Podkarpackie. dla dzieci

Transkrypt

1 Podkarpackie dla dzieci

2

3 Spis treści 4 Krainy geograficzne 5 Parki narodowe 6 Ścieżki dydaktyczne 7 Ekomuzea 8-9 Muzea dla dzieci Wyprawy w przeszłość 12 Inne atrakcje 13 Dziecięce uczelnie 14 Dla dziewczynek 15 Dla chłopców Dla rodziców i dla dzieci 18 Ciekawe szlaki 19 Dziecko w mieście Na sportowo 22 Wycieczki szkolne 23 Ciekawe imprezy Integralną częścią folderu jest wkładka z kolorowankami i zagadkami oraz planem lekcji.

4 Krainy geograficzne Czy wiesz, że największy wąż żyjący w Polsce i Europie Środkowej ma swoje siedliska w Bieszczadach? To wąż Eskulapa, którego długość może przekraczać nawet 2 metry. Jest pod ochroną, bo to gatunek bardzo rzadki. Co najważniejsze niegroźny dla człowieka: nie jest jadowity. Województwo podkarpackie położone jest w Polsce południowo-wschodniej. Jego krajobraz jest bardzo zróżnicowany, gdyż tworzą go różnorodne krainy geograficzne: l Kotlina Sandomierska tereny równinne w północnej części regionu, l Pogórze Karpackie niewysokie wzniesienia w centralnej części woje wództwa, l Beskid Niski i Bieszczady góry, wchodzące w skład Karpat, na południu regionu, l fragment Roztocza w północnowschodniej części województwa. Drugie pasmo gór Beskid Niski to dom nie tylko dla wielu zwierząt, ale i rzadkich ptaków. Obok orłów, myszołowów, pustułek i sów swoje gniazda mają tu chronione orliki krzykliwe, puszczyki uralskie czy bociany czarne. W Beskidzie Niskim znajdują się też osobliwości skalne. Z kolei na Roztoczu i w Kotlinie Sandomierskiej dominują lasy. Na obszarze Kotliny, gdzie rozciągała się niegdyś wielka Puszcza Sandomierska, są one jednymi z największych w Polsce. To różnorodne ukształtowanie powierzchni sprawia, że na terenie województwa podkarpackiego występuje zarówno klimat charakterystyczny dla nizin, jak i klimat podgórski oraz górski. Spośród podkarpackich krain najbardziej znana jest ta, która obejmuje góry. Bieszczady słyną z pięknej dzikiej przyrody i wspaniałych krajobrazów. Żyje tu ok. 230 gatunków zwierząt, w tym tak rzadkie jak niedźwiedzie brunatne, rysie, żbiki, wilki, łosie i żubry. Podziwiać tu można również bogatą roślinność, np. słynne bieszczadzkie połoniny, czyli łąki wysokogórskie, które w Europie są niemal niespotykane. 4

5 Parki narodowe Na terenie województwa podkarpackiego znajdują się dwa parki narodowe: Bieszczadzki oraz Magurski (w Beskidzie Niskim). Każdy park narodowy jest obszarem chronionym ze względu na piękno krajobrazu oraz cenne gatunki roślin i zwierząt, występujące na jego terenie. Parki narodowe są naszym wspólnym dobrem, dlatego wszyscy powinniśmy przestrzegać obowiązujących w nich zasad. W parkach narodowych nie wolno: - płoszyć zwierząt, - niszczyć gniazd, nor i lęgowisk, - zrywać roślin, niszczyć drzew i krzewów, - schodzić ze szlaków turystycznych, - zostawiać śmieci i resztek pożywienia, - palić ognisk, - hałasować, - biwakować. Znaki w parkach W parkach narodowych, głównie przy wejściach na szlaki, ustawione są tablice informacyjne, na których zaznaczone są m.in. szlaki i czas ich przejścia oraz schroniska i campingi. Czy wiesz,......, jakie zwierzęta są symbolami podkarpackich parków narodowych? Symbolem Bieszczadzkiego PN jest ryś, a Magurskiego orlik krzykliwy. Oba gatunki są pod ochroną. 5 Piesze szlaki turystyczne oznaczone są za pomocą trzech przylegających do siebie poziomych pasków, umieszczonych np. na drzewach. Dwa zewnętrzne paski są barwy białej, natomiast środkowy jest wypełniony czarną, czerwoną, niebieską, zieloną lub żółtą farbą. Szlaki konne oznakowane są pomarańczowym kołem na białym tle. Kolor czerwony oznacza szlak główny, wiodący przez najciekawsze miejsca na danym terenie. Kolor niebieski to szlak długi. Kolor zielony i żółty to krótki szlak łącznikowy. Kolor czarny to szlak krótki dojściowy (do jakiegoś miejsca, w którym poprowadzenie szlaku niebieskiego jest np. niemożliwe). Zapamiętaj! Kolor szlaku pieszego nie oznacza jego stopnia trudności!

