Materiały na Konferencj pt. Przeciw przemocy w rodzinie. Rce s do przytulania dn. 22 lutego 2010 r. Wystpienia prelegentów sesji tematycznych

Transkrypt

1 Materiały na Konferencj pt. Przeciw przemocy w rodzinie. Rce s do przytulania dn. 22 lutego 2010 r. Wystpienia prelegentów sesji tematycznych

2 Spis treci Janusz Kochanowski Wystpienie inauguracyjne Rzecznika Praw Obywatelskich na Konferencji Naukowej Przeciw przemocy w rodzinie. Rce s do przytulania...3 Jolanta Fedak Minister Pracy i Polityki Społecznej...7 Piotr Kluz Ministerstwo Sprawiedliwoci...13 Renata Durda Dzieci w relacjach przemocowych - jako ofiary, wiadkowie i sprawcy..17 Bibiana Mossakowska Społeczno-medyczne aspekty Zespołu Dziecka Maltretowanego. Od Hipokratesa i Platona do współczesnoci...26 Konrad Wojterkowski Budowanie wiadomoci społecznej na przykładzie kampanii Kocham. Nie bij i Kocham. Reaguj...32 Zdzisław Majchrzyk Konsekwencje przemocy wobec kobiet. Kobiety zabójczynie...36 Sławomir Mielnik Kiedy kobieta bije. Zncanie si nad mczyznami...77 Krystyna Mrugalska, Monika Zima Dowiadczanie przemocy przez osoby niepełnosprawne...83 Marta Abramowicz Prezeska Kampanii Przeciw Homofobii Dowiadczanie przemocy przez osoby homoseksualne...99 płk Kajetan Dubiel Resocjalizacja sprawców przemocy w warunkach wiziennych Magdalena Grudziecka, Jerzy Ksiek Za i przeciw mediacji w sprawach dotyczcych zncania Krystyna ytecka, Marta Ryk Terapia sprawców. Modele i rola organizacji pozarzdowych Marek Łagodziski Powrót sprawcy przemocy do rodowiska rodzinnego

3 Janusz Kochanowski Wystpienie inauguracyjne Rzecznika Praw Obywatelskich na Konferencji Naukowej Przeciw przemocy w rodzinie. Rce s do przytulania Wystpienie inauguracyjne Rzecznika Praw Obywatelskich na Konferencji Naukowej Przeciw przemocy w rodzinie. Rce s do przytulania Bardzo dzikuj za tak liczny udział przedstawicieli Rzdu i Parlamentu. Miło mi powita Rzecznika Praw Dziecka i Szefow Biura Współpracy Prawnej, Handlu Ludmi i Wykorzystywania Seksualnego w Radzie Europy. Witam serdecznie Zastpc Komendanta Głównego Policji oraz przybyłych komendantów wojewódzkich i innych przedstawicieli Policji. Miło mi, e zaproszenie na t konferencj przyjli równie przedstawiciele tych organizacji pozarzdowych, które pomagaj i zrzeszaj osoby pokrzywdzone przestpstwem. Ciesz si z obecnoci przedstawicieli wiata nauki, lekarzy, przedstawicieli urzdów, instytutów i reprezentantów wielu rónych podmiotów zainteresowanych problematyk dzisiejszego spotkania, zwłaszcza reprezentantów wymiaru sprawiedliwoci. Podobnie jak wikszo pastw członkowskich Rady Europy i Unii Europejskiej, 22 lutego obchodzimy Dzie Ofiar Przestpstw. Ma on słuy przypominaniu o sytuacji ofiar przestpstw i wyznaczaniu kierunków działa niezbdnych dla poprawy ich połoenia. Trzeba podkreli, e w sferze informacyjnej i edukacyjnej robimy wiele. O trudnym losie ofiar przestpstw przypominamy nie tylko w dniu 22 lutego, ale równie podczas całego roku inicjujc wiele poytecznych kampanii społecznych. Wielka w tym zasługa organizacji pozarzdowych, które zachowuj si bardzo kreatywnie i s otwarte na współprac z instytucjami pastwowymi. Gorzej wyglda sytuacja, jeli chodzi o bezporedni pomoc ofiarom przestpstw, do czego zobowizuje nas ustawa z 19 lutego 2003 roku. Jako Rzecznik Praw Obywatelskich jestem adresatem wielu listów i informacji od pokrzywdzonych. Wynika

