Utrata przytomności - pozycja bezpieczna

Transkrypt

1 Utrata przytmnści - pzycja bezpieczna Utrata przytmnści - t stan, w którym pszkdwany nie reaguje na bdźce zewnętrzne. Przyczyny utraty przytmnści: urazy - zwykle urazy głwy wstrząs padaczka, udar mózgu i inne chrby układu nerwweg chrby metabliczne - cukrzyca chrby układu krążenia - zawał serca, nagłe zatrzymanie krążenia chrby układu ddechweg - stra niewydlnść ddechwa substancje chemiczne - alkhl, leki, jady zwierzęce zadławienie, przegrzanie, hiptermia, utpienie, reakcja uczuleniwa, prażenie prądem elektrycznym i inne związane z wpływem śrdwiska Stan utraty przytmnści mże trwać kilka minut lub nawet wiele dni. D ceny stpnia przytmnści wykrzystuje się skalę Glasgw (Glasgw Cma Scale) Punkty Otwieranie czu Reakcja słwna Odpwiedź ruchwa 6 Odpwiednia d pleceń 5 Pełna rientacja Celwa 4 Spntaniczne Mwa chatyczna Ruch ucieczki na ból 3 Na głs, zawłanie Mwa niewłaściwa Zgięciwa 2 Na ból Niezrzumiałe dźwięki Wyprstna 1 Brak Brak Brak Ilść zdbytych punktów pzwala na różnicwanie stpnia urazu pełna świadmść 3 - głębk nieprzytmny W celu ceny prgresji/regresji zmian u pszkdwaneg badanie należy pwtarzać w kreślnych przedziałach czasu. Następstwa utraty przytmnści: niedrżnść dróg ddechwych spwdwana padaniem nagłśni i języka d tylnej ściany gardła - wymagane rękczyny udrażniające drgi ddechwe zalanie dróg ddechwych śliną bądź treścią żłądkwą - wymagana jest pzycja bezpieczna Rzpznanie: źrenice reakcja na światł - becna/niebecna (śmierć kliniczna, zatrucie) szerkść źrenic - wąskie (narktyki), szerkie (śmierć kliniczna) symetria - becna/brak (uraz głwy) skóra wkół czu - krwiak kularwy, zasinienie wkół czu (złamanie pdstawy czaszki) ns krwtk z nsa wyciek płynu mózgw-rdzeniweg (złamanie pdstawy czaszki) jama ustna zapach alkhlu zapach acetnu (śpiączka cukrzycwa) inny zapach (różne zatrucia)

2 ciała bce cena tylnej ściany gardła - krew, płyn mózgw-rdzeniwy (złamanie pdstawy czaszki) uch - krew, płyn mózgw-rdzeniwy (złamanie pdstawy czaszki) żyły szyjne zewnętrzne zapadnięte (wstrząs hipwlemiczny) wypełnine (tampnada serca, dma prężna) kńczyny - napięcie mięśniwe klatka piersiwa rany - głębkść, naruszenie płucnej, dma skóra - siniaki wskazują na miejsca urazów jama brzuszna siniak pd prawym łukiem żebrwym (uraz wątrby) siniak pd lewym łukiem żebrwym (uraz śledziny) rany - głębkść, wytrzeźwienie pry patlgiczne - grmadzenie się płynu, krwtk wewnętrzny miednica - cena stabilnści miednicy Pstępwanie: 1. Wezwanie pmcy 2. Ocena ddechu. Patrz: Resuscytacja krążeniw-ddechwa 3. Analiza przyczyn i mżliwych następstw. 4. Jeżeli pszkdwany ddycha, p wykluczeniu urazów - ułżenie w pzycji bezpiecznej i regularna kntrla ddechu. Pzycja bezpieczna 1. Ratwnik przywdzi kńczyny górne pszkdwaneg d tułwia 2. Kńczyny dlne układa razem 3. Klęka z tej strny pszkdwaneg, w którą zamierza g brócić 4. Rękę bliższą sbie układa pd kątem 90 st. a następnie zgina w łkciu tak, aby dłń była skierwana ku górze

3 5. Dalszą rękę przekłada w pprzek klatki piersiwej pszkdwaneg i kładzie jej dłń pd bliższym sbie pliczkiem fiary 6. Zgina dalszą kńczynę dlną pszkdwaneg w klanie i stabilizuje pdkładając stpę pd drugą kńczynę 7. Stabilizując dalszą kńczynę górną pszkdwaneg przy pliczku fiary jedną ręką, drugą ręką ciągnie d siebie uniesine klan. Pszkdwany braca się w strnę ratwnika

4 8. Ratwnik układa kńczynę, za którą ciągnął pszkdwaneg tak, aby staw bidrwy i klanwy były zgięte pd kątem prstym 9. Odgina głwę pszkdwaneg ku tyłwi aby udrżnić drgi ddechwe 10. Gdy t knieczne, wkłada rękę pdłżną pd pliczek głębiej pd głwę aby utrzymać dgięcie głwy ku tyłwi 11. Okrywa pszkdwaneg chrniąc przed utratą ciepła 12. Regularnie sprawdza ddech 13. P 30 minutach należy płżyć pszkdwaneg na drugim bku. Pzycja bezpieczna zapewnia drżnść dróg ddechwych, umżliwia kntrlę stanu pszkdwaneg (ddech) i pnwne ułżenie na plecach w celu rzpczęcia resuscytacji, minimalizuje również mżliwść dalszych uszkdzeń ciała pszkdwaneg. Zatrzymanie krążenia i ddychania - pdstawy Niezbędnym warunkiem przeżycia jest dstarczenie kmórkm rganizmu tlenu i substancji dżywczych i zależy d prawidłweg funkcjnwania układów decydujących pdstawwych funkcjach życiwych. Nagłe zatrzymanie ddychania i krążenia mże mieć 3 zasadnicze przyczyny: Układ ddechwy Układ krążenia Ośrdkwy układ nerwwy (OUN) Niedrżnść dróg ddechwych Schrzenia nerww mięśniwe Odma i krwiak płucnej Aspiracja Zaburzenia wytwarzania impulsów i przewdnictwa Chrba wieńcwa z pwikłaniami - zawał serca Zatr tętnicy płucnej Kardimipatie Urazy czaszkw - mózgwe Zatrucia lekami Udar mózgu Infekcje i chrby metabliczn e

5 Obrzęk płuc Tampnada sierdzia Wstrząs Niewydlnść krążenia Guzy mózgwia Jeżeli pierwsze nastąpił zatrzymanie krążenia t w ciągu kilku minut ustaje także ddech. Jeżeli pierwsze nastąpił zatrzymanie ddechu t ustanie krążenia następuje p kilku minutach. Wrażliwść różnych kmórek rganizmu jest różna i związana z szybkścią ich metablizmu. Najbardziej wrażliwe na niedtlenienie są kmórki śrdkweg układu nerwweg. Śmierć kliniczna t kres d zatrzymania krążenia, w którym nie dszł jeszcze d niedwracalnych zmian w śrdkwym układzie nerwwym - kł 4-6 minut - pdjęcie reanimacji w tym kresie pwduje przywrócenie funkcji układów krążenia, ddychania i śrdkweg układu nerwweg - pwrót świadmści. Czynnści ratwnicze p tym kresie - resuscytacja - na skutek niedwracalneg uszkdzenia OUN prwadzą d przywrócenia funkcji układów ddechweg i/lub krążenia. Jeżeli nie pdejmie się kniecznych działań na czas, niedwracalnie ustanie czynnść bilgiczna wszystkich kmórek rganizmu - śmierć bilgiczna. Jak rzpznać utratę przytmnści? brak reakcji i kntaktu słwneg brak reakcji na dtyk brak reakcji ból (np. ukłucie) Resuscytacja krążeniw-ddechwa sby drsłej Na pdstawie wytycznych ERC 2005r. (Eurpean Resuscitatin Cuncil) Drsły = sba uznana przez ratująceg za drsłeg. A - Airway - Drgi ddechwe Sprawdź czy pszkdwany jest przytmny. W tym celu chwyć g za barki i ptrząśnij. Zadaj prste pytanie: C się stał? Jeżeli pszkdwany nie reaguje t jest nieprzytmny

6 Wezwij pmc. Zrób t sam, alb niech t zrbi sba będąca w pbliżu. Ułóż pszkdwaneg na plecach. Jeżeli pszkdwany mógł dznać wcześniej urazu głwy lub kręgsłupa - najpierw g unieruchm. Zdejmij kulary pszkdwaneg Udrżnij drgi ddechwe. U sby nieprzytmnej samistnie dchdzi d zablkwania dróg ddechwych przez padający język i nagłśnię. Stań z bku pszkdwaneg. Odegnij głwę ku tyłwi kładąc rękę na czle pszkdwaneg i unieś żuchwę dwma palcami drugiej ręki.

