Biuletyn Informacyjny

Transkrypt

1 72010 /229/ /199/

2 Biuletyn Informacyjny Lipiec 2010 Nr 7 (229)

3 Biuletyn Informacyjny ISSN nakład 7000 egz. Wydawca: Agencja Rynku Rolnego ul. Nowy Świat 6/12, Warszawa Redakcja: Biuro Informacji Monika Krawczyk, tel Aleksander Bystrzycki, tel faks Wydawnictwo bezpłatne Redakcja wyraża zgodę na przedruk materiałów z podaniem źródła. Projekt okładki: Andrzej Kalinowski Skład, druk, dystrybucja: RS DRUK Drukarnia Wydawnictwo Rzeszów, ul. Podgórska 4 tel ,

4 Władysław Łukasik Prezes Agencji Rynku Rolnego Szanowni Państwo, Mam przyjemność zaprosić Państwa do lektury numeru 7. Biuletynu Informacyjnego ARR. Do 30 czerwca br. Agencja Rynku Rolnego wypłaciła polskim producentom mleka 20 mln euro ze specjalnej puli środków finansowych uruchomionych przez Komisję Europejską w związku z kryzysem na rynku mleka. Pomoc trafiła do blisko 91,7 tys. producentów. Pierwsza publikacja omawia warunki uzyskania pomocy oraz sposób rozdysponowania środków finansowych. Program Owoce w szkole uruchomiony od roku szkolnego 2009/2010 jest jednym z działań Komisji Europejskiej na rzecz promowania zdrowej diety. Polska uczestniczy w tym programie, a za jego realizację odpowiada ARR. W publikacji nt. programu znajdą Państwo również informacje o zasadach obowiązujących w nowym roku szkolnym. Od sezonu 2010/2011 na rynku zbóż będą obowiązywały nowe regulacje. Formy zakupu interwencyjnego, rodzaje zbóż nim objętych, wymagania jakościowe oraz zasady zakupu to zagadnienia, które podejmuje kolejna publikacja. Tematykę rynku zbóż omawia również analityczne opracowanie nt. popytu i podaży w sezonie 2010/2011 zarówno na świecie, jak i w krajach UE. Unijny rynek posiada duże nadwyżki zbóż, dlatego ważne są uwarunkowania

5 międzynarodowe, które wpływają na kształtowanie się globalnej sytuacji podażowo-popytowej. Znaczna część publikacji została poświęcona analizie rynku w Polsce, obrotowi z zagranicą oraz działaniom interwencyjnym. Zapraszam do lektury artykułu nt. rozwoju rynku pszenicy orkiszowej w świetle koniunktury na żywność ekologiczną. Autorzy dokonują charakterystyki pszenicy orkiszowej, warunków jej uprawy, a także omawiają areał uprawy i produkcję tego gatunku w Polsce. Krajowa produkcja orkiszu w części jest sprzedawana za granicę, a zainteresowanie orkiszem ze strony konsumentów powinno sprzyjać dalszemu rozwojowi jego uprawy. Prognoza sytuacji na rynku rzepaku w sezonie 2010/2011 to kolejna pozycja, w której autorka opisuje przewidywane zbiory rzepaku oraz innych oleistych w UE i na świecie, prognozuje dynamikę przetwórstwa w UE-27. W Polsce zbiory rzepaku będą niższe w porównaniu z rekordowo wysokimi ubiegłorocznymi, zatem należy spodziewać się przewagi popytu nad podażą i w efekcie wzrostu cen rzepaku. Ważną pozycję stanowi przygotowana przez zespół ekspertów prognoza cen rynkowych podstawowych produktów rolniczych (zbóż, żywca wieprzowego i wołowego oraz mleka i jego przetworów) na tle przewidywanych czynników popytowo-podażowych wpływających na ich poziom. W numerze znajdą Państwo także zestawienie nowo opublikowanych aktów prawnych. Serdecznie zapraszam do lektury.

6 Spis treści ARR 20 mln euro pomocy dla polskich producentów mleka 6 Anna Reps-Bednarczyk Program Owoce w szkole 8 Anna Bisz, Monika Niewiarowska Interwencyjny zakup zbóż 15 nowe zasady od roku gospodarczego 2010/2011 Iwona Olkowska Rynki Sytuacja popytowo-podażowa na rynku zbóż 19 w sezonie 2010/2011 Maria Włodarczyk Rozwój rynku pszenicy orkisz w świetle koniunktury 34 na żywność ekologiczną Marzena Trajer, Martyn Mieczkowski Rynek rzepaku w sezonie 2010/2011 prognoza 38 Ewa Rosiak Prawo W skrócie 47 Oprac. Robert Gawrychowski Analizy i prognozy Prognoza cen rynkowych podstawowych produktów rolniczych 49

7 20 mln euro pomocy dla polskich producentów mleka Anna Reps-Bednarczyk Dyrektor Biura Kwotowania Produkcji Mleka ARR W związku z trudną sytuacją na rynku mleka Komisja Europejska podjęła decyzję o uruchomieniu specjalnej puli środków finansowych przeznaczonych na wsparcie dla producentów mleka, którzy w wyniku kryzysu ponieśli straty w gospodarstwach rolnych. Na mocy rozporządzenia Komisji (UE) nr 1233/2009 z 15 grudnia 2009 roku ustanawiającego szczególne środki wspierania rynku na rynku mleczarskim, kraje członkowskie uzyskały 300 mln euro do rozdziału pomiędzy producentów mleka, których dotknął kryzys. Przydział środków finansowych miał zostać zrealizowany na podstawie obiektywnych kryteriów, których ustanowienie pozostawiono do decyzji poszczególnych krajów członkowskich. Polska otrzymała 20, mln euro. W drodze rozporządzenia Rady Ministrów z 29 marca 2010 roku w sprawie realizacji przez Agencję Rynku Rolnego zadań związanych z ustanowieniem szczególnych środków wspierania rynku mleczarskiego (Dz. U. nr 57, poz. 360) ARR została wyznaczona do realizacji procesu udzielenia wsparcia producentom mleka. Wspomniane rozporządzenie ustanowiło zasady rozdziału środków finansowych. Ze wsparcia mogli skorzystać producenci, którzy: w dniu 31 marca 2009 roku posiadali kwotę mleczną w wysokości nie niższej niż kg i nie wyższej niż kg oraz w dniu złożenia wniosku o udzielenie wsparcia posiadali kwotę w wysokości nie niższej niż kg. W przypadku producentów posiadających limity produkcyjne przeznaczone zarówno na dostawy, jak i sprzedaż bezpośrednią, warunek został spełniony, gdy suma tych ilości na dzień 31 marca 2009 roku wynosiła nie mniej niż kg i nie więcej niż kg oraz na dzień złożenia wniosku suma posiadanych limitów była nie niższa niż kg. Wypłata środków finansowych była uzależniona od wysokości dostaw producenta w roku kwotowym 2008/2009, dlatego też, aby uzyskać wsparcie producent oprócz spełnienia wskazanych powyżej warunków musiał wykazać się dostawami we wspomnianym roku. Wysokość wsparcia udzielana była do każdego kilograma mleka lub przetworów mlecznych, nie więcej 6