6 Ścieżki dydaktyczne Ścieżki dydaktyczne to tak zorganizowane szlaki piesze, by podczas wędrowania można było sporo się nauczyć. Ścieżki te umożliwiają nie tylko coraz lepsze poznawanie otaczającej nas przyrody, ale i historii. Przy wielu z nich znajdują się miejsca pamięci narodowej oraz różne ciekawe zabytki. W całym województwie podkarpackim również na terenie parków narodowych i w rezerwatach wytyczonych zostało wiele interesujących ścieżek o różnorodnej tematyce. Oto niektóre z nich: l ścieżka przyrodnicza Jodła (Suche Rzeki - Smerek w Bieszcza dach) z niezwykłym okazem: rośnie tu prawdopodobnie największa jodła w Polsce. Jej wysokość to ok. 42 m, obwód 515 cm, a wiek ponad 200 lat. l ścieżka przyrodnicza Zamek Kamieniec Prządki niedaleko Krosna. Rozciąga się pomiędzy ruinami słynnego zamku a rezerwatem skalnym Prządki. l ścieżka dydaktyczna Żelazny szlak w powiecie łańcuckim. Jej głównymi atrakcjami są młyny wodne, cegielnie, piec dymarski oraz kuźnie w kilku miejscowościach, znajdujących się na tym szlaku. l ścieżka historyczno-przyrodnicza Stary Gaj Ludziom Raj w Rymanowie Zdroju, wiodąca przez centrum uzdro wiska. Przy ścieżce m.in. kościół parafialny, 6 Pamiętaj, że wybierając się nawet na krótką wędrówkę, najlepiej ubrać się na sportowo i wziąć wygodne buty. Dobrze jest też mieć ze sobą lornetkę. na którego poddaszu znajduje się chronione stanowisko nocka dużego, jednego z najbardziej zagrożonych w Euro pie gatunków nietoperzy. l ścieżka przyrodniczo-edukacyjna w rezerwacie przyrody Mójka (Nadleśnictwo Strzyżów), składająca się z dwóch szlaków: Szlak bobra i Szla kiem jelenia. Każdy przystanek na ścieżce to odrębna opowieść, a ich tematy to m.in.: Bóbr architekt, Narodziny łąki czy Życie społeczne mrówek.

7 Ekomuzea Ekomuzeum to muzeum, które nie ma murów. Jest zorganizowane w otwartej przestrzeni, na dużej powierzchni, w jednej lub kilku miejscowościach. Działa dzięki mieszkańcom danego regionu, którzy wyznaczają szlaki do atrakcyjnych pod względem przyrodniczym miejsc i ciekawych zabytków, jak też organizują warsztaty na różne tematy i prezentują swoje pasje. Podkarpackie ekomuzea i wybór oferowanych przez nie atrakcji l Hołe Dźwiniacz Dolny - jedna z najstarszych na świecie (z 1860 r.) i czynna do dziś kopalnia ropy w Łodynie, - pamiątkowe słupy graniczne z dawnej granicy ( ) między PRL i ZSRR, - rezerwat przyrody Cisy w Serednicy (ponad 380 cisów), - Święto chleba ( U Flika, Dźwiniacz Dolny) pokaz tradycyjnego wypieku chleba. Również nauka wyrobu papieru czerpanego oraz koszyków z wikliny. l Trzy Kultury Lutowiska - zabytki, związane z mieszkańcami trzech narodowości, żyjącymi niegdyś w Lutowiskach (Polakami, Ukraińcami i Żydami): kościół, ślady po dawnej cerkwi i cmentarz żydowski, - pokazy i warsztaty artystyczne (w tym wycinanka żydowska). l W Krainie Bobrów Orelec-Uherce Mineralne-Zwierzyń-Myczkowce - rezerwat Bobry w Uhercach, 7 - miniskansen w Myczkowcach: wystawa ponad 140 świątyń karpackich w miniaturze. l Zielony Cień im. Marii Czerkawskiej Rudenka - szkolna Izba Pamięci, poświęcona autorce książek dla dzieci M. Czerkawskiej, - stara kuźnia pokazy i warsztaty, - ośrodek szybowcowy w Bezmiechowej (krótkie przeloty szybowcem, pokazy). l W Krainie Bojków Zatwarnica - Chata Bojkowska warsztaty artystyczne (haft, wyplatanie pasów i koralikarstwo), - wychodnia skalna i punkt widokowy na szczycie Dwernik Kamień. l Siedem Przysiółków Rakszawa - zrekonstruowana osada słowiańska sprzed kilku tysięcy lat, - pałacyk myśliwski w Julinie. l Góry Wolności Frysztak - rezerwaty przyrody Herby i Chełm, - kompleks schronów Stępina-Cieszyna, - Gogołowskie Drzewoludy potężne rzeźby na wzgórzu Dzioł nad Gogołowem.

8 Muzea dla dzieci Na terenie województwa podkarpackiego znajdują się muzea, które dzieci zwiedzają z prawdziwym zainteresowaniem. l Muzeum Dobranocek w Rzeszowie. Jedyne miejsce w Polsce, gdzie bajkami w takim samym stopniu zainteresowani są i rodzice, i dzieci. Bez względu na wiek, każdy choć przez chwilę jest tu dzieckiem. Bogatą kolekcję tworzą dziesiątki różnych eksponatów związanych z dawnymi dobranockami, w tym oryginalne lalki z filmów kukiełkowych (Miś Uszatek, Piesek Kruczek, Miś Colargol). Bajkowym zbiorom towarzyszą najróżniejsze przedmioty użytkowe z poprzedniej epoki: dawne telewizory, rzutniki, filmy na szpulach, a nawet... opakowania po gumach balonowych ( Bolek i Lolek ) i mydełka z wizerunkami Jacka i Agatki. W muzeum można posłuchać płyt winylowych z piosenkami oraz słucho wiskami na oryginalnym gramofonie Bambino. Odbywają się tu też pokazy przeźroczy i projekcje filmów. l Muzeum Lalek w Pilźnie. Można tu nie tylko obejrzeć wielką kolekcję lalek z całego świata, ale również dowiedzieć się, jak one powstają. Prezentowany jest tu też ciekawy spektakl światła i dźwięku pt. Na babcinym strychu. 8 Muzeum ma swoją filię w Lipinach, którego główną atrakcją jest ogród pełen bajkowych postaci. l Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowni czego im. Ignacego Łukasiewicza w Bóbrce k. Krosna. Znajduje się tu najstarsza w świecie kopalnia ropy naftowej (1854). Do jej powstania przyczynił się m.in. znany wynalazca, konstruktor lampy naftowej i farmaceuta Ignacy Łukasiewicz. Polska była pierwszym krajem na świecie, w którym ropę zaczęto wydobywać na skalę przemysłową. Dziś trudno wyobrazić sobie bez niej świat. Gdyby nie ona, nie byłoby przecież benzyny. Czy wiesz, że w Bóbrce jest FRANEK, który pamięta Ignacego Łukasiewicza? FRANEK to najstarszy w świecie szyb naftowy, który zresztą nadal pracuje...

