Private asset & Wealth management Nowe instrumenty i us ugi finansowe

Transkrypt

1 Redakcja naukowa Katarzyna Gabryelczyk Private asset & Wealth management Nowe instrumenty i us ugi finansowe F I N A N S E

2 Private asset & Wealth management Nowe instrumenty i us ugi finansowe

3 F I N A N S E Autorzy: Wiktor Adamski 6* Przemys aw Baraƒski 6* Katarzyna Gabryelczyk wst p, 1*, 2*, 4, 8 Micha Kaczmarek 11* Micha Kamiƒski 11* Dorota Krupa 9 Maciej Kurek 1* Agnieszka Maçkowska 12 Magdalena Matuszewska 3* Tomasz Mizio ek 7* Jakub M odzikowski 11* Anna Nowak 3* Marta Nowak 1* Mi osz Oganiaczyk 11* Anna Pacanowska 1* Karol Ruciƒski 5 Miros aw Tomicki 2* Agnieszka Wogórka-Hyczko 10 Jakub Wolniewicz 13 Tomasz Ziajka 11* * wspó autorstwo

4 Redakcja naukowa Katarzyna Gabryelczyk Private asset & Wealth management Nowe instrumenty i us ugi finansowe Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2009

5 Wydawca: Dorota Ostrowska-Furmanek Redakcja merytoryczna: Beata Kurcz Recenzent: prof. dr hab. Irena Pyka Projekt okładki i stron tytułowych: GRAFOS Ilustracja na okładce: Zeliha Vergnes/iStockphoto.com Seria: Finanse Podseria: Rynki finansowe Wydawnictwo C.H. Beck 2009 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: GRAFOS Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN

6 Spis treści Wstęp Część pierwsza Istota private asset & wealth management Wealth management (Katarzyna Gabryelczyk, Maciej Kurek, Marta Nowak, Anna Pacanowska) Istota wealth management Definicja Elementy wealth management Usługi i produkty wealth management Etapy współpracy między klientem i firmą wealth management Wealth management na świecie Wealth management w Polsce Asset management (Katarzyna Gabryelczyk, Mirosław Tomicki) Istota i cechy asset management Etapy współpracy klienta i firmy AM Koszty asset management Koszty po stronie klienta Koszty działalności spółki AM Standardy GIPS Asset management na świecie Asset management w Polsce Podstawy prawne Rynek asset management Porównywalność wyników inwestycyjnych Część druga Instrumenty i narzędzia private asset & wealth management Art banking and funds (Magdalena Matuszewska, Anna Nowak) Istota art banking and funds Art banking na świecie Początki art banking Art banking dziś Art funds na świecie Art banking and funds w Polsce

7 Spis treści 4. Inwestycje w diamenty (Katarzyna Gabryelczyk) Geneza rynku diamentów Cechy charakterystyczne diamentów Inwestycje w diamenty Zalety diamentów jako przedmiotu inwestycji Ryzyko inwestycji w diamenty Rynek diamentów na świecie Inwestycje w diamenty w Polsce Inwestycje w BRIC & Next 11 (Karol Ruciński) Kryteria powstania koncepcji BRIC i Next Koncepcja BRIC Podstawy koncepcji BRIC Cechy krajów BRIC Koncepcja Next Istota Next Zagrożenia Next Polska a koncepcja Next BRIC i Next 11 na świecie BRIC i Next 11 w Polsce SRI & vice funds (Wiktor Adamski, Przemysław Barański) Socially responsible investments (SRI) Istota SRI Światowy rynek funduszy SRI Socially Irresponsible Investing (vice funds) Istota vice funds Porównanie wyników funduszy odpowiedzialnych i nieodpowiedzialnych społecznie Rynek SRI w Polsce Odpowiedzialne społecznie czy aby na pewno? Fundusze surowcowe i towarowe (Tomasz Miziołek) Rynek surowców i towarów Surowce energetyczne Metale szlachetne Metale przemysłowe Towary rolne Czynniki wpływające na ceny surowców i towarów Inwestycje na światowym rynku surowcowym i towarowym Geneza Zalety i wady inwestowania w surowce i towary Indeksy rynków towarowych Inwestycje w akcje firm wydobywczych Fundusze surowcowe i towarowe w Polsce Fundusze krajowe Fundusze zagraniczne Ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe Exchange Traded Funds (Katarzyna Gabryelczyk) Istota ETF Rodzaje ETF Zalety i wady ETF

