PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

Transkrypt

1 WÓJT GMINY NOWY TARG PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY NOWY TARG NA LATA WRAZ Z PROGNOZĄ DO ROKU 2015 NOWY SĄCZ, CZERWIEC 2004

2 TYTUŁ OPRACOWANIA: PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY NOWY TARG NA LATA WRAZ Z PROGNOZĄ DO ROKU 2015 ZLECENIODAWCA: WOJT GMINY NOWY TARG UL. BULWAROWA NOWY TARG WYKONAWCA: PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie siedziba: ul. Kilińskiego NOWY SĄCZ

3 SPIS TREŚCI I. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 1.3. Potrzeba i cel opracowania 1.4. Terminologia Terminologia z zakresu zrównoważonego rozwoju Terminologia z zakresu ochrony środowiska Terminologia z zakresu gospodarki wodno ściekowej II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Położenie 2.2. Ukształtowanie terenu 2.3. Warunki klimatyczne 2.4. Zasoby naturalne 2.5. Użytkowanie terenu 2.6. Gleby i lasy 2.7. Infrastruktura Gospodarka wodno ściekowa Gospodarka odpadami Drogi i koleje Sieć gazowa Podmioty gospodarcze III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 3.1. Informacje ogólne 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej gminy Warunki geologiczno gruntowe Zasoby naturalne 3.3. Wody powierzchniowe 3.4. Wody podziemne 3.5. Gleby i ich rolnicze wykorzystanie 3.6. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 3.7. Walory kulturowe 3.8. Walory krajobrazowe 3.9. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych IV. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA 4.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych 4.2. Ochrona powietrza 4.3. Ochrona przed hałasem 4.4. Ochrona przed promieniowanie elektromagnetycznym 4.5. Ochrona wód 4.6. Ochrona powierzchni ziemi 4.7. Gospodarka odpadami 4.8. Zasoby przyrodnicze 4.9. Awarie przemysłowe Harmonogram realizacji zadań ekologicznych Koszty finansowe planowanych przedsięwzięć Strona

4 SPIS TREŚCI V. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO 5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej, 5.2. Docelowe segmenty edukacji Edukacja ekologiczna formalna Edukacja ekologiczna nieformalna 5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 5.4. Społeczna kampania informacyjna Pracownicy samorządowi Edukacja dorosłych Nauczyciele i dziennikarze Współpraca Gminy ze szkołami Udział pozarządowych organizacji ekologicznych w edukacji dzieci i młodzieży 5.5. Media w kampanii informacyjnej 5.6. Przyczyny zanieczyszczeń i sposoby zapobiegania Zanieczyszczenia atmosfery Zanieczyszczenia wód Zanieczyszczenia gleb Oddziaływanie hałasu Pola elektromagnetyczne Ochrona kopalin Ochrona przyrody VI. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 6.1. Współpraca w ramach wdrożenia Programu 6.2. Założenia systemu finansowania inwestycji 6.3. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska Instrumenty prawne Instrumenty finansowe Instrumenty społeczne Instrumenty strukturalne 6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska Zasady monitoringu Monitorowanie założonych efektów ekologicznych 6.5. Wskaźniki monitorowania celów określonych w Programie Ochrony Środowiska. Strona

5 I. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 1.3. Potrzeba i cel opracowania 1.4. Terminologia Terminologia z zakresu zrównoważonego rozwoju Terminologia z zakresu ochrony środowiska Terminologia z zakresu gospodarki wodno ściekowej 1.1. Podstawa prawna opracowania Obowiązujące od 1 października 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska, nakłada na organy wykonawcze gmin Wójta Gminy Nowy Targ - obowiązek opracowania Gminnego Programu Ochrony Środowiska. Obowiązek ten, wynikający z art. 17, ustawy - Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627) jest formalną przesłanką dla utworzenia niniejszego opracowania. Podstawą opracowania jest umowa z dnia 29 kwietnia 2004 r. zawarta pomiędzy Gminą Nowy Targ a Firmą: PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie z siedzibą w Nowym Sączu Przedmiot i zakres opracowania Przedmiotem opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowy Targ położonej w centralnej części powiatu nowotarskiego. Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na analizowanym terenie. Zagadnienia ochrony środowiska obejmują ochronę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Omówienia dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w odrębnym opracowaniu pod nazwą Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Nowy Targ Potrzeba i cel opracowania Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z głównych dróg prowadzących do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, należy jednak pamiętać, że nie jedyną. O w pełni zrównoważonym rozwoju można dopiero mówić po osiągnięciu czterech ładów: ekologicznego, społecznego, ekonomicznego (gospodarczego), przestrzennego. 5

6 Podstawowym narzędziem osiągnięcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny może być osiągnięty np. poprzez akceptację mieszkańców dla proponowanych i poodejmowanych działań. Ład gospodarczy osiąga się poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wiąże się np. z odpowiednią lokalizacją terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych. Powyższe zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie gminy. Do najistotniejszych wytyczonych dla gminy celów i kierunków działań w zakresie rozwoju społeczno gospodarczego i ochrony środowiska należą: racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin); ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu); ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa); ochrona gleb; ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów); prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań. Realizacja zdefiniowanych ekologicznych celów strategicznych, w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa, powinna zapewnić gminie rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. 6

7 1.4. Terminologia Program ochrony środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu Terminologia z zakresu zrównoważonego rozwoju Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego; Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej; Środowisko rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat; Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń Terminologia z zakresu ochrony środowiska Emisja rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancje, energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne; Hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do Hz; Obszar chronionego krajobrazu - jest terenem chronionym ze względu na wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i 7

8 wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych; Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi; Organ ochrony środowiska rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa Ochrony Środowiska; Organizacja ekologiczna rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska; Pomnikami przyrody to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie; Poważna awaria rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem; Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie gleba oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie; Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy; Poziom hałasu rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (db); Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni; Pozwolenie - bez podania jego rodzaju rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa ochrony środowiska; Standardy emisyjne rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji; 8

9 Substancja niebezpieczna rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii; Użytki ekologiczne rozumie się przez to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych. Należą do nich: torfowiska, bagna, nieużytkowane łąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródleśne, kępy drzew i krzewów, skarpy, jary i wąwozy, trzcinowiska itp. Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach; Zakład rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami; Zanieczyszczenie rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska Terminologia z zakresu gospodarki wodno ściekowej Ścieki rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze, ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu, wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni, wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne, wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wprowadzanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilością zawartymi w pobranej wodzie, 9

10 wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, jeżeli występują w nich nowe substancje lub zwiększone zostaną ilości substancji w stosunku do zawartych w pobranej wodzie; Ścieki bytowe rozumie się przez to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstające w szczególności w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych; Ścieki komunalne rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi; Ścieki przemysłowe rozumie się przez to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność handlową lub przemysłową albo składową, niebędące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi; Instalacje przez to rozumie się: stacjonarne urządzenie techniczne, zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu, obiekty budowlane niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję; Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, który prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność; Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy, obiekty zbiorników i stopni wodnych, stawy, obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, obiekty energetyki wodnej, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód, stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych, mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska, stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych; 10

11 Zanieczyszczenie rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska; Eutrofizacja rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód; Sieć przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego; Urządzenia kanalizacyjne sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków; Urządzenia wodociągowe ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody; Przyłącze kanalizacyjne odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości; Urządzenie pomiarowe przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym; Przyłącze wodociągowe odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. 11

