Dziecko w swoim żywiole. Program wychowania przedszkolnego dobre praktyki

Transkrypt

1 Dziecko w swoim żywiole Program wychowania przedszkolnego dobre praktyki

2 Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na Copyright by Nowa Era Sp. z o.o ISBN Warszawa 2013 Autorzy: Anna Pawłowska-Niedbała (żywioły w przedszkolu), Dorota Kucharska, Anna Pawłowska-Niedbała (etapy osiągania celów edukacyjnych zawartych w podstawie programowej oraz sposoby ich realizacji), Justyna Święcicka (obserwacja i diagnoza), Ewelina Wilkos (rozwój dzieci w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym i współpraca z rodzicami). Redaktor serii: Ewa Wilczyńska. Konsultacja merytoryczna: Dorota Kucharska, Anna Sosnowska. Redakcja merytoryczna: Agnieszka Uścińska, Ewa Wilczyńska. Opracowanie redakcyjne: Ewa Wilczyńska. Korekta: Kamila Skotnicka. Projekt graficzny: Kinga Salwińska. Realizacja projektu graficznego: Dorota Sameć. Nowa Era Sp. z o.o. Aleje Jerozolimskie 146D, Warszawa tel.: ; faks: infolinia: (z telefonów stacjonarnych), (z telefonów komórkowych) nowaera@nowaera.pl Druk i oprawa: Pabianickie Zakłady Graficzne

3 Spis treści Wstęp...5 I. Wychowanie przedszkolne regulacje prawne Podstawa programowa wychowania przedszkolnego cele kształcenia i obszary działalności edukacyjnej przedszkola oraz zalecane warunki i sposób ich realizacji Program wychowania przedszkolnego...13 II. Założenia teoretyczne programu Dziecko w swoim żywiole i ich realizacja w materiałach dla dziecka i nauczyciela Założenia teoretyczne Żywioły w przedszkolu...17 III. Etapy osiągania celów edukacyjnych zawartych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz przykładowe sposoby ich realizacji...23 IV. Rozwój dzieci w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym Wprowadzenie Rozwój psychoruchowy dzieci w 2. i 3. roku życia (wiek poniemowlęcy) Rozwój psychoruchowy dzieci w wieku od 4. do 6. roku życia (średnie dzieciństwo, tzw. wiek przedszkolny) Dojrzałość szkolna dziecka...99

4 V. Obserwacja i metody przeprowadzania diagnozy Nowe wytyczne i zmiany Informowanie rodzica Organizacja i metody badań Dziecko zdolne w przedszkolu Dziecko z ryzykiem dysleksji w przedszkolu Dziecko z ADHD w przedszkolu Arkusze obserwacyjne VI. Współpraca placówki i rodziców Formy współpracy dwóch środowisk Dobry początek współpraca podczas adaptacji Wspieranie wszechstronnego rozwoju dziecka Rozmowa z rodzicem...138

5 Wstęp Z przyjemnością przekazujemy Państwu nowoczesny program wychowania przedszkolnego będący zbiorem wielu dobrych praktyk tak potrzebnych w codziennej pracy każdego nauczyciela wychowania przedszkolnego. Jest to owoc pracy psychologów i nauczycieli, teoretyków i praktyków. Zawiera wiele odwołań do literatury związanej z tematem tak, by zainteresowani mogli pogłębić swoją wiedzę i znaleźć interesujące ich informacje. Na początek, w rozdziale I, zawarto podstawowe regulacje prawne dotyczące działań merytorycznych przedszkola, czyli podstawę programową wychowania przedszkolnego oraz informacje o programie wychowania przedszkolnego. W rozdziale II przedstawiono założenia teoretyczne programu Dziecko w swoim żywiole, gdzie zostały zasygnalizowane najważniejsze hasła realizowane szczegółowo w planach pracy, szkicach zajęć i pakietach dla dziecka. Rozdział III został poświęcony przedstawieniu etapów osiągania celów edukacyjnych zawartych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz przykładowe sposoby ich realizacji w odniesieniu do poszczególnych grup wiekowych. Cele ujęto w tabeli pokazującej realizację poszczególnych punktów z podstawy programowej wychowania przedszkolnego. Następnie, w rozdziale IV, znajduje się charakterystyka poszczególnych grup wiekowych dzieci w przedszkolu z uwzględnieniem etapów ich rozwoju. O obserwacji i metodach przeprowadzania diagnozy traktuje rozdział V. Oprócz opisu wymagań stawianych dzieciom w danej grupie wiekowej rozdział zawiera również ciekawe informacje na temat dziecka zdolnego, z symptomami dysleksji czy ADHD w przedszkolu. Ponadto nauczyciel znajdzie tu przydatne arkusze obserwacji dzieci 3-, 4- i 5-letnich. Na koniec, w rozdziale VI, zawarto najważniejsze aspekty dotyczące współpracy placówki z rodzicami: formy współpracy, rady dotyczące adaptacji dziecka do warunków przedszkola, informacje o wspieraniu wszechstronnego rozwoju dziecka oraz wskazówki do przeprowadzania rozmów z rodzicami. Mamy nadzieję, że program Dziecko w swoim żywiole stanie się dla Państwa źródłem praktycznej i użytecznej wiedzy. Wierzymy, że publikacja pomoże Państwu organizować pracę wychowawczo-dydaktyczną z dziećmi w sposób ciekawy, aktywny i twórczy oraz pozytywnie wpłynie na Państwa kontakty z rodzicami dzieci. Życzymy wielu sukcesów! Redakcja 5

6 I. Wychowanie przedszkolne regulacje prawne

7 1. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego cele kształcenia i obszary działalności edukacyjnej przedszkola oraz zalecane warunki i sposób ich realizacji Obowiązujące rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół dokładnie określa cele kształcenia i obszary działalności edukacyjnej przedszkola. Określa tym samym umiejętności, które powinno posiąść dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w klasie pierwszej szkoły podstawowej. Precyzuje zalecane warunki i sposób ich realizacji. Oto załącznik nr 1 do rozporządzenia: Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego* Podstawa programowa wychowania przedszkolnego opisuje proces wspomagania rozwoju i edukacji dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym. Przedszkola, oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych oraz inne formy wychowania przedszkolnego w równej mierze pełnią funkcje opiekuńcze, wychowawcze i kształcące. Zapewniają dzieciom możliwość wspólnej zabawy i nauki w warunkach bezpiecznych, przyjaznych i dostosowanych do ich potrzeb rozwojowych. Celem wychowania przedszkolnego jest: 1) wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowanie czynności intelektualnych potrzebnych im w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji; 2) budowanie systemu wartości, w tym wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co jest dobre, a co złe; 3) kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym także do łagodnego znoszenia stresów i porażek; 4) rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych relacjach z dziećmi i dorosłymi; 5) stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci o zróżnicowanych możliwościach fizycznych i intelektualnych; 6) troska o zdrowie dzieci i ich sprawność fizyczną; zachęcanie do uczestnictwa w zabawach i grach sportowych; 7) budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym oraz rozwijanie umiejętności prezentowania swoich przemyśleń w sposób zrozumiały dla innych; 8) wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności wypowiadania się poprzez muzykę, małe formy teatralne oraz sztuki plastyczne; 9) kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej; 7