8 Spis treści 8.4. Porównanie ETF z funduszami indeksowymi Rynek ETF na świecie Perspektywy rozwoju rynku ETF w Polsce Fundusze luksemburskie (Dorota Marzena Krupa) Luksemburg światowe centrum funduszy inwestycyjnych Aspekt prawny i podatkowy funduszy luksemburskich Formy prawne Aspekt podatkowy Rynek funduszy luksemburskich Fundusze luksemburskie w Polsce Death bonds obligacje śmierci (Agnieszka Wogórka-Hyczko) Geneza obligacji śmierci viatical settlements Istota obligacji śmierci Wycena death bonds Zalety i wady death bonds Rynek death bonds na świecie Perspektywy rozwoju rynku obligacji śmierci w Polsce CAT bonds obligacje katastrofalne (Michał Kaczmarek, Michał Kamiński, Jakub Młodzikowski, Miłosz Oganiaczyk, Tomasz Ziajka) Istota cat bonds Mechanizm funkcjonowania rynku cat bonds Triggery Indemnity trigger Parametric trigger Industry loss index Modelled loss trigger (notional portfolio) Porównanie triggerów Rating cat bonds Wady i zalety cat bonds Przykłady emisji cat bonds Emisja zabezpieczająca Mistrzostwa Świata w piłce nożnej Pokrycie ryzyka wystąpienia huraganu poprzez emisję cat bonds Rynek cat bonds na świecie Cat bonds a inwestorzy indywidualni Reverse mortgage odwrócona hipoteka (Agnieszka Maćkowska) Istota reverse mortgage Zalety i wady reverse mortgage Reverse mortgage na świecie Perspektywy rozwoju reverse mortgage w Polsce Krótka sprzedaż (Jakub Wolniewicz) Istota krótkiej sprzedaży Mechanizm działania krótkiej sprzedaży Koszty krótkiej sprzedaży Koszt pożyczki papierów wartościowych Depozyt zabezpieczający Zastosowanie krótkiej sprzedaży Strategie zabezpieczające Strategie arbitrażowe

9 Spis treści Zakończenie Bibliografia Indeks

10 Wstęp W ciągu ostatnich kilkunastu lat światowy rynek finansowy podlegał bardzo wielu przeobrażeniom, które spowodowały jego dynamiczny rozwój, zwiększając jego zasięg ze skali lokalnej do skali międzynarodowej lub wręcz globalnej. Jednym ze zjawisk towarzyszących temu rozwojowi było powstanie i rozpowszechnianie się wielu instrumentów finansowych, które stały się odpowiedzią na rosnące i zmieniające się potrzeby i preferencje inwestorów instytucjonalnych i indywidualnych. Szczególnie istotne zmiany nastąpiły w przypadku oferty skierowanej do inwestorów indywidualnych, którzy korzystając ze sprzyjającej koniunktury na rynku finansowym, bogacili się, gromadząc coraz większą wartość środków pieniężnych oraz innych aktywów finansowych i niefinansowych. Ze względu na złożoność oraz różnorodność instrumentów finansowych oferowanych zamożnym klientom indywidualnym zaczęto je klasyfikować, już nie tylko według segmentów rynku finansowego, na instrumenty rynku pieniężnego, kapitałowego, walutowego czy instrumentów pochodnych, ale według ich charakteru na instrumenty tradycyjne (traditional) i nowoczesne (tzw. alternative). Te pierwsze, oferowane przez różne instytucje finansowe, takie jak banki, fundusze inwestycyjne i emerytalne, zakłady ubezpieczeń czy domy maklerskie, najczęściej skupiają się na klasycznym podejściu do inwestycji finansowych opartym na wzajemnych zależnościach występujących między poziomem ryzyka inwestycyjnego a związaną z nim oczekiwaną stopą zwrotu. Należą do nich zarówno standardowe rodzaje akcji, obligacji czy funduszy inwestycyjnych, jak i instrumenty bardziej złożone, takie jak nowoczesne konstrukcje funduszy inwestycyjnych czy produkty strukturyzowane. Nowoczesne instrumenty finansowe stanowią niejako konkurencję w stosunku do instrumentów 9