9 Pamiętaj, że nawet te muzea, które na co dzień wydają ci się mniej atrakcyjne, w Noc Muzeów okazują się niezwykłymi miejscami. l Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Muzeum mieści się w dworku, który pisarka otrzymała jako dar od narodu polskiego. Ta znana autorka wielu utworów dla dzieci ( O krasnoludkach i sierotce Marysi, Na jagody, Stefek Burczymucha ) napisała też słowa do słynnej polskiej pieśni patriotycznej pt. Rota. W muzeum, obok przedmiotów i dokumentów, związanych z życiem pisarki, znajduje się też największa w Polsce kolekcja kałamarzy. l Muzeum Zamkowe w Odrzykoniu przy ruinach zamku Kamieniec. Znajduje się tu ciekawy zbiór militariów (zbroja, tarcze, miecze) i innych eksponatów, związanych z historią tego potężnego zamku. Niektóre z nich pochodzą z dawnego arsenału zamkowego. l Muzeum Dzwonów i Fajek w Przemyślu. Obok wielu zabytkowych dzwonów (kościelnych, okrętowych, stołowych, pasterskich czy szkolnych) można tu obejrzeć bogatą kolekcję fajek. Może podczas zwiedzania przypomni się komuś fajka, jakiej używał jego dziadek? 9 l Muzeum Techniki i Militariów w Rzeszowie. W zbiorach m.in. zabytkowe samochody z lat 50. (w tym Warszawa, Syrena, Citroen ) oraz motocykle ( Sokół, Junak, Jawa ). Ponadto sprzęt gospodarstwa domowego i RTV (nadal działające radioodbiorniki, gramofony itp.). Dużą część kolekcji stanowią militaria (w tym bogata kolekcja mundurów).

10 Wyprawy w przeszłość Wędrówki po województwie podkarpackim mogą was zaskoczyć. Są tu bowiem takie miejsca, które przenoszą w czasie nawet o kilka tysięcy lat! l Skansen Archeologiczny Karpacka Troja w Trzcinicy k. Jasła Pradawna osada, na miejscu której znajduje się dziś skansen, jest tylko niewiele młodsza od najsłynniejszych egipskich piramid. Wchodząc tu, cofamy się w czasie aż o 4000 lat! Niemal 160 tys. różnych przedmiotów (gliniane naczynia i zabawki, monety, kościane igły, broń, ozdoby), znalezionych podczas wykopalisk archeologicznych, pozwoliło odtworzyć zarówno tę osadę, jak i późniejsze, średniowieczne grodzisko, znajdujące się również w tym miejscu. Karpacka Troja to zrekonstruowane wioski z początków epoki brązu (osada otomańska) i wczesnego średniowiecza (wioska słowiańska) oraz nowoczesny pawilon muzealny z multimedialną salą edukacyjną dla dzieci. Po obejrzeniu dawnego grodu, w tym chat, zbudowanych tą samą techniką, co przed wiekami, oraz po spacerze po wałach obronnych, można zatrzymać się na dłużej w Salce Małego Odkrywcy. Najmłodsi turyści mogą tu skorzystać z bajkowych telefonów w przeszłość. Dzwoniąc z nich, poznają historię Maciusia chłopca, który przenosi się w czasie i odkrywa różne tajemnice trzcinickiego grodu. W salce dla najmłodszych oglądać też można repliki dawnych zabawek. 10 l Galicyjski Rynek w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku Ciekawi jesteście, jak lat temu wyglądało typowe dla naszego regionu miasteczko i jakie toczyło się w nim życie? Wystarczy pojechać do Sanoka, by zobaczyć je na własne oczy. W tutejszym skansenie znajduje się bowiem replika dawnego galicyjskiego rynku. Rynek ten, wybrukowany kocimi łbami, otoczony jest przez 26 drewnianych budynków, z których każdy jest inny i ma inne przeznaczenie. Jest tu poczta i karczma z kręgielnią oraz remiza, są zakłady stolarski, szewski, krawiecki, fotograficzny i fryzjerski, są domy piekarza i zegarmistrza, jest apteka i warsztat ślusarsko-kowalski, są domy żydowskie i trafika (sklep z wyrobami tytoniowymi). Wszędzie można zajrzeć, zobaczyć dawne sprzęty, a czasem i rzemieślnika przy pracy. Dzięki temu bez trudu można wyobrazić sobie, jak wyglądało codzienne życie mieszkańców małych miast naszego regionu.

11 l Forty Twierdzy Przemyśl Twierdza Przemyśl to wielki zespół obiektów obronnych, otaczających miasto na długości 45 km. Jej budowę rozpoczęto jeszcze w połowie XIX w., ale znaczącą rolę miała odegrać dopiero podczas I wojny światowej. Najważniejszymi obiektami, wchodzącymi w skład Twierdzy, były forty. Zachowały się one do dziś, choć stan zniszczenia niektórych z nich jest poważny. Ale takie forty, jak np. Fort XII Werner czy Fort VIII Łętownia to jedne z najlepiej zachowanych i udostępnionych do zwiedzania. Oprócz fortów można też obejrzeć wystawę Twierdza Przemyśl, która ma swoją stałą ekspozycję w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej. Wystawa ta przedstawia dzieje Twierdzy, pokazując równocześnie, jak bardzo wpłynęła ona na rozwój Przemyśla, który w krótkim czasie stał się najważniejszym po Krakowie i Lwowie miastem w Galicji. A zobaczyć na niej można m.in. mundury, broń, pamiątki żołnierskie znalezione na fortach czy... ziemiankę z przebywającymi w niej żołnierzami. Wystawa ma charakter multimedialny, dzięki czemu zwiedzający szybko zaczynają odczuwać klimat twierdzy z czasów jej świetności i atmosferę dawnego Przemyśla. Czy wiesz, że pod względem wielkości Twierdza Przemyśl jest trzecią (spośród dwustu) twierdzą w Europie? Większe od niej są tylko słynne twierdze w Verdun (Francja) i Antwerpii (Belgia). 11 l Podziemna Trasa Turystyczna w Rzeszowie Rzeszowskie podziemia rozciągają się pod płytą Rynku na głębokości od 0,5 do 10 m, co oznacza, że zwiedzając je schodzimy trzy piętra w dół. Trasa prowadzi przez 15 korytarzy i 25 piwnic z okresu XIV-XVIII w. Przez kilka stuleci piwnice te pełniły rolę magazynów oraz tzw. sklepów ziemnych, ale w czasie najazdów tatarskich czy kataklizmów, a nawet jeszcze podczas II wojny światowej były dla mieszkańców schronieniem. Z czasem piwnice zaczęto zasypywać i zamurowywać. Jednak te położone wyżej wykorzystywane były aż do lat 70. ubiegłego wieku. Obecnie, zwiedzając odrestaurowane podziemia, można dowiedzieć się sporo o historii Rzeszowa, jak też o życiu i zwyczajach dawnych mieszkańców miasta.

