Homofobia i jej konsekwencje dla dzieci i młodzieży. dr Jowita Wycisk, Instytut Psychologii

Transkrypt

1 Homofobia i jej konsekwencje dla dzieci i młodzieży dr Jowita Wycisk, Instytut Psychologii

2 HOMOFOBIA UPRZEDZENIA SEKSUALNE HETEROSEKSIZM HETERONORMATYWNOŚĆ Bojarska, 2016; Herek, 2004, 2007; Weinberg, 1972

3 Co to jest homofobia? Poziom indywidualny Negatywna postawa wobec osób homoseksualnych, obejmująca: przekonania: homoseksualność jako nieprawidłowy wariant seksualności, domniemany niższy poziom przystosowania i zdrowia psychicznego oraz rozwoju moralnego osób homoseksualnych; emocje: niechęci, gniewu, pogardy, wrogości wobec osób homoseksualnych; zachowania: wyrażanie negatywnych odczuć i przekonań na temat osób homoseksualnych / biseksualnych, odrzucenie, gorsze traktowanie (dyskryminacja), spektrum zachowań agresywnych od wykluczenia i społecznej izolacji, przez plotki, żarty, drwiny, natrętne pytania, złośliwe komentarze, po akty jawnej agresji słownej i fizycznej, chroniczne nękanie (bullying). Bojarska, 2016

4 Co to jest homofobia? Poziom społeczny / instytucjonalny Społecznie podzielana wiedza odnosząca się do negatywnej oceny i niższego statusu nieheteroseksualnych zachowań, tożsamości, relacji czy zbiorowości (inaczej: heteroseksizm). Praktyki instytucjonalne (religijne, prawne, medyczne, edukacyjne), działające na niekorzyść osób homoseksualnych poprzez: propagowanie domniemania o powszechnej heteroseksualności, co czyni gejów, lesbijki i osoby biseksualne niewidocznymi w większości sytuacji społecznych; problematyzowanie nieheteroseksualności, jeśli już zostanie ujawniona (traktowanie jej jako nienaturalnej, gorszej, moralnie nagannej). Herek, 2004, 2007

5 Kogo dotyka homofobia? Osoby jawnie wyrażające swoją homoseksualną orientację, lub wyrażające niepewność co do swojej orientacji seksualnej (dyskryminacja bezpośrednia); Osoby, którym orientacja homoseksualna została przypisana, np. na podstawie ich zachowania bądź wyglądu niezgodnego z kulturowymi wzorcami męskości / kobiecości (dyskryminacja przez asumpcję); Osoby blisko związane z osobami homoseksualnymi, np. rodzice, rodzeństwo lub dzieci osób homoseksualnych (dyskryminacja przez asocjację).

6 Jakie są rozmiary przemocy wobec mniejszości seksualnych w Polsce? Doświadczenie przestępstwa 2 x większe wśród osób LGBT+ (13,5%) niż w ogólnej populacji (6%), tylko 5,2% osób LGBT+ zgłasza przestępstwa motywowane nienawiścią na policję Przemoc w polskich badaniach: 2011r.: 12% z respondentów LGB - przemoc fizyczna; 44% respondentów LGB - przemoc psychiczna 2016r.: 29,3% z 1405 respondentów LGBT+ - przemoc fizyczna i/lub psychiczna Sprawcy najczęściej: znajomi/e ze szkoły lub uczelni (36,4%); osoby nieznane (25,2%); nastolatek/ka lub grupa nastolatków (23,8%) Miejsca najczęściej: miejsca publiczne (ulica, parking itp.; 33,5%); szkoły, uczelnie (26%); własny dom (9%), środek komunikacji (5,1%) Mowa nienawiści (pogardy): w latach wzrost obecności w mediach i Internecie nawet o 7% 42% młodzieży w wieku lat przyznaje, że stosuje (2 x więcej mężczyzn) Abramowicz, 2012; Górska i in., 2016; Winiewski i in,, 2017

7 Jak młodzież LGBT+ czuje się w szkole? Badanie z 2012 r. 585 respondentów LGBT+ w wieku lat: 76% osób: w szkole dochodzi do homofobicznych wyzwisk i wyśmiewania 58,7% osób: w ciągu ostatnich 3 lat akty te miały miejsce 11 i więcej razy 26% osób: w szkole ma miejsce homofobiczna przemoc fizyczna (kopanie, szarpanie, plucie) 19,7% osób: w ciągu ostatnich 3 lat akty te miały miejsce 11 i więcej razy 18,7% osób ujawniło swoją orientację przed innymi uczniami 12,6% osób ujawniło swoją orientację przed uczniami i nauczycielami Świerszcz, Cieślik, Niedzielska, 2013

8 Czy mniejszość seksualna to mniejszość taka jak inne? Brak zewnętrznych wskaźników identyfikacji - łatwa do ukrycia i przypisania; Obszar eksploracji w przebiegu rozwoju tożsamości, formułowania pytań i dookreśleń w kwestii intymnej (więzi, życie osobiste); Częste: brak wsparcia rodziny, naciski, obarczanie winą ze strony najbliższych; Częste wewnętrzne dylematy moralne i konflikty, niekiedy związane z próbą dokonania zmiany w obszarze tożsamości seksualnej w kierunku zgodnym z oczekiwaniami społecznymi. Lukes, Lang, 1990

9 Co to jest stres mniejszościowy? Specyficzne, unikatowe, uwarunkowane społecznie i chroniczne obciążenia psychologiczne doświadczane przez osoby przynależące do mniejszości, związane z ryzykiem negatywnych konsekwencji w obszarze zdrowia fizycznego i psychicznego, zwłaszcza w przypadku braku czynników chroniących. Iniewicz, 2015, Meyer, 2014