11 Wstęp tradycyjnych, koncentrując się na jak najmniejszej z nimi korelacji, różnorodnych strategiach inwestycyjnych, odmiennej charakterystyce oraz nierzadko prestiżu, związanym z ich posiadaniem. Różnorodność możliwości i rozwiązań dotyczących budowania portfeli inwestycyjnych zamożnych inwestorów indywidualnych sprawiła, iż z czasem efektywne nimi zarządzanie stało się na tyle złożone i skomplikowane, że coraz częściej zaczęto powierzać je profesjonalnie przygotowanym do tego doradcom inwestycyjnym. W ten sposób narodziły się usługi zarządzania szeroko pojętym majątkiem finansowym i niefinansowym zamożnych osób fizycznych, które są oferowane przez instytucje finansowe zwane asset management oraz wealth management. Głównym celem niniejszego opracowania jest prezentacja wybranych tradycyjnych i nowych instrumentów i narzędzi finansowych, które oferowane są przede wszystkim zamożnym klientom indywidualnym, korzystającym z usług asset and wealth management. W pracy skupiono się na rozwiązaniach nowoczesnych, oferowanych na globalnym rynku finansowym od kilku lat. Część z nich zdobyła już zaufanie klientów asset and wealth management, dzięki czemu rozwijają się one dynamicznie, również w krajach rozwijających się, takich jak Polska. Inne znajdują się w ofercie instytucji zarządzania aktywami i majątkiem od niedawna i nie są jeszcze dobrze rozpoznane przez majętnych inwestorów indywidualnych, jednakże dzięki swym zaletom zyskują szybko na popularności. W tytule książki celowo zawarto słowo private, jako że skupiamy się na instrumentach oferowanych zamożnym klientom indywidualnym, i pod tym kątem je opisujemy. Należy jednakże zaznaczyć, iż przedstawiane instrumenty i narzędzia mogą być również oferowane inwestorom instytucjonalnym korzystającym z asset and wealth management, a w niektórych przypadkach również inwestorom detalicznym. Książka składa się z trzynastu rozdziałów, które zawarto w dwóch częściach, pozwalających czytelnikowi najpierw poznać istotę zarządzania aktywami finansowymi i niefinansowymi zamożnych osób fizycznych, a następnie zgłębić poszczególne rodzaje instrumentów i narzędzi finansowych wspierających zarządzanie majątkiem. Część pierwsza ma charakter wprowadzający. Rozdział pierwszy prezentuje charakterystykę wealth management, w tym usługi oferowane w jej ramach, do których należy również usługa asset management, dokładniej opisana w rozdziale drugim. W związku z tym należy zwrócić uwagę na dwie kwestie. Pierwsza dotyczy wyodrębnienia istoty asset management w osobnym rozdziale oraz zawarcia słowa asset w tytule książki. Zabieg ten był działaniem świadomym 10

