Raport końcowy z badania pt.:

Transkrypt

1 2011 Raport końcowy z badania pt.: Ocena stanu realizacji 1. i 2. Priorytetu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka w połowie okresu programowania. Przygotowany przez EGO s.c. Paweł Kościelecki Agnieszka Tokaj-Krzewska Adam Miller Wojciech Pander Zamawiający: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Departament Zarządzania Programami Konkurencyjności i Innowacyjności Raport powstał w ramach projektu współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Warszawa,

2 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Cele i założenia badania Metodologia badania Założenia na temat 1. i 2. Priorytetu PO IG Diagnoza Proces powstawania diagnozy w zakresie Priorytetów 1. i 2. PO IG Przebieg prac nad diagnozą Ocena diagnozy zawartej w ostatecznej wersji PO IG Analiza kontekstu programowania Efekty projektów realizowanych w ramach funduszy Zakładane cele interwencji Cele PO IG a dokumenty strategiczne Cele PO IG a diagnoza sytuacji Logika interwencji Programu Działania a sformułowane cele Analiza potrzeb beneficjentów Potrzeby jednostek naukowych Potrzeby jednostek naukowych w zakresie finansowania badań naukowych a działania 1.1 i 1.3 PO IG Najważniejsze wyzwania w zakresie budowania potencjału kadrowego polskiej nauki działanie Potrzeby infrastrukturalne jednostek naukowych Potrzeby przedsiębiorstw Innowacyjność polskich przedsiębiorstw Działalność B+R w polskich przedsiębiorstwach Potrzeby przedsiębiorstw w zakresie działalności badawczo-rozwojowej Potrzeby instytucji naukowych a potrzeby przedsiębiorstw Diagnoza współpracy sektora nauki z przedsiębiorstwami Nawiązywanie współpracy w ramach I Priorytetu PO IG Działania skierowane do instytucji naukowych a potrzeby przedsiębiorstw Założenie na temat zmiany w 1. i 2. Priorytecie PO IG Podsumowanie, czyli w jakim stopniu instrumenty wsparcia w ramach 1. i 2. Priorytetu PO IG odpowiadają na potrzeby beneficjentów Aktualny stan realizacji 1. i 2. Priorytetu PO IG oraz kontekst realizacji Programu Stan realizacji 1. i 2. Priorytetu PO IG Dotychczasowe oraz przewidywane efekty realizacji projektów analiza wskaźnikowa Przestrzenne ujęcie realizowanych projektów Rozmieszczenie przestrzenne projektów realizowanych w ramach innych programów operacyjnych Rozmieszczenie przestrzenne projektów realizowanych w ramach PO IG Udział jednostek w międzynarodowych projektach badawczych Wydatki na działalność badawczo rozwojową w Polsce na tle innych krajów Podsumowanie. Stan realizacji działań a osiąganie założonych celów Efekty osiągnięte w wyniku realizacji 1. i 2. Priorytetu PO IG Efekty na poziomie działań

3 5.2. Efekty na poziomie 1. osi priorytetowej Efekty w sektorze nauki Efekty w sektorze przedsiębiorstw Współpraca pomiędzy sektorem nauki a przedsiębiorstwami Poziom nowoczesności i innowacyjności rozwiązań stosowanych w projektach Efekty na poziomie 2 osi priorytetowej Poprawa stanu infrastruktury oraz wyposażenia polskich ośrodków badawczych Transfer technologii oraz rozszerzenie i wzbogacenie oferty jednostek naukowych Wzrost konkurencyjności polskich ośrodków badawczych Realizacja projektu systemowego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego Podsumowanie Wpływ mechanizmu wdrażania na skuteczność i efektywność realizacji 1. i 2. Priorytetu PO IG Koordynacja i komplementarność wsparcia System wyboru projektów Ocena trybu wyboru projektów Sugestie na przyszłość Sugestie strategiczne dotyczące przyszłej perspektywy finansowej Sugestie wynikające z doświadczeń innych państw członkowskich Wnioski z badania Rekomendacje, czyli co możemy zrobić lepiej Aneksy

4 1. Wprowadzenie. Badanie ewaluacyjne dotyczące Oceny stanu realizacji 1. i 2. Priorytetu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka w połowie okresu programowania prowadzone było w momencie, gdy rozdysponowano już większość środków w ramach analizowanych priorytetów Programu. Miało ono charakter typowej ewaluacji mid-term, gdzie podejmuje się próbę oceny pierwszych efektów jak również identyfikuje potencjalne zmiany, które można jeszcze wprowadzić w Programie, aby usprawnić jego realizację. W ramach badania położono nacisk na ujęcie ram interwencji w szerszym kontekście, zarówno na poziomie kraju, jak i w ujęciu międzynarodowym. Taka dwupoziomowa perspektywa daje czytelnikowi szerszy obraz i pełniejszą ocenę efektów interwencji. Dodatkowo, wnioski płynące z badania bazują na analizie instrumentów wsparcia wdrażanych w różnych krajach europejskich. Biorąc pod uwagę stopień zaawansowania realizacji działań w ramach dwóch analizowanych priorytetów Programu, badanie koncentrowało się nie tylko na bieżącym okresie, ale również na formułowaniu wniosków odnoszących się do przyszłego okresu programowania. Badanie było realizowane w okresie czerwiec październik 2011r. 1.1 Cele i założenia badania. Przedmiotem badania był 1. i 2. Priorytet Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Celem osi priorytetowej 1 Badania i rozwój nowoczesnych technologii - jest zwiększenie znaczenia sektora nauki w gospodarce poprzez realizację prac B+R w kierunkach uznanych za priorytetowe dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. W ramach pierwszej osi realizowane są następujące działania: 1.1 Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight Strategiczne programy badań naukowych i prac rozwojowych Projekty systemowe 1.2 Wzmocnienie potencjału kadrowego nauki. 1.3 Wsparcie projektów B+R na rzecz przedsiębiorców realizowanych przez jednostki naukowe Projekty rozwojowe Wsparcie ochrony własności przemysłowej tworzonej w jednostkach naukowych w wyniku prac B+R 1.4 Wsparcie projektów celowych. 4

5 Celem osi priorytetowej 2 Infrastruktura sfery B+R - jest wzrost konkurencyjności polskiej nauki dzięki konsolidacji oraz modernizacji infrastruktury naukowo-badawczej i informatycznej najlepszych jednostek naukowych działających w Polsce. W ramach powyższej osi realizowane są trzy następujące działania: 2.1 Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym. 2.2 Wsparcie tworzenia wspólnej infrastruktury badawczej jednostek naukowych. 2.3 Inwestycje związane z tworzeniem infrastruktury informatycznej nauki. Zamawiający w ramach niniejszego badania postawił przed Wykonawcą szereg zadań, które ująć można w główny cel badania. Celem tym była ocena stanu realizacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka w obszarze wsparcia rozwoju badań naukowych oraz infrastruktury B+R w połowie okresu programowania, w szczególności w odniesieniu do: 1. adekwatności instrumentów wsparcia do potrzeb grup docelowych; 2. stopnia osiągnięcia zakładanych celów interwencji; 3. funkcjonowania systemu wdrażania. 1.2 Metodologia badania. Koncepcję badania postanowiono oprzeć na zastosowaniu podejścia zwanego Ewaluacją Wspieraną Teorią (ang. Theory Driven Evaluation). Zakres Modelu Ewaluacji Wspartej Teorią pozwala na ocenę 3 kluczowych elementów interwencji, które przesądzają o skuteczności, efektywności oraz użyteczności jej wdrażania, w tym: 1. ocenie trafności przyjętych założeń i inspiracji twórców 1. i 2. Priorytetu PO IG, 2. faktycznych i perspektywicznych osiągnięciach 1. i 2. Priorytetu PO IG, 3. identyfikacji czynników, które wyjaśniają osiągnięte bądź nie osiągnięte efekty. Model badawczy opierał się na ciągu logicznym czterech bloków badawczych. Zawartość i kolejność bloków wynikała z zastosowania Ewaluacji Wspieranej Teorią omówionej w poprzednim podrozdziale jak również z kluczowych pytań ewaluacyjnych, które przyporządkowano do poszczególnych bloków badania. Schemat modelu prezentuje Rycina 1. Rycina 1. Model badawczy. 5

6 Blok pierwszy służy opisaniu kontekstu, tj. sytuacji, w której powstawały i w której operują Priorytet 1. i 2. PO IG, ponadto, odtworzono w nim teorię Programu identyfikując założenia, prognozy i inspiracje jego twórców. Blok drugi weryfikuje teorię Programu konfrontując ją z prognozą jak i dotychczas zaobserwowanymi zmianami w PO IG (osiągniętymi wskaźnikami produktów i rezultatów oraz efektami). Blok trzeci wyjaśnia przyczyny rzeczywistych zmian w obszarze Priorytetu 1. i 2. PO IG. Wreszcie ostatni, blok czwarty, służy przedstawieniu sugestii pod kątem przyszłych działań. Należy zaznaczyć, że każdemu z bloków przypisano szczegółowe pytania. Jednocześnie każdy z bloków badawczych powiązany był z kluczowymi pytaniami ewaluacyjnymi, sformułowanymi przez Zamawiającego w SOPZ. Poniższy schemat przedstawia powiązanie kluczowych pytań badawczych oraz bloków badawczych. Rycina 2. Powiązanie kluczowych pytań badawczych z blokami badawczymi. Odpowiedzi na powyższe pytania zidentyfikowane zostały na podstawie przeprowadzonych analiz i badań, przy czym odpowiedzi te sformułowano na poziomie Priorytetów. Z kolei dla szczegółowych pytań ewaluacyjnych, odpowiedzi odnoszą się w większości przypadków do poziomu poszczególnych działań PO IG. Poniżej prezentujemy krótki opis metodologii badania, zaś jej szczegółową charakterystykę zawiera Aneks do raportu. Analiza instrumentów wsparcia Analiza instrumentów wsparcia nakierowanych na wspieranie rozwoju badań naukowych, infrastruktury B+R oraz wzmacnianie współpracy pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorstwami pozwoliła na wskazanie dobrych praktyk w tym zakresie. Badanie składało się z dwóch części. W części ogólnej uwzględnione zostały wszystkie kraje UE (27 państw), natomiast w części szczegółowej przeprowadzone zostały pogłębione analizy pięciu państw UE. Części szczegółowe miały formę studiów przypadków. Ich opis znajduje się w Aneksie do raportu. 6

7 Analiza danych zastanych Metoda została wykorzystana w następujących obszarach badania: 1. Analizie kontekstu interwencji; 2. Analizie wskaźników realizacji priorytetów 1. i 2. PO IG; 3. Innych analizach (studia przypadku, analiza przestrzenna, ranking jednostek, a także analiza instrumentów wsparcia). Analiza danych zastanych obejmowała przede wszystkim następujące źródła: - dokumentację programową: Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka , Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Kryteria wyboru finansowanych operacji oraz Przewodnik po kryteriach wyboru, Sprawozdania z realizacji PO IG, dane z systemu monitoringu Programu; - dokumentację projektową wybranych projektów: wybrane wnioski o dofinansowanie (konkursowe), opisy projektów indywidualnych, opis projektu systemowego; - dotychczas realizowane ewaluacje w obszarach zbieżnych z niniejszą ewaluacją (w szczególności dotyczące komplementarności projektów realizowanych w ramach PO IG, systemu wskaźników oraz kryteriów wyboru projektów); - informacje o udziale polskich jednostek w 6 i 7 Programie Ramowym Badań UE, informacje o projektach realizowanych w poprzedniej perspektywie finansowej oraz obecnej perspektywie w ramach innych programów operacyjnych o podobnym charakterze; - dane dotyczące nakładów na B+R w Polsce, literatura nt. innowacyjności sektora MSP oraz literatura nt. sektora B+R, a także procesów transferu innowacji i technologii w Polsce. Pogłębione wywiady indywidualne Pogłębione wywiady indywidualne były obok studiów przypadku podstawową metodą badawczą. Wywiady zostały przeprowadzone z następującymi grupami osób: z przedstawicielami instytucji odpowiedzialnych za realizację poszczególnych działań PO IG oraz całego Programu; z wybranymi beneficjentami, w tym: ze wszystkimi beneficjentami dużych projektów; z beneficjentami projektów konkursowych; z podmiotami, które nie składały wniosków o dofinansowanie w ramach PO IG; z przedstawicielami Instytucji Zarządzających Regionalnymi Programami Operacyjnymi, Programem Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko, Programem Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej oraz z przedstawicielem Krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badawczych UE. 7

8 Wywiady grupowe Wywiady grupowe zostały przeprowadzone z ekspertami z zakresu funkcjonowania sektora nauki w Polsce oraz infrastruktury B+R. Wywiadami objęci zostali eksperci z uczelni wyższych, instytutów badawczych, firm doradczych oraz administracji publicznej, w tym Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Techniki prognostyczne W celu wykonania oceny szacunków i możliwości osiągnięcia wskaźników poszczególnych osi priorytetowych, wykorzystane zostały techniki projekcyjne. Metody te bazują na predykcji przyszłości w oparciu o wiedzę dotyczącą stanu istniejącego. Analiza przestrzenna W analizie przestrzennej projektów realizowanych w ramach badanych priorytetów PO IG wykorzystano metody kartograficzne. Pozwoliło to prześledzić zróżnicowania regionalne interwencji, także w poszczególnych priorytetach Programu. Analizowano zarówno liczbę projektów, jak i ich wartość. Wyniki analizy przestrzennej zostały wykorzystane w rozdziale poświęconym efektom realizowanych projektów. Analiza przestrzenna objęła: projekty realizowane w ramach 1. i 2. priorytetu PO IG, projekty o podobnym charakterze do projektów realizowane w ramach 1. i 2. priorytetu PO IG realizowane w ramach innych programów operacyjnych z perspektywy , projekty o podobnym charakterze do projektów realizowane w ramach 1. i 2. priorytetu PO IG realizowane w ramach innych programów operacyjnych z perspektywy , projekty realizowane w ramach 6 i 7 Programu Ramowego Badań UE. Ranking ośrodków B+R wykorzystujących środki PO IG Jako, że część pytań w badaniu dotyczyła potencjału ośrodków B+R w Polsce w ramach badania przygotowano ranking jednostek naukowych, które pozyskały środki z PO IG. Celem przygotowania rankingu ośrodków B+R wykorzystujących środki PO IG było określenie wpływu pozyskanych środków na pozycję konkurencyjną ośrodka B+R. Ranking miał wskazać, które jednostki są najbardziej skuteczne w pozyskiwaniu środków dostępnych w ramach PO IG oraz z innych źródeł, jak również zidentyfikować czynniki, które determinują wysoką aktywność jednostek. W rankingu wykorzystano metodykę kategoryzacji jednostek naukowych stosowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego do 2010 r. (ocena parametryczna). 8

9 Panele ekspertów W ramach badania przeprowadzone zostały dwa panele ekspertów w najważniejszych obszarach merytorycznych obu Priorytetów, zbieżnych z poszczególnymi osiami priorytetowymi Programu. Studia przypadku Studia przypadku zostały przeprowadzone w oparciu o dane pierwotne i dane wtórne. Na tej podstawie każdorazowo przeprowadzono analizę ekspercką, w tym również analizę porównawczą (analiza instrumentów wsparcia). Obok wspomnianej analizy instrumentów wsparcia, studia przypadku wykorzystane zostały w części dotyczącej badania beneficjentów Programu. 9

10 2. Założenia na temat 1. i 2. Priorytetu PO IG. 2.1 Diagnoza Proces powstawania diagnozy w zakresie Priorytetów 1. i 2. PO IG. Za datę rozpoczęcia prac ukierunkowanych stricte na opracowanie programów operacyjnych pod perspektywę finansową należy uznać styczeń 2005 r., kiedy to Rada Ministrów przyjęła Wstępny Projekt Narodowego Planu Rozwoju i powierzyła właściwym ministrom opracowanie programów operacyjnych. NPR miał być dokumentem spajającym całość przedsięwzięć i działań o charakterze rozwojowym, podejmowanych w kraju, którego realizacja opierać się miała na programach operacyjnych. Wszystkie Programy Operacyjne, a początkowo zakładano, że będzie ich 14, miały realizować tzw. programy horyzontalne (kierunki rozwoju) określone w Narodowym Planie Rozwoju. Program Operacyjny,,Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne wraz z Programem Operacyjnym,,Innowacja- inwestycje- otwarta gospodarka miał służyć realizacji programu horyzontalnego:,,innowacje, inwestycje, badania i rozwój koordynowanego przez ministra właściwego ds. gospodarki. Celem Programu Operacyjnego,,Nauka określonym we wstępnym projekcie NPR miało być zwiększenie roli wiedzy i innowacyjności w procesie trwałego i zrównoważonego rozwoju. Cel ten miał być realizowany przez 3 priorytety operacyjne: wzmocnienie potencjału nauki dla budowy GOW, wzmocnienie współpracy nauki z gospodarką, wsparcie rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Priorytety miały być doprecyzowane w Programie Operacyjnym. Wstępny, datowany na sierpień 2005 r., projekt Programu Operacyjnego Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne zachowywał tą systematykę. Na przełomie lat 2005/2006 podjęto decyzję o zespoleniu w jeden Program Operacyjny omawianego Programu oraz Programu,,Innowacja- inwestycje-otwarta gospodarka. Połączone Programy zaczęły od roku 2006 funkcjonować pod nazwą Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. Kalendarium prac na Programem styczeń początek prac nad Narodowym Planem Rozwoju. Koordynacja prac została powierzona Międzyresortowemu Zespołowi ds. narodowego Planu Rozwoju na lata pod przewodnictwem wicepremiera Jerzego Hausnera. styczeń przyjęcie przez Radę Ministrów wstępnego projektu Narodowego Planu Rozwoju i powierzenie właściwym ministrom opracowanie programów operacyjnych. Opracowanie Programu,,Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne powierzono Ministrowi Nauki i Informatyzacji. Koordynacja prac została powierzona Departamentowi Funduszy Strukturalnych. 13 stycznia powołanie w ramach Międzyresortowego Zespołu do przygotowania NPR podzespołu ds. programów operacyjnych 23 marca powołanie zarządzeniem ministra nauki Zespołu Interdyscyplinarnego do spraw przygotowania wstępnego projektu Programu Operacyjnego na lata "Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne". W skład zespołu wchodziło 35 osób. Sierpień wstępny projekt Programu Operacyjnego,,Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne września przyjęcie przez Radę Ministrów Narodowego Programu Rozwoju 24 października rozpoczęcie konsultacji społecznych Programu Operacyjnego Listopad 2005 Decyzja Rady Ministrów w sprawie ograniczenia liczby programów operacyjnych, 10

11 6 lutego akceptacja przez Komitet Rady Ministrów wstępnego projektu Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia. 17 lutego spotkanie konsultacyjne z Komisją Europejską dotyczące wypracowania ostatecznego kształtu Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia oraz realizujących je Programów Operacyjnych. 17 maja przyjęcie wstępnego projektu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka wrzesień 2006 początek konsultacji społecznych PO IG kwiecień początek konsultacji społecznych kart działań Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka , organizowane z partnerami społeczno-gospodarczymi. 1 października 2007 decyzja Komisji Europejskiej w sprawie przyjęcia Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka października Rada Ministrów przyjmuje uchwałę w sprawie przyjęcia Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Przebieg prac nad diagnozą. 1 Początki prac nad diagnozą należy wiązać z powołaniem Zespołu Interdyscyplinarnego do spraw przygotowania wstępnego projektu Programu Operacyjnego na lata "Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne". W skład liczącego 35 osób zespołu wchodzili przedstawiciele trzech sektorów: administracji, nauki i biznesu. Rolą zespołu było opracowanie diagnozy oraz na jej podstawie określenie kształtu interwencji w oparciu o 3 priorytety wskazane w NPR. W trakcie prac nad diagnozą korzystano z dostępnych danych, w tym przede wszystkim: Statystyki GUS. Danych Eurostatu. Danych pochodzących z badań Banku Światowego. Danych monitoringowych SPO WKP. Wyników dotychczasowych prac foresightowych. Cyklicznych raportów stowarzyszeń i organizacji branżowych. Raportów dotyczących gospodarki i przemysłu opracowywanych przez Ministerstwo Gospodarki. Wyników diagnoz opracowywanych na użytek innych dokumentów strategicznych. Innych ekspertyz i badań prowadzone na użytek opracowywania Narodowego Planu Rozwoju lub innych dokumentów strategicznych. Systematyka diagnozy zaprezentowanej we wstępnym projekcie Programu Operacyjnego Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne polegała na prezentacji danych w podziale na trzy obszary: działalności badawczo-rozwojowej, działalności innowacyjnej oraz społeczeństwa informacyjnego. Obszary te zbieżne były z Priorytetami nakreślonymi w dokumencie. Zakres przedmiotowy diagnozy zawartej we wstępnej wersji Programu z sierpnia 2005 r. w znacznym stopniu pokrywał się z zakresem diagnozy zaprezentowanej w zatwierdzonym przez Komisję Europejską Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka. Główną różnicą jest uwzględnienie (co było również sugerowane w ewaluacji ex-ante PO IG) danych za rok Nieco inna jest również 1 Część raportu poświęcona diagnozie i celom dotyczy równocześnie dwóch Programów: Programu Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne oraz Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Analiza musi dotyczyć obu Programów z uwagi na to, iż 1. i 2. Priorytety PO IG zostały opracowane w oparciu o zapisy Programu Nauka a w warstwie diagnostycznej są z nim niemal identyczne. 11

