ZAGROŻENIA TOKSYCZNE. dr inż. Leszek Łukasik grudzień 2013

Transkrypt

1 ZAGROŻENIA TOKSYCZNE dr inż. Leszek Łukasik grudzień 2013

2 BEZPIECZEŃSTWO CHEMICZNE (1) Metodyka działań dotycząca zasad bezpiecznego postępowania z chemikaliami obejmuje: wskazanie chemikaliów, które ze względu na swoje właściwości stwarzają tak duże zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia człowieka oraz dla środowiska, że należy je uznać za niebezpieczne; rodzaje zagrożeń stwarzanych przez te produkty, a także ich wykaz zawierający informację o tych zagrożeniach; ustalenie metod badań i kryteriów oceny ich wyników uprawniających do takiego zaklasyfikowania, 2

3 TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA (1) DEFINICJE Toksyczne (szkodliwe) substancje chemiczne są to substancje stałe, ciekłe lub gazowe powodujące szkodliwe efekty w organizmach żywych. Mogą być wchłaniane (przedostawać się) do organizmu drogą oddechową, przez skórę, błony śluzowe i drogą pokarmową, chociaż ta ostatnia w praktyce toksykologii przemysłowej jest rzadko spotykana. Skutki narażenia na szkodliwe substancje chemiczne mogą być miejscowe i układowe. Mogą one działać w sposób ostry, podostry i przewlekły. 3

4 TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA (2) DEFINICJE Wyróżnia się także odległe następstwa ekspozycji na substancje szkodliwe definiowane jako procesy patologiczne rozwijające się w eksponowanym organizmie po dłuższym, niekiedy wieloletnim okresie utajenia lub dopiero w następnych pokoleniach. Zmiany te, o różnym charakterze, często przyjmują postać przerostu nowotworowego (działanie rakotwórcze czyli kancerogenne). W ostatnich dziesięcioleciach szczególną uwagę poświęcono szkodliwemu działaniu substancji chemicznych na funkcje rozrodcze mężczyzn i kobiet (działanie gonadotoksyczne), a także na rozwój płodu i powstawanie deformacji oraz odstępstw od jego normalnej budowy (działanie kancerogenne i teratogenne). 4

5 TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA (3) DEFINICJE STOSOWANE W ROZPORZĄDZENIU WE 1272/2008 (CLP) Działanie toksyczne na narządy docelowe (narażenie jednorazowe i powtarzane) Organ docelowy to organ, w którym substancja lub mieszanina jest odkładana i powoduje niepożądane skutki. Działanie na narządy docelowe może dotyczyć jednego lub większej liczby narządów jednocześnie. Ważniejsze narządy docelowe to skóra, wątroba, płuca, układ nerwowy i nerki. Zagrożenie spowodowane aspiracją Aspiracja oznacza przedostanie się substancji bądź mieszaniny ciekłej albo stałej przez jamę ustną lub nosową lub pośrednio (na drodze wymiotów) do tchawicy i dolnych dróg oddechowych (zachłyśniecie, zadławienie). Toksyczność spowodowana aspiracją obejmuje poważne skutki ostre, takie jak chemiczne zapalenie płuc, różne stopnie uszkodzenia płuc, a nawet śmierć.

6 TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA (4) DEFINICJE Dawka jest to ilość substancji chemicznej wchłonięta do organizmu określoną drogą, warunkująca brak lub wystąpienie określonych efektów biologicznych (objawów), wyrażonych odsetkiem organizmów reagujących na tę dawkę. Dawkę wyraża się zazwyczaj w jednostkach wagowych na jednostkę masy ciała (najczęściej w mg/kg) lub na jednostkę powierzchni ciała; niekiedy dodatkowo określa się czas działania (np. na dobę). Zatem, możliwość wystąpienia efektu działania toksycznego zależy od wielkości dawki. 6

7 TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA (5) DEFINICJE W zależności od skutków wywoływanych przez substancje toksyczne rozróżnia się następujące rodzaje dawek: dawka nieskuteczna ilość substancji chemicznej nie działająca na zwierzęta doświadczalne (organizmy testowe), mniejsza od dawki progowej i wyznaczana po jej ustaleniu; dawka progowa najmniejsza ilość substancji chemicznej, która po wprowadzeniu do organizmu wywołuje określony efekt biologiczny lub kliniczny u 5% zwierząt doświadczalnych (organizmów testowych); ED 50 - dawka skuteczna medialna statystycznie obliczona dawka substancji wywołująca określony skutek u 50% zwierząt doświadczalnych (organizmów testowych) danej populacji w określonych warunkach; 7

