Samoocena ciała i płeć psychologiczna u zawodniczek uprawiających różne dyscypliny sportu

Transkrypt

1 PRACA ORYGINALNA Rocznik Naukowy, AWFiS w Gdańsku, 2016 r., t. XXVI Samoocena ciała i płeć psychologiczna u zawodniczek uprawiających różne dyscypliny sportu Body image self-assessment and psychological gender among female athletes competing in different sports DOMINIKA WILCZYŃSKA 1 ABCDEFG, PAULINA BASTIAN 2 ABCDEFG, ALEKSANDRA JAGODZKA 3 DEF, ANNA OWCZAREK 1 DE, MAREK GRACZYK 1 DE 1 Zakład Psychologii, Katedra Nauk Społecznych, Wydział Wychowania Fizycznego, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku 2 Wydział Wychowania Fizycznego, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku 3 Studia doktoranckie, Wydział Wychowania Fizycznego, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku A projekt badania; B zebranie danych; C analiza statystyczna; D interpretacja danych; E przygotowanie maszynopisu; F przegląd piśmiennictwa; G zapewnienie finansowania Streszczenie Celem niniejszej pracy było określenie różnic między zawodniczkami uprawiającymi dyscypliny o charakterze estetycznym i dyscypliny o charakterze męskim w zakresie samooceny ciała i płci psychologicznej. W badaniu udział wzięło 60 kobiet, reprezentantek dyscyplin estetycznych (N = 30) i reprezentantek dyscyplin męskich (N = 30). Przy ocenie płci psychologicznej użyto Inwentarza Płci Psychologicznej IPP autorstwa S. Bem. Do charakterystyki samooceny ciała badanych kobiet posłużono się Skalą Oceny Ciała SOC autorstwa S.L. Franzoi i S.A. Shields. Wyniki badań wykazały, że nie ma istotnych statystycznie różnic między kobietami trenującymi sporty estetyczne oraz zawodniczkami trenującymi sporty o charakterze męskim w obszarze płci psychologicznej i samooceny ciała. Kobiety w sporcie mają podobny stosunek do swojego ciała, być może wynikający z ciągłej pracy nad nim oraz wielu innych czynników np. osobowościowych. Słowa kluczowe: płeć psychologiczna, samoocena ciała, sport kobiet. Abstract The main purpose of the study was to investigate correlations between female athletes competing in different sport disciplines (aesthetic sports vs men s sports) and psychological gender and body image. The research involved 60 females: representatives of aesthetic sports N = 30 and representatives of men s sports N = 30. The study used the following methods: Sex Role Inventory by S. L. Bem and the Body Esteem Scale by S.L. Franzoi and S.A. Shields. Results of this study show that the differences between females athletes of aesthetic sports and female athletes of men s sports within the fields of body image and psychological gender were insignificant. Women in sport have a similar attitude toward their bodies, perhaps as a result of training to keep their bodies fit and other factors, such as for example personality. Key words: psychological gender, body image, female athletes. Wstęp W obliczu rozwoju kultury masowej, która promuje dbałość o swój wygląd na wielu płaszczyznach, coraz więcej kobiet decyduje się na podejmowanie aktywności fizycznej w celu poprawy swojego wyglądu zewnętrznego i zdrowia. W ostatnich latach jako piękną uznaje się kobietę ze szczupłą, smukłą, lekko umięśnioną sylwetką. Jak zatem to wygląda w przypadku kobiet uprawiających sport profesjonalnie? Cielesność kobiet w sporcie jest tak różnorodna jak ilość uprawianych przez nie dyscyplin sportowych, natomiast stosunek do własnej cielesności jest zbliżony, bardzo rygorystyczny, bezkompromisowy i często mało pozytywny u większości sportsmenek, niezależnie od uprawianego sportu [1]. Tyle ile jest dyscyplin sportowych tyle różnych form przybierają ciała kobiet, jest to związane ze specyfiką uprawianej dyscypliny. W obliczu współczesnego kano-

