Załącznik nr 3 DR INŻ. PIOTR TOMSKI POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKA WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA. AUTOREFERAT na temat dorobku i osiągnięć naukowych

Transkrypt

1 Załącznik nr 3 DR INŻ. PIOTR TOMSKI POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKA WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA AUTOREFERAT na temat dorobku i osiągnięć naukowych Częstochowa, maj 2016

2 1. Imię i nazwisko: Piotr Tomski 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe: a) tytuł magistra inżyniera uzyskany 23 lipca 1998 roku w Politechnice Częstochowskiej na kierunku Zarządzanie i Marketing w zakresie organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem; b) stopień doktora nauk ekonomicznych w zakresie nauk o zarządzaniu nadany uchwałą Rady Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej z dnia 8 czerwca 2004 roku na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Współdziałanie gospodarcze małych i średnich przedsiębiorstw w przemyśle materiałów budowlanych przygotowanej pod opieką naukową prof. dr hab. Jadwigi Adamczyk (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie). 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych: a) Asystent: Wydział Zarządzania Politechniki Częstochowskiej b) Adiunkt: 2004 nadal - Wydział Zarządzania Politechniki Częstochowskiej 4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. Nr 65, poz. 595 ze zm.): a) Tytuł osiągnięcia naukowego: monografia pt. Sieć społeczna przedsiębiorcy w teorii i praktyce zarządzania małą firmą b) Autor, tytuł publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa: Tomski P., Sieć społeczna przedsiębiorcy w teorii i praktyce zarządzania małą firmą, Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2016 c) Omówienie celu naukowego ww. pracy i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania: Zmierzając do syntetycznej prezentacji monografii pt. Sieć społeczna przedsiębiorcy w teorii i praktyce zarządzania małą firmą, jako prolegomena potraktować należy kilka faktów. Otóż analiza studiów poświęconych funkcjonowaniu i zarządzaniu współczesnymi organizacjami gospodarczymi wskazuje na intensyfikujące się zainteresowanie oraz wzrastającą liczbę badań i publikacji poświęconych wpływowi więzi międzyludzkich na funkcjonowanie biznesu. Człowiek oraz tworzone przez niego więzi związane są zaś nierozerwalnie z fenomenem przedsiębiorczości. Przedsiębiorczość jednocześnie odgrywa coraz większą rolę w zarządzaniu organizacjami. M. Bratnicki 1, zwracając uwagę na obszary wzajemnego wzbogacania się przedsiębiorczości i zarządzania strategicznego, a także przeplatających się praktyk w tych sferach, wskazał na sieci organizacyjne, podkreślając, iż informacje, sieci więzi społecznych oraz sieci formalne są ważnym składnikiem zachowań organizacji przedsiębiorczych, a przetrwanie przedsięwzięć w fazie początkowej opiera się na efektywnych sieciach. W tych okolicznościach jako ważny i niezwykle interesujący obszar poznania naukowego jawi się problematyka związków sieci tworzonych przez przedsiębiorców z efektami (wynikami) działalności przedsiębiorczej 2. Aby osiągnąć cele owej działalności, obejmującej odkrywanie, kreowanie i eksploatację szans 3, często niezbędne jest wykorzystanie sieci profesjonalnych i osobistych przedsiębiorcy 4, które mogą wnosić istotny wkład w bazę zasobową 1 M. Bratnicki, Przedsiębiorczość i przedsiębiorcy współczesnych organizacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2002, s Por. H. Hoang. B. Antončič, Network-based research in entrepreneurship: A critical review, Journal of Business Venturing, 18(2), 2003, s S. Shane, S. Venkataraman, The Promise of Entrepreneurship as a Field of Research, Academy of Management Review, 25(1), 2000, s ; S. Venkataraman, The distinctive domain of entrepreneurship research, Advances in Entrepreneurship Research, Firm Emergence and Growth, 3(1), 1997, s C. Lechner, M. Dowling, I. Welpe, Firm networks and firm development: The role of the relational mix, Journal of Business Venturing, 21(4), 2006, s

3 przedsięwzięcia, poprzez umożliwienie pozyskania zasobów finansowych i ludzkich 5. Zaangażowanie firmy w tego typu sieci wpływa także na jej efektywność ekonomiczną i innowacyjną 6. Z więziami społecznymi łączy się jednocześnie rozpoznawanie szans 7, stanowiące immanentną cechę przedsiębiorczego zarządzania opartego w swej istocie na szansach, co zostało podkreślone przez H.H. Stevensona 8, a później przez H.H. Stevensona i J.C. Jarillo 9. Przedsiębiorczość bowiem to nie tylko rozpoczynanie nowej działalności, lecz także przedsiębiorcze zarządzanie, stanowiące specyficzny rodzaj zarządzania. Szanse z kolei zdają się być jednym z ważniejszych wątków w kształtowaniu konkurencyjności i wyznaczaniu kierunków rozwoju współczesnych przedsiębiorstw, funkcjonujących w dynamicznym otoczeniu, w warunkach hiperkonkurencji. Istotnym aspektem wykorzystania sieci osobistych przedsiębiorcy jest dostęp do zasobów, znajdujących się poza ich kontrolą, a posiadających potencjał strategiczny dla generowania szans. Sieci społeczne stanowią w tych okolicznościach źródło informacji o szansach oraz zasobach niosących potencjał dla eksploatacji szans, stanowiących główny cel i przesłankę przedsiębiorczego zarządzania małą firmą. Sieci prywatnych powiązań przedsiębiorcy otwierają dostęp do zasobów, które w warunkach nieistnienia owych sieci byłyby nieosiągalne 10. Istnieje także ogólne porozumienie co do faktu, iż wysoki poziom kapitału społecznego, zbudowanego na bezpośrednich kontaktach, często wspiera przedsiębiorców w pozyskiwaniu dostępu do wartościowych zasobów, które często niedostępne są dla nich w inny sposób. Sieci mogą również pozwolić przedsiębiorcom na pozyskanie dostępu do takich zasobów, jak finansowanie, informacje i motywacja, a także wpływać na legitymizację nowych przedsięwzięć 11. Współcześnie więzi w sieciach społecznych mają dodatkowo szczególne znaczenie, bowiem bardzo często trudne i złożone problemy gospodarcze, społeczne i polityczne rozwiązywane są głównie w nieformalnych zespołach i grupach, w ramach sieci społecznych 12. Rozpoznanie przedmiotowej problematyki oraz analiza literatury krajowej i zagranicznej skłoniła do sformułowania wniosku o istnieniu luki poznawczej, na którą składa się przede wszystkim fakt, iż w literaturze krajowej i zagranicznej brak jest analiz sieci osobistej przedsiębiorcy w kontekście oddziaływania orientacji przedsiębiorczej i kształtu otoczenia na eksploatację sieci osobistej przez przedsiębiorcę. Czynniki te mogą tymczasem mieć znaczący wpływ na wykorzystanie sieci osobistych przez przedsiębiorców oraz efektywność przedsiębiorstwa. Brak jest zatem analizy sieci osobistej przedsiębiorcy w przedmiotowym kontekście, w szerszej konfiguracji czynników wewnątrz- i zewnątrzorganizacyjnych. Dodatkowym komponentem składającym się na