8 20 mln euro pomocy dla polskich producentów mleka jednak niż do wysokości kwot indywidualnych przysługujących producentom 31 marca 2009 roku. Wnioski o udzielenie wsparcia finansowego można było składać do 30 kwietnia 2010 roku w Oddziałach Terenowych Agencji Rynku Rolnego właściwych ze względu na miejsce zamieszkania producenta mleka. Dokonana przez ARR przed przystąpieniem do procesu analiza w oparciu o zasady określone w rozporządzeniu Rady Ministrów wykazała, że uprawnionych do uzyskania wsparcia jest ok. 93 tys. producentów mleka zarejestrowanych w Centralnym Rejestrze Przedsiębiorców ARR. Rozporządzenie weszło w życie w połowie kwietnia. Na realizację procesu Agencja miała bardzo niewiele czasu, gdyż zobowiązana była zrealizować płatności do 30 czerwca 2010 roku. Dzięki nieocenionej pomocy podmiotów skupujących, jednostek doradztwa rolniczego oraz izb rolniczych udało się Agencji Rynku Rolnego w tak krótkim i dodatkowo trudnym okresie, przypadającym na czas żałoby narodowej, sprawnie przeprowadzić proces informowania i przyznawania wsparcia producentom mleka, a w rezultacie zakończyć go pomyślnie przed wyznaczonym terminem. Do Oddziałów Terenowych Agencji Rynku Rolnego wpłynęło ponad 93 tys. wniosków o udzielenie wsparcia. Na podstawie pozytywnie zweryfikowanych wniosków (ponad 91 tys.) określona została wysokość wsparcia jednostkowego przysługującego na 1 kg mleka (wprowadzonego do obrotu przez producenta mleka w roku kwotowym 2008/2009) na poziomie 0,015 zł. Agencja wydała blisko 91,7 tys. decyzji pozytywnych producentom ubiegającym się o wsparcie, co oznacza, że ok. 98% uprawnionych producentów złożyło wnioski, a tym samym uzyskało dodatkowe środki finansowe. Wypłata została zrealizowana do 30 czerwca 2010 roku. Udzielenie wsparcia specjalnego było operacją jednorazową. Nie jest to proces, który będzie realizowany cyklicznie. Ponadto uzyskanie tych środków nie jest związane z jakimikolwiek zobowiązaniami w stosunku do Agencji, a ich przeznaczenie należy do wyłącznej decyzji producenta. 7

9 Program Owoce w szkole Anna Bisz Kierownik Działu Owoców w Szkole Biuro Wspierania Konsumpcji ARR Monika Niewiarowska Główny Specjalista w Dziale Owoców w Szkole Biuro Wspierania Konsumpcji ARR Program Owoce w szkole jest programem Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej uruchomionym przez Komisję Europejską od roku szkolnego 2009/2010 jako jedno z działań prowadzonych przez KE na rzecz promowania zdrowej diety. W Unii Europejskiej nadwagę ma około 22 mln dzieci, a ponad 5 mln z nich cierpi na otyłość. Według przewidywań liczba ta każdego roku będzie rosnąć o kolejnych 400 tys. dzieci. Eksperci są zgodni, że poprawa sposobu odżywiania może odegrać ważną rolę w zwalczaniu tego problemu, w szczególności w zmniejszaniu odsetka osób otyłych oraz redukcji ryzyka poważnych problemów zdrowotnych na późniejszym etapie życia. Do osiągnięcia tego celu kluczowe jest spożywanie odpowiednich ilości owoców i warzyw. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca codzienne spożycie 400 gramów owoców i warzyw na osobę, jednakże większość Europejczyków nie spełnia tych norm, a tendencja zniżkowa jest szczególnie widoczna u młodych ludzi. Zjawisko to powoduje wzrost wydatków w sektorze zdrowia publicznego związanych z leczeniem chorób wynikających z nieprawidłowej diety, jak również niekorzystnie wpływa na sektor rolnictwa w związku z niską konsumpcją owoców i warzyw w Europie. Program Owoce w szkole został powołany do życia jako jedno z priorytetowych działań Komisji Europejskiej zmierzających do zmiany tej sytuacji, a w szczególności poprawy stanu zdrowia i sposobu odżywiania Europejczyków. Inicjatywa powołania programu została zawarta w Białej Księdze KE Strategia dla Europy w sprawie zagadnień zdrowotnych związanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością, skierowanej do Parlamentu Europejskiego i Rady. Dokument ten poświęcony jest m.in. analizie takich zagadnień jak problem otyłości dzieci w Europie, zagrożeniom, jakie pociąga za sobą to zjawisko dla zdrowia publicznego oraz jego skutkom społecznym i ekonomicznym. W Białej Księdze Komisja Europejska jednoznacznie stwierdziła, iż uruchomienie unijnego pro- 8

10 Program Owoce w szkole gramu Owoce w szkole jest koniecznością i krokiem we właściwym kierunku, jeśli chodzi o działania na rzecz zdrowia publicznego. Inicjatywa powołania programu Owoce w szkole uzyskała również pełne wsparcie i akceptację Rady oraz Parlamentu Europejskiego. Zgodnie z oczekiwaniami KE program Owoce w szkole ma zachęcić dzieci do spożywania większych ilości owoców i warzyw, a tym samym przyczynić się do ukształtowania dobrych nawyków żywieniowych, które to jak wykazują badania będą utrzymywały się również w późniejszych latach życia. Aby skutecznie zrealizować wyżej wymienione cele, w ramach programu Owoce w szkole dzieci w szkołach zarówno otrzymują wybrane owoce i warzywa, jak i uczestniczą w działaniach towarzyszących o charakterze edukacyjnym, związanych ze zdrowym odżywianiem, a w szczególności promujących spożywanie owoców i warzyw. Realizacja działań edukacyjnych skierowanych do dzieci jest kluczowa dla powodzenia programu, ponieważ jak dowodzi KE w przygotowanej analizie poprzedzającej uruchomienie programu samo udostępnianie dzieciom owoców i warzyw nie jest wystarczającym narzędziem mogącym zapewnić zmianę ich sposobu odżywiania. Trwała zmiana nawyków żywieniowych dzieci, w szczególności zwiększenie spożycia owoców i warzyw, jest dużym wyzwaniem, które wymaga ścisłego współdziałania i zaangażowania w realizację programu sektorów: rolnictwa, zdrowia publicznego oraz edukacji. Szczególnie istotne, mając na uwadze zamierzony efekt edukacyjny programu, jest zaangażowanie w jego realizację szkół uczestniczących w programie. Komisja Europejska, decydując się na uruchomienie programu Owoce w szkole, w dużej mierze wzorowała się na doświadczeniach niektórych państw, które dotychczas realizowały z sukcesem krajowe programy promujące spożywanie owoców i warzyw przez dzieci. Szczególne uznanie w oczach KE zyskały programy wdrażane w państwach skandynawskich, w szczególności w Norwegii, gdzie władze szkół mają obowiązek (określony w przepisach prawnych) zapewnić uczniom bezpłatną porcję owoców w każdy dzień nauki szkolnej. KE doceniła również programy krajowe wdrażane m.in. w Anglii (program 5 razy dziennie ( 5 a day ), w którego ramach dzieci w wieku 4-6 lat otrzymują codziennie porcję owoców lub warzyw), Irlandii (program Food Dudes promujący spożycie owoców i warzyw wśród dzieci i młodzieży poprzez stworzenie atrakcyjnej grupy bohaterów wzorców dla dzieci oraz związane z nimi konkursy, gry i nagrody) oraz Flandrii (Belgia) (program Tutti-Frutti promujący spożycie owoców i warzyw poprzez bogaty program działań towarzyszących). Doświadczenia tych i innych państw wdrażających 9

