Rośliny inwazyjne w kolekcjach ogrodów botanicznych i arboretów w Polsce

Transkrypt

1 trojeść amerykańska Rośliny inwazyjne w kolekcjach ogrodów botanicznych i arboretów w Polsce fot. Wikimedia Commons, Stefan.lefnaer Ewa Pisarczyk, Karolina Mazurska Departament Zarządzania Zasobami Przyrody GDOŚ Warszawa, 29 maja 2014 r.

2 bożodrzew gruczołowaty Zakres prezentacji: 1) Prawo krajowe fot. Wikimedia Commons, H. Zell - ustawa o ochronie przyrody - rozporządzenie dotyczące inwazyjnych gatunków obcych 2) Rozporządzenie UE 3) Kodeks dobrych praktyk w ogrodnictwie

3 Przepisy krajowe Art. 5 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r., poz. 627, z późn. zm.) Gatunek obcy - gatunek występujący poza swoim naturalnym zasięgiem w postaci osobników lub zdolnych do przeżycia: gamet, zarodników, nasion, jaj lub części osobników, dzięki którym mogą one rozmnażać się (art. 5 pkt 1c) Art. 120 Zabrania się wprowadzania do środowiska przyrodniczego oraz przemieszczania w tym środowisku roślin, zwierząt lub grzybów [wszystkich] gatunków obcych (art. 120 ust. 1)

4 Zakazu wprowadzania i przemieszczania w środowisku przyrodniczym nie stosuje się do roślin gatunków obcych (art. 120 ust. 4): 1) przy zakładaniu i utrzymywaniu terenów zieleni oraz zakładaniu i utrzymywaniu zadrzewień poza lasami i obszarami objętymi formami przyrody; = w ogrodach botanicznych 2) wykorzystywanych w ramach racjonalnej gospodarki leśnej i rolnej ochrony Odstępstwo to nie dotyczy gatunków wymienionych w rozporządzeniu = nie można wprowadzać tych gatunków do środowiska i nie ma możliwości uzyskania zezwolenia na tą czynność Przepisów art. 120 nie stosuje się do gatunków ryb, na których wprowadzanie jest wymagane zezwolenie ministra właściwego do spraw rybołówstwa, wydawane na podstawie art. 3 ust. 1 ustawy o rybactwie śródlądowym albo art. 29 ust. 1 ustawy o rybołówstwie.

5 Tereny zieleni tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzyszącą ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym (art. 5 pkt 21 ustawy o ochronie przyrody) Zadrzewienia drzewa i krzewy w granicach pasa drogowego, pojedyncze drzewa lub krzewy albo ich skupiska niebędące lasem w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435, z późn. zm.), wraz z terenem, na którym występują, i pozostałymi składnikami szaty roślinnej tego terenu, spełniające cele ochronne, produkcyjne lub społecznokulturowe (art. 5 pkt 27 ustawy o ochronie przyrody)

6 Przepisy krajowe c.d. Zezwolenia GDOŚ wymaga: - wwożenie z zagranicy oraz pozostałe czynności, tulejnik amerykański Zezwolenia RDOŚ wymaga: - przetrzymywanie, - hodowla, - rozmnażanie, - oferowanie do sprzedaży i zbywanie roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić rodzimym gatunkom lub siedliskom przyrodniczym = wymienionych w rozporządzeniu Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska może odmówić wydania zezwolenia, jeżeli wnioskowana czynność stwarza zagrożenie dla rodzimych gatunków lub siedlisk przyrodniczych fot. Wikimedia Commons, Paweł Turtoń

7 Przepisy krajowe c.d. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz. U. Nr 210, poz. 1260) - weszło w życie w dniu 5 kwietnia 2012 r. Lista uwzględnia: gatunki, które są hodowane lub uprawiane w Polsce w chwili obecnej lub istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo hodowli lub uprawy w przyszłości, co może generować niebezpieczeństwo celowego bądź przypadkowego uwolnienia okazów do środowiska przyrodniczego gatunki, w stosunku do których wprowadzenie ograniczeń może przyczynić się do zahamowania rozprzestrzeniania na terenie kraju lub z krajów sąsiednich Na liście figuruje: 16 gatunków roślin 36 gatunków zwierząt

