Zróżnicowana zawartość serwisu czyni go cennym źródłem informacji w dziedzinie multimediów dla użytkowników początkujących i zaawansowanych.

Transkrypt

1 Jarosław Zachwieja

2 2

3 Internetowy Dziennik o Fotografii i Wideo istnieje od 1999 roku i każdego dnia dostarcza najświeższe informacje, publikuje autorskie testy sprzętu oraz praktyczne porady dla fotografów. Zróżnicowana zawartość serwisu czyni go cennym źródłem informacji w dziedzinie multimediów dla użytkowników początkujących i zaawansowanych. Autorzy publikacji SwiatObrazu.pl to znawcy z poszczególnych dziedzin multimedialnych, nad poziomem merytorycznym serwisu czuwa profesjonalna redakcja, którą tworzą ambitni i doświadczeni fotografowie. SwiatObrazu.pl posiada 13-letnie doświadczenie w organizacji konkursów fotograficznych, na które napływają tysiące zgłoszeń. Przeprowadziliśmy konkursy fotograficzne m.in. dla: Każdego miesiąca SwiatObrazu.pl odwiedza ponad 240 tysięcy Czytelników, którzy generują ponad 2 miliony odsłon. Zapraszamy do współpracy: reklama@swiatobrazu.pl 3

4 Spis treści I. Jak urządzenia widzą kolory... 5 II. Świat barw w fotografii cyfrowej III. Sekret jeszcze bielszej bieli IV. Fotografowanie z wzornikiem V. Warsztat cyfrowego fotografa VI. Monitor dla fotografa VII. Drukarka dla fotografa VIII. Kalibracja monitora i drukarki w praktyce IX. Proces druku (teoria) X. Odbitka jak marzenie

5 I. Jak urządzenia widzą kolory Wyobraźmy sobie taką sytuację: widzimy coś tak pięknego i barwnego, że musimy to uwiecznić na zdjęciu. Wyjmujemy więc aparat i pstrykamy. Patrzymy na fotografię kompozycja udana, naświetlenie poprawne, ale kolory zupełnie nie takie, jakie być powinny. Nastrój uwiecznionej w kadrze chwili zrujnowany, a sama scena wydaje się być banalna lub wręcz brzydka. Brzmi znajomo? A to przecież dopiero wierzchołek góry lodowej tego typu problemów. Problemów, których będziecie potrafili uniknąć, czytając ten poradnik. Wróćmy na moment do naszej historii. Już w domu okazuje się, że zdjęcie które na ekranie LCD aparatu prezentowało wyblakłe i nieco przeniebieszczone kolory na ekranie monitora wygląda jeszcze dziwaczniej. Bo czy ktokolwiek słyszał o tym, żeby trawa była turkusowa? W dodatku stado pasących się na zboczu fotografowanej góry dzikich zwierząt zlało się w jednorodną burą plamę. Próba przeniesienia felernej fotografii na papier przynosi jeszcze inne, choć równie niewłaściwe rezultaty. W efekcie patrzymy na trzy różne wersje jednego zdjęcia, nie wiedząc, o co chodzi... Awaria komputera, aparatu, działanie sił nieczystych czy może po prostu nie potrafimy fotografować? Bardzo możliwe, że żadna z tych rzeczy. Problemem może być natomiast nieznajomość kilku ważnych, również dla fotografa, zagadnień związanych z reprodukcją barw i tej właśnie tematyki dotyczy nasz poradnik. Na poniższej ilustracji zobaczyć można przykładowe zdjęcie wraz z trzema popularnymi problemami związanymi z reprodukcją barw przez aparat, monitor i/lub drukarkę. Zdjęcie wykonane i wyświetlane prawidłowo Zdjęcie o nieprawidłowo ustawionym balansie bieli 5

6 Zdjęcie wyświetlane na monitorze z korektą gamma ustawioną zbyt nisko Zdjęcie wyświetlane na monitorze z kontrastem ustawionym zbyt wysoko U człowieka postrzeganie barw zachodzi niejako "bez jego udziału" światło, będące nośnikiem informacji barwnej, dociera do oka, wywołując w nim reakcję komórek nerwowych siatkówki, która to reakcja jest interpretowana przez mózg (skojarzenie tego systemu z mechanizmem działania aparatu cyfrowego czyli oka z obiektywem i matrycą, a mózgu z procesorem obrazu będzie jak najbardziej uzasadnione). O ile jednak mózg człowieka rozpoznaje barwy w sposób złożony, uwzględniając wiele różnych czynników, o tyle reprodukcja kolorów przez urządzenia cyfrowe może wymagać uwzględnienia części z tych czynników przez nas samych. Zagadnieniem tym zajmuje się dziedzina wiedzy zwana zarządzaniem kolorem (ang. Color Management). Łączenie światła, mieszanie farbek Każdy wie, że kolory powstają z wymieszania ze sobą w określonych proporcjach innych barw. Najbardziej rozpowszechniona rodzina modeli barwnych, zwanych trójchromatycznymi (każda barwa opisywana jest jako mieszanka trzech barw prostych) stanowi podstawę zarówno dla cyfrowej reprodukcji barw w aparatach fotograficznych, na ekranach monitorów, jak również w atramentowych drukarkach fotograficznych. 6

7 Schematy mieszania barw podstawowych - addytywne (po lewej) i substraktywne (po prawej). Samo łączenie się barw składowych może zachodzić na dwa sposoby: addytywnie (zwane też mieszaniem świateł, kiedy w wyniku połączenia wszystkich trzech barw otrzymamy biel) oraz substraktywnie (inaczej mieszanie farb, kiedy to efektem wymieszania będzie czerń). Z pierwszym mamy do czynienia w przypadku obiektów emitujących światło, a więc ekranów monitorów, telewizorów i obrazów generowanych przez rzutniki projekcyjne, a także podczas rejestracji obrazu za pomocą aparatu cyfrowego (pamiętajmy, że tym, co rejestruje aparat jest światło docierające do jego matrycy przez obiektyw!). Drugi jest ważny w przypadku postrzegania barw obiektów widocznych w świetle odbitym czego najlepszym przykładem są zdjęcia wydrukowane na papierze, tkaninie bądź też jakimkolwiek innym nośniku. Tworzące je krople tuszu lub tonera nie świecą własnym światłem, ale są w stanie odbijać światło o określonej długości fali (a więc o określonej kolorystyce) pochłaniając jednocześnie resztę spektrum. W efekcie powstaje u nas wrażenie koloru. 7

8 Jak przystało na zaawansowany program graficzny, narzędzie do wybierania kolorów w Adobe Photoshop umożliwia automatyczne przeliczanie parametrów wskazanej barwy pomiędzy czterema najważniejszymi modelami barwnymi: HSB (HSL), RGB, CMYK i Lab, a także zapisanie jej w postaci szesnastkowej - ważnej z punktu widzenia m.in. projektantów stron WWW. Istnieje bardzo wiele modeli barwnych i ich mutacji, ale z punktu widzenia fotografii cyfrowej istotnych jest zaledwie kilka. Nas najbardziej interesują trzy z nich: - RGB (Red, Green, Blue) Addytywny model stosowany w większości obecnie produkowanych telewizorów, monitorów i innych urządzeń wyświetlających obraz, a także praktycznie wszystkich aparatów cyfrowych. Jego barwami składowymi są czerwona, zielona i niebieska. Kolor biały w modelu RGB powstaje poprzez wymieszanie barw składowych w równym, maksymalnym natężeniu. - CMYK (Cyan, Magenta, Yellow, black) Substraktywny model od bardzo wielu już lat będący podstawą druku barwnego. Jego barwami podstawowymi są turkusowa, purpurowa i żółta, które teoretycznie po wymieszaniu powinny dać barwnik czarny. Ponieważ jednak w praktyce farby odznaczają się również własnościami chemicznymi, które nie pozwalają im się w idealny sposób wymieszać, czwartym tuszem uzupełniającym jest zawsze czysta czerń. Nawet najprostsze drukarki atramentowe drukują dokumenty i obrazy w oparciu o paletę CMYK. W drukarkach fotograficznych zestaw tuszy jest poszerzony, aby zapewnić lepsze odwzorowanie tonów pośrednich. W zależności od modelu może być to w sumie od pięciu do 8

9 nawet kilkunastu różnych barwników, niemniej jednak same dane drukowanego obrazu zawsze będą opisywane paletą CMYK. - HSL (Hue, Saturation, Luminance) Model barwny, z którego bardzo często korzystamy, nawet o tym nie wiedząc, podczas obróbki zdjęć w programie edycyjnym. Składowymi w tym przypadku są kolejno: odcień danego koloru ("czysta" barwa definiowana za pomocą określonej długości fali z widma światła widzialnego - graficznie wyrażana najczęściej za pomocą tęczowego koła), jego nasycenie (inaczej czystość - gdzie wartość maksymalna oznacza "czysty" kolor, minimalna - odcień neutralny) oraz jasność (luminancja - gdzie wartość minimalna oznacza czerń, maksymalna - biel). Doskonała aplikacja fotograficzna Adobe Lightroom dysponuje m. in. narzędziem umożliwiającym korektę fragmentów zdjęcia o określonej kolorystyce. Korekta ta oparta jest o model HSL - użytkownik dokonuje zmian odcienia, nasycenia oraz jasności wybranej przez siebie barwy. Oczywiście istnieją algorytmy i wzory matematyczne, umożliwiające przekształcanie kolorów zdefiniowanych za pomocą jednego z tych modeli na inny. Zachodzi to najczęściej bez naszej świadomości, gdy np. polecamy naszemu domowemu komputerowi wydrukować zdjęcie na papierze (obraz zapisany wówczas w modelu RGB zostaje przez sterownik drukarki "przetłumaczony" na model CMYK). Niektóre programy jednak (jak pokazaliśmy to wcześniej na przykładzie Adobe Photoshop) oddają swoim użytkownikom do rąk specjalne narzędzia umożliwiające tego typu obliczenia. 9

10 Sam model barwny to tylko sposób zdefiniowania koloru za pomocą jego składowych. Nie mówi nic o tym, jak kolory oddawane są za pomocą danego urządzenia i czy jest to paleta szeroka czy wąska. Tu dochodzimy do pierwszej i najważniejszej kwestii leżącej u podstaw opisanego we wstępie do tego artykułu problemu: każdy model urządzenia służącego do wyświetlania lub reprodukcji obrazu charakteryzuje się nieco inną paletą kolorystyczną. Nie ma więc dwóch tak samo "widzących" barwy modeli aparatów cyfrowych, dwóch tak samo wyświetlających je modeli monitorów czy dwóch tak samo drukujących je modeli drukarek dokładnie tak samo, jak nie ma dwóch tak samo myślących ludzi. Widmo światła białego - wszystkie rejestrowane przez oko ludzkie barwy mają swoje nazwy i zostały przez naukę ściśle zdefiniowane. Niemniej jednak mogą być one rozpoznawane przez człowieka, a także rejestrowane oraz odwzorowywane przez rozmaite urządzenia, takie jak aparaty fotograficzne, monitory i drukarki, na różne sposoby. Są zatem urządzenia odwzorowujące kolory lepiej lub gorzej. Parametr, który określa tę cechę urządzenia nosi nazwę przestrzeni barwnej (ang. color gamut). Z reguły jest on przedstawiany graficznie w postaci wycinka wykresu chromatyczności C.I.E. (Skrót od Comission Internationale de l'eclairage, czyli Międzynarodowa Komisja Oświetleniowa). Opracowany w 1931 roku przez tę organizację model barw CIExyz był jednym z pierwszych matematycznych odwzorowań palety barw postrzeganych przez oko człowieka i do dzisiaj uważany jest za wzorzec i punkt odniesienia w stosunku do rozmaitych przestrzeni barwnych. Wycinki te mają kształt trójkąta i poprzez porównanie ich ze sobą różnic w wielkości i położeniu można wywnioskować, jakie urządzenie odwzorowuje kolory lepiej, jakie gorzej i w przypadku jakich barw różnice te są największe. Istnieją też przestrzenie barwne wyznaczające pewne standardy. Z punktu widzenia osób zajmujących się grafiką komputerową oraz fotografią cyfrową szczególnie ważne są dwie z nich. Są to RGB i AdobeRGB. srgb gamut opracowany w 1996 roku przez firmy Microsoft i HP, obecnie uważany za standard odwzorowania barw w komputerach domowych. Teoria głosi, że wszystkie monitory komputerowe powinny charakteryzować się przestrzenią barwną obejmującą co najmniej 10

11 barwy z palety RGB. W praktyce jest z tym niestety różnie. Szczególnie ekrany laptopów oraz najtańsze monitory miewają bardzo zawężony gamut, przez co jakość odwzorowywanych przez nie kolorów jest bardzo mizerna. Ponieważ paleta barw możliwych do odwzorowania na papierze za pomocą druku atramentowego opartego na modelu CMYK jest nieco węższa od srgb, to przyjęło się mówić, że do zastosowań domowych przestrzeń barwna srgb jest w zupełności wystarczająca. W praktyce wiele drukarek fotograficznych (z dodatkowymi tuszami) odznaczać się może paletą reprodukowanych barw porównywalną z srgb, a w przypadku niektórych konkretnych kolorów nawet szerszą. Monitor Eizo FlexScan SX2462W wyposażony został w tryb pracy srgb mode, w którym wyświetla barwy z przestrzeni srgb. Dzięki temu doskonale nadaje się do obróbki zdjęć przeznaczonych do publikacji w Internecie. AdobeRGB gamut opracowany w 1998 roku przez firmę Adobe, z myślą o zastosowaniach profesjonalnych. Jego twórcom przyświecało stworzenie uniwersalnego "środowiska pracy" dla branży poligraficznej, dlatego też przestrzeń barwna AdobeRGB (należąca do rodziny modeli RGB) miała obejmować wszystkie kolory możliwe do reprodukcji za pomocą palety CMYK (niezależnie od technologii druku). Monitory komputerowe oraz inne urządzenia wyświetlające barwy z pełnej palety AdobeRGB to najlepsze możliwe narzędzia pracy dla osób zajmujących się fotografowaniem, oglądaniem, a przede wszystkim edycją zdjęć. Niestety, modele zgodne w pełni z przestrzenią barwną AdobeRGB to urządzenia z reguły drogie i kierowane raczej do profesjonalnych grafików i fotoedytorów. Na szczęście w sprzedaży dostępnych jest wiele 11

12 urządzeń tańszych, odznaczających się gamutem zbliżonym do AdobeRGB. W następnych rozdziałach przedstawię wiele takich urządzeń i doradzę, jak wybrać odpowiedni dla siebie. Monitor Eizo ColorEdge CG223W łączy w sobie takie cechy jak możliwość sprzętowej kalibracji oraz wyświetlanie barw z palety obejmującej 95% przestrzeni barwnej AdobeRGB, dzięki czemu doskonale nadaje się dla osób zawodowo zajmujących się wykonywaniem i edycją zdjęć. Gamut a technika fotografowania Wiele zaawansowanych aparatów cyfrowych (w tym prawie wszystkie lustrzanki) umożliwia podjęcie decyzji, czy rejestrowane przez nie zdjęcia mają być zapisywane w przestrzeni barwnej AdobeRGB czy też srgb. Jak można się domyślić, fotografie zapisane w przestrzeni AdobeRGB mogą się w pewnych sytuacjach charakteryzować bogatszą kolorystyką, jednak prawidłowe oddanie tej kolorystyki będzie niemożliwe na większości monitorów. Publikowanie zdjęć w Internecie również pociąga za sobą pewne ograniczenia obowiązującym w sieci standardem jest srgb i większość przeglądarek WWW nie potrafi poprawnie wyświetlić palety AdobeRGB. Można przyjąć zatem zasadę (przynajmniej do momentu, w którym zaczniemy się dobrze orientować w zagadnieniach związanych z odwzorowywaniem barw), że zdjęcia wykonywane w celu publikacji ich w Internecie przy bardzo niewielkiej lub wręcz żadnej korekcie barwnej, dobrze jest wykonywać w profilu srgb, dla uniknięcia problemów z kompatybilnością. Z kolei fotografie robione z myślą o ich poważniejszej obróbce bądź też późniejszym druku, najlepiej zapisywać korzystając z przestrzeni AdobeRGB. 12

13 Profil dobry na wszystko Podobnie jednak jak przywołani w przytoczonej wcześniej analogii różnie myślący ludzie zmuszeni są jakoś dogadywać się za pomocą wspólnego zestawu pojęć, tak samo dla urządzeń cyfrowych opracowano coś, co pozwala im zrozumieć ów "wspólny język", jakim są zakodowane w plikach z obrazami informacje o barwie poszczególnych pikseli. Umożliwia to wszystkim urządzeniom z jakich korzystamy odwzorowywać barwy w sposób zbliżony do siebie (na tyle, na ile pozwalają im na to ich własne możliwości techniczne), co z kolei jest jedynym sposobem na upewnienie się, że wykonane przez nas zdjęcia będą wyglądały tak samo zarówno na ekranach wyświetlaczy naszych aparatów, monitorach jak i w druku. Kalibratory z rodziny Eye-One Display to doskonałe narzędzia do zapewnienia sobie perfekcyjnego odwzorowania wyświetlanych na ekranie monitora kolorów, zarówno przez fotoamatorów, jak i profesjonalistów. Czynność, którą w tym celu należy wykonać, nosi nazwę kalibracji. W najczęściej spotykanej formie polega ona na zmierzeniu specjalnym przyrządem (zwanym kolorymetrem) barw reprodukowanych przez monitor, rzutnik, drukarkę itd., a następnie takim wyregulowaniu urządzenia (zarówno w sposób sprzętowy, jak i programowy), aby odwzorowanie barw było prawidłowe i zgodne z jednym wzorcem. Informacje o tym, jak dane urządzenie ma wyświetlać lub drukować kolory, zapisywane jest w pliku komputerowym zwanym profilem ICC i w rezultacie kalibracji wygenerowany zostaje właściwy profil. Obsługa profili ICC 13

14 zapewniona jest nie tylko z poziomu systemu operacyjnego i sterowników sprzętu, ale też skorzystanie z nich umożliwia wiele aplikacji do edycji zdjęć, takich jak Adobe Lightroom. Programy takie jak Adobe Lightroom często udostępniają swoim użytkownikom narzędzia pozwalające na zarządzanie kolorem. W tym wypadku w module Print znajduje się opcja tworzenia listy ulubionych profili druku. W przypadku zaawansowanych drukarek, takich jak Epson Stylus Photo R1900, dostępnych jest wiele firmowych profili opracowanych z myślą o wykonywaniu odbitek na różnych rodzajach papierów. Rynek urządzeń do kalibracji barwnej jest bardzo duży, a urządzenia służące do tego celu potrafią być bardzo różnorodne. Najpopularniejsze są oczywiście kalibratory monitorów, wyświetlaczy notebookowych i rzutników, takie jak i1display firmy X-Rite, ale istnieją też kalibratory drukarek, a nawet telewizorów. Popularnością cieszą się również pakiety zintegrowane, umożliwiające np. skalibrowanie całego stanowiska pracy fotografa począwszy od oglądania zdjęć, przez ich obróbkę, aż po druk. Oprócz urządzeń dla zawodowców dostępne są też rozwiązania amatorskie, cechujące się znacznie prostszą obsługą i z reguły większą uniwersalnością, czego doskonałym przykładem jest bardzo innowacyjne urządzenie o nazwie ColorMunki. Również wiele profesjonalnych monitorów 14

15 graficznych, takich jak Eizo ColorEdge CG223W, dysponuje własnymi systemami kalibracji sprzętowej. ColorMunki firmy X-Rite - jedno z najciekawszych rozwiązań sprzętowych do kalibracji zarówno monitora, jak i drukarki. Proste w obsłudze i skuteczne narzędzie pozwalające uzyskać wydruki o wiernej kolorystyce. II. Świat barw w fotografii cyfrowej Po lekturze poprzedniego rozdziału wiecie już w zarysie, w jaki sposób urządzenia cyfrowe, takie jak aparaty fotograficzne, kamery, monitory, telewizory, rzutniki, drukarki itp. rejestrują, wyświetlają i reprodukują barwne obrazy. Czas na wykorzystanie zdobytych podstaw wiedzy dotyczącej tego ważnego tematu, w celu przyjrzenia się bliżej temu, jakie elementy mają wpływ na kolory w zakresie fotografii cyfrowej. Oczywiście zarządzanie barwą dotyczy znacznie większego obszaru działalności człowieka związanej z technikami cyfrowymi, aniżeli tylko fotografii. Jest to jednak bardzo szeroka dziedzina wiedzy i nie zawsze istotna z punktu widzenia osób pragnących przede wszystkim uzyskać piękne i prawidłowo odwzorowane kolory na swoich zdjęciach. Z tego też powodu nasz poradnik należy w tym momencie ograniczyć już do tego jednego, szczególnie bliskiego nam wszystkim zagadnienia, jakim jest fotografowanie. 15

16 Co dręczy cyfrowych fotografów? Najkrócej mówiąc, problemy związane z barwami w przypadku fotografii cyfrowej podzielić można na trzy podstawowe rodzaje. Po pierwsze: co zrobić, aby zdjęcia miały prawidłową kolorystykę - czyli taką, na jakiej nam zależy? Po drugie: czy nasz komputer wyświetla zdjęcia w sposób prawidłowy, tzn. czy to, co widzimy na ekranie odpowiada temu, co zostało zapisane w plikach JPEG lub RAW? I wreszcie po trzecie: jak to, co widzimy na monitorze przenieść w jak najlepszej jakości i z jak najwierniejszym odwzorowaniem barw na papier? Aparat, komputer, monitor, drukarka - wszystkie te elementy tworzące nasz cyfrowy warsztat fotograficzny funkcjonują w oparciu o swoje własne programy zarządzania barwą. Na działanie tego oprogramowania możemy wpływać w mniejszym lub większym stopniu, ale zawsze możemy. W zależności od tego, czy poszczególne elementy tego warsztatu będą funkcjonowały prawidłowo - zarówno samodzielnie, jak i współpracując ze sobą nawzajem - czy też nie, efekty naszej pracy będą doskonałe lub wręcz przeciwnie. Pojawić się też może dodatkowe, czwarte zagadnienie: jak sprawić, aby osoby odwiedzające witryny internetowe, w których prezentujemy nasze zdjęcia, widziały je na swoich komputerach tak, jak my je widzimy na naszych? Tym pytaniem zajmiemy się na samym końcu tego rozdziału jednak uprzedzam, że niestety nie ma na nie prostej odpowiedzi. Kolory rejestruje matryca aparatu, ale interpretuje procesor! Matryca aparatu rejestruje obraz w postaci barwnych punktów pikseli (a dokładnie rzecz biorąc subpikseli, czyli zielonych, czerwonych i niebieskich składowych barwnych, z których powstają wszystkie kolory). To wiemy wszyscy. Jednak tak uchwycona i zapisana w postaci ciągu liczb kolorowa mozaika nie jest jeszcze zdjęciem. Musi zostać zinterpretowana przez procesor obrazu, który łączy je w całość i "nakłada" na nią tak ważne parametry jak 16

17 wyostrzenie, korektę kontrastu, balans bieli, styl kolorystyczny (czy to w postaci dedykowanego parametru, jak w większości bardziej zaawansowanych aparatów, czy też jako element użytego programu tematycznego łatwo jest zauważyć, że zdjęcie tego samego miejsca wykonane w trybie "portret" różni się wyraźnie od efektu fotografowania np. w trybie "krajobraz"). Większość opcji dostępnych w dowolnym programie do "wywoływania" plików RAW (na ilustracji Adobe Camera Raw - moduł obsługujący "cyfrowe negatywy" w programach Photoshop i Photoshop Elements) umożliwia robienie ze zdjęciem tego, co w przypadku fotografowania z wykorzystaniem formatu JPEG następuje jeszcze przed zapisaniem zdjęcia na karcie pamięci. Z punktu widzenia tego, co zachodzi w aparacie, moment wyzwolenia migawki to dopiero początek procesu, w wyniku którego powstaje zdjęcie. Dzieje się tak m. in. dlatego, że wrażenie barwy postrzeganego przez nas obiektu, który zamierzamy sfotografować, nie jest czymś absolutnym zależy od wielu czynników dodatkowych, takich jak rodzaj oświetlenia, przejrzystość powietrza czy nawet nasz stan emocjonalny i subiektywny punkt widzenia na dany obiekt oraz to, jak postrzegamy go w relacji z otoczeniem (oto banalny przykład: patrząc na elegancko zastawiony stół możemy postrzegać go nieco inaczej w zależności od tego, czy został on przygotowany na rodzinny obiad czy romantyczny posiłek we dwoje w takim przypadku kluczową rolę będzie wprawdzie odgrywało oświetlenie i wygląd stołu, ale też i nasza wiedza na temat okoliczności oglądanej sceny ma duży wpływ na to, jak na nią 17

18 spoglądamy, a w konsekwencji jak zechcemy uwiecznić na fotografii). Mimo iż aparat nie zdoła wziąć pod uwagę wszystkich tych niuansów, to jednak do rozpoznania części z nich (na przykład temperatury barwowej światła padającego na daną scenę) został przez swoich projektantów zaprogramowany. Widoczny na ilustracji, a także na wcześniejszym zdjęciu trzymany przez modelkę wzornik ColorChecker Passport firmy X-Rite to niezastąpione narzędzie w rękach fotografów, którym zależy na wiernej reprodukcji kolorów na wykonywanych przez siebie zdjęciach. Wykonując w ramach serii zdjęć o stałym oświetleniu jedną fotografię z widocznym na niej wzornikiem, można dla wszystkich dobrać właściwy balans bieli i odpowiednio skorygować ekspozycję ujęcia. Zagadnienia balansu bieli i stylów kolorystycznych będę omawiał już w kolejnym rozdziale. W tym momencie ważne jest zapamiętanie jednej rzeczy: jeżeli zależy nam na perfekcyjnym odwzorowaniu kolorów, a fotografujemy aparatem wyposażonym w możliwość zapisu zdjęć w formacie RAW, to skorzystajmy z tej możliwości. Zdjęcia w tym formacie są bowiem niczym innym, jak tylko zapisanym sygnałem cyfrowym pochodzącym wprost z matrycy zanim jeszcze został on przetworzony przez procesor obrazu. Dzięki temu nie tylko z reguły mają one nieco szerszą rozpiętość tonalną, ale przede wszystkim wszystko (ewentualnie prawie wszystko lub nawet znacznie więcej wiele zależy tu od oprogramowania z którego korzystamy), co robi z obrazem procesor obrazu, będziemy 18

19 mogli przeprowadzić sami w zaciszu domowym, dowolnie przy tym eksperymentując. Format JPEG narzuci nam w tym zakresie znacznie więcej ograniczeń. Oglądanie i edycja W momencie, gdy fotografie z pamięci aparatu trafią na dysk twardy naszego komputera, zagadnienie zarządzania kolorem zaczyna nas dotyczyć w sposób bardziej bezpośredni. Co więcej, nareszcie mamy w tej kwestii sami coś do powiedzenia. Najważniejsze jest jednak aby wiedzieć, jakimi możliwościami manewru w tym zakresie dysponujemy. Co wpływa na jakość i kolorystykę wyświetlanego obrazu? Elementów istotnych dla kwestii jak wyglądać będzie wyświetlane na ekranie zdjęcie jest więcej, niż nam się zwykle wydaje. Co ciekawe, nad wieloma z nich można zapanować bez ponoszenia większych wydatków. Od nich właśnie zaczniemy od czynników zewnętrznych. W zasadzie praca w zbyt ciemnym pomieszczeniu nie jest zalecana przy obróbce zdjęć. Profesjonaliści zajmujący się obróbką fotografii często natomiast stosują bardzo miękkie rozproszone oświetlenie, a ściany w ich miejscach pracy pomalowane są na ciemne, neutralne barwy, co neutralizuje negatywny wpływ światła padającego na postrzeganie kolorystyki obrazu. Wszystko po to, aby to, co fotoedytor widzi na ekranie monitora w stu procentach zgadzało się z wydrukiem. 19

20 Oświetlenie pomieszczenia Mimo, że monitor komputera świeci dość jasno, to warunki panujące w pomieszczeniu, w którym pracujemy, nie pozostają bez wpływu na oglądany obraz. Jak zatem powinno wyglądać idealne stanowisko pracy? Otóż tego typu miejsce powinno być oświetlone miękkim i niezbyt silnym światłem (ale też nie pogrążone w ciemnościach oprócz niewłaściwego wyświetlania obrazu warunki tego typu przyczyniają się do pogorszenia stanu naszego wzroku!), ze ścianami pomalowanymi w jak najbardziej neutralne kolory (najlepsze są oczywiście odcienie szarości). Podobnie okna światło słoneczne żadnym wypadku nie powinno padać bezpośrednio na monitor ani świecić nam w oczy. Szczelne rolety bądź zasłony są więc podczas pracy ze zdjęciami w ciągu dnia elementem nieocenionym. Z tego też powodu cechą charakterystyczną redakcji drukowanych magazynów z wysokiej jakości fotografiami są pomieszczenia -zajmowane przez osoby pracujące przy fotoedycji i składzie - z oknami pozaklejanymi szarym kartonem. Oczywiście jest to sytuacja dość skrajna i w większości przypadków nie musimy zamieniać naszego mieszkania w pracownię. Jeżeli jednak możemy zrobić coś dla poprawy naszego miejsca pracy, to zróbmy to. Zaawansowane, opracowane z myślą o profesjonalistach monitory do fotoedycji i obróbki grafiki, takie jak na przykład modele firmy Eizo z rodziny ColorEdge, wyposażane są w plastikowe osłony boczne zabezpieczające ekran przed padaniem na niego światła bocznego. 20

21 Ustawienia monitora Kolejnym ważnym elementem mającym wpływ na wyświetlany obraz są ustawienia monitora. Tu już jesteśmy uzależnieni od tego, na jakie manipulacje pozwala nam nasz sprzęt. Właśnie niezmiernie małe możliwości regulacji parametrów wyświetlanego obrazu są jedną z przyczyn, dla których notebooki raczej nie są dobrym narzędziem do obróbki zdjęć ich możliwości dopasowania ograniczają się najczęściej tylko do zmiany natężenia podświetlenia matrycy. Dobry monitor, oprócz oczywiście odpowiednich parametrów technicznych, pozwoli nam wyregulować zarówno jasność, kontrast, jak i tzw. punkt bieli (najlepiej poprzez swobodną regulację kanałów R, G i B rzecz bezcenna zwłaszcza w sytuacji, gdy dysponujemy bardziej zaawansowanym modelem kalibratora, takim jak np. Eye-One Display 2 firmy X-Rite). Oprogramowanie Eye-One Match 3, służące m. in. do kalibrowania monitora za pomocą kolorymetru i1 (wchodzącego w skład zestawu Eye-One display 2) firmy X-Rite umożliwia przeprowadzenie tej czynności w dwóch trybach: uproszczonym i zaawansowanym. W tym drugim kalibracja programowa poprzedzona jest wstępnym wyregulowaniem monitora. Należy wiedzieć, że skuteczność kalibracji programowej, czyli za pomocą profilu ICC zależy w ogromnej mierze od tego, jak dobrze uprzednio przeprowadziliśmy wstępne ustawienie monitora. Jest tak, ponieważ rozwiązania natury softwarowej są ograniczone przez 21

22 możliwości sprzętu i np. monitor z ustawionym zbyt wysokim kontrastem nigdy nie odda nam prawidłowo subtelnych przejść tonalnych. Z tego powodu większość procesów kalibracji za pomocą kolorymetru zaczyna się od dokładnego wyregulowania wyświetlacza. Natomiast prostsze oraz bardziej "bezobsługowe" rozwiązania, takie jak ColorMunki Photo, ograniczają się jedynie do dokonania kalibracji ekranu w oparciu o zastane ustawienia wyświetlacza i nie będą sugerowały nam jego wyregulowania. Kolejne edycje systemów operacyjnych z rodziny MS Windows coraz lepiej (choć według wielu użytkowników nadal nie tak dobrze jak systemy Linux czy MacOS X), radzą sobie z zarządzaniem kolorem. Mechanizm zaimplementowany w systemie Windows 7 wydaje się być prosty i sprawdza się dobrze. Pozwala on nie tylko ustawić profile dla wszystkich obsługujących je urządzeń, ale dysponuje nawet prostym narzędziem do kalibracji (zakładka Zaawansowane). Kalibracja programowa Pozostaje nam jeszcze ostatni element układanki, jakim jest wspominana już kalibracja programowa. Wspomniałem już w skrócie, na czym polega ów proces i w zasadzie jest to wszystko, co warto wiedzieć na jego temat zanim się go po raz pierwszy przeprowadzi. 22

23 Wspomniałem również, że efektem kalibracji jest wygenerowanie pliku nazywanego profilem ICC. Temu elementowi chciałbym poświęcić teraz nieco więcej uwagi. Profil barwny - ICC Mówiąc najkrócej, profil ICC jest plikiem definiującym przestrzeń barwną danego urządzenia oraz to, w jaki sposób je on wyświetla (w przypadku monitorów), reprodukuje (drukarki) lub rejestruje. Otwartość standardu ICC i jego upowszechnienie spowodowało, że jest on obsługiwany przez wszystkie popularne systemy operacyjne oraz (w sposób indywidualny) przez wiele nieco bardziej zaawansowanych aplikacji do obróbki obrazu. Adobe Photoshop Lightroom prezentuje odmienne od większości aplikacji fotograficznych podejście do zarządzania kolorem (z tego powodu jest on przez część użytkowników krytykowany, przez innych zaś chwalony za bezobsługowe rozwiązania). Użytkownik może wybrać docelową przestrzeń barwną zdjęć jedynie podczas ich eksportu lub druku. Fotografie wyświetlane są na ekranie w oparciu o ustawienia systemowe monitora, natomiast sama obróbka odbywa się z wykorzystaniem gamutu ProPhoto RGB - niezwykle szerokiej przestrzeni barwnej (wykraczającej w niektórych fragmentach widma nawet poza przestrzeń CIExyz) opracowanej przez firmę Kodak specjalnie z myślą o zastosowaniach fotograficznych. Dzięki temu konwersja zdjęć do profilu ICC dowolnego urządzenia jest dla programu bezproblemowa. Profile barwne są również tym elementem, który umożliwia programom oraz sterownikom urządzeń konwertować w locie obraz zapisany w pliku JPEG (lub jakimkolwiek innym formacie) stosownie do przestrzeni barwnej danego urządzenia. Oznacza to, że jeżeli kilka 23