11 ARR programy krajowe zostały wykorzystane przez KE podczas prac nad unijnym programem Owoce w szkole. Zasady realizacji programu Owoce w szkole określone zostały w następujących aktach prawnych: rozporządzeniu Rady nr 13/2009 z 18 grudnia 2008 roku zmieniającym rozporządzenia (WE) nr 1290/2005 w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej oraz (WE) nr 1234/2007 ustanawiające wspólną organizację rynków rolnych ( rozporządzenie o jednolitej wspólnej organizacji rynku ) w celu ustanowienia programu Owoce w szkole, rozporządzeniu KE nr 288/2009 z 7 kwietnia 2009 roku ustalającym szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do pomocy wspólnotowej na dostarczanie dzieciom w placówkach oświatowych owoców i warzyw, świeżych i przetworzonych oraz produktów z bananów w ramach programu Owoce w szkole. Jednocześnie KE pozostawiła państwom członkowskim dużo swobody w zakresie określenia zasad realizacji programu w poszczególnych państwach. Każde z państw, które w danym roku szkolnym zdecyduje się na przystąpienie do programu zobowiązane jest do przygotowania Strategii krajowej realizacji programu Owoce w szkole, w której określa m.in. grupę docelową dzieci, które będą mogły uczestniczyć w programie, owoce i warzywa oraz ich przetwory, które będą otrzymywały dzieci, czas trwania programu oraz jego budżet. W związku z powyższym program Owoce w szkole realizowany w poszczególnych krajach może się znacząco różnić w zależności od lokalnych uwarunkowań. W pierwszym roku realizacji programu, tj. roku szkolnym 2009/2010, w programie uczestniczyły aż 24 z 27 państw członkowskich, w tym również Polska. Zamiar udziału w programie w kolejnym roku szkolnym 2010/2011 zgłosiło 25 krajów, w tym Łotwa, która nie uczestniczyła w pierwszym roku realizacji programu (w programie nie biorą udziału jak w roku poprzednim Finlandia oraz Szwecja, które mają bardzo rozbudowane programy krajowe o podobnym charakterze). Sposób realizacji programu w poszczególnych państwach członkowskich może być zróżnicowany ze względu na m.in.: rodzaj dostarczanych produktów, grupę docelową dzieci uczestniczących w programie, przyjęty model dystrybucji (centralny lub zdecentralizowany) itp. Na przykład na Węgrzech w roku szkolnym 2009/2010 dzieci z klas I-IV szkół podstawowych otrzymywały w ramach programu wyłącznie jabłka (tak aby na początek zapewnić jak najprostszy sposób wdrażania programu). Organizacja dostaw miała charakter zdecentralizowany i odbywała się na podstawie umowy zawieranej przez szkołę z dostawcą. Na Cyprze program był realizowany 10

12 Program Owoce w szkole jedynie w dwóch najbiedniejszych rejonach kraju, gdzie dzieci w wieku 6-12 lat otrzymywały dwa razy w tygodniu owoce i warzywa w ramach centralnie zamawianych dostaw. Zaplanowano i zrealizowano bogaty program działań towarzyszących i promujących program. Z kolei w Słowenii dzieci ze szkół podstawowych, w wieku 6-15 lat, otrzymywały w ramach programu wyłącznie świeże owoce i warzywa, a dostawy były realizowane na podstawie umowy zawieranej indywidualnie przez szkołę z dostawcą. Do programu Owoce w szkole w roku szkolnym 2009/2010 przystąpiła również Polska, składając w maju 2009 roku do Komisji Europejskiej opracowaną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Strategię krajową wdrożenia w Rzeczypospolitej Polskiej programu Owoce w szkole w roku szkolnym 2009/2010. Zadania związane z wdrożeniem w Polsce w roku szkolnym 2009/2010 programu Owoce w szkole realizowała Agencja Rynku Rolnego na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 11 sierpnia 2009 roku w sprawie realizacji przez Agencję Rynku Rolnego zadań związanych z wdrożeniem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej programu Owoce w szkole w roku szkolnym 2009/2010 (Dz. U. nr 129, poz z późn. zm.). W Polsce program skierowany jest do uczniów z klas I III szkół podstawowych i realizowany był w I i II semestrze roku szkolnego 2009/2010. W II semestrze roku szkolnego 2009/2010 w programie uczestniczyło ok. 5,6 tys. szkół podstawowych (tj. o ok. 166% więcej niż w I semestrze), w których owoce i warzywa spożywało ok. 570 tys. dzieci z klas I-III (o ok. 130% więcej niż w I semestrze). W każdym z 10 wybranych tygodni I semestru, uczniowie szkół podstawowych otrzymywali po 4 porcje owoców i warzyw (łącznie 40 porcji), natomiast w każdym z 10 wybranych tygodni II semestru po 3 porcje owoców i warzyw (łącznie 30 porcji). Rok szkolny 2010/2011 będzie drugim rokiem realizacji programu Owoce w szkole w Polsce 1. Główne zasady jego realizacji określone zostały w Strategii krajowej wdrożenia w Rzeczypospolitej Polskiej programu Owoce w szkole w latach szkolnych 2010/ /2013, która przekazana została Komisji Europejskiej. 1 Akty prawne, Strategia krajowa oraz szczegółowe warunki uczestnictwa w programie Owoce w szkole w danym roku szkolnym, terminy oraz wzory formularzy dostępne będą na stronie internetowej Ponadto informacje na temat programu Owoce w szkole można uzyskać w OT ARR oraz pod numerem telefonu Telefonicznego Punktu Informacyjnego

13 ARR W programie będą mogły uczestniczyć dzieci uczęszczające do klas I-III szkół podstawowych, których rodzice lub opiekunowie prawni wyrażą zgodę na ich udział w programie. Według danych Ministerstwa Edukacji Narodowej łączna liczba dzieci w grupie docelowej w kolejnych latach szkolnych będzie wynosić: dzieci w roku szkolnym 2010/2011, dzieci w roku szkolnym 2011/2012, dzieci w roku szkolnym 2012/2013. Każde dziecko uczestniczące w programie będzie otrzymywało jednorazowo porcję składającą się z jednego produktu owocowego i jednego produktu warzywnego. Dokonując wyboru produktów, które dzieci będą otrzymywały w ramach programu, starano się zapewnić jak największy udział świeżych owoców i warzyw oraz produktów regionalnych, a także jak najwyższą jakość i zdrowotność produktów oraz ich różnorodność. W ramach programu Owoce w szkole dzieciom udostępniane będą następujące produkty wybrane z katalogu określonego przez Ministerstwo Zdrowia: jabłka, gruszki, truskawki, marchew, rzodkiewka, papryka słodka, soki owocowe, soki warzywne lub owocowo-warzywne. Owoce, warzywa i soki nie mogą zawierać dodatku tłuszczu, soli, cukru lub substancji słodzących. Owoce i warzywa będą udostępniane dzieciom w ciągu 10 dowolnie wybranych tygodni w ramach danego semestru. W tym okresie dzieci otrzymają łącznie 20, 30 lub 40 porcji owoców i warzyw (2, 3 lub 4 razy w tygodniu) w zależności od łącznej liczby dzieci biorących udział w programie na terenie całego kraju. W programie mogą brać udział szkoły podstawowe, które zgłaszają do ARR zamiar uczestnictwa w programie, oraz dostawcy owoców i warzyw, którzy muszą uzyskać w tym celu od ARR zatwierdzenie do udziału w programie. Szkoła podstawowa zawiera umowę z zatwierdzonym dostawcą, który będzie realizował dostawy owoców i warzyw do danej szkoły, a następnie wnioskował o pomoc w ARR. Szkoła ma możliwość jeżeli uzyska od ARR zatwierdzenie do tego celu samodzielnego organizowania dostaw owoców i warzyw w ramach programu oraz ubiegania się o pomoc w ARR. Po zakończeniu udostępniania owoców i warzyw w danym okresie zatwierdzony dostawca organizujący dostawy do szkół lub zatwierdzona szkoła pod- 12