8 10) zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, aktywności i samodzielności, a także kształtowanie tych wiadomości i umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej. Cele te są realizowane we wszystkich obszarach działalności edukacyjnej przedszkola. W każdym z obszarów podane są umiejętności i wiadomości, którymi powinny wykazywać się dzieci pod koniec wychowania przedszkolnego. Aby osiągnąć cele wychowania przedszkolnego, należy wspomagać rozwój, wychowywać i kształcić dzieci w następujących obszarach: 1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) obdarza uwagą dzieci i dorosłych, aby rozumieć to, co mówią i czego oczekują; grzecznie zwraca się do innych w domu, w przedszkolu, na ulicy; 2) przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (stara się współdziałać w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych; 3) w miarę samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych i próbuje przewidywać skutki swoich zachowań; 4) wie, że nie należy chwalić się bogactwem i nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach, a także, że nie należy wyszydzać i szykanować innych; 5) umie się przedstawić: podaje swoje imię, nazwisko i adres zamieszkania; wie, komu można podawać takie informacje. 2. Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych. Wdrażanie dzieci do utrzymywania ładu i porządku. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) umie poprawnie umyć się i wytrzeć oraz umyć zęby; 2) właściwie zachowuje się przy stole podczas posiłków, nakrywa do stołu i sprząta po sobie; 3) samodzielnie korzysta z toalety; 4) samodzielnie ubiera się i rozbiera, dba o osobiste rzeczy i nie naraża ich na zgubienie lub kradzież; 5) utrzymuje porządek w swoim otoczeniu. 3. Wspomaganie rozwoju mowy dzieci. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) zwraca się bezpośrednio do rozmówcy, stara się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym; 2) mówi płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do sytuacji; 3) uważnie słucha, pyta o niezrozumiałe fakty i formułuje dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach; 4) w zrozumiały sposób mówi o swoich potrzebach i decyzjach. 8

9 4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) przewiduje, w miarę swoich możliwości, jakie będą skutki czynności manipulacyjnych na przedmiotach (wnioskowanie o wprowadzanych i obserwowanych zmianach); 2) grupuje obiekty w sensowny sposób (klasyfikuje) i formułuje uogólnienia typu: to do tego pasuje, te obiekty są podobne, a te są inne; 3) stara się łączyć przyczynę ze skutkiem i próbuje przewidywać, co się może zdarzyć. 5. Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) dba o swoje zdrowie; zaczyna orientować się w zasadach zdrowego żywienia; 2) dostrzega związek pomiędzy chorobą a leczeniem, poddaje się leczeniu, np. wie, że przyjmowanie lekarstw i zastrzyki są konieczne; 3) jest sprawne fizycznie lub jest sprawne w miarę swoich możliwości, jeżeli jest dzieckiem mniej sprawnym ruchowo; 4) uczestniczy w zajęciach ruchowych, w zabawach i grach w ogrodzie przedszkolnym, w parku, na boisku, w sali gimnastycznej. 6. Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) wie, jak trzeba zachować się w sytuacji zagrożenia i gdzie można otrzymać pomoc, umie o nią poprosić; 2) orientuje się w bezpiecznym poruszaniu się po drogach i korzystaniu ze środków transportu; 3) zna zagrożenia płynące ze świata ludzi, roślin oraz zwierząt i unika ich; 4) wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicznych (np. środków czystości); 5) próbuje samodzielnie i bezpiecznie organizować sobie czas wolny w przedszkolu i w domu; ma rozeznanie, gdzie można się bezpiecznie bawić, a gdzie nie. 7. Wychowanie przez sztukę dziecko widzem i aktorem. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) wie, jak należy się zachować na uroczystościach, np. na koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie; 2) odgrywa role w zabawach parateatralnych, posługując się mową, mimiką, gestem i ruchem; umie posługiwać się rekwizytami (np. maską). 8. Wychowanie przez sztukę muzyka i śpiew, pląsy i taniec. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) śpiewa piosenki z dziecięcego repertuaru oraz łatwe piosenki ludowe; chętnie uczestniczy w zbiorowym śpiewie, w tańcach i muzykowaniu; 9

10 2) dostrzega zmiany dynamiki, tempa i wysokości dźwięku utworu muzycznego, wyraża je, pląsając lub tańcząc; 3) tworzy muzykę, korzystając z instrumentów perkusyjnych (oraz innych przedmiotów), a także improwizuje ją ruchem; 4) w skupieniu słucha muzyki, w tym także muzyki poważnej. 9. Wychowanie przez sztukę różne formy plastyczne. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) przejawia, w miarę swoich możliwości, zainteresowanie wybranymi zabytkami i dziełami sztuki oraz tradycjami i obrzędami ludowymi ze swojego regionu; 2) umie wypowiadać się w różnych technikach plastycznych i przy użyciu elementarnych środków wyrazu (takich jak kształt i barwa) w postaci prostych kompozycji i form konstrukcyjnych; 3) wykazuje zainteresowanie malarstwem, rzeźbą i architekturą (także architekturą zieleni i architekturą wnętrz). 10. Wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie zainteresowań technicznych. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) wznosi konstrukcje z klocków i tworzy kompozycje z różnorodnych materiałów (np. przyrodniczych), ma poczucie sprawstwa ( potrafię to zrobić ) i odczuwa radość z wykonanej pracy; 2) używa właściwie prostych narzędzi podczas majsterkowania; 3) interesuje się urządzeniami technicznymi (np. używanymi w gospodarstwie domowym), próbuje rozumieć, jak one działają, i zachowuje ostrożność przy korzystaniu z nich. 11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku; podejmuje rozsądne decyzje i nie naraża się na niebezpieczeństwo wynikające z pogody, np. nie stoi pod drzewem w czasie burzy, nie zdejmuje czapki w mroźną pogodę; 2) wie, o czym mówi osoba zapowiadająca pogodę w radiu i w telewizji, np. że będzie padał deszcz, śnieg, wiał wiatr; stosuje się do podawanych informacji w miarę swoich możliwości. 12. Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) wymienia rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach przyrodniczych, np. na polu, na łące, w lesie; 10