24 zupełnie różnych zestawów komputerowych będzie poprawnie skalibrowanych, to dane zdjęcie będzie wyświetlane przez nie w taki sam (prawidłowy) sposób. Odbitki równie dobre, jak zdjęcia na monitorze Jeżeli dysponujemy odpowiednimi profilami ICC dla monitora oraz drukarki (w przypadku drukarek dla każdej używanej przez nas kombinacji papieru i zestawu tuszy konieczny jest osobny profil, ponieważ każdy nośnik reprodukuje barwy w inny sposób) i potrafimy z nich korzystać, to możemy być pewni, że nasze wydruki zdjęć będą wyglądały tak, jak tego oczekujemy. Praktycznie wszyscy liczący się producenci monitorów i drukarek udostępniają na swoich stronach internetowych profile dla swoich urządzeń. Jest tak zwłaszcza w przypadku sprzętu profesjonalnego oraz sprzętu kierowanego do miłośników fotografii. Dlatego jeżeli nie mamy możliwości zaopatrzenia się w kalibrator, warto sprawdzić, czy nasze urządzenia wyświetlające i drukujące nie mają tego typu wsparcia ze strony producenta. Nie zastąpi to oczywiście samodzielnie przygotowanych profili barwnych (konkretne egzemplarze sprzętu różnią się od siebie i zmieniają swoje właściwości w miarę eksploatacji dlatego właśnie kalibrację zarówno monitora jak i drukarki powinno się co jakiś czas ponawiać). Większość producentów monitorów, drukarek i skanerów zamieszcza na łamach swoich firmowych serwisów internetowych profile ICC dla swoich urządzeń. Najlepiej pod tym względem wypadają oczywiście producenci mający w swojej ofercie modele kierowane do profesjonalistów. 24

25 Jeżeli w celu wykonywania odbitek korzystamy z usług fotolabów, to warto wiedzieć, że większość takich zakładów na życzenie udostępnia profile ICC swojego sprzętu po to, aby klient mógł odpowiednio przygotować swoje zdjęcia do druku. Z kolei jeżeli naszym narzędziem pracy jest Adobe Photoshop lub inny zaawansowany program graficzny, to dysponując profilem ICC konkretnego urządzenia (oraz oczywiście poprawnie skalibrowanym monitorem) możemy przeprowadzić tzw. proofing, czyli symulację - na ekranie naszego komputera - wyglądu danego obrazu wyświetlanego bądź drukowanego za pomocą sprzętu, którego profilem barwnym dysponujemy. Technika ta, wykorzystywana powszechnie przez wydawców i drukarzy, pozwala sprawdzić, jak dany obraz może wyglądać po przeniesieniu go na papier i uniknąć w ten sposób wielu przykrych niespodzianek. Wymagany jest w tym celu oczywiście monitor o wysokiej jakości obrazu i szerokiej przestrzeni barwnej. Gdy programy nie radzą sobie z kolorami... Często może się zdarzyć, że zdjęcia i pliki graficzne oglądane na jednym komputerze w różnych aplikacjach wydają się posiadać różną kolorystykę. Przyczyna tego może być dwojaka. Przede wszystkim jeden z tych programów (lub obydwa) może umożliwiać ustawienie sobie własnego profilu, w obrębie którego generuje wyświetlane na ekranie obrazy i profil ten może być inny, niż ustawiony w systemie. Lekarstwem w takim przepadku jest takie skonfigurowanie programu, aby działał on prawidłowo. Sytuacja taka ma dość często miejsce w przypadku programu Adobe Photoshop, który jest potężnym i wielofunkcyjnym narzędziem graficznym, a przez to jego opanowanie może być dla niektórych osób kłopotliwe. 25

26 Adobe Photoshop jest programem o niezwykle rozbudowanych funkcjach związanych z zarządzaniem kolorem. Początkujący użytkownik może się łatwo pogubić w mnogości dostępnych opcji. W takich przypadkach najlepiej zrobimy korzystając z ustawień predefiniowanych. Drugi problem związany jest z obsługą (a raczej jej brakiem) modeli barwnych innych niż RGB przez znaczną rzeszę programów (zwłaszcza przeglądarek). Sytuacja taka ma miejsce przede wszystkim wtedy, gdy korzystamy z oficjalnych fotografii produktowych w wysokiej rozdzielczości, udostępnianych przez producentów w celach informacyjnych i promocyjnych. Obrazy takie, mimo iż są zwykłymi plikami JPEG, są często przygotowywane z myślą o druku i zapisywane w rozbarwieniu CMYK. Niestety bardzo wiele programów nie jest w stanie poprawnie obsłużyć takich plików. Efektem w najlepszym razie są przekłamania w kolorystyce zdjęcia, w najgorszym zaś komunikat o błędzie. Lekarstwem jest użycie programu konwertującego pliki graficzne. Są wśród nich również narzędzia darmowe, takie jak ImageMagick (choć ich obsługa nie zawsze będzie tak komfortowa, jak aplikacji komercyjnych). Na szczęście problemy z obsługą CMYK a przez nowoczesne programy graficzne i przeglądarki zdarzają się coraz rzadziej (m. in. nowe wersje systemów z rodziny Windows wyświetlają tego typu obrazy zupełnie poprawnie). Nadal jednak mają z tym 26

27 problemy przeglądarki graficzne, dlatego musimy uważać, aby przypadkiem nie opublikować w Internecie zdjęć w takiej postaci. Rozwiązania problemów związanych z zamieszczaniem fotografii w Internecie Ci z nas, którzy publikują swoje zdjęcia przede wszystkim w Internecie, zapewne zadają sobie pytanie: czy jest jakiś sposób, aby mieć pewność, że zdjęcia zamieszczone w Internecie będą u wszystkich osób wyglądały tak samo? Odpowiedź brzmi: niestety nie. Nie mamy sposobu, aby sprawdzić, czy goście odwiedzający naszą galerię mają odpowiednio ustawiony, a najlepiej skalibrowany monitor. W praktyce możemy nawet być pewni, że niemal każdy ekran bez odpowiedniej regulacji wyświetla obraz inaczej (żeby się o tym przekonać, wystarczy udać się do dowolnego supermarketu elektronicznego i zobaczyć, jak w dziale komputerowym prezentowane są monitory wyświetlające obraz z jednego źródła). Możemy natomiast (i powinniśmy!) dopilnować, aby zdjęcia publikowane w Internecie zapisane były w przestrzeni barwnej srgb. Jest to obowiązujący w sieci Internet standard i na dobrą sprawę jedyna przestrzeń barwna, którą przeglądarki internetowe zobowiązane są obsługiwać to właśnie srgb. Skala luminancji jest elementem obecnym w wielu serwisach internetowych o tematyce fotograficznej i niezwykle przydatnym do oceny poprawności ustawień naszego monitora. Najczęściej konstruowana jest ona tak, aby przy prawidłowej jasności i kontraście ekranu wszystkie kwadratowe pola, począwszy od białego, przez szare aż do czarnego były przez oglądającego rozróżnialne. Dobrym zwyczajem jest natomiast umieszczenie w swojej galerii (o ile nie korzystamy z jakiegoś portalu umożliwiającego publikację zdjęć i nie mamy zbyt dużego wpływu na jego wygląd) skali tonalnej. Pozwala ona osobom, które umieją z niej korzystać, ustawić sobie monitor tak, aby chociaż pod względem jasności i kontrastu obraz wyświetlany był prawidłowo. Dodatkowo krótka informacja na stronie tuż pod wspomnianą skalą pozwoli z niej skorzystać również tym, którzy do tej pory się z nią nie zetknęli. Również projekt graficzny galerii zrealizowany głównie w odcieniach szarości bardzo ułatwia percepcję zdjęć. Mimo, że nie gwarantuje w żadnym razie poprawności reprodukcji zdjęć, to 27

28 przynajmniej sam z siebie jest neutralny dla oka i nie odrywa uwagi oglądającego od fotografii. Mam nadzieję, że informacje zamieszczone w tym rozdziale pomogą Wam uniknąć pewnych przykrych niespodzianek związanych z oglądaniem, edycją i publikacją Waszych zdjęć. W rozdziale następnym natomiast szczegółowo zajmę się problematyką wykonywania zdjęć z myślą o prawidłowym odwzorowaniu kolorów zwłaszcza w kwestii poprawności ekspozycji oraz balansu bieli. III. Sekret jeszcze bielszej bieli Często już w momencie wykonania fotografii możemy się zorientować, że jej kolorystyka pozostawia wiele do życzenia, a to, co widać na wyświetlaczu LCD aparatu znacznie odbiega od rzeczywistości (lub od naszych wyobrażeń idealnego zdjęcia sceny, którą próbowaliśmy przedstawić). Sytuacja taka z reguły związana jest z ustawionym w aparacie balansem bieli. Niezależnie od tego, jak prostym modelem aparatu cyfrowego dysponujemy i jak ubogo wyposażony jest on w możliwości samodzielnego regulowania parametrów zdjęcia, to praktycznie zawsze dysponujemy możliwością samodzielnego regulowania balansu bieli. Jednak choć chyba każdy fotograf, nawet początkujący fotoamator, jest świadom istnienia tego parametru i wie, jakie efekty wiążą się z jego użyciem, to ilu z nas tak naprawdę orientuje się, na czym polega jego działanie? Tymczasem wiedza ta może w znaczący sposób przyczynić się do poprawy jakości naszych zdjęć. Mechanizm uzyskiwania "jeszcze bielszej bieli" ma też niebagatelne znaczenie dla edycji zdjęć oraz zarządzania barwą w fotografii. Dlatego też zacznę od wyjaśnienia kilku podstawowych spraw związanych z tym zagadnieniem. Skąd aparat ma wiedzieć, co jest białe? Odpowiedź na to pytanie może się niektórym osobom wydawać banalna "no, po prostu białe rzeczy są białe". A jednak nie do końca. Tak jak już wcześniej wspomniałem, kolorystyka obiektów nie świecących własnym światłem (a zatem widocznych tylko za sprawą światła padającego na nie z innych źródeł) zależy od oświetlenia sceny. Oznacza to, 28

29 że ten sam przedmiot widoczny w świetle cieplejszym, chłodniejszym lub odznaczającym się wyraźną barwną dominantą, będzie miał nieco inną kolorystykę. Ustawienie balansu bieli w aparacie fotograficznym ma zasadniczy wpływ dla reprodukcji kolorów na zdjęciach. Na powyższym przykładzie możemy zobaczyć to samo zdjęcie zapisane w formacie RAW z balansem bieli ustawionym kolejno na światło dzienne (5500 K), światło pochmurnego nieba (6000 K) oraz oświetlenie panujące w miejscach zacienionych (7500 K). W przypadku ludzi organem rozpoznającym kolory jest mózg. Dysponuje on przy tym nie tylko obrazem oglądanego obiektu, ale również ogromną ilością innych danych: jeżeli jesteśmy w stanie rozpoznać źródło światła (np. wiemy, że oglądamy coś w świetle żarówki), wiemy na co patrzymy (a zatem wiemy, jakiej kolorystyki możemy się spodziewać) lub też oglądany przedmiot z czymś nam się kojarzy (widzimy np. rysunek czegoś, co w założeniu ma być różą), to nasz mózg bez problemu rozwikła tę "barwną zagadkę", interpretując kolory obiektu i jego otoczenia w sposób prawidłowy. W ten sposób oglądając np. kartkę papieru w bardzo zimnym świetle i tak będziemy ją dostrzegać jako białą, nie zaś niebieskawą. Aparat fotograficzny niestety nie działa tak łatwo. Tzw. światło białe jest w rzeczywistości mieszaniną wielu barw w rozmaitych proporcjach, dlatego zawsze ma ono tzw. dominantę (zwaną też zafarbem). My sami potrafimy ją zresztą określić mówiąc np. że światło żarówki lub słońca ma cieplejszy odcień niż to, jakie generuje świetlówka lub z jakim mamy do czynienia pozostając w cieniu dużego budynku. Właściwość światła decydująca o tym, czy jest ono "cieplejsze" czy "chłodniejsze", nosi nazwę temperatury barwowej. Aby móc 29

30 poprawnie oddać na zdjęciu kolory, aparat po zarejestrowaniu obrazu przez matrycę musi określić temperaturę barwową oświetlenia fotografowanej sceny. Patrząc na tego typu obrazek jesteśmy w stanie rozpoznać widziane owoce i wiemy, jakie powinny mieć one kolory. Jednak fotografujący je aparat, aby móc oddać wiernie ich kolorystykę musi dysponować danymi na temat oświetlenia sceny. W innym przypadku będziemy mieli do czynienia ze zdjęciem obarczonym tzw. zafarbem (dominantą barwną), czyli odznaczającym się niewłaściwym odcieniem (Fot. Scott Liddell). Światło ujęte w liczbach Temperatura barwowa światła jest własnością fizyczną i jako taka podawana jest w kelwinach (jednostce temperatury zdefiniowanej w układzie SI, tożsamej ze skalą Celsjusza, lecz bez wartości ujemnych; 0 kelwinów to -273,15 stopni Celsjusza). Jest ona związana ze zjawiskiem tzw. promieniowania ciała doskonale czarnego. Zagadnienie to jest zbyt obszerne, abyśmy mogli je omówić na łamach tego poradnika, niemniej jednak fascynujące i z całą pewnością warto zainteresować się nim bliżej. W dużym uproszczeniu można je sprowadzić do stwierdzenia, że wszystkie substancje ogrzane do odpowiedniej temperatury (o ile oczywiście w międzyczasie nie zmieni się ich stan skupienia na gazowy) zaczynają świecić i że barwa tego światła zależy wyłącznie od temperatury danej substancji. Tak więc każdej temperaturze można przypisać światło o określonych własnościach barwnych. Światło świecy ma temperaturę barwową wynoszącą około 1800 K, tradycyjna 30

31 żarówka od 2700 do 3300 K, światło słoneczne przy bezchmurnej pogodzie od 5500 do 6000 K (taką samą temperaturą barwową odznacza się z reguły błysk flesza), światło przy zachmurzonym niebie 6500 K, cień 7500 K, natomiast blask wyładowań atmosferycznych może mieć temperaturę barwową wynoszącą nawet K. płomień świecy (1850 K) blask żarówki (3000 K) światło słoneczne (5500 K) pochmurne niebo (6500 K) miejsce zacienione (7500 K) Charakterystykę barwną każdego źródła światła można opisać parametrem nazywanym temperaturą barwową. W fotografii cyfrowej dominuje skala wyrażana w kelwinach (K), ale do niektórych zastosowań używa się miredów (M). Światło o danej temperaturze barwowej odznacza się ustaloną i niezmienną kolorystyką, co można zobaczyć na prezentowanej wyżej ilustracji. Inną jednostką opisującą temperaturę barwową światła, stosowaną szeroko zwłaszcza w czasach fotografii analogowej (tradycyjnej) jest mired. Pod względem liczbowym wartość temperatury barwowej podana w miredach równa jest odwrotności tego parametru podanego w kelwinach i pomnożonego przez milion (wyraża się wzorem M = / T). Warto ją znać, ponieważ skuteczność wszelkiego rodzaju ocieplających i ochładzających filtrów konwersyjnych nakładanych na obiektyw aparatu (oraz wielu narzędzi obecnych w programach do obróbki zdjęć, a nawet ustawień korekty balansu bieli obecnych w bardziej zaawansowanych aparatach i kamerach cyfrowych) podawana jest właśnie w miredach. Oprócz tego światło może się odznaczać zafarbem zielonym lub purpurowym (w języku angielskim określa się to najczęściej słowem Tint, którego jednak w tym przypadku nie należy tłumaczyć jako "tinta", ponieważ jest to znacznie szerszy termin malarski). W wielu aparatach cyfrowych oraz programach do obróbki grafiki i zdjęć, takich jak Adobe Lightroom czy Photoshop, dominantę tego typu koryguje się za pomocą parametru wchodzącego w skład narzędzia do kontroli balansu bieli. 31

32 Zarówno w programach do obróbki zdjęć, jak i w aparatach cyfrowych, ustawieniom balansu bieli towarzyszy często możliwość korekty dominanty na osi zieleń-purpura. W programach z rodziny Adobe opcja taka nosi anglojęzyczną nazwę Tint, natomiast w aparatach cyfrowych z reguły określa się to mianem korekty G-M. Na ilustracji zobaczyć możemy fragment interfejsu programu Adobe Photoshop Lightroom. Balansowanie bieli Wróćmy zatem do naszego aparatu cyfrowego. Podczas wykonywania zdjęcia (a nawet wcześniej, jeżeli korzystamy z trybu Live View i oglądamy kadrowaną scenę za pomocą wyświetlacza LCD lub elektronicznego wizjera) musi on dokonać identyfikacji temperatury barwowej fotografowanej sceny. Właśnie ten proces nosi nazwę balansowania bieli (ang. white balance). W jego trakcie aparat wyszukuje w kadrze obszary, które może uznać za neutralnie szare i w oparciu o nie dokonuje pomiaru temperatury barwowej, a następnie ustala kolorystykę całej sceny. Proces ten oczywiście nie zawsze bywa w stu procentach skuteczny i właśnie to jest powodem większości przypadków przekłamań kolorystyki w fotografiach. W efekcie jeżeli ustali się temperaturę barwową sceny zbyt niską, zdjęcia będą odznaczały się niebieskawą tonacją. Jeżeli zaś zbyt wysoką pomarańczowawą. 32

33 O niebieskawą dominantę zdjęć, spowodowaną złym ustawieniem temperatury barwowej przez automatyczny balans bieli, najłatwiej jest podczas wykonywania zdjęć w plenerze, gdy fotografujemy przy pochmurnej pogodzie lub gdy interesujący nas obiekt znajduje się w cieniu. Aparaty cyfrowe zawsze udostępniają co najmniej kilka predefiniowanych balansów bieli: światło żarowe, dzienne (odpowiedniki tradycyjnych klisz dla światła sztucznego i naturalnego), oświetlenie zachmurzonego nieba, cień, lampa błyskowa, światło jarzeniowe często predefiniowanych balansów jest znacznie więcej. Nieco bardziej zaawansowane modele cyfrówek umożliwiają też regulację temperatury barwowej za pomocą wzorca bieli (piszę o tym bardziej szczegółowo w dalszej części poradnika), a najbardziej zaawansowane aparaty kompaktowe i większość modeli lustrzanek pozwalają też ustawiać temperaturę barwową w kelwinach (przydaje się to zwłaszcza przy fotografii studyjnej, kiedy to z reguły dokładnie znamy temperaturę barwową stosowanego oświetlenia) oraz skorygować ich zielono-purpurowy zafarb. Najwięcej możliwości daje nam natomiast użycie wzornika balansu bieli. W najprostszej postaci ma on postać szarej (lub prawie białej) karty papieru. Wystarczy, że w specjalnym trybie sfotografujemy ten arkusz z bliska, a aparat zapamięta odczytane w ten sposób parametry światła i będzie je wykorzystywał do balansowania bieli tak długo, jak tylko zechcemy. Niektóre osoby próbują w charakterze wzornika wykorzystać zwykłą kartkę z zeszytu lub notesu. Nie jest to jednak dobre rozwiązanie, ponieważ papier taki zawsze odznacza się lekko niebieskim lub żółtym odcieniem, nawet jeżeli tego nie dostrzegamy. 33

34 Aparat na podstawie takiego "wzorca" przyjmie zupełnie nieprawidłowe ustawienia temperatury barwowej i w efekcie otrzymamy zdjęcia o niewłaściwej kolorystyce. Choć wzornik balansu bieli wygląda niepozornie, to jednak jest to najlepsze narzędzie do uzyskania prawidłowej kolorystyki zdjęć, nawet w trudnych warunkach oświetleniowych. Na zdjęciu ColorChecker Passport pole służące do szybkiego ustawiania balansu bieli, szczególnie gdy zapisujemy zdjęcia w formacie JPEG i musimy być pewni, że parametr ten będzie dobrany właściwie już w momencie wykonania zdjęcia. Są oczywiście wzorniki mniej lub bardziej zaawansowane. Najprostsze z nich mają postać opisanej przed chwilą tzw. szarej karty, ale istnieją też urządzenia bardziej zaawansowane i pozwalające uzyskać znacznie ciekawsze efekty. Jednym z nich z całą pewnością jest ColorChecker Passport firmy X-Rite i to właśnie na przykładzie tego urządzenia już w następnym rozdziale omówię dokładnie proces wykonywania zdjęć z użyciem wzornika - zarówno w atelier, jak i w plenerze - wraz ze wszystkimi sekretami tej techniki i towarzyszącymi jej pułapkami. 34

35 RAW i JPEG W poprzednim rozdziale wspomniałem, że jeśli chodzi o swobodę balansowania bieli, to format RAW (czyli nie poddane obróbce przez procesor aparatu dane cyfrowe, pobrane wprost z matrycy) jest znacznie lepszym rozwiązaniem od formatu JPEG. Jest tak przede wszystkim ze względu na możliwość swobodnej zmiany balansu bieli podczas komputerowej edycji zdjęć, w taki sam sposób, jak odbywa się to na poziomie naszej cyfrówki (lub nawet bardziej rozbudowany). Wiele zależy tutaj oczywiście od używanego przez nas oprogramowania, jednak nawet funkcjonalność najprostszych "wywoływarek" dorównuje temu, co oferuje nam menu właściwie dowolnej lustrzanki. Adobe Photoshop Lightroom jest jednym z nielicznych programów umożliwiających swobodne regulowanie balansu bieli w plikach JPEG. Jednak nawet on nie pozwala robić tego wówczas tak swobodnie, jak w przypadku plików RAW (m. in. nie podaje ustawionej temperatury barwowej w kelwinach), a efekty takich operacji niekiedy znacznie odbiegają od ideału. Przykładem bardzo rozbudowanych pod względem możliwości w tym zakresie narzędzi są wchodzący w skład programów Adobe Photoshop i Photoshop Elements moduł Adobe Camera Raw (czyli w skrócie ACR) oraz kierowana specjalnie do fotografów aplikacja Adobe Lightroom. Pozwalają one nie tylko regulować temperaturę barwową poszczególnych zdjęć w oparciu o ustawienia automatyczne, predefiniowane czy podawać wartości w kelwinach. Dostępne w nich funkcje umożliwiają nam też wskazanie dowolnych rozmiarów wycinka kadru jako wzorca neutralnego, a także zsynchronizowanie ustawień balansu bieli pomiędzy wieloma zdjęciami. Ta ostatnia funkcja przydaje się, gdy całą sesję wykonaliśmy przy identycznym, lub w bardzo niewielkim stopniu zmieniającym się oświetleniu. 35

36 Podsumowując: jeżeli tylko mamy taką możliwość i nie goni nas czas (obróbka "cyfrowych negatywów" jednak trochę trwa), powinniśmy zapisywać zdjęcia w formacie RAW. Bardzo nam to ułatwi późniejsze manipulowanie ich balansem bieli. Nawet wówczas warto jednak dopilnować, aby parametr ten ustawiony był jak najbardziej poprawnie już w momencie wykonania zdjęcia. Oszczędzi nam to później zbędnej pracy i ustawiania "od zera" kolorystyki wykonanych zdjęć. "Prawidłowy" nie zawsze znaczy dobry Przy właściwie ustawionym dla danego oświetlenia balansie bieli, przedmioty białe będą wyglądały na białe, czerwone na czerwone, zielone na zielone, niebieskie na niebieskie itd. Ale czy zawsze zależy nam na takiej dokładności? Kto z nas chciałby oglądać zdjęcia romantycznej kolacji przy świecach wykonanych w neutralnej kolorystyce, zamiast przyjemnie "zmiękczonych" delikatną, ciepłą poświatą? Albo też, czy ujęcia zachodów słońca powinny być korygowane tak, aby przedstawiały prawdziwe barwy fotografowanych pejzaży? Słowem-kluczem we wszystkich tych przykładach jest "nastrój". Czy balans bieli zawsze powinien być ustawiony tak, aby zdjęcie odwzorowywało wiernie barwy fotografowanych obiektów? Naturalnie nie. Trudno wyobrazić sobie np. powyższe zdjęcie pełne tajemniczości i romantyzmu inaczej, niż w ciepłej tonacji (Fot. Michael Connors). 36

37 Możemy więc chcieć wykorzystać ustawienia balansu bieli dla uzyskania konkretnego efektu ochłodzenia lub ocieplenia fotografowanej sceny. W tym pierwszym przypadku ustawiamy temperaturę barwową niższą niż zalecana, w drugim zaś wyższą od proponowanej. Tego typu korekta balansu bieli przeprowadzana jest zresztą domyślnie w niektórych trybach tematycznych, takich jak zachody słońca, fotografowanie krajobrazów śnieżnych (w tego typu zdjęciach na ogół pojawia się tendencja do uwidaczniania się niebieskiego zafarbu, który trzeba skorygować), portret romantyczny i inne. Nawet znany z klasycznego kina efekt tzw. nocy amerykańskiej, polegający na zrealizowaniu w ciągu dnia ujęcia filmowego lub zrobienia fotografii, które wyglądałyby jak wykonane w nocy przy świetle księżyca, polega na silnym niedoświetleniu (co najmniej 2 EV) połączonym z celowym ustawieniem balansu bieli na światło żarowe podczas filmowania przy silnym świetle słonecznym. Kiedy natomiast bezwzględnie powinniśmy zadbać o pełną precyzję odwzorowania kolorystyki wykonywanych zdjęć? W dwóch sytuacjach: przy tzw. fotografii reprodukcyjnej, gdy wierność kolorów jest szczególnie istotna (dotyczy to zwłaszcza zdjęć różnych produktów wykonywanych do celów marketingowych, choć już niekoniecznie do fotografii reklamowej) oraz przy wykonywaniu zdjęć portretowych z przeznaczeniem "do dokumentów" (choć jak wiadomo i tutaj niekiedy dokonuje się korekty, np. jeżeli fotografowana osoba ma niezbyt zdrowo wyglądającą cerę). Generalnie są to też takie gałęzie fotografii, przy których niezależnie od tego, czy zdjęcia zapisuje się w formacie RAW czy JPEG, balans bieli w aparacie od samego początku powinien być ustawiony prawidłowo. Pułapki i problemy Dobre posługiwanie się mechanizmem balansowania bieli nie polega jednak tylko na ustawieniu odpowiedniej wartości w aparacie lub programie graficznym. Istnieje też sporo trudności i pułapek związanych z temperaturą barwową oświetlenia fotografowanej sceny. Omówię je pokrótce wraz ze wskazówkami, w jaki sposób można poradzić sobie w danej sytuacji. Światło mieszane pułapka bez wyjścia W praktyce fotograficznej jednorodne światło jest luksusem, którym dysponujemy rzadko (np. w odpowiednio wyposażonym atelier). Dopóki jednak fotografujemy w miejscu, gdzie 37

38 jakiś rodzaj oświetlenia jest w scenie dominujący (np. jest to jasne światło słoneczne), problem w zasadzie nie istnieje. Znacznie większy kłopot pojawia się, gdy kilka egzystujących obok siebie źródeł światła o różnej temperaturze barwowej odznacza się zbliżonym natężeniem. Zdarza się to przede wszystkim podczas wykonywania zdjęć przy świetle sztucznym we wnętrzach oraz w plenerze miejskim po zachodzie słońca. Sytuacja taka jest niepożądana, ponieważ prowadzi do powstawania na zdjęciach wyraźnych obszarów o różnej kolorystyce. Np. przy scenie oświetlonej z jednej strony żarówką, a z drugiej lampą jarzeniową, jakbyśmy nie ustawiali balansu bieli, kolorystyka jednej części sceny zawsze będzie się wyraźnie odcinać od drugiej. Problem ten może pojawić się nawet w najbardziej nieoczekiwanym momencie np. gdy robimy przy sztucznym świetle zdjęcie jakiegoś przedmiotu w celu zamieszczenia go na aukcji internetowej, a padający od strony okna blask słońca zepsuje nam fotografię. Typowy rezultat obecności w kadrze elementów oświetlonych różnymi rodzajami światła. Krajobraz oświetlony światłem zachodzącego słońca (niska temperatura barwowa) ma wyraźny, ciepły odcień, natomiast szosa i fragmenty ciężarówki skryte w cieniu (wysoka temperatura barwowa) mają wyraźnie chłodniejszą tonację. W tym przypadku nie jest to nic nieestetycznego (stanowi wręcz w fotografii atrakcyjny element kontrastowy), ale w wielu przypadkach zjawisko takie może być źródłem problemów. Rozwiązanie w takim przypadku sprowadza się w zasadzie wyłącznie do określenia, jakie oświetlenie jest najważniejsze dla planowanej przez nas fotografii i takiego zaplanowania kadru, aby inne źródła światła się w nim nie pojawiły. Możemy też wykorzystać rozmaite 38

39 barwne poświaty jako dodatkowy element estetyczny, należy jednak robić to świadomie. Cyfrowa edycja problematycznych (przebarwionych) fragmentów fotografii również jest możliwa, lecz jednocześnie bardzo żmudna i w większości wypadków ponoszony wysiłek nie skutkuje zadowalającymi rezultatami. Jeżeli te zabiegi nie przyniosą efektu pozostaje nam do dyspozycji "broń ostateczna" wykonanie naszej fotografii i przerobienie jej na wersję czarno-białą. Tym samym problem balansu bieli przestanie istnieć, a przy okazji być może nasze zdjęcie uzyska zupełnie nowy, mocniejszy wyraz. Koszmarne źródła światła nieciągłego Nie każdy rodzaj oświetlenia, z jakim stykamy się w dzisiejszym życiu, powstaje w wyniku rozgrzania jakiejś substancji do temperatury powodującej emisję światła w spektrum widzialnym dla człowieka. Od wielu już lat popularnością cieszą się lampy działające w oparciu o emisję promieniowania widzialnego poprzez wzbudzanie elektronów rozmaitych cząsteczek lampy jarzeniowe, sodowe (starego typu), neonowe, diody LED, świetlówki kompaktowe itd. W odróżnieniu od naturalnych źródeł światła, a także żarówek i lamp halogenowych, oświetlenie tego typu charakteryzuje się tzw. nieciągłym spektrum barw. Oznacza to, że ich światło nie jest stworzone z mieszanki wszystkich barw składowych, lecz że w ich widmie świetlnym mogą znajdować się wyraźne przerwy, a także tzw. piki obszary widma o silnie zwiększonej intensywności. Charakterystyka barwna tego typu oświetlenia wiąże się dla fotografów (i nie tylko dla nich) z licznymi konsekwencjami. Światło lampy jarzeniowej może się bowiem wydawać na pozór zupełnie białe, ale zdjęcia wykonane w jego blasku okazują się mieć bardzo dziwną kolorystykę. Pewne barwy na zdjęciach mogą być wzmacniane (np. kolor żółty w przypadku świetlówek kompaktowych typu warm light), a inne wygaszane. W przypadku niektórych typów oświetlenia o szczególnie wąskim spektrum (np. ulicznych lamp sodowych starszego typu) może dojść wręcz do sytuacji, gdy na zdjęciach wszystkie obiekty o barwach innych niż biała i odpowiadająca emitowanej przez lampę (w opisanym przykładzie z lampą sodową będzie to barwa pomarańczowa) będą bardzo ciemne lub wręcz czarne. 39

40 Zwyczajna latarnia uliczna potrafi być w równie dużym stopniu doskonałym tematem do zdjęć, jak i źródłem poważnych problemów. Wprawdzie w wielu miastach odchodzi się od oświetlania ulic lampami o bardzo wąskim spektrum barwnym, ale ciągle jeszcze napotkać można stare lampy sodowe i rtęciowe, które mogą nam mocno utrudnić miejski wieczorno-nocny plener. Inny ciekawy problem, pojawiający się podczas fotografowania w świetle lamp jarzeniowych, to obecność dziwnej, niewidocznej gołym okiem dominanty, która pojawia się na naszych zdjęciach. Skąd się bierze? Światło białe (lub raczej "pseudo-białe") w oświetleniu mocno nieciągłym uzyskuje się poprzez takie konstruowanie lampy, aby jej spektrum miało kilka pików, które po nałożeniu na siebie utworzą barwę zbliżoną do bieli. Przykładowo, lampa rtęciowa (często stosowana w latarniach ulicznych) ma siedem pików, z czego trzy fioletowy, zielony i czerwonobrązowy są szczególnie silne. Niestety, w procesie balansowania bieli aparat koryguje często tylko pierwszą i trzecią z wymienionych "nadwyżek" widma. W efekcie może się okazać, że na naszym zdjęciu nocnym pobliska latarnia uliczna lub witryna sklepu promieniuje jadowitym, zielonym blaskiem. Co gorsza, na tego typu kłopoty nie ma tak naprawdę żadnej dobrej rady, poza wspomnianą już wcześniej konwersją fotografii na postać czarno-białą. Najlepiej jest po prostu unikać źródeł światła nieciągłego. Nie bez powodu wśród fotografów panuje opinia, że trudno o gorsze oświetlenie, niż świetlówka kompaktowa. Szczególnie, że najczęściej powoduje ono niezbyt zdrowy wygląd cery fotografowanych osób. 40

41 Uwaga na ekspozycję zdjęć Nawet gdy zapisujemy wykonywane zdjęcia w formacie RAW, aby po powrocie do domu poddać je edycji w programie komputerowym, powinniśmy zwrócić baczną uwagę na ekspozycję w trakcie fotografowania. Poza oczywistą kwestią uzyskania prawidłowo naświetlonych zdjęć, nawet niezbyt mocno prześwietlone fotografie utrudniają właściwe zbalansowanie bieli nawet jeżeli korzystamy z pomocy wzornika lub szarej karty. Prawidłowość ta ma też swoją drugą stronę. Jeżeli mamy problemy z ustawieniem właściwej temperatury barwowej wykonanego zdjęcia, spróbujmy na chwilę zmniejszyć jego ekspozycję, dobrać odpowiedni balans bieli, a następnie powrócić do starej ekspozycji (jeżeli jesteśmy w stanie zrobić to w sposób bezstratny jak np. w programie Adobe Lightroom lub w photoshopowym module Adobe Camera Raw) lub zapisać uzyskane ustawienia balansu bieli i wprowadzić je ponownie w oryginalnym zdjęciu. Jest to prosty zabieg, a przy tym niekiedy bardzo pomocny. Balans bieli a monitory Na sam koniec tego rozdziału pragnę poruszyć również zagadnienie balansu bieli w kontekście obrazu wyświetlanego przez monitor. Ekran, jako źródło światła również ma swoją temperaturę barwową (w przypadku tradycyjnego kineskopu elektronowego jest ona bardzo wysoka, wynosi około K), lecz w tym przypadku pojęcie "temperatury barwowej" odnosi się raczej do tonalności wyświetlanego przezeń obrazu. 41

42 Wiele modeli monitorów umożliwia regulację temperatury barwowej wyświetlanego przez siebie obrazu. Niekiedy są to tylko dwa lub trzy przedefiniowane ustawienia (najczęściej 5000, 6500 i 7300 kelwinów), ale niektóre bardziej zaawansowane urządzenia, jak np. Eizo FlexScan SX2462W pozwalają regulować ten parametr ze znaczną precyzją (w tym przypadku z dokładnością do 100 kelwinów w zakresie od czterech do dziesięciu tysięcy kelwinów). Gdy w pierwszej części naszego poradnika demonstrowaliśmy wykresy przestrzeni barwnych RGB i AdobeRGB, być może część z Czytelników zwróciła uwagę na znajdujący się wewnątrz trójkąta obrazującego zakres dostępnych kolorów punkt oznaczony jako D65. Jest to tzw. punkt bieli (ang. white point, reference white lub target white) definiujący biel w obrębie danej przestrzeni barwnej. Jak łatwo można się domyślić, liczba 65 odnosi się do temperatury 6,5 tysiąca kelwinów, czyli światła słonecznego i jest określana w oprogramowaniu do kalibracji monitorów jako "biel neutralna" (ang. Medium White lub Neutral White). Większość bardziej zaawansowanych typów monitorów umożliwia wybranie sobie jednej spośród kilku dostępnych temperatur barwowych dla odwzorowania bieli. Jeżeli nie przeprowadzamy dokładnej kalibracji sprzętowej, to wybór ten sprowadza się do zdecydowania, czy odpowiada nam obraz o tonacji cieplejszej, chłodniejszej czy neutralnej (temperatura 6500 kelwinów jest w tym wypadku temperaturą neutralną i zalecaną do większości zastosowań). Jeżeli jednak przystępujemy do precyzyjnej kalibracji monitora urządzeniem takim jak np. Eye-One Display 2, to wybór odpowiedniego ustawienia, a następnie precyzyjne dostrojenie wyświetlanego obrazu jeszcze przed wygenerowaniem profilu ICC, będzie bardzo istotną sprawą. Problemem tym zajmuję się szerzej w jednym z kolejnych rozdziałów. 42