8 ROŚLINY POLYPODIOPSIDA 1 azolla drobna (azolla karolińska) (1) Azolla filiculoides 2 moczarka delikatna Elodea nuttallii 3 xx Spartina anglica 4 barszcz Mantegazziego (barszcz kaukaski) (1) Heracleum mantegazzianum 5 barszcz Sosnowskiego (1) Heracleum sosnowskyi 6 bożodrzew gruczołowaty (ajlant gruczołkowaty) (1) Ailanthus altissima 7 grubosz Helmsa Crassula helmsii 8 kolcolist zachodni (1) Ulex europaeus 9 kolczurka klapowana (1) Echinocystis lobata 10 niecierpek gruczołowaty (1) Impatiens glandulifera 11 niecierpek pomarańczowy (1) Impatiens capensis 12 rdestowiec czeski (rdestowiec pośredni) (1) Reynoutria x bohemica 13 rdestowiec japoński (rdestowiec ostrokończysty) (1) Reynoutria japonica 14 rdestowiec sachaliński (1) Reynoutria sachalinensis 15 trojeść amerykańska (1) Asclepias syriaca 16 tulejnik amerykański Lysichiton americanus 1) Nie dotyczy dalszego przetrzymywania, bez zmiany lokalizacji, okazów przetrzymywanych w dniu wejścia w życie rozporządzenia na niebiesko zaznaczono gatunki, dla których zawsze trzeba mieć zezwolenie, aby je przetrzymywać

9 Rozporządzenie PE i Rady UE ws. zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się inwazyjnych gatunków obcych i zarządzania nimi Planowane wejście w życie 1 stycznia 2015 r. niecierpek gruczołowaty żółw ozdobny (ż. czerwonolicy) fot. Wikimedia Commons, Poco a poco fot. Wikimedia Commons, Lestat

10 Zasady przewodnie Ustalenie priorytetów w UE istnieje ponad gatunków obcych, z czego % powoduje szkody (co oznacza inwazyjnych gatunków obcych). Stale przybywają nowe IAS. Będzie stosowana zasada pierwszeństwa i proporcjonalności. Zwrot w kierunku zapobiegania zapobieganie uznano w skali międzynarodowej za najskuteczniejszy sposób uniknięcia problemu inwazyjnych gatunków obcych. Środkom skoncentrowanym na zapobieganiu musi towarzyszyć skuteczny system wczesnego ostrzegania, aby można było podjąć natychmiastowe działania wobec gatunków, którym udaje się uniknąć środków zapobiegawczych

11 Zasady przewodnie cd. Bazowanie na istniejących systemach wartościowe prace toczą się już w Unii zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym. Niniejszy wniosek wyraża zamiar zwiększenia skuteczności systemu i pełnego wykorzystania tego, co już istnieje np. monitoringu, kontroli celnych. Podejście stopniowe i etapowe państwa członkowskie potrzebują pewności prawnej i gwarancji, jeśli chodzi o skalę i koszty działań, jakie mają podjąć. szop pracz fot. Wikimedia Commons, Melankholic

12 Lista inwazyjnych gatunków obcych o znaczeniu dla UE: akt wykonawczy do rozporządzenia IAS UE zawierający listę gatunków, Komisja Europejska przygotuje w okresie do 12 miesięcy od wejścia w życie rozporządzenia IAS UE brak limitu gatunków na liście kompleksowy przegląd listy (przez KE) - co 6 lat oraz aktualizacja polegająca na dodaniu lub usunięciu nowych gatunków - na bieżąco państwo członkowskie może składać do KE wnioski dotyczące dodania inwazyjnych gatunków obcych do listy; wnioski te muszą uwzględniać: - nazwę gatunku - ocenę ryzyka, o której mowa w art. 5 ust. 1 rozporządzenia - dowody wskazujące na spełnienie kryteriów wskazanych w art. 4 ust. 3 rozporządzenia