14 Program Owoce w szkole stawowa, która samodzielnie pozyskała owoce i warzywa i udostępniła je dzieciom, składają w OT ARR wniosek o pomoc. Wnioski o pomoc składane są w ARR po zakończeniu pierwszych pięciu tygodni udostępniania lub po zakończeniu całego dziesięciotygodniowego okresu udostępniania w danym semestrze. Łączny roczny budżet UE przeznaczony na realizację programu w poszczególnych latach wynosi 90 mln euro. Komisja Europejska corocznie dokonuje rozdziału środków finansowych pomiędzy państwa członkowskie, które zgłosiły zamiar uczestnictwa w programie w danym roku szkolnym oraz określa współczynnik finansowania z budżetu UE. W Polsce program finansowany jest ze środków pochodzących z budżetu UE (75%) oraz środków pochodzących z budżetu krajowego (25%). Budżet programu dla Polski w latach szkolnych 2009/2010 i 2010/2011 przedstawiony został w poniższej tabeli. Tabela. Budżet programu Owoce w szkole w roku szkolnym 2009/2010 oraz 2010/2011 Źródło finansowania Rok szkolny 2009/2010 Rok szkolny 2010/2011 mln euro 2 mln zł 3 mln euro 4 mln zł 5 Budżet UE 75% 9,223 40,6 9,223 37,9 Budżet krajowy 25% 3,074 13,5 3,074 12,6 Łącznie 12,297 54,1 12,297 50,5 Kluczowym elementem programu Owoce w szkole mającym zapewnić efektywność programu i skuteczne oddziaływanie na dzieci, a w szczególności na zmianę ich nawyków żywieniowych są realizowane w ramach programu działania towarzyszące o charakterze edukacyjnym. 2 Decyzja Komisji z r. dotycząca ostatecznego podziału między państwa członkowskie pomocy wspólnotowej w ramach programu Owoce w szkole. 3 Zgodnie z kursem wymiany euro/zł ustalonym przez EBC w dniu 30 kwietnia 2009 r., tj. 4,3993 (art. 2 rozporządzenia Komisji nr 697/2009). 4 Decyzja Komisji z r. dotycząca ostatecznego podziału między państwa członkowskie pomocy Unii Europejskiej w ramach programu Owoce w szkole na okres od 1 sierpnia 2010 r. do 31 lipca 2011 r. 5 Zgodnie z kursem wymiany euro/zł ustalonym przez EBC w dniu 31 grudnia 2009 r., tj. 4,1045 (art. 5a rozporządzenia Komisji nr 1913/2006). 13

15 ARR Szkoły podstawowe uczestniczące w programie Owoce w szkole zobowiązane są prowadzić skierowane do dzieci działania edukacyjne z zakresu zdrowego odżywiania, według wytycznych Ministerstwa Edukacji Narodowej w tym zakresie. Szkoły podstawowe zobowiązane są do przeprowadzenia przynajmniej dwóch zajęć o tematyce przyrodniczej i zdrowotnej w ramach programu w każdym semestrze roku szkolnego. Ponadto każda szkoła uczestnicząca w programie zobowiązana jest do umieszczenia na stałe, w widocznym miejscu w pobliżu głównego wejścia do budynku szkoły plakatu programu Owoce w szkole informującego, że szkoła korzysta z dofinansowania z budżetu UE w ramach programu Owoce w szkole. Państwa członkowskie, które uczestniczą w programie UE Owoce w szkole w tym Polska zobowiązane są do prowadzenia regularnej oceny programu. Głównym celem tej oceny jest określenie, czy i w jakim stopniu realizowane są zakładane cele programu, w szczególności jaki jest jego wpływ na nawyki żywieniowe dzieci, w tym spożywanie owoców i warzyw. Badaniem tym mogą być objęte zarówno dzieci, jak i ich rodzice oraz szkoła. Ocena programu Owoce w szkole będzie przeprowadzana przez wyspecjalizowaną w tym zakresie instytucję z sektora zdrowia publicznego. 14

16 Interwencyjny zakup zbóż nowe zasady od roku gospodarczego 2010/2011 Iwona Olkowska Główny Specjalista w Dziale Zbóż Biuro Produktów Roślinnych ARR W ramach Wspólnej Polityki Rolnej Agencja Rynku Rolnego jako agencja płatnicza prowadzi na rynku zbóż działania związane z interwencyjnym ich zakupem i sprzedażą. Działania te mają bezpośredni wpływ na stabilizację rynku Unii Europejskiej, którego celem jest zakup nadwyżek zbóż występujących na rynku Wspólnoty oraz utrzymanie rynkowych cen zboża na założonym, odpowiednim poziomie. W krajach UE zakup interwencyjny traktowany jest jako awaryjny system zbytu zbóż przez tych oferentów (producentów i handlowców), którzy nie byli w stanie uzyskać na rynku ceny wyższej od ceny interwencyjnej. Tak utworzone zapasy zbóż sprzedawane są w zależności od sytuacji rynkowej, na unijnym rynku wewnętrznym lub na eksport do krajów trzecich. Zgodnie z nowymi zasadami określonymi w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1234/2007 z 22 października 2007 roku ustanawiającym wspólną organizację rynków rolnych oraz przepisy szczegółowe dotyczące niektórych produktów rolnych zakup zbóż wg ustalonej ceny interwencyjnej (101,31 euro/t) jest w UE limitowany. Od roku gospodarczego 2010/2011 limit dla pszenicy zwyczajnej w skali całej Unii Europejskiej wynosi 3 mln t, zaś dla pozostałych zbóż objętych zakupem interwencyjnym (pszenicy durum, jęczmienia, kukurydzy i sorga) 0 t. Zakup interwencyjny zbóż zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 1272/2009 z 11 grudnia 2009 roku ustanawiającym wspólne szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do zakupu i sprzedaży produktów rolnych w ramach interwencji publicznej prowadzony będzie w formie: o zakupu po ustalonej cenie w ramach limitu ilości ustalonego przez Komisję Europejską; o zakupu w drodze procedury przetargowej, uruchamianej po przekroczeniu ww. limitu. W sytuacji gdy ilość oferowanego do interwencji zboża przekroczy ustalony limit zakupu interwencyjnego, Komisja Europejska jest zobowiązana do ustalenia 15

17 ARR w drodze rozporządzenia współczynnika przydziału, który będzie miał zastosowanie do oferowanych ilości. Po przekroczeniu powyższych limitów, jeżeli sytuacja rynkowa będzie tego wymagać, Komisja Europejska może podjąć decyzję o kontynuowaniu zakupu interwencyjnego zbóż w ramach procedury przetargowej. Wówczas w rozporządzeniu otwierającym procedurę przetargową określony zostaje przedmiot zakupu oraz terminy przetargów. Na podstawie przedłożonych ofert przetargowych Komisja Europejska podejmuje decyzję o cenach zakupu oraz ilościach przejmowanych na zapasy interwencyjne. Zakupem interwencyjnym w Polsce mogą być objęte zboża zebrane na terenie UE: pszenica zwyczajna, jęczmień, kukurydza (pod warunkiem ustalenia limitu różnego od 0 ). Ilość oferowana zboża jednego rodzaju nie może być mniejsza niż: 80 t w przypadku zakupu zbóż na zapasy interwencyjne z dostawą do magazynu interwencyjnego, 500 t w przypadku przejmowania zbóż na zapasy interwencyjne w miejscu przechowywania. Zakup interwencyjny na rynku zbóż prowadzony będzie w Polsce oraz w pozostałych krajach członkowskich UE w okresie od 1 listopada do 31 maja, z możliwością realizacji dostaw do końca trzeciego miesiąca po dacie wystawienia Polecenia dostawy, jednak nie później niż do 30 czerwca. Polecenie dostawy zbóż zostanie wystawione w dniu zawarcia umowy na zakup zbóż. Sposób zakupu interwencyjnego Zakup interwencyjny zbóż na zapasy interwencyjne ARR może odbywać się: z dostawą do magazynu interwencyjnego; z przejęciem w miejscu przechowywania, w którym zboże znajduje się w momencie składania oferty/oferty przetargowej, pod warunkiem że magazyn ten spełnia warunki umożliwiające zawarcie umowy na przechowywanie zbóż. Od nowego sezonu (2010/2011) zarówno w przypadku zakupu interwencyjnego po stałej cenie, jak i w ramach procedury przetargowej w celu zagwarantowania rzetelności przedłożonych ofert/ofert przetargowych przedsiębiorca zobowiązany będzie wnieść zabezpieczenie finansowe (ofertowe i należytego wykonania umowy) w wysokości 20 euro/t. 16