wspomnianą lukę jest brak polskich badań ilościowych oraz fakt, iż zaprezentowane dotychczas wyniki analiz jakościowych stanowią cenne, jednak wymagające uzupełnienia źródło wiedzy i poznania wpływu sieci osobistych na funkcjonowanie i rozwój małej firmy. Istniejąca wiedza na temat wpływu sieci osobistych na funkcjonowanie przedsiębiorstw oraz wpływu orientacji przedsiębiorczej i otoczenia na efektywność przedsiębiorstwa wymaga zatem systematyzacji i dalszego rozwoju, szczególnie w ujęciu integrującym złożony wpływ orientacji przedsiębiorczej, otoczenia i sieci osobistych na efektywność przedsiębiorstwa. Identyfikacja obszarów wymagających dalszej eksploracji oraz dążenie do wypełnienia zidentyfikowanych luk przyczyniły się do sformułowania głównego pytania badawczego: Jaka jest 5 J. Florin, M. Lubatkin, W. Schulze, A social capital model of high growth ventures, Academy of Management Journal, 46(3), 2003, s G. Ahuja, Collaboration Networks, Structural Holes, and Innovation: A Longitudinal Study, Administrative Science Quarterly 45(3), 2000, s ; G. Ahuja, The duality of collaboration: Inducements and opportunities in the formation of interfirm linkages, Strategic Management Journal, 21(3), 2000, s ; J. Owen-Smith, W.W. Powell (2004), Knowledge networks as channels and conduits: The effects of spillovers in the Boston biotechnology community, Organization Science, 15, 2004, s. 5 21; T. Rowley, D. Behrens, D. Krackhardt, Redundant governance structures: An analysis of structural and relational embeddedness in the steel and semiconductor industries, Strategic Management Journal, 21, 2000, s E. Ozgen, R.A. Baron, Social Sources of Information in Opportunity Recognition: Effects of Mentors, Industry Networks, and Professional Forums, Journal of Business Venturing, 22(2), 2007, s H. Stevenson, A Perspective on Entrepreneurship, Harvard Business School Working Paper, 9(21), 1983, s H. Stevenson, C. Jarillo, A paradigm of entrepreneurship: entrepreneurial management, Strategic Management Journal, 11, 1990, s T.A. Ostgaard, S. Birley, Personal networks and firm competitive strategy: a strategic or coincidental match? Journal of Business Venturing 9(4), 1994, s A.M. Chisholm, K. Nielsen (2009), Social capital and the resource-based view of the firm, International Studies of Management & Organization, 39(2), 2009, s. 7 32; W. Nowiński, A. Rialp, The Impact of Social Networks on Perceptions of International Opportunities, Journal of Small Business Management, 2015, artykuł w druku, DOI: /jsbm J. Stachowicz, Globalne sieci przepływu kapitału, wiedzy oraz wartości jako kluczowe wyzwanie w zarządzaniu przedsiębiorstwami, Zeszyty Naukowe nr 9, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2011, s

4 specyfika sieci osobistych przedsiębiorców oraz ich znaczenie dla małych przedsiębiorstw w warunkach oddziaływania czynników wewnątrz- i zewnątrzorganizacyjnych w kontekście przedsiębiorczego zarządzania? W odniesieniu do głównego pytania badawczego określono główny cel pracy, którym było poznanie, zrozumienie i opis oraz wyjaśnienie specyfiki i znaczenia sieci osobistej przedsiębiorcy w warunkach oddziaływania czynników wewnątrzi zewnątrzorganizacyjnych w kontekście przedsiębiorczego zarządzania małą firmą. Zmierzając do udzielenia odpowiedzi na główne pytanie badawcze oraz realizacji celu głównego, w pracy wykorzystano podejście oparte na przekonaniu, iż zrozumienie świata społecznego jest możliwe wyłącznie przez dotarcie do informacji posiadanych przez uczestników zdarzeń, którymi w przedmiotowym przypadku są przedsiębiorcy zarządzający małymi firmami. Na podkreślenie zasługuje także fakt, iż dotychczasowe istnienie teorii dotyczącej sieci osobistej przedsiębiorcy oraz kontekstu jej funkcjonowania, zmierzanie do uzupełnienia tej teorii oraz podjęcia próby znalezienia zależności między zmiennymi zdecydowało o potraktowaniu całego przedsięwzięcia badawczego jako projektu mieszanego realizowanego w oparciu o pragmatyzm (część badania przeprowadzona została adekwatnie do ram paradygmatu pozytywistycznego, część zaś podporządkowana została założeniom paradygmatu interpretatywno-symbolicznego). Część empiryczna pracy integruje wyniki uzyskane z wykorzystaniem metody jakościowej (case study) oraz metody ilościowej. Pytanie badawcze wymusiło konieczność przeprowadzenia eksploracyjnego badania jakościowego, którego wyniki, wsparte analizą dostępnej teorii, pozwoliły na pełne sformułowanie hipotez badawczych i ukierunkowanie badania ilościowego. Główny problem badawczy zaś, pełniąc funkcję nadrzędną w stosunku do problemów postawionych w dalszych częściach pracy, stanowił syntezę problemów badawczych sformułowanych w odniesieniu do badań jakościowych oraz ilościowych. Problem badawczy, odnoszący się do badania jakościowego, sformułowano następująco: Jak przedsiębiorcy - właściciele-menedżerowie małych przedsiębiorstw znajdujących się w różnych fazach procesu przedsiębiorczości postrzegają swoje sieci osobiste oraz ich wykorzystanie i znaczenie w kontekście przedsiębiorczego zarządzania? Dodatkowo wyartykułowano zestaw subpytań, które brzmią następująco: 1) Jakie jest znaczenie poszczególnych członków sieci społecznej przedsiębiorcy i utrzymywania relacji z nimi dla prowadzonej działalności gospodarczej oraz osoby przedsiębiorcy? 2) Jakie są cechy sieci społecznej przedsiębiorcy i jej członków? 3) Jaka jest siła więzi przedsiębiorcy z członkami jego sieci społecznej? 4) Jakie nakłady ponosi przedsiębiorca, dążąc do podtrzymania relacji z członkami sieci społecznej? 5) Czy do utrzymania relacji z członkami sieci społecznej przedsiębiorca wykorzystuje media społecznościowe? 6) Jakie czynniki wpływają na wykorzystywanie sieci społecznej przez przedsiębiorcę, mające związek z osobą przedsiębiorcy, specyfiką prowadzonej firmy i otoczeniem przedsiębiorstwa? W odniesieniu do badania ilościowego zaś sprecyzowano następujący problem badawczy: Jakie efekty przynosi wykorzystanie niesformalizowanych kontaktów przedsiębiorcy z otoczeniem (sieci osobistej) i w jaki sposób owe efekty są uzależnione od czynników wewnątrz- (orientacja przedsiębiorcza) i zewnątrzorganizacyjnych (otoczenie) w kontekście przedsiębiorczego zarządzania? Szczegółowe pytania badawcze stanowiące rozwinięcie problemu badawczego, odnoszącego się do badania ilościowego, sformułowano zaś w następującej formie: 1) Jak wykorzystywana jest sieć osobista przedsiębiorcy? 2) Jak sieć osobista przedsiębiorcy wpływa na efekty informacyjne tej sieci? 3) Jak efekty informacyjne sieci osobistej przedsiębiorcy wpływają na efektywność przedsiębiorstwa? 4) Czy wpływ sieci osobistej przedsiębiorcy na efektywność przedsiębiorstwa jest związkiem bezpośrednim czy też wpływ ten odbywa się za pośrednictwem efektów informacyjnych sieci? 5) Jaka jest rola orientacji przedsiębiorczej w relacjach między osobistą siecią przedsiębiorcy a efektami informacyjnymi tej sieci oraz między efektami informacyjnymi sieci osobistej a efektywnością przedsiębiorstwa? 6) Jak sieć osobista przedsiębiorcy wpływa na poziom orientacji przedsiębiorczej? 4