8 TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA (6) DEFINICJE LD dawka śmiertelna bezwzględna najmniejsza ilość substancji powodująca śmierć 100% zwierząt doświadczalnych (organizmów testowych). LD 50 - dawka śmiertelna medialna ilość substancji, która podana zwierzętom doświadczalnym doustnie lub na skórę powoduje śmierć połowy zwierząt w badanej grupie. Wynik podaje się w jednostkach wagowych substancji na jednostkowy ciężar organizmu (mg/kg), określając gatunek zwierząt, jakie zostały użyte do doświadczeń oraz informacje o drodze podania substancji. LC 50 - stężenie śmiertelne medialne ustala się na podstawie stężenia substancji (mg/l lub mg/m 3 ), która podana zwierzętom doświadczalnym inhalacyjnie przez zadany czas (w godzinach) powoduje śmierć połowy zwierząt w badanej grupie. Wynik podaje się w (mg/m 3 / n h). 8

9 TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA (9) PRZYKŁAD KLASYFIKACJI SUBSTANCJI I MIESZANIN wg DAWEK Klasa toksyczności LD 50 doustnie szczur LD 50 na skórę szczur lub królik LC 50 inhalacyjnie szczur LC 50 inhalacyjnie szczur mg/kg mg/kg mg/l/4h mg/l/4h bardzo toksyczne powyżej 25 powyżej 50 powyżej 0,25 powyżej 0,5 toksyczne ,25 1 0,5 2 szkodliwe

10 TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA (7) DEFINICJE Zatrucie to zespół objawów chorobowych wywołanych działaniem substancji toksycznej na organizm. Ze względu na dynamikę jego przebiegu oraz mechanizm działania substancji toksycznej na organizm, zatrucia można podzielić na: ostre - proces chorobowy wywołany przez substancję toksyczną wchłoniętą do organizmu w dawce jednorazowej, charakteryzujący się na ogół dużą dynamiką objawów klinicznych; podostre - szkodliwe zmiany w organizmie występujące w sposób mniej gwałtowny po podaniu jednorazowej lub kilkakrotnej dawki; przewlekłe - proces chorobowy powstający w warunkach długotrwałego narażenia na substancję toksyczną. Przebieg zatruć zawodowych ma przeważnie charakter przewlekły. Również charakter przewlekły mają zatrucia spowodowane substancjami toksycznymi zanieczyszczającymi środowisko życia człowieka, występującymi w niskich stężeniach. 10

11 TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA (8) PODSUMOWANIE Reakcja organizmu na substancje toksyczne zależy od ich właściwości fizyko-chemicznych, drogi wchłaniania, wielkości dawki i okresu narażenia. Zależy jednak także od takich cech organizmu jak płeć, wiek, ogólny stan zdrowia i odżywianie oraz od stanu układów: endokrynologicznego, immunologicznego i genetycznego. Zależy też od takich czynników zewnętrznych, jak temperatura i wilgotność powietrza. Toksyczne działanie substancji chemicznych zwłaszcza główne jego efekty w zależności od wielkości dawki ocenia się zarówno na podstawie wyników badań eksperymentalnych na zwierzętach, jak i badań epidemiologicznych populacji ludzi narażonych w środowisku pracy bądź życia. Celem prowadzenia oceny toksykologicznej substancji chemicznych jest ustalenie bezpiecznych warunków ich produkcji, dystrybucji i stosowania,. Uwaga! Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/63/UE z 22/09/2010 w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych drastycznie ograniczyła zakres badań eksperymentalnych na zwierzętach. 11

12 CZYNNIKI STWARZAJĄCE ZAGROŻENIE W ŚRODOWISKU PRACY NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIA CHEMICZNYCH I PYŁOWYCH CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA W ŚRODOWISKU PRACY (1) Rozporządzenie MPiPS z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy Najwyższe Dopuszczalne Stężenie (NDS) wartość średnia ważona stężenia (mg/m 3 ), którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8 h dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

13 NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIA CHEMICZNYCH I PYŁOWYCH CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA W ŚRODOWISKU PRACY (2) Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe (NDSCh) wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 min i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 h. Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Pułapowe (Progowe) (NDSP) wartość stężenia, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie. 13