12 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Położenie 2.2. Ukształtowanie terenu 2.3. Warunki klimatyczne 2.4. Zasoby naturalne 2.5. Użytkowanie terenu 2.6. Gleby i lasy 2.7. Infrastruktura Gospodarka wodno ściekowa Gospodarka odpadami Drogi i koleje Drogi Koleje Sieć gazowa Podmioty gospodarcze 2.1. Położenie Gmina Nowy Targ położona w centralnej części powiatu nowotarskiego zajmuje 209 km 2, co stanowi około 14,16 % powierzchni powiatu. Jest to trzecia co do wielkości gmina w powiecie nowotarskim, o średnim zaludnieniu. Pod względem gęstości zaludnienia gmina zajmuje 6 miejsce w powiecie, spośród 11 gmin wiejskich, oraz 8 spośród ogólnej liczby 14 jednostek podstawowego podziału administracyjnego powiatu nowotarskiego; osiągając wskaźnik 103,3 os/km 2. Według stanu na koniec 2003 roku, gmina Nowy Targ liczyła mieszkańców, czyli około 12,31 % ludności powiatu. Na strukturę administracyjną gminy składa się 21 sołectw.. Podział administracyjny gminy przedstawia mapa

13 Mapa 2.1. Podział administracyjny gminy Nowy Targ Część północnej granicy gminy jest zarazem granicą powiatu nowotarskiego. Sąsiadami gminy Nowy Targ są tu, należące do powiatu limanowskiego gminy: Niedźwiedź i Kamienica. Ponadto od północnego zachodu i północy gmina sąsiaduje z miejsko-wiejską gminą uzdrowiskową Rabka Zdrój oraz gminą Raba Wyżna. Od wschodu gmina graniczy z gminami: Ochotnica Dolna i Czorsztyn. Gmina Łapsze Niżne wyznacza wschodnią i południowo-wschodnią granicę Gminy Nowy Targ. Granicę południową wyznaczają: gmina Szaflary oraz gmina Bukowina Tatrzańska (powiat tatrzański). Od zachodu Gmina sąsiaduje z gminą Czarny Dunajec. Do najważniejszych szlaków komunikacyjnych drogowych przechodzących przez teren gminy należą: droga krajowa (nr 47) Zakopane Rabka - Zabornia (Kraków), droga krajowa (nr 49) Nowy Targ Jurgów; droga wojewódzka (nr 969) Nowy Targ Stary Sącz(Myślec); droga wojewódzka (nr 957) Nowy Targ Jabłonka. 13

14 Przez teren gminy przebiega szlak kolejowy z kierunku Kraków - Zakopane. W ostatnich dziesięciu latach wielkość przewozów kolejowych, zarówno pasażerskich jak i towarowych, zmniejszyła się niemal o połowę. Główną rzeką przepływającą przez gminę jest rzeka Dunajec w górnym jej biegu Ukształtowanie terenu Zgodnie z podziałem Polski na jednostki fizycznogeograficzne wg J. Kondrackiego i A. Richlinga - obszar gminy należy do: I. Prowincji Karpaty i Podkarpacie I. 1. Podprowincji 513 Zewnętrzne Karpaty Zachodnie I Makroregionu Beskidy Zachodnie Mezoregionu Gorce I. 2. Podprowincji Centralne Karpaty Zachodnie I Makroregionu Obniżenie Orawsko-Podhalańskie Mezoregionu Kotlina Orawsko-Nowotarska Mezoregionu Pieniny oraz Pieniński Pas Skałkowy Mezoregionu Pogórze Spisko Gubałowskie Gmina Nowy Targ położona jest w obrębie różnorodnych układów przestrzennych, charakterystycznych dla jednostek regionalnych. Obszar gminy leży na styku dwóch podprowincji: Zewnętrznych Karpat Zachodnich i Centralnych Karpat Zachodnich. Podstawą podziału na mniejsze jednostki regionalne są różnice w typie rzeźby, udział różnych typów w danym regionie i układ przestrzenny form wypukłych i wklęsłych. Równocześnie podział ten uwzględnia poprzez piętrowość krajobrazu etapy ewolucji rzeźby Karpat i wpływ odporności oraz tektoniki podłoża na styl rzeźby terenu. Gorce (513.52) grupa górska w północno wschodniej części gminy. W centrum pasma znajduje się najwyższy szczyt Gorców, Turbacz (1311 m n.p.m.). Od kulminacji Turbacza rozchodzą się boczne rozgałęzienia, z których najdłuższe i najwyższe jest ramię wschodnie, ze szczytami Jaworzyna (1288 m n.p.m.) i Gorc (1229 m n.p.m.) (obydwa położone poza terenem gminy Nowy Targ). Na zachód od Turbacza odgałęziają się trzy mniejsze ramiona z kulminacjami na Bukowinie (1138 m. n.p.m.), Gorcu (1114 m n.p.m.) i Obidowcu (1198 m n.p.m.). Grzbiety górskie rozdzielone są dolinami rzek i potoków: Potoku Kamienickiego, Ochotnicy, Lepietnicy. Potok Lepietnica płynie w kierunku południowo-zachodnim i uchodzi rzeki Czarny Dunajec w okolicy Ludźmierza. 14

15 Zbocza i szczyty Gorców są silnie zalesione, na halach prowadzi się wypas owiec i bydła. Gorce mają ok. 50 km długości i 500 km 2 powierzchni. Stanowią ważny region turystyczny. centralną i północno-wschodnią część pasma Gorców, z najwyższym szczytem Jaworzyną (1288 m n.p.m.) obejmuje Gorczański Park Narodowy. Kotlina Orawsko Nowotarska (514.11) - stanowiąca najniższą i równocześnie najdalej wysuniętą na północ część Kotliny Podhala. Powierzchnia 369 km 2. Płaskie dno kotliny wyścielone jest trzema poziomami stożków glacifluwialnych, powstałych z materiału wynoszonego z Tatr. Wschodnia część Kotliny (leżąca w obrębie Gminy) odwadniana jest przez Dunajec (dorzecze Wisły). Część dna kotliny zajmują torfowiska wysokie. Pieniński Pas Skałkowy (514.12) - Pieniński Pas Skalicowy - oryginalna struktura geologiczna, ciągnąca się wygiętym na północ łukiem, wyznaczającym tektoniczną granicę pomiędzy Karpatami Zewnętrznymi a Centralnymi. Zachodnia część Pienińskiego Pasa Skałkowego cechuje się występowaniem soczewek wapiennych, tkwiących w osłonie skał fliszowych i odsłaniających się na powierzchni w formie odosobnionych form skalnych (Cisowa Skałka w Polsce, wzgórze Zamków Orawskich na Słowacji). Pogórze Spisko Gubałowskie (514.13), zwane też Północnotatrzańskie Pogórze region stanowiący najwyższą część Podhala. Powierzchnia (w granicach powiatu nowotarskiego) 369 km 2. Pogórza Północnotatrzańskie oddzielone są od Tatr Rowem Podtatrzańskim, na północy graniczą z Kotliną Orawsko Nowotarską i Pieninami Region stanowi stosunkowo wysoki pas wzniesień, zbudowany z fliszu podhalańskiego (piaskowce, łupki), rozczłonkowany dolinami spływających z Tatr rzek (Orawicy, Czarnego Dunajca, Białego Dunajca, Białki) na kilka części - od wschodu Pasmo Skoruszyńskie (1314 m n.p.m.), Magurę Witowską (1232 m n.p.m.), Pogórze Gubałowskie (1198 m n.p.m.), Pogórze Bukowińskie (Gliczarowskie) (1158 m n.p.m.) i Pogórze Spiskie (Magurę Spiską) (1257 m n.p.m.) Warunki klimatyczne Ważną cechą prawidłowego rozkładu czasoprzestrzennego elementu klimatu na omawianym terenie jest położenie grup górskich w stosunku do napływu mas powietrza, charakter rzeźby terenu i ich ekspozycja. Wg Hessa obszar gminy Nowy Targ leży w obrębie dwóch pięter klimatycznych, tj. w obrębie klimatu umiarkowanego ciepłego ze średnią temperaturą roczną 6-8 o C z roczną sumą opadów atmosferycznych mm/rok oraz klimatu umiarkowanego chłodnego o średniej temperaturze 4-6 o i opadzie rocznym mm. Typy pogody na omawianym obszarze związane są z zaleganiem 15

