Konsekwencje kryzysu dla europejskiego rynku pracy

Transkrypt

1 Konsekwencje kryzysu dla europejskiego rynku pracy Gabriela Grotkowska Urszula Sztanderska Referat na Konferencję Niedoskonała globalizacja. Czy światowy system gospodarczy wymaga gruntownych reform?, WNE UW, 18 maja 2013 r.

2 Plan wystąpienia Diagnoza Załamanie koniunktury i jego wpływ na rynek pracy Zmiany podstawowych mierników sytuacji na rynku pracy i ich zróżnicowanie między krajami Typologia narodowych rynków pracy z punktu widzenia reakcji na kryzys Kanały oddziaływania kryzysu na rynek pracy Rola czynników instytucjonalnych Dostosowania płacowe i ich wpływ na konkurencyjność gospodarek europejskich Efekty strukturalne: w jakie grupy siły roboczej kryzys najbardziej uderzył? Hipotezy i pytania do dalszych badań

3 EL PT ES IT CY SI IE DK UK NL LU HU BG CZ FR BE MT RO AT FI DE SK SE PL LV LT EE EU-27 Greece Latvia Ireland Estonia Italy Portugal Denmark Slovenia Hungary Spain United Kingdom Lithuania Finland Euro area (17) Japan European Union (27) France Luxembourg Netherlands Cyprus Belgium Czech Republic Romania United States Austria Bulgaria Germany Sweden Malta Slovakia Poland Kryzysowe zmiany PKB i zatrudnienia w krajach UE Zmiany PKB wg krajów w latach Dekompozycja zmian PKB w latach ,0 1 zatrudnienie godziny pracy/1 zatrudnionego PKB/godzinę pracy 5,0-5,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu -1

4 Napływy i odpływy z i do zatrudnienia w latach ,0 0,5 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q ,5-1,0-1,5 Udział osób podejmujących pracę w ostatnich 3 m-cach Udział osób zaprzestających pracy w ostatnich 3 m-cach Źródło: Employment and Social Development in Europe 2012

5 Elastyczność bezrobocia względem PKB W okresie kryzysu, stopa bezrobocia wzrosła średnio w krajach OECD o jedną trzecią punktu procentowego na każdy punkt procentowy spadku realnego PKB Jeśli jednak weźmiemy pod uwagę opóźnienia w reakcji bezrobocia na spadek PKB, elastyczność bezrobocia zbliży się do 0,5. Obserwowane są znaczne różnice w reakcji bezrobocia na zmiany PKB między krajami: w Hiszpanii elastyczność ta sięga 2 ponad 1/2 wyniósł też w Estonii, Irlandii i Stanach Zjednoczonych

6 Zmiany stopy zatrudnienia (punkty procentowe) DE PL NL BE PT IT SK AT SE FR SI FI CZ GB DK HU IE ES EE Zmiany stóp zatrudnienia i bezrobocia w latach Zmiany stóp zatrudnienia i bezrobocia, Zmiana stopy bezrobocia w okresie kryzysu i ożywienia 4 DE 2 MT LU AT PL 0 SE JP RO BE FR 2 CZ HU IT EU-27-2 EA-17 NL FI UK SK CY -4 SI PT LT US DK EE BG -6 EL LV ES Zmiany stopy bezrobocia (punkty procentowe) IE 14,0 12,0 1 8,0 6,0 4,0 2,0-2,0-4,0-6,0 Kryzys Ożywienie Źródło: opracowanie własne na podstawie Employment and Social Development in Europe 2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie OECD Employment Outlook 2012

7 Krzywa Beveridge a Stopa wakatów 08q2 EU-27 11q2 12q2 3 10q q2 Stopa bezrobocia 0 6,5 7,0 7,5 8,0 8,5 9,0 9,5 1 10,5 11,0 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 Stopa wakatów 08q1 Hiszpania 11q1 09q1 12q1 Stopa bezrobocia q Stopa wakatów 18 Stopa wakatów 10 Niemcy Wielka Brytania 12q1 8 08q1 6 12q1 11q1 4 09q1 2 10q1 Stopa bezrobocia 0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5 8,0 8, q1 8 09q1 11q q1 0 Stopa bezrobocia 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5 8,0 8,5 Źródło: Employment and Social Development in Europe 2012