13 Kryteria doboru gatunków na listę IAS EU: gatunki są uznane za obce dla całego terytorium Unii, z wyjątkiem regionów najbardziej oddalonych gatunki są uznane za mogące stworzyć zdolną do życia populację i mogące rozprzestrzenić się w środowisku w obecnych lub przewidywalnych warunkach klimatycznych, w jednym regionie biogeograficznym, dzielonym przez co najmniej dwa państwa członkowskie lub jednym regionie morskim, z wyjątkiem regionów najbardziej oddalonych gatunki są uznane za mające znaczący negatywny wpływ na różnorodność biologiczną lub powiązane usługi ekosystemowe, oraz mogą również mieć niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka lub gospodarkę ocena ryzyka przeprowadzona zgodnie z art. 5 ust. 1 wykazała, że aby zapobiec introdukcji, osiedlaniu się i rozprzestrzenianiu IAS, wymagane są działania na szczeblu UE dzięki wpisaniu na listę możliwe będzie skuteczne zapobieganie, minimalizowanie lub łagodzenie negatywnego wpływu danego gatunku

14 Ocena ryzyka powinna uwzględniać następujące elementy: opis gatunku zawierający jego tożsamość taksonomiczną, historię, naturalny i potencjalny zasięg występowania opis wzorców jego reprodukcji i rozprzestrzeniania się, włącznie z oceną, czy istnieją ku temu odpowiednie warunki środowiskowe opis potencjalnych dróg przedostawania się i rozprzestrzeniania, zamierzonego i niezamierzonego, obejmujących, w stosownych przypadkach, towary, z którymi gatunki te są związane szczegółowa ocena ryzyka przedostania się, osiedlenia się i rozprzestrzenienia w odpowiednich regionach biogeograficznych w obecnych warunkach i warunkach przewidywanych zmian klimatu opis obecnego rozmieszczenia gatunków zawierającego informacje, czy dany gatunek występuje już w Unii lub w krajach sąsiadujących, wraz z określeniem prawdopodobnego przyszłego rozprzestrzeniania

15 Ocena ryzyka cd. opis negatywnego wpływu na różnorodność biologiczną i powiązane usługi ekosystemowe, włącznie z wpływem na gatunki rodzime, obszary chronione, siedliska zagrożone, jak również na zdrowie człowieka, bezpieczeństwo i gospodarkę; częścią opisu jest ocena skali przyszłego wpływu na podstawie dostępnej wiedzy naukowej ocena potencjalnych wartości szkód opis znanych sposobów wykorzystania gatunków i korzyści z tego wynikających Ocenę ryzyka przeprowadza: 1) KE 2) państwo członkowskie - jeżeli występuje z wnioskiem o dołączenie gatunku do listy; KE może pomagać państwu członkowskiemu w przeprowadzeniu oceny ryzyka.

16 Rozporządzenie wprowadza w tym celu: Zapobieganie inwazjom zakazy dot. IAS EU, m.in. przetrzymywania, obrotu handlowego, wprowadzania do środowiska zezwolenia na cele specjalne (badania naukowe, ochrona ex-situ, medycyna); zezwolenia wydaje właściwy organ państwa członkowskiego, bez autoryzacji KE zezwolenia w wyjątkowych przypadkach na cele wynikające z interesu publicznego, w tym cele ekonomiczne; zezwolenia wydaje właściwy organ państwa członkowskiego, po autoryzacji KE środków nadzwyczajnych, które należy podjąć w stosunku do gatunków, które nie znajdują się na liście gatunków IAS EU, ale wobec których państwo członkowskie wstępne naukowe dowody, że gatunek spełnia kryteria IAS EU