12 systematyka diagnozy co wynika przede wszystkim z tego, iż Program Operacyjny Nauka stanowił osobny dokument. W ostatecznej wersji dokumentu zrezygnowano z przedstawienia regionalnego potencjału B+R Ocena diagnozy zawartej w ostatecznej wersji PO IG. Na wstępie należy uznać, iż na etapie diagnozy dysponowano szerokim zbiorem danych, które pozwalały na dokonanie rzetelnej oceny sytuacji w większości obszarów, których Program Operacyjny miał dotyczyć, a tym samym właściwe zaprojektowanie działań. Podobne wnioski płyną z opinii profesora Wojciecha Cellarego o Sektorowym Programie Operacyjnym Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne 2 :,,Diagnoza sytuacji nauki jest właściwa. Opis jest zwarty i konkretny. Najważniejsze problemy są uwzględnione i dobrze naświetlone; jak również ewaluacji ex-ante Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka: Diagnozę zaprezentowaną w PO IG należy określić jako kompleksową i w wielu obszarach trafną. 3 Diagnoza w części dotyczącej sektora nauki, jej kondycji i współpracy z sektorem biznesu, jak również w części dotyczącej ogólnie działalności badawczo-rozwojowej, nie jest jednak pozbawiona wad. Podstawowe zastrzeżenia dotyczą następujących zagadnień: Na etapie diagnozy w najszerszym stopniu korzystano z danych zastanych w szczególności danych dostępnych w statystyce publicznej: Głównego Urzędu Statystycznego i Eurostat-u. Do podstawowych statystycznych opracowań GUS należały:,,nauka i Technika oraz,,działalność innowacyjna przedsiębiorstw. Jakkolwiek korzystanie z danych GUS należy uznać za oczywiste, tak należy zdawać sobie sprawę z ich niedoskonałości. W kontekście wspierania innowacyjności za takie należy uznać fakt, iż pochodzą one wyłącznie od podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 9 osób 4. Prowadzi to do sytuacji, w której stanowiące 96% wszystkich polskich przedsiębiorstw mikroprzedsiębiorstwa nie są ujęte w statystykach dotyczących innowacyjności i działalności badawczo rozwojowej. Należy zgodzić się z zawartą w raporcie z ewaluacji ex-ante Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka uwagą, iż słabością diagnozy jest to, iż bazuje ona przede wszystkim na danych ilościowych i w niewystarczającym stopniu odwołuje się do badań o charakterze jakościowo-ilościowym i jakościowym 5. Statystyka publiczna dostarcza wielu istotnych z punktu widzenia decydentów danych i trudno wyobrazić sobie jakąkolwiek diagnozę dotyczącą interwencji o krajowym zasięgu, która by na nich nie bazowała. Z drugiej strony należy być świadomym, iż nie każde zagadnienie znajdzie odzwierciedlenie w danych gromadzonych przez urzędy statystyczne. Z kolei wiele danych, spośród tych, które są dostępne z punktu widzenia projektowania 2 Cellary Wojciech, Opinia o Sektorowym Programie Operacyjnym Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne w ramach Narodowego Planu Rozwoju , str CASE-Doradcy Sp. z o.o. Ocena szacunkowa projektu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na lata , str Pełen obowiązek statystyczny dotyczy jedynie firm powyżej 50 pracowników. Podmioty zatrudniające powyżej 9 osób ujęte są w cyklicznym (odbywającym się co 2 lata) badaniu Community Innovation Survey. Wyniki z badania przedstawiane są w opracowaniu: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych. 5 CASE-Doradcy Sp. z o.o. Ocena szacunkowa projektu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na lata , str

13 określonej interwencji może cechować się niską użytecznością (np. z uwagi na brak ujęcia branżowego, brak danych przekrojowych, niedostateczną aktualność). Z punktu widzenia określania kształtu interwencji w ramach 1. i 2. Priorytetu PO IG za niedostatecznie rozwinięty należy uznać fragment diagnozy dotyczący kooperacji jednostek naukowych z sektorem gospodarki. Z danych statystycznych zawiera on wyłącznie informacje o liczbie ośrodków wspierania innowacyjności. Warto rozszerzyć zakres diagnozy opracowywanej pod kątem przyszłego okresu programowania o następujące dane ze statystyki publicznej: Dane 1 Przedsiębiorstwa, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej w latach w % przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie według województw 2 Przedsiębiorstwa przemysłowe, które posiadały w latach porozumienia (umowy) o współpracy z innymi jednostkami dotyczące działalności innowacyjnej według instytucji partnerskich, z którymi współpracę oceniły jako najbardziej korzystną 3 Struktura środków na finansowanie badań i prac rozwojowych według źródeł ich pochodzenia w 2009 r. w tym: nakłady na działalność B+R w sektorze szkolnictwa wyższego finansowane przez przedsiębiorstwa 4 Przedsiębiorstwa, które wprowadziły w latach innowacje. Źródło danych Działalność przedsiębiorstw Działalność przedsiębiorstw Nauka i Technika Działalność przedsiębiorstw przemysłowych innowacyjna innowacyjna innowacyjna Za pewną ułomność diagnozy należy uznać brak szczegółowej analizy sytuacji w branżach/obszarach, których rozwój mógłby stanowić o sile gospodarczej i przewagach konkurencyjnych kraju. Podobne zastrzeżenie zostało sformułowane przez profesora Cellarego w,,opinii : Zasadniczym mankamentem jest brak analizy dziedzinowej 6. Brak ten wynika jednak przede wszystkim z samej logiki interwencji w ramach PO IG, która w niewielkim stopniu jest zorientowana na branże/kierunki priorytetowe z punktu widzenia gospodarki jako całości (kwestia ta zostanie rozwinięta w dalszej części raportu). Należy zwrócić uwagę również na fakt, iż niezwykle ważnym elementem każdej diagnozy jest wskazanie nie tylko stanu zastanego, lecz również identyfikacja jego przyczyn. Ograniczanie się do prezentacji danych z poziomu makro o liczbowym charakterze bez próby ich interpretacji znacząco spłyca diagnozę. Biorąc pod uwagę, 6 Cellary Wojciech,,,Opinia o Sektorowym Programie Operacyjnym Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne w ramach Narodowego Planu Rozwoju , str

14 iż pierwszy i drugi priorytet skoncentrowane są przede wszystkim na pracach badawczo-rozwojowych oraz współpracy sektora nauki z gospodarką, należy spoglądać na te zagadnienia również przez pryzmat uwarunkowań natury prawnej, organizacyjnej czy mentalnej i próbować analizować ich znaczenie z punktu widzenia diagnozowanych obszarów. Był to mankament analizowanej diagnozy. 2.2 Analiza kontekstu programowania Efekty projektów realizowanych w ramach funduszy Za analogiczne w stosunku do 1. i 2. Priorytetu PO IG (ze względu na zakres tematyczny i krajowe a nie regionalne oddziaływanie) należy uznać projekty realizowane w ramach działania 1.4 Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw: Wzmocnienie współpracy między sferą badawczo-rozwojową a gospodarką. Działanie stanowiło jedno z działań Priorytetu I Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności, a jego celem była poprawa konkurencyjności gospodarki poprzez podnoszenie poziomu innowacyjności, w tym zwiększenie transferu nowoczesnych rozwiązań technologicznych, produktowych i organizacyjnych do przedsiębiorstw i instytucji. W jego ramach realizowanych było 5 poddziałań: Poddziałanie projekty celowe obejmujące badania stosowane i prace rozwojowe wyłącznie w zakresie badań przemysłowych i przedkonkurencyjnych prowadzonych przez przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw samodzielnie albo we współpracy z instytucjami sfery B+R. Poddziałanie inwestycje związane z budową, modernizacją i wyposażeniem laboratoriów świadczących specjalistyczne usługi dla przedsiębiorstw realizowane przez jednostki naukowe. Poddziałanie inwestycje związane z budową, modernizacją i wyposażeniem specjalistycznych laboratoriów działających w priorytetowych dziedzinach polskiej nauki. Poddziałanie projekty celowe realizowane przez CZT. Poddziałanie Projekty badawcze i celowe w obszarze monitorowania i prognozowania rozwoju technologii (foresight). W ramach działania zrealizowano łącznie 246 projektów. Efekty projektów zostały zaprezentowane w raporcie z ewaluacji ex-post zatytułowanej:,,efekty wsparcia sfery badawczo-rozwojowej w Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw w kontekście rozpoczęcia realizacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka opracowanej przez konsorcjum Resource - Pracownia Badań i Rozwoju oraz Poznański Park Naukowo Technologiczny. Badanie zostało przeprowadzone w roku 2009 co umożliwiło uchwycenie przynajmniej części efektów interwencji. Niniejsza część raportu opierać się będzie na wynikach przedmiotowego badania. Zgodnie z raportem podstawowym efektem wsparcia w ramach Działania 1.4 SPO - WKP wśród instytucji naukowych była poprawa warunków prowadzenia działalności badawczo- 14

15 rozwojowej 7. Poprawie uległa jakość aparatury naukowo badawczej, która w wielu wypadkach osiągnęła poziom światowy. Równolegle w badaniu wykazano, iż co dziesiąta jednostka naukowa w bardzo niewielkim stopniu wykorzystuje zakupioną aparaturę badawczą. Na skutek realizacji projektów wzrósł potencjał poszczególnych instytucji w zakresie nawiązywania współpracy z innymi podmiotami, jak również ubiegania się o środki ze źródeł zewnętrznych. Większości realizujących projekty jednostek naukowych udało się zacieśnić współpracę z sektorem biznesu. Działanie przyniosło umiarkowany wzrost zatrudnienia i wzrost konkurencyjności wśród jednostek naukowych. Największy wzrost w przypadku tej grupy podmiotów odnotowano w zakresie wzrostu nakładów na prace B+R. Efekt mnożnikowy wystąpił u 85% jednostek naukowych, polegając najczęściej na kolejnych inwestycjach (w przypadku przedsiębiorstw odsetek dotyczył 75% z nich). Najczęściej podjęły one dodatkowe działania prorozwojowe. W grupie przedsiębiorstw zanotowano wyraźny wzrost nakładów na prace badawczo-rozwojowe. 2/3 beneficjentów udało się wdrożyć do praktyki gospodarczej całość uzyskanych rezultatów badawczych. W przypadku 93% przedsiębiorców wzrósł poziom innowacyjności. Badania na grupie kontrolnej wykazały, iż wzrost ten był efektem udzielonego wsparcia. Jeżeli chodzi o efekty interwencji w zakresie stymulowania nawiązywania współpracy między sektorem nauki a sektorem gospodarki to należy stwierdzić, iż efekty te w większej mierze wystąpiły po stronie przedsiębiorców. W momencie ubiegania się o dofinansowanie 40% z nich nie miało wcześniejszych doświadczeń w zakresie takiej współpracy. W przypadku jednostek naukowych kooperowało aż 91,9% z nich, co oznacza, iż w tym przypadku efekt interwencji polegał przede wszystkim na zacieśnieniu współpracy a nie jej nawiązaniu. Z pewnością efektem interwencji na co zwracają uwagę autorzy raportu było przełamywanie negatywnych stereotypów, barier mentalnych i świadomościowych w zakresie wzajemnej współpracy nauki z gospodarką. Adekwatność interwencji w stosunku do potrzeb pozytywnie oceniło 78,8% badanych. Najwyższa ocena adekwatności wystąpiła w przypadku poddziałania 1.4.3, najniższa w przypadku podziałania W przypadku działania 1.4 w niewielkim stopniu wystąpił efekt zdarzenia niezależnego, co wskazuje na wysoką trafność interwencji. W raporcie nie została przedstawiona ocena wpływu działania 1.4 ogółem na sektor nauki, sektor przedsiębiorstw czy gospodarkę jako całości Zakładane cele interwencji Przebieg procesu formułowania celów w zakresie Priorytetów 1. i 2. PO IG. Jak wspomniano wcześniej Programy Operacyjne w perspektywie lat miały realizować programy horyzontalne, określone w Narodowym Planie Rozwoju. NPR posiadał status dokumentu strategicznego o horyzontalnym i przekrojowym charakterze. NPR określał cel główny Programu Operacyjnego Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne. Program miał służyć,,zwiększeniu roli wiedzy i innowacyjności w procesie trwałego i zrównoważonego rozwoju. Jego realizacja miała odbywać się przy pomocy trzech wymienionych wcześniej priorytetów operacyjnych. Program wraz z Programem Innowacja- 7 Efekty wsparcia sfery badawczo-rozwojowej w Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw w kontekście rozpoczęcia realizacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, str

16 inwestycje-otwarta gospodarka wpisywał się w program horyzontalny: Innowacje, inwestycje, badania i rozwój. Zasadnicze cele interwencji zostały więc określone w dokumencie wyższego rzędu. Rolą Zespołu Interdyscyplinarnego miało być doprecyzowanie określonych w NPR priorytetów, między innymi poprzez określenie działań, jakie w ramach nich będą realizowane. Rozwiązania wypracowywane w ramach Zespołu były weryfikowane przez Międzyresortowy Zespół kierowany przez wicepremiera Jerzego Hausnera. Jedna z pierwszych i najważniejszych decyzji, jakie podjęto przygotowując się do projektowania kształtów interwencji w ramach perspektywy finansowej dotyczyła ustalenia czym wsparcie na poziomie regionalnym będzie różnić się od wsparcia na poziomie centralnym tak, by podejmowane na obu poziomach działania nie pokrywały się a były względem siebie komplementarne. Wstępne określenie linii demarkacyjnej było warunkiem sine qua non przystąpienia do dalszych prac. W tym celu została między innymi opracowana,,wariantowa analiza podziału priorytetów na część regionalną i horyzontalną (sektorową) w ramach Narodowego Planu Rozwoju. Skupiając się stricte na celach pierwszej i drugiej osi priorytetowej PO IG, z przeprowadzonych rozmów wynika, iż od samego początku decydenci byli świadomi, iż Program musi być ukierunkowany na stymulowanie współpracy między sektorem nauki a sektorem gospodarki. Zakładano ponadto, że Program stanowić będzie uzupełnienie finansowania budżetowego przez co należy rozumieć, po pierwsze, wspieranie tych typów projektów, które nie były przewidziane w budżecie państwa, pod drugie, wspieranie projektów (przede wszystkim infrastrukturalnych) o dużej wartości. Dodatkowo oczywistym było, iż Program musi stanowić kontynuację SPO WKP w interesującym nas kontekście jego działania 1.4. W pracach nad Szczegółowym Opisem Priorytetów uczestniczyło oprócz Ministerstwa Nauki i Informatyzacji 8, Ministerstwo Gospodarki. Było to w pełni uzasadnione z uwagi na założenie o konieczności stymulowania poprzez przygotowywany Program Operacyjny współpracy sektora nauki i sektora gospodarki. W pracach nad kształtem działań w ramach Priorytetów uczestniczyli pracownicy poszczególnych departamentów obu ministerstw, których przedmiotowy zakres działalności związany był z przewidywanymi obszarami wsparcia. Ze strony Ministerstwa Nauki i Informatyzacji kluczowymi były: Departament Badań na Rzecz Gospodarki, Departament Funduszy Strukturalnych oraz Departament Strategii Nauki. W wyniku prac departamentów: udało się wypracować zasadniczy zręb diagnozy programu, który w zasadzie w późniejszym okresie był już tylko szlifowany oraz zręb kształtu dwóch pierwszych osi priorytetowych. Ustalono, że I oś ma służyć wsparciu badań, a II wsparciu infrastruktury nauki. 9 Niewątpliwie pozytywny wpływ na przebieg prac nad Programem Operacyjnym miał fakt, iż wiele spośród osób zaangażowanych w prace posiadało doświadczenie wyniesione z prac nad dokumentami poprzedniego okresu programowania. W ramach przygotowań osoby te uczestniczyły między innymi w wyjazdach studyjnych do krajów UE, gdzie zapoznawały się m.in. z procesem opracowywania tego typu programów. Wiedza i kompetencje wtedy nabyte były bezcenne na etapie prac nad programowaniem nowej perspektywy Obecnie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. 9 Fragment wywiadu z przedstawicielem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. 16

17 Problemy na etapie określania kształtu interwencji. Za jeden z głównych problemów należy uznać ograniczony czas na opracowanie dokumentów. Wstępna wersja Programu Nauka powstała w niespełna 5 miesięcy. Duża presja czasu miała wpływ przede wszystkim na przebieg prac nad diagnostyczną częścią dokumentu, co między innymi skutkowało brakiem możliwości zlecania dodatkowych ekspertyz czy badań, jak również wymuszało ograniczenie katalogu danych, z którymi zapoznawały się osoby przygotowujące diagnozę. Niestety nie udało się utrzymać harmonii procesu określania kształtu interwencji Programu,,Nauka. Zmiana ekipy rządzącej w roku 2005 spowodowała, iż doszło do zmian personalnych w kręgu osób odpowiedzialnych za opracowywanie Programu. Przerwanie ciągłości kadrowej nie pociągnęło za sobą jednak radykalnych zmian, jeżeli chodzi o kształt interwencji. Wypracowana pod rządami poprzedniej ekipy diagnoza w dalszym ciągu stanowiła punkt odniesienia przy formułowaniu zapisów konkretnych działań. Jak wskazał jeden z rozmówców: Priorytety zostały te same tylko trochę inaczej rozłożono akcenty. Zmiany ekipy rządzącej podczas opracowywania kształtu interwencji skutkowały każdorazową koniecznością ponownego zdobywania uprawnień (np. dostęp do informacji niejawnych) do określonych dokumentów, co również nie pozostawało bez wpływu na przebieg prac. Niewątpliwym utrudnieniem na etapie formułowania celów interwencji i szczegółowego określania jej kształtu był także, na co wskazywał jeden z rozmówców, zmieniający się zakres właściwości Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, który znajdował odzwierciedlenie w samym nazewnictwie urzędu Różnice między Programem Nauka a PO IG. Wstępny projekt Programu Nauka, na bazie którego opracowane zostały 1, 2 i 8 Priorytet PO IG, za cel główny przyjmował zwiększenie roli wiedzy i innowacyjności w procesie trwałego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego. Do celów szczegółowych należały: poprawa poziomu jakościowego kadry naukowej oraz ukierunkowania jej działalności na potrzeby gospodarki i społeczeństwa, wzrost międzynarodowej konkurencyjności polskiej nauki, wzmocnienie współpracy nauki z gospodarką, wsparcie rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Cele te miały być realizowane przez 3 priorytety operacyjne wymienione na wstępie rozdziału. Spośród jedenastu działań wpisujących się w priorytety większość znalazła odzwierciedlenie w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka (aczkolwiek pod zmienionymi nazwami i o nieco zmodyfikowanej strukturze). Porównując szczegółowe zapisy Programu Nauka (z pominięciem części dotyczącej społeczeństwa informacyjnego) z zapisami 1. i 2. Osi Priorytetowej PO IG można dostrzec szereg zmian, jednak pozbawionych charakteru fundamentalnego. Do najważniejszych (poza terminologicznymi i dotyczącymi systematyki) należy zaliczyć całkowitą rezygnację z 10 Ministerstwo Nauki i Informatyzacji (zlikwidowane 31 X 2005r.), Ministerstwo Edukacji i Nauki, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. 17

18 dofinansowywania w PO IG określonych typów projektów, przykładowo: projektów badawczych zamawianych w ramach Krajowego Programu Ramowego, projektów badawczych zamawianych w ramach programów wieloletnich, projektów dotyczących promocji i upowszechniania wyników badań oraz działań informacyjno-promocyjnych dotyczących nauki poprzez dofinansowanie działań o charakterze informacyjnym, promocyjnym i upowszechniającym działalność i osiągnięcia naukowe, kształtowania umiejętności marketingowych i zarządczych w zakresie komercjalizacji wyników badań w jednostkach naukowych. 11 Zmianą innej rangi była zmiana o systemowym charakterze polegająca na redukcji liczby Programów Operacyjnych. W wyniku tej zmiany Program Nauka i Program Innowacje zostały połączone w Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Cele PO IG a dokumenty strategiczne. Za jeden z istotniejszych mankamentów w zakresie opracowywania kształtu interwencji, jaką miał być Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka należy uznać brak odpowiednio ukształtowanego otoczenia rozumianego jako długofalowa polityka rozwoju kraju. Z opracowanego przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych dokumentu,,strategiczne Programowanie Rozwoju w Polsce i Unii Europejskiej. Przegląd głównych dokumentów programowych wynikało, iż dokumenty strategiczne obowiązujące w momencie tworzenia Programu nie składały się na kompleksową wizję. Poszczególne strategie miały najczęściej resortowy a nie sektorowy charakter. Opracowywane przez poszczególne ministerstwa, pozbawione horyzontalnego podejścia do rozwiązywania istotnych z punktu widzenia kraju problemów lub osiągania celów rozwojowych nie stanowiły właściwych ram odniesienia dla opracowywanych Programów Operacyjnych: System strategicznego programowania rozwoju w Polsce jest ciągle jeszcze w fazie tworzenia. Powstające dokumenty programowe bywają niespójne i poddawane są zbyt częstej weryfikacji. W wielu przypadkach brakuje ciągłości i monitoringu prowadzonych działań. Nie wszystkie strategie zawierają informacje dotyczące finansowania, odnosi się wrażenie, iż część dokumentów programowych na poziomie strategii sektorowych opracowywana była w oderwaniu od innych strategii, choć niektóre zagadnienia w nich zawarte były spójne 12. Patrząc na harmonogram prac nad Programem Operacyjnym Nauka łatwo zauważyć, że konstruowany był on niejako w,,strategicznej próżni. Oczywiście twórcy interwencji bazowali na zapisach istniejących dokumentów, takich jak Strategia Lizbońska, jednak biorąc pod uwagę strategie wewnętrzne (krajowe) brakowało dokumentu, który w kompleksowy sposób traktowałby o wizji państwa, jego potencjalnych przewagach konkurencyjnych, kierunkach, w których powinien się rozwijać. Dokumentu z solidną diagnozą stanu zastanego, identyfikującego przyczyny pewnych niekorzystnych, wymagających interwencji zjawisk, określającego cele, sposoby ich realizacji, źródła finansowania, z wbudowanym systemem monitoringu i ewaluacji. W perspektywie średniookresowej rolę taką miał spełniać Narodowy Plan Rozwoju na lata : NPR na lata , czyli na kolejny okres 11 Ostatni typ projektów finansowany jest obecnie w ramach Działania 4.2 PO KL. 12 Rządowe Centrum Studiów Strategicznych,,Strategiczne Programowanie Rozwoju w Polsce i Unii Europejskiej. Przegląd głównych dokumentów programowych Warszawa, sierpień 2004, str