16 najczęściej mas powietrza pochodzenia polarno -morskiego. Rzadziej zalegają masy powietrza arktycznego. W ciągu okresu rocznego udział poszczególnych mas powietrza przedstawia się następująco: - powietrze arktyczne - 7,0%, - powietrze polarno -kontynentalne - 24,9%, - powietrze polarno-morskie świeże - 28,4%, - powietrze polarno-morskie stare - 31,8%, - powietrze zwrotnikowe - 7,9%. Polarno-morska masa powietrza powoduje: w chłodnej porze roku ocieplenie, odwilże, wzrost zachmurzenia i opady atmosferyczne, latem - spadek temperatury powietrza, wzrost zachmurzenia oraz przelotne opady atmosferyczne. W przebiegu rocznym w ciepłej porze roku przeważają fronty chłodne, w chłodnej ciepłe. Natężenie częstości występowania frontów chłodnych w ciepłej porze roku zbiega się z nasileniem występowania silnych opadów atmosferycznych i burz. Maksimum występowania burz i opadów o dużym natężeniu oraz napływ powietrza polarno-morskiego i frontów chłodnych występują w lipcu. Średnie roczne temperatury powietrza układają się od wartości najniższych w części górskiej do wartości najwyższych w części mniej wypiętrzonej. Rozpiętość średnich rocznych temperatur powietrza wynosi 2,4 0 C. W ciągu doby średnie wartości temperatury powietrza układają, się w ten sposób, że największe zróżnicowanie przypada na godziny nocne, najmniejsze natomiast występuje podczas dnia (w godzinach okołopołudniowych). Powyższy rozkład wiąże się z faktem, że dzienne nasłonecznienie zmniejsza kontrasty termiczne związane z rzeźbą regionu, gdy natomiast nocne wypromieniowanie podłoża i spływ chodnego powietrza do obniżeń terenowych potęguje zróżnicowanie termiczne regionu. Z biegu różnych temperatur ekstremalnych wynika, że najwyższe temperatury występują w lipcu i sierpniu, najniższe w grudniu, styczniu i lutym. Odnotować należy fakt różnego rozkładu temperatur maksymalnych i minimalnych. Rozkład przestrzenny temperatur maksymalnych zbliżony jest do równoleżnikowego, podobnie jak rozkład temperatur średnich miesięcznych sum temperatur dodatnich, natomiast rozkład temperatur minimalnych powietrza przedstawia układ południkowy z najniższymi wartościami w części wschodniej. Okres bezprzymrozkowy na terenie gminy waha się od 160 na południowym wschodzie gminy do 175 dni w części zachodniej. Izolinie mają przebieg południkowy. Podobnie do rozkładu przestrzennego okresu bezprzymrozkowego układają się daty pierwszego i ostatniego dnia przymrozkowego. 16

17 Pierwsze przymrozki pojawiają się (średnio) 5.X. po zachodzie. Ostatnie przymrozki występują pomiędzy 25. IV do 5.V. Problem inwersji temperatury powietrza na omawianym obszarze jest istotny z uwagi na częstotliwość występowania zjawiska i znaczne skutki gospodarcze. W przebiegu rocznym inwersje względne najczęściej występują zimą, najrzadziej latem. W ciągu lata rozwija się cyrkulacja utrudniająca tworzenie się inwersji i utrzymywanie przez dłuższy czas. Inwersje temperatury powietrza utrudniają pionową wymianę, są zatem warstwami hamującymi rozprzestrzenianie się i rozcieńczanie zanieczyszczeń w dolnej troposferze. Sumy roczne opadów wahają się od 767 mm do 859 mm. Bieg izohiet wykazuje kształt zbliżony do południkowego. Dobowy rozkład sum opadów wskazuje najwyższe wartości w czerwcu i lipcu. Częstość opadów w ciągu roku waha się od 168 do 176 dni w roku. Uciążliwości i gospodarcze skutki dużych opadów atmosferycznych w postaci ciekłej i stałej są związane w tym regionie z występowaniem określonych mas powietrza, spływem i frontami atmosferycznymi. Opady powyżej 10 mm występują najczęściej dzień po dniu. Opady w czasie trwania 2 dni osiągają, około 45% częstości opadów jednodniowych i występują od czerwca do sierpnia, a opady o czasie trwania 3 dni występują tylko w lipcu i czerwcu. Wysokie sumy opadów z reguły występują przy masie polarno-morskiej starej, w obszarach niżów barycznych oraz w strefie frontu chłodnego. W ciepłej porze roku, oprócz sytuacji pogodowej warunkującej wystąpienie opadów, istotne są wzmożone prądy konwekcyjne powstające w wyniku nagrzania podłoża. Brak zróżnicowania sum opadów w zależności od wysokości nad poziom morza wskazuje na ulewny charakter wywołany najczęściej sytuacją burzową. Burze najczęściej występują w ciepłej porze roku, od kwietnia do września, a sporadycznie pojawiają się w marcu i październiku. Długotrwałość burz wskazuje na najczęstsze pojawianie się burz jednodniowych, burze występujące przez dwa dni stanowią ok. 50% dni burzowych, a burze występujące przez kolejne trzy dni stanowią ok. 10% ogólnej liczby burz. Pokrywa śnieżna ustala się przeciętnie w drugiej połowie listopada, a zanika pod koniec marca lub na początku kwietnia. Maksymalna wysokość pokrywy śnieżnej występuje przeważnie w lutym lub marcu, najmniejsza w kwietniu i listopadzie. Liczba dni z pokrywą śnieżną waha się od 113 do 125. Najbardziej niekorzystne warunki klimatyczne panują w Obniżeniu Podtatrzańskim. Jest to region, stanowiący najbardziej południową część Podhala, ciągnący się bezpośrednio wzdłuż północnej granicy Tatr. Ten region uznawany jest za jeden z najzimniejszych w południowej Polsce. 17

18 2.4. Zasoby naturalne Gmina Nowy Targ nie posiada zbyt dużej ilości surowców mineralnych. Wzdłuż doliny Czarnego Dunajca i Dunajca występują kruszywa naturalne, które budują terasę niską rzeki. Nie mają one jednak większego znaczenia i eksploatowane są tylko dla potrzeb indywidualnych. W Klikuszowej i Obidowej znajduje się eksploatowane złoże piaskowców. Na pograniczu z gminą Szaflary występują wapienie. Surowce ilaste ceramiki budowlanej obejmują: złoża glin czwartorzędowych, iłów trzeciorzędowych w miejscowości Waksmund. Na obszarze gminy Nowy Targ wyróżnić można: - poziom wodonośny w utworach pokrywowych, - poziom wodonośny w utworach fliszowych. Zwierciadło wody gruntowej w żwirach terasowych jest wolne i wykazuje na ogół słabe nachylenie w kierunku koryta rzek: Dunajec i Białka. Na niskiej terasie Dunajca, Białki i ich dopływów wysokość zwierciadła wody zależy od poziomu wody w rzece i w potokach. W żwirowiskach teras wysokich, które ciągną się wzdłuż Czarnego Dunajca, Dunajca oraz Białki miąższość części zawodnionej zależy od morfologii podłoża skalnego. Woda pochodzi tutaj z bezpośredniej infiltracji lub ze spływu zboczowego. Główne rzeki przepływające przez obszar gminy Nowy Targ to Czarny Dunajec, Dunajec i Białka. Zasoby wód podziemnych na terenie województwa małopolskiego są nierównomiernie rozmieszczone. Najbardziej zasobny w wodę jest czwartorzędowy horyzont wodonośny w dolinie Dunajca, Wisłoki, Białej, Stradomki oraz utworach Rynny Podkarpackiej. W utworach fliszu karpackiego horyzont wodonośny tworzą wody szczelinowoporowe zalegające w warstwach gruboławicowych piaskowców. Wydajność tego poziomu jest duża w strefach zasilania, poza tymi strefami wydajność się zmniejsza z uwagi na trudności z infiltracją wód poprzez pokrywę czwartorzędową lub serie łupków. Zasobne fragmenty warstw wodonośnych zaliczone zostały do Głównych Zbiorników Wód Podziemnych przez Instytut Hydrogeologiczny i Geologii Inżynieryjnej AGH. Na terenie gminy występuje poziom wodonośny utworów czwartorzędowych związanych z dolinami rzecznymi. Wody tego poziomu występują przeważnie w dolinach rzek. Warstwą wodonośną są tu przeważnie żwiry i piaski zalegające w trudno przepuszczalnych iłach mioceńskich. Zbiornik czwartorzędowy tworzą także pokrywy 18