11 2) wie, jakie warunki są potrzebne do rozwoju zwierząt (przestrzeń życiowa, bezpieczeństwo, pokarm) i wzrostu roślin (światło, temperatura, wilgotność); 3) potrafi wymienić zmiany zachodzące w życiu roślin i zwierząt w kolejnych porach roku; wie, w jaki sposób człowiek może je chronić i pomóc im, np. przetrwać zimę. 13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) liczy obiekty i rozróżnia błędne liczenie od poprawnego; 2) wyznacza wynik dodawania i odejmowania, pomagając sobie liczeniem na palcach lub na innych zbiorach zastępczych; 3) ustala równoliczność dwóch zbiorów, a także posługuje się liczebnikami porządkowymi; 4) rozróżnia stronę lewą i prawą, określa kierunki i ustala położenie obiektów w stosunku do własnej osoby, a także w odniesieniu do innych obiektów; 5) wie, na czym polega pomiar długości, i zna proste sposoby mierzenia: krokami, stopa za stopą; 6) zna stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia, miesięcy w roku. 14. Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) potrafi określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru, rozumie polecenia typu: narysuj kółko w lewym górnym rogu kartki, narysuj szlaczek, zaczynając od lewej strony kartki; 2) potrafi uważnie patrzeć (organizuje pole spostrzeżeniowe), aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach; 3) dysponuje sprawnością rąk oraz koordynacją wzrokowo-ruchową potrzebną do rysowania, wycinania i nauki pisania; 4) interesuje się czytaniem i pisaniem; jest gotowe do nauki czytania i pisania; 5) słucha np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich; interesuje się książkami; 6) układa krótkie zdania, dzieli zdania na wyrazy, dzieli wyrazy na sylaby; wyodrębnia głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej; 7) rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz często stosowanych oznaczeń i symboli, np. w przedszkolu, na ulicy, na dworcu. 15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) wymienia imiona i nazwiska osób bliskich, wie, gdzie pracują, czym się zajmują; 2) zna nazwę miejscowości, w której mieszka, zna ważniejsze instytucje i orientuje się w rolach społecznych pełnionych przez ważne osoby, np. policjanta, strażaka; 3) wie, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a stolicą Polski jest Warszawa; 4) nazywa godło i flagę państwową, zna polski hymn i wie, że Polska należy do Unii Europejskiej; 5) wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa. 11

12 12 Zalecane warunki i sposób realizacji W trosce o prawidłowy rozwój psychoruchowy oraz przebieg wychowania i kształcenia dzieci w wieku przedszkolnym zaleca się następujące proporcje zagospodarowania czasu przebywania w przedszkolu w rozliczeniu tygodniowym: 1) co najmniej jedną piątą czasu należy przeznaczyć na zabawę (w tym czasie dzieci bawią się swobodnie, przy niewielkim udziale nauczyciela); 2) co najmniej jedną piątą czasu (w przypadku młodszych dzieci jedną czwartą czasu), dzieci spędzają w ogrodzie przedszkolnym, na boisku, w parku itp. (organizowane są tam gry i zabawy ruchowe, zajęcia sportowe, obserwacje przyrodnicze, prace gospodarcze, porządkowe i ogrodnicze itd.); 3) najwyżej jedną piątą czasu zajmują różnego typu zajęcia dydaktyczne, realizowane według wybranego programu wychowania przedszkolnego; 4) pozostały czas dwie piąte czasu nauczyciel może dowolnie zagospodarować (w tej puli czasu mieszczą się jednak czynności opiekuńcze, samoobsługowe, organizacyjne i inne). Zadaniem nauczycieli jest prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowanie tych obserwacji. Z początkiem roku poprzedzającego rozpoczęcie przez dziecko nauki w klasie I szkoły podstawowej należy przeprowadzić analizę gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna). Celem takiej analizy jest zgromadzenie informacji, które mogą pomóc: 1) rodzicom w poznaniu stanu gotowości swojego dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej, aby mogli je w osiąganiu tej gotowości, odpowiednio do potrzeb, wspomagać; 2) nauczycielowi przedszkola przy opracowaniu indywidualnego programu wspomagania i korygowania rozwoju dziecka, który będzie realizowany w roku poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej; 3) pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznej, do której zostanie skierowane dziecko, w razie potrzeby pogłębionej diagnozy związanej ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. W wielu obszarach wychowania przedszkolnego występują treści edukacji zdrowotnej. Ze względu na dobro dzieci, należy zadbać o kształtowanie ich świadomości zdrowotnej oraz nawyków dbania o własne zdrowie w codziennych sytuacjach w przedszkolu i w domu, współpracując w tym zakresie z rodzicami. W trosce o jednolite oddziaływanie wychowawcze nauczyciele: 1) systematycznie informują rodziców o zadaniach wychowawczych i kształcących realizowanych w przedszkolu; zapoznają rodziców z podstawą programową wychowania przedszkolnego i włączają ich do kształtowania u dziecka określonych tam wiadomości i umiejętności; 2) informują rodziców o sukcesach i kłopotach ich dzieci, a także włączają ich do wspierania osiągnięć rozwojowych dzieci i łagodzenia trudności, na jakie natrafiają; 3) zachęcają rodziców do współdecydowania w sprawach przedszkola, np. wspólnie organizują wydarzenia, w których biorą udział dzieci.

13 W celu właściwego przygotowania dzieci do podjęcia nauki w szkole podstawowej, nauczyciele powinni znać podstawę programową kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych w zakresie I etapu edukacyjnego, a zwłaszcza klasy I szkoły podstawowej. Podstawa określa bardzo szczegółowo cele i obszary kształcenia. Przedszkole skupia się zatem na: wychowaniu, czyli opiece i podejściu wychowawczym, dbaniu o samodzielność, samoobsługę i dobre funkcjonowanie w grupie, trosce o zdrowie i sprawność fizyczną, wprowadzaniu w świat wartości moralnych i estetycznych; wspieraniu, czyli wychodzeniu naprzeciw potrzebom rozwojowym dzieci, motywowaniu ich do działania i nagradzaniu wszelkich przejawów twórczości, inwencji i aktywności; edukacji, czyli przyzwyczajaniu do systematycznej pracy z książką i innymi materiałami edukacyjnymi i plastycznymi, odpowiednim poziomie zadań, wspomaganiu w rozwijaniu uzdolnień, budowaniu wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym oraz zabawie, czyli najważniejszej metodzie pracy z małym dzieckiem, która powinna zawierać w sobie treści wychowawcze, edukacyjne i wspierające; zabawie, która uczy kompetencji społecznych, pomaga w adaptacji i integracji grupy, przygotowuje do życia w społeczeństwie i kształtuje odporność emocjonalną. Nauczyciel, dokonując wyboru programu i materiałów pomocniczych do zajęć, powinien mieć pewność, że zrealizuje wszystkie cele i pomoże dzieciom osiągnąć gotowość szkolną. * Wyciąg z podstawy programowej wychowania przedszkolnego 2. Program wychowania przedszkolnego Program wychowania przedszkolnego to podstawa w pracy każdego nauczyciela zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 21 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników. Jest on dopuszczany do użytku przez dyrektora placówki na wniosek nauczyciela lub nauczycieli. Nauczyciele mogą też opracowywać programy samodzielnie lub we współpracy z innymi nauczycielami (tzw. programy autorskie). Program powinien być dostosowany do potrzeb i możliwości dzieci, dla których jest przeznaczony, oraz stanowić opis sposobu realizacji celów kształcenia i zadań ustalonych w podstawie programowej i zawierać: szczegółowe cele kształcenia i wychowania, treści zgodne z treściami nauczania zawartymi w podstawie programowej, sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem indywidualizacji, metody przeprowadzania analizy gotowości szkolnej dziecka. 13