8 Główne grupy państw: perspektywa bezrobocia Austria, Francja, W. Brytania Bułgaria, Grecja, Włochy, Malta, Hiszpania Kraje skandynawskie, Benelux Wysokie wskaźniki wejść (wyższe)i wyjść do/z bezrobocia Wysokie wskaźniki wejść do bezrobocia, niskie wyjść Niskie wskaźniki wejść i wyjść do/z bezrobocia Niewysoki poziom bezrobocia, niski udział długotrwałego Narastanie bezrobocia, wydłużanie jego trwania Niskie poziomy bezrobocia ale wysoki udział długotrwałego Niemcy: przypadek osobny niskie wejścia do bezrobocia przy lekkim nasileniu wyjść (efekt reform Hartza?)

9 AT LU SE NL CY FI DK CZ UK DE MT RO BE SI PL FR EU-27 IT HU PT BG EE LT LV IE EL ES SK Skutki: wysokie bezrobocie ogółem i długookresowe (2011) 25 UR 20 LTUR LTUR for men 15 LTUR for women

10 Recesja gospodarcza a sytuacja na rynku pracy kanały dostosowań Spadek popytu zagregowanego Spadek popytu na pracę Dostosowanie rynku pracy: Płace Czas pracy Zatrudnienie bezrobocie Konsekwencje społeczne i dobrobytowe Struktura gospodarki i jej pracointensywność Instytucjonalne uwarunkowania rynku pracy, struktura gospodarki, podaż pracy i jej charakterystyka System podatkowozasiłkowy

11 Płace w kryzysie Teoria klasyczna Płace dostosowują się do produktywności poprzez zmiany zatrudnienia Niedoskonały rynek Brak pełnych dostosowań, szczególnie w krótkim czasie Liczne przyczyny: głównie niedoskonała konkurencja (w tym: umowy zbiorowe) i niepełna informacja Długi okres: rynek czyszczony przez ceny Instytucje Ograniczenia zmian płac (płace minimalne, indeksacja, umowy zbiorowe) Regulacje dot. przyjęć i zwolnień i ich koszty (typy umów o pracę, indeks EPL) Opodatkowanie pracy (progresja, ulgi i zwolnienia) Świadczenia (stopa zastąpienia)

12 Rynek pracy w kryzysie Dostosowanie przez wynagrodzenia spadek płac wzrost konkurencyjności? Dostosowanie przez zatrudnienie utrzymanie realnych płac utrzymanie popytu

13 Różnice we wzorcach reakcji różnych krajów 0,35 0,30 Elastyczność zatrudnienia i wynagrodzeń względem PKB Zatrudnienie Przeciętne wynagrodzenie 0,25 0,20 0,15 0, DK IT PT ES DE BE GB FI FR NL SE EE HU PL SI

14 Budownictwo Przetwórstwo Usługi Małe Średnie Duże Wyjaśnienia różnic reakcji pomiędzy krajami Różnice w strukturze gospodarek (obszary działalności gospodarczej, wielkość firm) Różnice w instytucjach rynku pracy 0,25 0,20 0,15 0, Elastyczność zatrudnienia i wynagrodzeń względem PKB Zatrudnienie Dział Przeciętne wynagrodzenie Wielkość firm

15 Instytucjonalne uwarunkowania skutków kryzysu dla rynku pracy Instytucje, które sprzyjają osiąganiu dobrych strukturalnych wyników rynku pracy, sprzyjają również większej odporności rynku pracy na wahania koniunktury: kraje o niskim poziomie strukturalnego bezrobocia, doświadczały mniejszego spadku zatrudnienia w trakcie poprzednich recesji gospodarczych EPL dla pracowników zatrudnionych na czas nieokreślony: nie wydaje się mieć znaczących konsekwencji dla odporności rynku pracy na szok9i (nieznacznie łagodzi wpływ spadku PKB na bezrobocie i nierówności zarobków i wzmacnia na łączne zarobki) firmy bardziej dostosowują się przez czas pracy i zarobki