19 zwietrzelinowe na zboczach stoków. Woda występuje tu w utworach piaszczysto-gliniastych z domieszką rumoszy w miejscach kontaktu utworów zwietrzelinowych z podłożem skalnym. Wydajność tego typu wód jest niewielka, wykazują one duże wahania zwierciadła wody i temperatur Użytkowanie terenu Region, w którym położona jest gmina Nowy Targ ma charakter rolniczy o dużych predyspozycjach dla rekreacji (atrakcyjny krajobraz, urozmaicona rzeźba terenu). Podstawową dziedziną gospodarki jest rolnictwo. Dominują gospodarstwa indywidualne o roślinno -zwierzęcym profilu produkcji. Rozdrobnienie indywidualnych gospodarstw jest bardzo duże. Gospodarstwa o powierzchni do 5 ha stanowią ok. 92% ogólnej liczby gospodarstw. Dominującą formą produkcji rolnej jest uprawa zbóż (65,3%) oraz ziemniaków (22,8%). W oparciu o kryteria przyrodniczo - ekonomiczne gmina Nowy Targ zaliczana jest, jako strefa podgórska, do obszaru o znacznych walorach krajobrazowych, średnich i trudnych warunkach do produkcji rolniczej. Pod względem ukształtowania przestrzeni zainwestowanych najbardziej skoncentrowane układy zabudowy występują w dolinie rzeki Dunajec i Białka, a także w tradycyjnych układach we wsiach zlokalizowanych wzdłuż lokalnych potoków. Zabudowa tworzy układy łańcuchowe, wzdłuż dróg przebiegających w znacznej mierze dolinami oraz wierzchołkami garbów terenowych. Większe rozproszenie zabudowy występuje poza dolinami w wyższych partiach wzniesień. Duże walory krajobrazowe gminy spowodowały włączenie jej do systemu obszarów chronionego krajobrazu. Gmina Nowy Targ posiada znaczne walory rekreacyjne, zarówno w zakresie możliwości rozwoju turystyki jak i agroturystyki. Powiązania gminy z otaczającymi obszarami występują w różnorodnych układach i strukturach począwszy od usytuowania w określonych jednostkach geograficznych i związanych z tym charakterystycznych cech ukształtowania środowiska przyrodniczego od krajobrazu poprzez elementy struktury hydrologicznej i geologicznej na elementach infrastruktury technicznej kończąc. Niewielkie odległości i dogodne powiązania komunikacyjne inspirują bezpośrednie związki z całym powiatem nowotarskim i województwem małopolskim. Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie gminy przedstawiono w Tabeli

20 Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Nowy Targ T a b e l a 2.1. Rodzaje gruntów Powierzchnia Udział w ogólnej powierzchni ewidencyjna [ha] [%] Powierzchnia gruntów - ogółem ,0 100,00 Użytki rolne ,4 56,5 Użytki leśne 7 615,9 36,4 Tereny inne 1 473,7 7, Gleby i lasy Środowisko glebowe na terenie gminy jest dosyć zróżnicowane, co wynika w dużej mierze z różnorodności podłoża geologicznego, różnorodności topograficznej związanej z nachyleniami i wysokością powierzchni terenu, pośrednio także z bogactwa szaty roślinnej, a wreszcie zmienności czynników antropogenicznych. Powstanie określonego typu gleb jest wynikiem zależności pomiędzy podłożem (litologią), klimatem, rzeźbą terenu i szatą roślinną. Na fliszowym podłożu zbudowanym ze skał o różnorodnej zasobności w składniki pokarmowe powstają gleby o odmiennych właściwościach, tworząc typowe dla obszarów górskich mozaiki glebowe. W kształtowanie pokrywy glebowej ingerują silnie (oprócz szaty roślinnej) czynniki lokalne, jak: wypływ wód gruntowych na stokach, nadmiar wód w dnach dolin, zubożenie profilu glebowego w najdrobniejsze frakcje w wyniku oddziaływania erozji wietrznej (na grzbietach) lub wodnej (na stokach). Działalność człowieka doprowadziła do prawie całkowitego przekształcenia gleb w dorzeczu Dunajca i Białki, gdzie występowały dawniej wyłącznie gleby leśne, które po odlesieniu i wprowadzeniu gospodarki pastwiskowej lub uprawy roli zostały przekształcone i silnie zdegradowane. Zagospodarowanie terenu zaczynało się od najbardziej wartościowych pod względem glebowym obszarów gleb znajdujących się w korzystnym położeniu topograficznym. Wraz ze wzrostem liczby ludności, a przy małej wydajności upraw sięgnięto do gleb mało wartościowych lub wręcz nieprzydatnych do uprawy. Proces odlesienia trwający setki lat został zatrzymany w końcu XIX wieku po zagospodarowaniu prawie wszystkich gruntów możliwych do uprawy. Z uwagi na sposób wykorzystania gleb wyróżnia się trzy kategorie: gleby uprawne, gleby użytków zielonych i gleby leśne. Gleby okolic Nowego Targu należą do gleb terenów górzystych, wytworzonych ze skał fliszowych. Wyróżnia się tu dwa gatunki gleb: gleby gliniaste płytkie (szkieletowe) i gleby gliniaste średnio głębokie. Najczęściej klasyfikują się one w IV i V kasie bonitacyjnej. Gleby szkieletowe zajmują szczytowe partie najwyższych wzniesień. Są to prawie wyłącznie gleby leśne w małym stopniu zmienione przez działalność człowieka. Odgrywają one ważną rolę hydrogeologiczną z uwagi na duże zdolności retencyjne. Gleby te mogą chwilowo zatrzymywać do 100 mm opadów, wydłużając w czasie dopływ wód do koryt cieków, zmniejszając w ten sposób gwałtowność wezbrań. Te same gleby użytkowane jako 20