12 Wstęp i zamierzonym. Na całym świecie, w tym również w Polsce asset management może występować: jako odrębny rodzaj usług finansowych oferowanych przez wyspecjalizowane domy maklerskie, co jest sytuacją bardzo częstą wtedy ze względu na wartość aktywów finansowych osób majętnych, będących klientami firm wealth management, oba rodzaje instytucji finansowych, występując najczęściej w ramach jednej grupy kapitałowej, ściśle ze sobą współpracują; lub jako część wealth management sytuacja ta dotyczy globalnych korporacji finansowych, które w ramach wealth management posiadają departamenty asset management, odgrywające bardzo istotną rolę w zarządzaniu aktywami finansowymi klientów zamożnych. Druga kwestia dotyczy pominięcia w tej części książki innej ważnej usługi oferowanej w ramach wealth management, a mianowicie private banking. Istota tego elementu zarządzania majątkiem nie została przedstawiona szerzej w książce, ponieważ private banking nie jest usługą nową, lecz klasyczną usługą oferowaną w ramach bankowości komercyjnej. Ponadto jest w literaturze polskiej usługą dobrze rozpoznaną i opisaną, co również stanowi istotny argument decydujący o pominięciu jej w tym miejscu. Druga część książki składa się z jedenastu rozdziałów prezentujących różnorodne nowoczesne instrumenty finansowe oraz narzędzia zarządzania portfelem inwestycyjnym klientów wealth management. W pierwszej kolejności skupiono się na nowych rodzajach funduszy inwestycyjnych, zarówno tradycyjnych jak i nowoczesnych, które ze względu na politykę inwestycyjną i poziom ryzyka inwestycyjnego stanowią bardziej lub mniej prestiżowy instrument finansowy. Dalej przedstawiono art banking and funds, polegające na bezpośrednich lub pośrednich inwestycjach w sztukę, inwestycje w diamenty oraz BRIC i Next 11, fundusze społecznie odpowiedzialne i nieodpowiedzialne, a także fundusze z rynku commodities, exchange-traded funds oraz fundusze luksemburskie, które ze względu na związane z nimi korzyści podatkowe stanowią w ostatnich latach coraz ważniejszą część portfeli inwestycyjnych zamożnych osób fizycznych w Europie. Następnie zaprezentowano nowe rodzaje obligacji, czyli obligacje śmierci i obligacje katastrofalne, których działanie opiera się na ziszczeniu się ryzyka ubezpieczeniowego związanego odpowiednio z polisami na życie i katastrofami naturalnymi oraz odwróconą hipotekę, która w swej istocie podobna jest do obligacji śmierci. Ostatni rozdział skupia się na krótkiej sprzedaży jako technice lub strategii inwestycyjnej, stosowanej szeroko zarówno w bezpośrednich inwestycjach na giełdzie papierów wartościowych, jak i w funduszach hedgingowych. 11

13 Wstęp Dla zachowania porządku i logiki w podejmowanych rozważaniach, wszystkie rozdziały posiadają zbliżoną strukturę. W szczególności skupiono się na prezentacji cech charakterystycznych danego instrumentu lub narzędzia inwestycyjnego oraz jego ofercie na rynku światowym i polskim, dokładając wszelkich starań, aby przedstawione informacje były wyczerpujące i interesujące. Prezentowane opracowanie jest wyrazem indywidualnych oraz zespołowych dociekań naukowych, a także doświadczeń praktyków rynków finansowych. Ze względu na nowatorski charakter wielu z przedstawianych instrumentów finansowych, dostęp do rzetelnych materiałów źródłowych opisujących je był utrudniony. Nierzadko korzystano z wycinków prasowych lub artykułów w języku angielskim, które znajdują się w zasobach Internetu. Bardzo istotne materiały znaleziono również w trakcie realizacji w 2008 r. przez redaktora książki programu British-Polish Young Scientists Programme finansowanego przez British Council we współpracy z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz grantu badawczego MNiSzW nr N N pt. Perspektywy rozwoju rynku funduszy hedgingowych w Polsce na tle rynków dojrzałych. Autorzy niniejszej książki wyrażają nadzieję, iż zaprezentowana przez nich pozycja będzie stanowiła ciekawą lekturę zarówno dla zamożnych inwestorów indywidualnych i inwestorów instytucjonalnych, pracowników instytucji finansowych, w tym przede wszystkim banków oraz firm asset & wealth management, jak również wykładowców i studentów uczelni ekonomicznych, a także wszystkich innych osób zainteresowanych nowymi instrumentami i usługami finansowymi. Katarzyna Gabryelczyk 12