4 - 4 - z nich, e połoenie wielu z tych osób jest cikie, eby nie powiedzie tragiczne. I cho nastpuj pozytywne zmiany, to jednak bardzo dalecy jestemy od europejskich standardów w tym zakresie. Prawa człowieka nie s tu w dostatecznym stopniu przestrzegane. Nie funkcjonuje te aden trwały, przejrzysty system pomocy. Od wielu lat zabiegam o stworzenie sieci organizacji pozarzdowych pomagajcych pokrzywdzonym oraz powizanego z nimi, rzdowego, ustawowo umocowanego Krajowego Programu Pomocy Ofiarom Przestpstw. Ten pomysł spotkał si z zainteresowaniem wielu stowarzysze i fundacji, zwłaszcza tych, które współtworzyły kiedy Ogólnopolskie Forum na Rzecz Ofiar Przestpstw. Ciesz si, e powstaj równie lokalne koalicje instytucji pozarzdowych i pastwowych zajmujce si interdyscyplinarn pomoc dla ofiar. Biuro RPO, mimo skromnych moliwoci, zbudowało i prowadzi ogólnodostpn, internetow baz danych organizacji pomagajcych osobom pokrzywdzonym. O innych działaniach Biura w tym zakresie zostalicie Pastwo poinformowani w przekazanych na Konferencj materiałach. Niestety, jak podkreliłem, brakuje jednolitej, ogólnopolskiej sieci pomocowej. Brakuje jednolitych standardów pomocy obejmujcych wszystkie ofiary, niezalenie od charakteru popełnionych przestpstw. Nie ma równie takiej oferty pomocowej, która byłaby niezalena od sytuacji finansowej danej organizacji czy iloci współpracujcych z ni wolontariuszy. Obawiam si, e bez udziału i zaangaowania instytucji pastwowych, i to nie tylko ograniczajcego si do przekazywania rodków finansowych, taki system nie powstanie. Cieszy w zwizku z tym decyzja Ministerstwa Sprawiedliwoci o organizacji szesnastu orodków pomocy dla ofiar przestpstw. To na pewno krok we właciwym kierunku, który naley pochwali. Nie jest to jednak z pewnoci jeszcze system, o którym mówiłem. Tym bardziej, e zabrakło umocowania ustawowego tych działa. Pozostaj oczywicie inne problemy, np. nie moe by tak, e w Polsce instytucjonalny system pomocy skupia uwag głównie na sprawcach przestpstw. e sprawca ma niejednokrotnie dogodniejsz pozycj w procesie karnym, a pokrzywdzonych w ogóle nie uwzgldnia si w procedurze regulowanej ustaw o odpowiedzialnoci nieletnich. e istnieje fundusz postpenitencjarny, z którego rodków ofiary przestpstw mog korzysta tylko wyjtkowo. e istniejce orodki pomocy dla pokrzywdzonych czsto dubluj si w swoich zadaniach i dla zwykłego obywatela nie jest zbyt czytelne, gdzie mógłby si zwróci o wsparcie. Nie moe te by tak, e dostrzegamy tylko wybrane kategorie ofiar przestpstw, dla których budowane s

5 - 5 - rzdowe programy pomocy. e prawnicy, w tym prokuratorzy i sdziowie, nie maj dostatecznej wiedzy z wiktymologii, a przedmiot ten pojawia si tylko na nielicznych kierunkach studiów. Pokrzywdzony wymaga nie mniejszej od sprawcy troski, pracy i nakładów finansowych, aby jego sytuacja powróciła do równowagi, zachwianej w wyniku przestpstwa, a on sam nie był ciarem dla swoich najbliszych i społeczestwa. Czsto nie zdajemy sobie sprawy z tego, e brak pomocy materialnej, psychologicznej, medycznej czy prawnej wywołuje nieodwracalne, negatywne skutki dla ofiar przestpstw, a w konsekwencji dla nas wszystkich. Dlatego podkrelam, e budowa instytucjonalnego systemu pomocy osobom pokrzywdzonym przestpstwem nie jest jedynie wyrazem humanitarnego odruchu wobec cierpicych, lecz równie naszym obowizkiem i ley w naszym wspólnym interesie. Nie bez powodu zamierzamy podczas dzisiejszej konferencji mówi o problemie zncania si. S kategorie pokrzywdzonych, które nazywamy szczególnie wraliwymi, tj. podatnymi na wiktymizacj. W tej grupie znajduj si osoby pokrzywdzone przestpstwem opisanym w art. 207 Kodeksu karnego, i to włanie o ich losie, wpisujc si w ustawowe zadania Dnia Ofiar Przestpstw, bdziemy szczególnie przypomina. Zwyklimy kojarzy zncanie si wyłcznie z przemoc w rodzinie. Jest to skojarzenie wrcz krzywdzce dla rodziny jako takiej. Przestpstwo zncania opiera si na relacji zalenoci ofiary od sprawcy, a ta przecie moe mie miejsce w rónych okolicznociach np. midzy podopiecznymi a personelem placówek, w których przebywaj. Prawd jest jednak, e w kierowanych do mnie w listach i wnioskach od pokrzywdzonych dominuj przypadki zncania si ze strony członka rodziny. Nie unikniemy wic dzisiaj skupienia uwagi włanie na tej grupie ofiar. Kolejny stereotyp, z którym czsto si spotykamy, to uznanie, e pokrzywdzeni przemoc w rodzinie to podobna grupa osób, najczciej kobiety i małe dzieci, wobec których naley podejmowa te same rodki pomocowe. Niestety, takie podejcie powoduje, e uwadze instytucjom powołanym do cigania przestpstw i pomocy ofiarom mog umyka z pola widzenia osoby krzywdzone ze wzgldu na niepełnosprawno, staro czy odmienno seksualn. Róna bywa te rola dzieci w sytuacjach zwizanych z przemoc, a mczyni wstydzcy si tego, e s ofiarami kobiet mog w ogóle nie składa zawiadomie o zncaniu si nad nimi. Dla dalszego losu ofiary nie s równie obojtne rodki reakcji karnej, narzdzia i programy naprawcze adresowane do przestpców. Jeeli zncajcemu si nad rodzin

6 - 6 - alkoholikowi nakaemy w wyroku w sprawie karnej jedynie powstrzymywa si do naduywania alkoholu, to moemy by pewni, e nie zmieni on skutecznie swojej postawy. Dlatego niezmiernie wane jest uwzgldnienie zdania samej ofiary. To pokrzywdzony, wsparty przez profesjonalistów, moe najlepiej wskaza, co moe sprawi, e sprawca zmieni si na korzy i jak moe naprawi wyrzdzon przestpstwem szkod. Tylko pokrzywdzony wie, jakie ma oczekiwania w tym zakresie i jak powinny wyglda jego dalsze ewentualne relacje ze sprawc. Znakomicie temu moe słuy zbyt rzadko wykorzystywana w praktyce instytucja mediacji. Aby o tym porozmawia zaprosiłem na dzisiejsz konferencj przedstawicieli Polskiego Centrum Mediacji. Zaprosiłem ich równie do współpracy z Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich, aby kady z interesantów mógł zapozna si z informacjami o mediacji i skorzysta z usług mediatorów. Pozwol sobie wyrazi przekonanie, e Konferencja zaowocuje wieloma wanymi wnioskami dotyczcymi nastpstw i sposobów zwalczania przemocy w rodzinie oraz pomocy ofiarom przestpstw. Licz te na to, e uda si nam wypracowa nowe propozycje dla działa pastwa w obszarze pomocy osobom pokrzywdzonym. ycz owocnej dyskusji.