21 pastwiska mają minimalne znaczenie retencyjne. Gleby gliniaste średnio głębokie mają największe rozprzestrzenienie. Są to gleby kwaśne, średnio zasobne w próchnicę, potas i magnez, a ubogie w przyswajalny fosfor. Dobra strukturalność i wodoodporność agregatów glebowych jest cechą korzystną w warunkach pól uprawnych z dużym zagrożeniem erozyjnym. Ze względu na różnorodny skład mechaniczny oraz właściwości fizyczne gleby posiadają różną wartość rolniczą. Pod względem przydatności rolniczej określanej klasą bonitacyjną: 0,42 % gleb gminy należy do klasy III, 31,58 % - klasy IV, 49,02 % do klasy V oraz 18,98 % do klasy VI. Gleby klasy I i II nie występują na terenie gminy. Z ogólnej ilości ha powierzchni gruntów - użytki leśne wynoszą ha, co stanowi 36,44% ogólnej powierzchni gruntów w gminie. Według rejonizacji fizyczno-geograficznej - lasy na terenie gminy położone są w VIII Krainie Karpackiej w dzielnicach: 6 Gorce i Beskid Sądecki; 8 Podhale. Zgodnie z podziałem geobotanicznym w/g Szafera - leżą w dziale Karpat Zachodnich w podokręgu - Bory Nowotarskie o granicach pokrywających się z granicami Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Drzewostan jest przeważnie młody, wskutek ustawicznego niszczenia przez człowieka. Dominującym typem siedliskowym lasu jest las górski (LG) stanowiący 73 % powierzchni. Skład gatunkowy rosnących tutaj drzewostanów to głównie świerk 43 %, buk 36 % oraz jodła, sosna, olcha, dąb i jesion. Całość lasów zaliczona jest do lasów ochronnych głownie są to lasy glebochronne i wodochronne. Duże powierzchnie zalesione to młodniki i lasy sztucznie sadzone w ramach zagospodarowania nieużytków. Pod względem struktury wiekowej lasy omawianego obszaru klasyfikują się do III i IV klasy wiekowej Infrastruktura 21

22 Gospodarka wodno ściekowa Na terenie gminy pobór wody (wg danych GUS za 2003 r.) wynosił 212,9 dam 3, co stanowiło 2,55 % ogólnej ilości pobranej wody na potrzeby produkcyjne i ludności w powiecie nowotarskim. Długość czynnej sieci rozdzielczej w gminie (bez przyłączy) wynosi 103,3 km,, a zużycie wody w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynosi 9,6 m 3. Poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną mierzony liczbą ludności korzystającej z sieci wodociągowej jest najwyższy w gminach miejscowościach: Nowa Biała, Krempach, Pyzówka, Dursztyn, Knurów. Spośród 21 sołectw w gminie brak sieci wodociągowej rozdzielczej występuje w 6 miejscowościach: Dębno, Długopole, Gronków, Harklowa, Ludźmierz, Rogoźnik. Tabela 2.1. przedstawia dane dotyczące zbiorczego zaopatrzenia w wodę w poszczególnych miejscowościach gminy Lp. Sieć wodociągowa w Gminie Nowy Targ Długość czynnej sieci Miejscowość wodociągowe Podłączenia j do budynków Woda dostarczona km szt dam 3 1 Dębno Długopole 3 Dursztyn ,6 4 Gronków Harklowa Klikuszowa 4, ,9 7 Knurów 2,3 65 8,0 8 Krauszów 4,2 82 8,9 9 Krempachy 8, ,0 10 Lasek 5,1 88 9,7 11 Ludźmierz Łopuszna 8,5 73 8,0 13 Morawczyna 5,7 77 8,8 14 Nowa Biała 10, ,0 15 Obidowa 6,1 55 6,9 16 Ostrowsko 8, ,2 17 Pyzówka 8, ,7 18 Rogoźnik Szlembark 8,7 84 9,1 20 Trute 5,2 63 8,2 21 Waksmund 10, ,9 Razem 103,3 1727,0 212,9 Tabela 2.1. Ogólna długość sieci kanalizacyjnej w gminie w roku 2003 wynosiła 34,5 km. W kanalizacje sanitarną wyposażonych było 6 sołectw z 21 ogólnej liczby w gminie. 22

23 W roku 2003 odprowadzono do wód powierzchniowych lub do ziemi 173,0 dam 3 cieków komunalnych. Na terenie gminy Nowy Targ działają dwie oczyszczalnie ścieków: w Łopusznej o przepustowości 600 m 3 /dobę obsługująca miejscowości: Gronków, Waksmund, Ostrowsko, Łopuszna oraz Groń-Leśnica (Gmina Bukowina Tatrzańska) przekazana do eksploatacji w 1998 roku; w Dębnie o przepustowości 255 m 3 /dobę, przekazana do eksploatacji w roku 1993 (modernizowana w roku 1999), przyjmująca ścieki z miejscowości Dębno. Ponadto miejscowość Ludźmierz przyłączona jest do oczyszczalni ścieków dla miasta Nowy Targ. Poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną mierzony liczbą ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej jest najwyższy w Łopusznej i Gronkowie. Tabela 2.1. przedstawia dane dotyczące wyposażenia poszczególnych miejscowości gminy w sieć kanalizacji sanitarnej. Sieć kanalizacyjna w Gminie Nowy Targ Tabela 2.1. Lp. Miejscowość Długość czynnej sieci sanitarnej Podłączenia do budynków Ścieki odprowadzon e km szt dam 3 1 Dębno 5, ,0 2 Długopole Dursztyn Gronków 6, ,0 5 Harklowa Klikuszowa Knurów Krauszów Krempachy Lasek Ludźmierz 8, ,0 12 Łopuszna 6, ,0 13 Morawczyna Nowa Biała Obidowa Ostrowsko 3, ,0 17 Pyzówka Rogoźnik Szlembark Trute Waksmund 5, ,0 Razem 34,5 1101,0 173,0 23

24 Powyższe dane wskazują na pewną nierównowagę pomiędzy infrastrukturą wodociągową i kanalizacyjną w większości miejscowości gminy. W większości miejscowości gminy gospodarka wodno ściekowa jest nieuregulowana. Brak jest kompleksowych rozwiązań w zakresie sieci wodno-kanalizacyjnych, odprowadzania i oczyszczania ścieków. Nieuporządkowana gospodarka wodno - ściekowa w zlewni powyżej obszaru gminy pogarsza jakość wody rzek: Dunajec i Białka oraz ogranicza możliwość wykorzystania wód powierzchniowych jako źródła wody dla wodociągów zbiorczych, zagrażając zlokalizowanym ujęciom wody na tym obszarze. Ponadto utrudnia zaopatrzenie w wodę gmin położonych poniżej Gospodarka odpadami Szczegółowe omówienie zagadnień dotyczących gospodarki odpadami na terenie gminy, wraz z propozycją rozwiązań, zostało zamieszczone w Planie Gospodarki Odpadami dla gminy wiejskiej Nowy Targ, będącym integralną częścią niniejszego opracowania Drogi i koleje Drogi Sieć drogową na terenie gminy wiejskiej Nowy Targ stanowią: Drogi krajowe o łącznej długości: 8,4 km, Drogi wojewódzkie o łącznej długości: 21,1 km, Drogi powiatowe o łącznej długości: 63,2 km, Drogi gminne i inne - o łącznej długości: 139,4 km. Przez obszar gminy przebiegają: dwie drogi krajowe: nr 97 Nowy Targ Jurgów (przejście graniczne na Słowację w gminie Bukowina Tatrzańska; nr 95 Zakopane Rabka (Zabornia); dwie drogi wojewódzkie: nr 969 Nowy Targ Stary Sącz(Myślec) nr 957 Nowy Targ Jabłonka 17 dróg powiatowych: nr Klikuszowa Obidowa nr Harklowa Tylmanowa nr Dębno Niedzica nr Krempachy Frydman nr Łopuszna Dursztyn nr Nowa Biała Białka Tatrzańska 24