43 Pierwszą czynnością, jaką wykonuje się podczas precyzyjnej kalibracji monitora, jest z reguły ustalenie parametrów wyświetlanego obrazu, do jakich dążymy. Jednym z nich jest tzw. punkt bieli, czyli, mówiąc w skrócie, temperatura barwowa obrazu. W przypadku oprogramowanie Eye-One Match proponowane wartości w tym zakresie odpowiadają bieli ciepłej, chłodnej i neutralnej, która jednocześnie jest ustawieniem domyślnym i sugerowanym. Podsumowanie Wiesz już Czytelniku, na czym polega balansowanie bieli w aparacie, jakie problemy możesz napotkać w trakcie tego procesu i jak się z nimi uporać. W następnym rozdziale zajmę się fotografowaniem z wykorzystaniem wzornika balansu bieli i kolorów na przykładzie urządzenia ColorChecker Passport. Dowiesz się wówczas, jak za pomocą bardzo prostych zabiegów uzyskać można zdjęcia o wspaniałej i naturalnej kolorystyce. IV. Fotografowanie z wzornikiem Dbanie o właściwą kolorystykę zdjęć nie może ograniczać się tylko do pracy z komputerem. Jest to równie ważny element w momencie, gdy trzymamy w rękach aparat fotograficzny, a najlepsze efekty na tym polu daje fotografowanie z wzornikiem barwnym. Dlatego też kolejny rozdział poradnika poświęciłem zagadnieniu wykonywania i obróbki zdjęć 43

44 z wykorzystaniem sprzętu do kontroli balansu bieli na przykładzie urządzenia ColorChecker Passport firmy X-Rite oraz programu Adobe Lightroom. W poprzednim odcinku wspominałem o zaletach wykorzystania tzw. szarych kart i innych urządzeń pozwalających uzyskać wierną kolorystykę obrazu już w momencie robienia zdjęcia. Ten rozdział poradnika ma za zadanie przekonać Was o zaletach, jakie niesie ze sobą fotografowanie z wzornikiem. Najpierw jednak chciałbym wyjaśnić kilka kwestii, powracając na moment do tematyki pomiaru balansu bieli w aparacie. Zasady funkcjonowania wzornika balansu bieli w pigułce Jak dokładnie działa wzornik balansu bieli? Jak już wcześniej wspomniałem, aparat cyfrowy dokonuje pomiaru balansu bieli wyszukując w zdjęciu obszary, co do których podejrzewa, że mogą mieć odcień neutralny (inaczej mówiąc są szare) i tak dopasowuje schemat kolorystyki całego obrazu, aby fragmenty te również na zdjęciu były neutralne. Łatwo się o tym przekonać, pobierając w programie graficznym próbkę kolorystyczną takiego obszaru (okaże się wówczas, że jego składowe barwne R, G i B wymieszane są ze sobą w równych proporcjach, a więc stanowią rozmaite odcienie szarości). W nietypowych sytuacjach automatyczny balans bieli w aparacie bardzo łatwo może zostać zmylony. Wystarczy, żeby interesujący nas obiekt sfotografowany został na określonym tle lub przy złym oświetleniu. Przy odpowiednio "sprzyjających" okolicznościach nie poradzi sobie z kadrem ani automatyka aparatu ani algorytmy analizujące programu graficznego. Prezentowane powyżej zdjęcie zostało wykonane na niebieskim tle przy świetle lamp halogenowych. 44

45 Mechanizm ten podatny jest na rozmaite błędy i pułapki pomiaru. Jeżeli np. zrobimy zdjęcie czegoś na wyraźnie niebieskim tle przy normalnym oświetleniu, aparat prawie na pewno założy, że tło jest szare, a oświetlenie ma bardzo wysoką temperaturę barwową. W efekcie otrzymamy obraz o silnej czerwonej dominancie. Wszystko dlatego, że szacunki aparatu są oparte wyłącznie na analizie wykonanego zdjęcia poza bardzo nielicznymi wyjątkami cyfrówka nie dysponuje żadnym innym źródłem danych pozwalającym określić charakterystykę oświetlenia sceny. Rola fotografującego Jak już wiesz szanowny Czytelniku, w kwestii zapewnienia naszym zdjęciom odpowiedniej kolorystyki poprzez właściwe ustawienie balansu bieli mamy do powiedzenia bardzo wiele i to niezależnie od tego, jakiego modelu aparatu cyfrowego używamy (pomijając może najprostsze i najtańsze "małpki"). Najwięcej jednak możliwości mają ci z nas, których sprzęt pozwala na samodzielne wyregulowanie balansu bieli nie w oparciu o predefiniowane ustawienia, ale o wzorzec. Z reguły opcja taka nosi angielską nazwę Custom WB (w polskich wersjach oprogramowania aparatów bywa ona nazywana "nastawem własnym"), a jej użycie polega na wskazaniu aparatowi obszaru o neutralnej kolorystyce, poprzez wykonanie jego zdjęcia. Oczywiście procedura ta musi zostać przeprowadzona w tym samym miejscu i przy takim samym oświetleniu co sama sesja zdjęciowa. Dane obliczone w oparciu o tę fotografię staną się następnie punktem odniesienia dla kolejnych zdjęć. 45

46 Niemal każdy aparat bardziej zaawansowany od cyfrówki wbudowanej w telefon komórkowy lub w pełni automatycznej "idiotenkamery" dysponuje systemem samodzielnego ustawiania balansu bieli w oparciu o wzorzec szarości. Na zdjęciu powyżej menu amatorskiej lustrzanki Canon EOS 500D. To, czego potrzebujemy w takiej sytuacji, to dowolny szary lub jasnoszary płaski obiekt. Oczywiście zazwyczaj nie mamy niczego takiego pod ręką, szczególnie jeśli właśnie mamy taką potrzebę, więc zapobiegliwi fotografowie wolą nosić wzorzec ze sobą. Problem polega jednak na tym, że nie wszystkie przedmioty wyglądające na szare lub białe w rzeczywistości takie są (jak już wspominałem, niektórzy próbują np. wykorzystywać w tym celu zwykły papier, podczas gdy jest on tak naprawdę lekko niebieskawy lub żółtawy). Dlatego też najlepsze efekty daje wykorzystanie wzorników produkowanych specjalnie z myślą o zastosowaniach fotograficznych. X-Rite ColorChecker Passport wyżyny uniwersalności Istnieje bardzo wiele różnych rodzajów wzorników balansu bieli. Od najprostszych szarych kartoników, poprzez składane blendy i ekrany odbijające pokryte neutralnym kolorystycznie materiałem po drugiej stronie, aż po modele znacznie bardziej wyspecjalizowane i dopracowane. Do tej ostatniej grupy należy właśnie wspomniany ColorChecker Passport 46

47 firmy X-Rite i to na jego przykładzie pragnę zademonstrować, jak wygląda proces fotografowania z wykorzystaniem wzornika balansu bieli i na co warto zwracać uwagę przy wyborze modelu dla siebie. Zacznijmy od rzeczy z pozoru nieistotnej, a w rzeczywistości niezwykle ważnej, zwłaszcza dla osób fotografujących w terenie (w studiu, gdzie wszystko pozostaje pod naszą kontrolą, nie ma to aż takiego znaczenia), czyli od rozmiarów i solidności wykonania. Dobry wzornik balansu bieli powinien być bowiem przenośny, poręczny i odporny na wilgoć oraz działanie słońca. Nie tylko zresztą po to, aby po ulewnym deszczu nie rozpadł się na kawałki jak kartka papieru, ale głównie z tego powodu, że większość barwników pod wpływem działania światła i wody zmienia swoje właściwości. Nie bez powodu ColorChecker Passport stawiam za wzór solidnego wykonania. Niewielkie (zgodne z nazwą) wymiary, solidna plastikowa obudowa chroniąca przed wilgocią i słońcem gdy wzornik jest nieużywany, karty wzorcowe, które można zablokować w kilku pozycjach, a nawet otwór na doczepienie smyczy wszystko to naprawdę sprawdza się w terenie. Same wzorniki, mimo jednego wspólnego przeznaczenia, mogą przybierać rozmaite formy. Na przykład ColorChecker Passport to tak naprawdę trzy różne wzorniki przydatne w rozmaitych sytuacjach. Omówię je w kolejności stopnia przydatności dla różnych grup fotografujących osób. 47

48 Ostatni, nazwany White Balance Target to zgodnie z nazwą klasyczny wzornik balansu bieli, czyli jasnoszare pole o rozmiarach około 10 x 6 cm, na podstawie którego można zarówno ustawić balans bieli w aparacie, jak i już później, podczas obróbki. Jest to najczęściej spotykana postać wzorników balansu bieli. Pozwala ustawić ten parametr poprawnie już z poziomu aparatu za pomocą opisanej wcześniej funkcji Custom WB. White Balance Target tradycyjny szary wzornik niezbędny w sytuacji, gdy zależy nam na prawidłowym zbalansowaniu bieli już w momencie wykonania zdjęcia. Można jedynie mieć zastrzeżenie, że nie jest to odcień o natężeniu czerni 18% - w takim wypadku służyłby również za pole do prawidłowego ustawiania ekspozycji, co w trakcie sesji bywa znacznie ważniejsze. Pierwszy wzornik dostępny w produkcie firmy X-Rite nosi nazwę Creative Enhancement Target (Wzornik kreatywnego udoskonalania) i jest bardzo ciekawym instrumentem pozwalającym szybko, łatwo i precyzyjnie korygować kolorystykę zdjęć portretowych (ocieplić je) oraz krajobrazowych (ocieplić lub ochłodzić) podczas obróbki, a w trakcie samego fotografowania skontrolować poprawność ekspozycji (ocenić, czy nie doszło do prześwietleń obrazu). 48

49 Creative Enhancement Target wzornik tego typu sprawdzi się szczególnie dobrze w przypadku osób korygujących zdjęcia za pomocą komputera. Pomoże on przede wszystkim tym, którzy korzystają z możliwości, jakie daje format RAW. Druga z kolei i zarazem ostatnia z omawianych w tym artykule tablic wchodzących w skład wzornika ColorChecker Passport to tradycyjna (została zaprojektowana przed ponad 30 laty!) 24-polowa testowa tablica barwna w wersji zminiaturyzowanej. Służy ona do profilowania plików DNG operacji stanowiącej dla aparatu cyfrowego odpowiednik kalibracji za pomocą profilu ICC w przypadku monitorów i drukarek. Proces ten omawiam dokładnie już w następnym rozdziale, tak więc chwilowo pozwolę sobie odsunąć nieco ten temat w czasie. Korzystanie z wzornika Ponieważ tematem tej części poradnika jest fotografowanie z wykorzystaniem wzornika balansu bieli, to na dalszy ciąg zapraszam wszystkich do jednego z krakowskich parków na krótki, jesienny plener fotograficzny. 49

50 Aby wykorzystać możliwości, jakie daje wzornik bieli, wystarczy użyć go raz na początku każdej serii zdjęć, a pozostałe fotografie wykonać w oparciu o dane pochodzące z pierwszego ujęcia. Najłatwiej jest to oczywiście przeprowadzić wykorzystując oprogramowanie umożliwiające działanie na całych grupach zdjęć. Szara karta jako model Właściwie wszystko, co wiąże się z użyciem dowolnego wzornika niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z pospolitą szarą kartą, czy też z "kombajnami" typu ColorChecker Passport sprowadza się do ich sfotografowania. Najlepiej zrobić to na początku sesji i powtarzać czynność za każdym razem, gdy w sposób widoczny zmieni się nam oświetlenie (np. gdy z blasku słońca przeniesiemy się z modelką do cienia lub pod dach, gdy na niebie pojawią się zasłaniające tarczę słoneczną chmury, bądź też w przypadku sesji trwającej dłuższy czas po prostu co dwie lub trzy godziny). Zdjęcie wykonane na potrzeby ustawienia aparatu powinno odznaczać się poprawną ekspozycją, ponieważ ani aparat, ani program edycyjny nie odczyta wartości bieli z obszarów prześwietlonych. Dlatego też, jeżeli po wykonaniu zdjęcia widzimy na wyświetlaczu LCD aparatu, że histogram przesunięty jest jednoznacznie w prawo, bądź też że system kontroli obrazu pokazuje nam prześwietlenie pól testowych na wzorniku (może za wyjątkiem kwadratu z czystą bielą tutaj wypalenie przy mocno kontrastowej scenie z oczywistych powodów jest dopuszczalne), to zdjęcie należy wykonać jeszcze raz. 50

51 Fotografując scenę o dużej kontrastowości, trudno jest niekiedy ustawić poprawną ekspozycję. Jeżeli wzornik dysponuje skalą szarości podobną do tej, jaka znajduje się w dolnych częściach wzorników ColorChecker Passport (kreatywnego i klasycznego), to analiza poprawnie naświetlonego zdjęcia może wykazywać prześwietlenie co najwyżej jednego pola reprezentującego biel. Na ilustracji powyżej prześwietlenia zostały oznaczone barwą jaskrawoczerwoną. Jeżeli fotografujemy osobę, to sprawa jest prosta: przy pierwszej serii zdjęć dajemy modelowi lub modelce wzornik do potrzymania (wielu zawodowych fotografów wykorzystuje to jako okazję do "rozruszania" modela w efekcie niekiedy zdjęcia z wzornikiem same z siebie bywają bardzo interesujące i doczekują się publikacji, np. w podręcznikach). Przy fotografiach krajobrazowych wzornik można potrzymać w ręce lub położyć (powiesić) przed sobą. W tym przypadku należy jednak upewnić się, czy padające na nas światło jest takie samo, jak oświetlające scenę (często przecież np. zdarza się, że fotografując teren silnie nasłoneczniony sami stoimy w cieniu w takiej sytuacji trzeba na chwilę opuścić stanowisko). Ustawianie balansu bieli w trybie Custom WB Jeżeli korzystamy z wzornika w celu ustawienia balansu bieli w samym aparacie (zwłaszcza gdy zapisujemy zdjęcia w formacie JPEG) powinniśmy pamiętać o jednej sprawie: aby neutralny wzornik spisał się dobrze, jego obraz musi zajmować odpowiednio dużą część kadru. To, jak duży powinien być to obszar, zależy już od modelu aparatu i zawsze jest 51

52 opisane w jego instrukcji obsługi. W większości przypadków mowa jest tutaj o całym kadrze, więc najwygodniej jest to zrobić przy dłuższej ogniskowej. Starajmy się też prawidłowo ustawić ostrość. Nawet w przypadku gładkiej, jednorodnej powierzchni, zjawiska świetlne związane z rozmyciem obrazu mogą niekiedy zakłócić pomiar. W większości aparatów podczas ustawiania balansu bieli w trybie Custom WB neutralny obszar służący do określenia temperatury barwowej światła powinien obejmować co najmniej 90% kadru. Są jednak wyjątki, np. w Canonie EOS 20D i jego następcach oraz modelach 5D, 5D Mark II i 7D służy do tego centralny obszar kadru oznaczony w wizjerze okręgiem. (Fot. Canon) Warto też się upewnić, czy aparat w momencie przejścia do innego trybu pomiaru balansu bieli i powrocie do Custom WB nie resetuje ustawień poprzedniego pomiaru. Rozwiązanie takie jest (na szczęście!) stosowane obecnie niezwykle rzadko, ale lepiej jest wiedzieć to wcześniej i nie zostać niemile zaskoczonym. Komputerowa korekta Już samo wykorzystywanie szarej karty bądź jakiegokolwiek innego wzornika w celu odpowiedniego ustawienia balansu bieli w aparacie, przynosi znakomite rezultaty w postaci wiernie odwzorowanych kolorów i zdjęć pozbawionych zafarbu. Jednak prawdziwe bogactwo 52

53 możliwości otwiera się przed tymi fotografami, którzy używają narzędzi bardziej zaawansowanych, zarówno podczas fotografowania, jak i obróbki zdjęć Aby uzyskać idealne, naturalne a przy tym ciepłe kolory na zdjęciu portretowym, z reguły należy poświęcić co najmniej pół minuty pracy z suwakiem balansu bieli na każdy poddawany edycji kadr. Mając do dyspozycji wzornik taki jak ColorChecker Passport oraz aplikację umożliwiającą edycję grup zdjęć w rodzaju Adobe Lightroom, cała operacja zajmuje znacznie mniej czasu, a efektom trudno cokolwiek zarzucić. Piękny portret za pomocą jednego kliknięcia Proces korekty barwnej zdjęć w programie komputerowym przy wsparciu zaawansowanego wzornika zademonstruję na przykładzie wspomnianej wcześniej parkowej sesji zdjęciowej oraz programu Adobe Lightroom. 53

54 Z punktu widzenia prac nad kolorystyką zdjęć wykonanych w ramach sesji, najważniejszym zdjęciem z całej serii jest to, na którym widoczny jest wzornik. Najwygodniej dla wszystkich (zarówno fotografa, jak i modela), aby było to jedno z pierwszych wykonanych zdjęć, nie jest to jednak bezwzględnie wymagane. Po zaimportowaniu sesji widać wyraźnie to, co już podczas samej sesji miałem okazję zaobserwować na wyświetlaczu LCD aparatu. Mój doskonały na ogół Canon EOS 50D jak zwykle nie poradził sobie ze zbalansowaniem bieli w scenie z głębokim cieniem na pierwszym planie i nasłonecznionym terenem w tle. Z uporem więc ustawiał temperaturę barwową bardzo nisko, w efekcie czego zdjęcia wykonane przy pięknej, słonecznej pogodzie podczas klasycznej, polskiej złotej jesieni są... niebieskie. 54

55 Patrząc na wykonane podczas sesji zdjęcia, wypada się tylko cieszyć z faktu, że wszystkie one zapisane zostały w formacie RAW. W innym wypadku należałoby każdemu z nich poświęcić znacznie więcej pracy, a i tak nie dałoby to żadnej gwarancji, że efekty byłyby zadowalające. Pierwszym, co rzuca się w oczy po obejrzeniu zdjęć, jest to, że są one zbyt jasne analiza obszarów prześwietlonych wykazuje niebezpieczeństwo wypalenia obszarów, które powinny być szare. Na szczęście jednak nie jest to klasyczne przepalenie (o to zadbałem już podczas wykonywania zdjęć), a jedynie efekt domyślnego ustawiania przez Lightroom parametru Brightness na poziomie +50. Tak więc wyzerowanie wspomnianego parametru powinno załatwić sprawę. Moim zdaniem jednak, znacznie milsze dla oka efekty daje ustawienie korekty ekspozycji na poziomie od -1/2 do -1 EV i takie też rozwiązanie stosuję w dalszej części tego krótkiego ćwiczenia warsztatowego. 55

56 Widoczne na ilustracji przepalenie na trzech jasnych polach wzornika (oraz kilku innych miejscach w kadrze) nie oznacza jeszcze, że samo zdjęcie zostało prześwietlone. To jedynie objaw wstępnej korekty jasności (Brightness) nakładanej domyślnie przez Adobe Lightroom na wszystkie importowane zdjęcia. Niezależnie od wybranej metody wyrównania ekspozycji, balansowanie kolorów zawsze przebiega tak samo. Aktywujemy kroplomierz balansu bieli (White Balance Selector) i wskazujemy nim dowolne pole z "szarej linii" wzornika kreatywnego lub tradycyjnego (oczywiście równie dobrze może być to też wzornik White Balance Target, czyli tradycyjna szara karta). Kliknięcie spowoduje natychmiastowe dopasowanie balansu bieli do wzorca i gotowe! Żadnej zabawy suwakami Temp i Tint oraz związanego z tym zastanawiania się, czy taka a nie inna kombinacja jest rzeczywiście dobra. Teraz wystarczy już tylko zaznaczyć wszystkie zdjęcia z serii, uaktywnić skorygowane i za pomocą opcji Sync Settings z menu Settings nadać takie same wartości parametrów Temp i Tint wszystkim zdjęciom. 56

57 Zaledwie jedno kliknięcie myszką po uaktywnieniu narzędzia White Balance Selector powoduje, że zdjęcie radykalnie zmienia swój wygląd na lepszy. Teraz wystarczy już tylko nanieść parametry balansu bieli na pozostałe zdjęcia - w przypadku programu Adobe Lightroom służą do tego specjalne narzędzia. Jednak wzornik Creative Enhancement Target pozwala na znacznie więcej, przynajmniej w kwestii zdjęć portretowych i krajobrazowych. Oprócz ośmiu pól szarych u dołu wzornika, w jego środkowej części umieszczono do dyspozycji użytkownika dwie linie pól korygujących. Używa się ich tak samo, jak normalnych pól szarych, jednak za sprawą bardzo subtelnych różnic w ich kolorystyce pozwalają one uzyskać różne efekty: ochłodzić lub ocieplić tonalność zdjęć krajobrazowych oraz w większym lub mniejszym stopniu ocieplić tonalność zdjęć portretowych. Wzornik kreatywny wchodzący w skład ColorChecker Passport ma więcej zastosowań, niż mogłoby się to wydawać na pierwszy rzut oka. Z punktu widzenia przeciętnego fotografa szczególnie użyteczne są dwa środkowe zestawy pól. Służą one do korekty zdjęć portretowych (cztery stopnie ocieplenia kadru) oraz krajobrazowych (dwa stopnie ochłodzenia kadru oraz dwa stopnie ocieplenia). 57

58 Pola barwne Pola korygujące (zdjęcia portretowe) 58

59 Pola korygujące (zdjęcia krajobrazowe) Pola neutralne (skala szarości) 59

60 Na zakończenie Ta skromna w gruncie rzeczy porcja informacji pozwala uświadomić sobie, jak duży potencjał drzemie w wykonywaniu i obróbce zdjęć, połączonymi z wiedzą i świadomą troską o kwestie związane z kolorystyką obrazu. Niejednokrotnie zapewne zdarzało Ci się zastanawiać, kiedy patrzyłeś na dzieła wybitnych fotografów: "jak oni to robią". Nieprawdą jest to, że zdjęcia takie powstają tylko i wyłącznie dzięki zastosowaniu sprzętu wartego dziesiątki tysięcy dolarów. Znacznie ważniejsze są tu doświadczenie, wiedza i umiejętności warsztatowe. A gdzieś w tym wszystkim znajduje się też świadomość na temat tego, jak ważna jest w fotografii dbałość o szczegóły typu balans bieli, szara karta, czy zarządzanie barwą... Zanim jednak zakończę ten temat i zaproszę Cię do kolejnego rozdziału, chciałbym jeszcze wspomnieć o kilku istotnych kwestiach związanych z omawianymi tutaj problemami. Ostrożnie z tą jasnością! (rozdział dla dociekliwych) Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na jedną ciekawą rzecz związaną z Lightroomem (choć nie tylko z nim), a dokładniej z różnicami działania pomiędzy parametrami Brightness (jasność) oraz Exposure (ekspozycja). Każdy, kto kiedykolwiek próbował używać ich obu wie, że regulacja jasności daje zupełnie inne efekty, aniżeli regulacja naświetlenia zdjęcia. Jest to związane z dość skomplikowanymi procesami matematycznymi i fizycznymi (szczegóły są niezrozumiałe dla większości ludzi, łącznie z niżej podpisanym, dlatego też nawet nie spróbuję ich tutaj wyjaśniać przepraszam). Niemniej jednak porównanie ich w akcji pozwala zorientować się, na czym polega różnica. Podczas zmiany temperatury barwowej zdjęcia, efektem ubocznym jest z reguły pewna modyfikacja jasności kadru. Jeżeli jednak mamy do czynienia ze zdjęciem o parametrze Brightness ustawionym nieco wyżej (jak np. w domyślnych ustawieniach programu) i obniżonej ekspozycji, to zmiana ta przebiegała będzie znacznie mniej gwałtownie, niż gdyby zarówno suwaki Brightness, jak i ekspozycja zostały wyzerowane. Do czego zmierzam? Otóż jeżeli w naszym przykładzie ktoś w celu wyrównania ekspozycji zdjęcia przed skorygowaniem balansu bieli wybierze wariant zakładający wyzerowanie parametru Brightness, to po dopasowaniu kolorystyki do panujących warunków oświetleniowych (co wiąże się ze zwiększeniem temperatury barwowej aż o ok K) zorientuje się, że prześwietlony został niemal cały wzornik. To dość kłopotliwa sprawa, 60

61 zwłaszcza w sytuacji gdy chcemy wypróbować różne opcje korekty balansu bieli oferowane nam przez ColorChecker Passport. Inne programy też potrafią Przykład z aplikacją Adobe Photoshop Lightroom nie miał absolutnie na celu przekonać kogokolwiek, że tylko "cyfrowa ciemnia", jak się ją nazywa w Polsce, jest zdolna do takich operacji. Wręcz przeciwnie, nadaje się do tego celu każdy program, który pozwala na ustawienie balansu bieli w oparciu o odczyt danych z niewielkiego wycinka obrazu (czyli właśnie z opisanym wcześniej "pobraniem próbki szarości" za pomocą narzędzia kroplomierza). Również Photoshop Elements (i wiele innych programów do edycji zdjęć kierowanych do fotoamatorów) dysponuje narzędziami umożliwiającymi pobranie informacji o balansie bieli ze sfotografowanego wzornika. W przypadku wspomnianego Photoshopa jest to nawet kilka różnych funkcji, przeznaczonych zarówno do pracy ze zdjęciami zapisanymi w formacie RAW, jak i klasycznymi obrazami, takimi jak JPEG czy TIFF. Funkcją taką dysponują nawet darmowe programy do dekodowania plików RAW oraz wiele edytorów zdjęć. Również atrakcyjny cenowo i bardzo bogaty w możliwości (zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę niewielki koszt programu) "mniejszy brat" Photoshopa, czyli Adobe Photoshop Elements z powodzeniem radzi sobie z tym zadaniem. I co najważniejsze, robi 61

62 to zarówno w plikach RAW, jak i na zdjęciach zapisanych takich jak JPEG, TIFF, czy PNG. w formatach "nierawowych", Kalibracja... aparatu? Też można! W rozdziale świadomie pominąłem pewien bardzo ważny element związany z fotografowaniem przy użyciu wzornika ColorChecker Passport: zastosowaniem środkowego, tradycyjnego 24-polowego wzornika ColorChecker (znanego niegdyś pod nazwą Gretag- Macbeth ColorChecker) służącego do badania wierności odwzorowania kolorów przez aparat. W przypadku osób korzystających z oprogramowania dostarczanego do wzornika ColorChecker Passport (oraz innych wzorników z tej rodziny) ma on jeszcze jedno, znacznie ważniejsze zastosowanie. Pozwala opracować profile barwne zapewniające naprawdę perfekcyjną reprodukcję kolorów na fotografiach i dołączać je do zdjęć zapisanych w polecanym przez twórców Photoshopa, Photoshop Elements i Lightroom formacie DNG. Jest to więc w gruncie rzeczy forma programowej kalibracji aparatu fotograficznego. Classic Target - 24-polowy wzornik ColorChecker jest już dość wiekowym wynalazkiem. Jednak wraz z upowszechnieniem się formatu DNG firma X-Rite znalazła dla niego ciekawe zastosowanie. Osoby korzystające z tej odmiany formatu RAW mogą, dzięki dołączonemu do ColorChecker Passport oprogramowaniu, dokonywać programowej kalibracji barwnej zdjęć zapisywanych przez ich aparaty. 62

63 Ten właśnie zabieg będzie m. in. tematem następnego rozdziału. Przedstawię w nim informacje na temat organizacji warsztatu pracy cyfrowego fotografa od kwestii "zewnętrznych", takich jak najbliższe otoczenie miejsca pracy i jego oświetlenie, poprzez konfigurację systemu operacyjnego, aż po informacje na temat zarządzania kolorem w popularnych programach do przeglądania i edycji zdjęć. V. Warsztat cyfrowego fotografa Wykonanie świetnych zdjęć to tylko połowa drogi do sukcesu. Aby wydobyć z nich to co najlepsze, należy się teraz nimi odpowiednio "zaopiekować", tzn. przygotować je do wykorzystania zgodnie z naszym zamysłem. Niezbędne jest w tym celu upewnienie się, czy obraz na monitorze odzwierciedla wiernie wszystko, co zostało zarejestrowane przez aparat, a komputer prawidłowo przenosi zdjęcia na papier. Nie bez znaczenia jest też to, aby postrzeganie przez fotografa wyświetlanych na ekranie barw nie było niczym zakłócone, oraz aby proces obróbki nie miał negatywnego wpływu dla jego zdrowia. Wszystkie te sprawy wiążą się z odpowiednim zorganizowaniem oraz skonfigurowaniem stanowiska pracy i właśnie temu zagadnieniu poświęcam kolejny rozdział. Truizmem jest stwierdzenie, że fotografowanie nie ogranicza się jedynie do naciskania spustu migawki. Wśród zawodowców rozpowszechniło się nawet powiedzenie, że czynność ta stanowi tak naprawdę jedynie zakończenie procesu, w ramach którego powstaje zdjęcie. Trudno jednak zgodzić się w stu procentach z tak postawioną tezą. Podobnie jak dawniej znakomite fotografie rodziły się zarówno w plenerze bądź studiu, jak i następnie w ciemni, tak obecnie w procesie twórczym ważną rolę odgrywa cyfrowy warsztat. Zaznaczam, że nie mam tu bynajmniej na myśli zjawiska nazywanego niekiedy pogardliwie "PSuciem zdjęcia" (litery PS to oczywiście skrót nazwy Photoshop) bądź też rad typu "jak zrobić kiepską fotkę, a potem ją naprawiać w programie graficznym". Cyfrowy warsztat w kontekście, w jakim zajmuję się nim na łamach tego poradnika, to środowisko pracy umożliwiające zarządzanie, edycję (korektę) fotografii, a następnie ich archiwizację, publikację lub druk. Wbrew pozorom przygotowanie sobie takiego miejsca w sposób profesjonalny nie jest ani bardzo kosztowne ani zbyt pracochłonne, natomiast uzyskane efekty potrafią z nawiązką wynagrodzić poniesiony trud. 63

64 Współczesny fotograf nie potrzebuje już ciemni. Najczęściej ogranicza się on do pracy przy zwyczajnym domowym komputerze. Niemniej jednak drobne różnice w organizacji miejsca pracy mogą spowodować, że nasza pracownia będzie nam służyła nieocenioną pomocą lub wręcz przeciwnie - stanie się źródłem ciągłych problemów. Szykujemy sobie stanowisko pracy Pomieszczenie, w którym znajduje się nasza "komputerowa ciemnia", powinno być oświetlone umiarkowanym, miękkim światłem o pełnym, naturalnym spektrum. Dobrze nadają się do tego celu tradycyjne żarówki bądź też lampy (żarówki) halogenowe, o ile tylko ich blask zmiękczony zostanie przez odpowiedni klosz. Jeszcze lepiej, jeżeli mamy możliwość płynnej regulacji mocy lamp, ponieważ dzięki temu z łatwością dopasujemy natężenie oświetlenia pokoju do blasku monitora. Niezbyt natomiast polecane są popularne świetlówki energooszczędne mają zawężone widmo, przez co oświetlając odbitki mogą część kolorów eksponować nadmiernie, a inne tłumić. Ponadto najtańsze modele odznaczają się niekiedy irytującym migotaniem, które przy dłuższej pracy mocno męczy wzrok. 64

65 Żarówka halogenowa - jedno z najlepszych z punktu widzenia fotografa (choć nie tylko) źródeł światła. Wprawdzie emituje blask o dosyć ciepłej kolorystyce, ale za to odznacza się bardzo naturalnym i pełnym widmem. Jest przy tym znacznie tańsza od świetlówek kompaktowych, równie długowieczna i bardziej ekonomiczna od tradycyjnych żarówek wolframowych. Jeżeli chodzi o kolorystykę pomieszczenia, to zgodnie z teorią ściany powinny być pomalowane na jednolitą barwę neutralną i rzeczywiście w sytuacjach wymagających pełnego profesjonalizmu (np. w pracowniach DTP) stosuje się tego typu szarą lub jasnoszarą farbę. Jednak w większości wypadków całkowicie wystarczy, jeżeli ściany nie będą wyraźnie jaskrawe, ponieważ długotrwałe przebywanie w pomieszczeniu o bardzo zdecydowanej kolorystyce powoduje chwilową zmianę sposobu postrzegania przez nas kolorów (np. długotrwałe siedzenie w pokoju o żółtych ścianach spowoduje, że po wyjściu z niego wszystko będzie miało dla nas lekko niebieskawy odcień). Gdy siedzimy przed komputerem, zasadniczo w polu naszego widzenia nie powinno znajdować się okno, chociaż nie przeszkadza ono, jeżeli tylko blask słońca nie wpada przez nie bezpośrednio. Światło słoneczne nie może oczywiście padać na ekran monitora ani świecić nam prosto w oczy. Dlatego też na pracownie fotograficzne doskonale nadają się pomieszczenia z oknami wychodzącymi na północ. Jeżeli okno znajduje się gdzieś z boku i obawiamy się, że światło z niego może nam padać na ekran, możemy sobie zorganizować osłonę na monitor wzorowaną na stosowanych w profesjonalnych monitorach graficznych, takich jak Eizo z serii ColorEdge. Wystarczy do tego tylko nieco czarnego kartonu i taśma klejąca, a efekty mogą się okazać bardzo zadowalające. Nieocenione mogą się też okazać żaluzje lub rolety (te ostatnie z oczywistych względów nie powinny być kolorowe). 65