7 Jolanta Fedak Minister Pracy i Polityki Społecznej Materiał na konferencj Rzecznika Praw Obywatelskich Przeciw przemocy w rodzinie. Rce s do przytulania 22 lutego 2010 r. Przemoc jest zjawiskiem, z którym naley walczy, na które naley w odpowiednim czasie reagowa, na które naley reagowa skutecznie. Dlatego te, jednym z priorytetowych działa Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, jest opracowanie takich uregulowa prawnych, które z jednej strony doprowadz do zmniejszenia zjawiska przemocy w rodzinie w naszym kraju, a z drugiej ułatwi samorzdom lokalnym działania na pierwszej linii frontu. Obecnie w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej trwaj prace nad ostatecznym kształtem uregulowa prawnych w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Projekt ten zawiera wiele rozwiza, które maj przede wszystkim na celu: - rozwój profilaktyki jako formy działa zapobiegajcych zjawisku przemocy w rodzinie, - zmian wiadomoci społeczestwa, - skuteczn ochron ofiar przemocy, w tym w szczególnoci dzieci, - stworzenie mechanizmów ułatwiajcych izolacj sprawców od ofiar, - zmian postaw osób stosujcych przemoc w rodzinie przez poddanie ich oddziaływaniom korekcyjno-edukacyjnym. 1. W projekcie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw szczególny nacisk połoony został na rozwój profilaktyki jako najbardziej skutecznej formy reagowania na kryzys, do którego dochodzi w wielu polskich rodzinach. Dlatego te samorzdy gminne i powiatowe zobowizane zostan do opracowania lokalnych programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w ramach których bd mogły podejmowa wiele działa o charakterze profilaktycznym. W ustawie nie okrelono wprost jakie to maj by działania dano samorzdom pewn dowolno, moliwo kreatywnoci i inicjatywy.

8 - 8 - Na podstawie opracowanych programów, zawartych w nich nowatorskich rozwiza, samorzdy lokalne bd mogły aplikowa o dodatkowe rodki finansowe, które bd dostpne w ramach resortowego programu osłonowego. 2. Wan projektowan zmian jest zobligowanie samorzdów gminnych do tworzenia zespołów interdyscyplinarnych, w skład których wchodzi bd przedstawiciele: 1) jednostek organizacyjnych pomocy społecznej; 2) gminnej komisji rozwizywania problemów alkoholowych; 3) Policji; 4) kuratorskiej słuby sdowej; 5) owiaty; 6) ochrony zdrowia; 7) organizacji pozarzdowych Skład zespołów bdzie mógł by rozszerzony o prokuratorów oraz przedstawicieli innych instytucji działajcych na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Działania słub bd miały na celu podejmowanie wspólnie wypracowanych koncepcji pomocowych rozpatrywanych w indywidualnych przypadkach, ale take przyczyni si do kreowania i inicjowania działa interwencyjnych w rodowiskach dotknitych przemoc. Do zada zespołu nalee bdzie równie monitorowanie sytuacji rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz dokumentowanie prowadzonych działa. Współpraca słub pomocowych przyczyni si do efektywnoci podejmowanych działa na rzecz ofiar przemocy w rodzinie oraz bdzie skutkowała kompleksowoci podejmowanych czynnoci pomocowych. Przedstawiciele słub pierwszego kontaktu dziki wzajemnemu poznaniu si i ustalaniu poszczególnych zada nie bd dublowali si przy wykonywaniu czynnoci słubowych przez co efektywno udzielanej pomocy powinna by na wysokim specjalistycznym poziomie. Dziki pracy zespołów interdyscyplinarnych poszerzona zostanie wiedza na temat instytucji działajcych na danym terenie w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 3. Konsekwencj zobligowania samorzdów do pracy w ramach zespołów interdyscyplinarnych jest rozszerzenie Procedury Niebieskie Karty o nowych przedstawicieli.

9 - 9 - Dotychczas procedura Niebieskie Karty realizowana była przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej, gminne komisje rozwizywania problemów alkoholowych oraz Policj. Po wprowadzonych zmianach w obowizek realizowania procedury Niebieskie Karty włczeni zostan przedstawiciele owiaty oraz ochrony zdrowia jako słuby zaangaowane i konieczne do reagowania i niesienia pomocy w przypadkach przemocy w rodzinie. 4. Wan i oczekiwan zmian jest rozszerzenie form udzielanej pomocy ofierze przemocy w rodzinie poprzez wprowadzenie do ustawy moliwoci przeprowadzenia bezpłatnego badania lekarskiego dla ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodze ciała oraz wydania zawiadczenia lekarskiego w tym przedmiocie. Przepis ten umoliwi ofiarom przemocy w rodzinie uzyskanie zawiadczenia lekarskiego, które bdzie wydawane bezpłatnie i które przede wszystkim bdzie mogło by uznane w Sdzie jako dowód w sprawie. Dotychczas uznawana przez sdy była głównie obdukcja wykonywana przez lekarza sdowego bezpłatna tylko w przypadku skierowania na jej wykonanie przez Prokuratora lub sdziego. Natomiast gdy ofiara sama zgłaszała si na badanie musiała ponie koszty w wysokoci ok. 100 zł. Wiele ofiar nie było na obdukcj sta, gdy był to zbyt duy wydatek. Ponadto, dostp do lekarzy, którzy maj uprawnienia do wydawania obdukcji, jest czsto utrudniony bezporednio po zdarzeniu, a gdy ofiara przemocy zdecyduje si na wizyt u lekarza, obraz obrae jest nie tak wyrany jak bezporednio po pobiciu. Poprzez wprowadzony przepis wicej ofiar bdzie korzysta z moliwoci uzyskania bezpłatnego zawiadczenia, a tym samym wicej przypadków przemocy w rodzinie zostanie zgłoszonych na Policj lub Prokuratur. 5. Kolejna zmiana to wprowadzenie zakazu stosowania kar cielesnych wobec dzieci. Poprzez wprowadzony przepis chcemy powiedzie zdecydowane: NIE dla takiej metody wychowawczej. Od dawna wiadomo, e kary cielesne uwłaczaj godnoci dziecka, zabijaj poczucie bezpieczestwa. Zadaniem rodziców i opiekunów jest wychowanie dziecka w atmosferze miłoci i spokoju, a take przekazanie mu prawidłowych wzorców wychowawczych - wolnych od przemocy i strachu.