25 nr Gronków Bukowina Tatrzańska nr Szaflary Ostrowsko nr Szaflary Ludźmierz nr Ludźmierz Maluszyna nr Ludźmierz Pyzówka nr Lasek Stacja PKP nr Klikuszowa Trute nr Raba Wyżna Klikuszowa nr Rogoźnik Ciche nr Ludźmierz Czarny Dunajec nr Długopole Pieniążkowce Sieć dróg na terenie gminy jest dobrze rozwinięta i w okresie latach nie będzie zachodzić potrzeba budowy nowych dróg. (Dane: w Strategii Rozwoju Powiatu Nowotarskiego na lata ). Jest to nieodzowny element zaplecza związanego z rozwijająca się na tym terenie rekreacją i krajoznawstwem. Na wymienionych drogach, odbywa się ruch pojazdów samochodowych o zróżnicowanym natężeniu. Największe natężenie ruchu występuje na drodze krajowej nr 47 Zakopane Rabka oraz na drodze wojewódzkiej Nowy Targ Stary Sącz. Średni ruch dobowy dla dróg powiatowych został pomierzony w roku 2000 i wynosił wówczas 1755 pojazdów na dobę. Wielkość natężenia ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich obrazuje Mapka 2.2. na stronie Koleje Niewielką rolę dla komunikacji miejscowej odgrywa kolej. Jest ona jednak ważna z uwagi na połączenia w skali ponadlokalnej. Oś kolejową przechodzącą przez teren gminy stanowi linia kolejowa nr 99 Zakopane Chabówka. Umożliwia ona połączenia z większymi ośrodkami w kraju. Gmina posiada bezpośrednie kolejowe połączenie między innymi z: Częstochową, Gdynią, Gdańskiem, Warszawą, Szczecinem, Krakowem, Katowicami, Olsztynem, Poznaniem, Wrocławiem i Opolem. W ostatnich dziesięciu latach wielkość przewozów kolejowych, zarówno pasażerskich jak i towarowych, zmniejszyła się niemal o połowę. 25

26 Mapa 2.2. Natężenie ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich przebiegających przez teren gminy wiejskiej Nowy Targ 26

27 27

28 Sieć gazowa Długość czynnej sieci gazowej rozdzielczej wynosi w gminie około 139,4 km, co stanowi 32,8% ogólnej ilości sieci gazowej w powiecie nowotarskim. Sieć gazowa doprowadzona jest do 10 z 21 miejscowości w gminie. Do sieci przyłączonych jest 1501 budynków. Gaz wykorzystywany jest głównie do celów bytowych. Ocenia się, że z uwagi na wysokie ceny gazu, zużycie jego dla celów grzewczych jest niewielkie. W Tabeli 3.1. przedstawiona została długość sieci gazowej w poszczególnych miejscowościach gminy oraz liczba podłączeń do budynków. Lp. Miejscowość Długość gazowej Liczba podłączeń sieci rozdzielcze [mb] 1. Ludźmierz Klikuszowa Lasek Rogoźnik Pyzówka Krauszów Trute Obidowa Morawczyna Długopole Podmioty gospodarcze Tabela 3.1. Cały powiat nowotarski charakteryzuje się jednym z najniższych wskaźników uprzemysłowienia w województwie małopolskim. Gmina wiejska Nowy Targ jest jedną z jednostek o wyższym wskaźniku lokalizacji podmiotów o charakterze produkcyjno usługowym w powiecie nowotarskim. Na terenie Gminy działa 1044 zarejestrowane podmioty gospodarki w systemie KRUPGN-REGON, w tym 29 publicznych i 1015 prywatnych. Z wyżej wymienionej ilości w poszczególnych sekcjach PKD zarejestrowanych jest *) : rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel i naprawy hotele i restauracje transport, gospodarka magazynowa i łączność obsługa nieruchomości i firm oraz nauka - 31 jednostek; jednostek; jednostek; jednostki; - 25 jednostek; - 58 jednostek; - 32 jednostki 28

29 *) dane wg rocznika statystycznego GUS Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w roku 2002 Urząd Statystyczny w Krakowie. III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 3.1. Informacje ogólne 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej gminy Warunki geologiczne i rzeźba terenu Zasoby naturalne 3.3. Wody powierzchniowe 3.4. Wody podziemne 3.5. Gleby i ich rolnicze wykorzystanie 3.6. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 3.7. Walory kulturowe 3.8. Walory krajobrazowe 3.9. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych 3.1. Informacje ogólne Gmina wiejska Nowy Targ zajmuje łączną powierzchnię 209 km 2. Formy użytkowania terenu na obszarze gminy przedstawia Tabela 3.1 Formy użytkowania terenu w gminie wiejskiej Nowy Targ T a b e l a 3.1. Formy użytkowania terenu Powierzchnia [ha] Odsetek powierzchni [%] Powierzchnia ogółem ,01 100,0 Tereny rolnicze, w tym: ,42 57,40 grunty orne 7 712,73 36,90 sady 186,01 0,89 łąki i pastwiska 4 097,68 19,61 Lasy i grunty leśne 7 615,89 36,44 Grunty pod wodami (wody stojące, płynące, rowy) 501,22 2,40 Pozostałe grunty 579,26 2,77 Nieużytki 207,22 0,99 Źródło: Arkusze ewidencyjne gruntów. Struktura użytkowania obszaru gminy wskazuje na jej rolniczy charakter. Szczegółowe użytkowanie gruntów na terenach poszczególnych miejscowości gminy (sołectw) przedstawia Tabela 1.3. T a b e l a 3.2. Formy użytkowania terenu w poszczególnych miejscowościach gminy Miejscowość Łąki i Grunty Użytki rolne Grunty pastwisk ogółem (bez sadów) orne a Lasy Pozostałe [ha] 29

30 Dębno 523,20 271,05 181,08 89,97 64,41 187,74 Długopole 975,25 767,90 389,46 378,44 88,62 118,73 Dursztyn 571,62 408,78 241,71 167,07 145,00 17,84 Gronków 1 165, ,34 750,57 285,77 62,37 66,58 T a b e l a ciąg dalszy Miejscowość Grunty ogółem Użytki rolne (bez sadów) Grunty orne Łąki i pastwisk a Lasy Pozostałe [ha] Harklowa 1 098,17 369,69 242,18 127,51 632,62 95,86 Klikuszowa 1 011,98 602,96 390,76 212,20 341,39 67,63 Knurów 793,03 301,66 209,89 91,77 456,87 34,50 Krauszów 693,28 558,96 353,85 205,11 35,11 99,21 Krempachy 1 013,74 825,52 603,12 222,40 121,97 66,25 Lasek wraz z Trute 1 114,02 863,75 589,88 273,87 176,01 74,26 Ludźmierz 979,11 683,92 400,34 283,58 184,36 110,83 Łopuszna 1 917,34 658,30 380,90 277, ,25 75,79 Morawczyna 532,87 392,80 281,18 111,62 122,92 17,15 Nowa Biała 1 735, ,37 862,79 240,58 512,70 119,59 Obidowa 2 154,62 539,06 229,20 309, ,46 43,10 Ostrowsko 1 216,41 447,38 265,44 181,94 696,84 72,19 Pyzówka 547,11 396,89 281,26 115,63 124,08 26,14 Rogoźnik 770,99 638,66 402,50 236,16 53,31 79,02 Szlembark 555,19 224,14 171,20 52,94 289,76 41,29 Waksmund 1 531,13 719,28 485,42 233,86 751,84 60,01 Razem , , , , , ,71 Źródło: Arkusze ewidencyjne gruntów. Jak wynika z zestawienia przedstawionego w Tabeli najwięcej użytków rolnych w stosunku do całkowitej powierzchni gruntów, mają miejscowości: Gronków (88,93%), Rogoźnik (82,84%) i Krempach (81,43). Najmniej użytków rolnych w stosunku do powierzchni ogółem znajduje się natomiast w miejscowościach: Obidowa (25,02%), Harklowa (33,66%), Łopuszna (34,33). Na terenie gminy znajduje się niewielki fragment Gorczańskiego Parku Narodowego oraz 2 rezerwaty przyrody. Cały natomiast teren gminy uznany jest jako obszar chronionego krajobrazu. Oznacza to, że obszar ten podlega zagospodarowaniu w sposób zapewniający uzyskanie pożądanego stanu równowagi w przyrodzie. Gmina posiada wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych typach ekosystemów, wartościowe w szczególności ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem. 30