19 budżetowy UE, spaja wszystkie przedsięwzięcia i działania o charakterze rozwojowym podejmowane w kraju. To kompleksowy program rozwoju społeczno-gospodarczego, finansowany przy współudziale środków unijnych oraz ze środków krajowych 13. Dokument został przyjęty dopiero we wrześniu 2005r. czyli w momencie gdy gotowy już był wstępny projekt Programu Nauka. Zasadniczym mankamentem NPR było to, iż nie był,,obudowany strategiami sektorowymi, jak również nie był podporządkowany żadnej strategii długookresowej. Dodatkowo NPR zakładał rozwój kraju praktycznie wyłącznie w oparciu o środki unijne (środki krajowe zaangażowane w realizację NPR przeznaczone na działania i priorytety niewspółfinansowane przez UE określono na poziomie 5,3 mld euro (zakładano udział środków unijnych w wysokości 80 euro mld euro + 25,5 mld wkładu krajowego) 14, co również pozwala mieć zastrzeżenia w kwestii jego strategicznego charakteru. W momencie tworzenia kształtu interwencji Programu Operacyjnego Nauka, Nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne praktycznie nie istniała spójna wizja tego na czym ma polegać innowacyjność kraju i jaką rolę w tym obszarze mają odegrać fundusze unijne. Pierwszym dokumentem o strategicznym charakterze, w którym tematyka innowacyjności została potraktowana w sposób kompleksowy były: Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata Dokument został jednak przyjęty dopiero w sierpniu 2006r. czyli wtedy, gdy prace nad Programem Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka były już na ukończeniu. Jedynie w niewielkim stopniu punktem odniesienia dla twórców programu mogła być przyjęta w listopadzie 2006 roku Strategia Rozwoju Kraju do roku 2015, której priorytet 1 dotyczy wzrostu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki. Biorąc pod uwagę inne dokumenty dotyczące szeroko obszaru innowacyjności lub obszaru nauki to Strategia rozwoju nauki do roku 2015 została przyjęta w grudniu 2005r; Krajowy Program Reform na lata będąc pozbawionym części diagnostycznej, wskaźnikowej i dotyczącej źródeł finansowania de facto nie spełniał wymogów dokumentu strategicznego. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka w swoich zapisach odwołuje się również do Krajowego Programu Badań Naukowych i Prac Rozwojowych, stanowiącego kontynuację Krajowego Programu Ramowego ogłoszonego jesienią 2005 roku. Program określa priorytetowe obszary badawcze i w ramach tych obszarów proponuje Priorytetowe Kierunki Działań. Dokument zawiera jedynie enigmatyczną wzmiankę, iż obszary priorytetowe zostały wybrane metodą rozważań eksperckich. Prezentacja szczegółowych informacji na temat zakresu tematycznego i charakteru poszczególnych dokumentów strategicznych stanowi potwierdzenie tezy, iż twórcy kształtu interwencji Programu Operacyjnego Nauka, Nowe technologie i społeczeństwo informacyjne pozbawieni byli także istotnego zaplecza w postaci dokumentów o strategicznym, przekrojowym charakterze, które określałyby wizję rozwoju kraju i poszczególnych sektorów. Dokumentów, które wskazywałyby kierunki rozwoju jak również precyzowały na czym ma polegać innowacyjność gospodarki. Programowanie wykorzystania funduszy publicznych, w tym środków unijnych, powinno być poprzedzone precyzyjnym określeniem celów rozwojowych kraju Narodowy Plan Rozwoju , str Na realizację projektów krajowych w ramach PO Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne przeznaczono kwotę 500 mln zł.). 15 Por. Matusiak K., Guliński J., Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy, Warszawa, PARP 2010, str

20 Konsekwencją braku strategicznych ram jest również obecna konstrukcja Programu Operacyjnego, w szczególności jego pierwszej i drugiej osi priorytetowej, która praktycznie nie przewiduje wspierania konkretnych branż, czy też dziedzin istotnych z punktu widzenia gospodarki jako całości, mogących stanowić o jej sile, nowoczesności i przewadze konkurencyjnej. Co prawda w PO IG wskazane zostały grupy tematyczne bio, techno, info 16 jednak ich opis jest na tyle mało szczegółowy, że zdecydowana większość projektodawców nie ma problemu z uzasadnieniem swojego projektu w kontekście powyższych. Sam wybór tych grup również nie został nigdzie uzasadniony (jeden z respondentów w badaniu wskazał, iż do ich wyodrębnienia doszło podczas prowadzonych prac foresightowych) a dokonana diagnoza nie uwzględnia ich specyfiki i aktualnego stanu. Problemu świadomi byli również sami twórcy Programu Operacyjnego. W opisie Działania 1.1 znalazła się następująca informacja: Obecnie w Polsce niezbędne jest zidentyfikowanie kierunków badań naukowych i prac rozwojowych. Wybór takich priorytetów pozwoli na racjonalne wykorzystywanie wyników badań w praktyce i stworzenie dla nich preferencji w przydziale środków budżetowych, co posłuży zracjonalizowaniu wykorzystania tych środków. ( ) Wyniki projektów z wykorzystaniem metody foresight będą w szczególności podstawą do aktualizowania obecnych priorytetów badawczych wskazanych w opisie priorytetu 1 PO IG, wpisujących się w Krajowy Program Badań Naukowych i Prac Rozwojowych. Wydaje się, że właśnie działania foresightowe stanowić mogą skuteczne narzędzie pozwalające na precyzyjne określenie priorytetów rozwojowych gospodarki jako całości, jak również jej poszczególnych branż lub sektorów. Spodziewać się można, iż problem dotyczący braku spójnej wizji rozwoju kraju i wyznaczenia priorytetów będzie przynajmniej częściowo rozwiązany w momencie opracowywania Programów Operacyjnych przyszłego okresu programowania. W dniu 24 listopada 2009 roku Rada Ministrów przyjęła dokument Plan uporządkowania strategii rozwoju, którego celem jest porządkowanie priorytetowych dokumentów w postaci opracowanych dotychczas strategii i programów rozwoju. Powyższy dokument zawiera koncepcję zoptymalizowania liczby obowiązujących dokumentów polegającą m.in. na ograniczeniu ich ilości oraz systemowym uporządkowaniu. Celem optymalizacji jest zwiększenie przejrzystości procesu planowania, bardziej efektywnego wydatkowania środków z budżetu państwa oraz w konsekwencji skuteczniejszej realizacji celów rozwojowych kraju w perspektywie średnio i długoterminowej. 17 W dokumencie zaproponowano ograniczenie liczby strategii rozwoju i polityk - z obecnie obowiązujących 42 dokumentów tego typu - do 9 nowych strategii rozwoju, realizujących średnio i długookresową strategię rozwoju kraju, do których zaliczają się: 1. Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki. 2. Strategia rozwoju zasobów ludzkich. 3. Strategia rozwoju transportu. 16 Do grupy tematycznej info zostały zaliczone: technologie informacyjne i telekomunikacyjne, sieci inteligentne, telekomunikacyjne i teleinformatyczne nowej generacji, optoelektronika, nauki obliczeniowe. Do grupy tematycznej techno: nowe materiały i technologie, nanotechnologie, projektowanie systemów specjalizowanych, mechatronika, technologia i inżynieria chemiczna. Do grupy bio: biotechnologia i bioinżynieria, postęp biologiczny w rolnictwie i ochrona środowiska, nowe wyroby i techniki medyczne. 17 Plan uporządkowania strategii rozwoju, str

21 4. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko. 5. Sprawne państwo. 6. Strategia rozwoju kapitału społecznego. 7. Krajowa strategia rozwoju regionalnego Regiony, miasta, obszary wiejskie. 8. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. 9. Strategia zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa. W ramach 9 nowych strategii rozwoju znajdują się części operacyjne, które uzyskają status programów rozwoju i będą instrumentami realizacji ww. strategii. Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki ma charakter strategii średniookresowej (do roku 2020). Za główny cel stawia,,wysoce konkurencyjną gospodarkę (innowacyjną i efektywną) opartą na wiedzy i współpracy 18. Realizacji celu służyć ma 5 celów operacyjnych oraz 9 przyporządkowanych im obszarów priorytetowych wraz z priorytetami. Za najbardziej związany z zakresem przedmiotowym 1. i 2. Priorytetu PO IG należy uznać obszar nr 5: Wzrost efektywności wiedzy (wspieranie rozwoju sfery B+R i transferu wiedzy). Fragment poświęcony obszarowi odwołuje się do wyników Narodowego Programu Foresight Polska Strategia zawiera obszerną część diagnostyczną poświęconą m.in. działalności badawczo-rozwojowej oraz działalności innowacyjnej. Porusza również kwestię niedostatecznej współpracy sektora nauki z przedsiębiorstwami zawierając stwierdzenie, iż wzajemna nieufność pomiędzy podmiotami gospodarczymi, sektorem nauki i władzami publicznymi jest podstawową barierą rozwoju innowacyjności gospodarki 19. Źródłami finansowania realizacji celów Strategii mają być środki krajowe, środki unijne oraz środki prywatne. Dodatkowo, należy wspomnieć, że 16 sierpnia 2011 Uchwałą Rady Ministrów przyjęty został Krajowy Program Badań. Założenia polityki naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa. Dokument ten został opracowany na podstawie Ustawy o zasadach finansowania nauki i formułuje strategiczne kierunki badań naukowych i prac rozwojowych, określające cele i założenia polityki naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa. 2.3 Cele PO IG a diagnoza sytuacji Logika interwencji Programu. Obszary tematyczne Priorytetu 1. i 2. PO IG zostały zawarte w Diagnozie wybranych obszarów służących budowie i rozwojowi gospodarki opartej na wiedzy. Stanowi ona pierwszą część Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Zakresy interwencji Priorytetu 1. i 2. PO IG objęte są zwłaszcza podrozdziałami 1.13: Kooperacja jednostek naukowych z sektorem gospodarki, 1.14 Diagnoza działalności badawczorozwojowej, 1.15 Potencjał kadrowy zaangażowany w działalność naukową oraz badawczorozwojową, 1.16 Aparatura naukowo-badawcza, 1.17 Infrastruktura informatyczna nauki, 1.18 Współpraca naukowa i naukowo-techniczna z zagranicą. Analiza wykazała, iż wspomniana Diagnoza zawiera przede wszystkim opisy statystyczne, bez wskazywania zasadniczych problemów w sektorze innowacyjności i sektorze B+R, 18 Ministerstwo Gospodarki,,,Strategii innowacyjności i efektywności gospodarki, str Ibid., str

22 definiowania ich przyczyn oraz długotrwałych następstw. Podobnie jest w wymienionych wyżej podrozdziałach. Jedynie w przypadku podrozdziałów 1.13 i 1.14 udało się zidentyfikować pełną strukturę drzewa problemów (logicznej zależności między przyczynami problemów, problemami i ich następstwami), które powinno stanowić zasadniczy szkielet diagnozy. W przypadku podrozdziału 1.16 i 1.17 zidentyfikowano problem oraz przyczynę takiego stanu rzeczy, jednak bez możliwości wskazania ich długofalowych negatywnych efektów. Aby prawidłowo ocenić przystawalność diagnozy do celów, należy ocenić ich strukturę. Drzewa problemów dla zidentyfikowanych celów pokazuje rycina 3. W przypadku PO IG sformułowano jeden cel główny oraz sześć celów szczegółowych programu, a także trzeci poziom celów cele poszczególnych priorytetów. Ich układ pokazano w prawej części schematu na rycinie 3. Rycina 3. Logika interwencji Programu. 22

23 Problemy Przyczyny problemów Negatywne następstwa 23

24 Analizując powyższe schematy należy na początku stwierdzić, iż wprowadzenie celów szczegółowych na poziomie PO IG, które nie są tożsame (równorzędne) z celami poszczególnych priorytetów zakłóciło klasycznie pojmowaną logikę interwencji programów, finansowanych ze środków publicznych, w tym środków z UE, które składają się z czterech poziomów: Poziom 1) Rodzaje lub grupy projektów, skoncentrowane w poszczególnych działaniach, realizowanych w ramach danego programu Poziom 2) Efekty wdrażanych grup projektów, które powinny odnosić się do likwidacji lub minimalizacji przyczyn zidentyfikowanych problemów Poziom 3) Cele priorytetów, które powinny być odpowiedzią na zidentyfikowane problemy Poziom 4) Cel lub cele całego programu, którego osiąganie powinno powodować niwelację negatywnych następstw problemów, określonych w diagnozie sytuacji wyjściowej interwencji. Ze schematu wynika, iż zachowano ciągłość przyczynową wewnątrz poszczególnych drzew problemów (po lewej stronie). Natomiast fakt, iż w standardową logikę interwencji wprowadzono dodatkowy poziom celów szczegółowych PO IG skomplikował sytuację: każdy z celów praktycznie realizowane jest przez wszystkie priorytety, co nie jest właściwe pod względem metody tworzenia konstrukcji całej interwencji. Analiza powiązań pomiędzy drzewami problemów a strukturą logiczną celów ujawnia, iż zdefiniowane problemy w diagnozie mają w obszarze Priorytetu 1.i 2. PO IG słaby związek z celami. Nastąpiło wymieszanie poziomów odniesienia między ustaleniami, wynikającymi z diagnozy oraz zaproponowanymi celami. Tym samym należy stwierdzić, iż rozeznanie co do stanu wyjściowego w sektorze w momencie formułowania programu pozostaje niejako w oderwaniu (a przynajmniej nie jest w pełni powiązana logicznie) z zaproponowanymi celami PO IG i jego dwóch pierwszych priorytetów Działania a sformułowane cele. Kolejne pytanie ewaluacyjne dotyczyło powiązań między działaniami, a wyznaczonymi w programie celami PO IG. W badaniu pominięto kwestię, czy cele zostały poprawnie sformułowane (to jest: czy definiują stan pożądany, czy też opisują proces), skoncentrowano się natomiast na kwestiach powiązań logicznych i semantycznych między celami obu priorytetów, celami poszczególnych działań, realizowanych w ich ramach oraz rodzajami projektów, które mogą być realizowane w poszczególnych działaniach i poddziałaniach. Na rycinie 4 zawarto schemat ilustrujący zależności między tymi elementami (uwzględniono podział grup projektów na poziomie działań, ze względu na fakt, iż poszczególne Poddziałania w ramach Działania 1.1 PO IG nie mają wyodrębnionych celów). Analiza wykazuje, iż wszystkie rodzaje projektów (poziom dolny, zaznaczony kolorem ciemnozielonym) odpowiadają w swej istocie celom działań (pola na poziomie środkowym, oznaczony kolorem zielonym). Zostały one dobrze, logiczne pogrupowane i stanowią spójną całość. Widać wyraźnie podział na wsparcie o charakterze miękkim w Priorytecie 1 i na twarde projekty infrastrukturalne w Priorytecie 2. Podobnie wygląda relacja między celami 24

25 działań a celami priorytetów. Pewne wątpliwości budzi powiązanie przyczynowo-skutkowe między celami Działania 1.2 PO IG a celem Priorytetu 1. Bowiem samo zachęcenie młodych ludzi do podjęcia kariery naukowej przy jednoczesnym stymulowaniu rozwoju jakościowego kadry naukowej, jak i współpracy międzynarodowej nie ma, jak się wydaje bezpośredniego wpływu na zwiększenie znaczenia sektora nauki w gospodarce przez realizację prac B+R w kierunkach uznanych za priorytetowe dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Pomijając kwestię, czy zachęcanie może być celem samym w sobie, nie widać bezpośredniego przełożenia między zasilaniem instytucji B+R w młodą kadrę a zwiększeniem roli nauki w gospodarce. Związki te wydają się być pośrednie. Wzmacnianie kadrowe instytucji naukowobadawczych wpływa natomiast bezpośrednio na wzrost konkurencyjności polskiej nauki. Podsumowując, mimo powyższych zastrzeżeń, należy uznać, iż zaprogramowane działania odpowiadają wyznaczonym celom. Rycina 4. Zależności pomiędzy działaniami i celami. 25

26 Cel Priorytetu I zwiększenie znaczenia sektoranauki w gospodarce przez realizację prac B+R w kierunkach uznanych zapriorytetowe dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Cel Priorytetu II wzrost konkurencyjności polskiejnauki dzięki konsolidacji oraz modernizacji infrastruktury naukowo-badawczeji informatycznej najlepszych jednostek naukowych działających w Polsce Identyfikacja kierunków badań naukowych i prac rozwojowych poprzez zastosowanie metody foresight w zakresie wsparcia Narodowego Programu Foresight Polska 2020 i kolejnych, przygotowania regionalnych strategii rozwoju Cel Działania I.1 ukierunkowanie badań naukowych nadziedziny i dyscypliny naukowe, które mogą mieć duży wpływ na szybki rozwój cywilizacyjnogospodarczy kraju i budowę gospodarki opartej na wiedzy Zarządzanie badaniami naukowymi i ich wynikami poprzez realizację projektu systemowego MNiSW projektybadawczew ramach strategicznych programów badań naukowych i prac rozwojowych Indywidulane projekty badawczew obszarach tematycznych określonych w PO IG, Projekty realizowane przez młodych naukowców przyjeżdżających do Polski z zagra Cel Działania I.2 zachęcenie młodych ludzi do podjęcia kariery naukowej przy jednoczesnym stymulowaniu rozwoju jakościowego kadry naukowej, jak i współpracy międzynarodowej Projekty aplikacyjne realizowane przez studentów, absolwentów i doktorantów, mające zastosowanie w gospodarce Projekty badawcze realizowane w trakcie studiów doktoranckich w Polsce w ramach współpracy międzynarodowej jednostek naukowych Projekty, w których uczestniczą studenci, doktoranci i uczestnicy staży podoktorskich, zgodne z priorytetami wskazanymi w PO IG, Projekty realizowane przez wybitnych uczonych z zagranicy, zgodnie z priorytetami wskazanymi w PO IG, tworzących zespoły badawcze w polskich jednostkach naukowych Projekty realizowane przez naukowców powracających do pracy naukowej po przerwach związanych z opieką nad dzieckiem oraz wsparcie w trakcie realizacji projektów naukowych dla kobiet w ciąŝy Cel Działania I.3 zdobywanie oraz zwiększenie skali wykorzystywania nowych rozwiązań niezbędnych dla rozwoju gospodarki i poprawy pozycji konkurencyjnej przedsiębiorców oraz rozwoju polskiego społeczeństwa uzyskanie w Polsce i za granicą ochrony patentowej własności przemysłowej powstałej w jednostkach naukowych mających siedzibę w Polsce w wyniku prac badawczo - rozwojowych Cel Działania I.4 podniesienie innowacyjności przedsiębiorców dzięki wykorzystywaniu rezultatów prac B+R, projekty celowe projektybadawczeo charakterze aplikacyjnym, ukierunkowanena bezpośrednie zastosowanie w praktyce na potrzeby branży / gałęzi gospodarki lub o szczególnym wymiarze społecznym Cel Działania II.1 rozwój infrastruktury jednostek naukowych w ośrodkach o wysokim potencjale badawczym, zakup lub wytworzenie aparatury naukowo-badawczej zaliczanej do środków trwałych, inwestycje budowlane, a także zakup obiektów budowlanych. Cel Działania II.2 rozwój obiektów infrastruktury badawczej słuŝących budowaniu współpracy naukowej między róŝnymi krajowymi ośrodkami badawczymi przenoszenielub zakup wspólnej infrastruktury badawczej Cel Działania II.3 zapewnienie środowisku naukowemu w Polsce stałego i bezpiecznego dostępu do zaawansowanej infrastruktury informatycznej, Rozwój infrastruktury informatycznej i informacyjnej nauki oraz zasobów cyfrowych 26