10 Dlatego te, po wielu latach prób oraz batalii, która stoczona była podczas prowadzonych prac legislacyjnych zaproponowano wprowadzenie jednoznacznego zakazu stosowania kar cielesnych wobec dzieci. 6. Kolejna propozycja legislacyjna majca na celu bardziej skuteczn ochron dzieci przed krzywdzeniem, to wprowadzenie uprawnie dla pracownika socjalnego do odebrania z rodziny dziecka w przypadku gdy zagroone jest jego ycie lub zdrowie w zwizku z aktami przemocy. Pracownik socjalny takiej decyzji nie podejmie samodzielnie i jednoosobowo, poniewa przepisy nowej regulacji pozwalaj na podjcie czynnoci przy udziale Policji lub lekarza, pielgniarki czy te ratownika medycznego. Wobec powyszego bdzie to wspólna decyzja przedstawicieli dwóch lub trzech słub zajmujcych si przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie. Nastpnie w cigu 24 godzin pracownik socjalny jest zobowizany do informowania o zaistniałej sytuacji sd rodzinny i opiekuczy, który podejmie decyzj o dalszych losach dziecka. Taka regulacja pozwoli na zabezpieczenie sytuacji dziecka, poprzez moliwo odizolowania go od rodzica lub opiekuna, który w danej chwili nie jest w stanie zabezpieczy właciwej dziecku opieki. Odebranie dziecka z patologicznego rodowiska, które zagraa jego zdrowiu lub yciu, niejednokrotnie uchroni dzieci przed tragedi, której mog by wiadkiem lub ofiar. Naley podkreli fakt, e takie decyzje nie bd podejmowane pochopnie, a z pełn odpowiedzialnoci współpracujcych ze sob profesjonalnych pracowników pierwszego kontaktu. Przepis ten jest wynikiem dowiadcze słub zajmujcych si ochron dzieci, których nie naley nazywa urzdnikami, gdy jest to stwierdzenie krzywdzce dla osób działajcych na rzecz dobra dzieci i ich rodzin. Niejednokrotnie zdarzały si sytuacje, w których to pracownik socjalny, po zgłoszeniu telefonicznym, bd przeprowadzajc rodzinny wywiad rodowiskowy, zastawał w domu, rodziców lub opiekunów dziecka, w stanie upojenia alkoholowego, a dziecko wystraszone, zaniedbane i głodne. W tym przypadku pracownik socjalny był bezradny, gdy nie miał narzdzi do prawidłowej interwencji. Pozostawało pytanie, czy zabra dziecko niezgodnie z prawem, czy te pozostawi je w takich warunkach, majc wiadomo ewentualnego zagroenia.

11 Brak jednoznacznych przepisów, lub te zbyt długa i utrudniona procedura mogła doprowadzi do sytuacji, gdy na udzielenie pomocy byłoby za póno. Naleało wic stworzy rozwizania systemowe, oparte na wzajemnej współpracy słub, które z jednej strony ułatwi i przyspiesz niezbdne działania, a drugiej: zabezpiecz dobro dziecka. 7. W ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie mocniejszy, ni do tej pory, nacisk połoono na zmian wiadomoci społeczestwa, poprzez wprowadzenie przepisu, zgodnie z którym wiadkowie przemocy w rodzinie, bd mieli moliwo zawiadamiania o zdarzeniu Policji, prokuratora lub innego podmiotu działajcego na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Natomiast osoby zawodowo zaangaowane w problemy rodziny bd miały obowizek zgłaszania aktów przemocy. 8. W projektowanych regulacjach wprowadzono równie zmiany do Kodeksu Karnego, dziki którym nałoono na sprawc przemocy w rodzinie obowizek uczestniczenia w oddziaływaniach korekcyjno edukacyjnych bez koniecznoci uzyskania jego zgody. Takie rozwizanie spowoduje rozpowszechnienie działa skierowanych na sprawców majcych na celu zmian ich postaw i zachowa. Poniewa oddziaływania nie maj charakteru terapii a jedynie s form oddziaływa korygujcych negatywne zakorzenione postawy nie ma koniecznoci by sprawca wyraał zgod do uczestnictwa w nich. 9. Nowymi uregulowaniami prawnymi skierowanymi na sprawców przemocy w rodzinie s zmiany wprowadzone do Kodeksu postpowania karnego tj: wprowadzenie przepisów, które poszerzaj katalog rodków zapobiegawczych w formie nakazu powstrzymywania si od kontaktowania z pokrzywdzonym lub innymi osobami w okrelony sposób oraz nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym oraz okrelaj zasady ich stosowania. Wprowadzenie zmian do Kodeksu postpowania karnego spowoduje uaktywnienie działa Sdów w sprawach zwizanych z przemoc w rodzinie. Przepisy kodeksowe stworz podstaw dla sdziów do korzystania z uprawnie i umoliwi wydawanie

12 nakazów powstrzymania si od kontaktowania z pokrzywdzonym lub te nakazu do opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Dziki takiej regulacji prawnej - to nie ofiara bdzie musiała ucieka z domu ale oprawca bdzie musiał opuci zamieszkiwany lokal.