66 Odpowiednio pomalowane ściany i oświetlenie pomieszczenia w którym pracujemy, ma zasadniczy wpływ dla efektów naszej pracy i jej komfortu. Choć wiele osób dobrze się czuje pracując w zupełnie zaciemnionym pomieszczeniu, to jednak powinniśmy oprzeć się pokusie zupełnego gaszenia świateł w naszej pracowni. Silny kierunkowy blask bijący od monitora przy braku innego oświetlenia bardzo męczy oczy i może doprowadzić do pogorszenia się naszego wzroku. Pewna ilość światła w pracowni jest niezbędna. Notebook a dodatkowy monitor Wiele osób korzysta obecnie w pracy z komputerów przenośnych. Nic w tym dziwnego cena i uniwersalność takich urządzeń, a przy tym niewielka ilość zajmowanego przez nie miejsca niejednokrotnie przemawiają na ich korzyść. Robią tak również fotografowie, zwłaszcza ci, którzy często pracują w terenie. Niestety, notebook ma też swoje wady, z których największą dla fotografa jest niska jakość wyświetlacza podyktowana warunkami technicznymi tego typu ekranu (dokładniej temat ten poruszę w jednym z kolejnych rozdziałów poświęconemu wyborowi odpowiedniego monitora do obróbki zdjęć). Dlatego też dobrym pomysłem może okazać się zaopatrzenie w stacjonarny monitor na potrzeby precyzyjnej obróbki zdjęć. Jeżeli często podróżujemy z notebookiem, monitor taki może stać się stałym wyposażeniem naszego warsztatu zorganizowanego zgodnie ze wskazówkami zawartymi powyżej, a sam komputer będziemy do niego podłączać w razie potrzeby. Zalet takiego rozwiązania jest wiele: znacznie lepsza jakość obrazu, większy (z reguły) obszar pola roboczego bądź też możliwość pracy dwuekranowej (ekran roboczy dzieli się wówczas na dwa monitory, a jego rozmiary to suma obydwu wyświetlaczy). Niektóre aplikacje fotograficzne, takie jak Adobe Lightroom potrafią też w sposób aktywny korzystać z tego 66

67 ostatniego rozwiązania. W przypadku wspomnianego produktu firmy Adobe jest to możliwość wyświetlania na dodatkowym ekranie ustalonych wcześniej informacji, takich jak np. miniatury zdjęć z przeglądanej lub edytowanej grupy. Notebook wyposażony w zewnętrzny ekran LCD wysokiej jakości to dobre rozwiązanie nawet dla bardzo wymagających zawodowców. Ponadto w razie potrzeby pozwala zachować pełną mobilność - monitor może zostać w każdej chwili odłączony, a sam komputer towarzyszyć nam będzie zarówno w trakcie pleneru jak i podczas prezentacji zdjęć klientowi. Najbardziej jednak skorzystają na takim duecie użytkownicy aplikacji obsługujących zestawy dwuekranowe, takich jak np. Adobe Lightroom. System operacyjny i oprogramowanie Kolejną czynnością, jaką należy wykonać po fizycznym przygotowaniu miejsca pracy, jest przygotowanie do pracy komputera oraz oprogramowania, z którego korzystamy. Niestety, nieznajomość podstawowych funkcji używanego software'u często prowadzi do sytuacji, w której fotograf nie jest w stanie uzyskać zadowalających efektów lub też dochodzi do nich bardzo pokrętnymi ścieżkami. Tymczasem wykonanie kilku prostych czynności jest w stanie zdjąć nam z głów niejeden problem. 67

68 Windows 7, najnowszy i obecnie już jeden z najpopularniejszych systemów operacyjnych firmy Microsoft, dysponuje wieloma narzędziami opracowanymi specjalnie z myślą o osobach zajmujących się obróbką obrazu. Proces konfiguracji komputera dla potrzeb fotografa omówimy właśnie na jego przykładzie. Konfiguracja systemu operacyjnego Nowoczesne komputery dysponują zaawansowanymi narzędziami umożliwiającymi zarządzanie kolorem, a ich obsługa jest coraz prostsza, również dla ludzi niebędących ekspertami w zakresie tajników technologii komputerowych. Oczywiście możliwości osób dysponujących urządzeniami do kalibracji są w tym zakresie o niebo wyższe od reszty użytkowników, ale nawet bez tego typu sprzętu możliwe jest dopasowanie ustawień monitora i komputera tak, aby praca z obrazem była jak najbardziej komfortowa. Proces przygotowywania stanowiska komputerowego do pracy przy obróbce zdjęć omówimy na przykładzie systemu operacyjnego Windows 7. Dysponuje on ciekawym narzędziem, pozwalającym optymalnie ustawić stanowisko pracy. W tym celu uruchamiamy w menu Start Panel sterowania i w lewym górnym rogu okna w polu Szukaj wpisujemy "zarządzanie kolorami", a następnie klikamy opcję, która ukaże się nam na ekranie. Okno, które pojawi się nam na ekranie, służy zarówno do obsługi profili ICC takich urządzeń jak monitory i drukarki, jak i do pomocy w odpowiednim ustawieniu monitora. 68

69 Narzędzie do zarządzania kolorami umożliwia przydzielenie profili w formatach ICC oraz ICM do każdego obsługującego je urządzenia. W odróżnieniu od wcześniejszych systemów z rodziny Windows, rozwiązania techniczne zastosowane w Windows 7 umożliwiają prawidłowe zarządzanie barwami wszystkich używanych przez nas monitorów naraz. Przechodzimy teraz do zakładki Zaawansowane i klikamy przycisk Kalibruj ekran. Wykonując po kolei wszystkie polecenia komputera, ustawimy bardzo ważny dla prawidłowego wyświetlania fotografii mechanizm ustawiania korekcji gamma, odpowiedni kontrast i jasność komputera oraz w dużym przybliżeniu dopasujemy kolorystykę wyświetlanego obrazu. Choć systemowi temu daleko do doskonałości, to może się on okazać przydatny, zwłaszcza w przypadku tańszych modeli monitorów, których ustawienia fabryczne są bardzo odległe od ideału. Warto tylko wiedzieć, że podczas regulacji jasności może dojść do sytuacji, w której nie będziemy w stanie uzyskać wystarczająco ciemnego obrazu (nawet pomimo obniżenia odpowiedniego parametru do minimum). W takiej sytuacji należy pozostawić jasność na poziomie około 20 30%, a obniżyć kontrast. Analogicznie przy kolejnym kroku, czyli ustawieniu kontrastu jeżeli ustawienie tego parametru na 100% nie przynosi dobrych rezultatów, należy sobie pomóc podciągając delikatnie jasność obrazu. Po przeprowadzeniu takiej wstępnej "kalibracji" przekonamy się, że na liście profili ICC naszego ekranu pojawił się nowy, wygenerowany przez komputer na podstawie dokonanych przez nas dopasowań. 69

70 Informacje podstawowe Korekta gamma 70

71 Ustawianie jasności Ustawianie kontrastu 71

72 Likwidowanie zafarbu Kontrola zmian Na powyższej prezentacji można prześledzić kolejne etapy dopasowywania ustawień ekranu za pomocą narzędzia wbudowanego w Windows 7. Nie jest ono zbyt precyzyjne, ponieważ nie opiera się na żadnych sprzętowych pomiarach kolorymetrycznych, ale w sytuacji braku innych możliwości bywa użyteczne. Właściciele notebooków bez zewnętrznych ekranów niestety w dość niewielkim stopniu skorzystają z tego narzędzia. Komputery przenośne niemal nigdy nie pozwalają bowiem na regulację kontrastu, a ustawienie jasności zredukowane jest do obniżenia lub wzmocnienia podświetlenia matrycy mechanizmu mało precyzyjnego i dość zawodnego. 72

73 Gdy producent zapewnia profil ICC W znacznie lepszej sytuacji są ci z nas, którzy dysponują profilami monitora (lub ekranu notebooka) dostarczanymi przez producentów sprzętu. Na szczęście obecnie postępuje tak większość firm, a profile można pobrać z Internetu za pośrednictwem stron WWW. Pamiętać jedynie należy, że o ile profil ICC monitora z reguły jest jeden bądź w ostateczności dwa lub trzy (dla różnych ustawień punktu bieli i korekty gamma), o tyle w przypadku drukarek dla każdego używanego rodzaju nośnika niezbędny jest inny profil producent z reguły zapewnia je dla swoich firmowych papierów fotograficznych. Wszyscy więksi producenci monitorów i drukarek prawie zawsze udostępniają na swoich stronach internetowych pakiety profili dla swoich produktów. W widocznej na powyższym przykładzie paczce dla monitora Eizo FlexScann SX2462W znajdują się - oprócz instrukcji instalacji - dwa profile ICM: dla ustawień 5000K/gamma 1.8 oraz 6500K/gamma 2.2. Otrzymany profil należy jedynie zainstalować w systemie, klikając dwukrotnie plik z rozszerzeniem ICC lub ICM, a następnie ustawić go w oknie Zarządzanie kolorami jako domyślny dla danego wyświetlacza (niezbędne może się w tym celu okazać uaktywnienie opcji Użyj moich ustawień dla tego komputera). Pamiętajmy też, aby sprawdzić w dokumentacji profilu (najczęściej dostępna jest ona wraz z profilem lub na stronie producenta), dla jakich ustawień monitora przeznaczony jest nasz plik. Na szczęście z reguły (choć nie zawsze) są to po prostu ustawienia domyślne. 73

74 W przypadku korzystania z dwóch wyświetlaczy (lub notebooka podłączonego do zewnętrznego monitora) pamiętajmy o tym, aby ustawić profile obydwu z nich. W innym wypadku może się okazać, że obraz wyświetlany na pierwszym różni się od sąsiedniego jak dzień od nocy. Oczywiście najlepiej mają ci fotografujący, którzy decydują się nabyć urządzenie do kalibracji obrazu lub mają do takowego dostęp. Zagadnienie to jest jednak już znacznie bardziej rozległe i stanowić będzie temat jednego z kolejnych rozdziałów naszego poradnika. Jak aplikacje radzą sobie z zarządzaniem kolorami Warsztat cyfrowego fotografa to przede wszystkim odpowiednie programy edytor zdjęć, przeglądarka, katalogi, rozmaite narzędzia dodatkowe itd. Po włączeniu w komputerze mechanizmu zarządzania kolorami często może się okazać, że niektóre zdjęcia w różnych programach odznaczają się nieco odmienną kolorystyką. Dlaczego tak jest? Zdjęcia wyświetlane przez aplikację obsługującą systemy zarządzania obrazem oraz takie, które ich nie obsługują, mogą różnić się pod względem kolorystyki. To, jak duża będzie ta różnica zależy od tego, jak znaczną korektę w wyświetlanym obrazie wprowadza profil barwny oraz jak szeroka jest przestrzeń barw naszego monitora. Na powyższym przykładzie widać Adobe Lightroom oraz IrfanView - dwie aplikacje obsługujące profile barwne wbudowane w plik JPEG. Jednak podgląd generowany przez system Windows 7 w okienku Eksploratora nie potrafi już odczytać takich danych - w rezultacie obraz jest zbyt jaskrawy. 74

75 Tego typu zdjęciami są fotografie, wraz z którymi zapisany został profil obrazu. Mechanizm taki stosuje wiele programów do obróbki grafiki, takich jak Photoshop czy Lightroom. Ułatwia on obróbkę zdjęć, ale należy pamiętać, aby przed publikacją fotografii w Internecie skonwertować przestrzeń barwną zamieszczanego obrazu na srgb. W przypadku wspomnianego Photoshopa służy do tego opcja Save for Web (Zapisz dla Web), natomiast inne programy rozwiązują ten problem jeszcze inaczej. Skąd zatem różnice? Otóż wiele programów (zwłaszcza starszych) nie obsługuje profili barwnych zapisanych w plikach obrazu ani w ogóle mechanizmów zarządzania kolorem wyświetla obraz korzystając ze standardowych mechanizmów systemu operacyjnego. Inne z kolei wprawdzie obsługują, ale opcja ta jest domyślnie wyłączona. Przykładem tej ostatniej grupy programów jest popularna przeglądarka graficzna IrfavView w wersji 4.25 i nowszych, gdzie opcję tę uruchamia się w dziale Viewing ustawień programu (Settings). Na szczęście bardziej zaawansowane programy, takie jak produkty firmy Adobe (Photoshop, Photoshop Elements, czy Lightroom) od dawna już przystosowane są do pracy w środowisku zaopatrzonym w narzędzia do zarządzania barwą. IrfanView - znana i bardzo popularna darmowa aplikacja do przeglądania i prostej edycji zdjęć w wersji 4.25 doczekała się trybu pracy w zgodności z systemowymi układami zarządzania kolorem. Wymaga pobrania specjalnej wtyczki (dostępnej w oficjalnym pakiecie wtyczek programu) i po zainstalowaniu programu jest domyślnie nieaktywny. 75

76 Generalnie obsługa profili barwnych przez programy to jeden z tych elementów pracy na komputerze ze skalibrowanym ekranem i/lub drukarką, których w pewnym stopniu należy nauczyć się od nowa. "Nauka" ta obejmuje zdobycie nowych nawyków i sprawdzenie, w jakich momentach komputer zachowuje się nieco inaczej niż dotychczas. Wiele zależy tu od używanego oprogramowania, dlatego też każdy musi ten proces przejść indywidualnie. Mogę jedynie powiedzieć, że wysiłek ten procentuje zyskujemy dzięki niemu pewność, że kolory wyświetlane na ekranie są dokładnie takie, jakie powinny być. Kalibracja aparatu Odpowiednie przygotowanie do pracy systemu operacyjnego oraz oprogramowania potrzebnego w pracy przy zdjęciach to oczywiście najważniejsze czynności do wykonania w trakcie organizacji fotograficznego warsztatu, ale nie jedyne. Zanim zaproszę do kolejnego rozdziału poradnika muszę dotrzymać słowa danego w poprzednim rozdziale i opowiedzieć o generowaniu profili barwnych dla aparatów cyfrowych z wykorzystaniem wzornika ColorChecker Passport. Profile barwne w plikach DNG sposób na kalibrację aparatu Dzięki firmie X-Rite użytkownicy wzorników z rodziny ColorChecker (czyli takich, jak omawiany w poprzednim rozdziale ColorChecker Passport) korzystający na co dzień z formatu DNG otrzymali bardzo ciekawą możliwość. Chodzi mianowicie o możliwość wykonania profilu barwnego dla aparatu cyfrowego i włączenia go do zdjęć zapisanych w formacie DNG (otwarty format zapisu zdjęć typu RAW opracowany przez firmę Adobe i promowaną w takich aplikacjach jak Lightroom i Photoshop). 76

77 We wzorniku ColorChecker Passport karty testowe Creative Enhancement Target oraz Classic Target nie zostały umieszczone obok siebie przez przypadek. Po wykonaniu zdjęcia wzornika w celu ustawienia balansu bieli, użytkownik może wykorzystać ten sam kadr do skalibrowania aparatu. Po co jednak aparat cyfrowy miałby wymagać kalibracji, skoro zadbaliśmy już, aby nasze zdjęcia miały poprawną ekspozycję i balans bieli? Otóż za kolorystykę rejestrowanego przez cyfrówkę obrazu odpowiada wiele elementów natury technicznej: typ matrycy aparatu, procesor obrazu, oprogramowanie wewnętrzne (firmware) a nawet materiał, z jakiego wykonano soczewki obiektywu. Dlatego też każdy aparat rejestruje kolory nieco inaczej. Jeżeli więc chcemy, aby nasze zdjęcia przedstawiały kolory z absolutną wiernością bądź też aby ten sam temat sfotografowany różnym sprzętem prezentował się tak samo, musimy dokonać kalibracji aparatu (lub aparatów). Czynność tę umożliwiła firma Adobe wprowadzając w formacie DNG możliwość dodawania do obrazu czegoś w rodzaju profilu ICC sprzętu. Jest to zatem jeden z wielu powodów, dla których warto konwertować zdjęcia w formatach RAW do DNG i w takiej postaci poddawać je edycji. 77

78 Choć proces generowania profilu aparatu przebiega z wykorzystaniem narzędzia do eksportu zdjęć, efektem nie jest fotografia, lecz plik zawierający informacje potrzebne do skorygowania barw na zdjęciach wykonanych przez dany aparat. Oczywiście do kalibracji wymagany jest odpowiedni sprzęt i oprogramowanie. Na szczęście i jedno i drugie zapewnia nam omawiany już ColorChecker Passport, na którego przykładzie przeprowadzimy ten projekt (kalibracji można dokonać w oparciu o dowolną 24-polową tablicę barwną ColorChecker). Dołączone do wzornika oprogramowanie pozwala przeprowadzić analizę zdjęcia z tablicą testową (za pomocą programu Adobe Lightroom w wersji 2.0 oraz nowszych lub samodzielnie) i zapisanie w nim odpowiedniego schematu kolorystycznego zawierającego informację o tym, jak powinny być reprodukowane określone barwy. Profil ten może zostać następnie wykorzystany w dowolnie wielu plikach w formacie DNG. Oczywiście dla uzyskania pewności co do kolorystyki zdjęć, najlepiej jest generować profil barwny dla każdej sesji zdjęciowej. Nie jest to jednak problemem, ponieważ wzornik Classic Target, w oparciu o który wykonywany jest pomiar fotografowany, jest najczęściej (wraz z wzornikiem Creative Enhancement Target) wykorzystywanym do kreatywnego balansowania bieli. 78

79 Komunikat pojawiający się po zapisie profilu jest jednocześnie potwierdzeniem, że wtyczce ColorChecker Password udało się odnaleźć na zdjęciu sfotografowany wzornik i poprawnie zinterpretować informację o kolorach. Omawiana czynność jest bardzo prosta do przeprowadzenia. Po zainstalowaniu dołączonego do wzornika oprogramowania Color Checker Passport (w postaci samodzielnej wtyczki do Lightrooma lub obydwu) otrzymamy dostęp do potrzebnych narzędzi. Ich działanie omówię na przykładzie wtyczki (plug-in) dla programu Adobe Lightroom 3. Po uruchomieniu programu odnajdujemy zdjęcie zawierające wspomniany wzornik (jeżeli tablica wzorcowa zajmuje niewielką część kadru, przycinamy zdjęcie tak, aby usunąć niepotrzebne elementy) i w module Library klikamy przycisk Export. W oknie dialogowym Export One File wybieramy z listy po lewej stronie grupę X-Rite Presets, a z niej opcję ColorChecker Passport. W polu DNG Profile Name wpisujemy nazwę profilu (dobrze, jeżeli zawierać będzie ona nazwę modelu aparatu i używanego obiektywu) i klikamy Export. Przeprowadzony zostanie proces generowania profilu, a na koniec komputer poinformuje nas o jego zapisaniu oraz poprosi o ponowne uruchomienie programu. 79

80 Po ponownym uruchomieniu programu wygenerowany profil dołącza do listy standardowych profili obecnych w programie. Można go przypisać do dowolnego zdjęcia znajdującego się w naszej kolekcji. Po zrestartowaniu Adobe Lightroom przełączamy się na moduł Develop, gdzie na samym dole prawego panelu odnajdujemy grupę opcji o nazwie Camera Calibration. Tam w menu rozwijalnym Profile zauważymy, że obok standardowych profili Adobe oraz związanych z używanym przez nas sprzętem fotograficznym (firma Adobe od dłuższego już czasu rozwija swoją bazę profili dla konkretnych modeli aparatów, których zadaniem jest imitować dostępne w tych cyfrówkach style barwne, takie jak portretowy, krajobrazowy, neutralny i inne) znajduje się wygenerowany przez nas, w oparciu o wzornik ColorChecker Passport, schemat kolorów. Wystarczy go teraz tylko przypisać do zdjęcia i zsynchronizować te ustawienia za pomocą odpowiedniego narzędzia. 80

81 wbudowany profil Adobe Standard profil wygenerowany za pomocą wtyczki ColorChecker Passport Choć różnice pomiędzy zdjęciami z nałożonymi różnymi profilami mogą być niekiedy dosyć subtelne, to bezpośrednie porównanie obrazów wzornika ColorChecker w profilach standardowym i wygenerowanym w procesie kalibracji doskonale ukazuje, jak duży rozrzut odcieni występuje pomiędzy niektórymi składowymi barwnymi obrazu. Na zakończenie Przedstawione w tym rozdziale porady pomogą każdemu zorganizować jego własny warsztat cyfrowego fotografa niezależnie od tego, jakim sprzętem komputerowym dysponuje. Co jednak z tymi osobami, które dopiero planują skompletowanie lub modernizację własnego komputera pod kątem wykonywania zdjęć? Dla tych osób przeznaczony jest kolejny rozdział, w którym zajmuję się tematyką wyboru odpowiedniego monitora do obróbki zdjęć, w oparciu o indywidualne potrzeby i możliwości budżetowe. VI. Monitor dla fotografa Nie ulega wątpliwości, że komputer jest obecnie najważniejszym (zaraz po aparacie) narzędziem pracy fotografa. Z kolei tym elementem, któremu osoba zajmująca się obróbką obrazu musi poświęcić szczególnie wiele uwagi organizując sobie komputerowe stanowisko pracy, jest monitor. Niestety wiele modeli uważanych powszechnie za "dobre" lub "nienajgorsze" może się zupełnie nie sprawdzać w pracy ze zdjęciami. Dlatego też kolejny rozdział poradnika poświęcam tematyce wyboru optymalnego wyświetlacza dla fotografa. W poprzednim rozdziale omawiałem temat organizacji warsztatu pracy cyfrowego fotografa. Przyjęte w nim zostało założenie, że osoba organizująca sobie ów warsztat dysponuje już własnym sprzętem komputerowym, który wymaga jedynie ustawienia w odpowiednim 81

82 miejscu i skonfigurowania. Co jednak powinni zrobić ci, którzy chcą kupić lub zmodernizować swój zestaw? Odpowiedni monitor to najważniejsza z punktu widzenia fotografa inwestycja wchodząca w skład zestawu komputerowego. Na zdjęciu półprofesjonalny, 22-calowy model Eizo FlexScan SX2262W monitor mogący zainteresować bardzo wymagających fotografów, którym jednak nie zależy na systemach sprzętowej kalibracji obrazu. Jeżeli chodzi o sam sprzęt komputerowy, to można powiedzieć, że osoby zajmujące się komputerową grafiką, fotoedycją, realizacją filmów i innymi czynnościami związanymi z obróbką obrazu, znajdują się obecnie w dosyć komfortowej sytuacji. Moc obliczeniowa przeciętnego komputera domowego zarówno maszyny klasy PC, jak i marki Apple oraz niezależnie od systemu operacyjnego, z jakiego korzysta jej użytkownik pozwala zazwyczaj na bezproblemową obróbkę obrazu. Można wręcz powiedzieć, że taki sam sprzęt, z jakiego korzystamy w domach (a niejednokrotnie nawet gorszy) często stanowi też podstawowe wyposażenie studiów fotograficznych czy działów DTP w wydawnictwach zajmujących się składem albumów fotograficznych. Dlatego też zagadnienie doboru procesora, pamięci 82

83 operacyjnej lub też marki karty graficznej możemy (poza bardzo nielicznymi przypadkami, takimi jak np. komputer do zaawansowanego montażu wideo, czy grafiki 3D) bez obaw pozostawić w rękach pracowników sklepu komputerowego. Nieco inaczej jednak przedstawia się sytuacja w przypadku monitora. Specyficzne wymagania osób zajmujących się obróbką zdjęć, komputerowym składem czy projektowaniem graficznym sprawiają, że wyboru tego najważniejszego elementu raczej nie powinno się pozostawiać w rękach ludzi, którzy na co dzień zajmują się składaniem zestawów "do gier, filmów, Office a i Internetu". Wybór ten nie jest wcale trudny i tak naprawdę wystarczy tylko wiedzieć o kilku ważnych sprawach, aby znaleźć odpowiedni model w sam raz dla siebie, niemniej jednak najlepiej jest to zrobić samemu albo poprosić o pomoc kogoś bardziej doświadczonego, kto zajmuje się tym samym, co my. Efekt na pewno będzie wówczas lepszy, aniżeli zdanie się na widzimisię sprzedawcy. Eizo FlexScan S, FlexScan SX oraz ColorEdge mimo zewnętrznych podobieństw modele należące do tych trzech linii kierowane są do zupełnie różnych docelowych grup odbiorców. Również cenowo występują pomiędzy nimi znaczne różnice. W naszych rozważaniach jako punkt odniesienia i źródło przykładów z kilku powodów posłuży nam oferta firmy Eizo. Po pierwsze, sprzęt tego producenta jest (nie bez przyczyny) uważany za ekstraklasę wyświetlaczy dla osób zawodowo zajmujących się grafiką komputerową. Po drugie, od pewnego czasu oferta firmy Eizo bardzo mocno się rozszerzyła i obecnie zawiera ona sprzęt kierowany do różnych grup odbiorców od graczy i pracowników biurowych, aż po zastosowania medyczne i przemysłowe. Z tego powodu nie należy ślepo wierzyć (jak twierdzą niektórzy fanatycy marki), że wszystko, co ma ekran, a pod nim logo Eizo, będzie doskonałe do obróbki zdjęć. Zaczynajmy zatem. 83

84 Jakiego monitora potrzebuje fotograf? W przeciągu ostatnich kilku lat na rynku monitorów nastąpiło sporo zmian. Najpierw tradycyjne modele kineskopowe (CRT) zostały praktycznie zupełnie wyparte przez płaskie i lekkie monitory ciekłokrystaliczne (LCD). Następnie w tej drugiej grupie pojawiły się ekrany panoramiczne, które w szybkim tempie zdominowały większość oferty kierowanej zarówno dla mniej, jak i bardziej zaawansowanej grupy odbiorców (aczkolwiek nadal dość liczna pozostaje grupa zwolenników tradycyjnych "wąskich" ekranów o proporcjach 4:3 i 5:4). Niemal równocześnie ceny najtańszych modeli wyświetlaczy zaczęły bardzo szybko spadać, osiągając poziom nawet poniżej złotych, co doprowadziło do bardzo silnej polaryzacji cenowej rynku. Jak w tych warunkach odnajduje się fotograf ze swymi specyficznymi wymaganiami? Trwająca już od prawie dziesięciu lat batalia pomiędzy zwolennikami monitorów CRT i LCD ostatecznie wygasa. Mniejsze gabarytowo i bardziej uniwersalne panele ciekłokrystaliczne wyrosły z "chorób wieku dziecięcego" i ostatecznie wyparły ekrany kineskopowe również w zastosowaniach profesjonalnych. Choć tradycjonaliści nadal kręcą nosami, to nie ulega wątpliwości, że w dziedzinie jakości wyświetlanego obrazu modele LCD nie mają się już czego wstydzić, zwłaszcza od momentu upowszechnienia się cyfrowej transmisji sygnału wizyjnego. Do zalet monitorów LCD można zaliczyć też mniejsze wymiary, masę, zużycie prądu, a także znacznie większe możliwości w zakresie regulacji położenia ekranu. Na sam początek z przykrością muszę rozwiać złudzenia dotyczące cen. Sprzęt, o którym będzie tutaj mowa, nie należy do grupy najtańszej. Najlepiej więc będzie, jeżeli wszyscy poszukujący monitora do obróbki zdjęć zapomną o hasłach typu "promocja, monitor FullHD 24 cale za 800 złotych", nie są to bowiem urządzenia, z których ktokolwiek wymagający dobrej jakości obrazu będzie zadowolony. Osoba planująca zakup modelu, za pomocą którego możliwa będzie bezproblemowa praca z fotografiami, powinna przygotować sobie co najmniej 2 tysiące złotych. A ile dokładnie? To już zależy od wielu rozmaitych czynników. 84

85 Jak zawsze, w pierwszej kolejności musimy dokładnie określić nasze potrzeby. Po przeczytaniu dwóch pierwszych rozdziałów tego poradnika (a zwłaszcza fragmentu rozdziału pierwszego dotyczącego przestrzeni barwnych urządzeń obrazujących) każdy z Was wie już zapewne, że monitor monitorowi nierówny. Każdy z nas chciałby mieć sprzęt jak najlepszy, lecz nie zawsze będzie w stanie wykorzystać możliwości bardziej zaawansowanych wyświetlaczy. W połączeniu z dużą (a nawet bardzo dużą) rozpiętością cenową urządzeń, o których tutaj mowa, najważniejsza staje się konieczność określenia własnych potrzeb. Ekran idealny Czego zatem fotograf może wymagać od swojego monitora? Oczywiście tego, aby ten wyświetlał prawidłowo zdjęcia z aparatu cyfrowego podczas ich oglądania i obróbki. Najważniejszym kryterium będzie zatem odpowiednio szeroka przestrzeń barwna (co najmniej srgb i jak najbardziej zbliżona do AdobeRGB) oraz możliwość takiego ustawienia parametrów obrazu, aby odznaczał się on optymalną jasnością i kontrastem. Wbrew pozorom określenie "optymalne" nie oznacza w tym przypadku ani bardzo wysokiej jasności ani ogromnego kontrastu. Wręcz przeciwnie: tanie monitory często wyświetlają obraz o przesadnej jasności i kontraście, ponieważ parametry takie doskonale prezentują się w tabelkach z parametrami technicznymi sprzętu, a wyświetlany w ten sposób obraz wyróżnia się na półce sklepowej spośród wielu innych modeli. Fotografa jednak bardziej interesować będzie, aby zdjęcia wyświetlane przez jego monitor odznaczały się subtelnymi przejściami tonalnymi, dlatego też większość wysokiej jakości monitorów dla grafików i fotografów odznacza się kontrastem na poziomie ok. 1000:1 i taka właśnie jest optymalna wartość tego parametru. Z kolei zalecana do edycji obrazu jasność wynosi zaledwie 120 cd/m2 ekran o jasności powyżej 200 cd/m2 oglądany z bliskiej odległości przez dłuższy czas powoduje szybkie zmęczenie wzroku. I jeszcze jedno: studiując parametry techniczne monitorów nie należy brać pod uwagę podawanej przez wielu producentów wartości tzw. kontrastu dynamicznego. Nie wdając się w szczegóły techniczne, parametr ten jest klasycznym przykładem "marketingowego kitu" służącego wyłącznie sztucznemu zwiększaniu sprzedaży i wartością nie mającą żadnego przełożenia na rzeczywistą jakość obrazu. 85

86 Dobry monitor dla fotografa, poligrafa i grafika powinien wyświetlać obraz o niezmiennej kolorystyce niezależnie od kąta, pod jakim się na niego patrzy. Kolejną ważną cechą w przypadku monitorów przeznaczonych do obróbki zdjęć i grafiki są tzw. kąty widzenia, czyli to, pod jakim kątem można patrzeć na ekran, nie obserwując zmian w kolorystyce obrazu. Pisząc "zmiany" mam na myśli dwa różne zjawiska. Pierwsze, obserwowane głównie w tanich modelach oraz matrycach notebooków polega na tym, że obraz obserwowany pod innym kątem do jego płaszczyzny niż 90 stopni jest jasny i mniej czytelny, a nawet zanika zupełnie. Drugi typ zmian, łatwy do zauważenia głównie w bardziej zaawansowanych modelach opartych na matrycach MVA/PVA (na temat typów matryc więcej informacji znajduje się w dalszej części) to tzw. color-shifting, czyli subtelne zmiany kolorystyki obrazu w zależności od tego, pod jakim kątem patrzymy na daną część ekranu. Cecha ta potrafi być kłopotliwa, lecz nie dyskwalifikuje ona jeszcze monitora jako nienadającego się do obróbki zdjęć, przynajmniej na poziomie amatorskim. Należy jedynie pamiętać o tym, że zjawisko takie występuje i brać ten fakt pod uwagę. Ostatnia bardzo ważna z punktu widzenia grafików i fotografów cecha monitorów LCD to równomierność jasności matrycy. Najprościej mówiąc, problem w tym wypadku sprowadza się do tego, czy dany kolor jest na całej powierzchni ekranu wyświetlany z taką samą jasnością. Jest to zagadnienie, z którym od wielu lat borykają się projektanci monitorów LCD i z którym próbują radzić sobie na wiele sposobów, zarówno sprzętowych (udoskonalanie samych matryc oraz technologii ich podświetlenia; doskonałe efekty dają na tym polu ekrany podświetlane diodami LED, ale tylko w najbardziej zaawansowanych technicznie 86

87 i najdroższych modelach), jak i programowych (rozmaite rozwiązania mające na celu wyrównywać różnice w jasności podświetlania w przypadku produktów firmy Eizo technologią taką jest funkcja Digital Uniformity Equalizer). Ogólnie można powiedzieć, że im większa jest matryca, tym problem równomierności jej podświetlenia jest bardziej widoczny. Problem nierównomiernego podświetlenia jest ciągłą bolączką producentów wyświetlaczy LCD. Wielu z nich ma swoje własne, opatentowane sposoby wyrównywania jasności obrazu w narożnikach ekranu. W przypadku monitorów firmy Eizo jest to technologia o nazwie Digital Uniformity Equalizer (DUE). Rozkład jasności tonów wyświetlanych przez matrycę najłatwiej można ocenić wyświetlając na całym ekranie jednorodną szarą planszę. Jest też kilka innych cech charakteryzujących monitory, mniej istotnych z punktu widzenia użytkowników pragnących wykorzystywać swój sprzęt głównie do obróbki zdjęć, jednak mających pewne znaczenie w innych obszarach wykorzystywania. Jedną z nich jest czas reakcji matrycy parametr opisujący, ile czasu (w milisekundach) trwa zapalanie się i wygaszanie pojedynczego punktu obrazu. Choć ma on znaczenie głównie przy zastosowaniach związanych z płynnym wyświetlaniem obrazu ruchomego (czyli głównie grach oraz filmach), to obecnie jest to już problem mocno marginalny. Nieco inaczej sytuacja wygląda, gdy kupujemy sprzęt używany, na rynku wtórnym można bowiem znaleźć nawet kilkuletnie profesjonalne monitory dla grafików w bardzo atrakcyjnych cenach. Ich czasy reakcji w niektórych przypadkach mogą wynosić nawet ms, co wprawdzie nie 87

88 przeszkadza podczas pracy ze zdjęciami, ale kompletnie dyskwalifikuje sprzęt w zastosowaniach "rozrywkowych". Na koniec warto również zwrócić uwagę na elementy funkcjonalne nabywanego sprzętu, ponieważ przy długotrwałej pracy ze zdjęciami mogą mieć one duże znaczenie. Normą powinna być możliwość regulacji wysokości położenia ekranu oraz jego obrotu zarówno w osi pionowej jak i poziomej. W innym wypadku trudno nam będzie dobrze go ustawić. Bardzo przydaje się również obecność w monitorze rozdzielacza USB, który oszczędzi nam konieczności sięgania do obudowy komputera, gdy będziemy chcieli podłączyć np. aparat lub dysk przenośny. Szczytem komfortu dla fotografa będzie zaś obecność wbudowanego czytnika kart pamięci, który proces przenoszenia zdjęć na dysk twardy komputera maksymalnie uprości i przyspieszy. Duże możliwości zmiany wysokości i kąta ekranu LCD pozwalają bardzo ułatwić pracę. W przypadku obróbki cyfrowych zdjęć niejednokrotnie trwającej po kilka godzin bez przerwy ma to ogromne znaczenie dla naszej wygody, zdrowia i dobrego samopoczucia. Zaawansowane modele kierowane do profesjonalistów często dysponują również bogatym wyposażeniem dodatkowym oraz rozbudowanymi możliwościami. Np. monitory z rodziny Eizo ColorEdge mają w zestawie osłony boczne ułatwiające pracę nawet w jasno oświetlonym pomieszczeniu, a ich funkcje regulacji wyświetlanego obrazu są bardzo zaawansowane (łącznie z możliwością sprzętowej kalibracji). Są to jednak elementy, za które nabywca musi słono zapłacić. 88