27 3. Analiza potrzeb beneficjentów. 3.1 Potrzeby jednostek naukowych. Potrzeby beneficjentów sektora nauki są pokłosiem jednych z najniższych w Europie nakładów na naukę w relacji do PKB (0,68%) 20. Średnie wydatki na jednego studenta wynoszą w Polsce około 5576 USD, co zalicza je do jednych z najniższych wśród wszystkich krajów OECD 21. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku nakładów wewnętrznych na badania i prace rozwojowe: wartość wskaźnika GERD wynosi 0,67% w relacji do PKB przy średniej unijnej nieco ponad 2%. Progu 1% nie przekroczyły obok Polski jedynie Bułgaria, Słowacja, Litwa, Łotwa, Cypr i Malta. Z drugiej strony określony w Strategii Lizbońskiej 3% próg osiągnęły tylko Finlandia i Szwecja. Należy równocześnie zauważyć, że stopa wzrostu wskaźnika w latach była w przypadku Polski 2,5 krotnie większa niż średnia unijna. Niekorzystna jest również struktura finansowania badań naukowych. Obecnie w Polsce na prace rozwojowe przeznacza się 42,7% ogółu bieżących nakładów na badania i prace rozwojowe. W dalszym ciągu bardzo duży udział w wydatkach przypada na badania podstawowe - 38,4%. W szkołach wyższych aż 80% przychodów przeznaczana jest na działalność dydaktyczną. Taką strukturę finansowania uznaje się za przejaw niedorozwoju strukturalnego sytemu B+R. Niewątpliwie jedną z największych bolączek polskiej nauki jest stan i poziom nowoczesności aparatury naukowo-badawczej. Zgodnie z danymi GUS stopień zużycia tej aparatury w publicznych szkołach wyższych wynosi 79,7%, w JBR-ach 22 77,6%, a w placówkach naukowych 82%. Jakość aparatury, na której pracują polscy naukowcy wpływa na konkurencyjność i potencjał sektora nauki. W budżecie państwa na rok 2011 na inwestycje budowlane oraz zakup lub wytworzenie aparatury naukowo - badawczej zaplanowano kwotę 149 mln zł, która pozwala na sfinansowanie jedynie niewielkich inwestycji/zakupów, bardziej o bieżącym niż perspektywicznym charakterze. Należy mieć ponadto na uwadze szybkie starzenie się aparatury specjalistycznej, gdzie parametry poszczególnych urządzeń są praktycznie z każdym rokiem polepszane. Prowadzenie badań na światowym poziomie wymaga jej okresowej całkowitej wymiany lub wymiany jej poszczególnych komponentów. Biorąc pod uwagę wysoki koszt tego typu urządzeń jest to wydatek, na który mogą pozwolić sobie tylko nieliczne jednostki naukowe lub uczelnie wyższe w Polsce. Analizując wymiar kadrowy funkcjonowania sektora nauki Polska należy do krajów o jednej z najniższych w Europie liczbie zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej na 1000 zatrudnionych ogółem: 7,6 przy średniej unijnej wynoszącej 16,4. Nie najlepiej wypadają międzynarodowe porównania Polski z liderami innowacyjności jeżeli chodzi o liczbę publikacji na liście filadelfijskiej. Według bazy Web of Knowledge, stworzonej przez Institute of Scientific Information (ISI), w 2008 r. autorzy podający jako miejsce afiliacji Polskę 20 Jeżeli nie wskazano inaczej dane statystyczne pochodzą z opracowań GUS:,,Nauka i Technika,,,Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach oraz,,mały rocznik statystyczny OECD,,,Education at a glance 2010, str Zgodnie z ustawą o instytutach badawczych z 30 kwietnia 2010 roku (Dz. U nr 96 poz 618) od 1 października 2010 wszystkie jednostki badawczo-rozwojowe zostały przekształcone w instytuty badawcze. 27

28 opublikowali w sumie artykułów w czasopismach indeksowanych w ISI (dla porównania: Niemcy ponad artykułów, Wielka Brytania - ponad , Hiszpania - ponad ) 23. Jeżeli chodzi o aktywność patentową to wymowną jest w tym zakresie informacja, iż Polska nie została przez EPO sklasyfikowana pod względem patentów udokumentowanych przez szkoły wyższe - ze względu na ich zbyt niską liczbę. W 2007 kraje europejskie średniorocznie składały do EPO około 100 wniosków patentowych na milion mieszkańców, Polska składała jedynie dwie aplikacje na milion obywateli. Dla porównania: Niemcy 257 wniosków na milion mieszkańców na rok, Finlandia- 242, Szwajcaria Jakkolwiek część różnic można tłumaczyć niższymi nakładami na prace badawczo-rozwojowe, tak wyniki analiz przeprowadzonych przez Derlacz i Partekę wskazują, iż stopa zwrotu z nakładów na B+R jest w Polsce zdecydowanie poniżej średniej unijnej: (57 wniosków patentowych na miliard EUR wydanych na B+R, w porównaniu do średnio 295 w UE27) Potrzeby jednostek naukowych w zakresie finansowania badań naukowych a działania 1.1 i 1.3 PO IG Prezentowane wyżej dane dotyczące finansowania działalności badawczej wskazują na niekorzystną strukturę nakładów, w której dominują badania podstawowe i stosowane oraz niewielką w porównaniu z innymi krajami UE wysokość nakładów na prace badawczo rozwojowe (wskaźnik GERD). Biorąc pod uwagę, iż działalność B+R jest działalnością obarczoną niejednokrotnie wysokim ryzykiem niepowodzenia a także odroczonym stopniem zwrotu zainwestowanych środków i generowaniem zysku, istnieje niewielka skłonność podmiotów prywatnych do angażowania środków finansowych w tego typu przedsięwzięcia. Dodatkowo za niedostateczne należy uznać zdolności marketingowe, promocyjne i organizacyjne instytucji naukowych w zakresie pozyskiwania zewnętrznego kapitału od inwestorów. Te czynniki powodują, iż brak wystarczających środków finansowych na działalność badawczo-rozwojową w sektorze nauki należy uznać za jeden z poważniejszych problemów, nie tylko samego sektora ale i gospodarki jako całości. W tym kontekście ukierunkowanie strumienia środków publicznych na ten obszar należy uznać za właściwe i w danej chwili konieczne. Co prawda takie działanie stoi w sprzeczności z postulatem odwrócenia proporcji źródeł finansowania działalności B+R ku przewadze sektora prywatnego, jednak w obecnej sytuacji, gdy na niskie zaangażowanie finansowe przedsiębiorców wpływ ma wiele czynników (również natury systemowej) niezbędne jest wspieranie działalności B+R ze środków innych niż prywatne. W szczególności za stanowiące największe wsparcie należy uznać poddziałanie 1.1.2, poddziałanie oraz poddziałanie Dwa pierwsze poddziałania dotyczą realizacji projektów badawczych. W działaniu mają to być projekty w ramach strategicznych programów badań naukowych i prac rozwojowych w obszarach tematycznych określonych w PO IG i zgodne z Krajowym Programem Badań Naukowych i Prac Rozwojowych oraz projekty indywidualne. W działaniu mowa jest o projektach badawczych o charakterze aplikacyjnym, ukierunkowanych na 23 Wolszczak-Derlacz J., Parteka A., Produktywność naukowa wyższych szkół publicznych w Polsce. Bibliometryczna analiza porównawcza. str Ibid., str Ibid, str

29 bezpośrednie zastosowanie w praktyce na potrzeby branży / gałęzi gospodarki lub o szczególnym wymiarze społecznym. O adekwatności wsparcia do potrzeb beneficjentów świadczy poziom zainteresowania ogłaszanymi naborami. W działaniu łącznie w trybie konkursowym i w trybie indywidualnym złożono 147 projektów na łączną kwotę 3 mld 660 mln złotych, z czego dofinansowanie uzyskało 54 a kwota wsparcia wyniosła niemal 1 mld 700 mln zł. Alokacja w działaniu została wyczerpana. W działaniu w trybie konkursowym złożono 366 wniosków o całkowitej wartości 2 mld 395 mln złotych. Dofinansowanie uzyskał co trzeci z nich. 26 Dodatkowo warto wspomnieć, iż respondenci w zdecydowanej większości wskazywali, iż projektów nie udałoby się zrealizować w sytuacji braku dofinansowania. Warto natomiast rozważyć czy krąg beneficjentów odpowiedników działania i w przyszłym okresie programowania nie powinien być poszerzony o przedsiębiorstwa, co wymagałoby oczywiście zmian w zakresie działania i regułach udzielania pomocy (zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej). Immanentnym elementem prac badawczo-rozwojowych jest późniejsza ochrona prawna uzyskanych w ich trakcie wyników. Gwarantuje ona późniejszą możliwość uzyskiwania przychodów z wypracowanych rozwiązań. Polska nauka boryka się z dużymi deficytami zarówno natury finansowej, jak i świadomościowej w kwestii ochrony własności intelektualnej. Jedną z głównych barier jest niedostateczna wysokość środków finansowych, jakie instytucje naukowe mogą przeznaczyć na procedury związane z szeroko pojętym patentowaniem. Proces patentowy jest procesem wysoce kosztochłonnym (dotyczy to w szczególności patentowania za granicą, gdzie środki finansowe wymagające zaangażowania liczone są w dziesiątkach tysięcy dolarów bądź euro- w zależności od sposobu i zakresu terytorialnego ochrony). Jednostki naukowe są w stanie najczęściej pokryć koszty krajowego zgłoszenia patentowego. Wszyscy rozmówcy będący beneficjentami działania potwierdzali, iż ich jednostki naukowe nie dysponują środkami na procedury patentowe. Powyższe czynniki prowadzą do sytuacji, w której ochrona własności intelektualnej w polskich jednostkach naukowych nie jest pojmowana w kategoriach naturalnej części składowej procesu badawczego, co znajduje odzwierciedlenie w danych statystycznych. W kontekście przedstawionych informacji za w pełni słuszne rozwiązane należy uznać dofinansowywanie projektów polegających na ochronie własności przemysłowej tworzonej w jednostkach naukowych w wyniku prac B+R. Z drugiej jednak strony nie można nie zwrócić uwagi na najniższe procentowe spośród wszystkich działań pierwszej i drugiej osi priorytetowej PO IG wykorzystanie alokacji w poddziałaniu (jedynie 28% na łączną kwotę 23,5 mln zł 27 ). Niski poziom wykorzystania alokacji wynika z równoległego funkcjonowania ministerialnego Programu Patent Plus, ale również niskiego zainteresowania działaniem, jak również w mniejszym stopniu, promocją działania Celem ustanowionego rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego 28 Programu Patent Plus jest unowocześnienie procesu transferu technologii z jednostek naukowych do gospodarki poprzez wsparcie uzyskiwania ochrony patentowej wynalazków powstających w jednostkach naukowych. Na realizację programu przeznaczono kwotę 5 mln zł rocznie. Zakres przedmiotowy Programu jest bardzo zbliżony do zakresu działania 1.3.2, a prostsze 26 Dane z Monitora funduszowego MNiSW z dnia Stan na dzień , wskazane dane dotyczą poziomu kontraktacji. 28 Rozporządzenie z dnia

30 reguły aplikowania i rozliczania powodowały, iż część beneficjentów ubiegała się o wsparcie z tego właśnie źródła. Istnieje w związku z tym zagrożenie, iż kwota 97 mln zł jaka została alokowana na działanie nie zostanie wykorzystana w 100%. Potwierdzeniem obaw są zmiany dokonane we wskaźnikach, gdzie obniżono wartość docelową wskaźnika liczby uzyskanych patentów. Wydaje się, iż równoległe funkcjonowanie dwóch bardzo zbliżonych do siebie typów interwencji publicznej nie jest rozwiązaniem trafionym, ponieważ prowadzi do sytuacji swoistego,,dublowania wsparcia. Warto również pamiętać, iż do wydatków kwalifikowanych w ramach działania 1.1, 1.2, 1.3 zalicza się,,wydatki na ochronę patentową i doradztwo w zakresie ochrony własności intelektualnej wraz z opłatami za pierwsze zgłoszenie patentowe będące bezpośrednim wynikiem realizowanego projektu 29. Dodatkowo, należy rozważyć, jaki jest rzeczywisty potencjał polskiego środowiska naukowego w zakresie patentowania, tak by środki publiczne alokowane na tego typu interwencje były dopasowane do zapotrzebowania beneficjentów. W tym kontekście warto przytoczyć wypowiedź jednej z osób zajmujących się wdrażaniem działania: chyba zbyt optymistycznie ocenialiśmy możliwości patentowania wynalazków przez polskie jednostki naukowe ( ) Potrzeba jeszcze pewnych zmian mentalnych i pokoleniowych żeby dbać o tą wiedzę, która gdzieś się tworzy, żeby dbać o kapitał intelektualny Najważniejsze wyzwania w zakresie budowania potencjału kadrowego polskiej nauki działanie 1.2. Zgodnie z zapisami Programu celem działania 1.2 jest zachęcenie młodych ludzi do podjęcia kariery naukowej przy jednoczesnym stymulowaniu rozwoju jakościowego kadry naukowej, jak i współpracy międzynarodowej. Działanie ma w założeniu stanowić odpowiedź na szereg problemów polskiej nauki dotyczących jej wymiaru kadrowego. Z uzasadnienia działania można wnioskować, iż problemami tymi są: niekorzystna struktura wiekowa w grupie pracowników naukowych, niedostateczna współpraca polskiej nauki z zagranicznymi ośrodkami badawczymi, słaba współpraca sektora nauki z gospodarką, w szczególności w zakresie prowadzenia działalności B+R. Wdrażanie działania zostało powierzone Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, która realizuje w tym zakresie 6 projektów indywidualnych. Pierwotnie Fundacja realizowała 4 projekty jednak z uwagi na duże zainteresowanie beneficjentów i wysoką ocenę działalności samej FNP w zakresie wdrażania środków unijnych podjęto decyzję o wprowadzeniu zmian w Programie i rozszerzenie od 2010r. oferowanego przez Fundację wsparcia o dwa kolejne typy projektów (Homing + i Pomost). Obecnie realizowane projekty FNP Program TEAM: Wsparcie projektów z udziałem studentów, doktorantów i uczestników staży podoktorskich realizowanych w najlepszych zespołach badawczych w Polsce. Celem programu jest zwiększenie zaangażowania młodych uczonych w prace badawcze realizowane w najlepszych zespołach i laboratoriach naukowych w Polsce. Program WELCOME: Wsparcie projektów realizowanych przez wybitnych uczonych z zagranicy tworzących zespoły badawcze w polskich jednostkach naukowych. Celem programu jest zaangażowanie wybitnych uczonych z zagranicy w tworzenie zespołów naukowych w Polsce i zintensyfikowanie współpracy międzynarodowej polskich jednostek 29 Wytyczne w zakresie kwalifikowalności wydatków w ramach PO IG. 30

31 naukowych. Program POMOST: Granty dla rodziców ułatwiające powrót do pracy naukowej oraz wspierające kobiety w ciąży pracujące naukowo. Celem programu jest umożliwienie najlepszym naukowcom wychowującym małe dzieci powrót do zaawansowanej pracy naukowej oraz ułatwienie kobietom w ciąży prowadzenia projektów badawczych finansowanych ze źródeł zewnętrznych. Program HOMING PLUS: Subsydia dla młodych uczonych zachęcające do podjęcia pracy badawczej w Polsce. Celem programu jest zachęcenie młodych uczonych do powrotu (w przypadku uczonych polskich) lub przyjazdu do Polski (w przypadku uczonych z zagranicy). Program MPD Międzynarodowe Projekty Doktoranckie: Wsparcie jednostek współpracujących z partnerem zagranicznym przy realizacji studiów doktoranckich. Celem programu jest podniesienie poziomu badań naukowych realizowanych w Polsce przez młodych naukowców w okresie przygotowywania przez nich prac doktorskich oraz zintensyfikowanie współpracy międzynarodowej polskich jednostek badawczych. Program VENTURES: Wsparcie projektów mających zastosowanie w gospodarce, realizowanych przez studentów, absolwentów i doktorantów. Celem programu jest podniesienie atrakcyjności pracy naukowej w Polsce, zainteresowanie młodych uczonych pracą naukową, a także zwiększenie liczby projektów, których wyniki mogą być wdrożone w działalności gospodarczej. Jak udało się ustalić w trakcie prowadzonych rozmów określenie zakresu przedmiotowego poszczególnych programów Fundacji nie było poprzedzone formą kompleksowej diagnozy a jedynie bazowano na dotychczasowych doświadczeniach instytucji, intuicji i wiedzy ogólnej. Niemniej jednak Programy cieszyły się i cieszą dużym zainteresowaniem ze strony beneficjentów a wsparcie należy uznać za adekwatne do ich potrzeb. Jednym z czynników przesądzających o trafności wsparcia było z pewnością korzystanie z doświadczeń zagranicznych i podpatrywanie rozwiązań stosowanych w innych krajach, a ukierunkowanych na kadrowy wymiar funkcjonowania nauki 30. Programy z pewnością będą przyczyniały się do wzmocnienia potencjału kadrowego polskiej nauki. Szczególnie istotne jest, iż przewidują finansowanie prac badawczych studentów, absolwentów i doktorantów (Ventures), którzy mają bardzo ograniczone możliwości pozyskiwania środków na własne badania. Wymiernych efektów należy oczekiwać po działaniach stymulujących współpracę międzynarodową (Welcome), również tych zachęcających do podjęcia pracy badawczej w Polsce (Homing). Mobilność naukowców sprzyjająca transferowi wiedzy, doświadczeń, dobrych praktyk jest pod każdym względem warta wspierania, szczególnie jeżeli weźmie się pod uwagę jej niski stopień w Polsce i wszelkie wynikające z niego negatywne konsekwencje 31. Dobrym rozwiązaniem było wspieranie w programie Ventures projektów mających zastosowanie w praktyce, co w pełni wpisuje się w cele PO IG. Docenić należy dodatkowe efekty wsparcia polegające na wprowadzeniu czynnika rywalizacji o środki finansowe między naukowcami. Przydzielanie środków na badania w drodze konkursów jest najefektywniejszym sposobem ich wydatkowania. Służy wybieraniu projektów najlepszych i najbardziej perspektywicznych. Istotne jest także to, że w działaniu mogą być finansowane również duże, wielomilionowe projekty badawcze. Działanie 1.2 z pewnością przyczynia się do podnoszenia potencjału kadrowego polskiej nauki niemniej jednak należy mieć na uwadze, iż wsparciem została objęta do tej pory 30 Stosowany jest również system oceny wniosków wzorowany na rozwiązaniach zagranicznych. 31 Patrz:,,Diagnoza mobilności osób ze stopniem naukowym doktora. 31

32 niewielka liczba zespołów badawczych (276) 32. Trudno oczekiwać, istotnego przełożenia efektów działania na wzrost konkurencyjności polskiej nauki jako takiej, natomiast w pełni można spodziewać się pozytywnego wpływu na poziomie poszczególnych zespołów badawczych lub jednostek organizacyjnych instytucji naukowych. Sukces działania będzie również uzależniony od szeregu innych czynników, takich jak np. jakość aparatury naukowo-badawczej pozostającej w dyspozycji naukowców, rozwiązania organizacyjne poszczególnych jednostek naukowych w kwestii komercjalizacji wyników badań, środki finansowe jednostek na ochronę własności intelektualnej, rozwiązania natury prawnej z poziomu makro wspierające prowadzenie prac B+R i ich rolę w osiąganiu kolejnych szczebli kariery naukowej. Niemniej jednak działanie 1.2 w obecnym kształcie należy uznać za w pełni uzasadnione i wymagające kontynuacji w kolejnym okresie programowania Potrzeby infrastrukturalne jednostek naukowych. Zgodnie z zapisami PO IG celem drugiej osi priorytetowej jest wzrost konkurencyjności polskiej nauki dzięki konsolidacji oraz modernizacji infrastruktury naukowo-badawczej i informatycznej najlepszych jednostek naukowych działających w Polsce. Realizacji celu osi służą trzy działania: Działanie 2.1, Działanie 2.2 oraz Działanie 2.3. Odpowiadając na pytanie o to czy działania drugiego priorytetu PO IG odpowiadają na potrzeby jednostek naukowych należy stwierdzić, iż działania w ramach drugiej osi priorytetowej są adekwatne do potrzeb beneficjentów, aczkolwiek nie w równym stopniu. Najbardziej trafnym z punktu widzenia odbiorców wsparcia jest Działanie 2.1, którego celem jest rozwój infrastruktury jednostek naukowych w ośrodkach o wysokim potencjale badawczym, umożliwiający prowadzenie wysokiej jakości badań. Słusznie w opisie działania zauważono, iż aparatura naukowo-badawcza, jaką dysponują jednostki nie pozwala na prowadzenie prac badawczych na najwyższym, światowym poziomie. Zgodnie z zaprezentowanymi w diagnozie PO IG danymi stopień jej zużycia w roku 2006 wyniósł 78%. Jednostki naukowe nie dysponują również wystarczającymi środkami finansowymi na zakup nowej aparatury i modernizację istniejącej. Wystarczy przypomnieć, że 80% przychodów uczelni przeznaczanych jest na działalność dydaktyczną, a kwota zaplanowana w budżecie państwa na rok 2011 na inwestycje w aparaturę to nieco ponad 149 mln zł. Zły stan aparatury badawczej niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji. Obniża przede wszystkim potencjał polskiej nauki w zakresie prowadzenia badań. Ma to bezpośrednie przełożenie na zdolność polskich jednostek sektora nauki do uczestnictwa w międzynarodowych projektach badawczych. Dysponujące nie najnowocześniejszym sprzętem jednostki nie są atrakcyjnym partnerem w prowadzeniu badań. Równolegle nowoczesna aparatura jest warunkiem sine qua non efektywnej współpracy z sektorem gospodarki, który oczekuje zarówno odpowiedniej oferty, jak i wysokiej jakości prowadzonych prac. Dodatkowo jak słusznie zauważono w opisie działania postępująca specjalizacja, również w dziedzinie badań naukowych i prac rozwojowych, wymaga inwestowania w coraz bardziej specjalistyczny sprzęt. 32 Laureatami zostało odpowiednio: w programie Team 58 osób, Welcome: 11, Homing Plus: 48, Pomost: 89 w tym 64 dla kobiet w ciąży pracujących naukowo, MPD: 23, Ventures:

33 Przedstawione pokrótce związki między zapleczem laboratoryjnym jednostek naukowych a różnymi wymiarami ich działalności dowodzą, iż stan i jakość infrastruktury naukowobadawczej należy zaliczyć do jednych z najważniejszych czynników determinujących szeroko rozumianą konkurencyjność polskich jednostek naukowych. W tym kontekście wsparcie oferowane w ramach działania 2.1 należy uznać za w pełni adekwatne do potrzeb beneficjentów. O adekwatności w dużej mierze świadczy również wysokość łącznej wnioskowanej kwoty dotacji. W przypadku działania 2.1 kwota ta wyniosła niemal 13 mld złotych przewyższając wysokość alokacji ponad czterokrotnie (374 złożone wnioski). Dofinansowanie uzyskało 47 projektów (37 konkursowych i 10 indywidualnych) na łączną kwotę 3 mld zł, czyli kwotę równą wysokości alokacji. Najwięcej projektów złożyły regiony dysponujące silnymi ośrodkami akademickimi mazowieckie: 49, następnie śląskie: 23, wielkopolskie i małopolskie po 20, dolnośląskie: 13, pomorskie: 9. Jak widać działanie cieszyło się bardzo dużym zainteresowaniem, co również potwierdza potrzeby w zakresie zakupu nowoczesnej aparatury badawczej. Jak stwierdził jeden z rozmówców, przedstawiciel Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego:,,Każda większa kwota zostałaby skonsumowana. Wynika to ogólnie z potrzeb środowiska naukowego, które mogłoby pochłonąć każdą kwotę czy to na sprzęt informatyczny, czy badawczy. Respondenci deklarowali, iż w sytuacji braku dofinansowania projektu nie udałoby się zrealizować w ogóle lub jego zakres byłby mocno ograniczony. Dofinansowane w działaniu projekty są bowiem projektami zakładającymi kompleksowe inwestycje w aparaturę badawczą w danej jednostce. Średnia wartość projektu konkursowego to 40 mln zł (przy minimalnej wysokości wydatków kwalifikowanych na poziomie 4 mln zł). Jest to kwota przekraczająca roczny budżet wielu jednostek naukowych. Istotnym jest, iż beneficjenci nie muszą zapewniać wkładu własnego do projektów, który jest pokrywany ze środków części 28 budżetu państwa. Nawet zaangażowanie środków finansowych jednostki naukowej na poziomie 15% wartości projektu mogłoby być dla wielu beneficjentów barierą nie do pokonania. Jednocześnie niezwykle ważne oprócz zakupu aparatury jest nabycie umiejętności w zakresie jej obsługi oraz w zakresie umiejętności zarządzania infrastruktury celem pełnego wykorzystania jej potencjału (zarówno naukowego, jak i komercyjnego). Za w pełni słuszne należy uznać możliwość przeznaczenia do 10% wydatków kwalifikowanych projektu na działania szkoleniowe z wyżej wymienionych zakresów. Podsumowując, można z całą pewnością stwierdzić, iż działanie 2.1 stanowi ważny instrument wsparcia dużych inwestycji w infrastrukturę badawczą sektora nauki. Komplementarne wobec działania 2.1 jest działanie 2.2, które ukierunkowane jest w założeniu na stymulowanie nawiązywania współpracy między jednostkami naukowymi. Zgodnie z zapisami Uszczegółowienia PO IG celem działania jest rozwój obiektów infrastruktury badawczej służących budowaniu współpracy naukowej między różnymi krajowymi ośrodkami badawczymi, a także lepsze wykorzystanie środków finansowych i infrastruktury technicznej dzięki synergii działań. Działanie polegające na tworzeniu wspólnej infrastruktury badawczej cieszyło się zdecydowanie mniejszą popularnością od działania 2.1 niewymagającego kooperacji. W trybie konkursowym złożonych zostało 48 wniosków na kwotę nieprzekraczającą dwukrotności alokacji. Dofinansowanie uzyskało zaledwie 15 projektów na kwotę 1 mld

34 mln zł, z czego aż 950 mln zł konsumują trzy projekty indywidualne: Dolnośląskie Centrum Materiałów i Biomateriałów Wrocławskie Centrum Badań (EIT+), Centrum Badań Przedklinicznych i Technologii (CePT), Rozwój bazy badawczej specjalistycznych laboratoriów uczelni publicznych regionu świętokrzyskiego. Samą ideę działania należy uznać za słuszną. Jak trafnie wskazano w jego uzasadnieniu jednym z problemów z jakimi boryka się Polska nauka, mających wpływ na jej konkurencyjność jest brak konsolidacji jednostek naukowych i ich infrastruktury badawczej. Zauważalny jest brak wiodących centrów prowadzenia prac naukowo-badawczych dysponujących rozbudowanym, nowoczesnym zapleczem infrastrukturalnym oraz skupiających więcej niż jedną jednostkę naukową. Działanie 2.2 ma w założeniu służyć tworzeniu wspólnej infrastruktury a równocześnie nawiązywaniu i zacieśnianiu współpracy między jednostki naukowymi, której stopień instytucjonalizacji jest na chwilę obecną niewystarczający. Podejmując się próby oceny adekwatności wsparcia do potrzeb beneficjentów, biorąc w pierwszej kolejności pod uwagę fakt, iż cała alokacja na działanie została już wykorzystana, nie można nie zauważyć znaczącej różnicy w liczbie złożonych wniosków między działaniami 2.1 a 2.2. Trudno jednoznacznie przesądzać o przyczynach takiego stanu rzeczy (z pewnością jest ich kilka), jednak za jedną z istotniejszych można uznać brak rozwiniętej w Polsce tradycji zinstytucjonalizowanej współpracy jednostek naukowych. Uczelnie wyższe i instytuty naukowe rzadko tworzą konsorcja lub angażują się w inne formy kooperacji dla realizacji określonych przedsięwzięć. Brak tradycji w tym zakresie skutkuje brakiem wypracowanych reguł współpracy (określeniem praw i obowiązków stron, unormowaniem kwestii podziału zysków, czy partycypacji w kosztach utrzymania infrastruktury). Do pewnego stopnia współpracę może utrudniać istnienie zjawiska rywalizacji występującego zarówno na poziomie całych jednostek naukowych, jak i zespołów badawczych. Niestety jest ona niejednokrotnie równoznaczna z brakiem nawiązywania kontaktów i wymianą doświadczeń. Niedostateczna współpraca skutkuje również niewielkim poziomem interdyscyplinarności prowadzonych badań. Wydaje się, że wszystkie czynniki, o których mowa mogą do pewnego stopnia stanowić wytłumaczenie relatywnie niskiego zainteresowania wsparciem w ramach działania 2.2. Biorąc pod uwagę zbliżony przedmiotowo zakres wsparcia w działaniach 2.1. i 2..2 beneficjenci wybierali to, które w większym stopniu odpowiadało ich dotychczasowemu trybowi realizacji większych projektów. Brak doświadczeń w sformalizowanej współpracy przy realizacji dużych przedsięwzięć skutkował tym, że instytucje naukowe decydowały się na ubieganie się o dofinansowanie takiego projektu, który mogły zrealizować indywidualnie. Kwestia z pewnością wymaga bardziej dogłębnej analizy niemniej jednak pozytywnie należy ocenić wszelkie działania podejmowane na szczeblu publicznym stwarzające możliwości i zachęty dla podmiotów sektora nauki w zakresie nawiązywania współpracy i w oparciu o nią tworzenia silnych ośrodków badawczych. Ostatnim z działań drugiej osi priorytetowej jest Działanie 2.3. Celem działania jest zapewnienie środowisku naukowemu w Polsce stałego i bezpiecznego dostępu do zaawansowanej infrastruktury informatycznej, umożliwienie prowadzenia nowoczesnych badań z zastosowaniem technologii społeczeństwa informacyjnego oraz zapewnienie jednostkom naukowym mającym siedzibę w Polsce łączności z międzynarodowymi naukowymi sieciami teleinformatycznymi. W działaniu wydzielono trzy poddziałania jednak 34

35 nie posiadają one oddzielnej alokacji ani kryteriów oceny i jak udało się ustalić motywem ich wydzielenia było wskazanie beneficjentom, jakie typy projektów będą wspierane w działaniu. Podział ma więc mimo formalnego umieszczenia w Uszczegółowieniu bardziej charakter umowny i informacyjny. Trudno nie zgodzić się z uzasadnieniem działania, zgodnie, z którym dostęp do nowoczesnej infrastruktury superkomputerowej i sieciowej, szerokopasmowego Internetu oraz zaawansowanych aplikacji i baz danych jest niezbędnym warunkiem prowadzenia działalności badawczej na poziomie odpowiadającym normom światowym i europejskim. 33 Obecnie nie sposób sobie wyobrazić prowadzenie jakichkolwiek badań naukowych bez posiadania odpowiedniego zaplecza informatycznego. Jednocześnie nakłady instytucji na ten cel były dotychczas niewystarczające. Działanie zakłada wspieranie przede wszystkim trzech rodzajów projektów: inwestycyjnych związanych z zakupem rozwiązań informatycznych lub rozwojem infrastruktury sieciowej, bazodanowych i badawczych dotyczących rozwoju zaawansowanych aplikacji i usług teleinformatycznych dla środowiska naukowego. Posługując się przyjętym wcześniej miernikiem adekwatności wsparcia do potrzeb beneficjentów, czyli stopniem zainteresowania uzyskaniem dofinansowania mierzonym liczbą złożonych wniosków należy stwierdzić, iż adekwatność jest wysoka. W działaniu złożono 194 wnioski o dofinansowanie na łączną kwotę 3 mld 600 tys. zł. Kwota prawie czterokrotnie przewyższała wysokość alokacji. Dofinansowanie uzyskało 59 projektów na kwotę prawie 899 mln zł. Jednostki naukowe, jak już wspomniano, dysponują bardzo ograniczonymi budżetami na zadania inwestycyjne. Zazwyczaj realizowane są niewielkie projekty wynikające bardziej z bieżącej konieczności niż perspektywicznego planowania. Powyższa konstatacja dotyczy również, a może przede wszystkim, inwestycji w infrastrukturę informatyczną. W sytuacji braku wsparcia unijnego trudno byłoby znaleźć w Polsce jednostkę, która z innych źródeł finansowałaby projekt informatyczny o wartości 15 mln złotych, a taka jest średnia wartość projektu w działaniu 2.3. Jak stwierdził jeden z rozmówców wsparcie jest konieczne bo wyższe uczelnie [ale również i inne instytucje sektora nauki] nie mają żadnych innych środków, które mogłyby sfinansować duże inwestycje w infrastrukturę informatyczną, granty ministerialne są za małe. Powyższe okoliczności przesądzają o adekwatności wsparcia w działaniu 2.3 do potrzeb beneficjentów. 3.2 Potrzeby przedsiębiorstw Innowacyjność polskich przedsiębiorstw. Jednym z najczęściej stosowanych wskaźników do oceny innowacyjności przedsiębiorstw jest odsetek podmiotów wdrażających innowacje produktowe lub procesowe. Polska znajduje się na jednym z ostatnich miejsc w rankingu krajów UE-27 pod względem udziału przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną w ogólnej liczbie firm w przemyśle. Według najnowszych dostępnych danych Eurostat za lata wskaźnik ten odnoszący się do przedsiębiorstw o liczbie pracujących powyżej 9 osób dla Polski spadł w porównaniu z ubiegłym okresem i ukształtował się na poziomie 27,9%, co stanowiło drugi najniższy wynik w Unii Europejskiej (ostatnie miejsce zajmowała Litwa) 34. Ogromna przepaść 33 Uszczegółowienie PO IG, str Eurostat,,,Science, technology and innovation in Europe, str

36 dzieli Polskę w stosunku do czołówki UE. Dla przykładu najlepszy pod tym względem kraj w UE Niemcy zanotował odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych w populacji firm na poziomie 79,9%. W 2009 r. nakłady poniesione na działalność innowacyjną były niższe niż w 2008 r. W grupie przedsiębiorstw przemysłowych nakłady te zmalały o 8,2% do 22652,1 mln zł (w 2008 r. wyniosły 24684,0 mln zł). W sektorze usług nakłady na działalność innowacyjną zmalały o 22,5% i wyniosły 8260,1 mln zł (w 2008 r ,8 mln zł). Rozpatrując strukturę nakładów na działalność innowacyjną pod względem liczby pracujących, największe nakłady w przedsiębiorstwach poniosły jednostki zatrudniające powyżej 499 osób. Nakłady na działalność innowacyjną stanowiły w tej grupie 64,7% wszystkich nakładów. Głównym źródłem finanowania nakładów na działalność innowacyjną są środki własne przedsiębiorstw. W 2009r. środki te pokrywały w przedsiębiorstwach przemysłowych 68,4% wszystkich wydatków poniesionych na działalność innowacyjną, w przedsiębiorstwach z sektora usług- 84,2%. Innowacyjność przedsiębiorstw w Polsce jest ściśle skorelowana z ich wielkością co pokazuje tabela 1. Tabela 1. Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje produktowe i/lub procesowe w % ogółu przedsiębiorstw według klas wielkości. Liczba pracujących Przedsiębiorstwa przemysłowe Przedsiębiorstwa z sektora usług Ogółem 21,4 18,1 16,1 14, ,5 10,9 13,1 11, ,3 30,1 25,3 20,0 > ,9 59,0 48,2 45,0 Źródło: GUS,,,Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach Największa różnica na niekorzyść polskich firm w zakresie odsetka firm innowacyjnych dzieli małe przedsiębiorstwa europejskie i polskie. Polskie małe firmy znalazły się na ostatnim miejscu w rankingu badanych krajów z wynikiem 15%. Odsetek mikroprzedsiębiorstw wprowadzających innowacje wynosi jedynie 26%. 35 Co ciekawe poziom innowacyjności tej grupy podmiotów gospodarczych zmniejszył się w porównaniu z rokiem Wśród dużych przedsiębiorstw innowacyjne stanowią 83,19%. Duże przedsiębiorstwa mają jednak nieporównywalnie większe możliwości w zakresie finansowania przedsięwzięć innowacyjnych. Dodatkowo ich zakres działalności (rzadko kiedy lokalny) wymaga - celem utrzymania pozycji rynkowej - inwestycji w innowacje. W strukturze nakładów na działalność innowacyjną dominują wydatki inwestycyjne (zakup maszyn, urządzeń, linii technologicznych- 62,4% w przedsiębiorstwach przemysłowych i 43,8% w usługowych). Najczęściej wprowadzanymi innowacjami były innowacje procesowe (17,2% ogółu przedsiębiorstw) i produktowe (15,6%). 35 Juchniewicz M., Grzybowska B.,,,Innowacyjność mikroprzedsiębiorstw w Polsce, str

37 3.2.2 Działalność B+R w polskich przedsiębiorstwach. Z danych Eurostat wynika, że działalność badawczo-rozwojowa była prowadzona przez niewielki odsetek innowacyjnych przedsiębiorstw. Jedynie 33% polskich firm innowacyjnych z sektora przemysłu zdecydowało się na wewnętrzną działalność B+R, co dało Polsce 22 miejsce w zestawieniu wybranych krajów europejskich 36. Nakłady na działalność badawczo-rozwojową stanowią jedynie 8,1% nakładów na innowacje wśród przedsiębiorstw przemysłowych i 9,1% wśród przedsiębiorstw usługowych. Wśród innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych wielkość nakładów na działalność B+R jest ściśle skorelowana z wielkością przedsiębiorstwa: w przedsiębiorstwach liczących od 10 do 49-ciu pracowników stanowią one 6,9% nakładów ogółem na innowacje, w zatrudniających od 50 do 249, od 250 do 499 i liczących powyżej 500 pracowników odpowiednio 7%, 7,7% i 8,9%. 37 Najsłabiej pod względem udziału firm prowadzących działalność B+R w populacji badanych przedsiębiorstw wypadły małe firmy, z których jedynie 4% podjęło działalność wewnętrzną w tym zakresie, a 2% zewnętrzną. Udział przedsiębiorstw w finansowaniu działalności B+R ogółem jest zdecydowane niższy niż średnia unijna. W Polsce 60% nakładów na działalność B+R jest finansowanych z budżetu państwa, podczas gdy w UE jest to 40%. Udział prywatnych nakładów na B+R od 2007r. utrzymuje się na zbliżonym poziomie Potrzeby przedsiębiorstw w zakresie działalności badawczo-rozwojowej. Celem działania 1.4 jest podniesienie innowacyjności przedsiębiorców dzięki wykorzystywaniu rezultatów prac B+R. Uzasadnieniem działania była zdiagnozowana bardzo niska skłonność przedsiębiorców do inwestowania w innowacje, w szczególności oparte na działalności badawczo-rozwojowej. Działanie 1.4 było połączone z działaniem 4.1, w ramach którego dofinansowywane było wdrożenie prowadzonych prac B+R (beneficjent składał jeden wniosek obejmujący zarówno część badawczą, jak i część wdrożeniową). Działania cieszyły się jednym z największych zainteresowań spośród wszystkich typów wsparcia oferowanych w ramach PO IG. Ponad dwukrotnie większa średnia wielkość części wdrożeniowej projektu (3 mln 149 tysięcy w działaniu 4.1 porównaniu do 1mln 417 tysięcy w działaniu 1.4), przy identycznej alokacji na oba działania spowodowały, iż alokacja na działanie 4.1 została całkowicie wykorzystana już w roku Skutkiem wyczerpania środków w działaniu 4.1 było ogłaszanie konkursów wyłącznie do działania 1.4, czyli obejmujących jedynie fazę badawczą projektu - przeprowadzono dwa takie nabory (obecnie trwa ocena projektów w ramach trzeciego naboru). Aktualne dane GUS zaprezentowane we wcześniejszej części raportu potwierdzają trafność diagnozy i zasadność wspierania typów projektów przewidzianych w działaniu 1.4. Dobrym miernikiem adekwatności wsparcia do potrzeb beneficjentów jest liczba złożonych wniosków o dofinansowanie. W analizowanym działaniu beneficjenci złożyli 2390 wniosków 39 na łączną kwotę ponad 10 miliardów złotych. Dofinansowanie uzyskały 564 projekty na łączną kwotę 36 Eurostat,,,Science, technology and innovation in Europe, str GUS,,,Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach Tabl. 4.1, wyliczone na podstawie cen bieżących. 38 Eurostat,,,Science, technology and innovation in Europe, str Stan na , bez projektów indywidualnych. 37

38 prawie 800 mln zł. Beneficjenci działania tak uzasadniali swoją decyzję dotyczącą aplikowania o środki: Był też w tamtym momencie jedynym takim programem w Polsce. Był to program najbardziej pasujący do tego czym firma chciała się zajmować. Poza tym niewiele jest działań skierowanych na badania i rozwój większość programów wspiera zadania inwestycyjne. Należy jednak uznać, iż sytuacja, w której wartość projektu badawczego jest ponad dwukrotnie niższa od części wdrożeniowej projektu nie jest sytuacją pożądaną. Twórcy działania określając identyczną alokację na oba działania i wiążąc je ściśle ze sobą zakładali, iż wartości obu typów projektów będą do siebie zbliżone. Praktyka okazała się być odmienna. Warto zastanowić się czy źródło tego stanu rzeczy tkwi w samej konstrukcji działania 1.4 czy może ma charakter bardziej strukturalny i wynika generalnie z niskiej skłonności polskich przedsiębiorców do prowadzenia prac badawczo-rozwojowych (mowa jest o tym zresztą w samym opisie działania). Wydaje się, że niższe od zakładanego wykorzystywanie alokacji w działaniu 1.4 wynika z mocnej orientacji beneficjentów nie na komponent badawczy, lecz na komponent wdrożeniowy projektu (dofinansowanie z działania 4.1), który stanowi okazję do zakupu środków trwałych wykorzystywanych przy prowadzeniu działalności innowacyjnej. Dodatkowo wdrożenie nie niesie ze sobą takiego ryzyka jak część badawcza projektu. Znalazła tutaj również swoje odzwierciedlenie dotychczasowa, potwierdzona danymi statystycznymi, panująca wśród polskich przedsiębiorców tendencja do inwestowania przede wszystkim w środki trwałe (zakup maszyn, urządzeń, linii produkcyjnych) niezwiązane z działalnością B+R, niż w działalność badawczą. Z pewnością działanie 1.4 służy zmianie orientacji postaw przedsiębiorców w kwestii podejmowania prac badawczych, niemniej jednak opisywana sytuacja pokazuje jak na chwilę obecną rozkładają się priorytety przedsiębiorców. W kontekście działania 1.4 należy zauważyć, iż ograniczona jest dostępność przedsiębiorców do zewnętrznych komercyjnych źródeł finansowania działalności innowacyjnej. Dotyczy to w szczególności działalności badawczo-rozwojowej, która ze względu na swoją specyfikę cechuje się dużym poziomem ryzyka i długim okresem zwrotu zainwestowanych środków. Z tych względów sektor bankowy nie jest skłonny do finansowania tego typu przedsięwzięć, w szczególności jeśli są one podejmowane w MSP. Jak pisze Klonowski Sektor MSP jest postrzegany przez polskie banki jako wysoce ryzykowny, bez odpowiedniej kadry managerskiej czy stosownych zabezpieczeń. Wnioski kredytowe są często odrzucane ze względu na niską płynność czy niewielkie zyski, które są charakterystyczne dla sektora MSP 40. Dla wielu firm rozwiązaniem mogą być alternatywne źródła finansowania w postaci np. funduszy venture, private equity, seed czy aniołów biznesu. Jakkolwiek zauważalny jest dynamiczny rozwój tego typu instrumentów wspierania działalności innowacyjnej, tak zaangażowany przez inwestorów kapitał nie jest w stanie pokryć rzeczywistego zapotrzebowania przedsiębiorców. Istotnym problemem jest zjawisko tzw. luki kapitałowej, które wg szacunków Komisji Europejskiej dotyka 20% MSP. Jak piszą Matusiak, Guliński: 40 Klonowski D.,,,Innowacyjność sektora MSP w Polsce. Rządowe programy wsparcia a luka finansowa. str

