ocen środowiska przyrodniczego
Praktyczne aspekty ocen środowiska przyrodniczego Seria: Studia i Prace z Geografii i Geologii nr 4 Praktyczne aspekty ocen środowiska przyrodniczego Pod redakcją naukową Sylwii Bródki Bogucki Wydawnictwo
Bardziej szczegółowoREWITALIZACJA OBSZARÓW POGÓRNICZYCH POŁOŻONYCH W OBRĘBIE MIAST
INSTYTUT GOSPODARKI SUROWCAMI MINERALNYMI I ENERGIĄ PAN Pracownia Badań Strategicznych Dr hab. inż. Elżbieta Pietrzyk-Sokulska prof. ndzw. REWITALIZACJA OBSZARÓW POGÓRNICZYCH POŁOŻONYCH W OBRĘBIE MIAST
Bardziej szczegółowoPriorytety badawcze i aplikacyjne geografii polskiej
Priorytety badawcze i aplikacyjne geografii polskiej Priorytety badawcze i aplikacyjne geografii polskiej pod redakcją Zbigniewa Długosza i Tomasza Rachwała Kraków 2011 Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji
Bardziej szczegółowo15 C zal. 3 Proseminarium Proseminar 10 S zal. 2 Wykłady monograficzne Monographic lectures 30 zal. 2
Studia niestacjonarne Extramural studies Rok akademicki 2011/2012 Academic year 2011/2012 Specjalność(od II semestru) : Planowanie przestrzenne Speciality: Spatial planning I rok SEMESTR ZIMOWY - I zalicz.
Bardziej szczegółowoSpecjalność: Kształtowanie środowiska przyrodniczego Speciality: Forming of natural environment I rok
Specjalność: Kształtowanie środowiska przyrodniczego Speciality: Forming of natural environment I rok Studia licencjackie Undegraduate studies (BA) Wstęp do geografii fizycznej Introduction of physical
Bardziej szczegółowoProefektywnościowy model ewaluacji polityki rozwoju regionu w perspektywie 2014-2020
Proefektywnościowy model ewaluacji polityki rozwoju regionu w perspektywie 20142020 KRZYSZTOF MALIK Katedra Ekonomii i Badań Regionalnych Teza, cel i kontekst badań Kontekst: Europa 2020, ŚSRK, 9 strategii
Bardziej szczegółowoPOLITYKA GOSPODARCZA I SPOŁECZNA
prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz Katedra Ubezpieczenia Społecznego POLITYKA GOSPODARCZA I SPOŁECZNA DEFINICJE ORAZ ZAKRES PRZEDMIOTOWY POLITYKI GOSPODARCZEJ I POLITYKI SPOŁECZNEJ Nie ma jednej definicji
Bardziej szczegółowoIMPLEMENTATION AND APLICATION ASPECTS OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT. Scientific monograph edited by Edyta Sidorczuk Pietraszko
IMPLEMENTATION AND APLICATION ASPECTS OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT Scientific monograph edited by Edyta Sidorczuk Pietraszko SPIS TREŚCI WSTĘP Edyta Sidorczuk Pietraszko... 9 Rozdział 1. Metody pomiaru zrównoważonego
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
Imię i nazwisko (ze stopniem naukowym) Lidia Mierzejewska, prof. dr hab. prof. UAM Adres e-mail oraz link do profilu na ResearchGate mierzeja@amu.edu.pl Wykształcenie Geograf - mgr 1994, dr 1999, hab.
Bardziej szczegółowoLista pytań ogólnych na egzamin inżynierski
Lista pytań ogólnych na egzamin inżynierski numer Pytanie 1 Trzy podstawowe rodzaje przestrzeni, podstawowe cechy przestrzeni 2 Funkcje zagospodarowania przestrzeni i zależność między nimi 3 Przestrzenne
Bardziej szczegółowoGospodarka przestrzenna studia pierwszego stopnia
Gospodarka przestrzenna studia pierwszego stopnia Pytania do egzaminu inżynierskiego Egzamin dyplomowy obejmuje zestaw 3 pytań podzielonych na dwa działy: - wiedza ogólna, - wiedza specjalnościowa. Na
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia dla kierunku architektura krajobrazu
Efekty kształcenia dla kierunku architektura krajobrazu Szkoła wyższa prowadząca kierunek studiów: Kierunek studiów: Poziom kształcenia: Profil kształcenia: Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia
Bardziej szczegółowoKomisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Cultural Landscape Commission of Polish Geographical Society.
Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego Cultural Landscape Commission of Polish Geographical Society PRACE KOMISJI KRAJOBRAZU KULTUROWEGO DISSERTATIONS OF CULTURAL LANDSCAPE
Bardziej szczegółowoSpecjalność. Studia magisterskie
Specjalność Studia magisterskie Absolwent ma wiedzę na temat: zróżnicowania komponentów środowiska oraz związków między nimi, struktury i funkcjonowania krajobrazu (w aspektach: geomorfologicznym, sedymentologicznym,
Bardziej szczegółowoUchwała nr 168/2014 Senatu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu z dnia 28 maja 2014 r.
Uchwała nr 168/2014 Senatu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu z dnia 28 maja 2014 r. w sprawie: utworzenia na Wydziale Leśnym kierunku studiów ochrona przyrody na poziomie studiów drugiego stopnia
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY GEOGRAFIA, ROK AKADEMICKI 2010/2011
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY GEOGRAFIA, ROK AKADEMICKI 2010/2011 SPECJALNOŚĆ: TURYSTYKA 1. Przedstaw problemy z zagospodarowaniem turystycznym i rekreacyjnym obszarów chronionych przedstaw turystykę
Bardziej szczegółowoWyznaczanie miejskich obszarów funkcjonalnych w kontekście adaptacji do zmian klimatu
www.ietu.katowice.pl Otwarte seminaria 2014 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach Wyznaczanie miejskich obszarów funkcjonalnych w kontekście adaptacji do zmian klimatu Dr inż. arch.
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
Imię i nazwisko (z tytułem i/lub stopniem naukowym oraz zajmowane stanowisko) Henryk Maćkowiak, doktor nauk o Ziemi w zakresie geografii, adiunkt w Zakładzie Gospodarki Przestrzennej Adres e-mail oraz
Bardziej szczegółowoInnowacje społeczne innowacyjne instrumenty polityki społecznej w projektach finansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Zarządzanie Publiczne, 2(18)/2012, s. 33 45 Kraków 2012 Published online September 10, 2012 doi: 10.4467/20843968ZP. 12.009.0533 Innowacje społeczne innowacyjne instrumenty polityki społecznej w projektach
Bardziej szczegółowoKrajobrazowe konsekwencje wyspowości
Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego Cultural Landscape Commission of Polish Geographical Society PRACE KOMISJI KRAJOBRAZU KULTUROWEGO DISSERTATIONS OF CULTURAL LANDSCAPE
Bardziej szczegółowoThe use of aerial pictures in nature monitoring
ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 18 (2010), str. 403 408 Marcin Czerny Received: 5.05.2010 KRAMEKO sp. z o.o. Reviewed: 30.07.2010 30-023 Kraków, ul. Mazowiecka 108 m.czerny@krameko.com.pl WYKORZYSTANIE ZDJĘĆ LOTNICZYCH
Bardziej szczegółowoMetropolia Kraków dr hab. Aleksander Noworól, prof. UJ i UEk w Krakowie synteza głównych tez wykładu
Protokół ze spotkania Zespołu obszaru strategicznego Kraków metropolitalny. w ramach prac nad dokumentem Strategii Rozwoju Krakowa w dniu 30.09.2013 r. Miejsce spotkania: Sala im. Juliusza Lea, Urząd Miasta
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW GOSPODARKA PRZESTRZENNA
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW GOSPODARKA PRZESTRZENNA poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy uzyskiwany przez absolwenta studia pierwszego stopnia ogólnoakademicki licencjat 1.
Bardziej szczegółowoZakres terminologiczny obszarów specjalnych w dokumentach planistycznych i strategicznych. Wrocław, grudzień 2012 r.