12 Inne atrakcje Kremenaros l Arboretum w Bolestraszycach. W tej niewielkiej miejscowości k. Przemyśla znajduje się niezwykły ogród arboretum, gdzie zgromadzono prawie 4 tys. różnych roślin, w tym wiele zagrożonych wyginięciem i chronionych. Ponadto, znajduje się tu również Muzeum Przyrodnicze ze stałą wystawą ornitologiczną Chrońmy ptaki. l Kolejka wąskotorowa. Pociąg troszkę inny niż wszystkie, bo i lokomo tywa mniejsza, i wagoniki niewielkie, a w dodatku jadący wolno i po wąskich torach to właśnie jest wąskotorowa kolejka turystyczna. Jedna z podkarpackich wąskotorówek jeździ w Bieszczadach (wyrusza z Majdanu k. Cisnej), a druga, Pogórzanin, kursuje po Pogórzu Dynowskim (Dynów-Przeworsk). 12 Czy wiesz, co to jest Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO? To obejmujący cały świat spis obiektów o szczególnej wartości histo rycznej i przyrodniczej. Pod względem ilości chronionych dóbr, Polska zajmuje bardzo wysoką pozycję (9. miejsce w Europie i 15 na świecie). l Zabytki UNESCO. W województwie podkarpackim, w miejscowościach Haczów i Blizne znajdują się dwa zabytkowe kościoły z drewna, które ze względu na swą wielką wartość wpisane zostały na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. UNESCO chroni również obszary cenne pod względem przyrodniczym. Bieszczadzki Park Narodowy, który razem z parkami Połoniny na Słowacji i Użańskim na Ukrainie tworzy Międzynarodowy Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie, też znajduje się na Liście UNESCO. l Kremenaros (1221 m.n.p.m.) to szczyt w Bieszczadach zwany również Krzemieńcem, na którym stykają się granice trzech państw (trójstyk): Polski, Ukrainy i Słowacji. Miejsce styku wskazuje postawiony na szczycie trójkątny granitowy słup z godłami i nazwami tych państw.

13 Dziecięce uczelnie Przy Politechnice Rzeszowskiej (PRz) swoją działalność prowadzi Politechnika Dziecięca. Spotkanie z fizyką czy chemią staje się tutaj fascynującą przygodą. Podczas zajęć w labo ratoriach i na salach wykładowych dzieci mogą obserwować interesujące zjawiska związane ze światłem, dźwiękiem czy przepływem prądu i zdobywać wiedzę Czy wiesz, że nawet będąc dzieckiem, możesz zostać studentem? W naszym regionie działają bowiem uczelnie dla dzieci, na których realizowane są atrakcyjne projekty edukacyjne. na ten temat. Ale problematyka zajęć jest znacznie bogatsza. Dzieci poznają zasady projektowania i budowania domów, dowiadują się, jakie zależności występują między fizyką a klockami Lego i... dlaczego samolot lata. A że lotnictwo ma w naszym regionie i na Politechnice szczególnie bogate tradycje, dzieci mają też zajęcia w ośrodku Kształcenia Lotniczego PRz. Mogą się tu dowiedzieć, na czym polega szkolenie pilotów, zwiedzić hangary PRz i wsiąść do wybranego samolotu. Jednak co najważniejsze, mają możliwość pilotowania prawdziwego symulatora lotu. Politechnika Dziecięca organizuje też sesje wyjazdowe, dlatego w jej zajęciach mogą brać udział dzieci z różnych miejscowości w naszym regionie. Przy przemyskiej Państwowej Wyższej Szkole Wschodnioeuropejskiej też działa dziecięca uczelnia Akademia Małego Studenta. Zabawy z językiem, Zabawy z nauką. Eksperymenty oraz Zabawy z historią 13 to główne tematy zajęć, przygotowanych dla małych żaków. Oprócz ciekawych ćwiczeń językowych (nawet w zakresie znaków japońskich), dzieci mogą też brać udział w widowiskowych eksperymentach fizycznych, pokazach walk rycerskich, koncercie muzyki dawnej czy wysłuchać miniwykładu archeologicznego. W Jaśle z kolei działa Jasielski Uniwersytet Dziecięcy Juniwersytet. Oprócz wykładów, pełnych ciekawostek z różnych dziedzin wiedzy, dzieci mają tu również możliwość wzięcia udziału w zajęciach praktycznych, organizowanych m.in. w obserwatorium astronomicznym czy laboratorium chemicznym.