89 Cechy najistotniejsze Niezależnie od najbardziej pożądanych cech monitora do obróbki zdjęć, każdy z nas musi się zdecydować na model najbardziej odpowiadający własnym wymaganiom. Ponieważ sprzęt marzeń bardzo często okazuje się być ze względów finansowych nieosiągalny, konieczne może być też przyjęcie pewnych kompromisów. Dlatego wiedząc już, na jakie elementy musi zwracać uwagę każdy fotograf, zajmijmy się doborem konkretnych parametrów nabywanego sprzętu tak, aby każdy z nas wiedział, na co zwracać uwagę dobierając monitor zgodnie z indywidualnymi potrzebami. Miejsca nigdy za wiele Zaczniemy od elementów najprostszych i najbardziej oczywistych: przekątnej ekranu i jego rozdzielczości. Praca ze zdjęciami (a także grafiką komputerową oraz przy montażu filmów) wymaga z reguły dużo przestrzeni roboczej, zarówno ze względu na spore rozmiary samych obrazów, jak i rozbudowane interfejsy programów. Oczywiście od razu możemy zapomnieć o tym, że 10-megapikselowe zdjęcie kiedykolwiek wyświetlimy na ekranie w skali 1:1, niemniej jednak praca na ekranie o przekątnej 24 cale i rozdzielczości pikseli będzie bez porównania bardziej komfortowa, aniżeli na siedemnastocalowym monitorze wyświetlającym obraz piksele lub równie niewielkiej "panoramce" pikseli. Adobe Lightroom to jedna z tych aplikacji, dla których pojęcie "zbyt duży ekran" nie istnieje. Znaczne nagromadzenie narzędzi i możliwość pracy z wieloma zdjęciami jednocześnie sprawiają, że najlepszy dla tego programu jest panoramiczny wyświetlacz o wysokiej rozdzielczości. 89

90 Producenci większości programów do zarządzania zdjęciami i ich edycji dawno już zauważyli, że optymalnym typem wyświetlaczy dla fotografów są monitory panoramiczne. Urządzenia tego typu pozwalają bowiem wyświetlić większość zdjęć na pełną wysokość ekranu, tak że po obu bokach kadru pozostaje całkiem sporo miejsca na panele z narzędziami. Tak jest np. z produktami firmy Adobe takimi jak Photoshop, Photoshop Elements czy Lightroom. W przypadku niektórych bardziej zaawansowanych programów praca na monitorze o zbyt małej rozdzielczości może być wręcz niemożliwa. Ich paleta narzędzi bywa bowiem tak rozbudowana, że może się nie zmieścić na ekranie. Najczęściej zdarza się tak w przypadku aplikacji do grafiki 3D i obróbki wideo, dlatego też przed kupnem monitora warto przestudiować minimalne i zalecane wymagania programów, których zamierzamy używać. Szczególnie dużą popularnością wśród grafików, fotografów i poligrafów cieszą się obecnie monitory standardu WUXGA (rozdzielczość pikseli). Ich duża powierzchnia robocza pozwala na komfortową pracę z nawet bardzo zaawansowanymi programami. Jeżeli chodzi o obróbkę zdjęć, to osobiście jestem zdecydowanym zwolennikiem ekranów o proporcjach boków 16:10, jako oferujących największą możliwą przestrzeń roboczą w bardzo wygodnym układzie. W tym standardzie najbardziej godne zainteresowania są dwa 90

91 rodzaje monitorów: 21- oraz 22-calowe modele WSXGA+ ( pikseli), a także 24- i 27-calowe ekrany WUXGA ( ). Dodatkową zaletą tej drugiej grupy jest fakt, iż mogą one bez konieczności przeskalowania wyświetlać obraz typu FullHD ( pikseli) dla samej obróbki zdjęć jest to wprawdzie bez znaczenia, ale jeżeli zajmujemy się również wideofilmowaniem lub używamy tego samego komputera do oglądania filmów, to szybko to docenimy. Większe, 27- i 30-calowe monitory wyświetlające obraz w standardzie WQXGA ( pikseli), takie jak Eizo FlexScan SX3031W, długo jeszcze pozostaną poza zasięgiem portfeli przeciętnych zjadaczy chleba. Typ matrycy Elementem, od którego w największym stopniu zależy jakość obrazu wyświetlanego przez monitor LCD jest technologia, w jakiej wykonana została jego matryca. Ma ona wpływ przede wszystkim na rozmiar palety odwzorowywanych barw (w tym płynność przejść tonalnych), kąty widzenia oraz czas reakcji. Pośrednio typ matrycy odpowiada też za równomierność jej podświetlenia, ponieważ ekrany o niewielkich kątach widzenia zawsze wydają się siedzącym przed nimi ludziom nierówno podświetlone. Kupujący monitor LCD mogą wybierać pomiędzy jednym z trzech typów matryc: TN+FILM są to najtańsze, najbardziej rozpowszechnione i jednocześnie najmniej nadające się do obróbki zdjęć typy wyświetlaczy. Ich największą i właściwie jedyną zaletą oprócz niskiej ceny jest krótki czas reakcji, natomiast wady można wymieniać dość długo: niskie kąty widzenia, słabe odwzorowanie kolorów i przejść tonalnych, nierównomierne podświetlenie i wiele innych. VA w tej technologii wykonuje się dwa typy matryc: PVA i MVA, które jednak różnią się od siebie w bardzo niewielkim stopniu (powodem stosowania dwóch różnych nazw są głównie względy patentowe). Odznaczają się przystępną ceną oraz znakomitymi możliwościami w zakresie odwzorowania barw. Niestety pomimo dobrych kątów widzenia, w monitorach z matrycami MVA i PVA występuje wyraźne zjawisko color-shiftingu, które wspomniane zostało kilka akapitów wcześniej. Słabą stroną technologii, w oparciu o którą działają matryce VA, są również niskie czasy reakcji, ale problem ten od dawna już obchodzony jest przez producentów monitorów za pomocą odpowiednich układów elektronicznych. 91

92 Ogólnie monitory z wyświetlaczami MVA i PVA traktowane mogą być jako bardzo przyzwoity "segment średni", którym z powodzeniem mogą zainteresować się wymagający amatorzy, a także osoby nie dysponujące bardzo pokaźnym budżetem. Urządzenia takie z reguły oferują dobrą jakość za przyzwoitą cenę oraz spore możliwości w zakresie regulacji parametrów wyświetlanego obrazu. IPS do niedawna jeszcze ta zaawansowana technologia obecna była tylko w monitorach przeznaczonych do zastosowań profesjonalnych. Obecnie jednak, za sprawą jej upowszechnienia, matryce tego typu spotkać można również w urządzeniach półprofesjonalnych. Technologia IPS pozwala na uzyskanie obrazu o równie bogatej palecie barw co matryce VA, lecz charakteryzuje się znacznie lepszymi kątami widzenia oraz większą stałością parametrów wyświetlanego obrazu w miarę upływu czasu. Również w przypadku matryc typu IPS łatwiej jest producentom monitorów uzyskać równomierne podświetlenie matrycy. Mimo iż Eizo FlexScan SX2462W należy do segmentu półprofesjonalnego, to wyposażony został w matrycę typu IPS typową dla monitorów z najwyższej półki. 92

93 Zdecydowana większość monitorów projektowanych do zastosowań wymagających wyświetlania obrazu o bardzo wysokiej jakości bez żadnych kompromisów, to konstrukcje oparte o matryce typu IPS. Warto jednak zauważyć, że zarówno wśród prezentowanych tutaj monitorów profesjonalnych (rodzina Eizo ColorEdge), jak i półprofesjonalnych (Eizo FlexScan seria SX) znajdują się modele oparte o matryce IPS oraz VA. Jest tak, ponieważ oprócz matrycy znaczną rolę w kwestii jakości wyświetlanego obrazu pełnią w monitorze inne zastosowane rozwiązania technologiczne. Z kolei ze względu na możliwość bezproblemowego tworzenia wyświetlaczy o bardzo niewielkich gabarytach, praktycznie we wszystkich notebookach stosowane są matryce typu TN. Jest to jeden z głównych powodów, dla których ekrany wbudowane w komputery przenośne bardzo rzadko nadają się do poważnych zastosowań graficznych. Ważne szczegóły Przekątna obrazu i wielkość matrycy są bez wątpienia najważniejszymi parametrami, jakimi powinien zainteresować się nabywca poszukujący monitora do zastosowań graficznych. Z całą pewnością nie są to jednak jedyne cechy, na jakie warto zwrócić uwagę. Wiele innych, często niedocenianych szczegółów konstrukcji jest w stanie zadecydować o tym, w jakim stopniu dany model będzie spełniał specyficzne potrzeby fotografów. Złącza Elementem, na który należy zwrócić uwagę wybierając monitor są rodzaje dostępnych w nim złączy. Choć zamieszczone poniżej porady dotyczą praktycznie wszystkich możliwych zastosowań komputerów, to dla osób pragnących zająć się "na poważnie" cyfrową obróbką obrazu kwestie łączności monitora z komputerem (i innymi urządzeniami) będą szczególnie istotne. 93

94 Obecnym standardem w monitorach dla bardziej wymagających użytkowników są złącza DVI-I (po lewej), umożliwiające przekaz sygnału zarówno cyfrowego, jak i analogowego. Obraz przesyłany za pośrednictwem stosowanych jeszcze w niektórych panelach starszych złączy D-Sub (w środku) z reguły odznacza się nieco niższą jakością od obrazu cyfrowego. Na samym początku warto zrezygnować z zakupu monitora wyposażonego wyłącznie w analogowe złącza starego typu, czyli D-Sub, nawet jeżeli sprzęt taki będzie nam oferowany po wyjątkowo okazyjnej cenie. Złącze takie nie zaoferuje nam bowiem (zwłaszcza podczas wyświetlania obrazu o wysokiej rozdzielczości) tak czystego i ostrego sygnału wizyjnego, jak złącze cyfrowe, niezależnie od tego, jakie zdanie na ten temat może mieć sprzedawca w sklepie lub tzw. "ekspert". Jeśli chodzi o złącza cyfrowe, to w monitorach stosowane są ich trzy rodzaje, z czego dwa najpopularniejsze (DVI-D/DVI-I oraz HDMI) są ze sobą wzajemnie kompatybilne potrzebny jest jedynie odpowiedni adapter lub przewód połączeniowy. Większość producentów zaawansowanych modeli monitorów wyposaża swoje produkty również w trzeci typ złącza DisplayPort będący standardem znacznie nowocześniejszym i umożliwiającym (przynajmniej w teorii) przesyłanie bogatszej informacji o kolorystyce obrazu (na przykład monitory Eizo wyposażone w złącze DisplayPort mogą za jego pośrednictwem wyświetlać obraz, w którym każdy z trzech kanałów barwnych zapisywany jest z precyzją 10-bitową w miejsce tradycyjnej precyzji 8-bitowej (oznacza to, że na każdą z trzech składowych barwnych R, G i B danego punktu obrazu może zawierać znacznie bogatszą informację barwną). 94

95 Równie duże możliwości w zakresie przekazywania obrazu co DVI ma złącze typu DisplayPort (po prawej), będące przy tym rozwiązaniem znacznie nowocześniejszym, a pod wieloma względami również lepszym. Nie oznacza to niestety, że z zalet złącza DisplayPort może skorzystać każdy. Przede wszystkim wymaga ono komputera z kartą graficzną wyposażoną w identyczne złącze musi to być więc sprzęt raczej nowy. Po drugie, oprogramowanie z jakiego korzysta użytkownik również musi wykorzystywać możliwości, jakie daje 10-bitowe przesyłanie sygnału. To zaś obecnie potrafią nadal nieliczne aplikacje. Niemniej jednak wypada uznać DisplayPort za standard przyszłości, który prędzej czy później może zastąpić złącza DVI i HDMI, przynajmniej jeśli chodzi o zaawansowaną obróbkę obrazu. Paleta barw Jak wielokrotnie wspominałem, najważniejszym z punktu widzenia fotografa parametrem urządzeń wyświetlających i drukujących będzie paleta wyświetlanych barw. W przypadku monitorów możliwość sprawdzenia tej cechy w nabytym urządzeniu mamy dopiero po zakupie i tylko wówczas, jeżeli dysponujemy dobrej klasy kalibratorem. Możemy jednak nauczyć się w taki sposób czytać specyfikacje techniczne podawane przez producenta, aby wyciągnąć z nich interesujące nas informacje. 95

96 Monitor do zastosowań fotograficznych powinien wyświetlać barwy z co najmniej pełnej przestrzeni srgb. Jeżeli jednak użytkownik poważnie myśli o wykonywaniu papierowych odbitek swoich zdjęć, to gamut wyświetlacza powinien być jeszcze większy i zbliżony do przestrzeni AdobeRGB. Na ilustracji zobaczyć można rzut trójwymiarowego porównania przestrzeni barwnej skalibrowanego monitora Eizo ColorEdge CG245W (barwne pole) z gamutem AdobeRGB (siatka). Jeżeli firma będąca producentem danego modelu monitora nie podaje w jego specyfikacji technicznej szacunkowej rozpiętości palety barw, to wówczas można śmiało założyć, że albo sprzęt ten odznacza się niezbyt imponującym gamutem, albo też opracowany został z myślą o użytkownikach, dla których parametr ten nie ma dużego znaczenia. W obydwu przypadkach oznacza to, że z tego typu monitora fotograf prawie na pewno nie będzie zadowolony. Natomiast w sytuacji gdy producent ujawnia rozpiętość kolorystyczną wyświetlacza, czyni to z reguły poprzez porównanie do jakiejś znanej przestrzeni barwnej (a w przypadku modeli bardziej zaawansowanych nawet do dwóch lub trzech przestrzeni). I tak np. w specyfikacji technicznej półprofesjonalnego monitora graficznego Eizo FlexScan SX2462W przeczytać można, że model ten odwzorowuje do 98% gamutu AdobeRGB oraz 102% gamutu NTSC (a więc przestrzeń monitora zawiera w sobie przestrzeń NTSC). 96

97 Wiele monitorów dysponuje specjalnym trybem "zgodności z przestrzenią srgb". Po jego włączeniu następuje ograniczenie palety wyświetlanych kolorów do gamutu srgb. Rozwiązanie takie może być użyteczne również dla osób nie mogących samodzielnie skalibrować ekranu. Tryb taki zakłada bowiem najczęściej mniej lub bardziej udaną fabryczną kalibrację barwną ekranu wystarczy tylko odpowiednio ustawić jasność i kontrast wyświetlacza, a w systemie operacyjnym ustawić profil ICC przestrzeni srgb. Niekiedy można też w monitorach znaleźć informację o obecności funkcji takiej jak "tryb pełnej zgodności z srgb". Po jej włączeniu paleta barw odwzorowywanych przez monitor zostaje ograniczona tak, aby dokładnie odpowiadała danej przestrzeni. Przydaje się to, jeżeli np. publikujemy nasze zdjęcia wyłącznie w Internecie i w trakcie obróbki chcemy widzieć zawsze taki obraz, jaki wyświetla większość przeglądarek WWW. Interfejs Równie ważnym elementem, na jaki powinniśmy zwrócić uwagę przed zakupem monitora, jest jego menu ekranowe (OSD). Dotyczy to zarówno znajdujących się w nim opcji, jak i wygody jego samego. Ten drugi element najlepiej jest oczywiście sprawdzić samodzielnie, a jeżeli planujemy korzystać z niego często (a sytuacja taka może mieć miejsce, gdy do jednego monitora podłączane są dwa lub więcej urządzeń) to własnoręczne wypróbowanie ekranu przed zakupem jest wręcz zalecane. Intuicyjność i przejrzystość menu, wygoda nawigacji po nim czy choćby umiejscowienie przycisków sterujących to drobne, lecz ważne elementy, na które należy zwrócić uwagę. 97

98 Kontrola obrazu Możliwości regulacji parametrów wyświetlanego obrazu są dla nas kluczowe, ponieważ to od nich tak naprawdę, a nie od kalibracji programowej zależy, jak bogatą paletę barw będzie w stanie wyświetlić nabyty przez nas sprzęt. Ponadto bardzo niewiele monitorów jest poprawnie ustawionych już w momencie opuszczenia fabryki i na taki komfort mogą liczyć właściwie tylko posiadacze drogich modeli profesjonalnych. Już pierwszy rzut oka na menu ekranowe monitorów kierowanych do zawodowców i półprofesjonalistów pozwala odróżnić je od urządzeń dla amatorów. Amatorskie monitory Eizo FlexScan z serii S mają uproszczone, piktograficzne menu, wyposażone jednak w komplet funkcji służących do regulacji parametrów wyświetlania. Różnice pomiędzy menu bardziej zaawansowanych modeli Eizo FlexScan z serii SX, a profesjonalnymi monitorami Eizo ColorEdge są już znacznie mniej widoczne i sprowadzają się do obecności nieco innych opcji w menu z zaawansowanymi ustawieniami kolorów. Ponadto menu monitorów Eizo ColorEdge zawiera dodatkową grupę opcji służących do obsługi wbudowanego w te modele sprzętowego kalibratora obrazu. Zakres możliwości regulacji parametrów obrazu jest oczywiście uzależniony od klasy posiadanego monitora. Najprostsze modele amatorskie umożliwiają to jedynie w podstawowym zakresie, a precyzja regulacji jest bardzo niewielka. Szczególnie źle wypadają tutaj jak już wspominałem notebooki. Z kolei możliwości najbardziej zaawansowanych modeli dysponują w tym zakresie funkcjami, których nie wykorzysta nikt poza dobrze wykwalifikowanymi specjalistami. Jakimi funkcjami kontroli powinien się więc odznaczać monitor dla fotografa? Możliwość regulacji jasności i kontrastu jest tutaj oczywista, natomiast ważne jest, aby przebiegała ona precyzyjnie, nie zaś zbyt dużymi krokami. Zdarza się, że najtańsze modele monitorów nie pozwalają uzyskać wystarczająco niewielkiej jasności (poniżej 180 cd/m2). Dotyczy to przede wszystkim monitorów przeznaczonych do pracy w silnie oświetlonych pomieszczeniach i oglądania obrazu z większej odległości (z tego i wielu innych powodów nienajlepszym pomysłem jest nabywanie w celu obróbki zdjęć modeli z wbudowanym tunerem TV). Bardzo ważna jest możliwość regulacji kolorystyki wyświetlanego obrazu, która odbywa się najczęściej na dwa sposoby: poprzez ustawienie temperatury punktu bieli w kelwinach lub korektę poszczególnych składowych barwnych obrazu (niekiedy funkcja ta nosi nazwę korekty krzywej gamma). W zależności od urządzenia, w jego menu ekranowym znajdować 98

99 się może jedna z tych funkcji, obie lub może ich nie być wcale. Ten ostatni przypadek najlepiej jest zdyskwalifikować już na wstępie. Jeżeli mamy dostęp do kalibratora i chcemy z niego skorzystać, najlepsza będzie oczywiście możliwość płynnej regulacji składowych RGB. Jeśli natomiast zmuszeni jesteśmy ustawiać ekran bez wsparcia sprzętowego, to z reguły lepsze efekty uda nam się osiągnąć regulując temperaturę punktu bieli. Korekta kolorystyki obrazu poprzez regulację temperatury punktu bieli (ang. White Point) jest wygodniejsza, lecz również zazwyczaj mniej precyzyjna. Pozwala jednak ustawić obraz o poprawnej tonalności nawet bez użycia kolorymetru. Z kolei regulacja składowych RGB sprawdza się lepiej gdy mamy do dyspozycji sprzętowy kalibrator. Bogate możliwości kontroli obrazu, jaką umożliwiają profesjonalne monitory graficzne, jest ich niewątpliwą zaletą, ale tylko wówczas, gdy użytkownik będzie potrafił ją wykorzystać. Wiele modeli kierowanych do zaawansowanych i wymagających amatorów konstruowanych jest bowiem na bazie takich samych podzespołów, jak droższe monitory profesjonalne, a różnią się przede wszystkim brakiem najbardziej zaawansowanych systemów kontroli obrazu. W przypadku opisywanych jako przykład monitorów firmy Eizo, jest tak w przypadku wielu półprofesjonalnych monitorów z serii FlexScan SX, w których brak jest narzędzi do sprzętowej kalibracji. Kupując monitor należy więc zadać sobie pytanie: czy będę w stanie wykorzystać w pełni możliwości droższego modelu? Może to nam pomóc zaoszczędzić niemałą przecież sumę pieniędzy. 99

100 Co jeszcze? Przedstawione powyżej cechy monitorów fotograficznych nie są oczywiście jedynymi, którymi kuszą nas producenci sprzętu. Nowoczesne wyświetlacze LCD wyposażone są w wiele funkcji dodatkowych, które w zależności od realizacji oraz naszych potrzeb mogą ułatwić życie, być zupełnie dla nas obojętne bądź też stanowić utrudnienie. Podstawowe pytanie, jakie należy sobie w takiej sytuacji zadać, brzmi: czy ja tego potrzebuję? Osoba zajmująca się obróbką zdjęć nie będzie potrzebowała kompletu złączy analogowych, takich jak S-Video czy Composite, ale wideofilmowiec może już ich potrzebować. Podobnie jest z funkcją typu "obraz w obrazie", czyli wyświetlaniem jednocześnie sygnałów z kilku urządzeń, bądź też funkcją pivot (możliwością przekręcenia ekranu o 90 stopni i używania go w pozycji pionowej). Rozgałęźnik USB w monitorze to niesłychanie wygodny element poprawiający komfort pracy, zwłaszcza wówczas, gdy nie korzystamy z czytnika kart pamięci i zamiast tego wolimy podłączać aparat cyfrowy bezpośrednio do komputera. Z kolei użyteczność niektórych funkcji, takich jak choćby automatyczna regulacja jasności obrazu w zależności od oświetlenia pomieszczenia, zależy nie tylko od naszych potrzeb, ale też od tego, jak dana funkcja została zrealizowana w praktyce. Na szczęście jeżeli okaże się że np. wspomniany czujnik działa zbyt chaotycznie i obraz zmienia swoją jasność z byle powodu, to takie "udogodnienia" zawsze można wyłączyć. 100

101 Jak kupować? Jak już zaznaczyłem na początku rozdziału, do jego realizacji wykorzystanych zostało siedem modeli monitorów Eizo należących do trzech grup sprzętowych. Seria FlexScan S reprezentuje monitory amatorskie, jednak opracowane z myślą o osobach, którym zależy na wysokiej jakości obrazu i niewygórowanej cenie. Kolejna linia produktów, FlexScan SX to modele półprofesjonalne o znacznie lepszych parametrach wyświetlanego obrazu i często zawierające takie same lub bardzo zbliżone komponenty do monitorów produkowanych z myślą o zawodowcach, lecz odznaczające się uboższymi możliwościami kontroli obrazu. Ostatnia przedstawiona grupa, monitory z serii ColorEdge to urządzenia przeznaczone dla profesjonalnych fotografów, grafików i poligrafów, wyposażone w bardzo zaawansowane funkcje oraz możliwość kalibracji sprzętowej. Są to modele projektowane bez kompromisów i z reguły odznaczające się wysoką ceną. Dokładne porównanie ich najważniejszych parametrów można prześledzić dzięki umieszczonym poniżej tabelom. 101

102 Eizo FlexScan S2233W Eizo FlexScan S2243W Eizo FlexScan S2433W Przekątna matrycy 22 cale 22 cale 24,1 cala Rozdzielczość pikseli pikseli pikseli Typ panelu VA VA VA Kąty widzenia 178 / / / 178 Jasność 350 cd/m² 350 cd/m² 360 cd/m² Kontrast 1200:1 1200:1 1000:1 Czas reakcji 12 ms (czerń-biel-czerń) 12 ms (czerń-biel-czerń) 16 ms (czerń-biel-czerń) Paleta barw Złącza odwzorowywanych 95% AdobeRGB, 92% NTSC 95% AdobeRGB, 92% NTSC 96% AdobeRGB, 92% NTSC D-Sub, DVI-D, DisplayPort, wejście audio, słuchawki Ustawienia predefiniowane Fine Contrast (EyeCare, Text, Picture, Movie, srgb, Custom), Auto Fine Contrast Regulacja obrazu zegar, faza, położenie, korekcja zakresu sygnału wejściowego (Auto), filtr sygnału, wielkość obrazu (pełen ekran, powiększony, normalny), wygładzanie (5 stopni), kolor obramowania Regulacja barw D-Sub, DVI-D, DisplayPort, wejście audio, słuchawki Fine Contrast (EyeCare, Text, Picture, Movie, srgb, Custom), Auto Fine Contrast zegar, faza, położenie, korekcja zakresu sygnału wejściowego (Auto), filtr sygnału, wielkość obrazu (pełen ekran, powiększony, normalny), wygładzanie (5 stopni), kolor obramowania D-Sub, DVI-D, DisplayPort, wejście audio, słuchawki Fine Contrast (EyeCare, Text, Picture, Movie, srgb, Custom), Auto Fine Contrast zegar, faza, położenie, korekcja zakresu sygnału wejściowego (Auto), filtr sygnału, wielkość obrazu (pełen ekran, powiększony, normalny), wygładzanie (5 stopni), kolor obramowania wyświetlanych jasność, kontrast, jasność, kontrast, jasność, kontrast, temperatura, gamma, temperatura, gamma, temperatura, gamma, nasycenie, odcień, nasycenie, odcień, nasycenie, odcień, wzmocnienie, reset wzmocnienie, reset wzmocnienie, reset Cena detaliczna *) od 2100 zł od 2400 zł od 3200 zł *) Dane na r. 102

103 Eizo SX2262W FlexScan Eizo SX2462W FlexScan Eizo CG223W ColorEdge Eizo CG245W ColorEdge Przekątna matrycy 22 cale 24,1 cala 22 cale 24,1 cala Rozdzielczość pikseli pikseli pikseli pikseli Typ panelu VA IPS VA IPS Kąty widzenia 178 / / / / 178 Jasność 280 cd/m² 270 cd/m² 270 cd/m² 270 cd/m² Kontrast 1000:1 850:1 950:1 850:1 Czas reakcji 12 ms (czerń-bielczerń) Paleta odwzorowywanych barw 95% AdobeRGB, 92% NTSC Złącza 2*DVI-I, DisplayPort, 2*USB (rozgałęźnik) Ustawienia predefiniowane Regulacja obrazu Regulacja wyświetlanych barw Color Mode (Text, Picture, Movie, srgb, User1, User2, User3), Auto Fine Contrast 13 ms (czerń-bielczerń) 98% AdobeRGB, 102% NTSC 12 ms (czerń-bielczerń) 95% AdobeRGB, 92% NTSC 13 ms (czerń-bielczerń) 100% srgb / Rec709 / EBU / SMPTE-C, 98% AdobeRGB, 102% NTSC 2*DVI-I, DisplayPort, 2*DVI-I, DisplayPort, 2*DVI-I, DisplayPort, 2*USB (rozgałęźnik) 2*USB (rozgałęźnik) 2*USB (rozgałęźnik) Color Mode (Text, Picture, Movie, srgb, User1, User2, User3), Auto Fine Contrast Fine Contrast (Custom, srgb, Rec709, EBU, SMPTE- C, DCI, Calibration) Fine Contrast (Custom, srgb, Rec709, EBU, SMPTE- C, DCI, Calibration) zegar, faza, położenie, zegar, faza, położenie, zegar, faza, położenie, zegar, faza, położenie, korekcja zakresu korekcja zakresu rozdzielczość, korekcja rozdzielczość, korekcja sygnału wejściowego, sygnału wejściowego, zakresu sygnału zakresu sygnału wielkość obrazu (pełen wielkość obrazu (pełen wejściowego, wielkość wejściowego, wielkość ekran, powiększony, ekran, powiększony, obrazu (pełen ekran, obrazu (pełen ekran, normalny) normalny) powiększony, normalny) powiększony, normalny) jasność, kontrast, jasność, kontrast, jasność, kontrast, jasność, kontrast, niezależna regulacja niezależna regulacja poziom czerni, poziom czerni, 6-kolorów, 6-kolorów, temperatura, gamma, temperatura, gamma, temperatura, gamma, temperatura, gamma, nasycenie, odcień, nasycenie, odcień, nasycenie, odcień, nasycenie, odcień, wzmocnienie, wzmocnienie, wzmocnienie, Contrast wzmocnienie, Contrast niezależna regulacja niezależna regulacja Enhancer, Outline Enhancer, Outline 6-kolorów, Contrast 6-kolorów, Contrast Enhancer, reset Enhancer, reset Enhancer, reset Enhancer, reset Cena detaliczna *) od 3400 zł od 5500 zł od 4200 zł Od zł *) Dane na r. Przedstawiony powyżej podział jest dość typowy dla większości producentów monitorów o rozbudowanej ofercie i niezależnie od firmy, której produkty wybierzemy, z dużą dozą prawdopodobieństwa uda nam się znaleźć model odpowiedni dla nas. Mam nadzieję, że 103

104 powyższa tabela pomoże Wam zorientować się, czego należy oczekiwać po sprzęcie z danej grupy. Na sam koniec jeszcze jedna ważna rada: wielu niezwykle istotnych detali związanych z nabywanym sprzętem nie da się poznać studiując tabele z danymi technicznymi bądź też materiały promocyjne producenta. Co więcej, niedoświadczony użytkownik również nie jest w stanie ocenić na pierwszy rzut oka parametrów obrazu wyświetlanego przez monitor stojący na sklepowej półce, z reguły sprzęt taki jest bowiem bardzo źle ustawiony (ekran w markecie ma wyświetlać kolory jaskrawe, cukierkowe i przyciągające uwagę, nie zaś poprawne), a i oświetlenie sklepu dalekie jest od ideału. Dlatego też dobrze jest kupować sprzęt sprawdzony, czyli taki, z którym mieliśmy okazję już pracować lub na temat którego słyszeliśmy wiele dobrych opinii. Na zakończenie Zakup monitora to bez wątpienia najważniejsza inwestycja dokonywana w ramach organizowania warsztatu cyfrowego fotografa. Jeżeli jednak naszym celem jest nie tylko publikacja zdjęć w Internecie, ale również prezentacja ich w postaci papierowej, to wówczas równie istotnym nabytkiem będzie odpowiednia drukarka fotograficzna. I temu właśnie zagadnieniu poświęcony będzie kolejny rozdział. VII. Drukarka dla fotografa Omówiłem już wybór najważniejszego (z punktu widzenia osoby zajmującej się obróbką obrazu) urządzenia peryferyjnego, jakim jest monitor. Aby nasz warsztat fotograficzny był zupełnie kompletny, potrzebujemy jeszcze tylko jednego elementu, dzięki któremu będziemy jako fotografowie w pełni niezależni i samowystarczalni. Jest nim oczywiście odpowiednia drukarka. Ten rozdział ma za zadanie przekazać Wam informację, które zapewnią każdemu z Czytelników możliwość sprawowania pełnej kontroli nad kolorystyką zdjęć od momentu ich wykonania, aż do przeniesienia na papier. Osoba poszukująca dla siebie odpowiedniej drukarki ma do wyboru ogromną liczbę modeli najrozmaitszych producentów. Jakby na przekór temu wymagania przeciętnego użytkownika są niezbyt wyszukane: przystępna cena, bezawaryjność, wysoka szybkość wydruku, cicha praca i - co najważniejsze - niskie koszty eksploatacji. Jednak dla fotografa pragnącego 104

105 nabyć drukarkę w celu wykonywania wysokiej jakości odbitek zdjęć, istotne są też inne cechy interesującego go sprzętu. Dlatego też przed zakupem należy bardzo uważnie przestudiować parametry techniczne poszczególnych modeli i wiedzieć, które cechy są istotne oraz z jakiego powodu, a które można pominąć. Dla lepszego zrozumienia tematyki wykonywania odbitek zdjęć warto też zaznajomić się z kilkoma bardziej ogólnymi aspektami związanymi z drukiem atramentowym. Nie są one skomplikowane, a wiedza o nich bardzo pomaga uzyskać dobre rezultaty, a także ograniczyć średni koszt pojedynczej odbitki. Obecna oferta drukarek fotograficznych różnych producentów jest bardzo zróżnicowana zarówno pod względem funkcjonalności poszczególnych modeli, jak i ich cen. Prezentowane powyżej dwie drukarki formatu A3+ firmy Epson należące do rodziny Stylus Photo (modele 1400 i R2880) dzieli złotych różnicy w cenie. Z zawartych w tym rozdziale informacji skorzystać mogą również ci, którzy ograniczają się do publikowania swoich zdjęć w Internecie i oglądaniu ich wyłącznie na ekranach monitorów. Wiedza ta może się bowiem przydać w wielu różnych sytuacjach począwszy od lepszej orientacji w obecnej ofercie urządzeń drukujących zarówno dla amatorów, jak i profesjonalistów, poprzez problemy jakie mogą nas spotkać, gdy z jakiegoś powodu zdecydujemy się zlecić wykonanie odbitek niektórych z naszych zdjęć, aż po uzyskanie pełniejszej wiedzy na temat zagadnień związanych z zarządzaniem barwą. Dlatego też serdecznie zapraszam wszystkich do lektury. Na zakończenie wstępu chciałbym wyjaśnić jeszcze jedną kwestię: podobnie, jak w poprzednim rozdziale dotyczącym wyboru monitora, również w przypadku części poświęconej drukarkom wszelkie teoretyczne rozważania dotyczące omawianych zagadnień ilustrowane będą przykładami urządzeń pochodzących z oferty jednego producenta. Tym 105

106 razem będą to znane i popularne wśród fotografów produkty firmy Epson. Sam tekst został jednak napisany tak, aby zawarte w nim porady miały charakter uniwersalny i odnosiły się również do drukarek innych producentów. Podstawowe informacje o drukarkach fotograficznych Wiele modeli urządzeń drukujących określanych jest przez swoich producentów mianem "fotograficznych". Również w oznaczeniach najrozmaitszych linii drukarek (a także ich prospektach i innych materiałach reklamowych) słowo "photo" pojawia się tak często, że można odnieść wrażenie, jakoby właściwie każda drukarka zdolna była wykonywać perfekcyjne odbitki zdjęć. Również sami producenci tych urządzeń różnie pojmują "fotograficzność" swojego sprzętu. Dlatego też najlepiej będzie, jeżeli nasze rozważania rozpoczniemy od zdefiniowania, jakie cechy pozwalają określić drukarkę mianem fotograficznej, a więc przystosowanej do wykonywania wysokiej jakości wydruków zdjęć. Choć producenci drukarek regularnie wprowadzają do nazw swoich produktów przyrostek "photo", to jednak nie wszystkie te urządzenia nadają się do drukowania zdjęć. Na co zatem zwracać uwagę, gdy szuka się drukarki perfekcyjnie odwzorowującej kolory na odbitkach? Najważniejszym, a przy tym łatwym do zweryfikowania kryterium jest bez wątpienia liczba i barwy atramentów obsługiwanych przez dany model oczywiście im jest ich więcej, tym lepiej. Drukarki wyposażone w mniej niż sześć wkładów powinniśmy raczej wykluczyć z naszych rozważań. W pierwszej części poradnika opisywałem zagadnienie mieszania barw, a także różnice pomiędzy rozmaitymi modelami barwnymi. Wiemy już, że w procesie druku atramentowego poszczególne barwy na papierze (oraz każdym innym nośniku) powstają w wyniku 106