39 Dynamikę przedsiębiorczej fazy procesu innowacyjnego w szczególny sposób utrudniają ograniczenia finansowe, określane pojęciem luki finansowej. Na rynku finansowym brak jest instrumentów zasilania kapitałowego dobrych projektów na początkowych etapach rozwoju (near market), gdy wychodzą z fazy badań finansowanych ze środków publicznych, a jeszcze nie osiągnęły etapu komercyjnego. 41 Szczególnie niekorzystnie wygląda sytuacja w zakresie finansowania działalności innowacyjnej (w tym B+R) mikroprzedsiębiorstw. Stanowiące 96% przedsiębiorstw w Polsce mają bardzo nikłe szanse na uzyskanie jakiegokolwiek, niepochodzącego ze środków publicznych wsparcia finansowego. Co prawda wsparciem dla najmniejszych firm był program Bon na Innowacje jednak maksymalna wysokość wsparcia (15 000zł) była nieporównywalna ze wsparciem, jakie mikroprzedsiębiorcy mogą uzyskać z PO IG. Istotne ograniczenia w dostępie do zewnętrznego kapitału występują również w przypadku firm o relatywnie krótkim okresie działalności. Tak swoją decyzję o ubieganiu się o środki z Działania 1.4 uzasadniała część beneficjentów: Raczej trudno jest młodej firmie zdobyć fundusze na innowacyjne pomysły. W pewnym momencie było łatwiej, bo były dostępne fundusze na zalążkowe pomysły. Obecnie, głównie ze względu na kryzys jest to trudne. Jeśli chodzi o banki, to w przypadku młodych ludzi startujących z nowym pomysłem, absolutnie nie są one skłonne do finansowania. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka stanowi tym samym doskonałą, a często i jedyną drogę do sfinansowania projektu o innowacyjnym, a w szczególności badawczorozwojowym charakterze. Jakkolwiek można zakładać, że duże przedsiębiorstwa również będąc pozbawionymi tego typu wsparcia zrealizowałyby zaplanowane projekty, tak istnieje wysokie prawdopodobieństwo, iż nie było by to możliwe w przypadku MSP, a w szczególności mikroprzedsiębiorstw. W tym kontekście za w pełni zasadne należy uznać uzależnianie intensywności wsparcia na prace badawczo-rozwojowe od wielkości przedsiębiorstwa (co wynika z Rozporządzenia 800/2008) oraz przyznawanie premii punktowej za status MSP- obecnie 10 punktów. Dla mikroprzedsiębiorców i małych przedsiębiorców intensywność wynosiła w ostatnim konkursie 70% wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem, w przypadku badań przemysłowych oraz 45% wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem, w przypadku prac rozwojowych; dla przedsiębiorcy innego niż mikroprzedsiębiorca, mały lub średni przedsiębiorca - 50% wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem, w przypadku badań przemysłowych oraz 25% wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem, w przypadku prac rozwojowych. Niekorzystnie natomiast należy ocenić obniżenie maksymalnego poziomu wsparcia w przypadku prac rozwojowych (dla średnich przedsiębiorstw z 45% do 35%): Dużą kwotę musi zapewnić sam beneficjent jest to bardzo duży wysiłek dla firmy. Prace badawcze są bardzo istotne dla projektu, dlatego zwiększenie finansowania byłoby istotnym wsparciem. To najbardziej doskwiera młodej firmie. 41 Matusiak K., Guliński J.,,,System transferu technologii w Polsce, str

40 Dobrym rozwiązaniem było ogłoszenie osobnego konkursu wyłącznie dla MSP, które niewątpliwie mają mniejszy potencjał aplikacyjny niż duże przedsiębiorstwa. 42 Co prawda większość beneficjentów (74%) w działaniu 1.4 stanowią MSP jednak najmniej umów zawartych jest z mikroprzedsiębiorcami. Można przypuszczać, iż wynika to zarówno samej procedury aplikowania o środki wymagającej poświęcenia określonych zasobów kadrowych i czasowych, a również i finansowych (usługi firmy doradczej). Dodatkowo sama realizacja projektu wymaga poniesienia określonych nakładów finansowych, które dla mikroprzedsiębiorstw często są barierą nie do pokonania. Sytuacji z pewnością nie ułatwia niedostateczny dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania projektów innowacyjnych. 3.3 Potrzeby instytucji naukowych a potrzeby przedsiębiorstw Diagnoza współpracy sektora nauki z przedsiębiorstwami. Skłonność przedsiębiorców do nawiązywania współpracy z uczelniami wyższymi lub jednostkami naukowymi jest niska. Szczególnie dotyczy to współpracy w obszarze innowacyjności i działalności badawczo-rozwojowej. W latach w zakresie działalności innowacyjnej współpracowało 33,7% przedsiębiorstw przemysłowych i 28,2% przedsiębiorstw z sektora usług. Wśród tej grupy głównym partnerem we współpracy byli dostawcy wyposażenia, materiałów, komponentów i oprogramowania (odpowiednio 28,9% i 47,1%). Współpraca z uczelniami wyższymi była zdecydowanie rzadsza: zadeklarowało ją 13,3% przedsiębiorstw przemysłowych i 6,3% przedsiębiorstw z sektora usług. Podobnie kwestia wygląda w przypadku jednostek badawczo-rozwojowych: odpowiednio 10,7% i 3,5%. Z placówkami naukowymi PAN współpracował 1,1% przedsiębiorstw przemysłowych i 0,2% z sektora usług 43. Wśród przedsiębiorstw, które posiadały w latach porozumienia (umowy o współpracy) jako najbardziej korzystna została oceniona współpraca z dostawcami wyposażenia, materiałów, komponentów i oprogramowania (39,1% wskazań). Na szkoły wyższe wskazało 8,1% badanych, na JBR - 9,8%, na placówki naukowe PAN- 1%. Jeżeli chodzi o przedsiębiorstwa z sektora usług to wartości te wyniosły odpowiednio 51,1%, 3,2%, 1,3% oraz 0,2%. Największym popytem ze strony sektora prywatnego cieszą się ekspertyzy i analizy wykonywane z użyciem sprzętu będącego własnością uczelni/jednostek naukowych. Współpraca ta ma najczęściej charakter doraźny a i jej wymiar kwotowy nie pozwala uznać jej za istotne źródło przychodów uczelni. Niezmiernie rzadko innowacje wprowadzane w przedsiębiorstwach pochodzą z krajowych jednostek naukowych. Dane GUS dla przedsiębiorstw przemysłowych i przedsiębiorstw w sektorze usług, które wdrożyły innowacje w latach pokazują, iż jedynie co setna innowacja była opracowana przez szkołę wyższą, jednostkę badawczo rozwojową lub PAN. Najczęściej (11,7%) innowacje były opracowywane przez samo przedsiębiorstwo. Większość przedsiębiorstw nie prowadzi i nie jest zainteresowana współpracą z uczelniami. Głównymi wymienianymi barierami utrudniającymi współpracę obu środowisk są: brak odpowiednich zachęt (np. podatkowych) ze strony władz, zbyt wysoka cena współpracy oferowana przez 42 Przykładowo w Działaniu 2.3 SPO WKP dofinansowanie uzyskało co 20 mikroprzedsiębiorstwo i co trzecie zaliczane do grona średnich, patrz: Juchniewicz M., Grzybowska B.,,,Innowacyjność mikroprzedsiębiorstw w Polsce, str GUS,,,Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach

41 naukowców, brak konkretnych ofert ze strony środowisk naukowych, brak informacji na temat konkretnych możliwości nawiązania współpracy oraz nieznajomość przez naukowców / ośrodki naukowe realiów biznesowych 44. Wiele o kondycji polskich uczelni w zakresie generowania zysku i źródeł tego zysku mówią dane o strukturze przychodów z działalności operacyjnej w szkołach wyższych. Ogółem przychody te w roku 2009 wyniosły 18 miliardów 400 milionów złotych z czego aż 15 miliardów stanowiły przychody z działalności dydaktycznej. Przychody z działalności badawczej stanowiły 2 mld 330 tys. zł z czego jedynie 296 milionów pochodziło ze sprzedaży prac i usług badawczo-rozwojowych. Aż 72,4% środków przeznaczanych na finansowanie prac badawczo-rozwojowych w sektorze szkolnictwa wyższego pochodzi z budżetu państwa. Porównania międzynarodowe potwierdzają, iż współpraca sektora nauki z gospodarką jest w Polsce słabo rozwinięta. W publikowanym przez Światowe Forum Ekonomiczne raporcie dotyczących konkurencyjności państw kraj znalazł się na 65 miejscu (na 134 możliwe) w rankingu współpracy uczelni z przemysłem w zakresie działalności B+R 45. Zaprezentowane dane dowodzą, iż na dobrą sprawę podmioty sektora nauki i sektora przedsiębiorstw w dużym zakresie funkcjonują w izolacji. Doświadczenia zagraniczne potwierdzają, iż swoista symbioza nauki i gospodarki jest stanem niezwykle pożądanym a w obecnych warunkach wręcz naturalnym. Korzyści z niej płynące, różnorakiej natury (finansowej, merytorycznej- związanej z wymianą doświadczeń, know-how, organizacyjnej) wzmocniłyby kondycję zarówno sektora nauki, jak i sektora gospodarki. Wydaje się, że we współpracy obu sektorów przeszkadzają nie różne potrzeby lecz szereg barier (natury prawnej, fiskalnej, organizacyjnej, mentalnej), których zniesienie byłoby katalizatorem pozytywnych zmian w omawianym obszarze. W tym kontekście wsparcie obu sektorów w ramach 1. i 2. Priorytetu PO IG należy uznać za priorytetowe. W kontekście przedstawionych danych należy stwierdzić, iż diagnoza w zakresie 1. i 2. Priorytetu PO IG właściwe identyfikuje najważniejsze potrzeby poszczególnych grup beneficjentów. Aktualne dane, jak również szereg opracowań potwierdzają, iż jednym z kluczowych z punktu widzenia rozwoju kraju, podnoszenia konkurencyjności i innowacyjności gospodarki obszarów jest współpraca sfery nauki z gospodarką. Wszelkie deficyty w tym zakresie, których skala i natężenie na gruncie polskim jest znacząca, powodują wymierne straty (wielorakiej, nie tylko finansowej natury) zarówno po stronie pojedynczych podmiotów sektora nauki czy sektora przedsiębiorstw, jak również wywierają negatywne oddziaływanie na poziomie makro. Generalnie za właściwą (pomijając aspekty opisane we wcześniejszych podrozdziałach niniejszego raportu) należy uznać identyfikację potrzeb sektora nauki (infrastrukturalnych, dotyczących ochrony własności intelektualnej, współpracy z innymi jednostkami naukowymi, czy w końcu współpracy z przedsiębiorstwami). Diagnoza poprawnie przedstawia również potrzeby przedsiębiorców (związane przede wszystkim z działalnością innowacyjną, w tym badawczo-rozwojową) Nawiązywanie współpracy w ramach I Priorytetu PO IG. Istotne w działaniach pierwszej osi priorytetowej oprócz ich adekwatności do potrzeb jednostek naukowych w zakresie finansowania badań naukowych jest również to, iż 44 MNISW,,,Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych, str World Economic Forum The Global Competitiveness Report , str

42 stymulują nawiązywanie współpracy z sektorem przedsiębiorstw. Dużą rolę w tym zakresie odgrywają kryteria wyboru projektów, w tym np. kryterium dotyczące nawiązywania współpracy z krajowymi i zagranicznymi zespołami badawczymi i przedsiębiorcami (1.1.2), czy kryterium odnoszące się do bezpośredniej możliwości zastosowania wyników w praktyce. Ważny wymiar, w szczególności w odniesieniu do działania 1.3.1, dotyczy kreowania popytu wśród przedsiębiorców na nowe, innowacyjne rozwiązania, w tym będące rezultatem prac badawczo-rozwojowych. Doświadczenie wyniesione ze współpracy z jednostką naukową, praktyczna użyteczność otrzymanych wyników prac i ich przełożenie na przychody firmy może przyszłości zaowocować zmianą nastawienia przedsiębiorców zarówno w kwestii współpracy z sektorem nauki, jak i inwestowania własnych środków w prace B+R. Nie należy również zapominać o dodatkowych, tzw. miękkich efektach projektu, które mogą wystąpić po stronie jednostki naukowej, takich jak wymiana doświadczeń, poszerzenie kręgu kooperantów, przyjęcie projektowego trybu pracy, większa orientacja na wdrożeniowy aspekt prowadzonych prac. Za powiązane z potrzebami przedsiębiorców należy uznać również działanie Tylko chronione prawem rezultaty prac badawczych mają realne szanse na zainteresowanie ze strony sektora prywatnego i komercjalizację. Jak wskazał jeden z rozmówców: Uzyskanie patentu na wczesnym etapie badań, jest jedynym czynnikiem gwarantującym wyłączność do wynalazku dla przedsiębiorcy, który w przyszłości chciałby nabyć do niego prawa od uczelni. Jest to czynnik, do którego w praktyce, ogromną wagę przywiązują przedsiębiorcy Działania skierowane do instytucji naukowych a potrzeby przedsiębiorstw. Rozpatrując kwestię adekwatności wsparcia w ramach drugiej osi priorytetowej do potrzeb beneficjentów (jednostek naukowych) nie sposób abstrahować od kwestii jego powiązania z potrzebami przedsiębiorców. Celem wszystkich trzech działań jest podnoszenie potencjału jednostek naukowych w zakresie prowadzenia badań naukowych, w szczególności prac badawczo-rozwojowych. Cel ma być osiągany za pomocą inwestycji w infrastrukturę sfery B+R - zarówno w infrastrukturę laboratoryjną (aparatura + konieczne inwestycje budowlane), jak i infrastrukturę informatyczną. Zakładanym rezultatem projektów ma być wyposażenie jednostek w zaplecze naukowe, dzięki któremu będą w stanie prowadzić prace badawcze na światowym poziomie. Niewątpliwie zwiększy to konkurencyjność instytucji, ich potencjał w zakresie współpracy w międzynarodowych projektach czy potencjał patentowy. Należy jednak oczekiwać, iż dysponujące nowoczesną aparaturą uczelnie, instytuty naukowe, etc. staną się atrakcyjnym partnerem dla sektora gospodarki. Modernizacja powinna podnieść potencjał instytucji w zakresie nawiązywania współpracy z podmiotami prywatnymi. To one niejednokrotnie będą dysponować sprzętem nowszym, nowocześniejszym i bardziej zaawansowanym technologicznie, dzięki któremu ich oferta rynkowa będzie zdecydowanie atrakcyjniejsza niż obecnie. Oprócz prowadzenia prac badawczo-rozwojowych we współpracy z sektorem gospodarki jednostki naukowe będą mogły świadczyć szereg usług o odpłatnym charakterze. Wiele ze zmodernizowanych lub tworzonych laboratoriów będzie laboratoriami certyfikowanymi / akredytowanymi, co stworzy szereg możliwości ich komercyjnego wykorzystania. Jednostki będą dysponowały sprzętem pozwalającym na przeprowadzanie różnego rodzaju pomiarów, testów i ekspertyz, czyli świadczeniem usług, na które jest duże 42

43 zapotrzebowanie rynkowe. Dla podmiotów prywatnych korzystniejsze będzie zlecanie tego typu prac niż inwestowanie we własną aparaturę. Realizacja optymistycznej wizji współpracy sektora nauki i gospodarki rozpatrywana z punktu widzenia projektów realizowanych w ramach drugiej osi priorytetowej PO IG wymaga spełnienia trzech warunków: Beneficjenci muszą uwzględniać oprócz naukowego również rynkowy wymiar realizowanych przez siebie projektów. Niezwykle ważne jest by dokonywane inwestycje nie służyły wyłącznie danej jednostce, jako takiej, lecz miały również potencjał w zakresie generowania przychodów. Pożądane jest by beneficjenci na etapie przygotowywania aplikacji badali zapotrzebowanie sektora gospodarki na możliwe do wykonania z wykorzystaniem planowanej do zakupienia aparatury prace. Istotne jest podnoszenie świadomości i kompetencji pracowników naukowych w zakresie zarządzania dużą infrastrukturą badawczą i jej wykorzystania do celów innych niż naukowe. Beneficjenci powinni korzystać z przewidzianej w PO IG możliwości dofinansowywania w ramach projektów działań szkoleniowych we wskazanych obszarach. Pełnej przejrzystości wymaga kwestia generowania w okresie trwałości projektu dochodu z poczynionych, współfinansowanych ze środków unijnych inwestycji. Obawy zgłaszane przez beneficjentów wskazują, iż obecne rozwiązania w tym zakresie mogą stanowić barierę w komercyjnym wykorzystywaniu aparatury, pomieszczeń, etc. 3.4 Założenie na temat zmiany w 1. i 2. Priorytecie PO IG. Założenia na temat zmiany w 1 i 2 Priorytecie należy utożsamiać z oczekiwanymi w skali makro w odniesieniu do efektów projektów realizowanych w ramach dwóch pierwszych Priorytetów PO IG. Oczekiwania z kolei wynikają z celów osi, oraz ich kwantyfikacji za pomocą zestawu wskaźników a konkretnie różnicy między ich wartością bazową a wartością docelową. Cele obu osi priorytetowych dotyczą stricte sektora nauki, przede wszystkim takich aspektów jego funkcjonowania jak współpraca z sektorem gospodarki oraz działalność badawczorozwojowa 46. W założeniu pierwszy i drugi Priorytet miały wywierać pozytywny wpływ na każdy ze wskazanych wymiarów. Intencją projektodawców była kompleksowość wsparcia, której głównymi efektami miało być zacieśnienie współpracy jednostek naukowych z przedsiębiorstwami oraz intensyfikacja prac badawczo-rozwojowych, w szczególności tych ukierunkowanych na wdrożenie oraz, zgodnie z celem pierwszego Priorytetu, prowadzonych w kierunkach uznawanych za priorytetowe dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Jednym z istotnych czynników służących osiągnięciu tych efektów miała być nowoczesna aparatura naukowo-badawcza oraz informatyczna, której finansowanie przewidziano w drugim Priorytecie. Zgodnie z zapisem celu tego Priorytetu inwestycje w infrastrukturę mają 46 Cel 1 Priorytetu: Celem osi priorytetowej jest zwiększenie znaczenia sektora nauki w gospodarce poprzez realizację prac B+R w kierunkach uznanych za priorytetowe dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Cel 2 Priorytetu: Celem osi priorytetowej jest wzrost konkurencyjności polskiej nauki dzięki konsolidacji oraz modernizacji infrastruktury naukowo-badawczej i informatycznej najlepszych jednostek naukowych działających w Polsce. 43

44 przyczynić się do wzrostu konkurencyjności nauki jako takiej. Wskaźniki (przede wszystkim rezultatu) obu Priorytetów odzwierciedlają założenia projektodawców na temat pozytywnej zmiany. Wskaźniki pierwszej osi koncentrują się na efektach wsparcia natury finansowej, a konkretnie na wzroście nakładów na działalność B+R. Wskaźniki drugiej osi stanowią ilustrację oczekiwań dotyczących przede wszystkim stanu aparatury (stopień zużycia) oraz sposobu jej wykorzystania (przedsiębiorstwa korzystające z usług wspartych laboratoriów). Patrząc na różnice między wartościami bazowymi a docelowymi wskaźników można zauważyć iż aktorzy systemu (policy makers) zakładali istotny wpływ interwencji w analizowanych obszarach. 3.5 Podsumowanie, czyli w jakim stopniu instrumenty wsparcia w ramach 1. i 2. Priorytetu PO IG odpowiadają na potrzeby beneficjentów. Pierwszy i drugi Priorytet PO IG skoncentrowany jest na wzroście szeroko pojętego potencjału sektora nauki. Inwestycje w infrastrukturę, zasoby kadrowe, ochronę własności intelektualnej podporządkowane są nadrzędnemu celowi, jakim jest intensyfikacja prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, ze szczególnym uwzględnieniem prac kończących się wdrożeniem rynkowym. Ma to w konsekwencji sprzyjać większej innowacyjności polskiej gospodarki. Przewidziane w ramach obu osi instrumenty wsparcia, co do zasady uwzględniają najważniejsze potrzeby poszczególnych grup beneficjentów. W przypadku uczelni wyższych i jednostek naukowych są nimi wysoki stopień zużycia aparatury naukowo-badawczej uniemożliwiający prowadzenie prac B+R na najwyższym światowym poziomie, niedostateczna ochrona własności intelektualnej, niski poziom współpracy z sektorem gospodarki, niewystarczający udział prac badawczo-rozwojowych w ogóle prac badawczych, niekorzystna struktura wiekowa pracowników naukowych, niska mobilność naukowców oraz niewielka współpraca ośrodków badawczych zarówno w wymiarze krajowym, jak i międzynarodowym. Jednym z głównych źródeł problemów jest niski poziom finansowania zarówno samej nauki, jak i działalności badawczo-rozwojowej, co stawia Polskę w przypadku tych dwóch wskaźników na jednym z ostatnich miejsc w Europie. Przewidziane do wsparcia typy projektów w ramach 1. i 2. Priorytetu stanowią odpowiedź na wymienione powyżej deficyty polskiej nauki. Szczególnie istotna jest kompleksowość wsparcia uwzględniająca różne aspekty prowadzenia działalności badawczej przez jednostki naukowe. Niemniej ważna jest również wysokość alokacji i finansowanie przede wszystkim dużych, wielomilionowych projektów. Liczba składanych wniosków i wykorzystanie 100% alokacji w większości działań potwierdza, iż oferowane wsparcie odpowiadało na zapotrzebowanie beneficjentów. Jeżeli chodzi o sektor przedsiębiorstw, to w kontekście analizowanych działań należy zwrócić uwagę na jego niską innowacyjność oraz będący jej pokłosiem bardzo niski odsetek firm ponoszących nakłady na działalność B+R oraz równie niski odsetek firm współpracujących z sektorem nauki. Działaniem dedykowanym przedsiębiorcom w ramach Programu jest działanie 1.4 jednak pozostałe typy wsparcia, których beneficjentami mogą być instytucje naukowe (w szczególności działania 1.1.2, i 2..1) również w mniej lub bardziej bezpośredni sposób dotyczą sektora gospodarki. Wsparcie w ramach wymienionych działań należy uznać za adekwatne do potrzeb przedsiębiorców. Program pozwala na finansowanie prac B+R, ukierunkowuje realizację projektów w sektorze nauki z uwzględnieniem potrzeb 44