5 7) Jaka jest rola kształtu otoczenia przedsiębiorstwa w relacjach między efektami informacyjnymi sieci osobistej przedsiębiorcy a efektywnością przedsiębiorstwa oraz między siecią osobistą przedsiębiorcy a efektami informacyjnymi tej sieci? Ze względu na wieloaspektowość badanego zjawiska oraz implikacje wyłaniające się podczas realizacji celu głównego zarówno dla teorii, jak i praktyki zarządzania główny cel pracy poddano dezagregacji na cele cząstkowe (szczegółowe), odniesione w swej istocie do specyfiki zarządzania małą firmą, ukierunkowanego na eksploatację szans (zarządzania przedsiębiorczego). W kontekście subpytań badawczych, dążąc do eksploracji przedmiotowych problemów oraz wskazania propozycji zależności 13, sformułowano następujący cel empiryczny badania jakościowego: Identyfikacja wykorzystania sieci osobistej przedsiębiorcy, czynników wpływających na jej wykorzystanie oraz efektów tej sieci w małych przedsiębiorstwach znajdujących się w różnych fazach procesu przedsiębiorczości, w kontekście przedsiębiorczego zarządzania. Cele empiryczne badania ilościowego nakreślono zaś następująco: 1) Zbadanie wykorzystania sieci osobistej przedsiębiorcy w polskich małych przedsiębiorstwach. 2) Zbadanie efektów informacyjnych sieci osobistej przedsiębiorcy w obszarze szans w polskich małych przedsiębiorstwach. 3) Zbadanie relacji pomiędzy siecią osobistą przedsiębiorcy, jej efektami oraz efektywnością przedsiębiorstwa w warunkach wpływu czynników wewnątrzorganizacyjnych (orientacja przedsiębiorcza) oraz zewnątrzorganizacyjnych (otoczenie) w polskich małych przedsiębiorstwach. Przed pracą, poza celem głównym i celami empirycznymi, postawiono szczegółowe cele teoriopoznawcze. W warstwie teoriopoznawczej do celów pracy należy: 1) Uporządkowanie dorobku z zakresu sieci osobistej przedsiębiorcy w formie spójnego obrazu tej sieci w przedsiębiorczym zarządzaniu małą firmą. 2) Identyfikacja specyfiki sieci osobistej przedsiębiorcy. 3) Sprecyzowanie roli sieci osobistej przedsiębiorcy. 4) Rozpoznanie efektów wykorzystania sieci osobistej w kontekście etapów procesu przedsiębiorczości. 5) Wyjaśnienie znaczenia osobistej sieci przedsiębiorcy w zarządzaniu małą firmą, a także wyjaśnienie teoretycznych powiązań osobistej sieci przedsiębiorcy z orientacją przedsiębiorczą i otoczeniem organizacji w procesie przedsiębiorczego zarządzania małą firmą. 6) Zbudowanie, na podstawie studiów literatury przedmiotu oraz wyników badań jakościowych, modelu badawczego uwzględniającego zależności między siecią osobistą przedsiębiorcy, efektami tej sieci i efektywnością oraz orientacją przedsiębiorczą i otoczeniem firmy. Cele empiryczne i teoriopoznawcze dopełniono celami metodycznymi i aplikacyjnym. Celem metodycznym jest operacjonalizacja zmiennych występujących w modelu badawczym oraz przetestowanie tego modelu. Przeprowadzone badania służą także wypracowaniu metodyki poznania i zbadania wpływu sieci osobistej przedsiębiorcy przy moderującym działaniu orientacji przedsiębiorczej i otoczenia przedsiębiorstwa na wielowymiarową efektywność małej firmy (model badawczy). Celem aplikacyjnym jest skonstruowanie nowych oraz wykorzystanie istniejących narzędzi pomiaru i oceny sieci osobistej przedsiębiorcy oraz efektów informacyjnych tej sieci, a także moderującego wpływu orientacji przedsiębiorczej i otoczenia przedsiębiorstwa na efektywność małej firmy. Oprócz celu głównego oraz celów szczegółowych opracowano osiem hipotez badawczych, stanowiących propozycje odpowiedzi na szczegółowe pytania zawarte w problemie badawczym odnoszącym się do badania ilościowego: H1: Sieć osobista przedsiębiorcy ma bezpośredni pozytywny wpływ na efekty informacyjne tej sieci H2: Efekty informacyjne sieci osobistej przedsiębiorcy bezpośrednio pozytywnie wpływają na efektywność przedsiębiorstwa H3: Sieć osobista przedsiębiorcy pozytywnie wpływa na efektywność przedsiębiorstwa, jednak związek ten nie jest związkiem bezpośrednim, lecz wpływ ten odbywa się poprzez zmienną pośredniczącą, którą stanowią efekty informacyjne sieci 13 W. Czakon, Zastosowanie studiów przypadków w badaniach nauk o zarządzaniu, [w:] W. Czakon (red.), Podstawy metodologii badań w naukach o zarządzaniu, Wolters Kluwer Business, Warszawa 2011, s

6 H4: Orientacja przedsiębiorcza moderuje wpływ osobistej sieci przedsiębiorcy na efekty informacyjne tej sieci H5: Orientacja przedsiębiorcza moderuje wpływ efektów informacyjnych sieci osobistej na efektywność przedsiębiorstwa H6: Sieć osobista przedsiębiorcy ma bezpośredni pozytywny wpływ na poziom orientacji przedsiębiorczej H7: Kształt otoczenia przedsiębiorstwa moderuje związek efektów informacyjnych sieci osobistej przedsiębiorcy z efektywnością przedsiębiorstwa H8: Kształt otoczenia moderuje wpływ sieci osobistej przedsiębiorcy na efekty informacyjne tej sieci Treść merytoryczna hipotez odnosi się do kilku zasadniczych aspektów analizowanych zjawisk, wynikających ze studiów literaturowych oraz wyników case study. Po pierwsze do faktu, iż przedsiębiorcy pozyskują ze swych sieci osobistych informacje, które wykorzystywane są do prowadzenia działalności gospodarczej. W kontekście przedsiębiorczego zarządzania firmą znaczenie szczególne mają informacje dotyczące możliwości wykorzystania szans, a także zasobów przyczyniających się ich eksploatacji. Po drugie do faktu, iż informacje na ten temat mogą mieć znaczenie dla efektywności przedsiębiorstwa. Po trzecie zaś, iż na wszelkie zjawiska organizacyjne wpływ mają czynniki wewnątrzorganizacyjne i zewnątrzorganizacyjne, które zidentyfikowane zostały jako orientacja przedsiębiorcza oraz otoczenie przedsiębiorstwa. Hipotezy sformułowano w oparciu o postępowanie dwuetapowe. Pierwszy etap polegał na wygenerowaniu propozycji badawczych (stanowiących hipotezy robocze) w wyniku przeprowadzonego badania jakościowego (case study). Drugi etap obejmował stworzenie modelu badawczego dla badania ilościowego, co doprowadziło do rozpisania zależności między zmiennymi wskazanymi do analizy oraz wyprowadzenie hipotez badawczych, czyli stwierdzeń opisujących relacje przedstawione w modelu 14. Wyprowadzenie ostatecznej formy hipotez badawczych oparte było na szeroko zakrojonych studiach literatury 15. Etap ten obejmował także syntetyczne zestawienie aktualnego stanu wiedzy w przedmiotowym obszarze, oparte na studiach dostępnej literatury. Zaprezentowano zatem zestawienie głównych wątków i wniosków odnoszących się do teoretycznie sugerowanych i empirycznie udowodnionych zależności między analizowanymi elementami (zmiennymi), po czym przedstawiono ostateczne brzmienie każdej z hipotez badawczych 16. Sformułowane w ten sposób hipotezy poddano testowaniu w toku badań empirycznych. Model badawczy przedstawiono na rysunku 1. Rysunek 1. Model badawczy ORIENTACJA PRZEDSIĘBIORCZA H6 SIEĆ OSOBISTA PRZEDSIĘBIORCY H1 H4 EFEKTY INFORMACYJNE SIECI H5 H3 H2 EFEKTYWNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA H8 H7 OTOCZENIE PRZEDSIĘBIORSTWA Źródło: opracowanie własne 14 W. Dyduch, Ilościowe badanie i operacjonalizacja zjawisk w naukach o zarządzaniu, [w:] W. Czakon (red.), Podstawy metodologii badań w naukach o zarządzaniu, Wolters Kluwer Business, Warszawa 2011, s. 102, W. Dyduch, Pomiar przedsiębiorczości organizacyjnej, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2008, s P. Zbierowski, Orientacja pozytywna organizacji wysokiej efektywności, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2012, s