14 II. Założenia teoretyczne programu Dziecko w swoim żywiole i ich realizacja w materiałach dla dziecka i nauczyciela

15 1. Założenia teoretyczne Przedszkole powinno wspierać rodziców w sprawowaniu opieki nad dziećmi i stymulować ich rozwój oraz przygotowywać do osiągnięcia gotowości szkolnej. Jest to długotrwały proces, którego nie należy utożsamiać tylko i wyłącznie z rocznym pobytem dziecka w najstarszej wiekowo grupie. Dobre przygotowanie do szkoły, a co za tym idzie do życia w rodzinie, społeczeństwie i funkcjonowania w świecie to okres dłuższy niż jeden rok, to wszystkie doświadczenia i umiejętności dziecka, zwłaszcza te, które były rozwijane podczas jego pobytu w przedszkolu od najmłodszej grupy. Przygotowanie do szkoły zaczyna się bowiem od momentu przestąpienia progu przedszkola. To tutaj dziecko opanowuje i doskonali czynności samoobsługowe, uczy się samodzielności i doskonali sprawność ruchową, wchodzi w relacje z innymi i uczy się zachowań w kontaktach społecznych, zdobywa wiedzę i doświadczenie oraz umacnia się emocjonalnie. A wszystko to dzięki umiejętnemu splataniu zabawy z nauką tak, by łagodnie przygotować dzieci do edukacji typowo szkolnej. Program Dziecko w swoim żywiole został opracowany z myślą o przygotowywaniu dzieci do szkoły, zaczynając od najmłodszej grupy przedszkolnej. W wypadku tej grupy najważniejszy jest proces adaptacji, od którego zaczyna się kształtowanie nastawienia do przedszkola, oraz dobra współpraca z rodzicami w celu ujednolicenia oddziaływań wychowawczych. Program zawiera praktyczne wskazówki w tym zakresie tak, by proces ten był łagodny i przyjemny dla dziecka i jego opiekunów. W warstwie merytorycznej program zakłada wszechstronny i harmonijny rozwój dziecka, dbając cały czas o jego rozwój społeczny, ruchowy, poznawczy i emocjonalny. Skupia się jednak w odniesieniu do każdej grupy wiekowej na konkretnych, najważniejszych dla niej umiejętnościach: trzylatki czynności samoobsługowe, samodzielność czterolatki kontakty społeczne, rozwój poznawczy pięciolatki rozwój poznawczy, rozwój emocjonalny sześciolatki trening umiejętności potrzebnych do osiągnięcia gotowości szkolnej. Program stawia dziecko w centrum zainteresowania, dostosowuje treści do jego potrzeb i możliwości. Indywidualizm przejawia się tu w stwarzaniu warunków dla inicjatywy i samodzielnych doświadczeń, podążaniu za dzieckiem, uwzględnianiu jego potrzeb i reagowaniu na nie, a w konsekwencji na stopniowaniu trudności. Postrzegany jest zarówno jako wspomaganie szczególnych uzdolnień, wspieranie dziecka pracującego szybciej, wyróżniającego się, jak i wspomaganie dzieci z deficytami, pracujących wolniej, ze specjalistyczną opieką włącznie (np. pedagoga, psychologa, logopedy). Czas spędzony w przedszkolu jest bowiem najlepszą okazją do profilaktyki, zapobiegania nieprawidłowościom i wyrównywania szans edukacyjnych. W przedszkolu bardzo ważna jest również integracja różnorodnych zajęć i aktywności, dzięki czemu są aktywizowane: rozwój fizyczny, motoryczny, psychiczny i społeczno-emocjonalny oraz procesy poznawcze dzieci. Najszybciej, najbardziej efektywnie i niejako intuicyjnie dziecko rozwija się podczas uczestniczenia w różnego rodza- 15

16 ju zabawach z rówieśnikami, np. ruchowych, tropiących, konstrukcyjnych, tematycznych, badawczych, teatralnych i specjalnie aranżowanych zabawach dydaktycznych. Dzięki zabawom odnajduje swoje miejsce w grupie, uczy się reguł i zasad współpracy oraz buduje swój system wartości. Nie można też pominąć zajęć ruchowych, muzycznych i twórczości plastyczno-technicznej dziecka. Istotna jest różnorodność proponowanych form aktywności podczas zajęć i naprzemienność ćwiczonych umiejętności, by uniknąć nudy i zmotywować dzieci do działania, bo dzięki samodzielnym działaniom najlepiej poznają i rozumieją siebie i świat. Dzięki działaniu i doświadczaniu są też bardziej samodzielne, skore do podejmowania wysiłków, bo widzą efekty własnej pracy. Program Dziecko w swoim żywiole wpisuje się w koncepcję zasad pracy pedagogicznej (Klim-Klimaszewska 2005), realizując zasady: zaspokajania potrzeb (fizycznych, psychicznych i społecznych), aktywności (rozbudzanie naturalnej potrzeby dzieci), indywidualizacji (otoczenie troską każdego dziecka, metody dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka, stopniowanie trudności), organizowania życia społecznego (wychowanie w grupie i przez grupę, normy i ich przestrzeganie, współpraca), integracji (łączenie rozwoju fizycznego i psychicznego, łączenie treści z różnych dziedzin wychowania, łączenie wychowania i kształcenia). W programie i materiałach na nim opartych zaleca się wykorzystywanie form organizacyjnych i metod, które pobudzają do działania, ze zwróceniem szczególnej uwagi na zajęcia i zabawy dowolne wyzwalające własną inicjatywę dziecka, wzmacniające ciekawość poznawczą i inspirujące do dalszych poszukiwań. Literatura: Klim-Klimaszewska A., Pedagogika przedszkolna, Warszawa