2 6 D. Wilczyńska, P. Bastian, A. Jagodzka, A. Owczarek, M. Graczyk nu piękna interesującym jest jak oceniają swoje ciała kobiety, które aby móc rywalizować na wysokim poziomie rozgrywek, musiały poddać się rygorystycznemu treningowi, który wywarł duży wpływ na ukształtowanie sylwetki. Zawodniczki sportów o charakterze estetycznym codziennie zmagają się z ostrą krytyką ze strony trenerów, sędziów i widzów, co sprawia, że one same zaczynają poddawać się coraz ostrzejszej samokrytyce. Widać to doskonale podczas zawodów, kiedy to perfekcyjnymi fryzurami, mocnym makijażem i pięknymi strojami podkreślają swoje walory i maskują niedoskonałości [2]. Reprezentantki sportów o męskim charakterze zdecydowanie nie przykładają tyle samo uwagi do wyglądu zewnętrznego z prostej przyczyny, ponieważ nie ma on wpływu na wynik końcowy. Wymagania, jakie mają wobec siebie zawodniczki, dotyczą głównie cech motorycznych, do których zaliczamy siłę, szybkość, wytrzymałość, gibkość i koordynację ruchową [3, 4]. Jak zatem, tak naprawdę, będą się oceniać kobiety, które uprawiają sporty o męskich charakterystykach? Przecież poza pragnieniem osiągania sukcesów sportowych kobiety chcą, aby ich fizyczność była akceptowana w życiu codziennym, w którym pełnią inne role np. partnerki, matki, co może powodować konflikty ról i emocjonalny dysonans [5, 6]. W świecie sportu wygląd może być odkładany na drugi plan, jednak pozytywna samoocena ciała pomaga kreować pozytywny wizerunek własnej osoby jako sportowca [7, 8]. Rozważania nad poziomem samooceny ciała zawodniczek uprawiających sporty estetyczne i sporty męskie zostaną uzupełnione badaniami wzorców płci psychologicznej, które pomogą zidentyfikować dominujące wśród osób badanych wzorce kulturowe płci. Płeć psychologiczna jest względnie niezależna od płci biologicznej jednostki. Kobiety i mężczyźni mogą charakteryzować się psychiczną kobiecością, męskością, androgynią lub tożsamością niezróżnicowaną [9]. Jest to cecha praktycznie nie ulegająca zmianom, ponadto jednostka jest świadoma swojej płciowości [10]. Zgodnie z wynikami badań Bem i in. osoby androgyniczne powinny być szczególnie predysponowane do przełamywania różnego rodzaju barier społecznych związanych ze stereotypami płciowymi oraz charakteryzować się wyższą samooceną globalną, a więc można byłoby przypuszczać, iż zawodniczki sportów męskich będą się charakteryzowały istotnie wyższym poziomem androgyniczności niż zawodniczki sportów estetycznych [11, 12, 9]. Niniejsza praca jest próbą określenia różnic w zakresie zmiennych psychicznych takich jak samoocena ciała oraz płeć psychologiczna wśród zawodniczek uprawiających sporty estetyczne (gimnastyka artystyczna, łyżwiarstwo figurowe, taniec towarzyski) oraz zawodniczek uprawiających sporty o charakterze męskim (boks, futsal, kick boxing, podnoszenie ciężarów). Materiał i metody Przebadano dwie 30-osobowe grupy kobiet N = 60. Znalazły się wśród nich reprezentantki dyscyplin sportowych, takich jak: boks, futsal, gimnastyka artystyczna, kick boxing, łyżwiarstwo figurowe, podnoszenie ciężarów, taekwondo i taniec towarzyski. W celu określenia płci psychologicznej badanych kobiet wykorzystano Inwentarz do oceny Płci Psychologicznej (IPP), oparty na założeniach teoretycznych opracowanych przez S. Bem (Bem-Sex Role Inventory), a zaadaptowanym na warunki polskie przez A. Kuczyńską. Zadanie badanej zawodniczki polegało na określeniu, z wykorzystaniem 5-punktowej skali ocen, stopnia, w jakim charakteryzuje ją każda z 35 cech składających się na IPP, tym samym oceniając, w jakim stopniu koncepcja własnej osoby badanej jednostki pozostaje pod wpływem kulturowych definicji męskości i kobiecości [13]. W celu scharakteryzowania zawodniczek pod względem samooceny ciała wykorzystano Skalę oceny ciała (The Body Esteem Scale) autorstwa S.L. Franzoi i S.A. Shieldsa. Zawodniczka określa 35 cech związanych z fizycznością własnego ciała na 5-punktowej skali. Wyniki rozpatrywane są według następujących czynników: atrakcyjność seksualna, postrzeganie wagi i kondycja fizyczna.