7 W treści monografii wyodrębniono trzy zasadnicze rozdziały. Dwa z nich obejmują studia literatury, pozwalające na nakreślenie przedmiotowych zagadnień oraz wskazanie najistotniejszych, zdaniem autora, obszarów odnoszących się do problematyki sieci osobistej i jej roli w przedsiębiorczym zarządzaniu małą firmą. Rozdział trzeci jest wynikiem badań empirycznych przeprowadzonych przez autora. W rozdziale pierwszym, zatytułowanym: Przedsiębiorca jako kluczowy aktor w relacjach przedsiębiorstwa z otoczeniem, dokonano analizy fundamentalnych zagadnień z zakresu przedsiębiorczości oraz osoby przedsiębiorcy jako kreatora relacji w układzie przedsiębiorstwo -otoczenie. Dokonując analizy ewolucji koncepcji przedsiębiorczości jako aktywności gospodarczej człowieka, podkreślono sens źródłowych, klasycznych wręcz definicji przedsiębiorczości oraz wskazano współczesne podejście do przedsiębiorczego zarządzania, opartego na eksploatacji szans. Znaczna część uwagi skupiona została na osobie przedsiębiorcy, który z jednej strony stanowi podmiot niezwykle istotny dla prawidłowego postrzegania przedsiębiorczości, a z drugiej jest kreatorem i użytkownikiem sieci społecznej, w której egzystuje. Osoba przedsiębiorcy zatem stanowi istotne ognisko uwagi, bowiem odpowiednia percepcja jego roli w przedsiębiorczym zarządzaniu jest podstawą dla poznania i rozumienia sensu wykorzystania sieci społecznej. Przedsiębiorca pełni rolę głównego aktora sceny gospodarczej i uczestniczy w grze rynkowej jako strona reprezentująca i personifikująca małe przedsiębiorstwo we wszelkich relacjach i interakcjach z podmiotami otoczenia. W części tej zaznaczono specyfikę przedsiębiorczości, której postrzeganie ulegało zmianom w czasie, zaś aktualna percepcja przedsiębiorczości opiera się przede wszystkim na umiejętnościach zmierzających do eksploatacji szans. Zwrócono szczególną uwagę na problematykę i specyfikę szans, mających swe źródło w otoczeniu przedsiębiorstwa jako aspektu mającego szczególne znaczenie w rozwijaniu przedsiębiorczości i zachowań przedsiębiorczych w istniejących organizacjach. Wskazano także zasoby o szczególnym charakterze, mające zdolność do generowania okazji niezbędnych dla skutecznego konkurowania przedsiębiorstw na rynku. Tym samym, rozważania prowadzą do wniosku, iż przedsiębiorcy niezbędne są źródła informacji o nowych szansach i zasobach niosących potencjał dla ich eksploatacji, a immanentnym atrybutem przedsiębiorcy są posiadane przez niego sieci społeczne, których sam jest częścią. Niezwykle istotnym aspektem zaznaczonym w rozdziale pierwszym jest wyłonienie się paradygmatu sieciowego w naukach społecznych, w tym w naukach o zarządzaniu, oraz związane z nim uspołecznienie interakcji współczesnego przedsiębiorstwa z otoczeniem. Podkreślono w tym miejscu doniosłą rolę człowieka jako kreatora i głównego uczestnika relacji tworzonych przez przedsiębiorstwo z podmiotami funkcjonującymi w jego otoczeniu. W rozdziale tym wyeksponowano też istotę orientacji przedsiębiorczej jako formy eksplikacji stylu zarządzania. Orientacja przedsiębiorcza bowiem postrzegana może być jako czynnik o fundamentalnym znaczeniu, wpływający na przekształcanie przedsiębiorczości w działanie. W przypadku małej firmy bowiem orientacja przedsiębiorcza na poziomie indywidualnym wpływa na sposób zarządzania, co z kolei może oddziaływać na efekty wykorzystania sieci osobistej. Rozdział drugi, zatytułowany Teoriopoznawcze podstawy analizy sieci powiązań przedsiębiorcy w zarządzaniu małą firmą, stanowi rdzeń merytoryczny niniejszej pracy. Ukierunkowany jest on przede wszystkim na prezentację zagadnień związanych z problematyką sieci i jej znaczeniem w teorii i praktyce zarządzania przedsiębiorstwem. Myśl wprowadzająca dotyczy przesłanek niezwykłej wagi i roli sieci w zarządzaniu oraz leżącej u jej podstawy relacyjnej przewagi konkurencyjnej. Dalsze rozważania dotyczą kapitału społecznego, który stanowi wręcz tworzywo transformacji sieci społecznej w zasoby przedsiębiorstwa. Ludzie bowiem tworzą element struktury więzi społecznych, spośród których pochodzą zasoby. Kapitał społeczny zaś to suma rzeczywistych i potencjalnych zasobów osadzonych oraz osiągalnych w sieci powiązań posiadanych przez przedsiębiorcę. W rozdziale tym przedstawiono istotę sieci w zarządzaniu przedsiębiorstwem, zwracając uwagę na sposób jej definiowania, pomiaru oraz wątek eksploracji sieci jako części dyskursu w obszarze nauk o zarządzaniu. Rozdział ten zawiera charakterystykę sieci społecznej oraz wynikające z niej wyjaśnienie istoty sieci osobistej oraz sieci przedsiębiorczej, a także charakterystykę wykorzystania sieci społecznej w przedsiębiorczym zarządzaniu ukierunkowanym na eksploatację szans. W tej części pracy podkreślono specyfikę osadzenia społecznego aktywności przedsiębiorcy, budowania i utrzymania zbioru aktywów o charakterze społecznym w przedsiębiorstwie oraz poddano 7

8 analizie atrybuty sieci jako cechy wpływające na zarządzanie małą firmą. Zwrócono także uwagę na istotny wątek transformacji sieci w ramach poszczególnych etapów procesu przedsiębiorczości, bowiem zróżnicowanie zapotrzebowania przedsiębiorstwa na informacje i zasoby wraz ze zmianą faz procesu przedsiębiorczości implikuje odmienne wymagania dotyczące sieci społecznej. Część rozdziału drugiego poświęcona została prezentacji specyficznej roli sieci społecznej w kulturze wschodniej. Rola ta została omówiona zarówno w aspekcie aktywności przedsiębiorcy, jak i z punktu widzenia zarządzania przedsiębiorstwem. Niezwykle dynamiczny rozwój technologii informacyjnej stanowił zaś inspirację do sformułowania ostatniego podrozdziału, poświęconego cyberprzestrzeni mediów społecznościowych, postrzeganej jako terytorium kreowania więzi i podtrzymywania relacji w procesie przedsiębiorczego zarządzania. W części tej podkreślono znaczenie technologii informacyjnej i jej wykorzystania w komunikacji międzyludzkiej oraz omówiono rolę mediów społecznościowych zarówno z perspektywy prowadzenia działalności gospodarczej, jak i kreowania i podtrzymywania więzi społecznych. W obu rozdziałach, których celem była realizacja celu teoriopoznawczego, wątkiem przewodnim jest