7 Sprawdź zawartść jamy ustnej. Przeszkdą mże być prteza, wymiciny lub pkarm. Sięgnij palcem wskazującym d jamy ustnej i usuń ciał bce. Nie należy wyknywać teg manewru na ślep. B - Breathing - Oddychanie Sprawdź czy pszkdwany ddycha. Pchyl się nad pszkdwanym Staraj się usłyszeć szmer wdychaneg/wydychaneg pwietrza Obserwuj ruchy klatki piersiwej UWAGA! Bardz wlny, nieregularny ddech jak również westchnienia (także w czasie ucisków klatki piersiwej) również należy uznać za BRAK ODDECHU! Jeżeli pszkdwany nie ddycha - nie wyknuj wstępnych wdechów! Mim wszystk pwietrze w płucach zawiera wystarczającą ilść tlenu dla przeżycia pszkdwaneg. Metdy wyknywania wdechów ratunkwych: Metda usta - usta - ratwnik bejmuje swimi ustami usta

8 pszkdwaneg, jedncześnie palcami zatyka nzdrza. P wyknaniu wdechu zwalnia ucisk Metda usta - ns - ratwnik wdmuchuje pwietrze przez ns pszkdwaneg zamykając jedncześnie jeg usta. P każdym wdechu trwającym k. 1 sekundy pwinien nastąpić bierny wydech. Ratwnik cały czas pwinien kntrlwać ruchy ddechwe klatki piersiwej pszkdwaneg. Jeżeli p wyknaniu dwóch wdechów klatka piersiwa pszkdwaneg nie pada, należy pnwnie sprawdzić stan dróg ddechwych. C - Circulatin - Krążenie Uciskanie klatki piersiwej Pszkdwany leży na plecach na twardym pdłżu. Ratwnik klęka z bku pszkdwaneg i rzpina mu górną część ubrania. Ratwnik kładzie część dłniwą nadgarstka na mstku 2 palce pwyżej łuku żebrweg lub gdy ma prblem z lkalizacją łuku żebrweg - na śrdku klatki piersiwej. Splata palce bu dłni jedna nad drugą. Wyknując uciśnięcia stara się przensić ciężar na nadgarstki. Uciska mstek na głębkść 4,5-5,5 cm w tempie 100/minutę. Uciśnięcia wyknuje się w cyklach 30:2 (30 uciśnięć - 2 wdechy; k. 3 cykli/minutę) P każdej serii uciśnięć należy pnwnie udrżnić drgi ddechwe przez dgięcie głwy ku tyłwi. Dpier p tej

9 czynnści mżna wyknywać wdechy ratwnicze. Resuscytacja jest mniej męcząca przy pchyleniu się nad pszkdwanym zachwując wyprstwane łkcie. Wykrzystuje się wtedy ciężar własneg ciała. Resuscytację prwadzi się d mmentu: Pwrtu przytmnści pszkdwaneg Przekazania pszkdwaneg lekarzwi Zmęczenia ratwnika uniemżliwiająceg dalszą akację ratunkwą. W sytuacji, gdy nie jest mżliwe wyknywanie przez ratująceg wdechów ratwniczych, mżna wyknywać sam uciskanie klatki piersiwej w tempie 100/min, nieprzerwanie. Gdy ratwników jest 2 lub więcej, wart zmieniać się c 2 minuty. Zapbiegnie t szybkiemu wyczerpaniu sił. Omdlenie Jest t krótktrwała i przemijająca utrata przytmnści spwdwana nagłym rzszerzeniem naczyń. Efektem teg jest zmniejszny napływ krwi d mózgu, c pwduje jeg niedkrwienie i utratę przytmnści. Najczęstsze przyczyny mdleń: silne negatywne bdźce, np. widk krwi, niepmyślna wiadmść, silny lęk, nieprzyjemne zapachy, duszne pmieszczenia. ból Typwe bjawy pprzedzające mdlenie: słabienie mrczki przed czami szumy w uszach blada, spcna skóra Utracie przytmnści częst twarzyszy upadek pszkdwaneg, c mże dprwadzić d urazów wynikających z uderzenie przedmity znajdujące się w tczeniu. Rzpznanie: Na pdstawie ceny funkcji życiwych: pszkdwany jest nieprzytmny, ale ddech jest zachwany, tętn z reguły wyczuwalne (mżliwe zwlnienie) Oraz na pdstawie wywiadu d świadków zdarzenia.

10 Pstępwanie: 1. Ułżenie pszkdwaneg na plecach 2. Zastswanie pzycji czterkńczynwej, tj. jednczesne uniesienie kńczyn górnych i dlnych. U kbiety w zaawanswanej ciąży, zamiast w/w pzycji należy zastswać ułżenie na lewym bku (bądź pdłżenie pduszki lub kca pd prawy bk w pzycji na plecach) 3. Zapewnienie dstępu świeżeg pwietrza 4. Pluźnienie krawata, rzpięcie kłnierzyka 5. D mmentu dzyskania przytmnści kntrla parametrów życiwych 6. Jeśli p kilku minutach świadmść nie pwraca wezwanie pgtwia. Nie wln: cucić pszkdwaneg przez uderzenia w twarz wlewać mu d ust zimnej wdy (ryzyk zakrztuszenia!) Pwikłania: Niedzyskanie przez pszkdwaneg przytmnści pmim zastswania pwyższej prcedury mże świadczyć : innej, pważniejszej przyczynie utraty przytmnści urazie czaszkw-mózgwym, d któreg dszł w trakcie upadku W tych przypadkach należy wprwadzić pstępwanie jak przy utracie przytmnści. Należy pamiętać, że niedrżnść dróg ddechwych spwdwana padaniem języka mże być przyczyną nagłeg zatrzymania krążenia! Zawał serca Zawałem mięśnia sercweg nazywamy stre niedkrwienie ściany mięśnia sercweg spwdwane najczęściej niedrżnścią naczynia wieńcweg. Niedkrwienie pwdujące niedtlenienie dprwadza d martwicy i dysfunkcji.

11 Przyczyny miażdżyca naczyń wieńcwych - główna przyczyna nadciśnienie tętnicze cukrzyca tyłść hiperlipidemia (pdwyższny pzim tłuszczów we krwi) palenie tytniu predyspzycja płci męskiej Skutki wstrząs kardigenny zaburzenia rytmu i przewdzenia stra niewydlnść lewej kmry z twarzyszącym pełnbjawwym brzękiem płuc nagła śmierć sercwa Objawy stry ból wieńcwy becny u 90% chrych (u 10% głównie przy współistniejącej cukrzycy zawał mże być bez bjawów bólwych) kreślany jak trudny d zniesienia kreślany jak silny ucisk na klatkę piersiwą zlkalizwany za mstkiem - ból zamstkwy prmieniujący - d żuchwy, d lewej kńczyny górnej, d klicy międzyłpatkwej, d nadbrzusza trwa pnad 20 minut bjawy twarzyszące nudnści, wymity niepkój, strach przed śmiercią słabienie dusznść zimne pty pwikłania zaburzenia rytmu serca brzęk płuc nagłe zatrzymanie krążenia Rzpznanie pszkdwany pbudzny w większści przypadków przytmny (utrata przytmnści w rzległych zawałach z pwikłaniami) ddech d nrmalneg d przyspieszneg i spłycneg tętn przyspieszne - wywłane stresem nieregularne - zaburzenia rytmu, ddatkwe skurcze zwlnine - świeży blk przewdzenia nitkwate lub niewyczuwalne - wstrząs kardigenny pienista wydzielina z ust - przy twarzyszącym brzęku płuc pszerzenie żył szyjnych - zastinwa niewydlnść krążenia Wywiad zebrany d pszkdwaneg, jeg rdziny lub świadków wypadku bejmujący wcześniejszy stan zdrwia pszkdwaneg a także klicznści i zdarzenia, które pprzedziły wypadek (stres, sytuacja rdzinna, w pracy), jest pmcny w rzpznaniu. Pstępwanie 1. Ułżenie w pzycji siedzącej lub półsiedzącej - zmniejsza pwrót krwi żylnej bwdwej d serca i bniża jeg bciążenie. 2. Ograniczenie ruchów pszkdwaneg. Wysiłek zwiększa zaptrzebwanie na tlen także w brębie niedtlenineg bszaru serca - pwiększenie zmian martwiczych. 3. Zapewnienie kmfrtu psychiczneg - stres zwiększa zaptrzebwanie na tlen. 4. Rzluźnienie krawata, rzpięcie kłnierzyka kszuli. 5. Dstęp świeżeg pwietrza 6. Jeżeli pszkdwany leczy się na serce i psiada nitrglicerynę, pdać pdjęzykw, jeżeli ból nie ustąpi w ciągu 5 minut, dawkę pwtórzyć.

