Kształcenie twórczej aktywności w zakresie działalności plastycznej dziecka w wieku przedszkolnym

Transkrypt

1 Twórcza aktywność dziecka Kształcenie twórczej aktywności w zakresie działalności plastycznej dziecka w wieku przedszkolnym mgr Renata Kmiecik nauczyciel Przedszkola Miejskiego nr 1 Kubusia Puchatka w Mielcu Świat zmienia się z nieprawdopodobną szybkością. Zmieniają się warunki życia współczesnego człowieka. Szybki postęp techniki powoduje, iż zaczyna kształtować się nowy model człowieka, który w coraz większym stopniu powinien być w pełni odpowiedzialny za swoje własne życie. Ta odpowiedzialność wymusza ukształtowanie dwóch podstawowych dyspozycji: wyobraźni i aktywności twórczej. Aby umożliwić rozwój ludzi w społeczeństwie, które samo znajduje się w rozwoju i aby pogłębić ich uczestnictwo we wspólnym życiu, trzeba kształtować nie tylko istoty ludzkie, ile osobowości, wolne i zindywidualizowane, posiadające inicjatywę, zdolne do działań twórczych i odpowiedzialnych. Należy nauczyć każdego, by stał się samym sobą, był za siebie odpowiedzialny, będąc równocześnie odpowiedzialnym za przemiany i postęp innych ludzi i spraw wokół siebie, aby przejawiał swoje uzdolnienia, rozwijał siły aktywności, myśli, miał poczucie spraw konkretnych i chęć poszukiwań.. 1 Wiek przedszkolny stanowi odpowiedni moment i daję szansę kształcenia twórczej postawy, upodobań i nawyków estetycznych oraz przekonania o ich wiodącej roli i ważnym miejscu wśród innych spraw i dziecięcych przeżyć. Dziecko stopniowo w miarę swego rozwoju, staje się istotą zdolną opanowywać gwałtowne emocje oraz afekty i przeżywać uczucia wyższe. Instynktowne uczucia estetyczne, wrażliwość ujawniają się w twórczej postawie dziecka wobec rzeczywistości. Dzieje się to wtedy, kiedy samo tworzy własne rysunki, kiedy maluje lub lepi i formuje, tworzy własne opowiadania. W myśl pedagogiki formowania osobowości przez ekspresję twórczą należy dołożyć wszelkich starań, umożliwiających dziecku jego rozwój poprzez wyzwalanie, kierowanie i rozwijanie jego naturalnej potrzeby działania, jaką jest właśnie aktywność twórcza. Aktywność dziecka należy do sfery rozwoju i jest całkowicie zwrócona w kierunku budowania siebie. 1 R. Gloton, C. Clero, Twórcza aktywność dziecka, WSiP, Warszawa 1988, s

2 CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 2/2005 Dziecko przejawia aktywność twórczą, jeśli: podejmuje działania z własnej inicjatywy i wewnętrznej motywacji; realizuje zamierzone cele za pomocą samodzielnie dobranych środków i metod; samo kieruje swoja działalnością; samodzielnie ocenia wyniki swojej pracy; z dużą wrażliwością i krytycyzmem dostrzega i ocenia różne problemy. W rozwoju osobowości dziecka podstawowe znaczenie ma wiek przedszkolny. W tym okresie dziecko doznaje pierwszych przeżyć emocjonalnych, gromadzi swoje pierwsze spostrzeżenia i doświadczenia. W dużym stopniu odbywa się to poprzez wychowanie plastyczne, którego głównym celem jest zapoczątkowanie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju możliwości twórczych dziecka, przygotowanie do twórczego opartego na pięknie działania w życiu społecznym. Wychowanie plastyczne jest często traktowane jako margines w całokształcie wychowania przedszkolnego i szkolnego. Zajęcia plastyczne uważa się za miłe, ale niezbyt ważne uzupełnienie rzeczywiście poważnych zajęć. Tymczasem wielu teoretyków i praktyków nauczania twierdzi, że wychowanie estetyczne może stać się wręcz podstawą kształcenia. Podstawowymi zadaniami wychowania plastycznego w przedszkolu są: rozwijanie swobody w posługiwaniu się linią i plamą, kształtem i barwą na płaszczyźnie i w przestrzeni- w różnych technikach plastycznych; uwrażliwienie dziecka na zjawiska otaczającej rzeczywistości na światło, barwę, bryłę, linię; fakturę, ruch i przestrzeń, zapoczątkowanie pierwszych kontaktów pięknem przyrody i sztuki. Zadania wychowania plastycznego systematycznie rozwiązywane w warunkach przedszkolnych spełniają wielorakie funkcje, np. kształtowanie postawy i inwencji twórczej dziecka; rozwijanie różnych form myślenia i postrzegania; pobudzanie i pogłębianie uczuć i doznań; rozwijanie zdolności emocjonalnego przezywania wartości estetycznych; kształtowanie harmonijnie rozwiniętej osobowości; przestrzeganie zasad i norm współżycia w zespołowej działalności plastycznej; kształtowanie indywidualnych zainteresowań dorobkiem kulturalnym swego narodu i ludzkości; wdrażanie do codziennego stosowania zasad estetyki w swym otoczeniu. 143