17 2. Żywioły w przedszkolu Czas spędzony w przedszkolu to początek wielkiej podróży przez świat, kolebka wszelkich przyszłych pasji i zainteresowań, pierwsza kolekcja wspaniałych doświadczeń. Dziecko w wieku przedszkolnym ma w sobie naturalną dziecięcą ciekawość otaczającego je świata. Interesuje je zwłaszcza najbliższe otoczenie, wszystko, czego może dotknąć, zbadać, doświadczyć wszelkimi dostępnymi zmysłami. Stąd najlepszym pomysłem na zagospodarowanie jego czasu w przedszkolu jest dostarczanie możliwie najbardziej różnorodnych bodźców, które stymulowałyby dziecięcą ciekawość i rodziły potrzebę wnikliwszego poznania. Najważniejszy wydaje się tu bezpośredni kontakt z przedmiotem, samodzielna aktywność dziecka, możliwość dokonywania prób i obserwowania efektów własnych działań. Poznanie siebie i otaczającego świata przez działanie, tworzenie i odczuwanie to jedyna droga, by sięgnąć do rzeczywistego potencjału tkwiącego w dziecku. Początki czasem bywają trudne. Nie wiadomo, od czego zacząć, a odpowiedź jest prosta od siebie. Własna osoba i jej najbliższe otoczenie to coś, czego dziecko doświadcza na co dzień, najbardziej oswojony wycinek rzeczywistości. Ja jako jednostka, jej możliwości, potrzeby, umiejętności, zainteresowania oraz Ja w relacjach z drugim człowiekiem, rodziną i przedszkolną społecznością to punkt wyjścia. W tym kręgu mieści się również kultura, której człowiek jest twórcą, uczestnikiem i obserwatorem, zwyczaje, tradycje, bezpieczeństwo, uczucia, emocje, wartości, pasje i marzenia. Wychodząc poza Ja, dziecko podąża w kierunku kolejnych drogowskazów: ziemia, ogień, woda i powietrze. Są to żywioły, najbardziej uniwersalne, powszechne i niepodważalne elementy rzeczywistości. Doświadcza ich każdy, bez nich nie dzieje się nic. Ziemia to gleba, którą można rozgnieść w dłoni, spulchnić grabiami i zwilżyć wodą. W niej można zasiać nasiona, umieścić cebulki kwiatów czy też obserwować sposób poruszania się dżdżownicy. Ziemia to również planeta pokryta zbiornikami wodnymi i kontynentami oraz wszystko to, co się na niej znajduje: rośliny, zwierzęta, góry, pustynie, miasta i wsie, polne drogi i asfaltowe ulice, naturalne jaskinie i kopalnie, rzeźba i architektura. To skarby: węgiel, sól, glina i kreda oraz prehistoria zachowana w skamieniałościach. Woda to wszelkie naturalne zbiorniki: morza, rzeki, stawy i jeziora. To również deszcz i pojedyncze krople spływające po szybie, grad, śnieg i mgła. Woda jest w organizmach, zwierzętach i roślinach. Paruje i zamarza. Służy do picia, gotowania, pływania, mycia i malowania. W niej można rozpuścić sól i cukier, można wymieszać ją z farbą, można sprawdzić, czy pływa po niej drewniana łódka, czy przenika ją światło, co się dzieje z makaronem zanużonym we wrzątku, jak powstaje tęcza, a jak mgła, czy rośliny mogą żyć bez wody, jak powstają bańki mydlane i jak się robi filtr do uzdatniania wody. Można też zbadać, w co szybciej wsiąknie, w piasek, żwir czy ziemię, co się stanie, gdy wsypiemy do niej kawę, a co gdy piasek. Jak zachowa się w wodzie olej, a jak sok malinowy Ogień to światło i ciepło, to kominek, ognisko i grill, ale też pożar, zniszczenie i ciężka praca strażaka. Ogień to Słońce i gwiazdy, temperatura w sali i za oknem, ciepłe kraje, wesoła zabawa, żar uczuć, blask świec, światełka na choince i ciepłe życzenia. To ciasteczka pieczone w piekarniku i zupa na obiad. Nie można też pominąć tematu bezpie- 17

18 18 czeństwa, a zwłaszcza niebezpiecznych przedmiotów wokół nas, którymi można się oparzyć lub skaleczyć. To żywioł niebezpieczny, jeśli bezpiecznie nie oswoimy z nim dzieci. Najwięcej niebezpieczeństw wynika bowiem z ich ciekawości i niewiedzy. Powietrze to wiatraki na wietrze, energia, delikatna bryza, zefir, huragan, sztorm i burza, liście tańczące jesienią i babie lato, ptaki, chmury płynące po niebie, balony i samoloty. Powietrze to siła podmuchu wiatru obserwowana na uginających się konarach drzew i siła dmuchnięcia dziecka próbującego utrzymać w górze delikatne piórko. To odkurzacz zasysający podartą kartkę, suszarka wprawiająca w ruch kawałek bibułki, tańczący balon, z którego właśnie uchodzi powietrze. To również problematyka zanieczyszczenia środowiska, fabryki i spaliny, szara warstwa po zewnętrznej stronie szyb okiennych i niemiły zapach. W końcu też to, co przyjemne woń perfum i olejków aromatycznych, ulotne marzenia, odległa, nieznana przyszłość i tajemnica. Żywioły w przedszkolu kojarzą się z nimi pojęcia: eksperymenty, doświadczenia, badania, działania, poszukiwanie, odkrywanie. Nie da się pokazać żywiołów bez aktywizacji dzieci, ale to właśnie może być sposób na zapanowanie nad żądną wrażeń grupą małych odkrywców i na skierowanie na właściwe tory potrzeby działania tak, aby czas spędzony w przedszkolu okazał się niezapomnianą przygodą i przyniósł rezultaty w postaci młodych, kreatywnych i pełnych pasji ludzi. Nic tak nie pobudza wyobraźni jak zagadka, którą trzeba rozwiązać, nic tak nie motywuje, jak świadomość dokonania odkrycia, a jeśli przy okazji wiąże się to z ciekawą zabawą dostosowaną do możliwości, umiejętności i potrzeb dzieci tym większy sukces i satysfakcja. Podstawą zajęć, dla których punktem wyjścia i celem poznania są żywioły, jest metoda aktywnego działania na konkretach, bezpośrednie doświadczenia i obserwacja. W tym celu już na początku roku trzeba wygospodarować w sali miejsce na kącik badawczy związany z obecnie omawianym żywiołem. Tam staną pojemniki z ziemią i piaskiem, kamienie, muszle, bursztyny i inne skarby znalezione w ogródku lub przywiezione z wakacji. Tam też za pomocą lupy będzie można obserwować kryształki soli, badać budowę liścia, hodować rośliny, obserwować przyrost korzeni, porównywać pojemność naczyń, sprawdzać, co pływa, a co tonie czy też badać właściwości magnesu. Eksperymentowanie i odkrywanie to ciekawy sposób spędzania czasu. Rozwija i pobudza wyobraźnię, kształtuje zmysł przewidywania i kojarzenia przyczyny ze skutkiem. Wyostrza oko obserwatora. Niejednokrotnie uczy systematyczności, dokładności i wnikliwości. Wymaga umiejętności skupienia uwagi. A przy tym w ogóle nie jest to trudne i pracochłonne, jeśli dysponuje się czytelną instrukcją. Zwykle nie potrzeba ani skomplikowanych urządzeń, ani materiałów. Wszystko do przeprowadzenia doświadczeń można znaleźć w najbliższym otoczeniu. Potrzebna jest tylko chęć i zaangażowanie nauczyciela, bo dzieci do eksperymentowania nie trzeba przekonywać. Bez eksperymentów nie da się opanować żywiołów. Jest to podstawowe założenie codziennych działań. Nie poprzestajemy na pokazaniu dzieciom planszy dydaktycznej z warzywami, ale dajemy kawałki warzyw do spróbowania, sprawdzamy, jak wyglądają pestki i jaką grubość ma skórka, badamy, co wyrośnie z korzenia, gdy go przekroimy, liczymy, ile marchewek potrzeba, aby zrobić szklankę soku, robimy sałatkę. Nie ograniczamy się do omówienia