12 7. Mżna pdać aspirynę dustnie (przeciwwskazania: chrba wrzdwa, alergia). 8. Wezwanie pmcy. 9. Kntrla stanu pszkdwaneg z uwagi na mżliwść gwałtwneg pgrszenia się. 10. W przypadku zatrzymania ddechu i krążenia - Resuscytacja krążeniw-ddechwa Rany Ranami nazywamy uraz mechaniczny, pwdujący uszkdzenie bądź przerwanie ciągłści skóry i/lub tkanek leżących pd nią. Dzielimy je na zamknięte i twarte. Rany zamknięte Jest t uszkdzenie głębszych warstw skóry i/lub tkanek leżących głębiej z zachwaniem ciągłści warstwy pwierzchwnej. Taki rdzaj urazu najczęściej pwstaje w wyniku uderzenia tępym przedmitem. Głębk w skórze z uszkdznych naczyń wydstaje się krew i pwstaje tzw. siniak. pwierzchnia skóry nienaruszna, ale ze zmieninym zabarwieniem (ciemn-niebieskie, filetwe) brzęk ból jeśli dszł d uszkdzenia dużeg naczynia, mże pwstać krwiak. Najczęściej twarzyszy n złamanim. Pstępwanie: Przy niewielkich brażeniach brak specjalneg pstępwania. Gdy pwstaje brzęk: ucisnąć i schłdzić uszkdzne miejsce (przyłżyć lód lub plewać zimną wdą). Takie pstępwanie pwduje bkurczenie naczyń i zmniejszenie krwawienia unieść uszkdzną część ciała (kńczynę); zmniejsza t dpływu krwi i tym samym narastanie brzęku unieruchmić; zmniejsza t krwawienie i ból. Rany twarte Rana twarta t taka, w której ma miejsce przerwanie ciągłści skóry, c sprzyja zabrudzeniu i zakażeniu rany raz krwawieniu. Pstępwanie: gdy występuje krwawienie tamwać przez przyłżenie jałweg patrunku bezpśredni na ranę i uciśnięciu g unieruchmienie uszkdznej części ciała (kńczyny) zmniejsz t krwawienie i ból zabezpieczenie derwanych lub amputwanych części ciała. Niederwane d kńca części ciała należy przyłżyć w swje ryginalne miejsce i przybandażwać. Amputwane zabezpieczyć w jałwej gazie i przetransprtwać w wilgci i chłdzie z chrym d szpitala (UWAGA! Nigdy nie zamrażać!) jeżeli w ranie widczne są narządy wewnętrzne, np. jelita, nie wln dprwadzać ich d jamy brzusznej, mżne jedynie przykryć je jałwą, wilgtną gazą jeżeli w ranie widczne są wbite w nią ciała bce, np. pręt, nóż itp. t nie wln ich wyjmwać ryzyk masywneg krwtku! Krwtk Dzielimy g na zewnętrzny i wewnętrzny. Jeśli nie zstanie zatamwany, mże djść d znacznej utraty krwi c w knsekwencji najczęściej prwadzi d rzwinięcia wstrząsu hipwlemiczneg.

13 Krwtk zewnętrzny Nie ma trudnści w jeg rzpznawaniu, widać wypływającą z rany krew. Pstępwanie: cena stanu pszkdwaneg: świadmści, ddechu, tętna wezwanie pmcy nałżenie jałweg patrunku i uciśnięcie miejsca krwawienia umcwanie patrunku bandażem; kntynuwać ucisk d ustania krwawienia. Taki patrunek nazywamy patrunkiem uciskwym (nie mylić z paską uciskwą!) jeśli patrunek przesiąka krwią - dłżyć klejne warstwy nie zdejmując stareg i nie zwalniając ucisku jeśli krwawienie nadal nie ustaje, unieść krwawiącą kńczynę nie zwalniając ucisku unieruchmić krwawiącą kńczynę jeśli pwyższe metdy zawdzą zastswać ucisk na tętnice pwyżej miejsca krwawienia (tętnica ramienna pniżej dłu pachweg na kńczynie górnej alb tętnica udwa w pachwinie na kńczynie dlnej) w statecznści stswać paskę uciskwą; pwinna być stswana raczej w bardz ciężkich urazach jak amputacje lub zmiażdżenia. Użycie paski uciskwej nie jest zbyt bezpieczne; ptencjalne pwikłania: uszkdzenie nerwów, mięsni bądź naczyń krwinśnych (głównie przy stswaniu zbyt wąskiej paski!) martwicy tkanek płżnych bwdw d paski (gdy załżna jest zbyt dług i djdzie d niedkrwienia) Zakładając paskę należy pamiętać, że: nie wln zakładać jej na kńczynach pniżej łkci lub klan raz nigdy nie na tułwiu należy stswać szerki bandaż alb pdłżyć pd wąski szerki patrunek (aby pwierzchnia ucisku była jak największa) nie należy pluźniać raz załżnej paski uciskwej paska musi być widczna przez cały czas, nie wln jej przykrywać należy pisać paskę hasłem paska uciskwa raz gdziną jej załżenia. Technika zakładania paski uciskwej: pwyżej miejsca krwawienia ratwnik kilkukrtnie wija kńczynę szerkim bandażem kńce bandaża wiąże tak, aby mżna był włżyć w węzeł kawałek drewna (np. gałąź, kij) umcwuje w węźle gałąź/kij i braca nią tak dług, aż krwawienie ustąpi kńce kija/gałęzi przymcwuje tak, aby nie dszł d jeg pluźnienia (i tym samym d pnwneg krwawienia!) pisuje paskę uciskwą. Krwtk wewnętrzny W przeciwieństwie d krwtku zewnętrzneg, tutaj nie ma miejsca wypływ krwi z rany na zewnątrz ciała. Rzpznanie: Na pdstawie bjawów mgących świadczyć krwtku: zmiana zabarwienia skóry (ciemnniebieskie-filetwe), zwane ptcznie siniakiem wymitwanie krwią bądź ddawanie smlistych stlców t częst bjaw krwawienia z wrzdu żłądka lub dwunastnicy ddawanie stlca pdbarwineg krwią krwawienie z kńcweg dcinka przewdu pkarmweg ddawanie mczu pdbarwineg krwią krwawienie z układu mczweg wykrztuszanie wydzieliny pdbarwinej krwią lub krwi krwawienie z płuc pwiększenie się bwdu brzucha, zasinienie pd którymś z łuków żebrwych krwawienie z narządów jamy brzusznej (wątrby, śledziny) krwawienie twarzyszące złamanim zamkniętym; mże twarzyszyć temu brzęk, zasinienie, zwiększne ciepłta.

14 Pstępwanie: cena stanu pszkdwaneg świadmści, ddechu, tętna wezwanie pmcy zbadanie pszkdwaneg i ustalenie rzpznania przy krwawieniu wewnątrz kńczyn unieruchmienie ułżenie pszkdwaneg w pzycji przeciwwstrząswej (z lekk uniesinymi kńczynami dlnymi) krycie pszkdwaneg kreswa kntrla parametrów życiwych NIE pdawać pszkdwanemu niczeg dustnie. Krwawienie z nsa Przyczyny: urazy twarzczaszki chrby krwi, np. hemfilia nadciśnienie tętnicze zapalenie zatk bcznych nsa infekcje górnych dróg ddechwych zamienina śluzówka (np. w zbyt częstym używaniu krpli d nsa!) Pstępwanie: przy pdejrzeniu złamaniu pdstawy czaszki (w wywiadzie uraz głwy, widczny wypływ krwi z uszu i nsa) należy unieruchmić głwę i przykryć miejsce krwawienia (ns, uszy) jałwym patrunkiem, bez ucisku. Nie tamwać wypływu krwi i płynu mózgw-rdzeniweg. gdy nie pdejrzewamy urazu czaszki: A. pszkdwany nieprzytmny: wezwać pmc udrżnić drgi ddechwe skntrlwać zawartść jamy ustnej (krew mże spływać p tylnej ścianie gardła) stswać ucisk na skrzydełka nsa d ustania krwawienia sprawdzać ddech i krążenie B. pszkdwany przytmny: psadzić pszkdwaneg, uspkić g, pchylić d przdu (aby pszkdwany nie płykał bądź nie zakrztusił się krwią) stswać ucisk na skrzydełka nsa d ustania krwawienia przyłżyć zimny patrunek (lód) bezpśredni na ns i na szyję w miejscu przebiegu dużych naczyń. Urazy kńczyn Złamanie jest t przerwanie ciągłści kści. Pdział złamań: zamknięte nie ma przerwania ciągłści skóry w klicy uszkdznej kści twarte uszkdzna jest także skóra; w tym przypadku zawsze przyjmujemy, że rana jest zakażna! Każdemu złamaniu mże twarzyszyć krwawienie (Patrz: Krwtk), dlateg szczególnie przy złamaniach dużych kści np. udwej należy przewidywać mżliwść rzwinięcia się wstrząsu hipwlemiczneg (Patrz: Wstrząs hipwlemiczny) Objawy złamania: ból