sieć i jej miejsce w teorii i praktyce zarządzania, co stanowi odzwierciedlenie tematu podjętego w niniejszej pracy. Intencją autora było utrzymanie i potwierdzenie przekonania o wybitnej roli sieci w zarządzaniu oraz zwrócenie uwagi na jej wielowątkowy charakter i wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa, co znalazło odzwierciedlenie w wieloaspektowym ujęciu sieci w poszczególnych podrozdziałach pracy. W rozdziale trzecim, zatytułowanym Sieć osobista przedsiębiorcy w praktyce zarządzania małą firmą w świetle badań empirycznych, skupiono się na prezentacji wyników badań empirycznych przeprowadzonych przez autora. Sprecyzowano w nim metodę badawczą, zastosowaną zarówno w badaniu case study, jak i badaniu ilościowym. Na wstępie zaprezentowano osadzenie problematyki sieci osobistych przedsiębiorcy w nurcie badań nad przedsiębiorczością. Zwrócono uwagę na przedsiębiorczość jako naukę oraz zaprezentowano istniejące podejścia stosowane w badaniach empirycznych nad przedsiębiorczością. Przedstawiono również najczęściej identyfikowane warunki kontekstualne, mechanizmy społeczne i typy wyników odniesionych do eksploatacji szans. W dalszej części zaprezentowano wyniki własnych badań empirycznych. Przedstawiono charakterystykę metody studium przypadku, założenia metodyczne do badań case study oraz wyniki badań przeprowadzonych na czterech przedsiębiorstwach, znajdujących się w różnych fazach procesu przedsiębiorczości. Tę część rozdziału zakończono, prezentując podsumowujące konstatacje, budujące jednocześnie przesłanki do dalszych badań przeprowadzonych metodą ilościową. W dalszej części przedstawiono przyjęte do badań ilościowych założenia metodyczne oraz wyniki tych badań, przeprowadzonych na grupie losowo wybranych małych przedsiębiorstw. Zaprezentowano empiryczną identyfikację związków między zmiennymi i weryfikację hipotez badawczych. Rozdział ten zakończono omówieniem otrzymanych wyników badań. W finalnym elemencie pracy, jakim jest podsumowanie, odniesiono się do uzyskanych wyników badań empirycznych oraz wskazano ograniczenia. W związku z faktem, iż jak każde opracowanie naukowe, również przedmiotowa praca ujawnia szereg interesujących, dodatkowych obszarów badawczych, w podsumowującej części pracy zaprezentowano możliwe kierunki przyszłych badań w zakresie sieci społecznej przedsiębiorcy. Monografię zamyka załącznik, w którym zaprezentowano wykorzystane autorskie narzędzie badawcze. Jako podstawowe przesłanki teoretyczne i kluczowe koncepcje leżące u podstaw rozważań i analiz prowadzonych w niniejszej pracy postrzegać można: paradygmat sieciowy wraz z sieciowym podejściem do przedsiębiorczości, podejście zasobowe oraz koncepcję przedsiębiorczego zarządzania opartego na wykorzystywaniu szans. Praca wpisuje się w nurt badań w obszarze przedsiębiorczości dotyczący problematyki sieci przedsiębiorcy. Ścieżka badawcza wykorzystana w pracy określana jest mianem sieciowego podejścia do przedsiębiorczości (network approach to entrepreneurship) 17. Oparta jest ona na ogólnej tezie, stanowiącej, iż przedsiębiorcy wykorzystują swoje osobiste sieci powiązań (sieci społeczne), zarówno o charakterze prywatnym, jak i biznesowym, do pozyskiwania zasobów i informacji, które nie byłyby osiągalne przy wykorzystaniu mechanizmu rynkowego lub 17 J. Brüderl, P. Preisendörfer, Network support and the success of newly founded businesses, Small Business Economics, 10, 1988, s

9 pozyskanie ich wiązałoby się z wyższymi kosztami 18. Teza pracy oparta jest zatem na przekonaniu, iż sieci kontaktów międzyludzkich mogą być źródłem korzyści dla uczestników owych sieci. W pracy przyjęto założenie, że przedsiębiorca (będący centralną postacią w małym przedsiębiorstwie, utożsamianą wręcz z owym przedsiębiorstwem) jest osobą posiadającą sieć kontaktów międzyludzkich (sieć społeczną - osobistą), zaś głównym obszarem jego aktywności jest przedsiębiorcze zarządzanie ukierunkowane na szanse i zasoby niosące potencjał do wykorzystania tych szans. Założenie to pozwala wnioskować, iż sieć społeczna stanowi źródło określonych korzyści dla przedsiębiorcy, który jednocześnie wykorzystuje owe sieci jako zasób swojego przedsiębiorstwa. Sieci kontaktów międzyludzkich stanowią zatem tworzywo dla sieci przedsiębiorstwa, a wręcz przekształcają się w nieformalne sieci przedsiębiorstwa z chwilą ich wykorzystania na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej. Sieci te stanowią zasób, który generuje efekty w postaci informacji, dotyczących osiągalnych dla przedsiębiorcy szans oraz zasobów strategicznych o potencjale dla wykorzystania szans. Hipotezy badawcze poddane zostały testowaniu na próbie 129 losowo wybranych małych przedsiębiorstw. Spośród ośmiu hipotez trzy hipotezy zostały potwierdzone w całości, trzy zostały potwierdzone częściowo (dla części wymiarów), zaś dwie zostały sfalsyfikowane. Przeprowadzone badania dowiodły, iż w polskich warunkach sieć osobista przedsiębiorcy ma wpływ na efektywność małej firmy. Wynik analizy mediacji przez efekty informacyjne sieci postrzegać można jako niezwykle istotny dla eksploracji zjawiska wpływu sieci osobistej przedsiębiorcy na efektywność przedsiębiorstwa. Badania odsłoniły fakt, iż wpływ ten nie jest bezpośredni i odbywa się poprzez zmienne pośredniczące. Sieć osobista staje się dla przedsiębiorcy źródłem informacji na temat zasobów o potencjale dla wykorzystania szans oraz bezpośrednich informacji o szansach. Spożytkowanie tych informacji przez przedsiębiorcę przyczynia się do wzrostu efektywności małej firmy, rozumianej jako efektywność mierzona w kategoriach ekonomicznych, a także społecznych, środowiskowych oraz osobistych przedsiębiorcy. Poprzez sieci przedsiębiorcy uzyskują dostęp do nieredundantnych zasobów, które pozwalają osiągnąć wyższą efektywność zarządzanych przez nich przedsiębiorstw. Sieci osobiste dostarczają przedsiębiorcom zasobów, których nie posiadali dotąd, wspierając jednocześnie proces decyzyjny (sieci dostarczają informacji na temat zasobów o potencjale dla wykorzystania szans oraz informacji o szansach, które są wykorzystywane w badanych małych firmach), odnoszący się do eksploatacji szans. Na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych można w syntetyczny sposób przedstawić następujące wnioski: 1) Dzięki funkcjonowaniu sieci osobistych przedsiębiorca ma możliwość wchodzenia w interakcje z aktorami pochodzącymi z otoczenia. 2) Przedsiębiorca jest uczestnikiem sieci, które formuje z różnymi osobami, zarówno członkami własnej rodziny, jak i pochodzącymi spoza niej. 3) Interakcje w sieciach osobistych mają charakter nieformalny, są dobrowolne i nie podlegają regulacjom w postaci umów i obowiązującego prawa. 4) Wykorzystując powiązania sieciowe w sieci społecznej (osobistej), przedsiębiorca czerpie ze swego środowiska zasoby informacyjne pozwalające na eksploatację szans. Są to informacje odnoszące się bezpośrednio do szans oraz do zasobów o potencjale dla wykorzystania szans. 