14 Część pierwsza Istota private asset & wealth management

15

16 1 Wealth management Katarzyna Gabryelczyk, Maciej Kurek, Marta Nowak, Anna Pacanowska Wealth management to usługa finansowa, która oferowana jest przez wyspecjalizowane instytucje finansowe zwane firmami wealth management. Pierwsze podmioty tego rodzaju pojawiły się na świecie na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. w Stanach Zjednoczonych. Ich powstanie było odpowiedzią na rosnące potrzeby inwestycyjne, a także wymagania i cele zamożnych osób fizycznych, które do tej pory były najczęściej klientami private banking, a które zaczęły domagać się bardziej zindywidualizowanego podejścia do swoich zasobów majątkowych. Celem niniejszego rozdziału jest dokonanie charakterystyki wealth management jako nowej usługi finansowej. Rozdział składa się z czterech części. W pierwszej kolejności zaprezentowano istotę wealth management (WM) oraz elementy i zakres oferty tej koncepcji. Przedstawiono tu etapy planowania finansowego, zarządzanie i doradztwo, optymalizację podatkową oraz doradztwo spadkowe. Następnie zwrócono uwagę na etapy współpracy klienta i firmy WM, w tym cykl jego życia i etapy tworzenia jego profilu. Dalej skupiono się na światowym i polskim rynku wealth management. Rozdział kończy podsumowanie, w którym nakreślono dalsze perspektywy rozwoju tego rynku na świecie oraz w Polsce Istota wealth management Definicja Przez pojęcie wealth management rozumie się długofalowe zarządzanie majątkiem osób prywatnych i ich rodzin, którego podstawowym założeniem jest 15

17 Katarzyna Gabryelczyk, Maciej Kurek, Marta Nowak, Anna Pacanowska ochrona zgromadzonego majątku oraz jego bezpieczne pomnażanie [www. pbwm.pl]. Zarządzanie majątkiem jest najbardziej zaawansowaną formą planowania finansowego, które zapewnia jednostkom, a nawet całym rodzinom, dostęp do wielu wyspecjalizowanych usług związanych z ich majątkiem. Grupą docelową wealth management (WM) są zamożne lub bardzo zamożne osoby fizyczne i ich rodziny, które zaliczane są do tzw. HNWI (High Net Worth Individuals). Oprócz majętnych osób fizycznych klientami wealth management są również fundacje, w tym przede wszystkim te założone przez ośrodki akademickie (endowments) oraz instytucje naukowe (zajmujące się finansowaniem nauki, np. przyznawaniem stypendiów naukowych). Głównym kryterium klasyfikacji danego inwestora jako potencjalnego klienta wealth management jest wartość majątku, który może on powierzyć instytucji wealth management do zarządzania. Najczęściej przyjmuje się, że powinna ona wynosić minimum 1 mln dol., choć w praktyce nie istnieją sztywne progi kwalifikujące do korzystania z usług wealth management i w różnych krajach, a także w różnych firmach WM mogą być one odmienne [Wealth Management, 2008]. Jak można zauważyć na rysunku 1.1 i w tabeli 1.1, wyróżnia się trzy rodzaje klientów WM: osoby bogate (HNWI, ich majątek wynosi 1 5 mln dol.), bardzo bogate (very/extremely HNWI) z majątkiem w przedziałach 5 30 mln dol. lub 5 50 mln dol. oraz ultra bogaczy, posiadających minimum 30 lub 50 mln dol. Ultra HNWI lub Super rich Very HNWI lub Extremely HNWI HNWI Wealthy Affluent Rysunek 1.1. Klienci wealth management Źródło: opracowanie własne na podstawie [Hall, 2001 oraz Global Private, 2007]. 16