15 brzęk i zmiana zabarwienia skóry (zasinienie) zniekształcenie kńczyny (wygięcie w nienaturalny spsób, skrócenie) przy złamaniu twartym widczne kści i tkanki je taczające utrata funkcji złamanej kńczyny czasami słyszalne tarcie siebie dłamów kstnych. Uwaga! NIE WOLNO pruszać złamaną kńczyną, by t sprawdzić, pnieważ złamane, stre kńce kści mgą spwdwać uszkdzenie naczyń i nerwów biegnących w pbliżu! Skręcenie Jest t uszkdzenie struktur kłstawwych (więzadeł, trebki stawwej itp.) Nie twarzyszy mu uszkdzenie kści. Najczęściej skręcenie ma miejsce w brębie następujących stawów: barkw-bjczykweg palców dcinka szyjneg kręgsłupa klanweg skkweg. Objawy skręcenia: ból brzęk raz zmiana zabarwienia skóry (zasinienie) zniekształcenie stawu na skutek narastająceg brzęku utrata ruchmści stawu. Zwichnięcie Jest t przemieszczenie przylegających d siebie pwierzchni stawwych. Mże twarzyszyć mu uszkdzenie trebki stawwej. Pmiędzy przemieszczne pwierzchnie stawwe mgą dstać się tkanki miękkie, c zdecydwanie utrudnia nastawienie zwichnięteg stawu. Zwichnięciu mże twarzyszyć uszkdzenie sąsiadujących naczyń i nerwów, pdbnie jak w złamaniu. Zwichnięcia (urazwe) najczęściej dtyczą następujących stawów: ramienneg łkciweg palców skkweg. Objawy zwichnięcia: ból zniekształcenie stawu przymuswe ułżenie zasinienie kńczyny, chłdzenie, brak wyczuwalneg tętna bwdw w stsunku d zwichnięcia jeśli ma miejsce ucisk na naczynia brak czucia, prażenie kńczyny bwdw w stsunku d zwichnięcia jeśli ma miejsce uszkdzenie nerwów. W każdym z przedstawinych pwyżej trzech przypadkach pstępwanie praktyczne jest pdbne, dlateg w razie wątpliwści na miejscu zdarzenia nie ma ptrzeby ustalenia właściweg rzpznania czy jest t złamanie, skręcenie, czy zwichnięcie. Pstępwanie przy złamaniach, skręceniach i zwichnięciach: 1. Usunięcie dzieży znad miejsca uszkdzenia, mżna rzciąć 2. Jeśli są becne rany - przykrycie jałwym patrunkiem 3. Jeśli jest becne krwawienie - zatamwanie 4. Stabilizacja uszkdznej kńczyny pprzez unieruchmienie w pzycji w jakiej się znajduje. Nastawienie kńczyny mże spwdwać ddatkwe pwikłania między innymi nasilenie krwawienia, uszkdzenie naczyń i nerwów raz - przy złamaniach zamkniętych - mżliwść

16 spwdwania złamania twarteg! Zasada unieruchmienia jest następująca: przy złamaniach unieruchamia się dwa sąsiadujące stawy przy uszkdzeniach stawu unieruchamia się staw i sąsiadujące z nim kści przy złamaniach kńczyn palce ZAWSZE muszą być widczne dla zapewnienia kntrli prawidłweg ukrwienia kńczyny! jeśli na miejscu zdarzenia nie ma materiału d unieruchmienia t: jeśli złamana jest kńczyny górna mżna ją unieruchmić, mcując d tułwia jeśli złamana jest kńczyny dlna, mżna ją unieruchmić razem z drugą kńczyną dlną materiał stswany d unieruchamiania musi być przymcwany za pmcą np. bandaża lub chust i dzieli się na miękki części dzieży, pduszki raz sztywny np. elementy drewniane, metalwe itp. Unieruchamiając kńczynę, materiał usztywniający najlepiej jest w miarę mżliwści wymdelwać i dpaswać d kształtu uszkdznej kńczyny. Krzyści wynikające z unieruchmienia: zmniejszenie ból na zasadzie braku ruchów uszkdznej kńczyny (wyeliminwanie tarcia dłamów kstnych) zmniejszenie pwikłań brzęku, krwawień itp. Urazy głwy U każdeg pszkdwaneg należy pdejrzewać uraz głwy w następujących przypadkach: upadku z wyskści znalezieniu pszkdwaneg, który jest nieprzytmny p zadziałaniu tępeg urazu przy skkach d wdy (szczególnie płytkiej) przy rażeniu pirunem lub prażeniu prądem przy uszkdzeniach zabezpieczeń głwy, takich jak np. kask lub niewystarczających zabezpieczeniach przy uprawianiu sprtów dciążnych wyską urazwścią. Obrażenia pwłk czaszki Uszkdzenie w brębie pwłk czaszki mże spwdwać masywne krwawienie, pnieważ klica ta jest bficie unaczynina. Pstępwanie: Załżenie patrunku na miejsce krwawienia i jeg uciśnięcie. Złamania kści czaszki Mgą dtyczyć: mózgczaszki twarzczaszki pdstawy czaszki Objawy złamania pdstawy czaszki: ból głwy wymity różneg stpnia zaburzenia świadmści zmiana zabarwienia skóry wkół czu (częst klru filetw niebieskieg), tzw. krwiak kularwy zmiana zabarwienia skóry w klicy wyrstka sutkwateg

17 mżliwść wycieku płynu mózgw-rdzeniweg i/lub krwi z uszu, nsa lub p tylnej ścianie gardła tętn zwlnine jeśli dchdzi d wzrstu ciśnienia wewnątrzczaszkweg, przyśpieszne jeśli współistnieje wstrząs hipwlemiczny. Pstępwanie: 1. Załżenie patrunku na miejsce uszkdzenia, ale przy złamaniu twartym - bez stswania ucisku 2. Jeśli wycieka płyn mózgw-rdzeniwy nie należy hamwać wpływu, gdyż grzi t wzrstem ciśnienia wewnątrzczaszkweg mżna tylk przyłżyć jałwy patrunek 3. Jeśli u pszkdwaneg stwierdza się becnść penetrujących w głąb czaszki ciał bcych, nie wln ich usuwać tylk zabezpieczyć w miejscu, w którym się znajdują (przy użyciu patrunku). Ciała bce takim umiejscwieniu mgą być usunięte tylk w warunkach sali peracyjnej. Wstrząśnienie mózgu Jest t taki stan, w którym na skutek nagłeg zadziałania siły (przyśpieszenie, hamwanie) dchdzi d przeniesienia się drżeń na mózgwie i jeg czaswych dkształceń. W tym przypadku nie ma uszkdzenia mózgu. nagła, chwilwa utrata przytmnści niepamięć wsteczna p dzyskaniu przytmnści pszkdwany nie pamięta c się stał nudnści, wymity ból głwy. Stłuczenie mózgu Jest t różneg stpnia uszkdzenie mózgu (wynaczynienie krwi, rany, rzerwanie) pwstające na skutek znacznej różnicy ciśnień w jamie czaszki. zmienny stpień zaburzeń świadmści w zależnści d miejsca uszkdzenia (np. przy stłuczeniu płata człweg pszkdwany mże być przytmny, przy stłuczeniu pnia mózgu pszkdwany jest nieprzytmny i mże djść d natychmiastweg zgnu) różneg stpnia zaburzenia neurlgiczne w zależnści d miejsca stłuczenia (np. zaburzenia mwy, pamięci przy uszkdzeniu płata skrniweg, zaburzenia widzenia przy uszkdzeniu płata ptyliczneg itp.) prażenia nerwów czaszkwych. Krwawienie wewnątrzczaszkwe Jest t wyciekanie krwi pza naczynia krwinśne i w knsekwencji grmadzenie się jej (pwstawanie krwiaka) w następujących przestrzeniach wewnątrz czaszki: między czaszką a pną twardą nazywane krwiakiem nadtwardówkwym między pną twardą a mózgiem nazywane krwiakiem pdtwardówkwym krew wnika d mózgu nazywane krwiakiem śródmózgwym. W zależnści d szybkści narastania krwawienia wyróżnia się: krwiak stry krwiak pdstry krwiak przewlekły. Skutki: Niezależnie d miejsca pwstawania krwiaka wewnątrzczaszkweg wskutek ddatkwej bjętści jaką zajmuje dchdzi d wzrstu ciśnienia wewnątrz jamy czaszki. Wzrst ciśnienia wewnątrzczaszkweg pwduje utratę przytmnści, zmiany w ddychaniu (zwlnienie), pracy serca (zwlnienie) raz ciśnieniu tętniczym krwi (wzrst) c kreślane jest triadą Cushinga.