45 przedsiębiorców, stymuluje nawiązywanie i zacieśnianie współpracy między sektorami. Wsparcie jest szczególnie istotne z punktu widzenia tych przedsiębiorstw, które zazwyczaj nie dysponują odpowiednim potencjałem by samodzielnie prowadzić prace badawczorozwojowe lub nie mają możliwości pozyskania prywatnych funduszy na działalność innowacyjną. Również w tym przypadku zainteresowanie beneficjentów wskazuje, iż interwencja z punktu widzenia jej zakresu przedmiotowego została zaprojektowana trafnie. Podsumowując, zaangażowanie ponad 10 mld złotych w przeciągu 7 lat na projekty finansowane w ramach pierwszej i drugiej osi priorytetowej nie jest w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb sektora nauki i sektora przedsiębiorstw związanych z działalnością innowacyjną i działalnością badawczo-rozwojową, jednak z pewnością stanowi bardzo silny impuls modernizacyjny mogący być katalizatorem kolejnych zmian, również natury prawnej, organizacyjnej i mentalnej. Równocześnie należy być świadomym, iż sama interwencja finansowa jaką jest PO IG nie wpłynie zasadniczo na zmianę dotychczasowych wzorców w zakresie transferu technologii z nauki do gospodarki. Konieczny jest szereg innych rozwiązań natury systemowej, które wraz z interwencją o charakterze finansowym tworzyłyby spójny system wpierania innowacyjności opartej na kooperacji jednostek naukowych z przedsiębiorstwami. Dodatkowo trzeba brać pod uwagę wszelkie ułomności wynikające z faktu, iż wsparcie przyjmuje postać dotacji. Każda forma wsparcia mająca postać bezzwrotnego instrumentu finansowania do pewnego stopnia stanowi ingerencję w prawa wolnego rynku. Podlega im oczywiście sektor przedsiębiorstw, ale coraz więcej zwolenników zyskuje pogląd o konieczności funkcjonowania na zasadach rynkowych również instytucji naukowych. Istnieje natomiast ryzyko, iż podmioty (w szczególności publiczne instytucje sektora nauki) 47 wyspecjalizują się w pozyskiwaniu środków budżetowych i unijnych na prace badawczo-rozwojowe ignorując przy tym sektor prywatny jako źródło finansowania tego typu działalności. Dodatkowo, istnieje zagrożenie, iż głównym obszarem konkurencji, czy to między jednostki naukowym czy przedsiębiorstwami, stanie się pozyskiwanie dofinansowania unijnego. Jak pisze Matusiak może to prowadzić do wykrzywienia bodźców dla firm: ich innowacyjność może przeradzać się w wynajdywanie nowych sposobów wyszarpywania środków publicznych (rent-seeking). To z kolei może prowadzić do wspierania przegrywających w wyścigu innowacji. 48 Warto w tym kontekście zauważyć, iż stopień produktywności naukowej w dużym stopniu zależy od źródła pochodzenia środków finansowych. Im większa proporcja środków pochodzących ze źródeł publicznych, tym niższa efektywność badawcza. ( ) finanse publiczne wykorzystywane są o wiele mniej efektywnie, niż te pochodzące ze źródeł trzecich (prywatnych) 49. Należy w związku z tym rozważyć możliwość innego rozdzielania wsparcia niż na zasadzie dotacji często pokrywających 100% wartości projektu. 47 Środki Komisji Europejskiej przeznaczone na prace badawcze i rozwojowe zostały w większości wydatkowane w sektorze szkolnictwa wyższego (53,7% środków Komisji), jednostki sektora przedsiębiorstw pozyskały 6,0% tych środków. W szkołach publicznych udział finansowania pomocy unijnej poprzez środki Komisji i środki krajowe w finansowaniu nakładów na prace badawcze i rozwojowe w 2009 r. wynosił 10,3%, w placówkach PAN 15,1%, zaś w jednostkach badawczo-rozwojowych 7,2%. Ten sam wskaźnik w przedsiębiorstwach wynosił 2,3%. 48 Matusiak K.B., Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2009, str Wolszczak-Derlacz J., Parteka A.,,,Produktywność naukowa wyższych szkół publicznych w Polsce. Bibliometryczna analiza porównawcza, str

46 4. Aktualny stan realizacji 1. i 2. Priorytetu PO IG oraz kontekst realizacji Programu 4.1. Stan realizacji 1. i 2. Priorytetu PO IG. Stan realizacji 1. i 2. osi PO IG został określony na podstawie danych monitoringowych zbieranych na poziomie poszczególnych poddziałań lub działań. Pod uwagę wzięto dane dotyczące: złożonych wniosków o dofinansowanie, wniosków zatwierdzonych przez Instytucję Zarządzającą, podpisanych umów o dofinansowanie, złożonych wniosków o płatność, środków wypłaconych beneficjentom i rozliczonych środków. W ramach 1 osi priorytetowej, podpisane na ten moment umowy o dofinansowanie pozwalają wykorzystać 86,39% alokacji. Do r. zostało podpisanych 920 umów, na łączną kwotę dofinansowania ,10 zł. Jeśli chodzi o stopień realizacji poszczególnych działań/poddziałań, to obecnie na wykorzystanie alokacji pozwalają umowy podpisane w ramach: poddziałania (106,65% umownej alokacji) 50, działania 1.2. (100,85% alokacji). Blisko osiągnięcia pełnego zagospodarowania alokacji są projekty w poddziałaniu 1.3.1, które obecnie wykorzystują 99,18% umownej wartości. Najniższy stopień wykorzystania alokacji charakteryzuje poddziałanie , podpisane w nim umowy pozwalają osiągnąć tylko 28,22% wartości umownej alokacji. W działaniu 1.4. realizowane obecnie projekty pozwalają na zagospodarowanie ponad połowy kwoty alokacji (54,45%), jednak gdy zostaną podpisane umowy z wszystkimi beneficjentami, których wnioski zostały zatwierdzone, to wskaźnik ten wzrośnie do 65,79%. Do działania 1.4. złożono 2392 wnioski, przy czym zatwierdzonych zostało 630. Około ¾ poziomu umownej alokacji wykorzystane jest w poddziałaniu , w którym realizowane są 22 projekty. Najwięcej wniosków złożyli przedsiębiorcy ubiegając się o wsparcie z działania 1.4., natomiast jednostki naukowe najczęściej wnioskowały (w ramach konkursów) o wsparcie z poddziałania (366 złożonych wniosków i 128 zatwierdzonych), poddziałania (ze 165 wniosków zatwierdzono 127) oraz z poddziałania (spośród 147 wniosków przyjęto 54). W 2. osi priorytetowej podpisane umowy o dofinansowanie (w liczbie 121) zagospodarowują 99,74% alokacji. Alokację przekraczają projekty przyjęte do realizacji w działaniu 2.1. oraz w działaniu 2.2., natomiast w działaniu 2.3. kształtuje się ona na poziomie 93,76%. W działaniu 2.1. realizowanych jest 47 projektów na kwotę dofinansowania ,43 PLN, w działaniu projektów o łącznej kwocie dofinansowania ,07 PLN, a w działaniu projektów o wartości dofinansowania ,88 PLN. Tabela 2. Stan realizacji 1. i 2. Priorytetu PO IG - umowy. 50 Należy zwrócić uwagę, że nie istnieje oficjalny podział alokacji środków na poddziałania. Skutkuje to na przykład sytuacją, a której wykorzystanie ponad 100% umownej alokacji jednego z poddziałań, uniemożliwia osiągnięcie 100% w innym poddziałaniu tego samego działania. Natomiast wartości te pokazują pewien stan realizacji poszczególnych poddziałań, stąd też zdecydowano się bazować na nich w raporcie, wskazując przy tym, że są to wartości umowne. 46

47 Oś/Działanie/ Poddziałanie liczba Złożone wnioski o dofinansowanie ogółem Wnioski zatwierdzone przez IZ PO IG Podpisane umowy o dofinansowanie wartość całkowita wartość dofinansowania (EFRR+BP) EFRR liczba wartość dofinansowania (EFRR+BP) EFRR % alokacji na działanie liczba wartość dofinansowania (EFRR+BP) Oś priorytetowa I , ,84 108,84% , ,43 105,35% Działanie , ,81 160,91% , ,34 160,90% Poddziałanie , , , , ,77 76,32% , ,03 76,16% Poddziałanie , , , , ,99 106,65% , ,60 106,65% Projekty indywidualne , , , , , , ,71 - Poddziałanie , , , , ,00 87,17% , ,00 87,17% Działanie , , , , ,00 98,87% , ,00 100,85% Działanie , , , , ,25 94,74% , ,14 94,14% Poddziałanie , , , , ,70 99,62% , ,10 99,18% Poddziałanie , , , , ,85 108,68% , ,85 108,68% MNiSW (In) Poddziałanie , , , , ,85 96,12% , ,25 95,52% Poddziałanie , , , , ,55 30,93% , ,04 28,22% Działanie , , , , ,78 65,79% , ,95 54,45% Działanie , , , , ,77 41,76% , ,77 41,76% MNiSW (In) Działanie , , , , ,01 67,94% , ,18 55,58% Oś priorytetowa II , , , , ,51 100,94% , ,76 99,74% Działanie , , , , ,68 101,08% , ,12 100,34% projekty konkursowe , , , , , , ,44 - projekty indywidualne , , , , , , ,68 - Działanie , , , , ,16 105,77% , ,94 102,85% projekty konkursowe , , , , , , ,94 - projekty indywidualne , , , , , , ,00 - Działanie , , , , ,66 94,16% , ,70 93,76% Źródło: Monitor Funduszowy MNiSW według stanu na dzień *Według kursu z 29 lipca 2011 r., euro = 4,015 PLN EFRR % alokacji na działanie 47

48 Dużo niższy jest poziom wykorzystania alokacji w obu osiach, biorąc pod uwagę złożone wnioski o płatność, środki wypłacone beneficjentom oraz środki rozliczone. W 1 osi priorytetowej rozliczono 29% alokacji, natomiast w 2 osi 26%. Najwyższy procent rozliczonych środków cechuje poddziałanie (48%) i poddziałanie (45%). Także środki wypłacone beneficjentom, tylko w przypadku tych poddziałań przekraczają 53% alokacji. Zdecydowanie najniższy poziom rozliczenia alokacji, bo na poziomie 5%, widoczny jest w poddziałaniu Tabela 3. Stan realizacji 1. i 2. Priorytetu PO IG środki finansowe. Oś/Działanie/Poddziałanie złożone wnioski o płatność wartość dofinansowania % alokacji środki wypłacone beneficjentom wartość dofinansowania % alokacji środki rozliczone wartość dofinansowania % alokacji Oś priorytetowa I % % % Działanie % % % Poddziałanie % % % Poddziałanie % % % Działanie % % % Działanie % % % Poddziałanie % % % Poddziałanie % % % Działanie % % % Oś priorytetowa II % % % Działanie % % % Działanie % % % Działanie % % % *Według kursu z 29 lipca 2011 r., euro = 4,015 PLN Źródło: Monitor Funduszowy MNiSW według stanu na dzień Przedstawione dane obrazują, że w części działań podpisane umowy o dofinansowanie pozwalają na pełne zagospodarowanie kwoty alokacji, natomiast w przypadku innych, dotychczas zatwierdzone wnioski tego nie zapewniają. Największe problemy występują w poddziałaniu oraz w działaniu 1.4. Wielkość środków wypłaconych beneficjentom oraz stopień wykorzystania alokacji wskazują m.in. na niewielką liczbę zakończonych projektów oraz niski stopień zaawansowania ich realizacji Dotychczasowe oraz przewidywane efekty realizacji projektów analiza wskaźnikowa W niniejszym badaniu mid-term, biorąc pod uwagę stan zaawansowania projektów realizowanych w ramach 1. i 2. osi priorytetowej PO IG nie jesteśmy w stanie precyzyjnie opisać końcowych efektów projektów. Możemy natomiast przybliżyć się do tego opisu, poprzez przeanalizowanie stanu zaawansowania osiągnięcia wskaźników, przede wszystkim produktu i rezultatu na poziomie poszczególnych działań. Analiza ta pozwala również na próbę zdefiniowania, jakie mogą być przewidywane efekty realizacji przedsięwzięć, współfinansowanych i realizowanych w ramach obu badanych priorytetów PO IG. Przegląd wskaźników pozwoli również odpowiedzieć na pytania bardziej szczegółowe, mianowicie, czy dzięki realizacji projektów dofinansowanych w ramach 1. osi priorytetowej nastąpił lub 48

49 nastąpi wzrost nakładów na B+R w PKB, w szczególności nakładów na B+R przedsiębiorców i czy dzięki realizacji projektów dofinansowanych w ramach 1 osi priorytetowej zwiększył się bądź zwiększy udział prac B+R powiązanych z potrzebami przedsiębiorców wśród wszystkich prac B+R realizowanych w jednostkach naukowych. Poniżej w tabelach przedstawiono stan zaawansowania osiągnięcia wskaźników produktów i rezultatów na poziomie działań w obu badanych priorytetach PO IG. Źródłem informacji do tabeli 4 oraz 5 było Sprawozdanie okresowe za I półrocze 2011 r. z realizacji 1. i 2. osi priorytetowej w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz załączniki Ia i Ib do wspomnianego sprawozdania, a także informacje przekazane przez Zamawiającego w zakresie wartości wskaźników, które wynikają ze zrealizowanych i realizowanych umów. Tabela 4. Wskaźniki produktu i rezultatu Priorytetu 1. Rodzaj wskaźnika L.p. Wartość w roku bazowym Realizacja Wartość deklarowana w podpisanych umowach o dofinansowanie Zakładana wartość w roku docelowym 2013 (2015) Stosunek realizacji do wartości zakładanych (%) Stosunek wartości deklarowanych do zakładanych (%) Liczba projektów foresight wspartych w ramach działania (1.1.1) Liczba strategicznych projektów badawczych wspartych w ramach działania (1.1.2) Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem ,50% 27,50% ,00% 270,00% 3 Liczba projektów realizowanych przez studentów, absolwentów, doktorantów i uczestników staży podoktorskich ,00% 89,44% Produktu Liczba studentów realizujących projekty w ramach działania Liczba doktorantów realizujących międzynarodowe projekty doktoranckie we współpracy z instytucjami zagranicznymi dofinansowane w ramach działania ,00% 130,90% ,00% 78,51% 49

50 Liczba uczestników staży podoktorskich realizujących projekty w ramach działania Liczba uczonych z zagranicy zaangażowanych w projekty realizowane w Polsce dofinansowane w ramach działania Liczba doktorantów, którzy otrzymali wsparcie w ramach działania Liczba pracowników naukowych zaangażowanych w realizację projektów Liczba osób, które rozpoczęły studia doktoranckie w efekcie realizowanych projektów Liczba projektów rozwojowych dofinansowanych w ramach działania (1.3.1) Liczba wspartych projektów o dofinansowanie ochrony prawnej własności przemysłowej (1.3.2.) Liczba projektów celowych dofinansowanych w ramach działania Liczba przedsiębiorstw współpracujących z jednostkami naukowymi przy realizacji projektów celowych dofinansowanych w ramach działania ,00% 126,59% ,00% 127,77% ,00% 235,58% ,00% 137,13% ,00% 73,33% ,50% 72,50% ,78% 27,78% ,64% 37,07% ,38% 26,25 % 50

51 Liczba dokumentów strategicznych, w tym także regionalnych w zakresie rozwoju poszczególnych dziedzin nauki i gospodarki opracowanych lub aktualizowanych jako efekt projektów foresight (1.1.1) Liczba wdrożeń powstałych w wyniku realizacji strategicznych projektów badawczych wspartych w ramach działania (1.1.2) ,00% 240 % ,00% 3235 % Rezultatu Liczba publikacji (w tym lista filadelfijska i open access) Liczba stopni naukowych (doktora i doktora habilitowanego) uzyskanych w efekcie zrealizowanych projektów Liczba wdrożeń jako rezultat realizacji projektów rozwojowych dofinansowanych w ramach działania (1.3.1.) Liczba wynalazków zgłoszonych do ochrony patentowej jako efekt realizacji projektu rozwojowego dofinansowanego, w tym patenty w zakresie wysokich technologii (1.3.1) Liczba patentów uzyskanych w kraju w wyniku realizacji projektów o dofinansowanie ochrony prawnej własności przemysłowej (1.3.2.) ,00% 601,22% ,00% 93,55% ,00% 896,15 % ,00% 121,55% ,56% 120,55% 51

52 Liczba patentów uzyskanych za granicą w wyniku realizacji projektów o dofinansowanie ochrony prawnej własności przemysłowej (1.3.2.) Liczba wdrożeń jako efekt realizacji dofinansowanych projektów celowych Wzrost zatrudnienia w działalności B+R w przedsiębiorstwach realizujących projekty celowe dofinansowane Wzrost nakładów na działalność B+R w przedsiębiorstwach dofinansowanych w ramach działania Liczba wynalazków zgłoszonych do ochrony patentowej jako efekt realizacji projektu celowego wspartego w ramach działania, w tym patenty w zakresie wysokich technologii Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MNiSW ,44% 1000% ,91% 42,09% ,60% 181,60% ,10% 166,66 % ,00% 349% W przypadku działania 1.1, w odniesieniu do projektów typu foresight (poddziałanie 1.1.1), wskaźnik dotyczący ich liczby nie zostanie osiągnięty. Wynika to nie z braku zainteresowania beneficjentów tego typu formą wsparcia, lecz wiąże się z niedoszacowaniem średniej wartości takich projektów. Okazały się one bowiem bardziej kosztowne niż przewidywano. W konsekwencji w ramach całej alokacji EUR, można było sfinansować 1/3 przewidywanej wcześniej liczby przedsięwzięć. Z kolei w przypadku poddziałania można zauważyć zjawisko odwrotne. W wyniku przeprowadzonych konkursów, po ocenie formalnej i merytorycznej złożonych projektów, akceptację uzyskały przedsięwzięcia o niższym niż zakładano średnim budżecie. Pozwoliło to podpisać w ramach alokacji większą liczbę umów niż planowano. Jednakże ze względu na przekroczenie alokacji realizacja nowych projektów nie będzie już możliwa. Mimo to, przewidywany stopień osiągnięcia wskaźników rezultatów (które są kluczowe dla szacowania rzeczywistych efektów wsparcia), znacznie przekracza zakładane pierwotnie wartości. W przypadku Działania 1.2. stan realizacji wszystkich wskaźników jest więcej niż satysfakcjonujący. Wszystkie wskaźniki produktu i rezultatu zostaną przekroczone. Wyjątek 52

53 stanowi liczba projektów realizowanych przez studentów, absolwentów studiów, doktorantów i uczestników staży podoktorskich, która osiągnie około 90 % wartości docelowej, a także liczba doktorantów realizujących międzynarodowe projekty (około 79 %) i liczba osób, które rozpoczęły studia doktoranckie w wyniku realizowanych projektów. Nieosiągnięcie tych wartości tłumaczyć można czynnikami zewnętrznymi, takimi jak: ograniczona liczba miejsc na studia doktoranckie, warunki formalne i merytoryczne związane z otwarciem przewodu doktorskiego etc. Największym sukcesem okazały się projekty wspierające osoby, które rozpoczynają pracę nad doktoratem, są doktorantami lub po uzyskaniu tytułu korzystają ze staży i wsparcia na swoje projekty badawcze. W mniejszym stopniu korzystają z tego działania studenci studiów licencjackich i magisterskich oraz pracownicy naukowi ze stopniem doktora habilitowanego lub tytułem profesorskim. Biorąc pod uwagę zakładane wartości niektórych wskaźników, spodziewano się większego zaangażowania tej ostatniej grupy docelowej. Zatem nadpodaż projektów wspierających doktorów i słuchaczy studiów doktoranckich względem pewnego niedoboru projektów wspierających badania, prowadzonych przez osoby ze stopniem doktora habilitowanego i tytułem profesora pozwala stwierdzić, iż przewidywania co do struktury grupy docelowej wymagałyby pewnych korekt, zresztą dość niewielkich. W przypadku projektów finansowanych w poddziałaniu można mówić o sukcesie, z kolei ocena przewidywanych efektów wdrożenia poddziałania jest trudna. Podkreślamy, iż wartości wskaźników wynikają z aktualnego postępu rzeczowego realizowanych projektów, a większość projektów znajduje się w początkowej fazie realizacji. Realizowane aktualnie 125 projektów (stanowiące 27,7% wartości docelowej liczby 450 projektów, które mają być objęte wsparciem) zagospodarowuje 27,84% umownej alokacji na to poddziałanie. Z kolei w działaniu 1.4 już teraz osiągnięto wskaźniki produktu na poziomie około 33%, przy czym zrealizowane i realizowane projekty zagospodarowują około 46 % dostępnej alokacji na to działanie. W I połowie 2011 r. prowadzono nabór wniosków w omawianym Działaniu (konkurs ogłoszony 21 lutego 2011 r. z terminem naboru od 7 marca do 8 kwietnia), w ramach którego wnioskodawcy złożyli 567 wniosków na kwotę dofinansowania ,97 PLN. Do końca września 2011r. trwał również drugi nabór wniosków w tym działaniu. Nawet przy założeniu, iż wszystkie projekty z pierwszego wspomnianego konkursu byłyby dofinansowane, to wskaźnik realizowanych projektów byłby możliwy do osiągnięcia w 77,5%, zaś wskaźnik dotyczący liczby przedsiębiorstw współpracujących z jednostkami naukowymi przy realizacji projektów celowych dofinansowanych w ramach działania mógłby być nawet przekroczony. Jednakże nie sposób oszacować wartości, która zostanie ostatecznie osiągnięta. Wynika to z faktu, iż nie znamy liczby projektów, które w wyniku obu ostatnich konkursów przejdą pozytywnie ocenę formalną, a następnie ocenę merytoryczną i zostaną skierowane do realizacji. Niemniej jednak już dziś, na podstawie zrealizowanych i realizowanych umów można powiedzieć, iż wskaźniki rezultatu zostaną przekroczone. Jedynie wskaźnik dotyczący liczby wdrożeń jako efektu realizacji dofinansowanych projektów celowych według dotychczas realizowanych projektów osiąga wartość około 42 %. Jednak biorąc pod uwagę stopień wykorzystania alokacji na działanie 1.4 PO IG, wskaźnik ten powinien zostać osiągnięty. Stan realizacji wskaźników w Priorytecie 2. przedstawia poniższa tabela. Tabela 5. Wskaźniki produktu i rezultatu w priorytecie 2. 53