10 Jakie są źródła stresu mniejszościowego związanego z homofobią? antycypacja zdarzeń o charakterze przemocy akty przemocy, nękania, upokarzania, wykluczania i dyskryminacji, mikroagresja ukrywanie własnej orientacji seksualnej przed otoczeniem zinternalizowana homofobia - negatywna postawa wobec osób LGB i wobec samego siebie Iniewicz, 2015, Meyer, 2014

11 Do jakich konsekwencji prowadzi stres mniejszościowy? Na poziomie doświadczenia: nadmierna czujność i podejrzliwość; chroniczny lęk przed ujawnieniem; poczucie osamotnienia, poczucie winy, wstyd nadmierna samokontrola w celu utrzymania tajemnicy; izolacja i wycofanie z więzi społecznych; autodeprecjacja, obniżenie poczucia własnej wartości; Na poziomie symptomatologii - ryzyko wystąpienia: zaburzeń lękowych zaburzeń depresyjnych (z próbami samobójczymi włącznie) zaburzeń psychosomatycznych uzależnienia od alkoholu, narkotyków problemów somatycznych trudności w tworzeniu i utrzymaniu relacji z innymi ludźmi, w tym relacji intymnych Iniewicz, 2015; Meyer, 2014

12 Samobójstwo Dominika z Bieżunia Fragment oświadczenia Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej oraz Kampanii Przeciw Homofobii w sprawie tragicznej śmierci Dominika z Bieżunia w lipcu 2015 r.: Jego śmierć była wynikiem prześladowań, psychicznej oraz fizycznej przemocy oraz braku reakcji na nie ze strony otoczenia, w tym przede wszystkim szkoły. Mama Dominika wprost nazywa cechy, z powodu których Dominik był dręczony i poniżany - to ubiór, wyróżniająca się dbałość w fryzurę i wygląd. Obelgą, która doprowadziła Dominika do samobójczej śmierci było, m. in. słowo pedzio - homofobiczne, pogardliwe i nienawistne określenie, powszechnie używane w Polsce jako inwektywa w stosunku do chłopców, hetero- lub homoseksualnych, którzy w jakikolwiek sposób odstają od tradycyjnej, większościowej normy tego, co prawdziwie męskie i normalne.

13 Co chroni przed negatywnymi skutkami stresu mniejszościowego? Jestem szanowany / szanowana (wsparcie ze strony znaczących dorosłych) Jestem kochany / kochana (wsparcie ze strony rodziny, bliskich) Jestem lubiany / lubiana, akceptowany / akceptowana (wsparcie ze strony rówieśników) Jestem częścią społeczności; Nie jestem sam / sama (wsparcie ze strony innych osób nieheteronormatywnych) Meyer, 2014

14 przynależność szacunek bliskość akceptacja

15 Źródła bibliograficzne Abramowicz, M. (2012). Sytuacja społeczna osób LGB. Analiza danych z badania ankietowego. W: M. Makuchowska, M. Pawlęga (red.). Sytuacja społeczna osób LGBT. Raport za lata 2010 i Warszawa: KPH. Górska, P., Budziszewska, M., Knut, P., Łada, P. (2016). Raport o Polsce. Homofobiczne i transffobiczne przestępstwa z nienawiści a wymiar sprawiedliwości. Warszawa: KPH. Herek, G. M. (2004). Beyond Homophobia : Thinking About Sexual Prejudice and Stigma in the Twenty-First Century, Sexuality Research & Social Policy, 1, 2, Herek, G.M. (2007). Confronting Sexual Stigma and Prejudice: Theory and Practice. Journal of Social Issues, 63, 4, Iniewicz, G. (2015). Stres mniejszościowy u osób biseksualnych i homoseksualnych. Kraków: WUJ. Lukes, C. A., Lang, H. (1990). Biculturality and homosexuality. Social Work, 35(2), Meyer, I. H. (2014). Minority stress and positive psychology: Convergences and divergences to understanding LGBT health. Psychology of Sexual Orientation and Gender Diversity, 1(4), Świerszcz, J., Cieślik, H., Niedzielska, E., (2012). Postawy i potrzeby młodzieży wobec tematyki homofobii i homoseksualności. Analiza danych z badania ankietowego. W: J. Świerszcz (red.). Lekcja równości. Warszawa: KPH. Winiewski, M., Hansen, K., Bilewicz, M., Soral, W., Świderska, A., Bulska, D. (2017). Mowa nienawiści, mowa pogardy. Raport z badania przemocy werbalnej wobec grup mniejszościowych. Fundacja im. Stefana Batorego:

16 Źródła stresu mniejszościowego związanego z homofobią u dzieci i młodzieży Źródła zewnętrzne - zobiektywizowane: akty przemocy, nękania, upokarzania, wykluczania i dyskryminacji (często bezkarne z uwagi na powszechność legitymizujących je uprzedzeń); Źródła wewnętrzne - subiektywne: antycypacja zdarzeń o charakterze opisanej wyżej przemocy prowadząca do nadmiernej czujności i podejrzliwości; ukrywanie własnej orientacji seksualnej przed otoczeniem, co skutkuje chronicznym lękiem przed ujawnieniem i ciągłym kontrolowaniem własnego zachowania w celu utrzymania tajemnicy; zinternalizowana homofobia, czyli negatywna postawa podmiotu wobec osób LGB będąca efektem uwewnętrznienia postaw społecznych, która wraz z identyfikacją impulsów homoseksualnych we własnym doświadczeniu zaczyna być odnoszona do siebie; prowadzi do autodeprecjacji i lęku będącego efektem konfliktu w obrębie tożsamości.