18 Pniższa tabela przedstawia prównanie bjawów twarzyszących wzrstwi ciśnienia wewnątrzczaszkweg z bjawami twarzyszącymi wstrząswi hipwlemicznemu. Oceniane parametry Wzrst ciśnienia wewnątrzczaszkweg Wstrząs hipwlemiczny Przytmnść Spadek Spadek Częstść ddechów Spadek Wzrst Czynnść serca Spadek Wzrst Ciśnienie tętnicze krwi Wzrst Spadek Narastanie krwiaka wewnątrzczaszkweg mże pwdwać rzszerzenie źrenicy p tej samej strnie, p której narasta krwawienie. Ostry krwiak nadtwardówkwy Krew grmadzi się między czaszką, a pną twardą. Najczęściej jest t krew tętnicza z uszkdznej tętnicy pnwej śrdkwej. Częst współistnieje linijne uszkdzenie kści czaszki. pszkdwany jest nieprzytmny, następnie dzyskuje przytmnść na pewien kres czasu (tzw. kres przejaśnienia), a ptem pnwnie ją traci mże współistnieć prażenie mięśni (paraliż) p strnie przeciwnej d miejsca urazu głwy rzszerzenie i brak reakcji na światł źrenicy p strnie urazu. Ostry krwiak pdtwardówkwy Krew najczęściej żylna z naczyń uchdzących d zatk pny grmadzi się między pną twardą a mózgiem. Narastanie krwiaka nie jest gwałtwne (pnieważ jest t krwawienie żylne). Częst miejsce pwstawania krwiaka dpwiada miejscu złamania czaszki. zmienny stpień zaburzeń świadmści ból głwy wymity mże współistnieć prażenie mięśni (paraliż) p strnie przeciwnej d miejsca urazu głwy. Krwiak śródmózgwy Krwiak śródmózgwy Krew grmadzi się w różnych miejscach w brębie mózgu. Krwiak śródmózgwi mże być spwdwany tępymi urazami czaszki lub też penetrującymi ciałami bcymi. Zależą d rzległści urazu raz d miejsca, w którym pwstaje krwiak: zmienny stpień zaburzeń świadmści mże współistnieć prażenie płwiczne, prażenia nerwów czaszkwych. Pstępwanie w przypadku urazu głwy: 1. Ocena zagrżenia pszkdwaneg i ratwnika na miejscu zdarzenia, raz w przypadku grżąceg niebezpieczeństwa, przeniesienie pszkdwaneg w inne, bezpieczne miejsce 2. Wezwanie pmcy 3. Bardz isttne dla dalszeg pstępwania jest dkładne zebranie wywiadu dtycząceg mechanizmu urazu raz teg, czy dszł d utraty przytmnści, jeśli tak - t na jaki kres czasu 4. Zbadanie pszkdwaneg: w przypadku sytuacji wyskieg ryzyka uszkdzenia dcinka szyjneg kręgsłupa wyknanie stabilizacji szyi i głwy z równczesnym udrżnieniem dróg ddechwych

19 (rękczyn wysunięcia żuchwy, bez dginania głwy ku tyłwi) cena ddechu i tętna i w razie kniecznści rzpczęcie resuscytacji krążeniw ddechwej cena ryzyka wymitów i zabezpieczenie dróg ddechwych jeśli pszkdwany ma prwadzną stabilizację głwy i kręgsłupa, t w przypadku wystąpienia wymitów należy cały czas kntynuując stabilizację brócić g na bk cena i zatamwanie ewentualnych krwawień, unieruchmienie złamań. 5. Zabezpieczenie pszkdwaneg przed utratą ciepła 6. Okreswa kntrla funkcji życiwych 7. Mżna cenić źrenice raz przeprwadzić badanie według skali Glasgw. Algrytm stabilizacji kręgsłupa szyjneg: 1. ratwnik klęka za głwą pszkdwaneg, pchyla się, chwyta za głwę burącz w klicach skrniwych, wyknując jedncześnie lekki naciąg w si długiej ciała, łkcie piera pdłże 2. mże jedncześnie udrżnić drgi ddechwe 3. jeśli sytuacja teg wymaga i np. knieczne jest prwadzenie masażu serca, a ratwnik jest sam, musi wtedy klęknąć z bku pszkdwaneg. Dlateg w dalszej klejnści stabilizuje głwę pszkdwaneg między swimi klanami ma wtedy wlne ręce i z bu strn głwy przykłada prwizryczne materiały, które mają uniemżliwić wyknywanie głwą ruchów na bki dzież, ręczniki, buty, alb jeśli umżliwia t pdłże, na którym leży pszkdwany pdsypuje piasek, ziemię itp. 4. jeśli jest dwóch ratwników, t jeden z nich przez cały czas stabilizuje głwę i szyję i jedncześnie udrażnia drgi ddechwe, a drugi prwadzi czynnści ratwnicze. Urazy szyi Należy pdejrzewać w następujących przypadkach: wypadkach kmunikacyjnych pwieszeniu duszeniu ranach szyi. Uszkdzenie krtani i tchawicy trudnści w ddychaniu dksztuszanie krwi dma pdskórna Pstępwanie: Udrżnienie dróg ddechwych Wezwanie pmcy. Uszkdzenie naczyń szyjnych Uszkdzenie naczyń w brębie szyi mże dtyczyć zarówna żył jak i tętnic. Skutki: uszkdzenie żył szyjnych mże spwdwać zatr pwietrzny uszkdzenie tętnic szyjnych wskutek szybkieg wypływu krwi, pd ciśnieniem prwadzi d wykrwawienia pszkdwaneg. widczna rana szyi krwawienia żylne wypływa ciemna krew (w przypadku uszkdznej żyły) krwawienie tętnicze jasnczerwna krew wypływa pd dużym ciśnieniem (w przypadku

20 uszkdznej tętnicy). Pstępwanie: 1. W przypadku uszkdznej żyły należy zatamwać krwawienie, przykładając jałwy patrunek, flię. W przypadku braku pwyższych materiałów mżna przyłżyć rękę. 2. W przypadku krwawienia tętniczeg działanie musi być bardz szybkie! Krwawienie należy zatamwać, stsując ucisk na uszkdzną tętnicę. Ucisk (na tętnicę szyjną) mże być tylk jednstrnny. Uciskanie tętnic p bydwu strnach szyi pwduje zaburzenia ukrwienia mózgwia! Urazy kręgsłupa Urazy teg typu mgą twarzyszyć urazm głwy. Zawsze należy je pdejrzewać w następujących klicznściach: uraz spwdwał utratę przytmnści pszkdwaneg uraz dtyczył górnej płwy ciała, a szczególnie szyi i głwy uraz spwdwał zaburzenia świadmści w przypadku zatrucia lekami i alkhlem. Urazy, które predyspnują d uszkdzeń kręgsłupa są następujące: upadki z wyskści skki na głwę d płytkiej wdy wypadki kmunikacyjne (szczególni mtcyklwe) uderzenia w głwę. Skutki: Urazy kręgsłupa mgą pwdwać złamania kręgów, przemieszczenie krążków międzykręgwych itp. i dprwadzić d ucisku rdzenia kręgweg (np. przez dłam kstny). Urazy rdzenia kręgweg mgą prwadzić d wstrząśnienia i stłuczenia rdzenia, przerwania jeg ciągłści raz uszkdzenia nerwów rdzeniwych. W zależnści d wyskści, na której zstał uszkdzny rdzeń kręgwy, mgą mieć miejsce zaburzenia ddychania pszkdwaneg: przy uszkdzeniu pwyżej czwarteg kręgu szyjneg nie ma przekazywania pbudzeń drgą nerwu przepnweg d przepny przy uszkdzeniu pniżej ma miejsce tylk częściwe prażenie przepny. Zdarza się, że uraz rdzenia kręgweg ma pdłże jatrgenne, tzn. zstał spwdwany wskutek nieumiejętnie udzielnej pmcy. Uszkdzenia kręgsłupa: ból w przypadku złamania kręgów stwierdzana przy badaniu pszkdwaneg blesnść wyrstków kścistych zniekształcenie kręgsłupa (nienaturalne wybrzuszenie), zniekształcenie krzywizn kręgsłupa: garb, uskk graniczenie ruchmści kręgsłupa, np. przymuswe ustawienie głwy. Uszkdzenia rdzenia kręgweg: mżliwść wystąpienia zaburzeń ddychania w zależnści d wyskści uszkdzenia rdzenia wystąpienie tzw. wstrząsu rdzeniweg na skutek uszkdzenia śrdków współczulnych nagle dchdzi d rzszerzenia naczyń, w których zalega krew (jest t sytuacja analgiczna d mdlenia) prażenie kńczyn i tułwia prażenie pęcherza mczweg (tzw. pęcherz neurgenny) i zwieracza dbytu.