54 Rodzaj wskaźnika Produktu Rezultatu L.p Liczba wspartych ośrodków o wysokim potencjale badawczym Liczba projektów w zakresie infrastruktury sfery B+R (łącznie laboratoriów badawczych i specjalistycznych) Liczba projektów wspierających powstanie nowej wspólnej infrastruktury naukowo-badawczej Liczba jednostek naukowych tworzących wspólną infrastrukturę (skonsolidowane ośrodki badawcze) Liczba zrealizowanych projektów z obszaru infrastruktury IT Liczba utworzonych baz danych dofinansowanych w ramach działania Liczba utworzonych aplikacji oraz udostępnionych usług teleinformatycznych dofinansowanych w ramach działania Liczba projektów badawczych realizowanych przy wykorzystaniu wspartej infrastruktury sfery B+R Liczba przedsiębiorstw korzystających z usług badawczych wspartych laboratoriów badawczych Wartość w roku bazowym Realizacja Wartość deklarowana w podpisanych umowach o dofinansowanie Zakładana wartość w roku docelowym 2013 (2015) Stosunek realizacji do wartości zakładanych (%) Stosunek wartości deklarowanych do zakładanych (%) Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem ,00% 203,33% ,00% 156,67% ,00% 75,00% ,00% 122,50% ,00% 300,00% ,33% 753,33% ,00% 1076% ,00% 462,14% ,00% 1730,00% 54

55 Liczba projektów badawczych prowadzonych w ramach współpracy międzynarodowej realizowanych przy wykorzystaniu wspartej infrastruktury sfery B+R Liczba jednostek naukowych korzystających ze wspartej infrastruktury badawczej Liczba projektów badawczych realizowanych przy wykorzystaniu wspartej infrastruktury sfery B+R, w tym międzynarodowych Liczba jednostek naukowych korzystających z infrastruktury informatycznej nauki dofinansowanej w ramach działania Liczba jednostek naukowych korzystających z baz danych dofinansowanych w ramach działania Liczba jednostek naukowych korzystających z zawansowanych aplikacji i usług teleinformatycznych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MNiSW ,00% 348,00% ,00% 864% ,00% 657,00% ,50% 1201,25% ,00% 2002,66% ,75% 7807,50% Jak wynika ze sprawozdania okresowego za I półrocze 2011 r. z realizacji 1. i 2. osi priorytetowej w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka: do końca okresu sprawozdawczego w ramach 2. osi priorytetowej zawarto ogółem 122 umowy, które zagospodarowują 100,20% alokacji środków na priorytet. Tym samym można powiedzieć, iż alokacja w Priorytecie 2. została przekroczona i nie przewiduje się już wzrostu liczby projektów. Analiza wartości docelowych wskaźników względem zakładanych wskazuje wyraźnie, iż działania w Priorytecie 2. okazują się pełnym sukcesem z pewnymi, niewielkimi zresztą, wyjątkami. Warto zwrócić tutaj przede wszystkim uwagę na liczbę ośrodków objętych działaniem 2.1, która przekracza dwukrotnie wartość zakładaną oraz wielką popularność projektów z sektora IT wdrażanych w ramach działania 2.3, które przekraczają trzykrotnie wartości zakładane na początku wdrażania PO IG. 55

56 Wskaźniki działania 2.2 wskazują, iż powstało mniej sieci instytutów naukowo-badawczych niż zakładano, ale te, które w wyniku wsparcia udało się utworzyć obejmują większą liczbę instytucji niż przewidziano. Oznacza to, iż sieciowanie w sektorze B+R ma charakter intensywny, a nie ekstensywny. Niemniej jednak trzeba stwierdzić, iż wszystkie wskaźniki rezultatów działań w Priorytecie 2. zostały przekroczone czasami nawet kilkunastokrotnie Świadczy to o pełnym osiągnięciu efektów projektów (w ujęciu ilościowym). Podsumowując, zarówno Priorytet 1, jak Priorytet 2 pod względem osiąganych wartości wskaźników, w wymiarze ilościowym efektów interwencji publicznej, okazał się sukcesem. Istnieją pewne zastrzeżenia co do sposobu ustalania pierwotnej wartości wskaźników produktów w Działaniu 1.1., jednak nie ma to wpływu na rzeczywiste efekty projektów, zrealizowanych i realizowanych w obu priorytetach. Znacznie przekraczają one początkowe założenia. W przypadku, gdyby część przedsięwzięć nie została zrealizowana, fakt ten nie zagrozi osiągnięciu wartości docelowych wskaźników produktów i rezultatów na poziomie działań obu priorytetów Przestrzenne ujęcie realizowanych projektów Analiza regionalnego zróżnicowania wykorzystania środków 1. i 2. Priorytetu PO IG wymaga w pierwszej kolejności przedstawienia szerszego kontekstu w zakresie pozyskiwania środków na projekty naukowe w Polsce w latach Wsparciem w ramach funduszy europejskich objęte są wszystkie regiony, jednak w pewien sposób większe możliwości posiada tutaj pięć województw włączonych w Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej. Mimo to, w dużej mierze o absorpcji środków decyduje potencjał danego regionu, rozumiany jako obecność na jego terenie jednostek naukowych, szkół wyższych czy nowoczesnych przedsiębiorstw. Podmioty te koncentrują się w dużych miastach czyli przede wszystkim w stolicach województw, co będzie widoczne we wszystkich prezentowanych zestawieniach Rozmieszczenie przestrzenne projektów realizowanych w ramach innych programów operacyjnych. W ramach badania projektów o podobnym charakterze do projektów realizowanych w ramach 1. i 2. Priorytetu PO IG przeanalizowano wszystkie działania beneficjentów współfinansowane w ramach innych programów operacyjnych z perspektywy , tj. EWT, Priorytetu XIII PO IiŚ i Priorytetu IV POKL. Pod uwagę wzięto także Regionalne Programy Operacyjne oraz PO RPW ujęte w dwojaki sposób: (1) wszystkie projekty realizowane przez jednostki sektora nauki oraz (2) dla wszystkich kategorii beneficjentów i następujących tematów priorytetów wsparcia (według bazy danych MRR): 02 Infrastruktura B+RT oraz specjalistyczne ośrodki kompetencji technologicznych, 04 Wsparcie na rzecz rozwoju B+RT, w szczególności w MŚP, 05 Usługi w zakresie zaawansowanego wsparcia dla przedsiębiorstw i grup przedsiębiorstw, 75 Infrastruktura systemu oświaty. Analiza wszystkich projektów realizowanych przez sektor B+R pokazuje, że w uczelniach i jednostkach naukowych najwyższy liczebny udział procentowy mają projekty finansowane z RPO. Pod względem wartości także stanowią one większość, jednak tylko w mniejszych 51 Przedstawione analizy opierają się na danych o beneficjantach perspektywy zamieszczonych w bazie dostępnej na stronie PO IG, uwzględniające dane na 3 lipca 2011r. 56

57 ośrodkach. Uczelnie i instytuty w największych miastach pozyskały także wiele środków w ramach PO IiŚ, przy małej liczbie projektów. W największych miastach akademickich Polski Wschodniej około 25-40% projektów finansowano z PO RPW, zaś wartość tych działań wynosiła od ok. 50 do ok. 75% wartości wszystkich realizowanych tam projektów (poza PO IG). W mniejszych miastach (Biała Podlaska, Chełm, Łomża, Szczytno) środki PO RPW stanowiły większość lub całość pozyskanych środków. Wyraźnie odznaczają się więc regiony Ściany Wschodniej, w szczególności Lubelszczyzna i Podkarpacie. Wkład PO RPW w rozbudowę infrastruktury nauki w tych pięciu regionach jest więc bardzo istotny. Tylko w Warszawie znaczące są środki z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Rycina 5. Liczba projektów realizowanych przez sektor B+R w ramach innych programów operacyjnych perspektywy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR. Rycina 6. Wartość projektów realizowanych przez sektor B+R w ramach innych programów operacyjnych perspektywy w PLN. 57

58 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR. Rycina 7. Wartość per capita projektów realizowanych przez sektor B+R w ramach innych programów operacyjnych perspektywy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR. 58

59 Wartość projektów finansowanych poza PO IG na 1 mieszkańca jest najwyższa we wszystkich miastach wojewódzkich Polski Wschodniej (w dużej mierze dzięki wsparciu w ramach PO RPW) oraz w powiatach szczycieńskim (projekt Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie), zielonogórskim (Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie) oraz puławskim (Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy i Instytut Nawozów Sztucznych oraz ryckim (Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych w Dęblinie). W odniesieniu do projektów realizowanych w ramach poprzedniej perspektywy finansowej, a w szczególności projektów realizowanych w ramach działania 1.4 SPO WKP oraz działań 2.5 i 2.6 ZPORR można zauważyć, że dominują wśród nich projekty realizowane w dużych ośrodkach miejskich (pod względem liczby realizowanych projektów), natomiast w mniejszym stopniu dotyczy to wartości tych projektów, co wynika z wysokiego potencjału ośrodków oraz ogólnej alokacji na działania w poszczególnych regionach (dominuje województwo mazowieckie). 59

60 Rycina 8. Projekty realizowane przez instytucje sektora nauki w ramach wybranych programów perspektywy (SPO WKP 1.4, ZPORR 2.5 i 2.6). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR Rozmieszczenie przestrzenne projektów realizowanych w ramach PO IG. Największą część środków 1. i 2. Priorytetu PO IG pozyskały uczelnie wyższe oraz jednostki naukowe. We Wrocławiu wysoki udział przedsiębiorstw wynika z zaangażowania Wrocławskiego Centrum Badań EIT+, które jest spółką integrującą potencjał naukowobadawczy dolnośląskiego środowiska akademickiego. Zauważalny jedynie w Warszawie udział fundacji jest zasługą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, która wdraża działanie 1.2 PO IG z realizacją sześciu projektów wspierających pracowników nauki. Poza ośrodkami akademickimi projekty o istotnej wartości realizowały instytuty badawcze, m.in. Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach oraz Instytut Nawozów Sztucznych i Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach oraz przedsiębiorstwa (np. Mabion SA w Kutnie oraz KGHM Polska Miedź SA w Lubinie). Pierwszą pozycję pod względem liczby projektów naukowych ogółem 52 zajmuje Warszawa, zaraz za nią plasują się Kraków, Poznań i Wrocław. Co więcej, w Warszawie ze środków UE w dużym stopniu korzystają jednostki naukowe oraz przedsiębiorstwa. Podobną strukturę beneficjentów można zaobserwować tylko w Poznaniu. W innych miastach dominują środki 52 Uwzględniając 1. i 2. Priorytet PO IG oraz pozostałe programy, w których beneficjentami były jednostki sektora nauki (PO IiŚ, PO KL, RPO). 60

61 pozyskiwane przez szkoły wyższe. Wyjaśnienia tej sytuacji należy szukać w dużej koncentracji w stolicy instytutów naukowych oraz innowacyjnych przedsiębiorstw. Rycina 9. Liczba projektów naukowych ogółem według typu beneficjenta. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR. Biorąc pod uwagę wartość projektów naukowych, sytuacja ulega niewielkiej zmianie, jednak bardziej widoczna jest rola innych miast. Nadal wyraźnie zaznacza się dominacja Warszawy, natomiast duże znaczenie odgrywają Wrocław, Kraków i Poznań, konurbacja Śląska, Trójmiasto. Zaobserwować można jednak wysoką wartość środków zaabsorbowanych przez szkoły wyższe z obszaru Polski Wschodniej. Uwidacznia się więc wpływ dodatkowego finansowania z PO RPW. Co ciekawe, tylko we Wrocławiu wartość środków pozyskanych przez przedsiębiorstwa jest wyższa od tych przypadających uczelniom. Można tu jednak wskazać na rolę przedsiębiorstwa Wrocławskie Centrum Badań EIT+ Sp. z o.o., które realizuje największy pod względem wartości (na ponad 609 mln zł) projekt z 1. i 2. osi PO IG. 61

62 Rycina 10. Wartość projektów naukowych ogółem według typu beneficjenta. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR. Na rycinach 11 i 12 pokazano liczbę i wartość projektów B+R realizowanych przez wszystkie kategorie beneficjentów w ramach perspektywy finansowej Uwzględniono wszystkie projekty realizowane w ramach priorytetu 1. i 2. PO IG, XIII PO IiŚ, IV PO KL oraz projekty badawczo-rozwojowe EWT, PO RPW i RPO (dla RPO były to wszystkie projekty w następujących tematach priorytetów wsparcia według bazy danych MRR: 02 Infrastruktura B+RT oraz specjalistyczne ośrodki kompetencji technologicznych, 04 Wsparcie na rzecz rozwoju B+RT, w szczególności w MŚP, 05 Usługi w zakresie zaawansowanego wsparcia dla przedsiębiorstw i grup przedsiębiorstw, 75 Infrastruktura systemu oświaty). 62

63 Rycina 11.Liczba i struktura projektów B+R realizowanych w ramach perspektywy finansowej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR. Rycina 12. Wartość i struktura projektów B+R realizowanych w ramach perspektywy finansowej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR. 63

64 Udział środków PO IG w finansowaniu projektów B+R był znaczący w największych polskich miastach, gdzie wahał się od ok. 50 do 85%. W Polsce Wschodniej, dominującą rolę (50-100%) odgrywał PO RPW. W mniejszych ośrodkach poza Polską Wschodnią (np. Opole, Bydgoszcz, Gorzów Wielkopolski) odnotowano wysoki udział programów regionalnych. Na podstawie sporządzonego w ramach badania rankingu jednostek naukowych można wyróżnić instytucje, które realizują najwięcej projektów w ramach 1. i 2. osi PO IG. To głównie ich aktywność wpływa na pozycję danego miasta czy regionu. Najwięcej projektów bo aż 36, realizuje Akademia Górniczo- Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie. W poszczególnych działaniach liderami są: Poddziałanie Główny Instytut Górnictwa (3); Poddziałanie Politechnika Warszawska (5); Poddziałanie Akademia Górniczo - Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie (11); Poddziałanie Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda PAN (13); Działanie Uniwersytet Jagielloński (4); Działanie Wrocławskie Centrum Badań EIT+ Sp. z o.o. (1); Działanie Instytut Chemii Bioorganicznej PAN (2). Rycina 13. Liczba projektów według działań w 1. i 2. osi priorytetowej. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR. Liderem w zakresie wartości projektów jest Warszawa, z największym udziałem przedsięwzięć z działania 2.1. Dużą część środków wykorzystują też Kraków, Wrocław, 64

65 Poznań, konurbacja Śląska, Łódź i Trójmiasto. Z miast Ściany Wschodniej zaznacza się tylko rola Lublina i Rzeszowa. Należy podkreślić, że większa część funduszy została przeznaczona na 2. oś priorytetową. W dużym stopniu na pozycję wymienionych miast wpływa realizacja projektów indywidualnych - przykładowo w Warszawie w ramach 2. osi realizowane są dwa projekty na sumę 773,48 mln zł, a we Wrocławiu jeden projekt (Dolnośląskie Centrum Materiałów i Biomateriałów Wrocławskie Centrum Badań EIT +) pochłania 609,51 mln zł. Największe dofinansowanie w poszczególnych działaniach/poddziałaniach uzyskały: Poddziałanie Główny Instytut Górnictwa ( ,00 zł); Poddziałanie Wrocławskie Centrum Badań EIT+ Sp. z o.o. ( ,00 zł); Poddziałanie Akademia Górniczo - Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie ( ,03 zł); Poddziałanie Instytut Optyki Stosowanej ( ,00 zł); Działanie Politechnika Warszawska ( ,84 zł); Działanie 2.2. Wrocławskie Centrum Badań EIT+ Sp. z o.o. ( ,00 zł); Działanie Instytut Chemii Bioorganicznej PAN ( ,36 zł). Rycina 14. Wartość projektów PO IG według działań w 1. i 2. osi priorytetowej. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR. W ujęciu względnym, po przeliczeniu wielkości pozyskanych środków per capita, najwyższym wykorzystaniem środków PO IG cechują się miasta akademickie, siedziby aktywnych instytucji badawczych oraz przedsiębiorstw. Wyraźnie zauważyć można aktywność spółek branży farmaceutycznej: w powiecie nowodworskim Adamed Sp. z o.o., Celon Pharma Sp. z o.o. i Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne LEK-AM Sp. z o.o., Polpharma SA w Starogardzie Gdańskim, Mabion S.A. w Kutnie. 65

66 Rycina 15. Wartość per capita projektów realizowanych w ramach priorytetu 1. i 2. PO IG. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MRR. W 1 osi priorytetowej najwięcej umów zostało podpisanych w województwie mazowieckim, a prawie połowa mniej w Małopolsce i Wielkopolsce. W zakresie absorpcji środków województwo mazowieckie od reszty regionów dzieli wręcz przepaść. Na ten region przypada aż 45,21 % ogółu dofinansowania. Obecność instytutów naukowych, szkół wyższych oraz innowacyjnych przedsiębiorstw buduje przewagę regionu (przede wszystkim za sprawą Warszawy). Najmniej aktywnymi województwami są: świętokrzyskie, opolskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, podlaskie. Wykres 1. Zaabsorbowane środki w podziale regionalnym w 1 osi priorytetowej [mln PLN]. Źródło: Sprawozdanie okresowe za I półrocze 2011 r. z realizacji 1. i 2. osi priorytetowej w ramach PO IG. 66

67 W 1 osi priorytetowej osobno można rozważyć działanie 1.4. Aż 38,46% ogółu dofinansowania w działaniu 1.4. trafia do beneficjentów z Mazowsza. Wykorzystanie środków przez inne regiony jest znacząco niższe - powyżej 50 mln zł pozyskały tylko województwa: pomorskie, dolnośląskie, małopolskie. Wykres 2. Zaabsorbowane środki w podziale regionalnym w działaniu 1.4 [mln PLN]. Źródło: Sprawozdanie okresowe za I półrocze 2011 r. z realizacji 1. i 2. osi priorytetowej w ramach PO IG. W 2 osi priorytetowej na czele zestawienia także stoi województwo mazowieckie. Powyżej 500 mln zł zaabsorbowała tylko Małopolska, Dolny Śląsk oraz Wielkopolska. Dominuje Mazowsze, dwa województwa nie uzyskały żadnego wsparcia, a dziesięć regionów pozyskało tylko nieznaczne fundusze. Wykres 3. Zaabsorbowane środki w układzie regionalnym w 2 osi priorytetowej [tys. PLN]. Źródło: Sprawozdanie okresowe za I półrocze 2011 r. z realizacji 1. i 2. osi priorytetowej w ramach PO IG. 67

68 Udział jednostek w międzynarodowych projektach badawczych Aktywność instytucji uczestniczących w 7. Programie Ramowym w zakresie badań i rozwoju technologicznego jest zbliżona do absorpcji pozostałych analizowanych środków. Najwyższa liczba zespołów uczestniczących w 7 PR pochodzi z Warszawy, Krakowa, Poznania, Wrocławia i Gdańska oraz Łodzi i konurbacji górnośląskiej. Poza większymi ośrodkami akademickimi widać także pewną aktywność firm sektora prywatnego (najmniejsza w Polsce Wschodniej) oraz instytucji naukowych. Udział podmiotów w projektach realizowanych w ramach 7 Programu Ramowego Badań UE przedstawia poniższa rycina. Rycina 16. Projekty realizowane w ramach 7 Programu Ramowego Badań UE. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KPK. Warto także odnieść się do innych międzynarodowych programów, w których polskie jednostki mogą lub mogły uczestniczyć. Dotyczy to w szczególności środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, jak również Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy. Analiza wykorzystania Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego wskazuje, że najwięcej projektów zrealizowano w Warszawie (17) i Krakowie (13), po 3 w Gdańsku i Łodzi oraz po 1 w pozostałych miastach. Mimo podobnej liczby projektów w dwóch wiodących miastach dostrzec można dużą dysproporcję w ich łącznej wartości (122 mln PLN 24 mln PLN). W ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy projekty były realizowane w Warszawie przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny, 68

69 Instytut Żywności i Żywienia i Ośrodek Przetwarzania Informacji oraz przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa PIB w Puławach. Rycina 17. Liczba projektów realizowanych przez sektor B+R w ramach innych programów zagranicznych. Źródło: opracowanie własne. Rycina 18. Wartość projektów realizowanych przez sektor B+R w ramach innych programów zagranicznych. Źródło: opracowanie własne. Podsumowując, należy przedstawić Warszawę jako niekwestionowanego lidera w wykorzystaniu środków z 1. i 2. osi PO IG. Wpływ na to ma obecność na tym terenie silnych 69