19 kolejnych etapów produkcji chleba, ale wyrabiamy ciasto z mąki, obserwujemy działanie drożdży i sprawdzamy, co się stało z ciastem po wyjęciu z piekarnika. Nie tylko pokazujemy dzieciom przykłady materiałów, w których można rzeźbić, ale dajemy dzieciom do ręki plastelinę, masę solną, glinę, masę papierową, mokry piach, śnieg, ciasto z mąki. Nie rozprawiamy o wielości smaków i bogactwie kuchni świata, ale pozwalamy dzieciom przygotować kanapkę, zrobić sałatkę, spróbować kminku i majeranku, powąchać cynamon i ziele angielskie. Tego typu bezpośrednie badanie otaczającej rzeczywistości przynosi największe i wymierne efekty. Przede wszystkim daje pełny i bogaty obraz rzeczywistości oraz budzi ciekawość i zainteresowanie, których nie da się osiągnąć bez zaangażowania wszystkich zmysłów. Na twórczy i rozwijający charakter działań podejmowanych w przedszkolu może mieć wpływ również zagospodarowanie kącika plastycznego oraz propozycje zabaw plastycznych. Plastyka świetnie wpisuje się w rytm pracy z żywiołami. Omawiając zagadnienia z nimi związane, dajemy dzieciom możliwość lepienia, rysowania na piasku, malowania na kamieniach, układania kompozycji z nasion i ziaren, stemplowania naturalnymi produktami, rysowania węglem i kredą, malowania różnymi rodzajami farb, mieszania barw i rozpryskiwania, rysowania świecą, malowania piórkiem, gąbką, patykiem, nitką, palcami, rozdzierania i gniecenia papieru, budowania ogromnych konstrukcji z pudełek, projektowania ze ścinków materiałów, włóczki, tasiemek i koronek. Te plastyczne propozycje to nic innego jak eksperymentowanie z tworzywem, badanie i tworzenie, doskonała realizacja koncepcji żywiołów w przedszkolu. Podróżując przez żywioły, przybliżamy następujące zagadnienia kluczowe: Ziemia globus jako model planety Ziemi, podstawowe elementy na globusie: oceany, kontynenty, bieguny Ziemia jako miejsce, gdzie żyje człowiek, zwierzęta i rośliny, elementy Ziemi na powierzchni i pod powierzchnią, naturalne i stworzone przez człowieka (jaskinie, tunele i korytarze kopane przez zwierzęta, kopalnie) skały i minerały ziemi, obserwacje w kąciku badawczym ze skarbami ziemi: kamienie, kamienie szlachetne, bursztyny, węgiel, sól (solne kryształy z solanki), glina, piasek, żwir, skały doznania dotykowe (faktura, kształt), ćwiczenia pamięci dotykowej sposoby podróżowania po ziemi i środki transportu lądowego owoce występujące w naszym klimacie w okresie jesieni, zapachy i smaki, własne doznania i preferencje dzieci w tym zakresie, ciekawość poznawania nowych smaków i przełamywanie niekorzystnych schematów żywieniowych części roślin kwiatów i drzew różne rodzaje domów, podobieństwa i różnice (architektura wiejska, miejska, współczesna, zabytkowa) proste działania proekologiczne w gospodarstwie domowym i rozumienie potrzeby ich stosowania (segregacja odpadów) dziecko jako odbiorca i twórca dzieł sztuki 19

20 Ogień różne sposoby ogrzewania mieszkań i domów (piece, kominki, kaloryfery) badanie właściwości węgla rysunkowego źródła ognia (zapalniczka, zapałka, ognisko, kominek, piec, błyskawica, iskra, promień słoneczny) źródła ciepła (ognisko, grill, kominek, kuchenka gazowa lub indukcyjna, kaloryfer) termometr (pomiary temperatury) znaczenie ognia, ciepła, światła dla człowieka, zwierząt i roślin zasady bezpieczeństwa w kontakcie z ogniem, ciepłem oraz przewidywanie skutków nieprawidłowego zachowania ciepło jako nastrój, ciepło bliskich, ciepłe uczucia, miłość, troska o innych iluminacje świetlne i gorące nastroje, emocje związane ze świętami obserwacje nieba w dzień i w nocy poznanie pojęć: przestrzeń kosmiczna, gwiazda, planeta, wzbogacanie wiedzy i rozbudzanie zainteresowania kosmosem eksperymenty i badanie śniegu zamarzanie, topnienie, rozpuszczanie przedmioty codziennego użytku znajdujące się w kuchni sposoby przyrządzania potraw: gotowanie w wodzie, gotowanie na parze, smażenie, grillowanie określanie smaków różnych przypraw urządzenia elektroniczne zimowe wieczory w świetle lampki (czytanie, teatr cieni) Woda znaczenie wody jako podstawowego składnika niezbędnego dla każdej formy życia badanie właściwości wody różnymi zmysłami: zapach, przejrzystość, smak, temperatura, określanie odczuć przez dzieci zabawy i eksperymenty, np. barwienie kwiatów, otrzymywanie chmury, roztapianie lodu, sprawdzanie, co pływa, co tonie obieg wody w przyrodzie rozumienie konieczności dbania o czystość wody, oszczędnego gospodarowania jej zasobami barwy podstawowe i pochodne dźwięki związane ze środowiskiem wodnym i wodą oraz ich wpływ na odczuwany nastrój higiena w życiu człowieka zbiorniki wodne: morze, jezioro, rzeka i zamieszkujące je zwierzęta środki transportu wodnego odpływanie w świat marzeń 20