3 Renata Kmiecik Kształcenie twórczej aktywności... Wychowanie plastyczne spełnia również funkcję terapeutyczną. Przez organizowanie różnych form aktywności dziecka i rozwijanie oraz kształtowanie jego różnych umiejętności, uczy wiary we własne siły, we własne możliwości twórcze. Tym sposobem przywraca i utrwala równowagę psychiczną dziecka, pobudza do swobodnego wyrażania własnych myśli i przeżyć wyzwalania napięć i bodźców wewnętrznych, których dziecko nie byłoby w stanie opowiedzieć słowami. Daje mu zadowolenie i radość płynące z wiary we własne możliwości twórcze oraz uczy współistnienia w zespole ludzkim. Każde przedszkole i oddział przedszkolny powinien udostępnić dziecku wytwory z różnych dziedzin plastyki. Mogą to być obrazki, ilustracje w książkach, kukiełki, przeźrocza, zabawki i gry stolikowe, scenografie teatru kukiełkowego, opowiadania, bajki, inscenizacje. Te wszystkie bodźce o charakterze poznawczym przyczyniają się do rozwijania działalności plastycznej, która jest powszechną potrzebą dzieci i stwarza szerokie pole dla własnej ekspresji i realizacji swoich możliwości twórczych.. W celu uzyskania jak najlepszych wyników w twórczości dziecka należy przestrzegać następujących zasad: 1. zajęcia powinny odbywać się w atmosferze życzliwości, zachęty i spokoju; 2. każde dziecko winno pracować swobodnie, bez żadnego przymusu i ingerencji nauczycielki; 3. nauczycielka na początku i w trakcie zajęć powinna inspirować twórczość dzieci różnymi środkami (materiał i narzędzia, opowiadania i baśnie, piosenki i wiersze itp.); 4. dziecko powinno mieć możliwość zakończenia swej twórczej pracy (nie należy nagle przerywać zajęć plastycznych). Wytwory plastyczne dzieci to najbardziej typowa forma ekspresji dziecka od najmłodszych lat, na podstawie której można zbadać wiek psychiczny i rozwojowy. Takie badania przeprowadził między innymi S. Szuman, analizując wytwory plastyczne dzieci. Wiek przedszkolny otwiera szerokie pole działania dla zintegrowania oddziaływania przez sztukę na osobowość dziecka oraz przez recepcję rozmaitych rodzajów twórczości artystycznej. Ekspresja dziecka to nie tylko wyrażanie przez nie uczuć i emocji indywidualnych, lecz także komunikowanie się z innymi ludźmi,, odtwarzanie stosunków międzyludzkich. Do tego służy sztuka, literatura, film, widowiska teatralne, utwory muzyczne, ilustracje. Dobierając treść i formę utworów literackich czy widowisk teatralnych, nauczyciel powinien kierować się jedynie aktualnym poziomem dojrzałości psychofizycznej dziecka oraz tym, jaki cel wychowawczy możemy osiągnąć za pośrednictwem kontaktu dziecka z wytworami i dziełami sztuki. Bardzo ważne jest podsuwanie dzieciom utworów, które budzą wątpliwości, niejasności, prowokują do pytań, utworów, które ukazują bohaterów dobrych i złych. Nauczyciel powinien dbać o to, by utwory i filmy były tak dobrane, aby ich bohaterzy byli bliscy doświadczeniom dziecka, by dziecko mogło się z nimi identyfikować to wzmacnia ich przeżycia. 144