5) Sieć osobista wpływa na informacje pozyskiwane przez przedsiębiorcę. Ma ona bezpośredni pozytywny wpływ na efekty informacyjne tej sieci. Oznacza to, iż zarówno w przypadku sieci tworzonej z członkami rodziny, jak i osobami spoza rodziny interakcje przedsiębiorcy z członkami owej sieci generują efekty w postaci informacji o szansach oraz zasobach o potencjale dla wykorzystywania szans. 6) Stwierdzić można w ogólnym ujęciu, iż istnieje pozytywny wpływ efektów informacyjnych sieci na efektywność przedsiębiorstwa, jednak nie dotyczy on wszystkich wymiarów efektywności. Wzrost poszczególnych wymiarów efektywności jest znacznie większy pod wpływem efektów informacyjnych, odnoszących się do zasobów o potencjale dla wykorzystania szans niż pod wpływem efektów informacyjnych bezpośrednio dotyczących szans. Wyjątkiem jest efektywność trwała i zrównoważona, bowiem w tych dwóch przypadkach w ogóle nie zidentyfikowano 18 Por. P. Witt, Entrepreneurs' networks and the success of start-ups. Entrepreneurship & Regional Development, 16(5), 2004, s

10 wpływu efektów informacyjnych bezpośrednio dotyczących szans. Podkreślić zatem należy większe znaczenie efektów informacyjnych dotyczących zasobów. 7) Sieć osobista przedsiębiorcy pozytywnie wpływa na efektywność przedsiębiorstwa, jednak związek ten nie jest związkiem bezpośrednim, lecz wpływ ten odbywa się przez zmienne pośredniczące. Działanie pośredniczące efektów informacyjnych sieci osobistej przedsiębiorcy ma miejsce we wszystkich analizowanych konfiguracjach wymiarów sieci i wymiarów efektów informacyjnych, w odniesieniu do wszystkich wymiarów efektywności małej firmy. Najsilniejszy efekt mediacyjny występuje w przypadku sieci tworzonej z osobami spoza rodziny przedsiębiorcy, w warunkach pośredniczącego działania efektów informacyjnych w zakresie zasobów o potencjale dla wykorzystania szans. W każdym przypadku zatem wpływ sieci osobistej przedsiębiorcy nie jest działaniem bezpośrednim, choć efekt pośredni zależny jest od rodzaju podsieci przedsiębiorcy, wymiaru efektów i wymiaru efektywności. 8) Orientacja przedsiębiorcza częściowo moderuje wpływ osobistej sieci przedsiębiorcy na efekty informacyjne tej sieci. W przypadku efektów informacyjnych sieci odnoszących się do zasobów o potencjale dla wykorzystania szans orientacja przedsiębiorcza moderuje wyłącznie związek sieci tworzonej z osobami spoza rodziny przedsiębiorcy. W przypadku sieci rodzinnej moderacji takiej nie zidentyfikowano. W przypadku efektów informacyjnych sieci odnoszących się do szans (okazji) orientacja przedsiębiorcza także wpływa wyłącznie na związek sieci tworzonej z osobami spoza rodziny przedsiębiorcy. W przypadku sieci rodzinnej moderacji takiej nie zidentyfikowano. 9) Orientacja przedsiębiorcza nie moderuje wpływu efektów informacyjnych sieci osobistej przedsiębiorcy na efektywność przedsiębiorstwa. Brak moderacji dotyczy wszystkich wymiarów efektów informacyjnych sieci oraz wszystkich wymiarów efektywności przedsiębiorstwa. 10) Sieć osobista przedsiębiorcy ma bezpośredni pozytywny wpływ na poziom orientacji przedsiębiorczej. Interakcje przedsiębiorcy z węzłami jego osobistej sieci przyczyniają się do wzrostu poziomu przedsiębiorczości postrzeganej w kategoriach orientacji przedsiębiorczej. 11) Kształt otoczenia przedsiębiorstwa nie moderuje związku efektów informacyjnych sieci osobistej przedsiębiorcy z efektywnością przedsiębiorstwa. 12) Kształt otoczenia częściowo moderuje wpływ sieci osobistej przedsiębiorcy na efekty informacyjne tej sieci. Stwierdzić można, iż w przeważającej części kształt otoczenia wpływa na związek między siecią osobistą przedsiębiorcy a efektami informacyjnymi. Zjawisko moderacji jednak nie przyjmuje jednakowej postaci w przypadku poszczególnych podsieci oraz poszczególnych grup efektów informacyjnych. Zjawisko moderacji przyjmuje inne cechy w zależności od poszczególnych zmiennych otoczenia, zatem inaczej kształtuje się w przypadku różnych poziomów dynamiki, wrogości i niejednorodności otoczenia, w którym funkcjonuje firma. Wyniki badań wskazują, iż w przypadku badanej grupy przedsiębiorstw tylko wrogość i niejednorodność otoczenia wpływa na związek sieci przedsiębiorcy z efektami informacyjnymi dotyczącymi zasobów o potencjale dla wykorzystania szans. Dotyczy to wyłącznie sieci tworzonej z osobami spoza rodziny przedsiębiorcy. 13) Przedsiębiorca powinien posiadać swoje źródła informacji. W kontekście przedsiębiorczego zarządzania zadaniem przedsiębiorcy powinno być budowanie i utrzymywanie dostępu do nośników zasobów informacyjnych ukierunkowanych na eksploatację szans, wśród których istotną rolę odgrywają sieci osobiste. Praca wnosi wkład w rozwój nauk o zarządzaniu poprzez: 1) Kompleksowe ujęcie problematyki sieci osobistej przedsiębiorcy w kontekście przedsiębiorczego zarządzania małą firmą. 2) Wypełnienie luki w zakresie uporządkowania zjawisk odnoszących się do wykorzystania sieci osobistej przedsiębiorcy w kontekście eksploatacji szans jako kluczowego czynnika w przedsiębiorczym zarządzaniu małą firmą. 3) Podjęcie badań w obszarze wpływu czynników wewnątrzorganizacyjnych (przedsiębiorczość) i zewnątrzorganizacyjnych (otoczenie) na efekty wykorzystania sieci społecznej przedsiębiorcy. 4) Uzupełnienie niedoboru wiedzy istniejącego w naukach o zarządzaniu dzięki rozpoznaniu roli sieci osobistych przedsiębiorcy oraz wpływu orientacji przedsiębiorczej i otoczenia na ich 10

11 eksploatację poprzez sprawdzenie zależności przyczynowo-skutkowych zachodzących między nimi i efektywnością przedsiębiorstwa. 5) Opracowanie metody oraz opracowanie nowych narzędzi pomiaru sieci osobistej przedsiębiorcy oraz efektów informacyjnych tej sieci. 6) Identyfikację sieci osobistej przedsiębiorcy jako czynnika wpływającego na efektywność małej firmy. Ma to szczególne znaczenie w obliczu faktu, iż - jak podkreślają R.B. Carton i C.W. Hofer 19, jednym z najważniejszych celów rozwoju teorii zarządzania i badań w tym obszarze jest podwyższanie efektywności. 