Zakres terminologiczny obszarów specjalnych w dokumentach planistycznych i strategicznych Wrocław, grudzień 2012 r. WPROWADZENIE Obszary strategicznej interwencji OBSZARY PROBLEMOWE 1.Koncepcja Przestrzennego
Bardziej szczegółowoGeoekologia i kształtowanie krajobrazu. Studia magisterskie w Zakładzie Geoekologii
Specjalizacja Geoekologia i kształtowanie krajobrazu Studia magisterskie w Zakładzie Geoekologii www.wgsr.uw.edu.pl/geoekologia/ Absolwenci naszej specjalizacji znaleźli zatrudnienie między innymi w: Generalnej
Bardziej szczegółowo(Na przykładzie województwa śląskiego)
Jerzy B. Parusel CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY GÓRNEGO ŚLĄSKA KATOWICE KORYTARZE EKOLOGICZNE JAKO FORMA OCHRONY, GOSPODAROWANIA I PLANOWANIA KRAJOBRAZU (Na przykładzie województwa śląskiego) Ogólnopolskie
Bardziej szczegółowoODNOWA MIAST A STARZEJĄCE SIĘ SPOŁECZEŃSTWO EUROPEJSKIE
ODNOWA MIAST A STARZEJĄCE SIĘ SPOŁECZEŃSTWO EUROPEJSKIE MGR INŻ. ARCH. AGNIESZKA LABUS Wydział Architektury, Katedra Urbanistyki i Planowania Przestrzennego, Politechnika Śląska w Gliwicach II KONGRES
Bardziej szczegółowoOBSZARY PRZYRODNICZO CENNE W PROCESACH RACJONALNEGO PLANOWANIA PRZESTRZENI
UNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI w OLSZTYNIE WYDZIAŁ GEODEZJI I GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ KATEDRA PLANOWANIA I INŻYNIERII PRZESTRZENNEJ OBSZARY PRZYRODNICZO CENNE W PROCESACH RACJONALNEGO PLANOWANIA PRZESTRZENI
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Logistyka zarządzanie łańcuchem dostaw. 2. KIERUNEK: logistyka. 3. POZIOM STUDIÓW: stacjonarne
KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Logistyka zarządzanie łańcuchem dostaw 2. KIERUNEK: logistyka 3. POZIOM STUDIÓW: stacjonarne 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: I/1 5. LICZBA PUNKTÓW ECTS: 6 6. LICZBA GODZIN:
Bardziej szczegółowoWF-ST1-GI--12/13Z-MONI
Karta przedmiotu Wydział: Wydział Finansów Kierunek: Gospodarka przestrzenna I. Informacje podstawowe Nazwa przedmiotu Monitoring środowiska Nazwa przedmiotu w j. ang. Język prowadzenia przedmiotu Kod/Specjalność
Bardziej szczegółowoEkologia krajobraz turystyka: w poszukiwaniu wspólnego mianownika
Kulczyk S., 2009, Ekologia krajobraz turystyka: w poszukiwaniu wspólnego mianownika. Problemy ekologii krajobrazu, T. XXIII, 47 51. Kulczyk S., 2009, Ecology landscape tourism: in search of a common denominator.
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE. rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne.
STRESZCZENIE rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne. Zasadniczym czynnikiem stanowiącym motywację dla podjętych w pracy rozważań
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR R SENATU UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU z dnia 22 czerwca 2017 r.
UCHWAŁA NR R.0000.47.2017 SENATU UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU z dnia 22 czerwca 2017 r. w sprawie zatwierdzenia efektów kształcenia dla kierunku studiów Gospodarka przestrzenna studia drugiego
Bardziej szczegółowoAnaliza ciągłości edukacji dla zrównoważonego rozwoju w aspekcie środowiskowym na różnych poziomach kształcenia ogólnego w Polsce
Analiza ciągłości edukacji dla zrównoważonego rozwoju w aspekcie środowiskowym na różnych poziomach kształcenia ogólnego w Polsce Cel analizy: Uzyskanie odpowiedzi na pytania 1. Czy ogólne kształcenie
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
Imię i nazwisko (z tytułem i/lub stopniem naukowym oraz zajmowane stanowisko) Lidia Mierzejewska, prof. dr hab. prof. UAM Adres e-mail oraz strona internetowa (blog, profil na portalu typu ResearchGate
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: WYMIARY I RODZAJE WSPÓŁCZESNEGO BEZPIECZEŃSTWA 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE
KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: WYMIARY I RODZAJE WSPÓŁCZESNEGO BEZPIECZEŃSTWA 2. KIERUNEK: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE, STUDIA STACJONARNE 3. POZIOM STUDIÓW: STUDIA I STOPNIA 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW:
Bardziej szczegółowoJerzy SOLON Audyt krajobrazowy i krajobrazy priorytetowe - możliwe konsekwencje dla planowania przestrzennego w gminach
Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN 00-818 Warszawa, Twarda 51/55 j.solon@twarda.pan.pl Jerzy SOLON Audyt krajobrazowy i krajobrazy priorytetowe - możliwe konsekwencje dla planowania
Bardziej szczegółowoMinimum programowe dla studentów MISMaP i MISH od roku 2015/2016
specjalność: GEOEKOLOGIA I KSZTAŁTOWANIE KRAJOBRAZU Krajobrazowe jednostki przestrzenne 15 z 2 Metody badań rzeźby i podłoża 15 30 e 4 Pozyskiwanie i analiza danych 15 15 z 3 Laboratoryjne metody badań
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia dla kierunku: Gospodarka przestrzenna I stopień
Załącznik do uchwały nr 121 Senatu UŁ z dnia 9 czerwca 2017 r. Efekty kształcenia dla kierunku: Gospodarka przestrzenna I stopień 1. Kierunek: GOSPODARKA PRZESTRZENNA. 2. Poziom: I stopnia (licencjackie
Bardziej szczegółowoUchwała Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Nr 62/2015/2016. z dnia 26 kwietnia 2016 r.