14 Dla dziewczynek Piękne kwiaty z bibuły, koszyki i figurki z wikliny, gliniane dzbany, wyhaftowane serwetki, czy też utkane obrazy wszystko to można w Podkarpackiem nie tylko oglądać, ale i własnoręcznie zrobić. Zainteresowane są tym głównie dziewczynki, które chętnie uczą się bibułkarstwa, haftu czy tkactwa, by wykonanymi przez siebie przedmiotami ozdobić np. swój pokój albo stół świąteczny czy choinkę. l Bibuła i wiklina. W różnych miejscach w regionie (np. w Bóbrce k. Soliny) można nauczyć się robić z bibuły prawdziwe cuda, przede wszystkim kwiaty, ale też np. ozdoby świąteczne. Podobnie jest z wikliną. Własnoręcznie wypleciony koszyk czy figurka, choć wymaga sporo pracy, daje dużo satysfakcji. l Glina. Wiele radości sprawia też samodzielne wykonywanie garnków z gliny. Najpierw trzeba je uformować na kole garncarskim, później można wyrzeźbić na nich jakiś wzór, a na koniec pomalować. Nauczyć się tego można m.in. w Medyni Głogowskiej i Jankowcach (w Bieszczadach). l Haft. Dziewczynki, które lubią haftować, mogą poznać też tajniki haftu angiel skiego i richelieu oraz haftu krzyżykowego, charakterystycznego dla kultury łemkowskiej. Zarówno w podkarpackich skansenach i muzeach, jak i podczas imprez regionalnych można z bliska obejrzeć stroje regionalne, które przed wiekami szyły i haftowały nasze prababcie i próbować odtworzyć dawne wzory. 14 l Tkactwo. Podczas warsztatów artystycznych, organizowanych w wielu miejscach w regionie, można też poznać tajniki tkactwa. Jednym z takich miejsc jest Centrum Ginących Zawodów Zagroda Magija, gdzie na tradycyjnych krosnach można utkać sobie dywanik czy inną tkaninę według własnego pomysłu. l Koraliki. Są też w Podkarpackiem takie miejsca, gdzie można nauczyć się wyrabiać biżuterię koraliko wą, pamiętając przy tym, że każdy wyrób zrobiony samodzielnie jest niepowtarzalny i jako taki może być pięknym prezentem dla bliskiej osoby. l Masa solna. Wdzięcznym materiałem do prac ręcznych jest też masa solna. Oprócz ozdób robi się z niej też różne figurki, wśród których najpopularniejsze są aniołki.

15 Dla chłopców Wiele atrakcji, związanych z samolotami, samochodami, bunkrami i innymi obiektami militarnymi, czyli to wszystko, co wielu chłopców pochłania bez reszty, można znaleźć w województwie podkarpackim. l Samochody. Ci, którzy pasjonują się motoryzacją, mogą oglądać tu wyścigi samochodów terenowych, pędzących po bieszczadzkich bezdrożach, mogą również sami pojeździć na quadach, jak też podziwiać samochody zabytkowe, które prezentują się podczas specjalnych rajdów m.in. w Przemyślu, Zagórzu i Rzeszowie. l Samoloty. W całym województwie można oglądać różnego rodzaju pokazy podniebne. W Bezmiechowej i Weremieniu k. Leska latają szybowce, para- i motolotnie. Natomiast w Turbi k. Stalowej Woli ma miejsce widowiskowy Zlot Amatorskich Konstrukcji Lotniczych. Swoje możliwości prezentują wówczas m.in. stare samoloty i repliki, jak też samoloty ultralekkie, lotnie, wiatrakowce i paraplany. l Militaria. Do ciekawych wydarzeń należą rozgrywające się na zamkowych dziedzińcach i w parkach turnieje rycerskie (m.in. w Krasiczynie), jak też rekonstrukcje historyczne (m.in. w Przemyślu i Strzyżowie). Chłopcy chętnie zwiedzają też dawne obiekty militarne, a tych w naszym województwie nie brakuje. Bardzo ciekawy jest np. bunkier w Stępinie niedaleko Frysztaka, nazywany bunkrem Hitlera. Jest to wybudowany przez Niemców zespół schro nów dla pociągów sztabowych (największy 15 w Polsce). We wnętrzu bunkra mieściła się Amerika specjalny pociąg Hitlera. Można też zwiedzić forty Twierdzy Przemyśl i przemyską kaponierę czyli schron bojowy z czasów II wojny światowej, wchodzący w skład wielkiego pasa radzieckich umocnień granicznych, zwanych potocznie Linią Mołotowa. Schron ten jest jedynym tego typu obiektem w Polsce z bogatą ekspozycją, udostępnionym do zwiedzania. Znajdują się tu oryginalne dokumenty, gazety, duża kolekcja militariów z czasów II wojny oraz sporo elementów oryginalnego wyposażenia (rury głosowe, łącznica telefoniczna, peryskop, jak też... WC). W bunkrze można jednak nie tylko zobaczyć, w jakich warunkach żyła i broniła się radziecka załoga, ale też posłuchać barwnej opowieści przewodnika o historii schronu i znajdujących się tu eksponatach.

16 Dla rodziców i dla dzieci Czy wiesz, że długość wytyczonych szlaków Trasy piesze Choć podkarpackie szlaki turystyczne mają bardzo zróżnicowany stopień trudności, to po większości z nich można wędrować rodzinnie. Dzieci, z nie wielką pomocą rodziców, doskonale poradzą sobie zarówno na szlakach nizinnych, jak i górskich. Oto kilka proponowanych tras na wspólne wyprawy: l żółty szlak wokół Rzeszowa najdłuższy nizinny szlak w województwie (120 km); l szlak im. Brata Alberta na Roztoczu (26 km) od Horyńca Zdroju do Narola; l czerwony główny szlak beskidzki, łączący Beskid Niski z Bieszczadami (prowadzi m.in. przez Iwonicz Zdrój, Rymanów Zdrój, Komańczę i Cisną); l szlak graniczny im. K. Pułaskiego, biegnący przez Magurski Park Narodowy; l szlaki bieszczadzkie, z których rozciągają się najpiękniejsze krajobrazy. Do najbardziej popularnych należy szlak prowadzący na Połoninę Wetlińską od strony Przełęczy Wyżnej. Choć to szlak górski, nie stanowi specjalnego problemu ani dla dorosłych, ani dla dzieci. Wiedzie on m.in. do najwyżej położonego w Bieszczadach schroniska ( Chatka Puchatka ), a przede wszystkim na piękne połoniny. 16 w województwie podkarpackim wynosi niemal 2000 km? To tak, jakbyś chciał przejść z jednego końca Polski (np. z Ustrzyk Górnych) na drugi (do Szczecina) i... z powrotem. Inny ciekawy szlak prowadzi na Tarnicę najwyższy szczyt w polskich Bieszczadach. Ale do tych, które kończą się najpiękniejszymi widokami, należy szlak z Mucznego na Bukowe Berdo. Podkarpackie szlaki prowadzą nie tylko przez bezdroża, pogórza i góry, ale również przez miasta i miasteczka, w których znajduje się wiele ciekawych zabytków, m.in. zamki i pałace. Wędrówki przez miasta są również interesujące.