107 tzw. substraktywnego procesu mieszania barwników składowych (tuszy) po szczegóły odsyłam do wspomnianego rozdziału (a osoby szczególnie zainteresowane tym tematem powinny też zajrzeć do znakomitej książki Włodzimierza Patuszaka pt. Kolor czy barwa. Wstęp do grafiki komputerowej, stanowiącej coś w rodzaju elementarza dla wszystkich adeptów tej dziedziny wiedzy). Wiemy też, że modelem barw powszechnie przyjętym w druku atramentowym (i nie tylko) jest CMYK, czyli układ oparty na barwnikach składowych turkusowym (Cyan), purpurowym (Magenta), żółtym (Yellow) oraz czarnym (black). Niestety, model barw CMYK ma charakter mocno teoretyczny, oparty na fizycznych właściwościach światła i ich matematycznym opisie. Nie uwzględnia (bo nie może uwzględniać) ważnego elementu technologii druku atramentowego, jakim są fizykochemiczne własności barwników stosowanych podczas wydruku (w dalszej części tego tekstu określanej mianem atramentów) oraz powierzchni, na której ów druk się odbywa (nośnika). Właściwości te sprawiają, że zdjęcia drukowane za pomocą czterech barw podstawowych zawartych w palecie CMYK nie prezentują się najlepiej wydają się być blade, pozbawione głębi typowej dla dobrej jakości odbitek laboratoryjnych, mają ubogą kolorystykę i są niezbyt kontrastowe. Dlatego też w celu uzyskania pełniejszej kolorystyki i rozpiętości tonalnej drukowanych zdjęć producenci drukarek wprowadzają do modeli opracowywanych z myślą o zastosowaniach fotograficznych dodatkowe atramenty. Najczęściej stosowane są barwniki jasnoturkusowe (Light Cyan) oraz jasnopurpurowe (Light Magenta) i taki właśnie sześciobarwny układ atramentów (CMYK + LC + LM) uznaje się za podstawowy i minimalny do tego, aby daną drukarkę można było określić mianem fotograficznej. Taki zestaw barw podstawowych w połączeniu z dobrej jakości papierem fotograficznym (zarówno błyszczącym, jak i matowym) pozwala już uzyskać odbitki o jakości porównywalnej z tym, co oferuje większość fotolabów. 107

108 Podstawowy zestaw atramentów stosowany w drukarkach fotograficznych (CMYK + Light Magenta + Light Cyan) jest wystarczający do większości zastosowań związanych z wykonywaniem odbitek. Wielu producentów jednak eksperymentuje z innymi układami barw podstawowych. W drukarce Epson Stylus Photo R1900 zastosowano na przykład zestaw wzbogacony o barwniki czerwony oraz pomarańczowy, dzięki którym model ten szczególnie dobrze sprawdza się przy wykonywaniu odbitek fotografii portretowych. Nie jest to jednak wszystko, co w tym temacie oferują producenci drukarek atramentowych. W przypadku niektórych, bardziej zaawansowanych modeli, idą oni jeszcze dalej i wzbogacają oryginalny zestaw atramentów dodatkowymi barwami. Najczęściej są to dodatkowe odcienie czerni (np. matowy lub błyszczący) lub szarości zdecydowanie poprawiające jakość wydruków czarno-białych. Zdarzają się jednak również znacznie ciekawsze pakiety, np. dysponujące przezroczystym lakierem nabłyszczającym lub też takimi atramentami jak czerwony, pomarańczowy (pozwalające uzyskać bardziej naturalne odcienie skóry na zdjęciach portretowych), zielony lub niebieski (dające znakomite rezultaty przy zdjęciach krajobrazowych). W ekstremalnych przypadkach liczba atramentów używanych do wykonywania wydruków może wynosić od 12 do 15. Są to jednak bardzo drogie (ze zrozumiałych względów również kosztowne w eksploatacji) i zaawansowane urządzenia formatu A3+ lub nawet większych kierowane do najbardziej wymagających fotografów oraz agencji reklamowych. Zdarzają się też nietypowe zestawy atramentów, takie jak w przypadku modelu Epson Stylus Photo R800, w którym zamiast atramentów 108

109 jasnoturkusowego i jasnopurpurowego zastosowano barwniki czerwony (Red) i niebieski (Blue). Ponieważ w przypadku drukowania zdjęć zużycie poszczególnych atramentów bywa bardzo nierównomierne, rozwiązaniem przyjętym powszechnie we wszystkich bardziej zaawansowanych modelach drukarek fotograficznych (a także większości drukarek biurowych aspirujących do miana "oszczędnych" i niedrogich w utrzymaniu) jest dostarczanie każdego atramentu w osobnym pojemniku (kartridżu). Dzięki temu użytkownik wymienia tylko te wkłady, które rzeczywiście są zużyte. Prędkość druku i wydajność atramentu Wszystkim zależy na tym, aby drukarka pracowała jak najszybciej. Wszystkim... oprócz fotografów. Wykonywanie wysokiej jakości odbitek zdjęć wymaga bowiem znacznie więcej czasu, aniżeli drukowanie tekstu czy prostej grafiki. Jeżeli jednak dokonując wyboru drukarki zamierzamy brać pod uwagę również prędkość jej druku, to nie warto zwracać uwagi na maksymalną podawaną przez producenta prędkość wykonywania wydruków (liczoną w stronach na minutę), lecz na czas druku odbitki fotograficznej w formacie cm (zazwyczaj taka właśnie jest podawana). Wynik poniżej 40 sekund można uznać za zupełnie akceptowalny. Dążenie do zmniejszenia pojemności wkładów atramentowych w drukarkach ma zarówno pozytywne jak i negatywne konsekwencje. Do tych drugich należy niewątpliwie konieczność częstszej wymiany atramentu i w konsekwencji nieco sztuczne zawyżanie kosztów eksploatacji. Z drugiej strony osoby wykonujące mniej wydruków mogą się z tego faktu nawet cieszyć. Bardzo często zdarza się, że ze względu na zbyt długie przechowywanie kolorowych wkładów w drukarkach i tak konieczne staje się ich wyrzucenie z powodu przeterminowania. Na zdjęciu standardowy komplet atramentów fotograficznych przeznaczony dla drukarki Epson Stylus Photo Pojemność każdego pojemnika wynosi zaledwie 14 mililitrów, a jego wydajność szacowana jest na ok. 470 stron tekstu. 109

110 Znacznie ważniejsza jest natomiast kwestia wydajności tuszy. Podawane przez producenta informacje dotyczące wydajności w zadrukowanych stronach należy traktować ostrożnie, bowiem najczęściej obliczana jest ona dla druku tekstu, natomiast odbitki zdjęć zużywają tuszu znacznie więcej. Dobrze, jeżeli producent przewiduje możliwość współpracy drukarki z atramentami o różnych pojemnościach informacje takie podawane są z reguły w specyfikacjach technicznych sprzętu. Nośniki i technologia druku Znamy już zatem podstawowe kryterium odróżniające drukarki fotograficzne od pozostałych modeli popularnych "atramentówek", jakim jest minimalna liczba atramentów używanych w procesie druku. Mając to na uwadze możemy znacznie zawęzić liczbę interesujących nas modeli i z listy dostępnych wybrać takie, których cena i możliwości będą nam najbardziej odpowiadały. Na czym drukujemy Zaczniemy od elementów najważniejszych dla większości fotografów, czyli maksymalnego formatu oraz rodzajów obsługiwanych nośników. Tym bardziej istotnych, że są to również elementy mające szczególnie istotny wpływ na cenę urządzenia. 110

111 Osoba zainteresowana zakupem drukarki formatu A3+ musi bardzo dokładnie rozważyć wszelkie potencjalne przyczyny takiego zakupu. Oprócz wyższej ceny samego urządzenia, wykonywanie odbitek w większym formacie wiąże się ze znacznymi kosztami materiałów eksploatacyjnych. Nie bez znaczenia mogą też być spore wymiary i waga samego sprzętu. W naszych rozważaniach pominiemy niewielkie i nabywane do bardzo specyficznych zastosowań przenośne minidrukarki (najczęściej konstruowane w oparciu o czteroatramentową technologię termosublimacyjną), które mimo jak najlepszych intencji ich twórców, a także formatu wykonywanych odbitek, trudno jest nazwać drukarkami fotograficznymi, gdyż jakość oferowanych przez nie wydruków odbiega znacznie od tego, co może zaoferować przeciętny fotolab. W zakres tematyczny tego poradnika nie wchodzą również modele wielkoformatowe z uwagi na ich bardzo wysokie ceny, spore gabaryty i dość specjalistyczne zastosowanie. Tak więc fotograf dysponujący budżetem nie przekraczającym pięciu tysięcy złotych (od zebrania takiej mniej więcej kwoty należy zacząć, jeżeli ktoś choćby rozważa możliwość zakupu drukarki formatu A2) może wybierać spośród modeli mniejszych, obsługujących nośniki formatu A4 ( mm) oraz większych, drukujących na materiałach formatu A3+ ( mm). Oczywiście dana drukarka z reguły bez problemów współpracuje także z nośnikami mniejszymi, np. papierami fotograficznymi cm lub 111

112 20 30 cm. Również producenci niemal zawsze podają w specyfikacjach technicznych swoich produktów pełną listę obsługiwanych formatów papieru i innych typów nośników, tak więc w razie wątpliwości zawsze możemy odwołać się do dokumentacji interesującego nas modelu. Druga kwestia dotyczy rodzaju nośnika. Oczywiście wszystkie, nawet najtańsze modele drukarek mogą drukować na rozmaitych typach papieru zwykłego i fotograficznego, o ile tylko nie jest on zbyt sztywny. Wiele drukarek dysponuje jednak w tym zakresie poszerzonymi możliwościami. Może to być np. specjalna przystawka umożliwiająca druk na powierzchni odpowiednio przystosowanych do tego celu płyt CD/DVD, druk na nośnikach sztywnych (karton) lub transparentnych (folia). Szczególnie cenna dla fotografów może być też (niestety rzadko spotykana) możliwość drukowania na tkaninach. Pozwala to zaprezentować swoje fotografie naniesione na płócienną ramę, dzięki czemu wyglądają one bardzo oryginalnie. Tacka umożliwiająca wykonywanie nadruków na specjalnie przygotowanych w tym celu płytach DVD stanowi jeden z częściej spotykanych elementów dodatkowych w drukarkach atramentowych. Szczególnie zainteresuje ona osoby wykonujące zdjęcia zawodowo i rozpowszechniające swoje prace na płytach CD (np. właścicieli studiów i fotografów ślubnych). 112

113 Dobierając drukarkę fotograficzną pod kątem formatu, warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną istotną kwestię możliwość druku zdjęć bez marginesów. Funkcja ta jest z reguły bardzo promowana przez producentów i są ku temu powody: jest bardzo użyteczna. Nie zawsze jednak możliwość druku bezmarginesowego obejmuje wszystkie dostępne formaty nośników. Czasem też wymaga to dokonania pewnych manipulacji w sterownikach urządzenia. Na przykład drukarka Epson Stylus Photo R800 po odpowiednim ustawieniu jest w stanie drukować bez marginesów na nośnikach o dowolnym obsługiwanym przez urządzenie formacie, choć jej domyślnym trybem pracy jest zapewnianie marginesów o szerokości ok. 3 mm z każdej strony. Wielkość kropel, nowoczesne technologie druku i inne cuda Producenci drukarek atramentowych na łamach materiałów reklamowych przerzucają się informacjami na temat zaawansowanych technologii użytych w ich produktach, liczbie dyszy drukujących oraz mikroskopijnych rozmiarów pojedynczych kropli atramentu mających zapewnić doskonałą rozdzielczość wydruku. Okazuje się jednak, że liczby te nie zawsze przekładają się na jakość wydruków, a odbitki zdjęć wykonanych przez zaawansowaną drukarkę fotograficzną "plującą" kropelkami o wielkości 1,5 pl będą nie do odróżnienia od odbitek pochodzących z konkurencyjnej drukarki wykorzystującej w tym celu krople dwukrotnie większe. Wszystko to dlatego, że obecny rozwój technologii doprowadził do sytuacji, w której jakość wydruków atramentowych stoi na bardzo wysokim poziomie. Na które z parametrów warto w takim razie zwracać uwagę, aby nie zagubić się w gąszczu liczb i nazw? Dobrym wskaźnikiem możliwości drukarki jest z całą pewnością jej maksymalna rozdzielczość, choć należy zdać sobie sprawę, że drukowanie w rozdzielczości takiej jak dpi (maksymalna rozdzielczość prezentowanych drukarek Epson Stylus Photo) wymaga użycia odpowiednich nośników i prowadzi do zużycia znacznych ilości atramentu. Niemniej jednak daje ona pewne pojęcie na temat możliwości drukarki i może służyć jako podstawowy parametr porównawczy. 113

114 Ważną cechą odbitek zdjęć jest ich trwałość. Największą pewność tego, że nasze wydruki po roku nie stracą sporej części kolorystyki, zapewni używanie papierów i atramentów wysokiej jakości. Również i w tym zakresie firmowe materiały eksploatacyjne każdego z liczących się producentów cieszą się dobrą renomą. Również wszelkie informacje na temat technologii zapewniających przedłużoną trwałość wydruków pozwalają założyć, że odbitki może i nie pozostaną w niezmienionym stanie przez 200 lat (jak głosi ulotka), ale będą one odporne na działanie wilgoci i odpowiednio przechowywane nie zmienią swojej kolorystyki przez bardzo długi czas. Wszystko to możliwe jest jednak przy jednym, bardzo ważnym założeniu że do druku używane będą tusze i papier odpowiedniej jakości. Nośniki i atramenty oryginalne czy nie? Koszt wydruku W tym momencie docieramy do szczególnie istotnej kwestii związanej z wykonywaniem odbitek zdjęć w domowym zaciszu kosztów takiej "zabawy". Cena jednej odbitki zależna jest od użytych materiałów, ale to samo dotyczy też jakości odbitek i ich odporności na niszczenie w miarę upływu czasu pod wpływem działania światła i wilgoci. Wiadomo, że oryginalne atramenty i nośniki są najwygodniejsze w użytkowaniu i że to właśnie w stosunku do nich producenci sprzętu drukującego zawsze gwarantują najbardziej wierne odwzorowanie kolorów i wysoką trwałość wydruków. Również firmowe profile barwne dostępne do danego modelu drukarki (a jeżeli takowych nie ma, to lepiej zrezygnować 114

115 z zakupu świadczy to bowiem o nienajlepszym wsparciu technicznym produktu) praktycznie zawsze przeznaczone są do współpracy z firmowymi atramentami i papierem. Każdy szanujący się producent drukarek fotograficznych dba również o to, aby zapewnić swoim produktom wsparcie poprzez zapewnienie dla nich kompletu sterowników i profili barwnych. Oczywiście te drugie przeznaczone są wyłącznie dla oryginalnych materiałów eksploatacyjnych. Stosowanie zamienników materiałów eksploatacyjnych nawet najwyższej możliwej jakości (zarówno atramentów jak i papierów fotograficznych) niesie więc ze sobą jeszcze jedną konsekwencję, o której nie wolno nam zapominać: konieczność przeprowadzenia kalibracji w celu uzyskania odpowiedniego profilu ICC. Jest tak, ponieważ w przypadku druku atramentowego na odwzorowanie kolorów w odbitkach ogromny wpływ mają zarówno poszczególne atramenty, jak i nośnik na który są one nakładane ma to związek z chemicznymi reakcjami, jakie zachodzą w trakcie wysychania tuszu. Dlatego właśnie każda kombinacja atrament-papier daje w rezultacie nieco inną kolorystykę zdjęć, co należy skorygować software owo za pomocą odpowiednich profili barwnych. 115

116 Z tego samego powodu niezależnie od tego, na jakie materiały eksploatacyjne się zdecydujemy, najlepiej będzie, jeżeli będziemy używali ich stale np. jednego określonego, ulubionego typu papieru typu gloss (błyszczącego) i jednego matowego (matte). Jeżeli dysponujemy możliwością skalibrowania drukarki może być to dowolny papier o odpowiadającej nam jakości, natomiast jeżeli nie mamy i raczej nie będziemy mieć dostępu do odpowiedniego sprzętu, to lepiej pozostańmy przy oryginalnych nośnikach. Niezależnie od tego, jak tanich zamienników oryginalnych atramentów i papierów użyjemy, to pamiętajmy, że koszt pojedynczej odbitki zawsze będzie przekraczał to, co przyjdzie nam zapłacić w fotolabie. Wydatek ten wynagrodzi nam jednak pełna swoboda pracy w zakresie doboru nośników, formatów zdjęć, a przede wszystkim umożliwi lepszą kontrolę nad efektami naszej pracy i zapewni dokładnie takie odbitki, na jakich nam zależy. Funkcje dodatkowe Nowoczesne drukarki atramentowe, a zwłaszcza modele kierowane do fotografów często odznaczają się sporą liczbą funkcji i dodatków uprzyjemniających życie. Jednak nie wszystkie one potrzebne są każdemu, natomiast wszystkie przyczyniają się do podniesienia ceny sprzętu (a często również i zwiększenia rozmiarów samego urządzenia). Na które więc warto zwrócić uwagę? Skaner/kopiarka Wiele osób wykorzystuje drukarkę nie tylko do wykonywania odbitek zdjęć, ale też w pracy biurowej. Tej grupie użytkowników skaner często może być bardzo potrzebny. Również wszyscy ci, którzy mają kolekcje tradycyjnych zdjęć lub negatywów i pragną je przenieść na dysk twardy komputera mogą potrzebować takiego urządzenia. Nowoczesne skanery, nawet te niedrogie, oferują dobrą jakość obrazu, ale mają jedną podstawową wadę: zajmują sporo przestrzeni. Dlatego też wielu z nas zapewne rozważało możliwość kupna tzw. urządzenia wielofunkcyjnego, czyli drukarki zintegrowanej ze skanerem. Funkcja druku ciągłego obecna w drukarce Epson R1900 pozwala drukować nie tylko na pojedynczych arkuszach, ale też na papierze pobieranym z rolki. Może być to bardzo przydatne, jeżeli chcemy wykonać odbitkę zdjęcia panoramicznego w większym formacie. 116

117 Warto jedynie pamiętać, że zdobycie papieru w odpowiednim formacie i jakości pozwalającej na druk zdjęć może nie być zbyt łatwe. Funkcja druku ciągłego obecna w drukarce Epson R1900 pozwala drukować nie tylko na pojedynczych arkuszach, ale też na papierze pobieranym z rolki. Może być to bardzo przydatne, jeżeli chcemy wykonać odbitkę zdjęcia panoramicznego w większym formacie. Warto jedynie pamiętać, że zdobycie papieru w odpowiednim formacie i jakości pozwalającej na druk zdjęć może nie być zbyt łatwe. Wprawdzie urządzenia wielofunkcyjne drukujące dobrej jakości fotografie są dosyć rzadko spotykane, niemniej jednak dostępne wystarczy się dobrze rozejrzeć. W sprzedaży dostępne są nawet modele wyposażone w większą liczbę atramentów podstawowych, aniżeli standardowy zestaw CMYK. Te z opisanych na początku tego rozdziału powodów są najbardziej polecane dla fotografów. Ale uwaga: nie wszyscy producenci mają w ofercie sprzęt tego typu! Dlatego też jeżeli jesteśmy miłośnikami produktów konkretnego producenta i szukamy fotograficznego urządzenia wielofunkcyjnego, to może spotkać nas przykry zawód. Funkcja druku dwustronnego Kolejna funkcja przydatna bardziej przy pracy biurowej, niemniej jednak warta rozważenia, to opcja druku dwustronnego (tzw. duplex). Bardzo ułatwia ona druk dokumentów w codziennym użytkowaniu. Jeżeli jednak nie potrzebujemy takiej funkcjonalności, to warto wiedzieć, że mechanizmy odwracania stron zajmują dość dużo miejsca drukarka dupleksowa odznacza się z reguły dość dużymi wymiarami (zwłaszcza wysokością), a także znaczną masą. 117

118 Pamiętajmy przy okazji, że choć większość papierów fotograficznych wolno zadrukowywać obrazem tylko z jednej, ściśle określonej strony, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby na drugiej stronie nanieść jakiś drobny tekst, np. sygnaturę twórcy, czy też datę wykonania. Pamiętajmy jedynie, aby takie rzeczy robić przed wydrukiem zdjęcia tak, aby nie uszkodzić odbitki. Dwa podajniki papieru Jest to funkcja bardzo przydatna i kupując drukarkę do wykonywania odbitek zdjęć warto się rozejrzeć za modelem zawierającym dwa podajniki papieru jeden tradycyjny, z tyłu i drugi dolny przechowujący papier w zamykanej kasecie/szufladzie. Uchroni nas to przed ciągłą wymianą papieru ze zwykłego na fotograficzny. Wystarczy w dolnym podajniku umieścić zwykły papier do drukowania dokumentów, a z górnego podajnika korzystać, gdy wykonujemy zdjęcia. Nie tylko aparaty cyfrowe mogą współpracować z drukarkami w zakresie druku bezpośredniego. W funkcję tę wyposażonych jest większość Image Tanków, sporo modeli telefonów komórkowych, a nawet konsole do gier wideo. 118

119 Również jeżeli często zdarza nam się wykonywać odbitki na dwóch różnych rodzajach papieru fotograficznego (np. na błyszczącym oraz matowym) to możemy wykorzystać podajnik z zamykanej kasety do przechowywania tego rodzaju papieru, z którego korzystamy częściej. Pamiętajmy jedynie, że papier pobierany spod drukarki najczęściej musi zostać dość mocno wygięty, dlatego nie wolno w tym podajniku umieszczać mediów zbyt sztywnych. Rozbudowany panel kontrolny z ekranem LCD Do niedawna jeszcze rozbudowany panel drukarki z wyświetlaczem ciekłokrystalicznym umożliwiający bezpośredni druk zdjęć (bez potrzeby korzystania z komputera) był jednym z elementów charakterystycznych dla wszystkich drukarek fotograficznych. Co więcej, ekranik taki często był wabikiem dla niedoświadczonych kupujących świadczącym o tym, że dany model przeznaczony jest do drukowania zdjęć co nie zawsze było prawdą. Fakt, że wielu producentów drukarek fotograficznych rezygnuje z umieszczania w bardziej zaawansowanych modelach wyświetlaczy LCD świadczy o tym, że w tej grupie urządzeń na taki element nie ma po prostu zapotrzebowania. Wręcz przeciwnie - panele sterowania zaawansowanych drukarek fotograficznych często odznaczają się zdumiewającą prostotą. Paradoksalnie, możliwość łatwego druku bezpośredniego najbardziej przydatna jest tej grupie fotografujących, którzy stosunkowo najmniej uwagi poświęcają jakości odbitek użytkownikom domowym, których nie interesuje obróbka zdjęć w komputerze ani 119

120 zaawansowana kontrola ekspozycji, kolorystyki i jakości tonalnej. Osoby takie chętnie korzystają ze wszelkich funkcji ułatwiających życie i pozwalających zaoszczędzić czas, natomiast użytkownicy bardziej zaawansowani komunikują się z drukarką głównie za pośrednictwem zainstalowanych w komputerze sterowników. Czytnik kart pamięci i złącze USB do druku bezpośredniego Tu sytuacja jest analogiczna do wcześniej opisanej. Z funkcji druku zdjęć znajdujących się w pamięci aparatu i na kartach flash skorzystają przede wszystkim mniej wymagający amatorzy, choć i zawodowcy mogą czasem chcieć wydrukować coś w sytuacji większego pośpiechu (np. tzw. wglądówki, czyli zestaw miniatur zdjęć wykonanych podczas ostatniej sesji. Należy jedynie pamiętać, że obecnie żadna drukarka (i raczej prędko się to nie zmieni) nie obsługuje plików w formatach RAW, dlatego też myśląc o wykonaniu takich odbitek należy fotografować w trybach JPEG lub RAW+JPEG). Jak kupować? Decyzja o zakupie drukarki zawsze nawet bardziej niż w przypadku aparatu fotograficznego czy monitora jest efektem kompromisów. Z jednej strony chcielibyśmy mieć urządzenie oferujące jak największą wszechstronność i jak najlepszą jakość obrazu, z drugiej zaś ograniczeni jesteśmy naszymi możliwościami finansowymi i przestrzenią przeznaczoną na drukarkę (tylko pozornie jest to mało istotny problem dobra drukarka formatu A3+ może ważyć nawet 20 kg). Najważniejsze jest jasne określenie własnych potrzeb. Nawet jeżeli mamy nieograniczone fundusze, ale drukujemy zaledwie kilkanaście zdjęć w ciągu całego roku, to zakup 12-barwnej drukarki A3+ jest mocno chybioną inwestycją. Atramenty - zarówno fabrycznie zapakowane jak i umieszczone już w drukarce - mają bowiem ograniczoną datę ważności, nie przekraczającą z reguły dwóch lat (częściej jednak wynosi ona około roku), po upływie których barwniki tracą swoje właściwości i atrament powinno się wymienić na nowy. To oraz inne opisane w tym rozdziale kwestie sprawiają, że "strzelanie ponad bramkę" w wypadku wybierania sobie odpowiedniej drukarki atramentowej jest wysoce niewskazane. 120

121 Na zakończenie Wybór odpowiedniej drukarki nie byłby tak naprawdę trudny, gdyby nie specyficzna sytuacja na rynku. Przywykliśmy bowiem do tego, że drukarki są urządzeniami wyjątkowo tanimi (choć prawda jest taka, że niską cenę sprzętu producenci po prostu odbijają sobie na nas, sprzedając drogie materiały eksploatacyjne). Tymczasem, jak widać z przywoływanych przykładów, wysokiej jakości drukarki fotograficzne potrafią być znacznie droższe. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest wykorzystanie do ich produkcji bardziej zaawansowanych technologii, aniżeli ma to miejsce w segmencie mainstream, z drugiej zaś bardziej ograniczony rynek dla tego typu urządzeń. Pewną pociechą może być jednak fakt, że jeżeli tylko nasza decyzja o zakupie nie będzie się sprowadzała do stwierdzenia "nieważne co, byle było tanie", to z dużą dozą prawdopodobieństwa będziemy zadowoleni z efektów. O ile tylko wcześniej dokładnie określimy nasze wymagania i będziemy się ich trzymać. Do chwili obecnej udało się nam skompletować cały komputerowy warsztat fotograficzny i wiemy, jak należy go skonfigurować. Dlatego też w następnym rozdziale przystąpimy do szczególnie emocjonującej czynności, jaką będzie kalibracja naszego zestawu na przykładzie urządzeń firmy X-Rite: Eye-One Display 2 (monitor) oraz ColorMunki (monitor oraz drukarka). VIII. Kalibracja monitora i drukarki w praktyce Dobrze przygotowany cyfrowy warsztat fotograficzny do optymalnego działania wymaga kalibracji. To ona sprawi, że systemy zarządzania kolorem w naszym komputerze będą funkcjonowały tak, jak tego od nich oczekujemy. Dlatego też w prezentowanym rozdziale zajmiemy się problemem właściwego skalibrowania monitora i drukarki naszego komputera za pomocą odpowiednich urządzeń. Nasz praktyczny poradnik pomoże każdemu uporać się z tym zadaniem, bez względu na poziom opanowania obsługi komputera. Dysponując wiedzą, jaką udało nam się zgromadzić do tej pory, jesteśmy już w stanie bez większych problemów dokonać kalibracji naszego zestawu komputerowego monitora i drukarki. Pozwoli to nam zapewnić sobie najlepszą możliwą wierność odwzorowania barw na fotografiach, zarówno wyświetlanych na ekranie, jak i przenoszonych na papier za pomocą drukarki. Proces ten opiszemy na przykładzie dwóch modeli kalibratorów znanej na 121

122 rynku zarządzania kolorem firmy X-Rite: kierowanych głównie dla amatorów urządzenia ColorMunki Photo oraz znacznie bardziej zaawansowanego zestawu Eye-One Display 2. Na czym polega kalibracja? Sam proces zarówno sprzętowej, jak i programowej kalibracji barwnej sprzętu komputerowego został już opisany w poprzednich rozdziałach. Teraz jednak pragnę go przybliżyć dokładniej, z uwzględnieniem sprzętu potrzebnego do jego przeprowadzenia oraz kolejnych etapów pracy. Kolorymetr (bądź spektrofotometr) oraz przeznaczone dla niego oprogramowanie tylko taki duet umożliwi przeprowadzenie kalibracji sprzętowo-programowej naszego sprzętu. Każdy zestaw do kalibracji barwnej składa się z dwóch elementów: urządzenia pomiarowego zwanego kolorymetrem oraz odpowiedniego oprogramowania. Zadaniem kolorymetru jest bardzo precyzyjny pomiar charakterystyki światła padającego na jego czujnik i przesyłanie tej informacji do komputera. To, do czego posłużą te dane, zależy już oczywiście od współpracującego z nim software'u. Patrząc schematycznie, proces kalibracji każdego niemal urządzenia wygląda podobnie. Najpierw za pomocą kolorymetru pobrana zostaje próbka kolorów odwzorowywanych przez dane urządzenie (wyświetlanych na ekranie bądź widocznych na wydruku). Następnie o ile 122

123 kalibrowane urządzenie oraz oprogramowanie kalibracyjne dają taką możliwość następuje wstępna, fizyczna regulacja sprzętu (etap ten niezmiernie rzadko pojawia się w przypadku drukarek, bardzo często natomiast dotyczy monitorów). Jest to bardzo ważne, ponieważ skalibrowane software'owo bez wstępnego ustawienia urządzenie, z dużym prawdopodobieństwem nie osiągnie maksimum swoich możliwości. Np. monitor wprawdzie wyświetli obraz o prawidłowej kolorystyce, ale o zawężonej rozpiętości tonalnej lub gamucie. Bardzo zaawansowane modele monitorów często dysponują wbudowanym kolorymetrem i narzędziami pozwalającymi na przeprowadzenie sprzętowej kalibracji bez potrzeby używania w tym celu samego komputera. Dotyczy to np. monitorów firmy Eizo z rodziny ColorEdge. Niezależnie od tego, czy urządzenie było poddawane wstępnemu ustawieniu, czy też nie, zasadniczy element kalibracji wygląda zawsze tak samo. W oparciu o analizę próbek kolorów pobranych z wyświetlanego obrazu lub wydruku, program ustala odchylenia odwzorowywanych barw podstawowych od ideału i wprowadza do profilu ICC danego urządzenia odpowiednią korektę, mającą na celu zniwelowanie różnic dzięki temu kolor 123

124 czerwony wyświetlany będzie (lub drukowany) jako czerwony, zielony jako zielony, szary jako szary itd. Sprzęt do kalibracji Oferta dostępnych w sprzedaży produktów służących do kalibracji monitorów, ekranów w notebookach, drukarek, a nawet skanerów, rzutników multimedialnych i telewizorów jest - jak na tak wyspecjalizowane urządzenie - dosyć bogata. Prawdopodobnie najpopularniejszą "rodziną" urządzeń tego typu są modele firmy X-Rite firmy, która od 2006 roku jest właścicielem wyznaczającej standardy w zakresie zarządzania kolorem marki Gretag- Macbeth. Omawiany w tym rozdziale proces kalibracji monitorów i drukarek fotograficznych przybliżony zostanie na przykładzie dwóch urządzeń tego producenta: amatorskiego kalibratora uniwersalnego ColorMunki Photo oraz bardziej zaawansowanego urządzenia, przeznaczonego do kalibracji monitorów (ale współpracującego z oprogramowaniem przystosowanym również do obsługi kalibratorów drukarek, skanerów i innego rodzajów urządzeń) Eye-One Display 2. ColorMunki Photo prezentuje dość nowatorskie podejście do zagadnienia kalibracji. Za cenę obniżenia (w niektórych przypadkach) maksymalnych możliwości monitora i drukarki użytkownik otrzymuje narzędzie wyjątkowo proste w obsłudze i zapewniające dobre, pozbawione przekłamań odwzorowanie kolorów zarówno na ekranie, jak również w wydrukach. 124

125 ColorMunki Photo jest kalibratorem dosyć nietypowym, ponieważ jego twórcom przyświecało rzadko spotykane w tej grupie urządzeń założenie: stworzyć urządzenie typu wszystko-w-jednym, za pomocą którego nie tylko z łatwością można będzie skalibrować zarówno monitor, rzutnik, jak i drukarkę, ale jeszcze zrobić to tak, aby procedura ta nie nastręczała żadnych trudności nawet laikowi. Dlatego też etap sprzętowego regulowania kalibrowanego sprzętu ograniczony jest do absolutnego minimum może to (choć nie musi) wiązać się ze wspomnianym wcześniej pogorszeniem parametrów wyświetlanego obrazu, takich jak przestrzeń wyświetlanych kolorów i z tego powodu ColorMunki Photo jest urządzeniem kierowanym raczej do amatorów. Eye-One Display przyzwoita i stosunkowo niedroga seria kalibratorów monitora o dużych możliwościach konfiguracji. Eye-One Display 2 jest już zestawem bardziej "typowym". Wchodzący w skład zestawu kolorymetr przeznaczony jest do współpracy tylko i wyłącznie z monitorami (zarówno CRT, stacjonarnymi LCD, jak i wyświetlaczami laptopów). Obsługujące go oprogramowanie Eye-One Match 3 po wykryciu podłączonego urządzenia umożliwia nie tylko wstępne ustawienie monitora i wygenerowanie profilu ICC, ale też pomiar oświetlenia zewnętrznego. Ta ostatnia cecha jest istotna dla osób wymagających absolutnie perfekcyjnego odwzorowania kolorów na monitorze, niezakłóconego przez warunki zewnętrzne. Do jej użycia bardzo wskazane jest jednak, aby oświetlenie panujące w naszej pracowni było stałe 125

126 i jednorodne. Dlatego też nie jest ono zalecane, gdy w pomieszczeniu, w którym pracujemy, znajduje się np. okno i większość użytkowników z reguły nigdy nie skorzysta z tej funkcji. ColorMunki Photo, cz. 1 Procesy kalibracji monitora i drukarki za pomocą obydwu wymienionych urządzeń (drukarka z oczywistych względów kalibrowana będzie tylko za pomocą ColorMunki Photo) przedstawione zostaną na przykładzie zestawu komputerowego składającego się z laptopa z podłączonym dodatkowym monitorem Eizo FlexScan SX2462W (wyświetlacz własny laptopa przez cały okres trwania testu pozostawał nieaktywny i nie był kalibrowany nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby przeprowadzić ten proces również dla niego; jeżeli zdarza nam się pracować na dwóch ekranach jednocześnie, to jest to wręcz zalecane) oraz drukarką Epson Stylus Photo R1900. Zarówno monitor, jak i drukarka przed kalibracją zostały przywrócone do ustawień fabrycznych. Jeżeli uruchamiamy ColorMunki Photo na nowym zestawie komputerowym lub nigdy wcześniej nie dokonywaliśmy jego kalibracji, to najlepszym rozwiązaniem będzie przeprowadzenie całego procesu zarówno dla monitora, jak i dla drukarki. Proces ten zajmie od 1,5 do 2 godzin. 126