3 Samoocena ciała i płeć psychologiczna u zawodniczek uprawiających różne dyscypliny sportu 7 Ryc. 1. Procentowy rozkład poszczególnych dyscyplin sportowych o charakterze estetycznym i męskim w badanej grupie kobiet (N = 60) Analizę statystyczną przeprowadzono w oparciu o oprogramowanie komputerowe STA- TISTICA v (StatSoft Polska). Dla cech ilościowych wyniki przedstawiono w postaci procentowej jak również średniej arytmetycznej i odchylenia standardowego. Wyniki Analizę materiału rozpoczęto od przeanalizowania różnic w zakresie samooceny własnego ciała u zawodniczek badanych grup dyscyplin estetycznych i męskich. Wyniki zostały przedstawione w tabeli 1. Badanie nie wykazało istotnych różnic w samoocenie ciała zawodniczek sportów estetycznych w porównaniu do zawodniczek sportów o charakterze męskim. Kolejny etapem analizy było poszukiwanie różnic w zakresie rodzaju płci psychologicznej pomiędzy reprezentantkami odmiennych dyscyplin sportu. Wyniki zostały przedstawione w tabeli 2. Tabela 1. Różnice wyników zawodniczek sportów estetycznych (N = 30) i zawodniczek sportów o charakterze męskim (N = 30) w zakresie 3 czynników, takich jak atrakcyjność seksualna, postrzeganie wagi, kondycja fizyczna Skali oceny cała Czynniki Skali oceny ciała Zawodniczki Istotność różnic dyscypliny estetyczne dyscypliny męskie p < 0,05 M SD M SD Atrakcyjność seksualna 54,90 7,78 55,43 7,53 n.i Postrzeganie wagi 37,66 11,70 38,53 6,56 n.i Kondycja fizyczna 33,53 5,61 35,53 5,06 n.i Tabela 2. Różnice wyników pomiędzy zawodniczkami sportów estetycznych (N = 30) i zawodniczkami sportów o charakterze męskim (N = 30) w zakresie 3 skal Inwentarza płci psychologicznej: kobiecość, androgyniczność, męskość Zawodniczki Skale Inwentarza płci Istotność różnic dyscypliny estetyczne dyscypliny męskie psychologicznej p < 0,05 M SD M SD Kobiecość 52,06 3,61 51,93 8,22 n.i Androgyniczność 19,76 1,81 18,53 3,97 n.i Męskość 50,56 7,37 54,46 9,80 n.i

4 8 D. Wilczyńska, P. Bastian, A. Jagodzka, A. Owczarek, M. Graczyk Badanie pokazało, że nie ma istotnych statystycznie różnic w zakresie rodzajów płci psychologicznej u zawodniczek sportów estetycznych i sportów o charakterze męskim. Zawodniczki, niezależnie od dyscypliny charakteryzowały się w większości androgyniczną płcią psychologiczną a następnie męską płcią psychologiczną. Wyniki procentowe przedstawia ryc. 2. Ryc. 2. Płeć psychologiczna badanych zawodniczek (N = 60) Dyskusja Autorzy niniejszego opracowania przewidywali, iż w zakresie samooceny ciała mogą istnieć istotne różnice pomiędzy przedstawicielkami sportów o charakterze estetycznym a przedstawicielkami sportów o charakterze męskim, gdyż badania opublikowane w innych opracowaniach skłaniają do postawienia takiej hipotezy [14, 15]. Niemniej analiza wyników wykazała, że pomiędzy zawodniczkami badanych grup dyscyplin nie ma istotnych różnic. Zdarzają się natomiast opracowania, które pokazują, iż różnice w zakresie poszczególnych części ciała lub cech motorycznych istnieją i są prawdopodobnie spowodowane charakterem uprawianej dyscypliny. Zawodniczki oceniają wtedy istotnie wyżej te aspekty cielesności i motoryki, które są istotne dla wyników w uprawianej przez nie dyscyplinie sportowej [16]. Co ciekawe, z wyników badań Cox i Thompson wynika, iż zawodniczki uprawiające dyscyplinę sportu uważaną za męską, mianowicie piłkarki nożne, podkreślały swoje kobiece atrybuty przy każdej sposobności, aby unikać krytyki i podejrzeń [4]. Zatem widzenie siebie, swojego ciała jako kobiecego i podkreślanie tego faktu ma przypuszczalnie bardzo istotne znaczenie dla zawodniczek i jest to dzisiaj w wysokim stopniu medialnie zauważalne. Autorzy niniejszego opracowania koncentrowali się również na ocenie różnic pomiędzy badanymi grupami zawodniczek w zakresie rodzaju płci psychologicznej. Dawniejsze badania pokazują, że rodzaj płci psychologicznej może być zależny od rodzaju dyscypliny sportowej uprawianej przez zawodniczki. Niektóre badania nad płcią psychologiczną wykazały, że wśród kobiet uprawiających typowo męskie dyscypliny sportu powinny przeważać osoby androgyniczne i/lub męskie [17, 18]. Wyniki niniejszego opracowania pokazały, iż zawodniczki charakteryzują się w większości androgynicznym rodzajem płci psychologicznej, a w następnej kolejności męskim, lecz rodzaj płci jest niezależny od dyscypliny. Podobne wyniki można znaleźć u innych autorów, którzy w dawniejszych opracowaniach wykazali, że w odniesieniu do przeciętnej populacji zarówno wśród kobiet, jak i wśród mężczyzn uprawiających sport profesjonalnie przeważają typy androgeniczne i męskie [19].