4 CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 2/2005 Utwory powinny mieć optymistyczne zakończenia, w przeciwnym wypadku utwór może wywołać lęk, agresję, czy też stany nerwicowe. Planując zajęcia plastyczno techniczne, nauczyciel powinien pamiętać, iż nie mogą one być oderwane od codziennego toku pracy, od treści programowych. Metody i techniki plastyczne, stosowane podczas zajęć muszą być różnorodne, a pomoce do zajęć atrakcyjne i estetyczne. Same zajęcia, muszą mieć formę zabawy. Aby takie zajęcia były owocne, musi być wytworzona odpowiednia motywacja do podjęcia zadania przez dziecko. Dlatego też aktywność dziecka traktowana jest jako działanie ukierunkowane przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. W procesie kierowania rozwojem działalności plastyczno konstrukcyjnej dzieci w przedszkolu stosuje się dwie główne metody. Polegają one na stworzeniu warunków do samodzielnych doświadczeń dzieci, budzeniu ich aktywności, potrzeby działania i eksperymentowania oraz wyrażania swoich przeżyć. Pierwsza to metoda swobodnej ekspresji połączona z wykonywaniem przez dzieci prac na dowolny temat. Jest ona wyrazem najbardziej osobistych przeżyć dziecka pozostawiając w jego psychice trwalszy ślad. Drugą jest metoda zadań inspirujących, koncentrując ekspresję twórczą dziecka na tematyce proponowanej przez nauczycielkę. Zajęcia prowadzone tą metodą mobilizują aktywność dziecka i oddziaływają na motywację, umożliwiając włączenie w ich działalność nowych treści. Stwarza to nowe pole dla ich inwencji, wpływa stymulująco na twórczość. Metodę zadań stosuje się dopiero wobec dzieci powyżej 5 lat, a w grupach młodszych tylko sporadycznie, ponieważ u dzieci 3-4 letnich w rozwoju możliwości twórczych, główną rolę odgrywają podejmowane przez nie samodzielne próby. Ważną rolę w kierowaniu rozwojem działalności plastycznej dzieci spełnia ocena wytworów przeprowadzona przez nauczycielkę, bądź indywidualnie lub z całą grupą. Taka ocena powinna mieć charakter pedagogiczny wyrażając aprobatę, być zachętą do dalszych wysiłków, zwłaszcza w przypadku dzieci mniej uzdolnionych. Powinno się zwrócić uwagę nie na efekt pracy dziecka, a na stopień zaangażowania, ponieważ dziecko czerpie satysfakcję z faktu tworzenia, a nie efektu. Rozwijanie twórczości plastycznej w dużej mierze zależy od dobrej znajomości dziecka, jego potrzeb, uzdolnień i zainteresowań oraz rzetelnej wiedzy nauczycielki. Praca nauczycielki w placówce wychowania przedszkolnego polega na różnorodnych działaniach: a) zorganizowaniu kącika plastycznego i zgromadzeniu w nim różnorodnych materiałów, przyborów potrzebnych do prowadzenia zajęć w sali i na powietrzu; b) stworzeniu warunków sprzyjających rozwijaniu spontanicznej ekspresji dziecka poprzez: o swobodę w wyborze materiału potrzebnego do zrealizowania tematu zajęcia; 145

5 Renata Kmiecik Kształcenie twórczej aktywności... o swobodę w doborze kolegów, z którymi dziecko będzie współpracowało; o swobodę w doborze miejsca pracy (przy sztalugach, przy stołach, w ogrodzie); o swobodę w doborze tematu; c) dziecku należy przeznaczyć dowolny czas na przemyślenie tematu zajęcia, a także przedłużyć czas zakończenia pracy. Gwałtowne przerywanie zajęć tłumi twórcze myślenie dziecka i jego zaangażowanie; d) w czasie trwania zajęć nauczycielka powinna pomagać dziecku w sposób pobudzający, ale nie ukierunkowujący i systematycznie pracować nad tym, by nie narzucać dziecku własnej wizji. Nauczyciel powinien sprzyjać rozwojowi spontanicznej działalności dzieci przez umiejętne kierowanie ich spostrzeganiem np. podczas wycieczek, spacerów. Nie należy jednak nadmiernie ingerować przez zakazy i nakazy, gdyż w tej sytuacji aktywność może być zahamowana. Tworzymy wtedy dziecko bierne. Aktywność spontaniczna twórcza umożliwia dziecku każdorazowo odkrywanie, uzbraja je w cierpliwość, wyzwala motywację do działania. Każde dziecko obdarzone jest niezliczonymi możliwościami, które dopiero w interakcji ze złożonymi wpływami otaczającego środowiska kształtują istotę bogatą w motywację do działania. Aby uruchomić twórczą aktywność dziecka należy pozwolić mu na spontaniczność, gdyż sprzyja to podejmowaniu ryzyka, sprzyja samokrytycyzmowi, łatwości ekspresji. Do tego celu służy odpowiedni klimat, a więc urządzenie sali estetyczne i funkcjonalne, odpowiednio dobrane i urozmaicane techniki plastyczne stosowane w zajęciach, odpowiedni dobór zabawek i pomocy dydaktycznych kącików zainteresowań. Ukształtowanie postawy twórczej może nastąpić tylko wtedy, gdy każde dziecko znajdzie już w przedszkolu warunki sprzyjające wyzwalaniu swobodnej ekspresji, a w tym ekspresji plastycznej. 146

6 CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 2/2005 Literatura: 1. Dorance S., Zajęcia twórcze w przedszkolu, Wydawnictwo Cyklady, Warszawa Gloton R., Clero C., Twórcza aktywność dziecka, WSiP, Warszawa Kwiatkowska M., Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP, Warszawa Szuman S., O sztuce i wychowaniu estetycznym, PZWS, Warszawa