17 Trasy rowerowe W całym regionie korzystać można z licznych ścieżek i szlaków rowerowych o różnym stopniu trudności. Na wspólne rodzinne wycieczki najlepsze są trasy, wiodące przez tereny równinne o niewielkich wzniesieniach, z którymi bez trudu poradzą sobie zarówno dzieci, jak i dorośli. Trasy te biegną nie tylko po drogach asfaltowych, ale również polnymi ścieżkami i leśnymi duktami. Przy wielu szlakach rowerowych znajdują się wiaty. Można się przy nich zatrzymać na postój. Oto kilka propozycji na rowerowe wycieczki: l Rzeszów trasa wokół miasta (45 km); l gmina Lubenia trasa prowadząca m.in. przez Sołonkę, gdzie działa minitężnia solankowa, chętnie odwiedzana przez całe rodziny oraz oryginalne Muzeum Strachów Polnych; l Stalowa Wola szlak wytyczony w okolicy miasta, prowadzi m.in. przez rezerwaty przyrody. Trasę tę, mimo jej długości (120 km), można pokonać stosunkowo szybko, gdyż jest to trasa łatwa. l Rymanów na terenie Nadleśnictwa Rymanów wytyczona jest atrakcyjna Familijna ścieżka rowerowa, ale w okolicy miasteczka znajdują się też trudniejsze trasy rowerowe. Szlaki te ( Doliną Wisłoka, Między Zdrojami i Etnograficzny ) prowadzą m.in. przez uzdrowiska, w których warto zatrzymać się na dłuższy odpoczynek. l Bieszczady wytyczone tu trasy rowerowe są bardzo atrakcyjne, ale wymagają większych umiejętności i dobrej kondycji. Jednym 17 Czy wsiadając na rower pamiętasz o kasku ochronnym i elementach odblaskowych na ubraniu i rowerze? Zawsze zadbaj o to, by być widocznym na drodze, nawet jeśli nie jest to droga zbyt często uczęszczana. Im lepiej cię widać, tym większe jest twoje bezpieczeństwo. z najciekawszych szlaków jest Międzynarodowy Szlak Zielony Rower prowadzący z Roztok Górnych do Krościenka, przez najpiękniejsze zakątki regionu. l Pogórze Przemyskie 14 propozycji wycieczek rowerowych o różnym stopniu trudności, wiodących przez Park Krajobrazowy Pogórza.

18 Ciekawe szlaki W województwie podkarpackim wytyczono wiele ciekawych szlaków, które charakterystyczne są tylko dla tego regionu, bo nawiązują do ludzi i wydarzeń ściśle z nim związanych. l Szlak Naftowy zaczyna się w Jaśle, a kończy aż we Lwowie, na Ukrainie. Trasa ta prowadzi przez tereny, na których niegdyś wydobywano ropę naftową w wielkich ilościach. Na szlaku zobaczyć można stare szyby naftowe i dawne urządzenia wydobywcze oraz pomniki, które upamiętniają pionie rów światowego przemysłu naftowego, a przede wszystkim Ignacego Łukasiewicza. l Szlak Śladami Aleksandra Fredry to również szlak międzynarodowy, kończący się we Lwowie. Ten znany pisarz urodził się w Surochowie k. Jarosławia. Był właścicielem wielu podkarpackich dóbr, m.in. części zamku Kamieniec w Odrzykoniu. Szlak Śladami Fredry zaczyna się właśnie w ruinach tego zamku. l Szlak Papieski w Beskidzie Niskim i w Bieszczadach, prowadzący przez miejsca, które odwiedzał przed laty Ojciec Święty Jan Paweł II. l Szlak Garncarski zaczyna się w Medyni Głogowskiej i prowadzi przez miejscowości, które niegdyś tworzyły największy ośrodek garncarski 18 Czy wiesz, że na pomysł napisania swej słynnej Zemsty, Aleksander Fredro wpadł na zamku w Odrzykoniu? Opisane w tym utworze wydarzenia naprawdę miały tu miejsce. w Pol sce i w których do dziś tu i ówdzie garncarze lepią jeszcze garnki z gliny. l Szlak Gniazd Rodowych Lubomirskich wiedzie przez miejscowości, związane z rodem Lubomirskich. Magnaci ci byli niegdyś właścicielami wielu majątków na terenie naszego województwa. Trasa zaczyna się w Stalowej Woli, a kończy w Podolińcu na Słowacji. Po drodze zobaczyć można zamki i pałace m.in. w Łańcucie, Boguchwale, Rzeszowie, czy Przeworsku.