13 Piotr Kluz Ministerstwo Sprawiedliwoci Dzisiaj po raz ósmy obchodzimy w Polsce Dzie Ofiar Przestpstw powołany ustaw z 12 lutego 2003 r. o ustanowieniu 22 lutego Dniem Ofiar Przestpstw. Jest to dzie powicony zwracaniu w sposób szczególny uwagi na prawa i potrzeby osób pokrzywdzonych przestpstwem, czego dzisiejsza konferencja jest najlepszym przykładem. Nie mona jednak zapomina, e osoby pokrzywdzone przestpstwem potrzebuj wsparcia przez cały rok. Kierownictwo Ministerstwa Sprawiedliwoci w sposób priorytetowy traktuje wszelkie działania, które maj wzmocni pozycj ofiar przestpstw, a take ułatwi im uzyskanie niezbdnej pomocy w trudnej sytuacji yciowej, w jakiej si znaleli. Niech mi wolno bdzie wymieni tylko niektóre z działa, które w ostatnim czasie zostały podjte przez Ministerstwo Sprawiedliwoci na rzecz osób pokrzywdzonych przestpstwem. Po raz kolejny, poczwszy od dnia dzisiejszego, rozpoczynamy obchody Tygodnia Pomocy Ofiarom Przestpstw. W odrónieniu od lat ubiegłych, w tym roku oprócz dyurów w sdach i prokuraturach, w obchody zostały włczone take organizacje pozarzdowe. Naszym zamiarem jest bowiem umoliwienie prezentacji swoich działa tego typu podmiotom po to, aby osoby pokrzywdzone przestpstwem wiedziały, gdzie bd mogły zwróci si o pomoc take po zakoczeniu Tygodnia Pomocy Ofiarom Przestpstw. Kolejne wane działanie Ministerstwa Sprawiedliwoci to realizacja projektu Sie Pomocy Ofiarom Przestpstw wdraanego w ramach Programu Komisji Europejskiej Zapobieganie i Przeciwdziałanie Przestpczoci W dniu 1 sierpnia 2008 roku została podpisana z Komisj Europejsk umowa, która zakłada sfinansowanie projektu w kwocie euro w okresie od 31 grudnia 2007r. do 31 lipca 2010 r.

14 W ramach projektu, na bazie dowiadczonych organizacji pozarzdowych zostało utworzonych 16 Orodków Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestpstwem. W Orodkach udzielana jest bezpłatna pomoc prawna, psychologiczna i socjalna osobom pokrzywdzonym przestpstwem. Przy udziale wolontariuszy jest take uruchomiona instytucja opiekuna ofiary osoby, która udziela wsparcia osobie pokrzywdzonej w pierwszym, najtrudniejszym momencie po doznaniu skutków przestpstwa, pomaga jej w odnalezieniu si w trudnej sytuacji yciowej, towarzyszy przy załatwianiu niezbdnych spraw, take urzdowych. Celem projektu jest utworzenie ogólnopolskiego systemu pomocy pokrzywdzonym przestpstwem, który ma polega przede wszystkim na interdyscyplinarnym podejciu do problematyki ofiar przestpstw oraz koordynacji działa podejmowanych przez róne resorty, instytucje pastwowe, samorzdowe oraz podmioty sektora pozarzdowego. Jak bowiem pokazały dowiadczenia programu pilotaowego realizowanego przez Ministerstwo Sprawiedliwoci w okresie od wrzenia 2007 r. do koca czerwca 2008 r., działania podejmowane na rzecz osób pokrzywdzonych przestpstwem s najbardziej efektywne i przynosz najlepsze efekty, jeeli s realizowane wspólnie przez róne podmioty mogce udziela pomocy ofiarom przestpstw: wymiar sprawiedliwoci, policj, pomoc społeczn, słub zdrowia, owiat, administracj wojewódzk, samorzdy lokalne czy te podmioty sektora pozarzdowego. W ramach projektu organizowane s take szkolenia dla wolontariuszy pełnicych funkcj opiekuna ofiary, a take interdyscyplinarne szkolenia z zakresu metodologii pracy z pokrzywdzonym dla 1000 osób: sdziów, prokuratorów, policjantów, pracowników pomocy społecznej, przedstawicieli organizacji pozarzdowych. Ministerstwo Sprawiedliwoci realizuje take działania na rzecz pokrzywdzonych w ramach projektu Ułatwianie dostpu do wymiaru sprawiedliwoci finansowanego ze rodków V priorytetu Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Celem działa realizowanych w tym zakresie jest przede wszystkim przeprowadzenie kampanii społecznej, której pierwszy etap w formie spotów telewizyjnych rozpoczł si w dniu 14 stycznia br. Kampania ma na celu zwrócenie uwagi na prawa osób pokrzywdzonych, a take zachcenie do korzystania z tych praw. Kampania odsyła take do uruchomionej w zeszłym roku strony internetowej na które zamieszczone s aktualne i przydatne pokrzywdzonym informacje: wzory pism, akty prawne, dane adresowe podmiotów udzielajcych pomocy, a take napisany prostym,