21 Pstępwanie: 1. Wezwanie pmcy 2. Unieruchmienie głwy i szyi raz tułwia 3. Ocena funkcji życiwych ddech, tętn: jeśli pszkdwany wymaga prwadzenia resuscytacji krążeniw-ddechwej udrżnienie dróg ddechwych pprzez wysunięcie żuchwy, jeśli pszkdwany nie wymaga prwadzenia resuscytacji krążeniw-ddechwej, tamwania krwawień raz innych nagłych działań. Nie należy g pruszać d czasu przyjazdu pgtwia ratunkweg! 4. Jeśli pszkdwany musi być przeniesiny, jest t mżliwe p uprzednim unieruchmieniu głwy, szi i tułwia. Urazy brzucha Urazy brzucha mgą spwdwać uszkdzenia pwłk jamy brzusznej raz narządów wewnętrznych. Skutkiem urazów wątrby i śledziny mże być krwawienie prwadzące d pwstania wstrząsu hipwlemiczneg. Uszkdzenie narządów psiadających światł, takich jak np. żłądek czy jelita pwduje wydstanie się ich zawartści d jamy brzusznej, c zwiększa ryzyk pwstania zapalenia trzewnej. rana pwłk brzusznych mgą być widczne jelita zamiana zabarwienia skóry pwłk brzusznych ból brzucha przy badaniu dtykiem brzuch blesny na ucisk, stwierdzane wzmżne napięcie pwłk brzusznych tzw. brna mięśniwa pwiększający się bwód brzucha częst sugeruje masywny krwtk wewnętrzny bjawy wstrząsu spłycenie ddechu dla zmniejszenia bólu. Pstępwanie: 1. Wezwanie pmcy 2. Jedlinie stwierdza się bjawów wstrząsu ułżenie pszkdwaneg w pzycji półleżącej ze zgiętymi kńczynami dlnymi 3. W przypadku wstrząsu ułżenie w tzw. pzycji przeciwwstrząswej z uniesinymi kńczynami dlnymi 30st. 4. W razie ptrzeby udrżnienie dróg ddechwych raz kntrla ddechu i tętna 5. Jeśli ma miejsce wytrzewienie, tzn. narządy wydstają się na zewnątrz jamy brzusznej częst są t jelita należy pkryć je wilgtnym, jałwym patrunkiem. Nie wln wprwadzać ich d jamy brzusznej! 6. Jeśli widczne są tkwiące w pwłkach jamy brzusznej ciała bce - nie wln ich usuwać, należy zabezpieczyć je patrunkiem! Urazy miednicy Najczęstsze klicznści urazów miednicy: upadki z wyskści wypadki kmunikacyjne. Skutki: Urazy miednicy mgą manifestwać się jak złamania kści miednicy, którym częst twarzyszy masywne krwawienie. Mże djść d uszkdzenia układu mczweg (pęcherza i cewki mczwej), układu pkarmweg (dbytnicy), a także d uszkdzenia nerwów i naczyń krwinśnych tej klicy. ból (głwnie twarzyszący złamanim) niemżnść pruszania kńczynami dlnymi, chdzenia krwtk (zewnętrzny lub wewnętrzny) i rzwijające się bjawy wstrząsu

22 krwimcz (przy uszkdzeniu układu mczweg). Pstępwanie: 1. Wezwanie pmcy 2. Ocena stanu pszkdwaneg (szczególnie isttna przy współistniejącym krwawieniu) 3. Unieruchmienie miednicy i bu kńczyn dlnych 4. Okreswa kntrla ddechu, tętna. Ciał bce w ku, brażenia chemiczne ka Ciał bce w ku piekący ból łzawienie, zaczerwienienie zaburzenia widzenia Pamiętaj: 1. Ciał bce, które spwdwały uraz i tkwią wbite w jakąklwiek część ka lub pwiekę mgą być usuwane tylk przez lekarza! 2. Jeśli nie ma rany i ciał bce znajduje się luźn pd pwieką, mże je usunąć dwlna sba. 3. Jeśli ciał nie daje się usunąć, mim, że wydaje się nie być wbite, również należy zgłsić się d lekarza. Pstępwanie: 1. Pd pwieką dlną: pszkdwany patrzy w górę dciągnąć pwiekę palcami jednej ręki, drugą ręką za pmcą kawałka miękkiej chusteczki pcierać delikatnie wnętrze pwieki w kierunku d nsa. 2. Pd pwieką górną: pszkdwany patrzy w dół uchwycić palcami jednej ręki górną pwiekę za rzęsy i naciągnąć ją w dół, nad dlną pwiekę, p czym puścić ja i pzwlić jej pwrócić d pzycji wyjściwej. (W ten spsób istnieje szansa, że rzęsy dlnej pwieki czyszczą wnętrze pwieki górnej) Gdy stre ciała bce, takie jak piłki metalu itp. tkwią w pwiece t NIE rzpczynamy ich usuwania, ale bandażujemy bie gałki czne i transprtujemy chreg d lekarza. Obie gałki czne pwinny pzstać w bezruchu. Nie stswać żadnych maści lub krpli d czu! Obrażenia chemiczne czu Zadziałanie śrdków żrących na gałkę czną pwduje jeg parzenie i martwicę. Pstępwanie plega na przemyciu ka wdą: 1. Zabezpiecz ręce przed pparzeniem (gumwe rękawice) 2. Pszkdwaneg ułżyć na płaskiej pwierzchni, głwę dwrócić w strnę parznej gałki cznej (gdy bie są parzne - przemywać na przemian) 3. Ochrnić zdrwe k (przykryć patrunkiem) 4. Rzszerzyć palcami pwieki chreg ka Uwaga! Przy parzeniu wapnem należy NAJPIERW usunąć grudki wapna z ka a ptem je przemywać! (Wapn palne wchdzi w reakcję z wdą dając żrącą zasadę!) 5. Wlewać wdę d ka d strny nsa w kierunku skrni, przez k. 20 minut 6. W miarę mżliwści pszkdwany pwinien pruszać gałką czną 7. Widczne uszkdzenia tkanek suszyć gazikami 8. Obandażwać czy i pzstawić w bezruchu

23 9. Zapewnić transprt d lekarza, d teg czasu piekwać się pszkdwanym. Urazy klatki Stany zagrżenia zdrwia i życia związane z urazami w brębie klatki piersiwej dtyczą głównie zaburzeń funkcjnalnych w brębie układów ddechweg i krążenia. Złamania żeber zmiana zabarwienia skóry nad miejscem uszkdzenia ból w miejscu zadziałania urazu, nasilający się pdczas kaszlu, głębszeg wdechu, przy pruszaniu się. Pstępwanie: Nie ma specjalneg pstępwania w przypadku złamania żebra nie jest zalecane unieruchamianie klatki piersiwej pprzez załżenie paski elastycznej. Niestabilna klatka piersiwa Definicja niestabilnej klatce piersiwej mżna mówić w przypadku złamania trzech lub więcej żeber w dwóch miejscach. ból zaburzenia ddychania paczne ruchy klatki piersiwej ddech paradksalny. Oddech paradksalny w tym przypadku plega na tym, że w trakcie wdechu uszkdzna część klatki piersiwej zapada się, a pzstała - unsi. Pdczas wdechu ruchy klatki piersiwej wyknywane są dwrtne. Pstępwanie: 1. Wezwanie pmcy 2. Udrżnienie dróg ddechwych 3. Ustabilizwanie klatki piersiwej, pprzez unieruchmienie złamanych żeber. Pczątkw mgą t być ręce ratwnika. Mżna pszkdwaneg płżyć na uszkdznym bku pzycja taka stabilizuje złamane żebra raz pprawia ddychanie i zmniejsza ból. Krwawienie d jamy płucnej Definicja krwawienie d płucnej t grmadzenie się krwi w jamie płucnwej. Określane jest też jak krwiak płucnej. Skutki: Napływająca d płucnej krew mże pchdzić z uszkdznych naczyń ściennych klatki piersiwej, dużych naczyń znajdujących się w śródpiersiu raz z płuc. Krwawienie mże dprwadzić d rzwinięcia się wstrząsu hipwlemiczneg, a grmadząca się krew w płucnej, wskutek ucisku na płuc - d zaburzeń ddychania. Przy grmadzeniu się krwi w jamie płucnwej bjawy mgą być pdbne, jak w przypadku dmy płucnwej: zaburzenia ddychania nadmierne wypełnienie żył szyjnych przy masywnym krwawieniu bjawy wstrząsu hipwlemiczneg (wtedy żyły szyjne są