14 BEZPIECZEŃSTWO CHEMICZNE (2) Rozpoczęty w drugiej połowie XX wieku lawinowy rozwój produkcji, globalizacja wymiany handlowej i rosnące zużycie chemikaliów wymusiły konieczność opracowania skutecznego systemu wzmożonej kontroli nad nimi. W Unii Europejskiej wynikiem tych działań było uchwalenie przez Parlament Europejski Rozporządzenia* ) (WE) 1907/2006 (REACH). Bezpośrednią przyczyną jego powstania była potrzeba unowocześnienia systemu bezpieczeństwa chemicznego Unii Europejskiej po wstąpieniu do niej nowych państw (w tym Polski), a zwłaszcza zaktualizowanie danych o ilości i rodzajach produkowanych i stosowanych chemikaliów, ich właściwościach i stwarzanych przez nie zagrożeniach. * ) Regulation odpowiednik polskiej Ustawy 14

15 Rozporządzenie (WE) Nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów Obowiązuje od 1 czerwca 2007 r. REACH Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of CHemicals

16 SUBSTANCJE I ICH MIESZANINY KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI LUB MIESZANINY (1) Powszechnie przyjęta i skuteczna metoda dostarczania informacji dotyczących substancji i mieszanin integralna część systemu w ramach rozporządzenia REACH. Karta charakterystyki stanowi zbiór informacji o niebezpiecznych właściwościach substancji lub mieszaniny oraz zasadach i zaleceniach ich bezpiecznego stosowania. Przede wszystkim dla użytkowników prowadzących działalność zawodową w celu umożliwienia im podjęcia w miejscu pracy środków niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia człowieka i środowiska. 16

17 SUBSTANCJE I ICH MIESZANINY KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI LUB MIESZANINY (2) 1. Identyfikacja substancji/mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa 2. Identyfikacja zagrożeń 3. Skład/informacja o składnikach 4. Środki pierwszej pomocy 5. Postępowanie w przypadku pożaru 6. Środki podejmowane w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska 7. Postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowanie 8. Kontrola narażenia i środki ochrony indywidualnej 9. Właściwości fizyczne i chemiczne 10. Stabilność i reaktywność 11. Informacje toksykologiczne 12. Informacje ekologiczne 13. Unieszkodliwianie odpadów 14. Informacje dotyczące transportu 15. Informacje dotyczące przepisów prawnych 16. Inne informacje

18 CLP Classification, Labeling and Packaging of Substances and Mixtures Rozporządzenie (WE) Nr 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Wdrożenie przyjętego przez ONZ w 2002 r. Globalnie Zharmonizowanego Systemu Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (Globally Harmonized System of Classification and Labeling of Chemicals). Członkowie ONZ (w tym UE) zobowiązali do jego wdrożenia do 2008 r Obowiązuje od 20 stycznia 2009 r.

19 CLP (2) KLASYFIKACJA ZAGROŻEŃ KLASY I KATEGORIE DEFINICJE Substancja lub mieszanina spełniająca kryteria dot. zagrożeń wynikających z właściwości fizycznych, zagrożeń dla zdrowia lub środowiska określone w Rozp. WE nr 1272/2008 (CLP) jest substancją lub mieszaniną stwarzającą zagrożenie i powinna zostać zaklasyfikowana wg klas zagrożenia przewidzianych w tym załączniku. Klasa zagrożenia oznacza charakter zagrożenia wynikający z właściwości fizycznych, zagrożenia dla zdrowia ludzkiego lub dla środowiska; Kategoria zagrożenia oznacza podział kryteriów w każdej klasie zagrożeń określających stopień zagrożenia; 19

20 CLP (3) KLASYFIKACJA ZAGROŻEŃ KLASY ZAGROŻENIA Klasy zagrożeń fizycznych: 1) materiały wybuchowe, 2) gazy łatwopalne, 3) wyroby aerozolowe łatwopalne, 4) gazy utleniające, 5) gazy pod ciśnieniem, 6) substancje ciekłe łatwopalne, 7) substancje stałe łatwopalne, 8) substancje i mieszaniny samoreaktywne, 9) substancje ciekłe piroforyczne, 10) substancje stałe piroforyczne, 11) substancje i mieszaniny samonagrzewające się, 12) substancje i mieszaniny, które w zetknięciu z wodą uwalniają gazy łatwopalne, 13) substancje ciekłe utleniające, 14) substancje stale utleniające, 15) nadtlenki organiczne, 16) substancje powodujące korozję metali. 20