127 Kalibracja monitora za pomocą ColorMunki Photo Zaraz po uruchomieniu programu poproszeni zostaniemy o wybranie, czy interesuje nas pełna kalibracja naszego środowiska pracy, wygenerowanie profilu ICC dla samego monitora czy też samej drukarki. Wybierając sam monitor, jak i cały zestaw komputerowy, w pierwszej kolejności zaczniemy od kalibracji wyświetlacza. tryb Easy 127

128 tryb Advanced Różnice pomiędzy uproszczonym, a zaawansowanym trybem pracy są w praktyce niewielkie. Wybranie opcji Advanced pozwala jednak w niewielkim chociaż stopniu wpłynąć na działanie kalibratora ColorMunki Photo. Warto skorzystać z tej możliwości. Na samym początku otrzymujemy możliwość wyboru typu kalibrowanego urządzenia wyświetlającego oraz musimy zdecydować, czy pracujemy w trybie uproszczonym (Easy) czy zaawansowanym (Advanced). Ponieważ tylko w tym drugim trybie mamy możliwość ustalenia pożądanej temperatury barwowej punktu bieli (white point) oraz jasności obrazu (luminance), warto wybrać tryb zaawansowany. Następnym etapem jest przygotowanie kalibratora do pracy w trzech krótkich krokach. Sprowadza się to do ustawienia pokrętła regulacyjnego kolorymetru ColorMunki w odpowiednich pozycjach. Wyświetlane na ekranie instrukcje bez problemu pomogą przejść przez wszystkie czynności. Po ich wykonaniu zostaniemy poproszeni o zawieszenie na monitorze urządzenia pomiarowego w taki sposób, aby jego centralna część znajdowała się w odpowiednim miejscu na ekranie. 128

129 Futerał ze stanowiącą przeciwwagę ciężką zawieszką pozwala ułożyć kolorymetr ColorMunki na ekranie zgodnie z instrukcjami programu. W razie trudności pomóc może lekkie wychylenie monitora do tyłu. Sam proces kalibracji jest niemal zupełnie zautomatyzowany. Jedyną czynnością, jaką będziemy musieli przeprowadzić samodzielnie (o ile nasz wyświetlacz na to pozwoli) będzie dopasowanie jasności obrazu do ustalonego przez nas wcześniej poziomu. Domyślną wartością, zalecaną dla monitorów LCD stosowanych w obróbce zdjęć i grafiki komputerowej jest 120 cd/m2. Jest to niewiele i również dlatego oświetlenie w pracowni powinno być niezbyt silne. Kiedy już dokonamy regulacji poziomu jasności, możemy kliknąć przycisk Next, a wówczas kalibrator przeprowadzi szczegółową analizę wyświetlanych przez monitor kolorów i wygeneruje odpowiedni profil ICC. 129

130 Regulacji poziomu jasności obrazu dokonujemy za pomocą ustawień monitora. Jeżeli wyświetlacz nie pozwoli nam precyzyjnie ustawić takiej wartości tego parametru, na jakiej nam zależy (dotyczy to zwłaszcza ekranów notebooków, których opcje regulacji podświetlenia są bardzo ograniczone), ograniczmy się do wyregulowania go na tyle, na ile będziemy w stanie. Ostatnią czynnością, jaka pozostanie nam do przeprowadzenia, jest wprowadzenie nazwy utworzonego przez nas profilu. Wbrew pozorom jest to ważne, ponieważ pomoże nam zachować porządek w systemie zarządzania barwą. Błędne przypisanie profilu ICC do niewłaściwego urządzenia może przysporzyć nam mnóstwo kłopotów. Kiedy już cały proces dobiegnie końca, będziemy mogli za pomocą specjalnej fotografii przykładowej przekonać się sami, jak prezentowała się kolorystyka zdjęć wyświetlanych na naszym ekranie przed kalibracją (przycisk Before), a jak prezentuje się teraz (przycisk After). 130

131 Ekran porównawczy to standardowe narzędzie wszystkich programów do kalibracji. Im większa różnica pomiędzy obrazami widocznymi po naciśnięciu przycisków Before oraz After, tym silniejszej korekty programowej musiał dokonać program w celu uzyskania prawidłowych odcieni poszczególnych kolorów. ColorMunki Photo, cz. 2 Przeprowadzenie kalibracji ekranu zapewni nam prawidłowe wyświetlanie kolorów oraz jasnych i ciemnych tonów na ekranie naszego monitora. Jeżeli jednak zależy nam na przeniesieniu zdjęć na papier lub inny nośnik, powinniśmy również dysponować odpowiednio skalibrowaną drukarką. 131

132 Każdy producent drukarek umieszcza w sterownikach swojego sprzętu listę predefiniowanych profili barwnych. Nie zawsze jest ona jednak kompletna, ponieważ z reguły dotyczy tylko i wyłącznie firmowych papierów fotograficznych wysokiej jakości. W przypadku nośników nie znajdujących się na tej liście oraz produktów firm niezależnych będziemy zmuszeni samodzielnie utworzyć właściwy profil barwny. Jak już kilkakrotnie wspominałem w poprzednich rozdziałach, kalibrację drukarki przeprowadza się niezależnie dla różnych stosowanych przez nas materiałów eksploatacyjnych. W praktyce możemy przyjąć, że jeżeli korzystamy za każdym razem z tych samych atramentów (najlepiej oryginalnych, ponieważ z reguły w ich przypadku producent gwarantuje stały skład i właściwości chemiczne barwników podstawowych), to wystarczy kalibracja dla każdego typu nośników, z jakich korzystamy. Jeżeli zatem chcemy drukować zdjęcia na papierze błyszczącym oraz matowym, to naszym zadaniem teraz będzie wygenerowanie dwóch różnych profili ICC. Pamiętajmy jednak, że nośniki tego samego typu, ale różnych producentów, charakteryzują się odmiennymi właściwościami fizykochemicznymi. Jeżeli więc np. uda nam się kiedyś znaleźć papier błyszczący jakiejś innej marki, który będzie nam bardziej odpowiadał, to w celu zapewnienia sobie odpowiedniego odwzorowania kolorów powinniśmy opracować dla 132

133 niego nowy profil ICC. W innym przypadku może się okazać, że niektóre kolory będą się na nim prezentowały zupełnie inaczej. Kalibracja drukarki za pomocą ColorMunki Photo Proces profilowania drukarki z wykorzystaniem kalibratora ColorMunki Photo również nie nastręcza większych problemów. W pierwszej kolejności program prosi nas o zdecydowanie, czy chcemy wygenerować nowy profil ICC czy dokonać poprawy starego. W tym pierwszym przypadku zostaniemy też poproszeni o wybór drukarki oraz podanie nazwy nośnika, dla którego chcemy opracować profil. Ustalając nazwę profilu, najlepiej jest podać pełną nazwę nośnika (w tym przypadku papieru), dla którego chcemy utworzyć profil ICC. Uchroni nas to przed późniejszymi pomyłkami. Sama kalibracja przebiega dwuetapowo. Najpierw program nakaże drukarce wydrukować barwny arkusz testowy. Naszym zadaniem będzie ustawić właściwe parametry drukarki (i zapamiętać je). Najlepiej jest w tym celu wybrać najlepszą możliwą jakość druku oraz taki typ nośnika z listy dostępnych, który będzie najbardziej zbliżony do tego, jakim dysponujemy. 133

134 W naszym wypadku dysponowaliśmy papierem Epson Photo Paper, którego jak wszyscy możecie się sami przekonać, patrząc na pierwszą znajdującą się na tej stronie artykułu ilustrację producent nie uwzględnił na liście predefiniowanych nośników. Znajduje się tam natomiast papier Epson Glossy Photo Paper (pod nazwą Epson Glossy), czyli nieco wyższa pod względem jakości jego wersja i z tej właśnie opcji skorzystaliśmy. Program ColorMunki Photo sugeruje, aby na czas wykonywania wydruków kalibracyjnych wyłączyć wszystkie oferowane przez sterowniki drukarki "upiększacze" i systemy zarządzania kolorem. W wypadku drukarek firmy Epson są to mechanizm PhotoEnhance oraz opcja Połysk, która powoduje naniesienie na wydruk wchodzącego w skład zestawu atramentów używanej przez nas drukarki Epson Stylus Photo R1900 bezbarwnego optymalizatora połysku. Ustalając parametry wydruku pierwszego arkusza testowego, starajmy się je zapamiętać lub zapiszmy je sobie, ponieważ będziemy musieli wprowadzić je jeszcze raz. Pamiętajmy też, że arkusz kalibracyjny ColorMunki Photo można wydrukować na papierze formatu co najmniej A4. Nie zapomnijmy też o wyłączeniu wszystkich funkcji zarządzania kolorem i optymalizacji druku, jakie udostępnia sterownik drukarki. 134

135 Wydrukowany arkusz kalibracyjny (składający się z pięciu różnobarwnych pasków) należy zostawić w spokoju przez około 10 minut, aby atrament mógł wyschnąć. Następnie bierzemy kolorymetr ColorMunki (należy go w tym celu wyjąć ze skórzanego etui, za pomocą którego przeprowadziliśmy wcześniej kalibrację monitora) i postępując zgodnie z instrukcjami na ekranie, nacisnąć znajdujący się z boku urządzenia przycisk i trzymając go, przesunąć wzdłuż wskazanego paska testowego. Wykonując tę czynność, musimy pamiętać o staranności. Pasek należy przeskanować dokładnie, nie odrywając kolorymetru od powierzchni papieru. Ruch urządzenia powinien przebiegać po linii prostej. Zbyt mocne zjechanie na bok może bardzo poważnie zaburzyć pomiar i sprawić, że profil zostanie wygenerowany w sposób nieprawidłowy. Program sterujący powiadomi nas, czy proces odczytu informacji o barwach kolejnych pasków przebiegł prawidłowo. Podczas skanowania poszczególnych barwnych pasków arkusza testowego musimy zwracać uwagę na to, czy odczytujemy dane na temat kolorów z właściwej grupy pól. Błąd odczytu zgłaszany jest przez pojawienie się na ekranie czerwonej obwódki wokół symbolu pola, który mamy przeskanować. Kolejnym etapem jest przygotowanie, wydrukowanie i przeskanowanie arkusza pomocniczego, służącego do bardziej precyzyjnego dopasowania korekty kolorów w profilu 135

136 ICC. Procesy te przebiegają analogicznie do opisanych wcześniej i jedyna różnica sprowadza się do barwy pól testowych są one mniej jaskrawe. Przed wydrukiem program ColorMunki Photo przypomni nam, aby ustawienia sterowników drukarki były takie same, jak w przypadku pierwszego arkusza. Jest to bardzo ważne, ponieważ w innym wypadku kalibracja nie zostanie przeprowadzona prawidłowo. Wydrukowany arkusz powinien następnie dokładnie wyschnąć oszacowanie niezbędnego czasu ułatwi nam specjalny licznik odliczający okres 10 minut (tyle z reguły wystarczy, aby fotograficzne atramenty na bazie barwników pigmentowych przybrały na wydruku swoje ostateczne barwy). Ponieważ zaraz po wydrukowaniu odbitka atramentowa może odznaczać się nieco odmienną kolorystyką niektórych atramentów, przed dokonaniem pomiaru kolorymetrycznego należy odczekać kilka minut i pozwolić wyschnąć arkuszowi pomiarowemu. Program umożliwia przerwanie odliczania zarezerwowanego dla tego procesu, nie jest to jednak zalecane. Ostatnią czynnością, jaką należy dokonać po pomiarze, jest wprowadzenie nazwy wygenerowanego profilu ICC. Domyślna zawierać będzie nazwę naszej drukarki oraz nazwę nośnika, czyli dwa elementy charakteryzujące zastosowanie profilu. Jest to rozsądny system i w zasadzie nie warto z niego rezygnować. Kliknięcie przycisku Next spowoduje wygenerowanie pliku ICC i zapisanie go na dysku twardym. Proces kalibracji dobiegł końca 136

137 i jedyne, o czym teraz musimy pamiętać, to aby podczas wykonywania wydruków wybierać odpowiedni profil barwny z zależności od używanego przez nas typu papieru. Eye-One Display 2 Jeżeli naszym celem jest przeprowadzenie kalibracji monitora z myślą o zastosowaniach profesjonalnych, potrzebny będzie nam kalibrator umożliwiający nie tylko wygenerowanie profilu ICC, ale też wstępne ustawienie kolorystyczne monitora czyli tzw. kalibracja sprzętowa. To, jak już zostało wspomniane na samym początku tego rozdziału, umożliwia nie tylko uzyskanie prawidłowego odwzorowania kolorów, ale też pozwala "wycisnąć" z naszego monitora maksimum jego możliwości. W ten sposób będziemy mogli oglądać i poddawać edycji zdjęcia na ekranie wyświetlającym obraz o najszerszej możliwej palecie barw oraz najszerszym zakresie tonów. Ważne jest, aby przed rozpoczęciem kalibracji sprzętowej monitora nie tylko przywrócić go do ustawień fabrycznych, ale też wyłączyć w nim wszystkie funkcje związane z oszczędzaniem energii (często określane są one mianem Eco, np. w monitorach firmy Eizo jest to funkcja Auto EcoView). Ich działanie polega bowiem najczęściej na dynamicznym dostosowywaniu jasności obrazu do oświetlenia panującego w otoczeniu. Niestety funkcja ta, oprócz tego, że pozwala zmniejszyć zużycie energii elektrycznej, poważnie zakłóca proces kalibracji. Ponadto we wszystkich zastosowaniach związanych z obróbką zdjęć i grafiki bardzo wskazane jest zachowanie stałej jasności obrazu. Kalibracja monitora za pomocą Eye-One Display 2 Przystępując do instalacji oprogramowania kalibratora, powinniśmy się bezwzględnie zaopatrzyć w jego najnowszą wersję. Dostarczany w zestawie Eye-One Display 2 program sterujący Eye-One Match jest bowiem w wersji nie współpracującej z rozpowszechnionymi obecnie systemami operacyjnymi Windows w wersji 64-bitowej. Na szczęście na stronie internetowej producenta dostępny jest ten program w wersji 3.6.2, która nie ma problemów z żadną wersją systemu Windows. Z kolei najnowsza wersja dla komputerów z rodziny Apple nosi numer i jest w pełni kompatybilna z systemem Mac OS X w wersji

138 Aplikacja Eye-One Match przeznaczona jest do kalibrowania różnych typów urządzeń w zależności od podłączonego do komputera modelu kolorymetru bądź spektrofotometru. W przypadku zestawu Eye-One Display 2 aktywne jest tylko narzędzie służące do kalibracji monitora. Komputer (wraz z monitorem) przed rozpoczęciem kalibrowania powinien być uruchomiony przez co najmniej pół godziny. W tym czasie parametry wyświetlanego obrazu ustabilizują się i możliwe będzie jego precyzyjne dostrojenie. Zaczynamy od przełączenia programu w tryb zaawansowany (Advanced), dzięki czemu możliwe będzie przeprowadzenie kalibracji sprzętowej. Wybieramy typ monitora, jaki zamierzamy skalibrować (w naszym przykładzie będzie to ekran LCD). Po przejściu do dalszego kroku (wyboru interesujących nas docelowych parametrów wyświetlanego obrazu) zauważymy, że kolorystyka ekranu uległa zmianie. W ten sposób program symuluje różne wartości korekty Gamma oraz temperatury punktu bieli. Do obróbki zdjęć na ekranach LCD najbardziej zalecane są wartości domyślne (jasność 120 cd/m2, gamma 2.2 oraz temperatura punktu bieli 6500 K), choć oczywiście mamy w tym zakresie pełną swobodę wyboru. 138

139 Wartości wybrane na tym etapie kalibracji określają, jak powinien wyglądać obraz po zakończeniu całego procesu. Domyślne przyjęte przez program ustawienia są najbardziej "neutralne". Następnie zostaniemy poproszeni o umieszczenie na ekranie kolorymetru Eye-One Display. Unikajmy wieszania go w miejscach, w których wyświetlane jest menu ekranowe naszego monitora oraz w samym centrum ekranu (tutaj wyświetlane jest domyślnie okno główne programu kalibracyjnego). Oczywiście w pewnych sytuacjach możemy nie mieć wielkiego wyboru (np. gdy ekran ma niewielkie rozmiary), ale jeżeli się tylko da, to starajmy się nie utrudniać sobie zadania. Naszym pierwszym krokiem będzie ustawienie kontrastu w monitorze na wartość maksymalną. Po wykonaniu tej czynności naciskamy przycisk Start. Program przeprowadzi wówczas operację wykrywania pozycji kalibratora (może mu się to za pierwszym razem nie udać, co oznajmi wyświetleniem komunikatu o błędzie w takim wypadku powtarzamy ostatnią czynność jeszcze raz) i uruchomi na ekranie narzędzie służące do regulacji kontrastu. Za jego pomocą ustalimy optymalny zakres przejść tonalnych. Dokonamy tego tak manipulując kontrastem, aż wskaźnik znajdzie się możliwie jak najbliżej środka zielonego pola. 139

140 Cechą charakterystyczną monitorów fotograficznych z "wyższej półki" jest uzyskanie optymalnego kontrastu obrazu przy maksymalnym (lub bliskim maksymalnemu) ustawieniu wartości tego parametru. W przypadku monitorów kierowanych do amatorów konieczne będzie już znaczne obniżenie tego parametru. Kolejną, bardzo ważną czynnością jest regulacja punktu bieli. W zależności od typu posiadanego monitora (a dokładnie narzędzi, jakie oddaje on do dyspozycji użytkownika) możemy ją przeprowadzić na dwa sposoby. Prostszy i mniej precyzyjny nosi nazwę RGB Presets i wymaga tylko ustawienia w monitorze temperatury punktu bieli zgodnej z ustawieniami dokonanymi w programie na samym początku procesu kalibracji. Bardziej żmudny i dający o wiele lepsze rezultaty nazywa się RGB Controls i sprowadza się do regulacji natężenia składowych barwnych R, G, B. O ile tylko możemy (jeżeli nasz monitor umożliwia tego typu manipulację), zalecane jest regulowanie kolorystyki obrazu za pomocą precyzyjnego dopasowania jego składowych. Pamiętajmy przy tym, aby tak ustawiać wartości poszczególnych barw, by były one stosunkowo jak najwyższe. Tylko wówczas uzyskamy najbogatszą kolorystykę obrazu, jaką pozwala wyświetlić posiadany przez nas model monitora. Operacja ta może nieco potrwać, ale nie warto się spieszyć. Od tego etapu sprzętowej kalibracji monitora zależy w największym stopniu, jak bogatą przestrzenią barwną do wyświetlania zdjęć będziemy dysponować. 140

141 obraz przed korektą obraz skorygowany Jeżeli pomimo ustawienia maksymalnych wartości wszystkich składowych barwnych program sygnalizuje, że jedna z barw podstawowych ma zbyt niskie natężenie, to kolorystykę obrazu wyrównamy do pożądanej wartości, obniżając dwie pozostałe składowe. 141

142 Ostatnią czynnością, o jaką poprosi nas program kalibracyjny w związku ze wstępnym, sprzętowym ustawianiem parametrów obrazu, jest ustawienie jasności na takim poziomie, jaki wybraliśmy sobie na samym początku procesu kalibracji. Odbywa się to w podobny sposób, jak wstępna regulacja kontrastu. Jasność obrazu prawie zawsze trzeba będzie obniżyć dość znacznie (w przypadku monitora Eizo FlexScan SX2462W, który używany był do przygotowania tego poradnika, najbliższa ideału okazała się wartość... 29%). Dopasowanie jasności ekranu kończy etap kalibracji sprzętowej. Po nim następuje trwający najdłużej, ale też zupełnie bezobsługowy proces pomiaru wyświetlanych przez monitor kolorów, zakończony wygenerowaniem odpowiedniego profilu ICC. Po jego zakończeniu wyświetlone zostanie na ekranie okno raportu z polem, służącym do ustawienia nazwy wygenerowanego profilu. Dzięki informacjom wyświetlanym w oknie raportu możemy m. in. w przybliżeniu określić szerokość gamutu skalibrowanego monitora (prawy wykres) oraz przekonać się, jak dużej korekty barw wyświetlanych przez monitor dokonał program generując plik ICC (lewy wykres). Najbardziej optymalna sytuacja zachodzi wówczas, gdy na lewym wykresie widoczne są trzy nakładające się na siebie, przebiegające od lewego dolnego do prawego górnego narożnika linie proste. Oznacza to, że w ramach kalibracji programowej kolory wyświetlane przez monitor nie były korygowane bądź też były korygowane w bardzo niewielkim stopniu. Jakiekolwiek odchylenia wykresu od tego stanu oznaczają konieczność dokonania korekty software owej i ograniczenie palety wyświetlanych barw i tonów. Po przeprowadzeniu kalibracji możliwe jest przekonanie się o jej skuteczności poprzez kliknięcie przycisku Before & After. Program zasymuluje wówczas wygląd obrazu z okresu przed kalibracją i efekt tej symulacji wyświetli na ekranie. Z reguły prezentacja taka 142

143 wystarczy do przekonania każdego sceptyka co do sensu przeprowadzania dokładnej regulacji parametrów wyświetlanego obrazu. Podsumowanie Prawidłowo przeprowadzona kalibracja monitora i drukarki to klucz do zorganizowania wydajnego warsztatu pracy oraz uzyskania wydruków cyfrowych zdjęć odznaczających się wierną i bogatą kolorystyką. Powstałe w trakcie tego procesu pliki profilowe ICC mają jednak jeszcze więcej dodatkowych zastosowań. Jedną z nich jest możliwość przeanalizowania przestrzeni barwnej używanego przez nas sprzętu. Poniżej przedstawiamy jeden ze sposobów na przeprowadzenie tej operacji Profil prawdę Ci powie dodatek dla dociekliwych Zawarte w profilach ICC informacje pozwalają nie tylko prawidłowo zarządzać kolorami reprodukowanymi urządzeniach, na potrzeby których pliki te zostały wygenerowane. Odpowiednio przeanalizowane mogą być też źródłem wielu cennych informacji na temat danego sprzętu. Jednym z przykładów takiego zastosowania może być analiza palety barw wyświetlanych przez monitor. Przestrzeń barwna monitora Eizo FlexScan SX2462W analiza profilu ICC utworzonego w procesie kalibracji monitora ujawniła, że monitor ten jest w stanie wiernie odwzorowywać barwy z niemal całego gamutu AdobeRGB. Jest to więc sprzęt bardzo dobrze nadający się do pracy ze zdjęciami oraz do zastosowań poligraficznych. 143

144 Co zatem powinniśmy zrobić, jeżeli zechcemy porównać ze sobą dwa monitory, a dysponujemy ich profilami ICC albo też jeżeli chcemy się przekonać, jak szeroka jest przestrzeń barwna naszego sprzętu (lub też modelu, którego zakup nas interesuje)? Udajemy się na stronę internetową gdzie znajduje się sieciowa aplikacja ICCView 2.0. Po zainstalowaniu w przeglądarce internetowej wtyczki VRML (darmowej) umożliwia on porównanie ze sobą dwóch profili ICC w postaci trójwymiarowego wykresu. Narzędzie to, wykorzystywane m. in. przez osoby zawodowo testujące monitory, jest doskonałym źródłem wiedzy na temat możliwości monitorów, drukarek, skanerów, rzutników i innych urządzeń obrazujących. Jedyne czego potrzebujemy, aby z niego skorzystać, to prawidłowo wygenerowany profil ICC. Na zakończenie Informacje zawarte w tym rozdziale pozwoliły nam przeprowadzić pomyślnie proces kalibracji monitora i drukarki, a tym samym zakończyć organizowanie warsztatu do obróbki cyfrowych zdjęć. W ten sposób nasz poradnik omawiający zagadnienia związane z zarządzaniem kolorem zaczyna zbliżać się ku końcowi. Ostatnim tematem, jaki pozostał nam do omówienia, jest wykonywanie idealnych odbitek zdjęć. Tym właśnie zagadnieniem zajmiemy się w kolejnych rozdziałach. IX. Proces druku (teoria) Wykonanie udanej odbitki zdjęcia na drukarce atramentowej nie zawsze jest łatwe. Wie o tym każdy, kto próbował zorganizować sobie taki "domowy fotolab". Niemniej jednak jest to możliwe i odpowiednio przeprowadzone daje nam wiele możliwości. Przyjrzyjmy się, jak przebiega proces wykonywania odbitki oraz które jego elementy są szczególnie ważne z perspektywy zarządzania kolorem. W poprzednich rozdziałach pisałem o tym, jak urządzenia cyfrowe "widzą" kolory, jak należy zorganizować sobie cyfrowy warsztat fotograficzny i go skonfigurować, jak przygotowywać zdjęcia z myślą o publikacji ich w Internecie oraz jak skalibrować monitor i drukarkę. Ostatni etap dotyczy samego procesu wykonywania odbitek. Jest to, jak się okazuje, czynność sprawiająca dużo problemów nawet osobom dobrze obeznanym w zagadnieniach związanych z fotografią i technikami komputerowymi. 144

145 Druk zdjęć informacje podstawowe Proces druku atramentowego polega, mówiąc najogólniej, na nanoszeniu mikroskopijnych kropel barwnika (nazywanego potocznie atramentem, a bardziej poprawnie tuszem) na nośnik, którym z reguły jest papier. Wykonywany jest on przy wykorzystaniu ruchomej głowicy drukującej, wyposażonej w bardzo dużą ilość mikroskopijnych dysz (konkretna ilość zależy od producenta i modelu urządzenia np. w drukarce Epson Stylus Photo R1900 na każdy z ośmiu barwników składowych przypada 180 dysz) przesuwających się nad nośnikiem. Trzy odbitki jednego zdjęcia, z których żadnej nie można uznać za do końca poprawną. Pierwszy wydruk od lewej został wykonany przy niewłaściwie ustawionym rodzaju nośnika, obraz środkowy to efekt zamieszania powstałego podczas wyboru profilu ICM do druku. Fotografia po prawej najbardziej udana, ale obdarzona lekkim ciepłym zafarbem i nieco zbyt kontrastowa to efekt poszukiwań profilu papieru o właściwościach najbardziej zbliżonych do użytego w druku. Krople odznaczają się bardzo niewielką objętością, liczoną w pikolitrach (1 pl = jedna bilionowa część litra czyli 10 do minus 12 litra), dzięki czemu po naniesieniu ich na papier wydruk widoczny jest nie w postaci "impresjonistycznej" sieci kropek, a jako gładki obraz o płynnych przejściach tonów i barw. Pełną paletę drukowanych barw uzyskuje się poprzez mieszanie barw podstawowych pochodzących z pojemników z atramentami (tzw. kartridżów) w procesie łączenia substraktywnego (opisany w pierwszej części poradnika). 145

146 Jak widać, u samych podstaw mechanizmów powstawania odbitek fotograficznych metodą druku atramentowego leżą analogiczne zjawiska, jak w przypadku rejestrowania obrazu przez cyfrowy aparat lub kamerę oraz wyświetlania tegoż za pomocą monitora komputerowego lub rzutnika czyli łączenie się ze sobą kilku barwników o barwach podstawowych w punkty o znacznie bardziej różnorodnej kolorystyce. Tu jednak podobieństwa się kończą. Proces, który w przypadku mieszania świateł jest stosunkowo prosty i przewidywalny, dość mocno się komplikuje, gdy przychodzi do łączenia się ze sobą mikroskopijnych kropelek tuszu. Wnętrze drukarki atramentowej Epson Stylus Photo R1900. Widoczny po prawej stronie "koszyczek" z atramentami jest jednocześnie głowicą drukującą. W trakcie druku porusza się on wzdłuż prowadnicy, której fragment widać w głębi drukarki po lewej stronie zdjęcia, nanosząc na papier z bardzo dużą prędkością mikroskopijne ilości ośmiu różnych barwników. Jakość odbitki zależy przede wszystkim od precyzji w położeniu i ilości nanoszonych na nośnik porcji tuszu. Chemia druku kłopotliwe reakcje Aby zrozumieć problemy związane z wykonywaniem odbitek zdjęć, należy zdać sobie sprawę z jednej rzeczy: druk jest czynnością, mającą przebieg nie tylko fizyczny, ale przede wszystkim chemiczny. Wszystkim wchodzącym w jego skład procesom, takim jak mieszanie się ze sobą barwników, łączenie się ich z nośnikiem, schnięcie oraz oczywiście samemu upływowi czasu towarzyszą rozmaite reakcje chemiczne. Pewne z nich mogą powodować zmiany barw niektórych lub wszystkich substancji barwnych wchodzących w skład odbitki. Inne z kolei zmieniają właściwości nośnika, który może np. zacząć się marszczyć. 146

147 Niektórym z tych reakcji można zapobiegać, inne spowolnić. Jeszcze inne są nieuniknione i stanowią nieodłączny element towarzyszący wykonywaniu odbitek, również tych, które odbieramy z fotolabu. Niezależnie jednak od wszystkiego pamiętajmy o jednym: uzyskanie dokładnie takich odbitek, na jakich nam zależy, jest nie tylko możliwe, ale też całkiem proste. W gruncie rzeczy wszystko sprowadza się do utrzymania odpowiedniej kontroli nad wszystkimi elementami składowymi, mającymi wpływ na przebieg druku: drukarką i jej sterownikami, drukowanym zdjęciem i aplikacją użytą do jego obróbki, atramentami oraz nośnikiem druku. Oryginalne materiały eksploatacyjne najprostszy, pewny, ale zarazem też dosyć kosztowny sposób na zapewnienie sobie wiernej kolorystyki i dużej trwałości odbitek. Dla licznej grupy osób nie mających dostępu do kalibratora drukarki, niestety, jedyny dostępny. Reakcje chemiczne, zachodzące w tuszach, po zetknięciu z powietrzem oraz nośnikiem mają zasadniczy wpływ na kolorystykę zdjęcia. Ważny jest przy tym zarówno typ papieru (błyszczący, matowy itd.), jak i jego producent. W przypadku tzw. zamienników oryginalnych atramentów, rozbieżność ta potrafi być jeszcze większa, dlatego też tak naprawdę jedyną metodą na uzyskanie odbitek o wiernej kolorystyce, w sytuacji, gdy nie dysponujemy kalibratorem drukarki, jest korzystanie z oryginalnych materiałów eksploatacyjnych. Niestety, 147

148 nie pozostawia to zbyt dużo miejsca na oszczędności. Oryginalne tusze i nośniki prawie nigdy nie należą do zbyt tanich. Sterowniki i atrament Kiedy nasz cyfrowy warsztat jest już gotowy do pracy (a jeżeli nie, to najlepiej zacząć od jego zorganizowania), zapewnienie sobie idealnych wydruków jest prostsze, niż myślimy. Kluczowymi krokami na drodze do tego celu będą: przyjrzenie się wszystkim funkcjom sterownika drukarki oraz dobór właściwych materiałów eksploatacyjnych. Co w sterownikach piszczy? Mnogość opcji dostępnych w ustawieniach druku potrafi przyprawić o ból głowy. Tym bardziej, że każdy producent ma własne pomysły na to, jak powinien wyglądać ergonomicznie zaprojektowany interfejs sterownika. Warto się jednak uważnie przyjrzeć temu, co oferuje drukarka, ponieważ bez poznania i odpowiedniego dopasowania jej ustawień, uzyskanie dobrych odbitek zdjęć nie jest możliwe. Pocieszający może być fakt, iż ze wszystkich dostępnych w ustawieniach drukarki opcji te najważniejsze występują w podobnej postaci właściwie we wszystkich drukarkach (fotograficznych i nie tylko). 148

149 Okno sterownika drukarki otwierane jest za pomocą przycisku Właściwości w systemowym oknie Ustawienia wydruku. W niektórych aplikacjach, takich jak Adobe Photoshop CS5, służy do tego dedykowana opcja programu. Pierwszą ważną z naszego punktu widzenia opcją, występującą w sterowniku każdej drukarki, jest regulacja jakości obrazu. Najczęściej ma ona formę uproszczoną: możemy wybrać po prostu jakość Fotograficzną, ewentualnie jeszcze Najlepszą fotograficzną (wszystkie nazwy zaczerpnięte są ze sterowników firmy Epson w drukarkach innych producentów mogą się one nieznacznie różnić). Wybór sprowadza się tak naprawdę do określenia rozdzielczości druku (liczonej w DPI, czyli punktach barwnych na cal nośnika), a co za tym idzie ilości tuszu użytego do wykonania wydruku. Wybór ten ma nie tylko charakter jakościowo-ekonomiczny (większe zużycie tuszu oznacza większe koszty pojedynczej odbitki), ale też powinien uwzględniać charakterystykę papieru. Nie każdy bowiem nośnik jest w stanie przyjąć taką samą ilość atramentu więcej na ten temat piszę w dalszej części Drugi, bardzo ważny wybór dotyczy używanego rodzaju papieru. Zazwyczaj opcja ta stanowi jednocześnie listę nośników produkowanych i rozprowadzanych przez producenta drukarki, dlatego też używanie papierów firmowych jest najlepszą gwarancją uzyskania wiernego odwzorowania kolorów bez potrzeby korzystania z kalibratora. Nawet gdy nie drukujemy na oryginalnych papierach, powinniśmy zadbać o to, aby chociaż typ nośnika (papier matowy, 149

150 błyszczący, artystyczny itd.) oraz jego gramatura zgadzały się z wybranym. Oczywiście pamiętajmy też o tym, że w trakcie kalibrowania drukarki (np. za pomocą urządzenia ColorMunki Photo) musi zostać wybrany dokładnie ten sam typ papieru. Rodzaj używanego papieru, jakość wydruku, opcje poprawiające kolorystykę zdjęć i zarządzające kolorem oraz przyspieszające proces drukowania te funkcje sterownika drukarki, z punktu widzenia fotografa wykonującego odbitki fotograficzne, są kluczowe. Niektóre z nich mogą nie być dostępne w podstawowym trybie widoku sterownika, dlatego najlepiej jest uruchomić tryb dla użytkowników zaawansowanych. Podczas drukowania zdjęć powinniśmy też wyłączyć wszystkie opcje służące przyspieszeniu procesu drukowania, gdyż mogą one powodować powstawanie takich wad druku jak rozwarstwienie obrazu (wspomniane już jasne i ciemne poziome paski na odbitkach) lub szum w przypadku zdjęć czarno-białych. Większość modeli drukarek dysponuje też rozmaitymi funkcjami wzbogacającymi kolorystykę odbitek. W pewnych sytuacjach mogą się one okazać nawet przydatne, ale dla początkujących użytkowników efekty ich działania będą najczęściej mocno nieprzewidywalne. Niestety zapoznanie się z nimi wymaga raczej dość 150