24 zapadnięte). Pstępwanie: 1. Wezwanie pmcy 2. Udrżnienie dróg ddechwych 3. Gdy pszkdwany jest przytmny pzycja siedząca lub półsiedząca; pprawia t ddychanie. Jeśli stwierdza się bjawy wstrząsu hipwlemiczneg pzycja przeciwwstrząswa W przypadku stwierdzenia becnści penetrująceg ciała bceg w klatce piersiwej, np. pręta, nża należy je ustabilizwać pprzez przyłżenie patrunku. Takieg ciała bceg nie wln usuwać na miejscu zdarzenia! Grzi t pwstaniem twartej rany klatki piersiwej, dmy płucnwej raz masywnym krwiakiem! Tampnada serca Jest t becnść dużej ilści płynu (krwi) w wrku sierdziwym. Skutki: Nrmalnie w wrku sierdziwym znajduje się niewielka ilść płynu. Jeśli jednak w wrku sierdziwym grmadzi się np. duża ilść krwi, która mże pchdzić z pęknięteg serca, czy rzerwanych dużych naczyń t pwduje ucisk serca i tym samym pgarsza wyrzut krwi na bwód. W związku z tym praca serca jest upśledzna serce uciskane craz bardziej nie mże się skuteczne kurczyć. Gdy miejsca zaczyna brakwać- serce zstaje niedtlenine i dchdzi d zatrzymania jeg akcji w fazie rzkurczu. Zaburzenia ze strny układu krążenia: słab wyczuwalne tętn nadmiernie wypełnine żyły szyjne (krew nie mże spłynąć d serca) tny serca bardz słab słyszalne przy słuchiwaniu stetskpem. Pstępwanie: 1. Wezwanie pmcy 2. Ułżenie pszkdwaneg w pzycji półsiedzącej, aby zmniejszyć napływ krwi d serca i tym samym d sierdzia 3. Kntrlwanie ddechu i tętna 4. Jeśli rzpznanie tampnady serca jest pewne, należy ją barczyć pprzez nakłucie wrka sierdziweg i dciągnięcie płynu. Jest t jednak pstępwanie przyrządwe i nie wszyscy ratwnicy mają d teg uprawnienia. Wyknywanie tej prcedury wymaga dpwiednieg przeszklenia. Czasami rzpznanie tampnady serca mże być trudne. Należy zróżnicwać ją z dmą płucnwą wentylwą. Pniższa tabela przedstawia pdbieństwa i różnice w bu przypadkach. Prównywane parametry Wypełnienie żył szyjnych Pzycja tchawicy na szyi Odgłs pukwy Odma płucnwa wentylwa Nadmierne Przesunięta w strnę przeciwną d występującej dmy Nadmiernie jawny nad miejscem występwania dmy Tampnada serca Nadmierne W linii śrdkwej nie jest przesunięta Prawidłwy - symetryczny Zatrucia - pdstawy Zatrucie t zbiór różnrdnych bjawów ze strny różnych układów, spwdwanych wniknięciem d

25 rganizmu substancji trującej (tksyny lub śrdka chemiczneg) w dawce tksycznej. Należy pamiętać, że każda substancja mże być trucizną, nawet leki! Zatrucia mgą być wynikiem celweg działania (zabójstw, sambójstw) bądź pmyłki (działanie przypadkwe) Objawy zatrucia są niecharakterystyczne. Jeśli pszkdwany jest nieprzytmny i nie mżemy znaleźć innej przyczyny utraty świadmści, mżna pdejrzewać zatrucie. Objawy ułatwiające rzpznanie zatrucia: 1. Z układu pkarmweg: nudnści, wymity, biegunka, bóle brzucha 2. Z układu ddechweg: trudnści w ddychaniu, spłycenie/zwlnienie ddechu 3. Z układu nerwweg: zwężne lub nadmiernie pszerzne źrenice, ból głwy, zaburzenia świadmści (z jej utratą włącznie), drgawki 4. Ze skóry, błn śluzwych: parzenie, zaczerwienienie, pęcherze. Pmcne mże być również tczenie pszkdwaneg: miejsce znalezienia chreg (garaż pracujący silnik samchdu lub mieszkania palane piecem ryzyk zatrucia tlenkiem węgla; na wsiach przy pracach rlniczych ryzyk zatrucia śrdkami chrny rślin) pakwania p lekach, śrdkach chrny rślin wymiciny Pstępwanie: 1. Ratując należy uważać, aby samemu się nie zatruć! (Przewietrzenie pmieszczenia, szybkie wyniesienie pszkdwaneg itp.) 2. Przeniesienie chreg w bezpieczne miejsce 3. Sprawdzenie przytmnści chreg (Uwaga! Nie wdychać pwietrza wydychaneg przez chreg!) 4. Wezwanie karetki pgtwia 5. Jeśli t mżliwe jak najszybsze usunięcie trucizny z rganizmu: z przewdu pkarmweg przez sprwkwanie wymitów (tylk u przytmnych!), ze skóry, czu przez przemycie czystą wdą 6. Zabezpieczenie wszelkich znalezinych przy chrym pakwań p lekach, śrdkach chemicznych, wymicin i zabraniem ich razem z pszkdwanym d szpitala Metdy eliminacji trucizn: Zatrucie przez przewód pkarmwy: UWAGA! Wywłujemy wymity wyknując p klei następujące czynnści: pdanie k. 1 litra letniej wdy d wypicia drażnienie tylnej ściany gardła palcem w/w 2 krki pwtarzać d uzyskania czystych wymicin zabezpieczyć próbkę wymicin d badania tksyklgiczneg Prwkwanie wymitów jest niedzwlne u sób: nieprzytmnych z niesprawnym druchem kaszlwym zatrutych kwasami, zasadami lub innymi śrdkami żrącymi, które mgą uszkadzać przełyk zatrutych śrdkami drażniącymi, jak benzyna czy nafta zatrutych substancjami leistymi (mgą nie wywłać druchu kaszlweg) Zatrucie przez drgi ddechwe: wyniesienie chreg na świeże pwietrze

26 przy braku świadmści - resuscytacja UWAGA! Nie wln używać urządzeń elektrycznych raz gnia, w tym papiersów ryzyk wybuchu! Zatrucie przez skórę: zabezpieczenie ratująceg przed skażeniem (rękawice gumwe) zdjęcie skażnej dzieży z pszkdwaneg spłukanie skażnych miejsc na skórze letnią wdą przez kilka minut nie pcierać skażnych miejsc, nie używać szcztek, pumeksów itp. d zbjętniania wln używać WYŁĄCZNIE wdę! zabezpieczyć skórę jałwym patrunkiem (w miarę mżliwści) Zatrucie drgą iniekcji (pkąsanie przez węże, użądlenia wadów) Opóźniamy wchłanianie trucizny: unieruchmienie pszkdwaneg załżenie paski uciskwe pwyżej miejsca wstrzyknięcia jadu, jednak w taki spsób, aby był wyczuwalne tętn (hamwanie dpływu żylneg) błżenie miejsca iniekcji zimnymi kładami (bkurczenie naczyń) Udar cieplny Udar cieplny jest stanem zagrżenia życia, w którym temperatura ciała niekntrlwanie wzrasta, ustaje pcenie się i mże djść d utraty przytmnści spwdwanej wyczerpaniem się lub całkwitym brakiem mechanizmów regulujących ciepłtę ciała. Organizm ludzki utrzymuje stałą temperaturę dzięki wielu mechanizmm regulacyjnym. Przed nadmiernym przegrzaniem brni się, ddając ciepł d tczenia np. pprzez rzszerzenie naczyń skórnych i zwiększne pcenie się. Mżliwści regulacji ciepłty ciała są jednak graniczne, szczególnie w grącym i wilgtnym klimacie, gdy wilgtnść względna przekracza 75%. Należy pamiętać, że d udaru cieplneg mże djść także wtedy, gdy przebywa się zbyt dług w samchdzie (szczególnie dzieci!) pdczas upalnych dni. zaczerwienina, grąca i sucha skóra wyska temperatura ciała chwiejny chód przyśpieszne tętn przyśpieszny ddech ból i zawrty głwy nudnści, wymity mrwienie kńczyn mże djść d wzmżenia druchów i napadów drgawek zaburzenia świadmści z czasem także zatrzymanie krążenia Pstępwanie: 1. Przeniesienie pszkdwaneg w ciemne i chłdne miejsce, ułżenie w pzycji pół siedzącej, gdy pszkdwany jest przytmny (lub przynajmniej uniesienie głwy). 2. Udrżnienie dróg ddechwych i kntrla ważnych funkcji życiwych. 3. Rzebranie pszkdwaneg. 4. Jak najszybsze bniżenie temperatury ciała pprzez plewanie zimną wdą, winięcie całeg ciała łącznie z głwą mkrymi, zimnymi chustami, wachlwanie pwietrzem. 5. Opieka nad pszkdwanym d czasu przybycia lekarza.