19 Dziecko w mieście Aby ciekawie i aktywnie spędzić dzień, wcale nie trzeba wyjeżdżać z miasta. Podkarpackie miasta i miasteczka oferują bowiem dzieciom wiele atrakcji. W wielu miejscowościach udostępnione są dla dzieci nowoczesne place zabaw, kryte pływalnie ze zjeżdżalniami czy boiska Orliki. Powstaje też coraz więcej ścieżek rowerowych. Swoich sił można również spróbować w parkach linowych na trasach o różnym stopniu trudności, czy na ścianach wspinaczkowych. Zwolennicy rolek w każdym niemal mieście znajdą odpowiednie warunki do ćwiczeń (np. w Rzeszowie najbardziej popularna trasa jest równocześnie trasą ciekawą krajoznawczo, bo prowadzi wzdłuż Wisłoka od strony rezerwatu Lisia Góra). Dużą atrakcją (zresztą nie tylko dla dzieci) jest też całoroczny tor saneczkowy w Przemyślu. W stolicy regionu, w Rzeszowie, działa również największe na Podkarpaciu centrum zabaw i rozrywki dla dzieci Fantazja. W kilku punktach miasta dzieci mają do swej dyspozycji różnego rodzaju zjeżdżalnie, labirynty rur, baseny z piłkami, ślizgi i pojazdy oraz tzw. kąciki malucha. Ciekawe imprezy organizowane są przez biblioteki. Odbywają się w nich spotkania z autorami książek dla dzieci i konkursy literacko-plastyczne. Z kolei w Domach Kultury można uczestniczyć w zajęciach muzycznych, tanecznych czy warsztatach artystycznych. 19 W wielu podkarpackich miejscowościach odbywają się regularnie różnorodne imprezy dla dzieci. Nie przegap ich! Oto niektóre z nich: - Przegląd Teatrów Dziecięcych i Młodzieżowych Pajace Dębica; - Przegląd Filmów Dziecięcych Rymanów; - Rodzinny Piknik Lotniczy Krosno; - Polonijny Festiwal Dziecięcych Zespołów Folklorystycznych Iwonicz Zdrój; - Parada Bajek Krosno; - Światowy Dzień Pluszowego Misia Rzeszów; - Festiwal Piosenki Dziecięcej Śpiewaj razem z nami i Dziecięca Biesiada Teatralna Horyniec Zdrój; - Wielka Parada Mikołajowa Przemyśl.

20 Na sportowo Każde dziecko, które lubi aktywnie spędzać czas, o każdej porze roku znajdzie w Podkarpackiem coś dla siebie. Sporty wodne Latem największą popularnością cieszą się sporty wodne. Na licznych pływalniach można nie tylko pływać, ale też uprawiać skoki do wody. Funkcjonuje tu też wiele kąpielisk (m.in. na Zalewie Solińskim, Jeziorze Tarnobrzeskim, w Radawie, Krempnej, Rudawce Rymanow skiej). Na niektórych rzekach wyznaczone są szlaki wodne, jak np. Błękitny San, który pokonać można kajakiem lub na pontonie. Dużą popularnością cieszy się na Podkarpaciu Rodzinny Spływ Kajakowy na rzece San. Udział w tym spływie to duża frajda dla rodziców i dzieci. Najbardziej popularnym akwenem w regionie jest największe sztuczne jezioro w Polsce Jezioro Solińskie, zwane bieszczadzkim morzem. W letnie dni zapełnia się ono żaglówkami, kajakami, rowerami wodnymi i deskami surfingowymi. Regularnie kursują też po nim statki spacerowe. Ale Zalew Soliński to nie tylko jezioro to również największa zapora w Polsce i wielka elektrownia wodna, którą zwiedzać można również w środku. Wędrując długimi korytarzami i galeriami elektrowni schodzi się aż 6 m poniżej dna zalewu. 20 Pamiętaj, że każda woda, nawet ta najbezpieczniejsza, może być niebezpiecznym żywiołem. Dlatego korzystaj tylko z kąpielisk odpowiednio oznakowanych i strzeżonych! Nigdy nie skacz na główkę do nieznanej wody i do wody płytszej niż 2,5 metra! Konie Województwo podkarpackie to prawdziwy raj dla miłośników koni. Działa tu wiele stadnin i ośrodków jeździeckich, które prowadzą naukę jeździectwa. Można tu jeździć m.in. na hucułach, konikach polskich, jak też angloarabach. Dużą popularnością zwłaszcza wśród dzieci cieszą się przede wszystkim koniki huculskie. Są wyjątkowo przyjazne i łagodne, a przy tym cierpliwe, dlatego jeżdżenie na nich to dla dzieci prawdziwa przyjemność. Najwięcej hucułów jest w hodowlach w Odrzechowej i Wołosatem.

21 W Bieszczadach i Beskidzie Niskim wytyczonych jest wiele szlaków dla turystyki konnej, dzięki czemu ciekawe i często trudno dostępne tereny można poznawać z siodła. Można też uczestniczyć w rajdach konnych, które trwają czasem kilka dni. Sporty zimowe Zimą też nie można narzekać tu na brak atrakcji. Niemal w całym regionie można jeździć na nartach. W wielu miejscowościach górskich i podgórskich oraz w pobliżu niektórych miast znajdują się wyciągi, przy których działają szkółki narciarskie, gdzie z pomocą instruktora można doskonalić swoje umiejętności. Najwięcej wyciągów jest w Bieszczadach. Najbardziej popularne znajdują się w Ustrzykach Dolnych, Karlikowie i Bystrem. Oprócz łatwych tras zjazdowych są tu też trasy trudne, z których korzystają również snowboardziści. W regionie można też biegać na nartach. Ciekawe trasy wytyczono m.in. w podkarpackich lasach. Jednak najbardziej popularnym wśród dzieci sportem zimowym jest jazda na sankach. 21 Przy zachowaniu podstawowych zasad bezpieczeń stwa, zjeżdżać można na nich nawet z osiedlowej górki. Ale np. w Bałuciance koło Rymanowa znajduje się tor saneczkowy (200 m), z którego korzystać mogą zarówno dorośli, jak i dzieci. Działa tam również rynna snowboardowa o długości 70 m. Inny popularny sport zimowy to jazda na łyżwach. Duże tafle lodowe znajdują się w Sanoku, Przemyślu, Rzeszowie, Jarosławiu, Dębicy i Jaśle. W Sanoku można też jeździć po torze lodowym. Przy lodowiskach i wyciągach działają wypożyczalnie sprzętu sportowego. Jeśli nie masz własnego sprzętu, możesz go wypożyczyć na miejscu.