21 CLP (4) KLASYFIKACJA ZAGROŻEŃ KLASY ZAGROŻENIA Klasy zagrożeń dla zdrowia: 1) toksyczność ostra, 2) działanie żrące/drażniące na skórę, 3) poważne uszkodzenie oczu/działanie drażniące na oczy, 4) działanie uczulające na drogi oddechowe lub skórę, 5) działanie mutagenne na komórki rozrodcze, 6) rakotwórczość, 7) działanie szkodliwe na rozrodczość, 8) działanie toksyczne na narządy docelowe narażenie jednorazowe, 9) działanie toksyczne na narządy docelowe powtarzane narażenie, 10) zagrożenia spowodowane aspiracją. Klasy zagrożenia dla środowiska: stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego. Dodatkowa unijna klasa zagrożeń: stwarzające zagrożenie dla warstwy ozonowej. 21

22 22

23 23

24 CLP (6) OZNAKOWANIE HASŁA OSTRZEGAWCZE Hasło ostrzegawcze oznacza wyraz wskazujący na stopień zagrożenia, w celu ostrzeżenia czytającego o potencjalnym zagrożeniu; wyróżnia się następujące dwa poziomy: niebezpieczeństwo (Danger) oznacza hasło ostrzegawcze wskazujące na bardziej poważne kategorie zagrożeń; uwaga (Warning) oznacza hasło ostrzegawcze wskazujące na kategorie zagrożeń niższego stopnia.

25 CLP (7) ZWROTY OKREŚLAJĄCE ZAGROŻENIE (H) Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia H oznaczenia na etykietach substancji chemicznych i mieszanin określają zagrożenia oraz charakter i nasilenie zagrożeń stwarzanych przez substancję lub mieszaninę. Kod zagrożenia to litera H i cyfra określająca rodzaj zagrożenia 1??????????? 2 zagrożenie fizyczne, 3 zagrożenie dla zdrowia, 4 zagrożenie dla środowiska, oraz dwie cyfry odpowiadające kolejnemu numerowi zagrożenia. W rozporządzeniu CLP zostały one uzupełnione o dodatkowe zwroty wyrażeń R (zwroty ryzyka) z systemu DSD/DPD jako wyrażeń EUH + Przykład. Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia dla zdrowia H331 H360F Działa toksycznie w następstwie wdychania. Może działać szkodliwie na płodność. 25

26 CLP (8) ZWROTY WSKAZUJĄCE ŚRODKI OSTROŻNOŚCI (P) Zwroty informujące o zalecanych środkach ostrożności służących zapobieganiu lub zminimalizowaniu szkodliwych skutków dla zdrowia ludzkiego lub dla środowiska wynikających z zagrożeń stwarzanych przez substancję lub mieszaninę chemiczną. Kod informacji to litera P i cyfra określająca rodzaj środka ostrożności: 1 ogólny, 2 zapobieganie, 3 reagowanie, 4 przechowywanie, 5 usuwanie. Następne dwie cyfry odpowiadają kolejnemu numerowi środka ostrożności. Przykład. Zwroty wskazujące środki ostrożności reagowanie P320 Pilnie zastosować określone leczenie (patrz na etykiecie). 26

27 CLP (9) KLASYFIKACJA, HASŁA OSTRZEGAWCZE, ZWROTY WSKAZUJĄCE RODZAJ ZAGROŻENIA (przykłady) Klasyfikacja Materiał wybuchowy niestabilny Wyrób aerozolowy łatwopalny kat. 2 Rakotwórczy kat. 1A Piktogram GHS Hasło ostrzegawcze Niebezpieczeństwo Uwaga Niebezpieczeństwo Zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia H200 Materiał wybuchowy niestabilny H223 Łatwopalny aerozol H350 Może powodować raka (podać drogę narażenia, jeżeli definitywnie udowodniono, że inna droga nie powoduje zagrożenia) 27

28 REACH (1) DEFINICJE CHEMIKALIÓW Przedmiotem rozporządzenia REACH są chemikalia określone jako substancje, mieszaniny (preparaty) oraz (w mniejszym stopniu) wyroby. substancje: oznaczają pierwiastki chemiczne lub ich związki w stanie, w jakim występują w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego, z wszelkimi dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwałości oraz wszelkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu, wyłączając rozpuszczalniki, które można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji; mieszaniny (preparaty): oznaczają mieszaniny lub roztwory składające się z dwóch lub większej liczby substancji; wyroby: oznaczają przedmioty, które podczas produkcji otrzymują określony kształt, powierzchnię, konstrukcję lub wygląd zewnętrzny, co decyduje o ich funkcji w stopniu większym niż ich skład chemiczny; 28