31 Lesistość gminy wynosi około 36,44 % i oscyluje w granicach średniej powiatowej, natomiast jest znacznie wyższa od średniej wojewódzkiej (28,4%). Ponadto na terenie gminy indywidualną forma ochrony objętych jest 3 pomniki przyrody Obiekty ochrony przyrody na terenie gminy obrazuje zamieszczona niżej mapa. 31

32 Mapa 3.1. Obszary problemowe oraz ważniejsze obiekty ochrony przyrody na terenie gminy 32

33 33

34 Parki Narodowej W północno-wschodniej części gminy zlokalizowany jest niewielki fragment Gorczańskiego Parku Narodowego. Narodowy obejmuje centralną i północno-wschodnią część pasma Gorców (ok. 13% powierzchni całego pasma). Park utworzony został w 1981 roku na obszarze ha. Początki ochrony przyrody na tym terenie sięgają 1927 roku, kiedy to powstał w dobrach hr. Ludwika Wodzickiego z Poręby Wielkiej leśny rezerwat przyrody nazwany później Rezerwatem Turbacz im. Władysława Orkana. Obecna powierzchnia parku wynosi ha, z czego ha to lasy. Ochroną ścisłą objęto ha, w tym ha lasów. Powierzchnia otuliny obejmuje obszar ha. W krajobrazie Gorców dominują łagodne kopulaste szczyty. Doliny rzeczne wcinają się ostro w masyw, przez co jego kształt przypomina rozróg z głównym punktem zwornikowym - szczytem Turbacza. Charakterystycznym elementem terenu są wychodnie skał piaskowcowych, występujące na północnych stokach. Na terenie Parku znajduje się kilka niewielkich jaskiń szczelinowych. Podłoże geologiczne stanowią utwory fliszu karpackiego płaszczowiny magurskiej, na które składają się zespoły piaskowcowo - zlepieńcowe (tworzące grzbiety) i łupkowo - piaskowcowe (w obniżeniach i przełęczach) Rezerwaty przyrody Na terenie gminy utworzone zostały dwa rezerwaty przyrody. W rezerwatach objętych ochroną ścisłą wykluczona jest ingerencja człowieka w stan ekosystemów i elementów przyrody. Natomiast na obszarze rezerwatów objętych ochroną częściową prowadzona jest czynna ochrona ekosystemów i/ lub elementów przyrody, m.in. dla utrzymania stanu zbliżonego do naturalnego. Tabela 3.4. prezentuje dane dotyczące rezerwatów przyrody w gminie - jako odniesienie do mapy Obiekty ochrony przyrody na terenie gminy. Tabela 3.3. Nr na mapie Miejscowość Zarządca rezerwatu Nazwa rezerwatu Pow. [ha] Rodzaj Przedmiot ochrony 1. Rogoźnik Nadleśnictwo Nowy Targ Skałka Rogoźnicka 0,26 N Skała wapienna z bardzo bogatą fauną górną jurajską typu alpejskiego 34

35 4. Nowy Targ Nadleśnictwo Nowy Targ Przełom Białki pod Krempachami Rodzaj rezerwatu: K - krajobrazowe, N - przyrody nieożywionej Pozostałe formy ochrony 8,51 K Przełom rzeki Białki, roślinność naskalna, reliktowy drzewostan sosnowy W gminie wiejskiej Nowy Targ indywidualną forma ochrony objętych jest 3 pomniki przyrody. Są to: Lorencowe skałki Gęśle i Basy w Krampachach Modrzew europejski w Łopusznej Lipa drobnolistna w Dębnie Cały teren gminy to obszar chronionego krajobrazu. Są to wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych typach ekosystemów (wartościowe w szczególności ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne). Obszary te podlegają zagospodarowaniu w sposób zapewniający uzyskanie pożądanego stanu równowagi w przyrodzie. Stosunkowo bardzo duży obszar tej formy ochrony spowodowany jest tym, że cały obszar byłego województwa nowosądeckiego podlegał ochronie krajobrazu Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej gminy Warunki geologiczne i rzeźba terenu Jak wcześniej wspomniano - gmina Nowy Targ położona jest w obrębie różnorodnych układów przestrzennych, charakterystycznych dla jednostek regionalnych. Obszar gminy należy do dwóch podprowincji (zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizyczno geograficzne, J. Kondracki,1998 r.) : Zewnętrzne Karpaty Zachodnie Centralne Karpaty Zachodnie Są to zarazem jednostki geologiczno-strukturalne różniące się genezą, wykształceniem utworów, stylem tektoniki oraz występowaniem określonych zjawisk i procesów geologicznych typowych dla odmiennych środowisk. Uogólniając można stwierdzić, że Karpaty Zewnętrzne zbudowane są z naprzemianległych piaskowców i łupków wypiętrzonych w okresie kredy i trzeciorzędu. Charakterystyczne cechy utworów skalnych stanowią tu płaszczowiny, łuski, skiby, powierzchniowe ruchy masowe, ostańce erozyjne (samotne skałki). 35

36 Bardziej szczegółową analizę warunków geologicznych i w ślad za tym elementów przyrody nieożywionej gminy przeprowadzono z północnego zachodu na południowy wschód, z uwzględnieniem podziału na podprowincje i mezoregiony fizyczno geograficzne. Fliszowe Zewnętrzne Karpaty Zachodnie w obrębie gminy reprezentowane są przez strefę beskidzką, do której wchodzą częściowo położone na omawianym terenie : Gorce, grupa górska w Beskidach Zachodnich. W centrum pasma znajduje się najwyższy szczyt Gorców, Turbacz (1311 m n.p.m.). Od kulminacji Turbacza rozchodzą się boczne rozgałęzienia, z których najdłuższe i najwyższe jest ramię wschodnie, ze szczytami Jaworzyna (1288 m n.p.m.) i Gorc (1229 m n.p.m.). Na zachód od Turbacza odgałęziają się trzy mniejsze ramiona z kulminacjami na Bukowinie (1138 m n.p.m.) i Obidowcu (1198 m n.p.m.). Grzbiety górskie rozdzielone są dolinami rzek i potoków: Potoku Kamienieckiego, Ochotnicy, Lepietnicy. W krajobrazie Gorców dominują łagodne kopulaste szczyty. Doliny rzeczne wcinają się ostro w masyw, tworząc kształt rozrogu z głównym punktem zwornikowym - szczytem Turbacza. Charakterystycznym elementem rzeźby terenu są wychodnie skał piaskowcowych, występujących na północnych stokach. Na terenie parku znajduje się kilka niewielkich jaskiń utworzonych na skutek przesunięć skał. Podłoże geologiczne stanowią utwory fliszu karpackiego płaszczowiny magurskiej, na które składają się zespoły piaskowcowo-zlepieńcowe (tworzące grzbiety) i łupkowo-piaskowcowe (w obniżeniach i przełęczach). Centralne Karpaty Zachodnie to w gminie wiejskiej Nowy Targ Obniżenie Orawsko Podhalańskie, do którego zalicza się mezoregiony: 36