18 Interwencyjny zakup zbóż nowe zasady od roku gospodarczego 2010/2011 Zabezpieczenie ofertowe i należytego wykonania umowy może zostać złożone w formie depozytu gotówkowego na rachunek bankowy ARR lub gwarancji uznanej przez ARR instytucji finansowej. Wymagana jakość zboża przeznaczonego do interwencji Ziarno zbóż objęte zakupem interwencyjnym musi być zdrowe i charakteryzować się odpowiednią jakością handlową. Ziarno jest uznane za zdrowe i o odpowiedniej jakości handlowej, jeśli: 1) posiada typową dla danego rodzaju barwę, 2) jest wolne od obcych zapachów i żywych szkodników (w tym roztoczy) na każdym etapie rozwoju, 3) jest jakościowo jednorodne dla całej partii zboża dostarczonego w ramach jednej umowy, 4) spełnia minimalne wymagania jakościowe ustalone w Załączniku I do rozporządzenia Komisji (UE) nr 1272/2009 z 11 grudnia 2009 roku, 5) poziom zawartości substancji skażających (mikotoksyn, pozostałości pestycydów, metali ciężkich oraz skażenia radioaktywnego) nie może przekraczać dopuszczalnych poziomów ustanowionych przez prawodawstwo Unii Europejskiej. Cena zakupu zboża zależy od formy zakupu: w ramach limitu po ustalonej cenie jest to cena interwencyjna, która wynosi 101,31 euro/t, w ramach procedury przetargowej jest to cena określona w zaakceptowanych przez Komisję Europejską po każdym przetargu ofertach przetargowych. Cena ta wyrażona w euro/t powinna odpowiadać minimalnej jakości zbóż i nie może być wyższa niż cena interwencyjna. Cena zakupu podlega podwyższeniu lub obniżeniu w zależności od faktycznej jakości zboża dostarczonego do magazynu/magazynów interwencyjnych. Od roku gospodarczego 2010/2011 cena za zboże nie będzie uwzględniać miesięcznych dodatków do ceny interwencyjnej. W przypadku przejmowania zbóż na zapasy interwencyjne w miejscu przechowywania cena określona dla faktycznej jakości zostaje pomniejszona o koszty, które przedsiębiorca poniósłby w związku z dostawą zboża do najbliższego magazynu interwencyjnego (maksymalnie na odległość do 100 km) i o koszty wydania zboża. 17

19 ARR Zapłata za zboże dokonywana jest w terminie do 65 dni od daty warunkowego przejęcia zbóż na zapasy interwencyjne. Datą warunkowego przejęcia jest: dzień ostatniej dostawy do magazynu interwencyjnego; dzień następujący po dniu wystawienia przez ARR Polecenia dostawy, w przypadku przejmowania zbóż na zapasy interwencyjne w miejscu przechowywania. Natomiast ostateczne przejęcie zboża na zapasy interwencyjne następuje po uzyskaniu wyników wszystkich kontroli i analiz laboratoryjnych niezbędnych do ustalenia, czy dostarczone zboże spełnia wszystkie wymagania ilościowojakościowe wynikające z przepisów Unii Europejskiej. Koszty transportu zboża do najbliższego magazynu interwencyjnego wskazanego w ofercie/ofercie przetargowej, do którego było dostarczone zboże, ponosi przedsiębiorca w przypadku, gdy odległość do tego magazynu nie przekracza 100 km. Gdy odległość ta zostanie przekroczona, koszty transportu na odległość powyżej 100 km ponosi ARR. W przypadku gdy Agencja dokona zmiany magazynu interwencyjnego, do którego ma zostać dostarczone zboże na inny niż najbliższy magazyn interwencyjny wskazany przez przedsiębiorcę w ofercie/ofercie przetargowej, Agencja dokona zwrotu kosztów transportu na odległość nieprzekraczającą 20 km. 18

20 Sytuacja popytowo-podażowa na rynku zbóż w sezonie 2010/2011 Maria Włodarczyk Główny Specjalista w Dziale Analiz Rynkowych Biuro Analiz i Programowania ARR Rynek zbóż jest jednym z najważniejszych segmentów rynku żywnościowego. Podaż artykułów żywnościowych na świecie przestaje nadążać za popytem, a do tego dochodzi jeszcze rosnące pozarolnicze wykorzystanie ziarna (na biopaliwa), wywołując obawy o zapewnienie odpowiedniego poziomu produkcji. Rynek Unii Europejskiej posiada duże nadwyżki zbóż i z tego względu ważne są również uwarunkowania międzynarodowe, które wpływają na kształtowanie się globalnej sytuacji podażowo-popytowej. Światowy rynek zbóż W ostatnich trzech sezonach światowa produkcja zbóż pokrywała zapotrzebowanie, przez co zapasy ziarna uległy znacznemu zwiększeniu. W wyniku wzrostu powierzchni zasiewów zbóż o ponad 2 mln ha (do 534,5 mln ha), przy dotychczas korzystnych warunkach pogodowych, zbiory zbóż w 2010 roku mogą być rekordowe. Według szacunków Departamentu Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA) ukształtują się one na poziomie 1797 mln t, o ok. 13 mln t wyższym niż przed rokiem i o ponad 4 mln t wyższym niż w rekordowym 2008 roku Zużycie zbóż w porównaniu z poprzednim sezonem może ulec zwiększeniu o 2,3%, dorównując przewidywanemu poziomowi produkcji (1797 mln t). Z uwagi na znaczne zapasy z poprzednich sezonów na rynku zbóż nadal podaż będzie przeważała na popytem (tab. 1). Zbiory pszenicy w odniesieniu do 2009 roku mogą ulec zmniejszeniu o 1,7%, do ok. 669 mln t. Będą one tylko nieznacznie większe od rosnącego zużycia (szacowanego na ok. 668 mln t, o 2,3% powyżej poziomu z sezonu 2009/2010), przez co zapasy na koniec sezonu 2010/2011 ulegną zmniejszeniu. Jednak ich poziom nadal będzie uważany za wysoki. Zbiory zbóż paszowych mogą osiągnąć rekordowy poziom 1128 mln t, o 2,2% wyższy niż w poprzednim sezonie. Najbardziej wzrośnie produkcja sorgo (o blisko 6%) i kukurydzy (o ok. 3%), co zrekompensuje spadek zbiorów jęczmienia (o ponad 4%). W wyniku oczekiwanego ożywienia gospodarczego przewiduje się wzrost popytu na zboża paszowe. Ocenia się jednak, że w sezonie 2010/2011 światowe zużycie tych zbóż prawdopodobnie będzie tylko nie- 19