Uchwała Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 62/2015/2016 z dnia 26 kwietnia 2016 r. w sprawie określenia zakładanych efektów kształcenia dla kierunku studiów geografia studia pierwszego stopnia,
Bardziej szczegółowoCO NAM ZOSTAŁO Z TYCH PARADYGMATÓW, CZYLI KRYTYCZNE SPOJRZENIE NA GEOGRAFIĘ FIZYCZNĄ W OSTATNIM 30 LECIU W POLSCE
100 95 75 25 5 0 Podstawowe idee i koncepcje w geografii t. 8 Dorobek polskiej geografii po konferencji w Rydzynie. Ocena krytyczna Marek DEGÓRSKI Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polska
Bardziej szczegółowoKARTA KURSU. Odnowa Biologiczna
KARTA KURSU Odnowa Biologiczna Nazwa Nazwa w j. ang. Metodologia nauk przyrodniczych Methodology of the natural science Kod Punktacja ECTS* 2.0 Koordynator Dr hab. Alicja Walosik Zespół dydaktyczny Dr
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia dla kierunku studiów TURYSTYKA I REKREACJA studia pierwszego stopnia - profil ogólnoakademicki
Efekty kształcenia dla kierunku studiów TURYSTYKA I REKREACJA studia pierwszego stopnia - profil ogólnoakademicki Załącznik nr 1 Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia Kierunek studiów turystyka
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA I WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII W ZESPOLE SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH IM. ARMII KRAJOWEJ W BIELSKU BIAŁEJ
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA I WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII W ZESPOLE SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH IM. ARMII KRAJOWEJ W BIELSKU BIAŁEJ W czasie kształcenia geograficznego uczeń powinien osiągnąć następujące
Bardziej szczegółowoZadania GDOŚ w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko
Zadania GDOŚ w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko Warszawa, 15 czerwca 2018 r. Joanna Przybyś, Departament Ocen Oddziaływania na Środowisko PODSTAWY PRAWNE Ustawa z dnia 3 października
Bardziej szczegółowoPrzegląd tematów seminariów licencjackich w roku akademickim 2009/2010
Przegląd tematów seminariów licencjackich w roku akademickim 2009/2010 Katedra Geografii Ekonomicznej Problemy społeczno-polityczne: Główne problemy społeczne świata Procesy integracji i dezintegracji
Bardziej szczegółowoZasady projektowania termoizolacji w ścianach zewnętrznych
Zagadnienia na egzamin inżynierski kierunek gospodarka przestrzenna rok akad. 2014-15 Bloki tematyczne A. Budownictwo A.1. Zasady ustalania głębokości posadowienia budynku A.2. A.3. A.4. A.5. A.6. A.7.
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII poziom podstawowy
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII poziom podstawowy Klasa I Cele kształcenia: I. Wykorzystanie różnych źródeł informacji do analizy i prezentowania współczesnych problemów przyrodniczych, gospodarczych,
Bardziej szczegółowoOpis efektów kształcenia dla modułu zajęć
Nazwa modułu: Ochrona przyrody cz.1 Rok akademicki: 2015/2016 Kod: HKL-2-109-OD-s Punkty ECTS: 2 Wydział: Humanistyczny Kierunek: Kulturoznawstwo Specjalność: Ochrona dóbr natury i dóbr kultury Poziom
Bardziej szczegółowo