5 Samoocena ciała i płeć psychologiczna u zawodniczek uprawiających różne dyscypliny sportu 9 Wnioski Zawodniczki uprawiające odmienne dyscypliny sportu wydają się podobne do siebie pod względem wybranych zmiennych psychicznych, jak samoocena ciała oraz płeć psychologiczna. Dalsze badania w tym zakresie powinny dotyczyć większej liczbie przedstawicielek różnych dyscyplin sportowych, jak również powinny mieć charakter longituidalny, gdyż pozwolą w pewnym stopniu popatrzeć na wpływ sportu na zmiany w zakresie samooceny ciała i płci psychologicznej. Pozwoli to na próbę odpowiedzi na odwieczne pytanie, czy to sport podwyższa obraz ciała zawodniczek oraz wpływa na występowanie u nich płci psychologicznej androgynicznej, czy też dziewczęta i kobiety z takimi cechami włączają się do uczestnictwa w sporcie. BIBLIOGRAFIA [1] Antosiak-Cyrak K. Przyczyny redukowania masy ciała u zawodniczek uprawiających gimnastykę artystyczną i pływanie. Wychowanie Fizyczne i Sport 2002;46: [2] Ostrowska A. Obraz siebie i obraz własnego ciała u osób uprawiających sportowy taniec towarzyski. Studia i monografie nr 54. Kraków: AWF [3] Sozański H. Podstawy teorii treningu sportowego. Warszawa: COS; [4] Cox B, Thompson S. Multiple bodies. Sportswomen, soccer and sexuality. Int Rev Soc Sport. 2000;35:5-20. [5] Daltry R. The impact of gender role conflict on the quality of life in female athletes. Int J Sport & Societ. 2012;3(2): [6] Ae M. Psychological issues in women competitive sports. Jap J Clin Sport Med. 2002;10(2):236 [7] Krawczyński M, Lipowski M. Aktywność fizyczna a samoocena własnego ciała u kobiet w różnym wieku. Gdańsk: Jubileuszowa Konferencja Naukowa Instytutu Psychologii w Uniwersytecie Gdańskim; [8] Krawczyński M, Tłokiński W. Ocena własnego ciała studentów AWF w Gdańsku: różnice rodzajowe. W: Wlazło E, red. Studenci wychowania fizycznego w ocenie psychopedagogicznej. Wrocław: AWF; 2001, [9] Szmajke A, Adamczuk A. Samoocena, poziom agresywności i tożsamość płciowa. Trening. 1993;4(20): [10] Dakowicz A. Płeć psychologiczna, a poziom samo aktualizacji. Białystok: TRANS-HUMAN. 2000; [11] Bem S, Martyna W, Watson C. Sex-typing and androgyny: Futher exploration of the expressive domain. J Pers Soc Psychol. 1976;34: [12] Strykowska M. Tożsamość płciowa kobiet a ich funkcjonowanie zawodowe. Przegl Psychol. 1991;1: [13] Kuczyńska A. Inwentarz do oceny płci psychologicznej. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego 1992; [14] Mosur-Kałuża S, Guszkowska M. Physical activity and body image of women: A literature review. Balt J Health Phys Activ. 2015;7(3): [15] Kosteli MC, Van Raalte J, Brewer B, Cornelius A. Relationship between sport type and body image of female athletes. Trends Sport Sci. 2014;21(2): [16] Wilczyńska D. Samoocena ciała u tenisistek i siatkarek. Rocznik Naukowy, AWFiS. 2002;12: [17] Rutkowska K, Bergier J. Psychological gender and emotional intelligence in youth female soccer players. J Hum Kinet. 2015;47(1): [18] Brudzicka-Wołowik J, Góral-Radziszewska K. Selected personality traits of women training combat sports. Pol J Sport Tourism. 2014; 21(1):3. [19] Harris DV, Jennings SE. Sex-role orientation and self- perceptions of female athletes (summary). Int J Sport Psychol. 1977;8:230. Autor korespondencyjny: Dr Dominika Wilczyńska Zakład Psychologii, Katedra Nauk Społecznych, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. J. Śniadeckiego, ul K. Górskiego Gdańsk Tel domiwilczynska@gmail.com