21 Rynki znacznie większe od produkcji, kształtując się na poziomie 1129 mln t. Oznacza to, że stan zapasów zbóż paszowych na koniec sezonu praktycznie będzie zbliżony do notowanego rok wcześniej. Tabela 1. Światowy bilans produkcji i zużycia pszenicy i zbóż paszowych (mln t) Wyszczególnienie 2009/ / / /2009 szacunek Produkcja (bez ryżu) 2010/2011 prognoza Zmiana w % Pszenica 596,1 611,2 683,2 680,0 668,5-1,7 Zboża paszowe 987,3 1079,9 1109,7 1103,7 1128,4 2,2 w tym: - kukurydza 713,5 793,6 798,0 808,8 835,8 3,3 - jęczmień 136,4 132,9 155,2 149,0 142,5-4,4 - sorgo 57,5 66,4 64,7 60,0 63,4 5,8 - owies 23,0 25,9 26,1 24,2 24,2 0,3 - żyto 12,4 14,4 17,3 17,2 15,2-12,0 - zboża pozostałe 44,4 46,7 48,4 44,6 47,3 6,2 Zużycie Pszenica 615,8 617,5 642,5 652,2 667,5 2,3 Zboża paszowe 1012,3 1056,9 1079,6 1104,7 1129,3 2,2 Zapasy końcowe Pszenica 130,6 124,4 165,0 192,9 193,9 0,5 Zboża paszowe 140,7 163,7 193,9 192,9 191,9-0,5 Źródło: FAS USDA: Grain: World Markets and Trade, czerwiec W sezonie 2010/2011 spodziewany jest wzrost obrotów zbożami w handlu międzynarodowym. Ocenia się, że obroty pszenicą w porównaniu z poprzednim sezonem wzrosną o 1%, do 128 mln t. Przesądzi o tym wzrost popytu, m.in. w Afryce Północnej oraz w krajach Azji Południowo-Wschodniej. Spadnie natomiast zapotrzebowanie na to ziarno na Bliskim Wschodzie oraz w Azji Wschodniej (głównie w Chinach). Również światowe obroty zbożami paszowymi będą wyższe (o 3%) niż w sezonie 2009/2010 i prawdopodobnie ukształtują się na poziomie blisko 111 mln t. Przewiduje się wzrost importu ziarna paszowego przez Azję Południowo-Wschodnią, Amerykę Północną i Afrykę Północną. Natomiast import ograniczą kraje Afryki Południowej oraz Bliskiego Wschodu. 20

22 Sytuacja popytowo-podażowa na rynku zbóż w sezonie 2010/2011 Zboża w UE Korzystne warunki agro-klimatyczne sprawiły, że pomimo mniejszej niż przed rokiem powierzchni zasiewów (57,1 mln ha wobec 58,1 mln ha przed rokiem), zbiory zbóż w 2010 roku w UE-27 mogą być zbliżone do ubiegłorocznych, kształtując się na poziomie 290 mln t. Jednak wiosenna susza na Zachodzie Europy oraz opady w jej wschodniej części mogą jeszcze wpłynąć na obniżenie szacunków zbiorów zbóż. Przewiduje się wzrost zbiorów pszenicy do 143 mln t wobec niecałych 140 mln t w poprzednim roku. Z uwagi na duże zapasy z poprzedniego sezonu, zasoby pszenicy mogą wzrosnąć do blisko 160 mln t, co z nadwyżką pokryje rosnące zapotrzebowanie na to ziarno na rynku wewnętrznym UE (127,5 mln t, o 1,6% więcej niż w sezonie 2009/2010). Spodziewany jest również wzrost eksportu unijnej pszenicy, przy niewielkim ograniczeniu zapasów końcowych do 16 mln t (tab. 2). Tabela 2. Bilans zbóż w krajach UE-27 (mln t) 2006/ / / /2010 szacunek 2010/2011 prognoza Zmiana w % Wyszczególnienie Pszenica Zapas początkowy 23,4 14,1 12,3 18,3 16,7-8,9 Zbiory 124,9 120,1 151,0 138,9 143,0 2,9 Zasoby ogółem 148,3 134,2 163,3 157,2 159,6 1,6 Zużycie ogółem 125,5 116,5 127,5 125,5 127,5 1,6 Nadwyżki 22,8 17,7 35,8 31,7 32,1 1,5 - eksport netto 8,7 5,3 17,6 15,0 16,0 6,7 - zapasy końcowe 14,1 12,3 18,3 16,7 16,1-3,2 Zboża paszowe Zapas początkowy 22,3 15,1 12,8 20,4 23,7 16,0 Zbiory 137,4 136,1 161,6 151,4 147,6-2,5 Zasoby ogółem 159,7 151,3 174,3 171,8 171,2-0,3 Zużycie ogółem 147,9 154,2 151,8 148,3 151,1 1,9 Nadwyżki 11,8-2,9 22,5 23,5 20,2-14,0 - eksport netto -3,3-15,7 2,1-0,2 1,0 x - zapasy końcowe 15,1 12,8 20,4 23,7 19,2-18,9 Źródło: FAS USDA: Grain: World Markets and Trade, czerwiec

23 Rynki Tegoroczne zbiory zbóż paszowych mogą być o 2,5% niższe niż w 2009 roku i ukształtować się na poziomie ok. 148 mln t. Wyższe niż przed rokiem (o 16%) zapasy początkowe sprawią, że zasoby zbóż paszowych pozostaną na poziomie ubiegłorocznym (171 mln t). Z uwagi na spodziewany wzrost zużycia paszowego oraz przerób ziarna na bioetanol, całkowite zapotrzebowanie na zboża na rynku wewnętrznym UE zwiększy się prawdopodobnie o ok. 2%, do 151 mln t. W tej sytuacji zapasy na koniec sezonu 2010/2011 ulegną obniżeniu do 19 mln t. Poziom ten będzie nadal oceniany jako dość wysoki. W handlu zagranicznym zbożami paszowymi dominują kukurydza i jęczmień. Ocenia się, że zbiory kukurydzy w 2010 roku mogą osiągnąć blisko 57 mln t i ukształtować się na poziomie nieznacznie wyższym (o ok. 2%) niż przed rokiem. UE zawsze była importerem netto ziarna kukurydzy. Szacuje się, że w sezonie 2010/2011, przy niższych zapasach początkowych kukurydzy (o 25%), dla zrównoważenia zapotrzebowania na ziarno do poziomu ok. 59 mln t niezbędne będzie utrzymanie importu (netto) na poziomie 1,3 mln t. Sytuacja ta wpłynie na dalsze obniżenie zapasów o 11%, do blisko 4 mln t. W przypadku jęczmienia przewiduje się spadek zbiorów do niecałych 59 mln t, o 4,5% w odniesieniu do 2009 roku. Zużycie tego ziarna na rynku unijnym w sezonie 2010/2011 w porównaniu z poprzednim sezonem wzrośnie prawdopodobnie o 5%, do ok. 60 mln t. Istniejąca nadwyżka, wynikająca z ogromnych zapasów, zrekompensuje jednak spadek produkcji oraz pozwoli na 2,6 razy większy eksport tego ziarna. Pomimo to poziom zapasów na koniec sezonu 2010/2011 prawdopodobnie nadal będzie wysoki (12 mln t wobec 15 mln t sezon wcześniej), stanowiąc 20% zużycia wewnętrznego. Kraje WNP odgrywają ważną rolę na światowym i europejskim rynku zbóż. Mniejsza powierzchnia uprawy oraz niezbyt korzystne warunki pogodowe w okresie wegetacji skłaniają do oceny, że zbiory pszenicy w tych krajach w 2010 roku mogą ukształtować na poziomie 108 mln t, o 5% niższym niż rok wcześniej. Przewiduje się, że produkcja tego ziarna obniży się głównie w Rosji (o 7%) i na Ukrainie (o 4%), a nie ulegnie zmianie w Kazachstanie. Zbiory zbóż paszowych szacowane są na 67 mln t wobec 68 mln t w 2009 roku. Zbiory tych zbóż obniżą się w Rosji (o 5%), nie ulegną zmianie w Kazachstanie, natomiast wzrosną na Ukrainie (o 3%). Szacuje się, że łączna produkcja zbóż w krajach WNP wyniesie 175 mln t i będzie o 4% mniejsza niż w 2009 roku. Pomimo to przewidywane zbiory zbóż również będą znacznie większe od zapotrzebowania (139 mln t). Nagromadzone zapasy z poprzednich sezonów przyczynią się do utrzymania nadwyżki eksportowej na wysokim poziomie, zwłaszcza w przypadku pszenicy. Znaczna część pszenicy oraz zbóż paszowych z rejonu Morza Czarnego może być kierowana na rynki UE, w tym również do Polski. 22