21 Powietrze znaczenie powietrza dla życia większości organizmów określanie ruchu, temperatury i zapachu powietrza eksperymenty z powietrzem, wyjaśnianie obserwowanych zjawisk, próby rozwiązywania problemów (związki przyczynowo-skutkowe, logiczne myślenie) wygląd i dźwięk wybranych instrumentów muzycznych dętych, słuchanie utworów muzyki poważnej i instrumentalnej zjawiska atmosferyczne związane z wiatrem, słownictwo określające rodzaje i siłę wiatru doświadczenia badające siłę wiatru (wiatraczki, wstążki, kukiełka wiatru, wiatrak do obserwacji siły wiatru, wskaźnik na rurce w celu obserwacji kierunku wiatru) możliwości wykorzystania siły wiatru, prądów powietrznych: wiatraki (młyny, źródło prądu), żaglówki, lotnie, szybowce wykorzystujące prądy powietrzne zwierzęta latające owady i ptaki powietrzne pojazdy wznoszenie się na coraz wyższe szczeble własnych możliwości Kolekcja przedszkolaka to seria materiałów dydaktycznych, w których dominującą rolę odgrywa aktywność dzieci powodowana ciekawością i potrzebą poznania otaczającej rzeczywistości. To pakiety oparte na koncepcji podróży przez tak bliskie dzieciom żywioły. W Kolekcji przedszkolaka funkcjonują one jak parasol rozłożony nad porami roku: ziemia nad jesienią, ogień nad zimą, woda nad wiosną, a powietrze nad latem, czyli stanowią układ najbliższy każdemu nauczycielowi. Seria zakłada samodzielne działania na konkretach, eksperymentowanie, badanie, wielozmysłowe poznanie najbliższego środowiska dziecka i stopniowe poszerzanie pola obserwacji. Jej celem jest budowanie zainteresowania światem, budzenie pasji, stymulowanie dziecięcej ciekawości, motywowanie do poszukiwań i eksperymentów, kształtowanie postawy szacunku wobec przyrody i człowieka, której jest on częścią, budowanie świadomości ekologicznej oraz zakorzenienie w świecie wartości i kultury. Kolekcja przedszkolaka to pakiety dla dwóch grup przedszkolnych: 3- i 4-latków, przy czym są one tak przygotowane, że z powodzeniem można je wykorzystywać w grupach mieszanych. Oba pakiety dla dzieci obejmują: Karty pracy zawierające ćwiczenia sprzężone ze szkicami zajęć, będące podsumowaniem działania na konkretach, dzięki którym nauczyciel może sprawdzić stopień zrozumienia przez dziecko materiału; Pomoce przedszkolaka, gdzie znajdują się sylwety i inne pomoce do codziennych zajęć; książeczki z Bajem i Bajeczką przydatne do kontaktów z rodzicami. Pakiet dla 4-latków zawiera też Teczkę małego artysty z propozycjami prac plastyczno-technicznych. 21

22 22 Nauczyciel otrzymuje do dyspozycji plany pracy, zapisy do dziennika i dokładne opisy zajęć głównych, zawierające informacje dotyczące możliwych do przeprowadzenia eksperymentów i doświadczeń związanych z żywiołami. Ponadto ma do dyspozycji ciekawe i przydatne publikacje: Wybór zabaw (wspólny dla obu grup wiekowych), Instrukcje do Teczki małego artysty (dla nauczycieli czterolatków), Wybór tekstów literackich oraz CD z muzyką (osobne dla każdej grupy wiekowej). Nauczyciel dysponuje zatem wachlarzem pomocy wspierających go w podróży po żywiołach, który pozwala na oswojenie tego, co tylko z pozoru wydaje się trudne, a tak naprawdę jest tylko nowym spojrzeniem na otaczającą nas rzeczywistość przez pryzmat tego, co w naturze najpowszechniejsze, czyli czterech żywiołów.

23 III. Etapy osiągania celów edukacyjnych zawartych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz przykładowe sposoby ich realizacji

24 Podstawa programowa 1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych 1.1. Obdarza uwagą dzieci i dorosłych, aby zrozumieć to, co mówią i czego oczekują; grzecznie zwraca się do innych w domu, w przedszkolu, na ulicy 2,5 3-latki 4-latki 5 6-latki nauka stosowania zwrotów grzecznościowych w konkretnych sytuacjach (naśladowanie zachowań innych, tzw. nauka przez modelowanie) uprzejme zwracanie się do innych (budowanie właściwej atmosfery w grupie, zabawy z maskotkami lub pacynkami) kształtowanie nawyku kierowania wzroku na osobę, która mówi, słuchania wypowiedzi innych reagowanie na proste polecenia i sygnały (np. podejście do nauczyciela, ustawienie się w pary, w kole) nauka odczytywania emocji wyrażanych przez niewerbalne środki wyrazu (obserwacja wdrażanie do używania zwrotów grzecznościowych w codziennych sytuacjach w domu, przedszkolu (scenki sytuacyjne, codzienne rytuały powitania, pożegnania) doskonalenie umiejętności łączenia zwrotów grzecznościowych z odpowiednimi gestami przyjmowanie prawidłowej postawy ciała i tonu głosu podczas rozmów z osobą dorosłą wdrażanie do kultury prowadzenia rozmowy z przestrzeganiem zasady słuchania, kiedy mówi ktoś inny nazywanie uczuć oraz emocji na podstawie mimiki, gestów i ekspresji ciała (obserwacja zachowania innych, scenki dramowe, wykorzystanie plansz dydaktycznych, buziek mimicznych, literatury) stosowanie kulturalnych zachowań w domu, przedszkolu, w miejscach publicznych, na ulicy (np. spotkanie znanej osoby, wejście do innej grupy) uświadomienie znaczenia kultury bycia w życiu codziennym, w tym świadomości, że dzięki stosowaniu form grzecznościowych i kulturalnemu zachowaniu można łagodzić konflikty, naprawić błędy, stwarzać miłą atmosferę wdrażanie do stosowania właściwych wzorców komunikacji międzyludzkiej: właściwa postawa ciała, patrzenie na rozmówcę, gesty świadczące o podążaniu za tokiem rozmowy, nieprzerywanie wypowiedzi innych doskonalenie umiejętności wyrażania emocji oraz dostrzegania, odczytywania oraz nazywania stanów emocjonalnych innych osób na podstawie mimiki, gestów, ekspresji ciała oraz wskazywanie właściwych sposobów reagowania na nie; rozwiązywanie problemów metodami aktywizującymi ( burza mózgów, promyczkowe uszeregowanie) 24