29 REACH (2) CEL, ZAKRES i SPOSÓB DZIAŁANIA Celem rozporządzenia jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia i środowiska, a także swobodnego obrotu substancjami na rynku Wspólnoty Europejskiej. Przepisy dotyczące substancji i ich mieszanin (preparatów). Przepisy te stosuje się do produkcji, wprowadzania do obrotu i stosowania tych substancji w ich postaci własnej, jako składników mieszaniny lub w wyrobach oraz do wprowadzania do obrotu preparatów (mieszanin). W celu zarządzania i w pewnych przypadkach realizacji technicznych, naukowych i administracyjnych aspektów rozporządzenia REACH oraz spójności tych aspektów na poziomie WE ustanawia się Europejską Agencję Chemikaliów* ). * ) z siedzibą w Helsinkach; w Polsce, powołano urząd Inspektora do spraw Substancji Chemicznych 29

30 REACH (3) PROCEDURY REJESTRACJA Substancje w ich postaci własnej, jako składniki mieszanin lub w wyrobach nie mogą być produkowane w UE ani wprowadzane do obrotu, jeżeli nie zostały zarejestrowane zgodnie z odpowiednimi przepisami REACH, jeżeli jest to wymagane. OCENA Substancje wprowadzane do obrotu są poddawane ocenie ryzyka zarówno przez przemysł, jak i przez urzędy krajów członkowskich UE. UDZIELANIE ZEZWOLEŃ Wprowadzenie do obrotu lub stosowanie niektórych substancji wymaga zezwolenia, udzielanego przez Komisję UE. Procedurze zezwoleń podlegają substancje zaklasyfikowane jako rakotwórcze, mutagenne lub działające szkodliwie na rozrodczość (CMR) lub też określone jako trwałe, zdolne do bioakumulacji i toksyczne (PBT) albo bardzo trwałe i mające bardzo dużą zdolność do bioakumulacji (vpvb). OGRANICZENIA PRODUKCJI, OBROTU i STOSOWANIA Niektóre niebezpieczne substancje i mieszaniny podlegać będą ograniczeniom produkcji, stosowania i/lub obrotu zgodnie z REACH. 30

31 REACH (4) SYSTEMY KLASYFIKACJI Klasyfikację substancji chemicznych i ich mieszanin (preparatów) dla potrzeb REACH przeprowadza się na podstawie następujących właściwości bądź stwarzanych zagrożeń: właściwości fizykochemicznych; zagrożeń dla zdrowia, w tym: - toksyczności; - skutków specyficznych dla zdrowie człowieka; skutków działania na środowisko (działania ekotoksycznego). Do klasyfikacji substancji i ich mieszanin w ramach REACH zastosowano dwa systemy, początkowo DPD/ DSD, a następnie i docelowo CLP 31

32 SYSTEMY KLASYFIKACJI (5) DEFINICJE Substancje niebezpieczne i mieszaniny niebezpieczne to SNiMN zaklasyfikowane co najmniej do jednej z kategorii niebezpieczeństwa wymienionych w dyrektywach 67/548/EWG (DSD) i 1999/45/WE (DPD) oraz w Ustawie z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach. Dyrektywy te wykorzystano w pierwszym etapie (do stycznia 2009 r.) realizacji przepisów rozporządzenia REACH jako podstawę do klasyfikacji, pakowania i znakowania objętych nim chemikaliów substancji i mieszanin chemicznych. 32

33 DSD Dangerous Substances Directive (67/548/EWG) Dyrektywa w sprawie klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych DPD Dangerous Preparations Directive (1999/45/WE) Dyrektywa w sprawie klasyfikacji, pakowania i etykietowania preparatów (mieszanin) niebezpiecznych UWAGA! Przepisy zawarte w wymienionych dyrektywach obowiązują od 20 stycznia 2010 r. do 1 czerwca 2015 r. wyłącznie dla mieszanin w zakresie nie uregulowanym przez Rozporządzenie (WE) Nr 1272/2008 (CLP), a zawartym w Ustawie z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach.