7) Fakt, iż pomimo znacznego rozwoju studiów nad sieciami społecznymi przedsiębiorcy na świecie, badacze poświęcają niewiele uwagi czynnikom, które mogą wpływać na zakres wykorzystania efektów informacyjnych generowanych przez te sieci 20. Również niewiele studiów obejmuje analizę efektów informacyjnych owych sieci. Niniejsza praca wypełnia tę lukę. 8) Fakt, iż adekwatnie do aktualnej świadomości autora, jest to pierwsza na polskim rynku tego typu analiza, integrująca dorobek teorii nauki polskiej i zagranicznej oraz opierająca się na analizie jakościowej przypadków małych przedsiębiorstw funkcjonujących na polskim rynku oraz na badaniach ilościowych przeprowadzonych także na polskich małych firmach. Zwracając uwagę na wkład w praktykę zarządzania, podkreślić warto, iż prezentowany przegląd literatury, studium przypadków oraz wyniki ilościowych badań empirycznych prezentują wartość praktyczną przez wskazanie na funkcjonalne aspekty wykorzystania sieci społecznej przez przedsiębiorcę. Istotne jest także wskazanie, jak w praktyce wykorzystanie sieci społecznej oddziałuje na przedsiębiorstwo, zarówno na poziomie generowania efektów informacyjnych, jak i na poziomie wpływu na efektywność firmy. Praca generuje również implikacje dla praktyków biznesu. Ujawnia, że sieci społeczne to źródło produktywnej informacji i zasobów, które stanowić mogą antidotum na ograniczenia. Samo zaś wykorzystanie sieci społecznych może neutralizować wiele trudności. W pewnych bowiem przypadkach solidność, dokładność i adekwatność informacji może mieć krytyczne znaczenie dla prowadzonej działalności gospodarczej przetrwania i rozwoju biznesu. Jak podkreśla S. Jack 21, poprzez sieci społeczne działania przedsiębiorcze mogą doprowadzić do przekształcenia ograniczonych zasobów w bogactwo otoczenia. Przedsiębiorcy zatem w tych okolicznościach powinni mieć świadomość korzyści wynikających z wykorzystania i rozwoju odpowiednich sieci społecznych. Praca nie ma charakteru normatywnego i nie przedstawia definitywnych, jednoznacznych zaleceń dla przedsiębiorców. Jednak przez przedstawienie określonych zależności może ona stanowić wartościowy materiał dla praktyków przedsiębiorców, będących właścicielami-menedżerami małych firm. Dodatkowo, opracowane studia przypadków oraz wyniki badań ilościowych mogą być wykorzystywane w programach edukacji z zakresu przedsiębiorczości i zarządzania małą firmą. Należy także zwrócić uwagę na kilka ograniczeń, którymi obarczony jest przeprowadzony proces badawczy. Na potrzeby badania ilościowego nie udało się pozyskać prawidłowo wypełnionych kwestionariuszy z przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą krócej niż 3 miesiące. Należy także mieć na uwadze, iż wyniki badań są specyficzne dla badanej grupy przedsiębiorstw i nie mogą być uogólniane. Z analizy wyłączone zostały także inne czynniki, mające wpływ na eksploatację szans dzięki wykorzystaniu sieci społecznej przedsiębiorcy. Stosując założenie ceteris paribus, wyizolowano bowiem te zjawiska, które subiektywnie uznane zostały przez autora jako najistotniejsze dla natury badanych mechanizmów. Reasumując, stwierdzić należy, iż rozwiązując wyróżnione problemy badawcze, sprowadzone do pytań szczegółowych postawionych w toku postępowania badawczego, rozwiązano ogólny problem badawczy, stanowiący jego punkt początkowy. 19 R.B. Carton, C.W. Hofer, Measuring Organizational performance: metrics for entrepreneurship and strategic management, Edward Elgar, Cheltenham/Northampton 2006, s M.H. Anderson, Social networks and the cognitive motivation to realize network opportunities: a study of managers' information gathering behaviors. Journal Of Organizational Behavior, 29(1), 2008, s S. Jack, The role, use and activation of strong and weak network Ties: a qualitative analysis, Journal Of Management Studies, 42(6), 2005, s

12 5. Charakterystyka dorobku naukowego a) Główne kierunki badawcze Moje zainteresowania naukowe dotyczą obszaru zarządzania przedsiębiorstwem ze szczególnym uwzględnieniem małych podmiotów. Choć spektrum zainteresowań w tej sferze jest szerokie, stwierdzić można, iż w głównie koncentrują się one wokół tematyki wszelkich przejawów współdziałania gospodarczego i sieciowości oraz problematyki przedsiębiorczości. Implikacje dla obszarów moich zainteresowań naukowo-badawczych zostały wygenerowane także przez permanentne, dynamiczne zmiany warunków funkcjonowania współczesnych przedsiębiorstw, włączając w to te wynikające z zastosowania nowoczesnych technologii, a także świadomości znaczenia człowieka i środowiska naturalnego. Część mojej naukowej uwagi ukierunkowana jest bowiem na wykorzystanie technologii informacyjnych w przedsiębiorstwach, a także na konieczność odniesienia się do koncepcji zrównoważonego rozwoju w zarządzaniu współczesnymi organizacjami gospodarczymi. Moja aktywność naukowo-badawcza na przestrzeni poszczególnych lat niewątpliwie podlegała systematycznej ewolucji, a zaangażowanie w szeroko rozumianą naukę systematycznie wzrastało. Po ukończeniu studiów magisterskich w październiku 1998 roku podjąłem pracę na stanowisku asystenta na Wydziale Zarządzania Politechniki Częstochowskiej. W roku 2001 zakwalifikowany zostałem do seminarium doktoranckiego w zakresie nauk o zarządzaniu, organizowanego przez Europejskie Centrum Kształcenia Podyplomowego Transfer Wiedzy w Warszawie, zorganizowanego i prowadzonego wspólnie z Wydziałem Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego. W trakcie trwania seminarium, do roku 2003, uczestniczyłem w zajęciach dydaktycznych z zakresu metodyki pracy naukowo-badawczej ukierunkowanej na szczególny podmiot badań, jaki stanowią małe i średnie przedsiębiorstwa. W ramach seminarium uczestniczyłem także w konwersatorium merytorycznometodycznym, gdzie zaprezentowałem i przedyskutowałem propozycję badań procesów współdziałania gospodarczego małych i średnich przedsiębiorstw. Koncepcja ta uzyskała pozytywne opinie oceniających, a pozyskane komentarze przyczyniły się do dalszego przygotowywania rozprawy doktorskiej. W roku 2003, dążąc do doskonalenia umiejętności w zakresie przygotowywania opracowań naukowych oraz umiędzynarodowienia wyników prowadzonych badań, uczestniczyłem w wykładach i warsztatach seminaryjnych z zakresu opracowywania i prezentowania tekstów naukowych w języku angielskim. Seminarium to prowadzone było na Wydziale Zarządzania Politechniki Częstochowskiej we współpracy z Haute Ecole Catholique du Luxemburg Blaise Pascal ISI Pierrard. Okres po rozpoczęciu pracy na stanowisku asystenta to przede wszystkim czas poświęcony na intensywne studia literaturowe, poszerzanie horyzontów i pogłębianie wiedzy z zakresu nauk o zarządzaniu. To także czas wyłaniania się obszarów zainteresowań szczególnie predysponowanych do dalszej eksploracji. W późniejszym okresie to także poszukiwanie luk w istniejącym stanie wiedzy, identyfikacja obszarów niewiedzy i wysiłki ukierunkowane na nakreślenie wymagających rozwiązania problemów badawczych. W okresie przygotowywania rozprawy doktorskiej moje zainteresowania skoncentrowane były wokół wszelkich przejawów współdziałania, specyfiki małych i średnich przedsiębiorstw, włączając w to koncepcję organizacji wirtualnej oraz wykorzystanie technologii informacyjnej jako narzędzia wspierającego szeroko postrzegane współdziałanie tej grupy podmiotów. W efekcie, przed uzyskaniem stopnia doktora byłem autorem bądź współautorem 13 opracowań naukowych, w tym trzech fragmentów w książkach, pięciu artykułów opublikowanych w czasopismach oraz pięciu referatów, które zaprezentowane zostały na konferencjach krajowych. Jako najbardziej znaczące opracowanie tego okresu postrzegam rozważania dotyczące interpretacji istoty i zakresu współdziałania przedsiębiorstw 22. Przedmiotowe opracowanie to próba prakseologiczno-językowej analizy i klasyfikacji pojęć z zakresu współdziałania przedsiębiorstw oraz próba wyjaśnienia subtelnych różnic między poszczególnymi sformułowaniami, stosowanymi w literaturze przedmiotu często jako wyrażenia bliskoznaczne lub tożsame. W związku z faktem, iż ówcześnie stosowana w tym zakresie terminologia daleka była od precyzji i jednoznaczności, podążając jednocześnie za 22 P. Tomski, Interpretacja istoty i zakresu współdziałania przedsiębiorstw, [w:] J. Czarnota, M. Moszkowicz (red.), W poszukiwaniu strategicznych przewag konkurencyjnych, cz. 1, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2003, s