37 Kotlinę Orawsko Nowotarską region stanowiący najniższą i równocześnie najdalej wysuniętą na północ część Kotliny Podhala. Powierzchnia 369 km 2. Płaskie dno kotliny wyścielone jest trzema poziomami stożków glacifluwialnych, powstałych z materiału wynoszonego z Tatr. Część dna kotliny zajmują torfowiska wysokie. W odległości około 2,5 km od miejscowości Rogoźnik znajduje się Skałka Rogoża, objęta ścisłą ochroną jako rezerwat przyrody nieożywionej. Jest to skała zbudowana z wapienia krynoidowego z bardzo bogatą fauną górną jurajską typu alpejskiego. Rozpadliny we wschodniej części skałki powstały w wyniku ruchów zboczowych. Charakterystyczne pokłady czerwonej skały w ścianach obu odkrywek to tzw. muszlowiec z Rogoży i Rogoźnika, znany w literaturze geologicznej. W skale liczne odcisku skorupy małży, amonitów, ramienionogów, które zlepiły się ze skałą na dnie zalewającego te tereny kiedyś morza. Spisko-Gubałowskie Pogórze, zwane też Północnotatrzańskie Pogórza, region przygraniczny, leżący również w północnej Słowacji, stanowiący najwyższą część Podhala. Powierzchnia (w granicach Polski) 369 km 2 Region stanowi stosunkowo wysoki pas wzniesień, zbudowany z fliszu podhalańskiego (piaskowce, łupki), rozczłonkowany dolinami spływających z Tatr rzek (Orawicy, Czarnego Dunajca, Białego Dunajca, Białki) na kilka części - od wschodu Pasmo Skoruszyńskie (1314 m n.p.m.), Magurę Witowską (1232 m n.p.m.), Pogórze Gubałowskie (1198 m n.p.m.), Pogórze Bukowińskie (Gliczarowskie) (1158 m n.p.m.) i Pogórze Spiskie (Magurę Spiską) (1257 m n.p.m.). Pogórza Północnotatrzańskie oddzielone są od Tatr Rowem Podtatrzańskim, na północy graniczą z Kotliną Orawsko-Nowotarską i Pieninami. Spiskie Pogórze, Magura Spiska, region na pograniczu Polski i Słowacji. Jest to najbardziej rozczłonkowana i najdalej wysunięta na wschód część Pogórzy Północnotatrzańskich. Pogórze Spiskie leży pomiędzy Doliną Białki na zachodzie a Pieninami i Doliną Popradu na wschodzie. Zbudowane jest z fliszu podhalańskiego (piaskowce, łupki). Cechuje się rzeźbą niskogórską, miejscami nawet średniogórską, wysokości względne dochodzą do paruset metrów, bezwzględne do 1259 m n.p.m. 37

38 Widok z rejonu Dursztyna na Pogórze Spiskie Pieniński Pas Skałkowy; Pieniński Pas Skalicowy, oraz Spiskie Pieniny - oryginalna struktura geologiczna, ciągnąca się wygiętym na północ łukiem, wyznaczającym tektoniczną granicę pomiędzy Karpatami Zewnętrznymi a Centralnymi rozciąga się od okolic Wiednia po Marmaroszę. W granicach Polski leży niewielki jego odcinek między Starym Bystrym na zachodzie i doliną Białej Wody na wschodzie. Charakterystyczną cechą tego regionu jest jego znaczna długość osiągająca 600km i bardzo mała szerokość przeważnie kilkuset metrowa, rzadziej parokilometrowa. Obszar między Białym Dunajcem i Białką jest przykryty osadami trzeciorzędu i czwartorzędu. Jest on zbudowany ze skał mezozoicznych i paleogeńskich, głównie węglanowych, leżących między seriami fliszowymi Podhala i Gorców, od których oddzielają go duże dyslokacje. Wyróżnia się on w rzeźbie całego łańcucha Karpat głównie wskutek dużych różnic odporności na wietrzenie budujących go skał. Utwory odporniejsze tworzą skałki, 38

39 przeważnie niewysokie (średnio około 700m. n.p.m.), ale o stromych zboczach. Rozdzielone głębokimi urwistymi dolinami położone jedna za drugą lub grupami tworzą bardzo malownicze formy krajobrazowe (np. przełom Dunajca w Pieninach). W skład omawianego obszaru wchodzą niemal wyłącznie utwory jurajskie i kredowe, wyjątkowo triasowe. Niezwykle urozmaicona morfologia polega na tym, że niektóre ogniwa stratygraficzne (głównie jurajskie) zbudowane z twardych warstw zaznaczają się w morfologii jako wzgórza i grzbiety, zwykle częściowo tylko pokryte roślinnością, tworząc w ten sposób skałki (inaczej "skalice"), podczas gdy na miejscu miękkich ogniw (głównie kredowych) utworzyły się doliny, przełęcze i inne obniżenia. Pieniński pas skałkowy, którego zwieńczeniem na wschód od rzeki Białki są Pieniny, cechuje się występowaniem soczewek wapiennych, tkwiących w osłonie skał fliszowych i odsłaniających się na powierzchni w formie odosobnionych form skalnych (Cisowa Skałka w Polsce, wzgórze Zamków Orawskich na Słowacji). Przełom Białki pod Krempachami Charakterystycznymi punktami Pienińskiego Pasa Skałkowego, pomiędzy którymi przełamuje się koryto Białki Tatrzańskiej są dwie wapienne skały (Obłazowa i Kramnica), stanowiące charakterystyczne punkty. Skaliste wzgórza Kramnicy i Obłazowej, między którymi Białka tworzy piękny przełom, stanowią częściowy rezerwat krajobrazowy, pow. 8,5 ha, zwany Przełomem Białki pod Krempachami. 39

40 Na wschodniej ścianie Obłazowej widoczne są dwie duże nisze skalne, prawdopodobnie wymyte przez Białkę, gdy płynęła na wyższym poziomie niż obecnie, a następnie pogłębione przez człowieka. Od zachodu mała jaskinia, wymyta przez Białkę, obecnie zabezpieczona drewnianymi stemplami. Skałka po wschodniej stronie Białki to Kramnica. U jej północnego podnóża bardzo interesujące wywierzysko, pod którym przechodzą okresowo wody rzeki. Spiskie Pieniny stanowią najniższą część Pienin, położoną na zachód od przełomu Dunajca koło Czorsztyna. W części wschodniej tworzą zwarty wał górski Branisko (879 m n.p.m.) oraz Zielone Skałki nad Dunajcem. W kierunku zachodnim obszar obniża się, a wyższe wzniesienia mają charakter twardzielcowych skalic (Skałki Dursztyńskie). Pasmo zanika pomiędzy Kramnicą a Obłazową. Dalej na zachód występują tylko pojedyncze skałki Pienińskiego Pasa Skalicowego. Spiskie Pieniny Zasoby naturalne 40

41 Gmina Nowy Targ nie posiada zbyt dużej ilości surowców mineralnych. Złoża surowców mineralnych występujących na terenie gminy obejmują grupę surowce skalne, do których zalicza się : piaskowce, kruszywa naturalne, (stanowią najliczniejszą grupę złóż). Złoża kruszyw naturalnych grupują się w dolinach rzek: Czarny Dunajec, Dunajec i Białka; surowce ilaste ceramiki budowlanej obejmują: złoża glin czwartorzędowych i iłów trzeciorzędowych. Mapa 3.2. przedstawia zasoby surowców mineralnych występujących na terenie gminy Nowy Targ. Zasoby surowców mineralnych na terenie gminy 41

42 Rozpoznane i udokumentowane złoża na terenie gminy - Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie - zobrazowane zostały na mapie

43 Mapa 3.3. Udokumentowane złoża surowców mineralnych w Gminie Nowy Targ Punkty centralne złóż surowców Symbo Nazwa złoża l na mapie Długopole 1 Długopole I 2 Kaniówki Lotnisko 3 Łopuszna 4 Nowa Biała - Wysypisko Nowa Biała Kontury złóż surowców Symbo l na ID MIDAS Surowiec mapie I. 968 Kamienie drogowe i budowlane II Surowce ilaste ceramiki budowlanej 43