151 długiego eksperymentowania, dlatego też, jeżeli naszym absolutnym priorytetem jest wierność kolorystyki i tonalności wykonywanych odbitek, najlepiej będzie zrezygnować i z tych udogodnień. Wspomniane przed chwilą "wzbogacacze obrazu" w sterownikach drukarek z reguły wchodzą w skład modułu zarządzania kolorami. Innymi narzędziami tego typu są opcje służące do prostej korekty barwnej, pozwalającej poprawiać takie cechy odbitek jak jasność, kontrast, nasycenie barw czy proporcje atramentów podstawowych. Mogą być użyteczne w sytuacji, gdy wydruki generalnie są dobrej jakości, a doskwierające im problemy są niewielkie, powtarzalne i łatwe do skorygowania (np. zbyt duży udział koloru żółtego w obrazie). I wreszcie, do tej samej grupy narzędzi zaliczają się najczęściej opcje służące do obsługi profili barwnych ICM, z których skorzystamy wówczas, gdy dysponujemy wygenerowanym przez nas (lub udostępnionym przez producenta) profilem drukarki. Do tej samej opcji najczęściej odwołamy się też, jeżeli konieczne będzie wyłączenie mechanizmów zarządzania kolorem w drukarce. Zabieg ten konieczny będzie, gdy rolę tę zlecimy oprogramowaniu do edycji zdjęć więcej na ten temat w kolejnym rozdziale. Nie warto oszczędzać na tuszach Niemal zawsze, gdy mowa jest o drukowaniu zdjęć i dokumentów w domowym zaciszu, pojawia się kwestia kosztów wydruku. Nie da się ukryć, że w porównaniu z odbitkami wykonywanymi w fotolabach (zwłaszcza miejscach świadczących tego typu usługi na bardzo szeroką skalę) jest to dosyć kosztowna "zabawa". Nic dziwnego więc, że wielu fotografów próbuje szukać oszczędności. W przypadku atramentów jest to najczęściej sięganie po tańsze zamienniki oryginalnych tuszy (różnica w cenie potrafi być niekiedy nawet czterokrotna) lub szukanie oryginałów w niższych cenach. 151

152 Mimo wielu potencjalnych problemów związanych z zamiennikami oryginalnych atramentów, zdarzają się sytuacje, w których korzystanie z nich jest koniecznością. Jest tak m. in. gdy wykonujemy bardzo duże ilości odbitek i niezbędny jest nam system ciągłego zasilania tuszem, a producent aparatu nie przewiduje takiej możliwości. Z reguły okazuje się wówczas, że któryś z producentów niezależnych opracował i sprzedaje niezbędne nam wyposażenie przeznaczone dla naszego modelu drukarki. W przypadku zamienników zdania są podzielone. Większość osób mających pewne pojęcie na temat technologii druku odradza używanie ich do zastosowań wymagających wierności odwzorowania barw i/lub wysokiej trwałości wydruków. Faktem jest jednak, iż wiele typów zamienników powstaje z wykorzystaniem oryginalnych, stosowanych również przez producenta drukarek barwników, teoretycznie więc nie powinny one ustępować pod względem jakości oryginalnym materiałom mimo około dwukrotnie niższej ceny (pamiętajmy, że cudów nie ma i wszystkie najtańsze materiały eksploatacyjne z całą pewnością nie zostały wyprodukowane na licencji producenta). Jak zwykle w takich przypadkach jedynym kryterium, pozwalającym sprawdzić sensowność kupowania zamienników, jest samodzielne eksperymentowanie. Osobom nie mającym czasu (i pieniędzy) na tego typu próby oraz tym, którzy nie mogą ryzykować, że np. idealna na pierwszy rzut oka odbitka już po dwóch latach wyblaknie, polecam korzystanie z materiałów firmowych. Również polowanie na tzw. okazje w przypadku wkładów atramentowych do drukarek może zaowocować niższą jakością odbitek, aniżeli pozwala na to drukarka. Za pośrednictwem aukcyjnych serwisów internetowych, takich jak Allegro czy Ebay, można nabyć oryginalne tusze w bardzo atrakcyjnych cenach. Tak atrakcyjnych, że niekiedy aż podejrzanych. W czym zatem tkwi haczyk? W niskim okresie trwałości tego typu materiałów. Jak już wspominałem w rozdziale poświęconym wyborowi drukarki, trwałość tuszu do drukarki atramentowej 152

153 wynosi około dwóch lat i to również wówczas, gdy jest to produkt w fabrycznym, hermetycznym opakowaniu. Po upływie tego czasu zawarty w kartridżu barwnik zaczyna zmieniać swoje właściwości chemiczne. Nie znaczy to oczywiście, że przeterminowane tusze nie będą drukować w ogóle (to bardzo szybko spowodowałoby ukrócenie procederu sprzedaży tego typu materiałów), ale z czasem mogą znacznie szybciej zasychać w dyszach lub zmieniać swoje właściwości kolorystyczne. Nośnik Używany do wydruku zdjęć typ papieru jest przez większość fotografów w tym również zawodowców elementem traktowanym nieco po macoszemu. Nie znaczy to oczywiście, że próbujemy drukować zdjęcia na byle jakim materiale (choć i takie próby niestety miewają miejsce), ale już rzadko kiedy zastanawiamy się nad tym, jaki wpływ na kolorystykę zdjęć ma typ stosowanego papieru. Tymczasem nie jest to kwestia zależna tylko od drukarki i stosowanego przez nas atramentu. To, na czym drukujemy, ma wpływ na coś więcej, aniżeli tylko na połysk zdjęć oraz ich odporność na działanie wilgoci, słońca i czasu. Dobór odpowiedniego rodzaju papieru Najczęściej wyboru używanego przez nas rodzaju papieru dokonujemy przeprowadzając prostą kalkulację: wybieramy nośnik o odpowiadającej nam cenie. To, czy będzie to papier błyszczący, czy matowy oraz jakie są jego właściwości, jest sprawą drugorzędną. Tymczasem jest to zasadnicza kwestia dla uzyskania odbitek o prawidłowej kolorystyce, które nie zaczną z upływem czasu szybko tracić kolorów. Co jeszcze ważniejsze, wyboru rodzaju nośnika należy dokonywać biorąc pod uwagę sprzęt jakim dysponujemy, nie zaś osobiste gusty (bo np. najbardziej podoba nam się papier matowy). Najważniejszy jest tutaj typ atramentu, w oparciu o który pracuje nasza drukarka. 153

154 Papier błyszczący czy matowy? Decyzja o wyborze nośnika nie powinna być podyktowana wyłącznie gustami estetycznymi naszymi bądź naszych klientów, ale również parametrami technicznymi drukarki. Chodzi tutaj przede wszystkim o typ atramentu stosowany do wydruku zdjęć. Mówiąc najogólniej, w drukarkach atramentowych stosowane są dwa podstawowe rodzaje barwników: tusze rozpuszczalnikowe (jednorodna ciecz z rozpuszczonymi w niej barwnikami) oraz pigmentowe (zawiesina stanowiących barwnik cząsteczek stałych, czyli pigmentów, w rozpuszczalniku). Każdy z tych tuszy ma swoje wady i zalety i przeznaczony jest dla nieco innych typów nośników. I tak, atramenty na bazie tuszów rozpuszczalnikowych najlepiej sprawdzają się w przypadku papierów błyszczących (glossy), natomiast atramenty pigmentowe świetnie nadają się do drukowania na papierach matowych (matte) lub artystycznych. Jeżeli jednak nasza drukarka pracuje w oparciu o ten pierwszy rodzaj barwników, a chcemy koniecznie wykonywać odbitki na nośnikach matowych, to aby uniknąć efektu "rozlewania się" kolorów na sąsiadujące, powinniśmy postarać się o papier jak najlepszej jakości i/lub zmniejszyć rozdzielczość druku zdjęć do 720 dpi lub niżej. Z kolei użycie tuszu pigmentowego na papierze błyszczącym lub półbłyszczącym (semi-gloss) może powodować powstawanie tzw. efektu brązowienia, szczególnie wyraźnego na wydrukach czarno-białych. Polega on na powstawaniu na zdjęciach metalicznych brązowych 154

155 lub żółtawych połysków. Większość producentów drukarek zaleca stosowanie do wykonywania wydruków czarno-białych nośników matowych lub korzystanie z drukarek fotograficznych, działających w oparciu o tusze rozpuszczalnikowe (np. Epson Stylus Photo 1400 oraz inne modele tego producenta współpracujące z atramentami Epson Claria). Również nośniki tzw. puchnące (w odróżnieniu od mikroporowatych) nie nadają się do współpracy z tuszami pigmentowymi, ze względu na podatność na zjawisko tzw. koalescencji, zwanej też cętkowaniem, kiedy to zbyt wolno wysychający atrament zbiera się w większe plamki. W efekcie mocno zadrukowane obszary zdjęcia wydają się być upstrzone ciemnymi plamami. Aby sprawdzić, czy nasz papier jest puchnący, czy mikroporowaty, należy poślinionym palcem dotknąć narożnika arkusza papier mikroporowaty przyklei się nam wówczas do skóry. Wielu producentów dokłada starań, aby ich drukarki były jak najbardziej uniwersalne i umożliwiały bezproblemowe wykonywanie odbitek na różnych rodzajach papieru. Np. firma Epson opracowała w tym celu specjalne atramenty pigmentowe takie jak Epson Ultrachrome HiGloss2 umożliwiające bezproblemowe drukowanie również na nośnikach błyszczących. Uzupełniający je bezbarwny optymalizator połysku (Gloss Optimizer widoczny z lewej) pomaga zapewnić równomierne odbicie światła od całej powierzchni zdjęcia. Warto też wiedzieć, że niemal wszyscy liczący się producenci drukarek fotograficznych prowadzą również badania nad tuszami łączącymi w sobie zalety technologii rozpuszczalnikowej i pigmentowej oraz pozbawione wad obydwu tych rozwiązań. Atramenty takie spotyka się z reguły w bardziej zaawansowanych i droższych modelach drukarek, niemniej jednak, jeżeli zależy nam na pełnej uniwersalności naszego domowego fotolabu, 155

156 warto zainteresować się tego typu rozwiązaniami. W przypadku omawianych w charakterze przykładów urządzeń firmy Epson tuszami tego typu są atramenty pigmentowe z rodziny Epson Ultrachrome K3 (np. drukarka Epson Stylus Photo 2880) oraz Epson Ultrachrome HiGloss2 (Epson Stylus Photo 1900). Dają one znacznie większą swobodę przy korzystaniu z nośników o różnej charakterystyce. Gramatura papieru dlaczego tak bardzo istotna? Kolejnym elementem istotnym z punktu widzenia jakości wydruków (w tym również wierności kolorów na zdjęciach) jest gramatura papieru. Choć gramatura (wartość wyrażana w masie na metr kwadratowy nośnika) z reguły przekłada się na grubość papieru, to w przypadku nośników fotograficznych jest nieco inaczej, ponieważ w wysokiej jakości nośnikach fotograficznych (zarówno matowych, jak i błyszczących) stosuje się dodatkowe warstwy barierowe lub powłoki żywiczne zabezpieczające przed ich marszczeniem się po wydruku. Najwyższej jakości papiery fotograficzne potrafią odznaczać się bardzo wysoką gramaturą wynoszącą od 250 do nawet 300 g/m2. Tak duża gęstość papieru, wraz z obecnością dodatkowych powłok zabezpieczających pozwalają drukować zdjęcia i grafikę z bardzo wysoką rozdzielczością, przy wykorzystaniu znacznych ilości atramentu. Reprodukcja pełnego zakresu kolorów w odbitce fotograficznej z zestawu kilku barwników podstawowych możliwa jest wówczas, gdy nałożone w jedno miejsce atramenty mogą się ze 156

157 sobą wymieszać, tworząc punkt o barwie pochodnej. W ramach tego procesu wchodzący w skład tuszu rozpuszczalnik wsiąka w papier, na powierzchni którego pozostają wymieszane barwniki składowe lub cząsteczki pigmentu. Jeżeli papier odznacza się zbyt małą gramaturą (bądź też ustawiono zbyt wysoką jakość wydruku, co wiąże się ze zwiększeniem ilości zużytego tuszu), to efektem będzie marszczenie się zdjęć kłopotliwe i często niestety nieodwracalne. Aby móc drukować zdjęcia z najwyższą możliwą jakością, konieczny jest zatem papier fotograficzny o odpowiedniej gramaturze, wynoszącej od 160 g/m2 wzwyż (najlepsze papiery mogą odznaczać się gramaturą dochodzącą do 300 g/m2). Innym rozwiązaniem jest, jak już zostało to wspomniane, nałożenie na papier warstwy barierowej lub powłoki żywicznej, która uniemożliwia wniknięcie w nośnik zbyt dużej ilości rozpuszczalnika. Zdjęcie takie musi jednak zostać pozostawione w spokoju do momentu pełnego wyschnięcia. Dlatego też w przypadku odbitek na lepszym jakościowo papierze nie jest zalecane ich oprawianie bądź laminowanie przed upływem co najmniej 24 godzin od wydruku. Prawidłowo ustawiona drukarka wykonuje doskonałe wydruki zaraz po jej zakupieniu oraz przez kilka następnych miesięcy. Później bywa różnie, jeżeli jednak jest prawidłowo użytkowana, jakość odbitek nie powinna spadać przez całe lata. Kluczową sprawą jest utrzymywanie urządzenia w jak najlepszym stanie. Choć jest to bardzo proste, wielu użytkowników o tym zapomina, przez co borykają się oni później z rozmaitymi problemami. Konserwacja to podstawa! Warunkiem koniecznym do uzyskania odbitek o żywej i naturalnej kolorystyce jest dbałość o drukarkę. W trakcie wydruku zdjęć zużywane są znaczne ilości atramentów, a każde zakłócenie procesu nanoszenia tuszu na papier skutkuje pojawieniem się widocznych usterek w postaci przebarwień, pasków i innych niepożądanych elementów. Wiele z nich związanych jest z nieprawidłową konserwacją sprzętu. 157

158 Oprogramowanie każdego modelu drukarki dysponuje narzędziami służącymi do konserwacji sprzętu. Bez nich niemożliwe byłoby zapewnienie wysokiej jakości wydruków przez cały okres użytkowania urządzenia. Najczęstszym problemem tego rodzaju jest rozwarstwienie (pojawienie się na wydruku linii jaśniejszych i ciemniejszych) spowodowane zatkaniem dysz. Ponieważ pojedyncza dysza drukarki atramentowej ma przekrój mniejszy, niż średnica ludzkiego włosa, łatwo może je zatkać np. kurz. Również zasychający atrament (np. na skutek dłuższego nieużywania drukarki) może spowodować zaschnięcie wszystkich dysz konkretnego koloru efekt zbliżony do tego, który mamy okazję zaobserwować, gdy wyczerpie się któryś z tuszy, a drukarka nas o tym nie powiadomi. Każda drukarka dysponuje funkcjami umożliwiającymi monitorowanie stanu dysz i ich konserwację. Monitorowanie odbywa się poprzez druk specjalnego wzoru. Jeżeli jest on drukowany niekompletnie, oznacza to konieczność przeprowadzenia szybkiego lub bardziej gruntownego czyszczenia. Niestety, pociąga to za sobą potrzebę zużycia pewnych ilości tuszu, dlatego też dobrze, jeżeli sterownik drukarki umożliwia przeczyszczenie dysz wybranych kolorów tych, które sprawiają kłopoty. 158

159 Zdecydowanie najczęstszą przyczyną problemów obniżających jakość wydruku są zatkane dysze głowicy drukującej. Test ich drożności i ewentualne czyszczenie powinno być pierwszą czynnością wykonywaną w przypadku, gdy podejrzewamy, że drukarka nie funkcjonuje prawidłowo. Najlepiej jest jednak zapobiegać tego typu problemom, a więc zamykać pokrywę drukarki zawsze, gdy nie jest ona używana, nie umieszczać jej w bardzo ciepłych miejscach, a pomieszczenie w którym stoi regularnie odkurzać. Nie należy też wyłączać drukarki poprzez fizyczne odłączenie jej od źródła zasilania (np. poprzez wyjęcie wtyczki z gniazdka), ponieważ nie daje to urządzeniu możliwości przeprowadzenia rutynowego szybkiego czyszczenia dysz, jakie często jest wykonywane po wciśnięciu przycisku wyłącznika. 159

160 Podsumowanie Z zaprezentowanych treści można wysnuć niezbyt optymistyczny wniosek, że jeżeli dany użytkownik nie dysponuje urządzeniem do kalibracji drukarki (drogim), to chcąc uzyskać wysokiej jakości zdjęcia, zmuszony jest korzystać z oryginalnych (drogich) materiałów eksploatacyjnych. Nie jest to jednak do końca prawdą. Używając zamienników zarówno wkładów atramentowych, jak i nośników można uzyskać odbitki, które będą się podobały, choć niekoniecznie muszą odznaczać się najwyższą trwałością. Nie wolno jednak zapominać o tym, co pozostaje głównym tematem poradnika zapewnienie sobie maksymalnej możliwej wierności w reprodukcji kolorów, zarówno w aparacie, na ekranie monitora, jak i w druku. A to jest już zadaniem znacznie trudniejszym do zrealizowania. X. Odbitka jak marzenie Ostatni rozdział poradnika poświęcam praktycznym aspektom druku odbitek fotograficznych w technologii atramentowej. Teraz, gdy nasz cyfrowy warsztat jest już przygotowany i skonfigurowany, a my dysponujemy odpowiednimi materiałami eksploatacyjnymi, już nic nie stoi nam na przeszkodzie, abyśmy mogli przenieść nasze zdjęcia na papier. Co zatem należy zrobić, aby odbitki wykonywane w domowym zaciszu charakteryzowały się atrakcyjną, bogatą, a przede wszystkim wierną kolorystyką? Softproofing zanim włączymy drukarkę Największym problemem związanym z uzyskiwaniem odbitek o wiernej kolorystyce nie bogatej, zachwycającej czy ładnej, lecz po prostu wiernej jest kwestia nie związana w żaden sposób z konkretnym modelem drukarki. Sprowadza się ona do fundamentalnych różnic pomiędzy technologiami wyświetlania obrazu na ekranie monitora oraz odwzorowywania ich na wydrukach. Problem ten został wstępnie opisany w pierwszym rozdziale i powracał w kolejnych dość regularnie, teraz jednak powiemy dokładniej, jak się z nim uporać. 160

161 Paleta barw wchodzących w skład przestrzeni CMYK jest uboższa od przestrzeni srgb w zakresie odcieni kolorów niebieskiego i zielonego (wykres po lewej stronie). Może to prowadzić do przekłamań związanych z konwersją typu RGB->CMYK. Symulacja widma światła białego odwzorowanego za pomocą przestrzeni CMYK (po prawej stronie) pokazuje, że pewne kolory widoczne na zdjęciach jako jaskrawe i nasycone, na wydruku atramentowym mogą wydawać się ciemne i bardziej wygaszone. Na czym polega trudność? Otóż addytywne modele barw RGB oraz substraktywne modele CMYK różnią się nie tylko pod względem sposobów uzyskiwania barw (w wyniku wymieszania wszystkich kolorów składowych w modelu addytywnym otrzymuje się biel, w substraktywnym zaś czerń), ale też uzyskiwaną w ten sposób paletą barw. I choć producenci drukarek starają się, aby różnice te były jak najmniejsze, to podczas przesyłu zdjęcia do drukarki (z czym wiąże się m. in. konwersja jego palety barw do palety barw drukarki) często dochodzi do pewnych zmian. Jeżeli więc nawet dysponujemy idealnie skalibrowanymi monitorem i drukarką, kompletem nowych atramentów i doskonałej jakości papierem, to może się zdarzyć, że wykonanie odbitki zdjęcia o kolorystyce pod każdym względem identycznej z tym, co widzimy na monitorze, będzie niemożliwe. Niektóre kolory na wydruku mogą zostać odwzorowane nie do końca tak, jak byśmy się tego spodziewali. Skala tych rozbieżności zależeć będzie od drukowanego przez nas zdjęcia (częstości występowania na nim "problematycznych" odcieni kolorów) oraz modelu używanej drukarki (stosowane przez producentów sztuczki, takie jak dodatkowe tusze wzbogacające podstawową paletę CMYK, służą m. in. redukcji 161

162 wspomnianego zjawiska), niemniej jednak powinniśmy się liczyć z tym, że mogą one wystąpić. normalny tryb pracy (przestrzeń RGB) tryb Proof Colors (przestrzeń CMYK) 162

163 tryb Gamut Warning Funkcja softproofingu obecna w tak zaawansowanych programach jak Photoshop daje nam pełen wgląd w to, jak będą wyglądały nasze odbitki jeszcze przed przeniesieniem zdjęć na papier. Mając do dyspozycji precyzyjnie skalibrowany monitor, profil ICC do drukarki i odpowiednie oprogramowanie, można sprawdzić, jak nasze zdjęcie będzie wyglądało po wydruku. Mechanizm ten nosi anglojęzyczną nazwę softproofing i jest podstawowym narzędziem każdego poligrafa. Jego działanie sprowadza się do symulowania na ekranie monitora - na podstawie obliczeń dokonywanych z wykorzystaniem profili ICC monitora i drukarki - wyglądu zdjęcia po wydruku. Z reguły narzędzie softproofingu dostępne jest w bardziej zaawansowanych aplikacjach graficznych używanych przez zawodowców. W Photoshopie na przykład znaleźć ją można w menu View, gdzie temu właśnie zadaniu służą pierwsze trzy opcje: pierwsza pozwala wybrać profil docelowy, druga włącza i wyłącza mechanizm softproof, natomiast trzecia powoduje zaznaczenie na zdjęciu obszarów, których kolorystyka nie mieści się w docelowej przestrzeni barw. Brak funkcji softproofingu w używanym przez nas oprogramowaniu nie oznacza jeszcze, że jesteśmy zupełnie bezradni w tej kwestii. Istnieją rozwiązania firm trzecich, np. dla Adobe Lightroom powstała wtyczka wzbogacająca program o tę funkcję dostępna pod adresem (pełna jej wersja kosztuje dziesięć funtów, bezpłatnie dostępna jest natomiast wersja próbna). Również bardziej zaawansowane modele monitorów komputerowych często wyposażone są w funkcję proofingu, choć prawie zawsze wybór ogranicza się do najbardziej podstawowych przestrzeni barwnych, takich jak srgb. 163

164 Jeżeli publikujemy nasze zdjęcia głównie w Internecie, to nam to wystarczy, ale w przypadku wykonywania odbitek funkcja taka jest raczej mało przydatna. Kosztujący niecałe 50 złotych plug-in dla programu Adobe Lightroom stanowi odpowiedź na liczne głosy użytkowników tego programu, dotyczące braku narzędzi do softproofingu w tej aplikacji. Pozwala on też na znacznie więcej, niż tylko prostą symulację wyglądu zdjęć po wydruku. Darmowa wersja próbna różni się od pełnoprawnej tym, że generuje obrazy poglądowe w bardzo niskiej rozdzielczości. Przygotowanie zdjęć do druku Zanim jednak pochylimy się nad kolorystyką zdjęć i tym, jak najwierniej ukazać te kolory na papierze, zajmijmy się przez moment przygotowaniem fotografii do druku. Omówione tu zagadnienia nie dotyczą wprawdzie tematów bezpośrednio związanych z barwą, lecz mogą mieć spore znaczenie dla właściwego odwzorowania kolorów na zdjęciach. Jest tak, ponieważ w sytuacji, gdy ostrość obrazu (związana z rozdzielczością natywną drukarki) ustawiona jest nieprawidłowo, barwy na styku kontrastowych obiektów przedstawionych na fotografii mogą się ze sobą zlewać. Z kolei zagadnienia dotyczące proporcji boków kadru pomogą nam wykorzystać w optymalny sposób papierowy nośnik i pozwolą uniknąć przykrych niespodzianek związanych z krawędziami drukowanych zdjęć 164

165 Rozdzielczość natywna przepis na ostre odbitki Na początek zajmiemy się kwestią ostrości wykonywanych odbitek. Nie chodzi jednak o ostrość samych zdjęć, lecz o tę związaną z rozdzielczością wydruku. Jak już wspomnieliśmy w części tego poradnika poświęconemu wyborowi drukarki, każdy model drukarki odznacza się rozdzielczością maksymalną druku wyrażaną w punktach na cal obrazu (DPI). Jednak z perspektywy jakości drukowanego zdjęcia ważniejsza jest tzw. rozdzielczość natywna, zdeterminowana przez układ dysz drukarki. To, że nasza drukarka odznacza się rozdzielczością maksymalną liczoną w tysiącach barwnych punktów na cal wydruku, nie znaczy jeszcze, że możemy w tym zakresie ustalać sobie dowolną wartość DPI obrazu. Obraz o niewłaściwej rozdzielczości po wydrukowaniu może się bowiem odznaczać rozmaitymi wadami, takimi jak choćby efekt schodków (ang. jaggies), symulowany na zdjęciu po prawej stronie. Obrazy przeznaczone do druku zawsze powinny się odznaczać rozdzielczością stanowiącą wielokrotność rozdzielczości natywnej. W innym przypadku sterownik drukarki dopasuje ją sobie automatycznie, co zaowocuje znacznym spadkiem ostrości obrazu (rezultat tzw. resamplingu obrazu) lub pojawieniem się "schodków" (efekt uboczny skalowania metodą "Nearest Neighbor"). W przypadku drukarek firmy Epson rozdzielczość natywna wynosi 360 DPI, dlatego też aby uzyskać odbitki o optymalnej ostrości (a co za tym idzie o wyraźnych granicach pomiędzy różnymi barwami tam, gdzie nam na tym zależy), powinniśmy przeskalować zdjęcie do połowy lub wielokrotności tej rozdzielczości. Tak więc dobry materiał na odbitkę w zależności od używanego przez nas rodzaju nośnika będzie odznaczał się rozdzielczością 180, 360, 720, 1440 lub 2880 DPI. 165

166 Proporcje kadru banalna/niebanalna kwestia Drugi problem związany z ostatnimi przygotowaniami zdjęć do druku dotyczy przede wszystkim tych fotografii, których wywołanie powierzamy fotolabom. Niemniej jednak nawet w domu warto zwrócić uwagę na ten drobny aspekt. Chodzi o wymiary i proporcje boków zdjęć, na których odbitkach nam zależy. Bowiem pomiędzy takimi popularnymi formatami jak np cm, cm czy cm istnieją pewne różnice w proporcjach kadrów. Jeżeli format zdjęcia źródłowego nie odpowiada dokładnie formatowi papieru, to w zależności od wybranego wariantu działania możemy ją przyciąć, wydrukować z naddatkiem (pozostaną po tym białe paski u góry i dołu, bądź też po bokach kadru) bądź też rozciągnąć do wymaganych proporcji (efektem ubocznym będzie w takiej sytuacji najczęściej zniekształcenie kadru, choć jak pokazaliśmy to na łamach wideowarsztatu pt. Uratuj swoje zdjęcia z Adobe Photoshop Elements 9 w filmie numer 2, istnieją sposoby, aby tego uniknąć). Większość aplikacji do edycji zdjęć dysponuje opcjami pozwalającymi określić sposób druku zdjęć, których nie da się idealnie wpasować w kadr. Najlepiej jednak uniknąć korzystania z nich, ustalając proporcje boków fotografii tak, aby idealnie odpowiadały wymiarom papieru. Dlatego też jeżeli zależy nam na tym, aby odbitka wyglądała dokładnie tak, jak chcemy, już zawczasu powinniśmy zadbać również o jej dokładne wymiary i w takiej postaci rozpocząć jej druk lub też zanieść do fotolabu. Większość programów pomoże nam dopasować parametry 166

167 obrazu w kwestii proporcji boków i tego, co zrobić z brakującymi centymetrami. Należy jednak pamiętać, że w sterownikach samej drukarki znajduje się najczęściej jeszcze jedna opcja, której użycie jest bardzo ważne i pozwoli nam optymalnie wykorzystać nośnik drukowanie bez ramek. Pamiętajmy tylko o jednym: nawet jeżeli nasz model drukarki dysponuje opcją druku bez ramek, to upewnijmy się, czy opcja ta jest dostępna w przypadku wszystkich formatów papieru. Odpowiednie informacje znajdziemy w specyfikacji technicznej posiadanego sprzętu. Znając wymaganą rozdzielczość zdjęć oraz wymiary odbitek, możemy bez problemu obliczyć, jakie wymiary w pikselach powinna mieć fotografia źródłowa. Dokonamy tego mnożąc szerokość i wysokość kadru docelowego (w centymetrach) przez rozdzielczość, a następnie dzieląc otrzymaną wartość przez 2,54 (tyle centymetrów liczy sobie jeden cal). A więc np. zdjęcie do odbitki cm drukowane w rozdzielczości 360 DPI powinno odznaczać się wymiarami pikseli. Większość programów graficznych, takich jak Adobe Photoshop, umożliwia automatyczne dokonanie obliczeń optymalnych w stosunku do formatu wykonywanych odbitek wymiarów zdjęcia. Wystarczy podać docelową rozdzielczość obrazu (w DPI) oraz pożądane wymiary obrazu po wydruku. Drukowanie Kiedy wszystko jest już gotowe, możemy zacząć druk. Jeżeli przygotowaliśmy się do tego odpowiednio, to nie powinien on nam sprawić nawet najmniejszych kłopotów. Przed rozpoczęciem samego druku (zwłaszcza jeżeli ostatni raz drukowaliśmy na naszym sprzęcie 167

168 barwny obraz kilkanaście dni wcześniej lub jeszcze dawniej) wykonajmy wydruk testowy i w razie konieczności przeczyśćmy dysze lub głowicę drukarki. Pamiętajmy też, że odbitka po wydrukowaniu musi wyschnąć, czemu towarzyszyć może subtelna zmiana kolorów na wydruku. Najlepiej jest więc ostrożnie wyjąć z drukarki papier (nie dotykając powierzchni barwnej) i położyć go w suchym i nienasłonecznionym miejscu na co najmniej godzinę. W przypadku niektórych rodzajów papieru czas ten może być znacznie dłuższy i wynosić nawet do 24 godzin. Drukowanie na oryginalnych nośnikach Najprościej odbitki zdjęć wykonuje się co już zostało wspomniane w poprzednim rozdziale korzystając z oryginalnych materiałów eksploatacyjnych. Możemy wówczas pozwolić sobie na powierzenie praktycznie wszystkich czynności automatyce drukarki. Korzystamy więc z ustawień automatycznych. Na początek, niezależnie od tego czy edytując zdjęcia korzystamy z Adobe Photoshopa, Lightrooma, Photoshopa Elements, czy też jakiegokolwiek innego programu graficznego bądź przeglądarki, przystępując do wydruku wyłączamy wszystkie udostępniane przez program opcje służące do zarządzania barwą bądź też mające poprawić kolorystykę zdjęć. Z punktu widzenia fotografa najważniejszą opcją w panelu sterowania drukarki nie jest nawet jakość wydruku, lecz typ nośnika. W zależności od ustawionego rodzaju papieru pewne opcje mogą się okazać niedostępne, a inne działać w odmienny sposób, niż zwykle. 168

169 Drugim naszym krokiem będzie ustawienie drukarki. Wydajemy więc komendę drukowania, co najczęściej spowoduje otwarcie okna dialogowego, z poziomu którego będziemy mogli otworzyć kolejne okno z ustawieniami urządzenia. Najpierw wybieramy typ i format papieru. Następnie ustalamy jakość wydruku, co - jak już wspominałem - sprowadza się najczęściej do ustalenia rozdzielczości druku. Niekiedy producent drukarki wraz z listą dostępnych opcji udostępnia też ich opis. Jeżeli tak jest, to wyboru powinniśmy dokonać w oparciu o wykorzystywany typ papieru fotograficznego: do nośników matowych bez powłok ochronnych nie jest zalecana rozdzielczość wyższa niż 1440 DPI, ponieważ może to powodować nieodwracalne marszczenie się papieru już w trakcie druku. Również w przypadku korzystania z oryginalnych nośników producent z reguły umieszcza na opakowaniu informację dotyczącą tego, jakie powinny być optymalne ustawienia jakości druku. Również wśród wielu rozmaitych opcji dodatkowych dostępnych w ustawieniach drukarki jest kilka takich, którymi powinniśmy się zainteresować. Niektóre z nich są spotykane tylko w urządzeniach danego producenta lub nawet konkretnych modelach (w przypadku stanowiącego ilustrację tego artykułu modelu Epson Stylus Photo R1900 oraz wielu innych drukarek firmy Epson będzie to np. bardzo użyteczny Optymalizator Połysku niwelujący różnice połysku pomiędzy obszarami barwnymi i niezadrukowanymi uaktywnia się go, zaznaczając opcję Połysk dostępną w ustawieniach dla papierów typu Glossy), inne zaś mają charakter uniwersalny. Do tej drugiej grupy należy m. in. opcja druku przyspieszonego, którą podczas wykonywania odbitek zdjęć należy wyłączyć, obniża ona bowiem precyzję druku oraz równomierność nakładanych kolorów. 169

170 Dostępna w większości modeli drukarek opcja szybkiego druku doskonale sprawdza się podczas drukowania tekstu i prostych grafik, jednak przy wykonywaniu odbitek fotograficznych nie powinna być używana. Przyspiesza ona bowiem proces druku dzięki dwukrotnie bardziej intensywnemu "pluciu" atramentem, podczas ruchu głowicy drukarki nie w jedną, ale w obie strony. Efektem ubocznym takiego działania jest obniżenie precyzji druku. Jeżeli którejś ze wspomnianych opcji nie możemy znaleźć w podstawowym widoku panelu sterowania drukarki, spróbujmy przejść do widoku zaawansowanego. Jeżeli zależy nam na jak najwierniejszym odwzorowaniu kolorów, powinniśmy też wyłączyć wszelkie "poprawiacze" kolorystyki zdjęć oferowane praktycznie przez wszystkich producentów drukarek fotograficznych i nie tylko. W przypadku urządzeń firmy Epson funkcja ta nosi nazwę PhotoEnhance. Po wyłączeniu jej można jeszcze w opcjach zaawansowanych przełączyć opcję Tryb koloru wchodzącą w skład mechanizmu tradycyjnego zarządzania kolorami w tryb pracy EPSON Standard i dobrać taką wartość gamma, jaką ustawiony ma nasz monitor. 170

171 Drukowanie na nośnikach sprofilowanych samodzielnie Nieco inne reguły obowiązują, gdy wykonujemy odbitki na nośnikach, do których profile pobraliśmy z Internetu bądź też przegotowaliśmy sobie sami (np. kalibrując drukarkę za pomocą kolorymetru ColorMunki). Jeżeli sterownik drukarki wymusza na nas wybór jakiegoś konkretnego rodzaju papieru fotograficznego z listy, wybieramy ten, w oparciu o który wykonywany był profil ICC (raz jeszcze przypominam, że powinien być on jak najbardziej zbliżony do używanego przez nas typu papieru, pod względem typu i gramatury). Następnie w ustawieniach sterownika wyszukujemy opcje zarządzania kolorem (w przypadku drukarek firmy Epson jest to na przykład opcja o nazwie ICM znajdująca się w menu Zaawansowane) i ustawiamy odpowiedni sterownik drukarki. Niekiedy będziemy musieli też zaznaczyć opcję dostępu do wszystkich profili, aby na liście znalazły się również te, które nie wchodzą w skład sterownika urządzenia. Wiele drukarek nie daje "od ręki" dostępu do większości zapisanych w komputerze profili ICC/ICM. Jeżeli na liście dostępnych profili nie ma tego, który nas interesuje, poszukajmy opcji włączającej dostęp do przestrzeni niestandardowych. 171