17 Zapobieganie inwazjom c.d. Możliwość współpracy regionalnej pomiędzy państwami w przypadku gatunków rodzimych w części państw członkowskich, a inwazyjnych w innych państwach członkowskich Możliwość stosowania wybranych przepisów rozporządzenia do gatunków IAS o znaczeniu dla państw członkowskich Opracowanie analizy dróg przedostawania i rozprzestrzeniania się (1,5 roku od ustanowienia listy IAS EU) i planów działań (3 lata od ustanowienia listy IAS EU) Kroplik żółty (Mimulus guttatus), Am. Płn AT, DE, UK, BE, PL, CZ, DK, IR, LT, NL, brzegi cieków wodnych

18 Wczesne wykrywanie i szybkie eliminowanie Nowe obowiązki państw członkowskich: ustanowienie systemu nadzoru w celu zbierania informacji o stwierdzeniach IAS EU, poprzez badania, monitoring lub inne procedury, aby można było szybko reagować przeprowadzanie kontroli urzędowych towarów, niezbędnych do zapobiegania zamierzonemu wprowadzaniu IAS do UE powiadamianie o wczesnym wykryciu gatunków na swoim terytorium lub w jego części szybkie eliminowanie na wczesnym etapie inwazji (w ciągu 3 miesięcy od powiadomienia) odstępstwo od obowiązku szybkiego eliminowania, w określonych sytuacjach, wówczas należy podjąć działania w celu kontroli populacji bernikla kanadyjska fot. Wikimedia Commons, Wsiegmund

19 Zarządzanie inwazyjnymi gatunkami obcymi rozprzestrzeniającymi się na szeroką skalę W przypadku gatunków IAS UE, które są już szeroko rozprzestrzenione w kraju państwa wprowadzają środki zarządzania, aby zminimalizować ich negatywny wpływ Przedmiotowe środki zarządzania są proporcjonalne do wpływu IAS na środowisko, oparte na analizie kosztów i korzyści oraz obejmują proces restytucji uszkodzonych ekosystemów niecierpek pomarańczowy fot. Wikimedia Commons, D. Gordon E. Robertson

20 Przepisy horyzontalne W tym rozdziale określono przepisy odnoszące się do współpracy między państwami członkowskimi, która umożliwi koordynację działań, szybsze i dokładniejsze zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych, a także wymianę informacji i dobrych praktyk Rozdział ten zawiera również przepisy dotyczące: - pokrycia kosztów działań (zasada: zanieczyszczający płaci ) - możliwości ustanowienia bardziej restrykcyjnych przepisów krajowych Grubosz Helmsa (Crassula helmsii), Australia FR, DE, BE, GB, IR, IT, NL, PT, ES, wody stojące, fot. ashley BALSAM baz

21 Rozdział ten zawiera przepisy dotyczące: - sprawozdawczości (co 6 lat) Przepisy końcowe - systemu wsparcia informatycznego, który będzie prowadziła KE - udziału społeczeństwa przy tworzeniu planów działań i środków zarządzania, - utworzenia Komitetu przy KE, który może być wspierany przez forum naukowe - sankcji za nieprzestrzeganie przepisów, które ustanowi państwo - przepisów przejściowych dla właścicieli komercyjnych i niekomercyjnych Hiacynt wodny (Eichhornia crassipes), Am. Płd. ES, PT, FR, IT, fot. Togo, Wikimedia

22 Europejski Kodeks postępowania w zakresie ogrodnictwa i inwazyjnych roślin obcych i opracowanie krajowego kodeksu Rekomendacją nr 134 Stały Komitet Konwencji Berneńskiej z 2008 r. (tj. przedstawiciele krajów członkowskich Rady Europy) zalecił opracowanie krajowych kodeksów w zakresie gatunków obcych i ogrodnictwa, biorąc pod uwagę Europejski kodeks, we współpracy z branżą ogrodniczą, we wdrażaniu i rozpropagowywaniu dobrych praktyk oraz kodeksów. Podobne Kodeksy opracowano, m.in. w Belgii, Niemczech, Anglii i Walii. Obecnie trwają prace nad opracowaniem krajowego Kodeksu, we współpracy m.in. z Radą Ogrodów Botanicznych i Arboretów

23 niecierpek pomarańczowy Dziękuj kuję za uwagę! fot. Wikimedia Commons, Ram-Man