27 Oparzenia Oparzenie t uraz tkanek spwdwany działaniem wyskiej temperatury (90% parzeń), płynów żrących (5%) raz prądu elektryczneg lub wyładwania atmsferyczneg (5%). W zależnści d temperatury i czasu jej działania uszkdzenia tkanek wahają się d przemijających zmian zapalnych (zaczerwienienie, brzęk) aż d niedwracalnych zmian martwicy. Każde parzenie uszkadza funkcję chrnną skóry. W wyniku parzenia znacznej pwierzchni ciała rganizm traci duże ilści płynów tkankwych, sli i białka. Takie rany łatw ulegają zakażeniu, c mże prwadzić d pwstania rpni i dużych blizn. Ciężkść parzenia raz rkwanie ustalane jest na pdstawie rzmiarów parzenia, jeg lkalizacji raz wieku fiary (grzej rkują dzieci i ludzie starsi). Ryzyk parzenia jest największe u 5. letnich dzieci. Niestety wbrew pzrm, im mniejsza blesnść przy rzległych parzeniach tym rkwanie jest grsze. O rzmiarze parzenia decyduje pwierzchnia i głębkść. Pwierzchnię parzenia kreśla Reguła 9 Wallacea: pwierzchnia ciała parzneg pdzielna jest na pla, które stanwią 9% lub 18% całkwitej pwierzchni ciała. U drsłych: głwa stanwi 9%, przednia i tylnia pwierzchnia tułwia p 18%, każda z kńczyn górnych p 9%, krcze 1%, każda kńczyna dlna p 18%. U dzieci pniżej 5. rku życia głwa stanwi 18%, kńczyny górne p 9%, kńczyny dlne p 14% i tułów łącznie 36%. Pdział głębkści parzeń: I stpień. Oparzenie bejmuje tylk naskórek, widzimy rumień i brzęk skóry, pszkdwany zgłasza ból. II stpień. Uszkdzenie dtyczy naskórka i pwierzchwnej warstwy skóry właściwej. Skóra jest zaczerwienina, pwstają na niej pęcherze, czucie jest zachwane. III stpień. Martwica całeg naskórka i skóry właściwej, mże bejmwać też tkanki znajdujące się pniżej skóry: skóra jest sucha, biała lub szara, mże być ze strupem, brak jest czucia bólu. Stpnie kliniczne parzeń: parzenia zaliczamy d lekkich jeżeli bejmują: I i II stpień pniżej 15% pwierzchni ciała lub III stpień pniżej 5% parzenia zaliczamy d średnich jeśli bejmują I i II stpień d 15% d 30% pwierzchni ciała lub III stpień pniżej 10% parzenia zaliczamy d ciężkich gdy bejmują I i II stpień pwyżej 30% pwierzchni ciała lub III stpień pwyżej 10% lub III stpień dtyczący twarzy, stóp i rąk lub parzenia dróg ddechwych Pstępwanie: 1. Odsunięcie pszkdwaneg d źródła ciepła. 2. Ugaszenie dzieży. Przyczepiny d ubrania palący się materiał musi zstać usunięty, pdczas gdy przyczepiny d skóry pwinien tam pzstać. 3. Zabezpieczenie drżnści dróg ddechwych (należy usunąć parzneg z pmieszczenia zadymineg) 4. Natychmiastwe schładzanie zimną wdą parznej pwierzchni przez kilkanaście minut (zmniejsza t stpień parzenia, pnieważ zimna wda dbiera parznej skórze ciepł, działa przeciwbrzękw a pnadt uśmierza ból). Należy pamiętać, że wda pwinna być czysta i mieć temperaturę k. 20 st.c. Mżna zanurzyć pszkdwaneg w wannie, na c najmniej 20 minut. 5. Przy parzeniach w brębie jamy ustnej i gardła pszkdwany pwinien płukać gardł zimną wdą alb ssać kawałki ldu. 6. W przypadku parzeń chemicznych np. kwasem lub zasadą, należy spłukiwać parzną pwierzchnię strumieniem bieżącej wdy przez 15 minut. Jedynie w przypadku fiar parznych wapnem niegasznym przed zmywaniem parznej pwierzchni należy najpierw na such wytrzeć wapn ze skóry. 7. Trzeba kniecznie zdjąć brączki, pierścinki, krawat itp. ze względu na szybk pjawiający się brzęk. 8. W celu uniknięcia zakażenia należy zapatrzyć ranę jałwym patrunkiem. 9. W przypadku stwierdzenia bjawów wstrząsu należy ułżyć pszkdwaneg w pzycji przeciw wstrząswej.

28 10. Należy przewieźć parzneg d szpitala. Czeg nie wln rbić: P parzeniu nie wln zrywać ubrania, które przykleił się d skóry, należy strżnie ściągać pzstałą dzież. W przypadku parzeń dużej pwierzchni, ciał należy schładzać tylk wilgtnymi chustami, nie wln plewać bieżącą zimną wdą! Nie wln stswać na świeże parzenie żadnych maści, kremów lub innych pwszechnie stswanych kładów np. z kwaśneg mleka. Nie wln neutralizwać kwasów zasadami i dwrtnie, jedynym i najlepszym śrdkiem leczniczym jest wda. Odmrżenie Odmrżenie t miejscwa zmiana pwstająca w tkankach na skutek wpływu na nie zimna. Predyspnwane części ciała t: stpy, dłnie, twarz, ns, uszy. Czynniki sprzyjające t: nadużycie alkhlu, narktyków, palnie papiersów, chrby przewlekłe naczyń bwdwych. D dmrżenia dchdzi pprzez pzakmórkwe zamarzanie wdy, c prwadzi d dwdnienia i rzpadu kmórek. W zależnści d głębkści dmrżenia wyróżniamy trzy stpnie: I stpień: Obejmuje zasięgiem pwierzchwne warstwy naskórka. Skóra jest blada, zimna, dczuwalne jest mrwienie w dmrżnych częściach ciała, występuje upśledzenie ruchów palców, zachwane jest czucie bólów. Pstępwanie: przerwanie narażenia na zimn, zdjęcie mkrej dzieży, grzanie dmrżnej części ciała, dmrżne dłnie mżna kryć własnymi bądź włżyć je pd pachy lub między uda. II stpień: Obejmuje wszystkie warstwy naskórka raz sięga gniskw d skóry właściwej. Skóra jest biała, wskwa, twarda. Pjawiają się pęcherze, brzęk, p grzaniu zaczerwienie, czucie jest zachwane. Pstępwanie: przerwanie narażenia na zimn, przeniesienie pszkdwaneg d grzaneg pmieszczenia, zdjęcie mkrej dzieży, dmrżnych części ciała nie należy pcierać gdyż kryształki ldu mgłyby pgłębić uszkdzenia należy je grzać własnymi dłńmi następnie kryć jałwym, suchym patrunkiem. Pszkdwaneg pwinn się kryć np. kcem, aby nie narażać g na dalszą utratę ciepła. III stpień: Obejmuje skóre i głębiej płżne tkanki raz narządy. Skóra jest biała i twarda, są becne pęcherze i brzęk wykraczający pza granice dmrżenia, również martwica, całkwity brak mżliwści pruszania bjętą częścią ciała, utrata czucia. Pstępwanie: przerwanie narażenia na zimn, przeniesienie pszkdwaneg d grzaneg pmieszczenia, zdjęcie mkrej dzieży, grzewanie części ciała najbardziej narażnych, szczególnie kńczyn, w ciepłej wdzie; innych części ciała takich jak ns czy uszy- własnymi dłńmi. P suszeniu grzanych części ciała należy kryć te miejsca jałwym, suchym patrunkiem a w przypadku dmrżenia stóp patrunek mżna umieścić także między palcami. Jest wskazane krycie kcem (zahamwanie dalszej utraty ciepła) i pdawanie ciepłych płynów d picia. Prażenie prądem D prażenia prądem dchdzi na skutek przepływu prądu elektryczneg przez ciał człwieka. Mechanizm: Pszczególne części ciała mają różny pór elektryczny, który stanwi przeszkdę na drdze prądu i granicza jeg przepływ. Oprnść ciała zależy d: napięcia dtyku (przy napięciu >100V skóra nie stanwi pru) prnści wewnętrznej (drgi przepływu prądu- najniższa prnść jest na drdze ręce - plecy raz dwie ręce - stpa lub dwie stpy ręka, niec wyższa na drdze ręka stpa lub ręka - ręka) natężenia i częsttliwści prądu czasu trwania rażenia temperatury i wilgtnści skóry (mkra skóra = mniejszy pór) wielkści pwierzchni kntaktwych