15 komunikatywnym jzykiem Informator dla osób pokrzywdzonych przestpstwem. Dalszy etap kampanii bdzie polegał na przygotowaniu szeregu audycji radiowych powiconych rónych grupom pokrzywdzonych przestpstwem, a take akcja billboardowa utrwalajca hasło kampanii: Poznaj swoje prawa. Wyjd z cienia. Pozwól sobie pomóc. Informator dostpny obecnie w formie elektronicznej zostanie take wydrukowany w liczbie egz. i przekazany nieodpłatnie do instytucji i podmiotów, do których najczciej trafiaj pokrzywdzeni (policja, sdy, prokuratura, orodki pomocy społeczne, Orodki Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestpstwem i inne organizacje pozarzdowe). Oprócz działa o charakterze organizacyjnym podejmowane s take działania o charakterze legislacyjnym: - opracowany został projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy Prawo ochrony rodowiska powołujcy Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Projekt ten znajduje si ju na kocowym etapie prac parlamentarnych, a jego wejcie w ycie pomoe w sposób bardziej efektywny i skoordynowany wydatkowa rodki finansowe na rzecz pokrzywdzonych przestpstwem pochodzce z nawizek i wiadcze pieninych orzekanych przez sdy od sprawców przestpstw; - obecnie w Ministerstwie Sprawiedliwoci trwaj take prace w zakresie zabezpieczenia z tytułu obowizkowego ubezpieczenia od odpowiedzialnoci cywilnej. Rozwizania zaproponowane w tym projekcie pozwol osobom poszkodowanym wypadkami komunikacyjnymi na uzyskanie wiadcze finansowych na wczesnym etapie, bez koniecznoci czekania na zakoczenie postpowania sdowego, co umoliwi ofiarom podjcie niezbdnego leczenia czy rehabilitacji, czsto ratujcej zdrowie czy nawet ycie; - wzmocniona zostanie take pozycja ofiary przestpstwa przemocy domowej na etapie wykonania orzeczenia. Zgodnie z opracowanym projektem ustawy pokrzywdzony bdzie miał moliwo zgłoszenia za pomoc telefonu interwencyjnego o wszystkich próbach naruszenia przez skazanych sprawców przemocy w rodzinie warunków probacyjnych. Informacja taka ma uruchamia działania organów pastwowych: administracji jednostek penitencjarnych, kuratorów sdowych czy te sdu z urzdu, a pokrzywdzonym da poczucie bezpieczestwa oraz wzmocni rzeczywist ochron.

16 Nie ulega wtpliwoci, e warunkiem skutecznoci działa na rzecz ofiar przestpstw jest ich podejmowanie przez róne resorty, instytucje oraz podmioty sektora pozarzdowego. Dlatego niezwykle cenna jest inicjatywa Pana Ministra, który po raz kolejny zainteresował si tematyk pokrzywdzonych. Problem przemocy w rodzinie na dzisiejszej konferencji został potraktowany niezwykle szeroko i uczestnicy bd mieli okazj przyjrze mu si właciwie z kadej perspektywy. Nie mogc uczestniczy osobicie, z przyczyn ode mnie niezalenych, w konferencji pragn przekaza wszystkim jej uczestnikom yczenia owocnych obrad. Pragn zapewni, e włcz si w kad inicjatyw, która słuy bdzie walce z przemoc w rodzinie.

17 Renata Durda Dzieci w relacjach przemocowych jako ofiary, wiadkowie i sprawcy Kierownik Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia Redaktor naczelna dwumiesicznika Niebieska Linia Instytut Psychologii Zdrowia PTP Od wielu lat wiat przyglda si zjawisku przemocy wobec dzieci. Kiedy tylko z ciekawoci, obecnie take z trosk i w poszukiwaniu ródeł przeciwdziałania temu zjawisku. Tradycyjnie główny reflektor skierowany jest na problem krzywdzenia dzieci, zwłaszcza w rodzinie. Bo te statystyki pokazuj, e to najczstsza sytuacja krzywdzenia dziecka przez znane dziecku osoby z najbliszego otoczenia. Ale dzieci krzywdzone s na wiele rónych sposobów, w wielu sytuacjach i relacjach. Proponuj, abymy spojrzeli na sytuacj dzieci z trzech perspektyw: dzieci ofiar przemocy, dzieci wiadków przemocy, dzieci sprawców przemocy. I. Dziecko jako ofiara przemocy i zaniedbania Dzieci (czyli osoby do 18 roku ycia) mog znale si w sytuacji, w której: - s bezporednimi ofiarami przemocy: fizycznej, seksualnej, psychicznej, - s ofiarami zaniedbania, - s kart przetargow midzy dorosłymi opiekunami bd ich rodzinami, - s w sytuacji konfliktu okołorozwodowego rodziców, - s tzw. eurosierotami lub sierotami ekonomicznymi, gdy rodzice opuszczaj ich wyjedajc na długo i na du odległo niemoliw do pokonania przez dziecko,

18 - s ofiarami handlu, - uprawiaj prostytucj, - s ofiarami przemocy szkolnej i rówieniczej, - staj si ofiarami cyberprzemocy, - s poddawane okrutnym tradycjom plemiennym (wczesne, aranowane małestwa, okaleczenia rytualne itd.). Kada z tych sytuacji moe dotyczy polskich dzieci lub dzieci innych narodowoci przebywajcych na terenie Polski. Jaka jest skala zjawiska krzywdzenia dzieci w Polsce? Badania dotyczce zjawiska przemocy w rodzinie wobec dzieci realizowane na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w 2008 roku przez OBOP pokazuj, e: Ponad dwie pite (44%) Polaków zna przynajmniej jedn rodzin, o której słyszało lub wie, e dochodzi w niej do przemocy wobec dzieci. Blisko jedna trzecia (31%) ankietowanych ma w swoim otoczeniu przynajmniej jedn rodzin, o której wie, e wobec dzieci stosowana jest tam przemoc psychiczna, tyle samo (31%) respondentów twierdzi, e zna przynajmniej jedn rodzin, w której stosuje si wobec dzieci przemoc fizyczn, 17% Polaków słyszało o rodzinie, w której stosowana jest przemoc ekonomiczna, a 5% potrafi wskaza w swojej okolicy rodzin, o której słyszało lub wie, e dzieci s tam wykorzystywane seksualnie. Ponadto według statystyk systemu Temida prowadzonych na podstawie procedury Niebieskich Kart Policja odnotowuje corocznie ok. 30 tys. dzieci do 13 roku ycia, które s ofiarami przemocy w rodzinie. Według danych pochodzcych z publikacji Fundacji Dzieci Niczyje w latach odnotowano 51 ofiar handlu, które nie ukoczyły 18 roku ycia, a liczba zarejestrowanych kadego roku przestpstw z art. 200 k.k. (kontakty seksualne z dzieckiem do 15 r..) w ostatniej dekadzie utrzymuje si na stałym poziomie - w 2006 roku było ich Przypadki przemocy fizycznej (na podst. doniesie mediów)