16 Instytucjonalne uwarunkowania skutków kryzysu dla rynku pracy Częstość stosowania umów na czas określony wzmacnia negatywny wpływ spadku PKB na bezrobocie i nierówności wynagrodzeń Klin podatkowy wydaje się nie mieć wpływu odporność rynku pracy na szoki; wpływa na przebieg dostosowań zmniejsza wrażliwość płac i zatrudnienia, ale wydłuża czas trwania dostosowań Stopa zastąpienia zasiłku dla bezrobotnych zwiększa odporność w rynku pracy na szoki (kanał poprzez intensywność poszukiwań, ale niewielka siła) Zakres negocjacji zbiorowych wydaje się nie mieć wpływu na skalę dostosowań rynku pracy Zakres koordynacji płac ma wpływ na odporność rynku pracy na szoki zarówno w aspekcie zatrudnienia, jak i wynagrodzeń

17 Instytucje rynku pracy i ich zmiany w okresie lat poprzedzających Przepisy ochrony zatrudnienia niewielkie zmiany, przy spadku dyspersji: kraje z wysokim EPL je obniżyły (Hiszpania, Austria), a te z relatywnie niskim podniosły (Wielka Brytania,) W wielu krajach liberalizacja zasad stosowania umów na czas określony wzrost segmentacji W wielu krajach liberalizacja przepisów dotyczących czasu pracy (koszty nadgodzin, rozliczanie czasu pracy) Spadek znaczenia negocjacji zbiorowych (spadek uzwiązkowienia, automatycznego obejmowania wynikami negocjacji innych pracowników, wzrost znaczenia klauzul opt-out), więcej decentralizacji, mniej koordynacji Pasywne i aktywne polityki rynku pracy większość krajów wprowadziła zasadę wzajemnych zobowiązań państwa i bezrobotnego; wiele krajów charakteryzujących się wcześniej hojnym systemem pomocy; ograniczanie hojności zasiłków i spadek zróżnicowania w tym zakresie

18 LT LV HU SE EL MT ES EE PT CY RO DK PL UK EU27 AT IT EURO BE FR CZ NL DE LU SK SI FI BG IE Dostosowania płacowe i koszty pracy Wzrost płac nominalnych wyprzedzał wzrost produktywności, co w niektórych krajach (głównie nowych, członkach UE) było to silnym bodźcem inflacyjnym Płace realne spadły w 13 krajach, głównie bałtyckich; w pozostałych wzrost Deprecjacja realnego kursu w większości krajów, aprecjacja w Niemczech (ale po deprecjacji w okresie wcześniejszym) Realny, jednostkowy koszt pracy w UE okresie wzrósł o 2,1%, w strefie euro nawet o 2,7% Słabe oddziaływanie kryzysu na płace nominalne Ciężar dostosowań płac realnych do produktywności spoczywał na cenach Osłabienie konkurencyjności? -2 nominalny realny Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat i Employment and Social Development in Europe 2012

19 Redystrybucja podatkowo - świadczeniowa Ocena, że systemy ochrony społecznej i niektóre rozwiązania podatkowe (generalnie: zmniejszenie opodatkowania pracy, w szczególności dla grup bardziej narażonych na ryzyko niezatrudnienia ale z zastąpieniem utraconych podatków podatkami konsumpcyjnymi) pomogły złagodzić skutki kryzysu (wstrząsu) dochodowego szczególnie w latach Postulat zmian w kierunku zmniejszenia ciężarów podatkowych dla grup nisko zarabiających i obciążonych alimentacją na rzecz innych osób oczekiwany efekt podażowy Hipoteza, że polaryzacja sytuacji na rynku pracy powodująca trwałe wyłączenia z rynku jest nieproduktywna trojako: Skutkuje zmniejszeniem efektywnej podaży pracy, co zmniejsza zatrudnienie Obciąża państwa i gospodarstwa domowe socjalnymi wydatkami ograniczając możliwości innej (bardziej produktywnej) alokacji wydatków Ogranicza stabilizację dochodową koniunktury