22 Wycieczki szkolne Wyjazd z klasą na wycieczkę to wydarzenie, na które od początku roku szkolnego czeka każdy uczeń. Wiele wycieczek organizowanych jest tak, by zwiedzanie ciekawych miejsc połączyć z interesującym sposobem spędzania wolnego czasu. Oto kilka propozycji: l Bóbrka k. Soliny U Bazyla. Można tu zobaczyć Bibułowy świat Bazyla i nauczyć się wykonywać kwiaty i ozdoby z bibuły. W przytulnej garncarni poznać można podstawowe zasady garncarstwa. A po zajęciach wyprawa nad Jezioro Solińskie. l Orelec Zagroda Magija. Warsztaty bibułkarskie, malowania na szkle, garncarskie, wyrobu tradycyjnej biżuterii łemkowskiej czy wypieku pieczywa odbywają się w Wesołej Stodole. Dodatkową atrakcją są wędrówki po bieszczadzkich szlakach. l Medynia Głogowska Zagroda Garncarska. W starej zagrodzie każdy może spróbować swych sił w toczeniu na kole i pod okiem fachowca lepić garnki albo rzeźbić z gliny gwiżdżące kukułki, ptaszki czy koniki. l Kolbuszowa Park Etnograficzny. W skanse nie można zobaczyć to wszystko, co tworzyło dawną polską wieś (chałupy kryte strzechą, starą szkołę, drewniany kościół i kapliczki, pola uprawne ze strachami na wróble), dowiedzieć się, w co bawiły się dzieci przed stu laty i wziąć udział w dawnych grach i zabawach oraz nauczyć się starego zwyczaju dekorowania ścian wycinanki z papieru. 22 l Rakszawa Osada Rakszawa. Pradawną osadę zrekonstruowano w taki sposób, by każdy mógł tutaj popracować tak, jak nasi przodkowie. Można więc wytopić tu rudę żelaza w dymarce, uwarzyć jadło, wykonać papier czerpany i zapisać go gęsim piórem. Można też utkać tkaninę na krośnie pionowym, upiec samodzielnie chleb albo... wystrugać drewniany miecz. Po takich ciekawych wycieczkach zostają nie tylko dobre wspomnienia, ale też bezcenne bo wykonane własnoręcznie pamiątki. Czy wiesz, że w Lisznej k. Cisnej znajduje się leśne mini-zoo? Można w nim zobaczyć jelenie, daniele, muflony, dziki, szopy, jenoty, nutrie, susły, gęsi gęgawe i gęsi bernikle, kaczki krzyżówki, szmaragdowe i czubate, bażanty oraz przepiórki.

23 Ciekawe imprezy Liczne ciekawe imprezy odbywają się w naszym regionie przez cały rok. Do najciekawszych z nich, w których warto wziąć udział, należą: l Jarmark Garncarski (Medynia Głogowska) kiermasz ceramiki i rękodzieła połączony z warsztatami garncarskimi dla dzieci. Przy okazji przypomnieć sobie można smaki regionalnej kuchni, czy skorzystać z przejażdżki bryczką po Szlaku Garncarskim. l Koszykalia (Bandrów k. Ustrzyk Dolnych) impreza wikliniarska. Jednak nie tylko wikliniarze mają tu swoje pokazy. Do wspólnej zabawy zapraszają też rzeźbiarze i hafciarki, ucząc podstaw rzeźbiarstwa i hafciarstwa. l Dzień Żubra (Lutowiska) oprócz imprez dla dorosłych (zawody drwali) odbywają się też wtedy różne zabawy edukacyjne i konkursy dla najmłodszych, w tym konkurs plastyczny na najlepszy rysunek Króla Puszczy. Bardzo ciekawy jest też pokaz tresury psów myśliwskich. l Święto Latawca (Weremień k. Leska) wiosną nad Bezmiechową i Weremieniem latają nie tylko szybowce, ale i barwne, oryginalne latawce. Bardzo widowiskowa impreza. 23 l Prezentacje Twórczości Ludowej (Kolbuszowa) podczas tej imprezy twórcy ludowi, często z udziałem widzów, wytwarzają m.in. drewniane zabawki, fujarki, gliniane ptaszki, pokazują też, jak się wyrabia łyżki, piecze chleb na trzonie oraz ubija masło w maśnicy. Uroku imprezie dodaje fakt, że pokazy odbywają się w środku lub na zewnątrz zabytkowych chałup oraz w obejściach gospodarskich. l Dzień Odkrywców Interaktywny Piknik Wiedzy (Rzeszów) impreza, popularyzująca naukę i technikę wśród najmłodszych. Licznym pokazom z zakresu astronautyki, lotnictwa, fizyki, chemii, archeologii (tj. tworzenie burz z piorunami, zjawiska lewitacji, pokazy robotów, możliwość samodzielnego sterowania samolotem czy lądownikiem księżycowym w symulatorach) towarzyszą różnorodne konkursy i zabawy edukacyjne.

24 Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego al. Łukasza Cieplińskiego Rzeszów centrala: tel , fax urzad@podkarpackie.pl Departament Promocji i Turystyki tel , fax pt@podkarpackie.pl Zdjęcia: arch. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie, arch. Fundacji Bieszczadzkiej, arch. Gminnego Ośrodka Kultury i Czytelnictwa w Rakszawie, arch. Gminnego Ośrodka Kultury i Rekreacji w Czarnej, arch. Urzędu Miasta w Jaśle, arch. Państwowej Wyższej Szkoły Wschodnioeuropejskiej w Przemyślu, arch. Polimedia, UMWP K. Zajączkowski, Witold Brelik, Ryszard Chrobak, Witold Friedl, Barbara Gaweł, Urszula Krymska, Roman Łyko, Paweł Starzak, Tomasz Trawiński Tekst, projekt graficzny i przygotowanie do druku: Studio Kolor Egzemplarz bezpłatny Rzeszów 2011 ISBN