19 Na 25 lat wizienia skazał warszawski sd mczyzn oskaronego o wyrzucenie noworodka z okna kamienicy na warszawskiej Pradze. Zbigniew W., bdc pod wpływem alkoholu, wyrzucił z drugiego pitra na chodnik noworodka, którego nieco wczeniej urodziła jego ona. Dziecko zmarło w szpitalu. 3 miesicznego Kubusia ojciec skatował, skazujc go na zaawansowane kalectwo na całe ycie. Podobny los spotkał Patryka, który nie ma szans na odzyskanie wzroku. Czteroletni Michał z Warszawy został utopiony w Wile, bo przeszkadzał matce i jej konkubentowi w ułoeniu sobie ycia. Matka dwuletniego Krzysia katowała za to, e załatwiał si w pampersa. Dwoje rodzestwa trafiło do szpitala z odmroonymi koczynami, gdy ich ojciec zabraniał palenia w piecu. Kolejne, tym razem miertelne ofiary przemocy to 4 - miesiczny Aleks, maltretowany przez rodziców oraz zgwałcony przez własnego ojca,14-miesiczna Klaudia z Poznania, 11-miesiczny Dawidek, 16-miesiczna Agatka z Sosnowca, 15-miesiczny Kubu zagłodzony i zamordowany przez własn matk, i pewnie wiele innych dzieci, których imion jeszcze nie znamy... Przypadki przemocy seksualnej (monitoring mediów stycze-luty 2010 roku) 41-letnia Amerykanka z Omaha w stanie Nebraska została zatrzymana i oskarona za napa na tle seksualnym po tym, jak wyszło na jaw, e sypiała ze swoim nastoletnim synem, gdy był ona w VII i VIII klasie. Obecnie 15-letni chłopak zwierzył si przyjacielowi, który powiadomił policj. 15-latek zeznał, e do zblie dochodziło w czasie, gdy jego matka była uzaleniona od rodków przeciwbólowych. Pitnacie 10-letnich dziewczynek i trzydzieci dziewi 11-latek od 2002 roku zaszło w ci w Wielkiej Brytanii. Dane mog by wysze, poniewa badania nie bior pod uwag poronie i nielegalnych aborcji wród bardzo młodych dziewczt. Według rzdowych statystyk 60% ciarnych dziewczt usuwa ci. Kadego roku w Anglii i Walii ok. 300 dziewczyn w wieku 13 lat lub młodszych zachodzi w ci. 15-letnia Paulina urodziła dziecko 38-letniemu partnerowi (zielonogórskie). Para uprawiała ze sob seks ju w 2008 r., kiedy Paulina miała zaledwie 13 lat. Zaszła wtedy w ci, któr jednak poroniła. Dziewczyna uciekła z orodka wychowawczego dla trudnej młodziey. Nie ukoczyła nawet podstawówki. 12 osób, które cigały i rozpowszechniały w internecie film z pornografi dziecic, zatrzymali policjanci podczas akcji przeprowadzonej w 10 województwach. Wród

20 zatrzymanych jest adwokat i ratownik medyczny. Spraw zajł si centralny zespół do walki z handlem ludmi i pornografi dziecic oraz Biuro Kryminalne KGP. W 10 województwach zatrzymali 12 osób. To ludzie z rónych grup społecznych, majcy róne zawody. Wród nich jest adwokat, ratownik medyczny, emeryt i technik komputerowy. Przypadki okrutnych tradycji plemiennych 12-latka z Arabii Saudyjskiej walczy o dostanie rozwodu z 80-letnim mem. Została wydana za kuzyna swojego ojca. Nie chciała tego ani ona, ani jej matka. Jednak sprzeciw 12-latki i jej matki na nic si zdał - małestwo zostało zawarte i skonsumowane Jeli dziewczynce si uda, moe by to pierwszy i przełomowy krok do zakazu zawierania zwizków małeskich z dziemi w tym kraju. W Arabii Saudyjskiej nie ma prawnie okrelonego minimalnego wieku, w którym mona zawiera małestwo. Czsto praktykowane jest wic wydawanie za m dzieci. Praktyka ta jest najbardziej rozpowszechniona wród ludnoci biedniejszej, w której obowizuj zasady plemienne. Zawijanie/łamanie stop chiskich dziewczynek, aby były jak najmniejsze. Rytualne obrzezania dziewczt w wielu krajach afrykaskich. II. Dziecko jako wiadek przemocy Dla psychiki dziecka i jego rozwoju równie krzywdzce s sytuacje, w których dziecko jest wiadkiem przemocy: - wobec osoby bliskiej, - rówieniczej, - w mediach i grach komputerowych. Jaka jest skala tego zjawiska? Bardzo trudno jednoznacznie odpowiedzie jak czsto dzieci s wiadkami przemocowych zachowa i relacji. Sdzi mona, e równie czsto jak doroli, a moe nawet czciej, ze wzgldu na brak moliwoci decydowania o wycofaniu si w bezpieczne miejsce, bd ze wzgldu na atrakcyjno przemocy, co zatrzymuje uwag dziecka. Dzieci s najczciej wiadkami przemocy we własnym najbliszym otoczeniu. Statystycznie najczciej ofiar takiej przemocy pada matka dziecka lub inne dziecko z rodziny. Badanie Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i wiadków o wystpowaniu i okolicznociach wystpowania przemocy