24 Sytuacja popytowo-podażowa na rynku zbóż w sezonie 2010/2011 Ceny zbóż na światowych rynkach Wysoki poziom zapasów zbóż na początku sezonu 2009/2010 oraz dobre zbiory zbóż przyczyniły się do spadku cen. W trzecim kwartale 2009 roku światowe ceny zbóż były o 30-50% niższe niż przed rokiem 1. Po żniwach cena pszenicy HRW 2 oscylowała w granicach USD/t (f.o.b., Zatoka Meksykańska), a pszenica SRW 3 nr USD/t (f.o.b., Zatoka Meksykańska). W Argentynie, z uwagi na słabe zbiory, ceny były wysokie. We wrześniu 2009 roku cena pszenicy konsumpcyjnej w porcie handlowym Rosario wynosiła USD/t (f.o.b.). W tym czasie ceny tego ziarna w Europie Zachodniej 4 kształtowały się na poziomie USD/t. Najniższe ceny pszenicy ( USD/t) uzyskiwano w Europie Wschodniej. Rys. 1. Ceny pszenicy na giełdach zagranicznych w sezonie 2007/ /2010 (w USD/t) Źródło: Międzynarodowa Rada Zbożowa, FAO, IERiGŻ, obliczenia własne. Za jęczmień (US Western) w USA we wrześniu 2009 roku uzyskiwano 180 USD/t. W portach Europy Zachodniej jęczmień paszowy był znacznie tańszy i płacono za niego ok. 150 USD/t. Ceny kukurydzy były mniej zróżnicowane. W USA (nr 3 Yelow Corn f.o.b. Zatoka Meksykańska) i w Argentynie (f.o.b. 1 Rynek zbóż stan i perspektywy nr 38, Warszawa, maj Hard Red Winter (HRW) pszenica ozima, czerwona, twarda. 3 Soft Red Winter (SRW) pszenica ozima, czerwona, miękka. 4 Rouen, Hamburg. 23

25 Rynki Rosario) płacono za nią USD/t, a w Europie ok. 150 USD/t. W czwartym kwartale 2009 roku ziarno zaczęło drożeć, ale już w połowie stycznia 2010 roku na większości rynków powróciła umiarkowana tendencja spadkowa. Do pogłębienia spadku cen przyczyniły się pierwsze prognozy dobrych tegorocznych zbiorów zbóż. W maju 2010 roku ceny pszenicy HRW Nr 2 oraz SRW Nr 2 były zbliżone oscylując w zakresie USD/t. W tym czasie za pszenicę konsumpcyjną we Francji i w Niemczech uzyskiwano USD/t. Na Węgrzech i Słowacji zboże to było jeszcze tańsze (o ok. 20%). Od początku 2010 roku tanieje również jęczmień. Na rynku europejskim w maju br. ceny tego ziarna kształtowały się na poziomie USD/t. Były one o ok. 20% niższe niż w USA. Zmniejszanie się zapasów unijnej kukurydzy wpływało natomiast na powolny, sezonowy wzrost cen tego ziarna. W maju 2010 roku ceny kukurydzy we Francji i Niemczech wzrosły do USD/t i były zbliżone do notowanych na rynku amerykańskim. Przy założeniu przeciętnych warunków pogodowych w kolejnych tygodniach bieżącego roku gospodarczego (2009/2010), należy spodziewać się powolnego, sezonowego wzrostu cen. Po nowych zbiorach ulegną one ponownemu obniżeniu. W sezonie 2010/2011 oczekuje się ożywienia gospodarczego, głównie w krajach rozwijających się, co będzie wpływało na wzrost popytu na towary i surowce, w tym również na zboża. Sytuacja ta prawdopodobnie przyczyniać się będzie do zwiększenia eksportu ziarna z UE, wywierając presję na wzrost cen. Jednak duża podaż ziarna na rynku wewnętrznym UE, spowodowana większymi od zapotrzebowania zasobami zbóż oraz konkurencja o najbliższe rynki zbytu ze strony krajów położonych nad Morzem Czarnym, będzie ograniczała dynamikę wzrostu cen. W związku z tym przewiduje się, że ceny zbóż będą na poziomie zbliżonym do obserwowanego w bieżącym sezonie. Rynek zbóż w Polsce w sezonie 2010/2011 Podaż i popyt W sezonie 2009/2010, w wyniku rekordowych zbiorów (29,8 mln t) oraz dużych zapasów z poprzedniego sezonu, podaż zbóż uległa zwiększeniu. Ocenia się także, że do obrotu rynkowego trafiło o ok. 14% więcej zboża niż w poprzednim sezonie, zwłaszcza żyta i jęczmienia. Pomimo znacznego ograniczenia importu, przy niewielkim wzroście (z uwagi na niski, choć rosnący stan pogłowia trzody chlewnej) krajowego zużycia zbóż (do 26,7 mln t), zapasy w końcu sezonu 2008/2009 mogą wzrosnąć do rekordowego poziomu 5,5 mln t, stanowiąc aż 20,6 % zapotrzebowania krajowego. Mała dochodowość produkcji zbóż nie zachęcała rolników do zwiększania areału uprawy. Powierzchnia zasiewów zbóż podstawowych z mieszankami 24

26 Sytuacja popytowo-podażowa na rynku zbóż w sezonie 2010/2011 zbożowymi w 2010 roku obniżyła się w porównaniu z ubiegłoroczną o ok. 2%, do blisko 8,1 mln ha 5. Szacuje się, że większy jest areał uprawy pszenicy jarej, owsa, pszenżyta jarego oraz mieszanek zbożowych jarych, a mniejszy pozostałych zbóż. Powierzchnię zbóż ozimych oceniono na 4,8 mln ha (o 6,1% mniej niż wynosiła powierzchnia zasiewów w poprzednim sezonie wegetacyjnym), a zbóż jarych na 3,3 mln ha (o 4,7% więcej). Z wiosennych badań przeprowadzonych przez GUS wynika, że stan przezimowania i rozwoju roślin ozimych w 2010 roku został oceniony niżej niż przed rokiem, natomiast stan zasiewów zbóż jarych nieco wyżej. Niekorzystne warunki pogodowe w okresie wegetacji (chłodne noce, nadmiar opadów, który powodował podtopienia i powodzie, zwłaszcza na przełomie maja i czerwca) oraz trudności z wykonaniem niektórych zabiegów agrotechnicznych prawdopodobnie wpłyną na obniżenie plonów. Przy założeniu przeciętnych warunków pogodowych utrzymujących się w kolejnych tygodniach, ocenia się, że produkcja zbóż w 2010 roku może wynieść 26 mln t, wobec średniej z ostatnich 5 lat 26,7 mln t. Wpłynie to na zmniejszenie krajowych zasobów, które mogą kształtować się na poziomie 32,3-32,5 mln t, ale nadal będą one większe od zapotrzebowania (tab. 3). W efekcie spodziewanej odbudowy pogłowia trzody chlewnej oraz dalszego rozwoju produkcji drobiu, w sezonie 2010/2011 zużycie zbóż na cele paszowe może zwiększyć się do 16,6 mln t, tj. 0,7 mln t w porównaniu z poprzednim sezonem. Według IERiGŻ-PIB, spasanie zbóż w postaci pasz gospodarskich, wytwarzanych z własnego ziarna i dokupionych komponentów, ulegnie zwiększeniu do 13,1 mln t, o 5%. Zużycie ziarna w mieszankach przemysłowych może wzrosnąć o ponad 2%, do 3,5 mln t. Przewiduje się, że w sezonie 2010/2011 wykorzystanie ziarna w przemyśle może być o 8% wyższe niż w poprzednim sezonie i ukształtować się na poziomie 2,7 mln t 6. Systematycznie wzrasta zużycie zbóż w przemyśle piwowarskim i spirytusowym. W produkcji spirytusu dominującym surowcem jest żyto, a w ostatnich latach i pszenżyto, których przerób w gorzelniach może wzrosnąć do 970 tys. t i będzie o 9% większy niż w poprzednim sezonie. W przemyśle piwowarskim wzrośnie zużycie jęczmienia o 4%, do 780 tys. t, a w przemyśle skrobiowym pszenicy o 6%, do 700 tys. t. Ocenia się, że wzrost zainteresowania produkcją biopaliw spowoduje również zwiększenie przemysłowego przerobu kukurydzy do ok. 220 tys. t. 5 Wiosenna ocena stanu upraw rolnych i ogrodniczych, GUS, Warszawa Rynek zbóż stan i perspektywy nr 38, Warszawa, maj