13 konstatacją J. Lichtarskiego 23, iż nadawane niektórym pojęciom zakresy znaczeniowe w tym obszarze pozostają w niezgodzie z wynikami ich semantycznej analizy językowej, stwierdziłem, iż pewne uwagi oraz ustalenia wyjaśniające i porządkujące (w niektórych przypadkach z konieczności umowne) mogą przyczynić się choć częściowo do wypełnienia rozpoznanej luki w istniejącym stanie wiedzy. Pozostałe opracowania, wpisujące się w główny nurt moich zainteresowań w okresie przygotowywania rozprawy doktorskiej dotyczyły w szczególności: specyfiki organizacji wirtualnej jako szczególnej formy współdziałania przedsiębiorstw 24, technologicznego wsparcia procesów współdziałania 25, a także specyfiki przedsiębiorstw sektora MSP oraz determinant ich współdziałania 26. W okresie przed uzyskaniem stopnia doktora byłem też autorem dwóch publikacji, niezwiązanych z głównym nurtem moich zainteresowań, dotyczących analizy sektora bankowego w Polsce 27 oraz analizy obszaru handlowego przy zastosowaniu prawa grawitacji sprzedaży 28. Wynikiem dotychczasowego rozwoju naukowego było otwarcie przewodu doktorskiego w dniu 19 listopada 2002 roku na Wydziale Zarządzania Politechniki Częstochowskiej. Obrona pracy doktorskiej pt. Współdziałanie gospodarcze małych i średnich przedsiębiorstw w przemyśle materiałów budowlanych odbyła się 8 czerwca 2004 roku, a stopień doktora nauk ekonomicznych w zakresie nauk o zarządzaniu nadany mi został decyzją Rady Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej z dnia 8 czerwca 2004 roku. Podjęcie przeze mnie przedmiotowej tematyki było efektem przeprowadzonych analiz, które wykazały, iż w celu osiągnięcia efektów synergii, najczęściej poprzez różne formy aliansów strategicznych, współdziałają przedsiębiorstwa duże. Stwierdziłem jednocześnie, że podobne efekty mogłyby uzyskać przedsiębiorstwa małe i średnie. Rola, jaką odgrywały i nadal odgrywają małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce polskiej, a z drugiej strony napotykane przez nie trudności, skłoniły mnie do zainteresowania procesami współdziałania tych podmiotów, ukierunkowanymi na poprawę ich pozycji rynkowej. Ówczesna sytuacja w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych stanowiła zaś przesłankę do badań małych i średnich przedsiębiorstw produkujących wyroby dla budownictwa. W obliczu przekonania, iż w znacznym stopniu osiągnięcie powodzenia przedsiębiorstwa na rynku zależy od charakteru i zakresu współdziałania, a także od uwarunkowań zewnętrznych oraz sposobów jego organizowania na różnych płaszczyznach, problematyka ta zdawała się obszarem zasługującym na dalszą eksplorację. Jako cel nadrzędny rozprawy określiłem zbadanie form i możliwości współdziałania gospodarczego małych i średnich przedsiębiorstw w przemyśle materiałów budowlanych oraz opracowanie koncepcji modelowego ich współdziałania, zaś przyjęta hipoteza główna sformułowana została w sposób następujący: współdziałanie gospodarcze małych i średnich przedsiębiorstw, zwłaszcza poziome, jest nie tylko możliwe, ale i wskazane, gdyż prowadzić może do wzmocnienia pozycji rynkowej oraz poprawy efektywności funkcjonowania. Przeprowadzone w trakcie przygotowywania rozprawy doktorskiej studia literaturowe pozwoliły na przybliżenie istoty i znaczenia problematyki współdziałania gospodarczego przedsiębiorstw. Jako 23 J. Lichtarski (red.), Współdziałanie gospodarcze przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 1992, s P. Tomski, Organizacja wirtualna jako przejaw współdziałania przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe. Prace słuchaczy seminarium doktoranckiego prowadzonego przez Centrum Europejskie Politechniki Częstochowskiej i Wydział Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego, nr 3, 2002, s ; P. Tomski, Organizacja wirtualna w procesie współdziałania małych przedsiębiorstw [w:] R. Knosala (red.), Komputerowo zintegrowane zarządzanie, T. II, WNT, Warszawa 2003, s ; P. Tomski, Koncepcja organizacji wirtualnej wykorzystującej rozwiązania e-business w celu ograniczenia kosztów zaopatrzenia oraz wzmocnienia pozycji rynkowej grupy mikroprzedsiębiorstw, II Warsztaty z nauk o zarządzaniu dla doktorantów i przyszłych doktorantów. Zbiór referatów, tom 2, Zakopane 2001, s. s P. Tomski, Globalizacja procesów wymiany handlowej jako efekt funkcjonowania rynków wirtualnych, Badania Naukowe. Wyższa Szkoła Ubezpieczeń w Kielcach, z. 2, 2001, s ; P. Tomski, Wykorzystanie elektronicznych platform transakcyjnych przez przedsiębiorstwo wirtualne, III Międzynarodowe Seminarium Naukowe Studentów i Młodych Pracowników Nauki, Jarosław 2001, s ; J. Jarząbek, P. Tomski, Zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw w wyniku zastosowania technologii e-business, Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Organizacja i Zarządzanie, nr 32, 2001, s ; J. Jarząbek, P. Tomski, Współdziałanie przedsiębiorstw budowlanych z wykorzystaniem systemów informatycznych - praktyki amerykańskie, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Administracji i Zarządzania w Przemyślu, nr 10, 2002, s ; P. Tomski, Modele biznesu elektronicznego i ich zastosowanie w małych i średnich przedsiębiorstwach, Nowoczesne zarządzanie przedsiębiorstwem. Materiały konferencyjne. Zielona Góra, cz. 2, 2002, s P. Tomski, Ekonomiczne znaczenie sektora małych i średnich przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe. Prace słuchaczy seminarium doktoranckiego prowadzonego przez Centrum Europejskie Politechniki Częstochowskiej i Wydział Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego, nr 3, 2002, s ; J. Adamczyk, P. Tomski, The Determinants of Small Enterprises in Joint Business Activities, [w:] M. Nowicka- Skowron, R. Lescroart (red.), Economic Aspects of Industrial Reconversion, Virton 2002, s T. Owczarek, P. Tomski, Wybrane aspekty analizy sektora bankowego w Polsce, [w:] C. Glinkowski (red.), Uwarunkowania konkurencyjności restrukturyzowanych przedsiębiorstw w Europie Środkowo-Wschodniej, cz. 1, Poznań 1999, s P. Nowodziński, P. Tomski, Zarys analizy obszaru handlowego przy zastosowaniu prawa grawitacji sprzedaży Reilley'a, I Międzynarodowe Seminarium Naukowe Studentów i Młodych Pracowników Nauki, Jarosław 1999, s