20 Młodzi (15-24) Prime-age (25-54) Starsi Nisko kwalifikowani Średnio kwalifikowani Wysoko kwalifikowani Na czas nieokreślony Na czas określony Młodzi (15-24) Prime-age (25-54) Starsi Nisko kwalifikowa ni Średnio kwalifikowa ni Wysoko kwalifikowa ni Na czas nieokreślon y Na czas określony Strukturalne efekty kryzysu dla zatrudnienia Spadek zatrudnienia w okresie kryzysu skoncentrowany był w grupie osób: młodych o niskich kwalifikacjach a także - w mniejszym stopniu w grupie osób pracujących na tymczasowe umowy. Poza tym mężczyźni: efekt większego zatrudnienia w przemyśle i budownictwie ale kobiety mają trudniejszą (nadal) sytuację na rynku pracy zahamowanie wcześniejszych zmian, wzrost luki płacowej Imigranci (ale spoza UE) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z OECD Employment Outlook ,0 2,0-2,0-4,0-6,0-8, ,0 1 8,0 6,0 4,0 2,0-2,0-4,0-6,0-8,0 Okres kryzysu Średnia liczba godzin pracy Zatrudnienie Grupy wieku Wykształcenie Typ umowy Okres ożywienia Grupy wieku Wykształcenie Typ umowy

21 Reakcja zatrudnienia w grupach o różnym poziomie kwalifikacji Źródło: OECD Employment Outlook 2012

22 Udział bezrobotnych i nieaktywnych w populacji w grupach wieku NL DK AT DE UK MT SE FI EU- 27 EE SI FR CY IE LV PT BE PL CZ RO ES LU SK BG LT IT HU EL stopa bezrobocia stopa nieaktywności Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat i Employment and Social Development in Europe 2012

23 Młodzi jako grupa szczególnie dotknięta kryzysem Generalnie młodzi poza rynkiem pracy: Wzrost nieaktywności z 55,7% do 57,3%, bezrobocia z 6,9% do 9,1% populacji (stopa bezrobocia >20%) Duże różnice między krajami Grecja 70,8% nieaktywność i 13% bezrobotnych, w przeciwieństwie do Holandii (31,2%+5,2%), czy Szwecji (12,7% + 4,6%) Wzrost NEET (nie pracują i nie uczą się) Z wyjątkiem Szwecji, Austrii (bz.) i Danii (mały spadek ); szczególnie duży wzrost w Bułgarii, Grecji, na Cyprze, Hiszpanii, Litwie; szczególnie wysoki poziom w Bułgarii (>22%), Włoszech (20%), też w Hiszpanii, IE, EL, LV (>15%) Najczęstsza forma zatrudnienia kontrakt krótkoterminowy, też w niepełnym wymiarze czasu pracy Wysokie prawdopodobieństwo zwolnień rzadko lub wolniej następuje kumulacja kapitału specyficznego Gdy połączenie z niskimi kwalifikacjami duże ryzyko trwałego bezrobocia Efekt zamkniętych drzwi Wysoki mismatch; pionowy:1/3 populacji (też niska jakość szkolnictwa, brak powiązań z rynkiem pracy) Brak warunków do nabycia kapitału specyficznego W przyszłości wysokie ryzyko bezrobocia i ubóstwa Gorsze zdrowie, krótsze życie Marginalizacja społeczna

24 Pytania i hipotezy do dalszych badań Jakie będą długookresowe konsekwencje kryzysu dla rynku pracy i zatrudnienia? Impuls dla zmian instytucjonalnych w którą stronę? Czy liberalizacja niweluje czy pogłębia zjawiska kryzysowe? Bezrobocie długookresowe i histereza bezrobocia, w tym negatywne konsekwencje dla zasobu kapitału ludzkiego (utrata doświadczenia zawodowego) Konsekwencje dla systemu finansów publicznych Zmiany w systemie kształcenia

25 Dziękujemy za uwagę i zapraszamy do dyskusji.