18 1. Wealth management Tabela 1.1. Progi wejścia w firmach wealth management według wybranych firm doradczych i finansowych Według Affluent Wealthy HNWI Very HNWI Ultra HNWI PwC dol mln dol. 1 mln 5 mln dol. 5 mln 50 mln dol. 50 mln plus dol. Capgemini / Merrill Lynch 1 mln 5 mln dol. 5 mln 50 mln dol. 50 mln plus dol. Barclays 1 mln 10 mln dol. 10 mln 30 mln dol. 30 mln plus dol. Deloitte 1 mln 3 mln dol. 3 mln 30 mln dol. 30 mln plus dol. Źródło: opracowanie własne na podstawie [Global Private, 2007] oraz [Strategies, 2008]. Oprócz nich niektóre firmy WM obsługują również klientów bardzo zamożnych (wealthy) z majątkiem pomiędzy 500 tys. a 1 mln dol. oraz osoby zamożne (affluent), posiadające środki w wysokości tys. dol. Sytuacje takie występują jednak rzadko i tylko w małych firmach WM (zarządzanych przez 1 2 prywatnych doradców finansowych). Wynika to głównie z niskiej wartości potencjalnych aktywów do zarządzania oraz faktu, iż osoby takie są już zazwyczaj klientami private banking, który zaspokaja ich potrzeby finansowe. Majątek powierzany firmom WM składa się zarówno z aktywów finansowych (środki pieniężne i instrumenty finansowe), jak i niefinansowych (np. nieruchomości, dzieła sztuki, kamienie szlachetne, dobra luksusowe itd.), przy czym te drugie są traktowane na równi z aktywami finansowymi. Dodatkowym kryterium wyboru klientów firm WM może być liczba aktywów do zarządzania. Ponadto, aby wejść do najbardziej prestiżowego grona klientów wealth management, niejednokrotnie wymagane są rekomendacje innych klientów. Usługi asset management świadczone są przez dwa rodzaje podmiotów (rys. 1.2): niezależnych doradców finansowych, globalne korporacje finansowe, w skład których wchodzą albo banki posiadające w swej strukturze działy wealth management, albo stworzone specjalnie w tym celu spółki córki, które w swej nazwie posiadają wyrażenie wealth, wealth management lub (rzadziej) investment management. 17

19 Katarzyna Gabryelczyk, Maciej Kurek, Marta Nowak, Anna Pacanowska Niezależni doradcy fiansowi Spółka z dużej grupy finansowej Departamenty WM w bankach Rysunek 1.2. Firmy wealth management Źródło: opracowanie własne. Globalne firmy lub działy wealth management wywodzą się głównie z banków inwestycyjnych, w znacznie mniejszym stopniu zaś z banków komercyjnych (w niej dominują mniej złożone usługi private banking). Podobnie jest w przypadku niezależnych inwestorów finansowych są nimi najczęściej osoby, które pracowały w firmach wealth management lub w działach zarządzania majątkiem w bankach inwestycyjnych i które po zdobyciu doświadczenia i pozycji jako doradcy WM, zaczęły pracować na własny rachunek Elementy wealth management Usługa wealth management skupia się na czterech głównych elementach (rys. 1.3): zarządzanie inwestycjami i doradztwo finansowe (investment management and financial consulting), optymalizacja podatkowa (accounting/tax services), planowanie spadkowe (heritage planning), usługi dodatkowe (serwis concierge). 18

20 1. Wealth management Zarządzanie inwestycjami i doradztwo finansowe Planowanie spadkowe Elementy wealth management Optymalizacja podatkowa Usługi dodatkowe Rysunek 1.3. Elementy wealth management Źródło: opracowanie własne. Głównym celem przyświecającym działaniom zarządzających WM w ramach tych elementów jest długoterminowe utrzymanie wartości zarządzanego majątku, jego bezpieczne pomnażanie oraz najkorzystniejsze z punktu widzenia finansowego przekazanie go spadkobiercom. Majątek klientów wealth management powinien charakteryzować się stabilnością i ciągłością. Zarządzanie majątkiem oraz związane z tym doradztwo finansowe musi być zgodne z oczekiwaniami i preferencjami klienta, dopasowane ściśle do jego potrzeb, choć niekoniecznie skłonności do ryzyka. Jak bowiem się podkreśla, majątek, a szczególnie jego finansowa część, nie powinien być przedmiotem spekulacji. Ta ma bowiem charakter krótkoterminowy, obarczona jest wysokim lub bardzo wysokim ryzykiem inwestycyjnym i może doprowadzić do wysokich ujemnych stóp zwrotu, co z kolei może przyczynić się do utraty znacznej wartości majątku i tym samym statusu osoby zamożnej lub bogatej. Takiej sytuacji doradcy wealth management za wszelką cenę chcą uniknąć stąd, mając do czynienia z klientem o niskiej lub bardzo niskiej awersji do ryzyka, 19