34 SUBSTANCJE NIEBEZPIECZNE I ICH MIESZANINY KLASYFIKACJA KATEGORIE NIEBEZPIECZEŃSTWA Substancje i Mieszaniny zaklasyfikowane co najmniej do jednej z kategorii: 1) substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych, 2) substancje i preparaty o właściwościach utleniających, 3) substancje i preparaty skrajnie łatwopalne, 4) substancje i preparaty wysoce łatwopalne, 5) substancje i preparaty łatwopalne, 6) substancje i preparaty bardzo toksyczne, 7) substancje i preparaty toksyczne, 8) substancje i preparaty szkodliwe, 9) substancje i preparaty żrące, 10) substancje i preparaty drażniące, 11) substancje i preparaty uczulające, 12) substancje i preparaty rakotwórcze, 13) substancje i preparaty mutagenne, 14) substancje i preparaty działające szkodliwie na rozrodczość, 15) substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska. 34

35 SUBSTANCJE I MIESZANINY NIEBEZPIECZNE OZNAKOWANIE ZNAKI OSTRZEGAWCZE, SYMBOLE ZAGROŻENIA I NAPISY OKREŚLAJĄCE ZNACZENIE ZNAKU OSTRZEGAWCZEGO wg DSD / DPD wybuchowy wysoce łatwo skrajnie łatwo utleniający bardzo toksyczny palny palny toksyczny szkodliwy żrący drażniący niebezpieczny dla środowiska 35

36 SUBSTANCJE I mieszaniny NIEBEZPIECZNE OZNAKOWANIE ZWROTY OKREŚLAJĄCE RODZAJ ZAGROŻENIA R (PRZYKŁADY) R10 Substancja łatwopalna R16 Wybucha po zmieszaniu z substancjami utleniającymi R21 Działa szkodliwie w przypadku kontaktu ze skórą R22 Działa szkodliwie w przypadku spożycia R23 Działa toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową ZWROTY OKREŚLAJĄCE WARUNKI BEZPIECZNEGO STOSOWANIA S (np) S16 Nie przechowywać w pobliżu źródeł ognia - nie palić tytoniu S20 Nie spożywać posiłków i napojów podczas stosowania substancji S23 Nie wdychać gazu/dymu/pary/aerozolu/ (rodzaj określa producent) S25 Unikać zanieczyszczenia oczu 36

37 SUBSTANCJE I ICH MIESZANINY OPAKOWANIA (1) Opakowania substancji i mieszanin wprowadzanych do obrotu, a stwarzających zagrożenia, powinny: mieć konstrukcję uniemożliwiającą wydostanie się zawartości z opakowania w sposób przypadkowy; wymóg ten nie ma zastosowania, jeżeli wymagane są szczególne techniczne środki bezpieczeństwa, być wykonane z materiałów odpornych na niszczące działanie ich zawartości i uniemożliwiających tworzenie się substancji niebezpiecznych w wyniku chemicznego oddziaływania zawartości na materiał opakowania, powinny zachowywać szczelność w warunkach działających na opakowanie obciążeń i napięć w trakcie jego normalnej eksploatacji, 37

38 SUBSTANCJE I ICH MIESZANINY OPAKOWANIA (1 c.d). w przypadku opakowań z zamknięciami wielokrotnego użytku, gwarantować zachowanie ich szczelności podczas wielokrotnego otwierania i zamykania w warunkach normalnej eksploatacji; w przypadku opakowań, które zawierają mieszaniny niebezpieczne przeznaczone do sprzedaży dla konsumentów, nie mogą one mieć: kształtu lub dekoracji graficznej, które mogą przyciągać uwagę i ciekawość dzieci lub wprowadzać konsumentów w błąd, wyglądu lub oznaczenia stosowanego dla środków spożywczych lub pasz, leków lub kosmetyków. 38

39 SUBSTANCJE I MIESZANINY OPAKOWANIA (2) Opakowania niektórych substancji lub mieszanin niebezpiecznych oferowane lub sprzedawane konsumentom wyposaża się, niezależnie od pojemności opakowania, w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci lub wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie dla niedowidzących lub niewidomych. Spełnienie przez opakowania transportowe wymagań określonych w przepisach o transporcie towarów niebezpiecznych jest równoznaczne ze spełnieniem wymagań dotyczących opakowań substancji i mieszanin stwarzających zagrożenie. 39