27 Rynki Tabela 3. Bilans zbóż ogółem* w Polsce (mln t) Wyszczególnienie 2006/ / / /10 szacunek 2010/11 prognoza Zmiana w % Zapas początkowy 3,8 0,7 2,0 3,2 5,5 71,9 Zbiory 21,8 27,1 27,7 29,8 26,0-12,8 Import 3,5 2,1 2,3 1,2 0,8-1,0 (-33,3)-(-16,7) Zasoby ogółem 29,1 29,9 32,0 34,2 32,3-32,5 (-5,6)-(-5,0) Zużycie krajowe 27,2 26,8 26,5 26,7 27,5 3,0 Eksport 1,2 1,1 2,3 2,0 1,5-1,7 (-25,0)-(-15,0) Zapasy końcowe 0,7 2,0 3,2** 5,5** 3,3-40,0 * łącznie z kukurydzą ** łącznie z zapasami interwencyjnymi. Źródło: dane GUS, IERiGŻ, obliczenia własne. W sezonie 2010/2011 zapotrzebowanie na zboża na cele konsumpcyjne może być zbliżone do poziomu z poprzedniego roku i wynieść niecałe 5,3 mln t, co będzie wymagało zużycia do przemiału m.in. 4,0 mln t pszenicy i niecały 1 mln t żyta. Spożycie przetworów zbożowych wykazuje długookresową tendencję spadkową. Jak podaje GUS, miesięczne spożycie przetworów zbożowych (według badań budżetu gospodarstw domowych) obniżyło się z 6,81 kg na osobę w 1991 roku do 4,85 kg w 2009 roku. Tendencja ta wynika głównie ze zmian w sposobie odżywiania, jak i wzrostu cen produktów zbożowych. Przewiduje się, że spożycie zbóż w 2010 roku nie ulegnie istotnemu obniżeniu. Według IERiGŻ-PIB przemysłowy przemiał zbóż w 2009 roku był największy w bieżącej dekadzie i objął 80% (ok. 4,2 mln t) ziarna przeznaczonego na cele spożywcze, podczas gdy w latach wcześniejszych było to 60-70%. Główną przyczyną wzrostu przemiałów były malejące ceny zbóż. Ocenia się, że przemiały przemysłowe zbóż w 2010 roku ulegną obniżeniu o 10%, do 3,75 mln t. Prawdopodobnie ograniczaniu ulegnie produkcja mąk pszennych (o 11,1%) oraz pieczywa świeżego (o 1,6%), a nadal wzrastać będzie produkcja makaronu (o 8,6%) oraz żywności otrzymywanej przez spęcznienie lub prażenie zbóż. Produkcja mąki żytniej, pieczywa cukierniczego oraz płatków i kasz utrzyma się na poziomie zbliżonym do 2009 roku. Zużycie ziarna do siewu prawdopodobnie obniży się do 1,7 mln t. 26

28 Sytuacja popytowo-podażowa na rynku zbóż w sezonie 2010/2011 Biorąc pod uwagę powyższe, ocenia się, że krajowe zapotrzebowanie na zboże w całym sezonie 2010/2011 może być o 3% większe niż w poprzednim sezonie i wynieść 27,5 mln t. Handel zagraniczny Kraje UE są głównym partnerem Polski w handlu zbożami. W okresie żniw w 2009 roku eksport zbóż w porównaniu z poprzednim rokiem kształtował się na wysokim poziomie. Wzrost cen zbóż w końcu 2009 roku przyczynił do znacznego zmniejszenia możliwości wywozu krajowego ziarna zbóż i produktów zbożowych. Duża podaż taniego ziarna na arenie międzynarodowej, zwłaszcza ze strony Rosji i Ukrainy, dodatkowo wpływała na zmniejszenie popytu ze strony krajów UE. W okresie dziesięciu miesięcy sezonu 2009/2010 (lipiec 2009 kwiecień 2010) eksport ziarna zbóż wyniósł 1786 tys. t wobec 1518 tys. t rok wcześniej. W porównaniu z poprzednim sezonem zwiększył się wywóz wszystkich zbóż, oprócz pszenicy i kukurydzy. Wzrósł również eksport produktów pierwotnego przetwórstwa (w największym stopniu mąki) i produktów wysoko przetworzonych (głównie makaronów). Na skutek niższych niż w poprzednim sezonie cen surowców i produktów zbożowych, pomimo większego wolumenu wywozu, wpływy uzyskane z eksportu zboża i przetworów zbożowych w okresie lipiec 2009 kwiecień 2010 były nieco (o 0,8%) niższe niż w tym samym okresie poprzedniego sezonu, kształtując się na poziomie 824 mln euro. Tradycyjnie dominującą rolę w strukturze wartości eksportu odgrywały produkty wysoko przetworzone (62%, w tym pieczywo 47%). Szacuje się, że eksport zbóż i produktów zbożowych w całym sezonie 2009/2010 może wynieść ponad 2 mln t. Głównymi odbiorcami zbóż są Niemcy, Hiszpania, jak również Egipt, Nigeria, Kuba. W tym czasie import ziarna zbóż wyniósł 967 tys. t i był o 34% mniejszy niż w okresie dziesięciu miesięcy sezonu 2008/2009. Spadek importu dotyczył wszystkich rodzajów zbóż. W wolumenie importu nadal dominowała pszenica (60%) i kukurydza (25%). Przywóz zbóż odbywał się z krajów członkowskich UE, zwłaszcza od naszych najbliższych sąsiadów (Niemcy, Czechy, Słowacja, Węgry). W sezonie 2009/2010 zmniejszył się przywóz produktów pierwotnego przywozu, zwłaszcza otrąb i słodu. Zwiększył się natomiast przywóz mąki i kasz oraz ziarna obrobionego (wyroby objęte kodem CN ). W porównaniu z poprzednim sezonem także import produktów wysoko przetworzonych uległ obniżeniu, w tym najbardziej przywóz makaronów. Ocenia się, że import zbóż i przetworów zbożowych w całym sezonie może ukształtować się na poziomie 1,2 mln t, o 48% niższym niż w sezonie 2008/2009. Wydatki na 7 Ziarno łuszczone, miażdżone, płatkowane, perełkowane, krojone lub śrutowane oraz zarodki zbóż całe, miażdżone, płatkowane lub mielone. 27