25 1.2. Przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (stara się współdziałać w zabawach i sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych nauczyciela, innych dzieci, dobieranie buziek mimicznych do sytuacji) kształtowanie umiejętności wspólnej zabawy (korzystanie ze wspólnych zabawek, kącików zainteresowań, zabawy tematyczne, konstrukcyjne) prowadzenie rozmów na temat zgodności w zabawie na podstawie konkretnych sytuacji oraz przykładów z literatury (stymulacja pozytywna, pokazywanie właściwych wzorców postępowania, korygowanie niewłaściwych zachowań) stworzenie kodeksu zachowania ilustrowanego obrazkami łączenie emocji z kolorem (wybieranie apaszek odpowiadających kolorom radości, złości, strachu) dostrzeganie stanów emocjonalnych najbliższych (omawianie scenek sytuacyjnych) rozumienie i zapamiętywanie prostych poleceń i instrukcji słownych oraz realizowanie zgodnie z nimi zadań (polecenia w kartach pracy, instrukcje dotyczące czynności samoobsługowych) doskonalenie umiejętności wspólnej zabawy i zgodnego korzystania z zabawek (zespołowe zabawy tematyczne z pełnieniem określonych ról i zabawy konstrukcyjne) kształtowanie umiejętności współdziałania w zespole w celu wykonania zadania (sałatka, praca plastyczna) uświadamianie, że wszyscy w grupie mają takie same prawa, potrzeby i obowiązki opracowanie graficznej prezentacji kodeksu dobrego przedszkolaka z regułami i zasadami zachowania w grupie próba wyrażania stanów emocjonalnych przez różne formy ekspresji (łączenie z barwą, swobodna ekspresja ruchowa) dokonywanie coraz bardziej świadomych ocen postępowania własnego i innych z zastosowaniem adekwatnych określeń (omawianie literatury, przykładów z życia codziennego) oraz ponoszenie konsekwencji uświadomienie, że Ziemia jest miejscem dla każdego człowieka i wszyscy mają prawo do życia, szacunku, wyrażania własnego zdania budzenie odpowiedzialności za własne słowa i czyny przez analizę postępowania własnego i innych rozumienie bardziej złożonych poleceń i instrukcji słownych oraz wykonywanie zgodnie z nimi zadań (ćwiczenia w kartach pracy, prace plastyczno-techniczne według wzoru) dążenie do osiągnięcia wspólnego celu przez planowanie, realizowanie zabaw, zadań i przedsięwzięć (projekty, uroczystości, przeglądy), odczuwanie współodpowiedzialności za przebieg i efekt końcowy wypracowanie wzorców zdrowej rywalizacji podczas quizów, konkursów, zawodów sportowych, olimpiad wdrażanie do wzajemnego respektowania praw i obowiązków poszerzenie kodeksu dobrego przedszkolaka o zapisy dotyczące poszanowania środowiska przyrodniczego i społecznego opracowanie grupowego systemu motywacyjnego (system żetonowy określona liczba zdobytych punktów sumuje się do znaczącej nagrody) 25

26 1.3. W miarę samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych i próbuje przewidywać skutki swoich zachowań (np. kulturalne jedzenie, wspólna zabawa, podanie ręki na zgodę) inicjowanie działań skłaniających do współdziałania z innymi (stemplowanie dłońmi wspólnego drzewa, zabawy integracyjne w kole ze śpiewem, z pokazywaniem) zachęcanie do pomagania dorosłym (uczestniczenie w sprzątaniu, przygotowywaniu dekoracji) kształtowanie umiejętności informowania opiekunów o własnych potrzebach i problemach doskonalenie umiejętności proszenia o pomoc w konkretnych sytuacjach włączanie dziecka do podejmowania prostych obowiązków i pełnienia określonych ról (jednodniowe dyżury, okazjonalna pomoc nauczycielowi) dostrzeganie skutków własnego postępowania, próby przewidywania konsekwencji zachowań w konkretnych sytuacjach (np. wylałem wodę trzeba zetrzeć) próba dokonywania ocen zachowania własnego i innych w konkretnych sytuacjach na podstawie analizy utworów literackich i przez odgrywanie scenek sytuacyjnych przyzwyczajanie dzieci do wypowiadania się po kolei według ustalonych zasad i czekania na swoją kolej (zabawy typu rundka, eksperymenty) włączanie się w działania osób dorosłych (prace porządkowe, przygotowania do świąt) doskonalenie umiejętności czytelnej werbalizacji swoich uczuć i potrzeb nabieranie skuteczności w realizacji zadań (co chcę zrobić, jak mam to zrobić scenki sytuacyjne, historyjki obrazkowe) ponoszenie konsekwencji własnych zachowań i szukanie rozwiązań w relacjach społecznych (pogniotłem pracę koleżanki trzeba przeprosić i przynieść nową kartkę) rozumienie, że swoim niewłaściwym zachowaniem można sprawić innym przykrość szukanie właściwych sposobów postępowania (sytuacje z życia, przykłady z literatury, scenki sytuacyjne) rozbudzanie świadomości społecznej pozwalającej oceniać zachowania własne i innych, wskazywać prawidłowe wzorce zachowania (literatura dziecięca, metody aktywizujące: drama, burza mózgów ) wdrażanie do przestrzegania reguł w grach planszowych (konstruowanie gier, rozgrywanie ich) poznanie innych kodeksów regulujących zasady zachowania (kodeks rycerski, ekologa) aktywne włączenie się w działania dorosłych w środowisku przedszkolnym, domowym i lokalnym (akcje charytatywne, przyjmowanie gości, poczęstunki) czytelne informowanie opiekunów o własnych potrzebach i trudnościach; znajdowanie skutecznych rozwiązań (metody aktywizujące: symulacje, drama, planowanie przyszłości) skuteczne funkcjonowanie w grupie rówieśniczej, budowanie prawidłowych relacji doskonalenie umiejętności rozwiązywania problemów w relacjach społecznych; wskazywanie sposobów łagodzenia konfliktów (scenki sytuacyjne, burza mózgów ) wypełnianie obowiązków w przedszkolu, w domu bez konieczności przypominania (pełnienie tygodniowych dyżurów z oceną i samooceną, obowiązki domowe) stwarzanie sytuacji sprzyjających doskonaleniu skuteczności i śmiałości w prezentowaniu umiejętności na forum grupy, przed rodzicami, na imprezach zewnętrznych (prezentacje, formy teatralne, przeglądy) 26