21 w rodzinie realizowane przez OBOP na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w 2007 roku pokazuj, ze: Połowa Polaków (48%) zamieszkiwało lub mieszka w gospodarstwie domowym, w którym dochodziło do przypadków przemocy. Według deklaracji respondentów czciej naraeni na to byli mieszkacy miast (51%) ni mieszkacy wsi (44%). Najczciej zamieszkiwały w takim gospodarstwie domowym osoby w złej sytuacji materialnej (56%) oraz rozwiedzione (74%). Ponad dwie pite (42%) Polaków mieszkało lub mieszka w gospodarstwie domowym, w którym dochodziło do przemocy psychicznej, czyli albo sami byli ofiar/sprawc takiej przemocy, albo ofiar była inna osoba z tego gospodarstwa. Co czwarty respondent ma dowiadczenia dotyczce zamieszkiwania w gospodarstwie domowym dotknitym problemem przemocy fizycznej (26%). Rzadziej zdarza si, eby w gospodarstwach domowych ankietowanych dochodziło do przemocy ekonomicznej (14%) bd seksualnej (4%). Dziecko wiadek monitoring mediów (luty 2010) Sprawdzajc w telegazecie, kiedy bdzie jego ulubiony program o zwierztach, dziesiciolatek odczytał seri anonsów z ofertami prostytutek oraz reklam filmów pornograficznych. Tego typu komunikaty eksponowane s w przypadku kilku stacji telewizyjnych ju na pierwszym ekranie, zaraz po włczeniu funkcji "txt". Wulgarne seksanonse, do których dostp w aden sposób nie jest zabezpieczony przed dziemi. mój 11-letni syn, widział ekshibicjonist. Wrócił do domu z płaczem i powiedział, e widział pana, który zdjł przed nim majtki i był jaki dziwny. Ten problem pojawia si od czasu do czasu w regionie L. i nie wiem po pierwsze jak uchroni dzieci? Podczas szkolnej bójki jeden z chłopców dostał tak mocny cios, e stracił przytomno i trafił do szpitala. Na dywanik do dyrektorki, a potem do szkolnego pedagoga wezwano agresywnego ucznia, który od dawna terroryzował kolegów. Na prob rodziców ofiary musiał przenie si do innej klasy, eby odizolowa go od pobitego chłopca. Ucze, który oberwał, po dwóch dniach wyszedł ze szpitala. Okazało si, e nie miał gronych dla ycia obrae. On równie został objty opiek pedagoga. Scen widziało dwóch innych chłopców. Nimi ju nikt si nie zainteresował. Musieli tylko u dyrektorki w obecnoci policji powiedzie, co zaszło na boisku. Jeden z nich po tym zdarzeniu zaczł wagarowa. Dziecko wiadek przemocy w mediach

22 Od kilkunastu lat badacze podnosz problem wpływu jaki ma przemoc prezentowana w mediach (realna i fabularna) na odbiorców, a zwłaszcza na dzieci. Wicej bada wskazuje na szkodliwo tego wpływu, ni funkcj katharsis, poprzez któr odbiorca ma szans odreagowa naturalne zachowania agresywne. Bardzo znaczce w tej sprawie stanowisko zajł David Grossman (1996), który przyrównał medialne przekazy przemocowe do metod przełamywania naturalnych zahamowa człowieka wobec zabijania jakich wczeniej uywano w szkoleniu ołnierzy i policjantów. Idzie o dosłowne przeniesienie technik psychologicznych. W celu przełamania oporu człowieka wobec koniecznoci zabijania stosuje si w wojsku, w policji trzy techniki: brutalizacj podczas wicze, warunkowanie klasyczne i warunkowanie instrumentalne. Kada z tych metod ma oswoi z agresj i przemoc w wiecie realnym. Czy tak działaj filmy (zwłaszcza z gatunku gore) i gry komputerowe? Według Grossmana tak, a dowodów na to jest wiele m.in. rosnca liczba strzelanin w szkołach. III. Dziecko jako sprawca przemocy Wreszcie dziecko staje si take w niektórych relacjach sprawc przemocy: - przemocy wobec osoby bliskiej (rodzestwo, rodzice, dziadkowie ), - przemocy rówieniczej, - przemocy w sieci (cyberstalkerem). Przemoc wobec bliskich W klasycznej ju ksice Sharon Herzberger Przemoc domowa (polskie wydanie, PARPA, 2002) czytamy, e Straus i współpracownicy (1980) stwierdzili, e przemoc pomidzy rodzestwem jest najczstsz form przemocy w rodzinie. W rodzinach, w których wychowuj si chłopcy, stwierdza si wicej przemocy ni w rodzinach, w których s chłopcy i dziewczynki, bd tylko dziewczynki. Inne badania (Roscoe, Goodwin i Kennedy, 1987), w których zbierano dane od uczniów siódmej klasy, ujawniły jeszcze wiksze rozmiary przemocy. A 88% chłopców i 94% dziewczt przyznało, e w cigu ostatniego roku było ofiar przemocy ze strony rodzestwa, a 85% chłopców i 96% dziewczt stosowało przemoc. Teresa Jakiewicz-Obydziska (Instytut Ekspertyz Sdowych, Kraków 2008) pisze, e w relacji rodzinnej, w której dziecko staje si sprawc przemocy wobec rodziców, najczciej ofiarami s matki. Ojcowie bywaj ofiarami synów w starszym wieku. Dziecko jako sprawca przemocy monitoring mediów (stycze-luty 2010)

23 13-latek z podwarszawskiego Pruszkowa ponad rok zncał si fizycznie i psychicznie nad matk i babci. Bił, poniał, wyzywał, dał pienidzy. Kiedy matka odłczyła mu internet, poniewa od wrzenia nie chodził do szkoły, zaatakował j noem. Na pomoc przyszła babka, która zapobiegła tragedii. To ona wezwała mundurowych. W kocu zdecydowała si przerwa milczenie i zgłosi oficjalnie spraw. 13-latek został zatrzymany. Po nocy spdzonej w policyjnej izbie dziecka, usłyszał dwa zarzuty: zncania si nad matk i babci. Podczas składania wyjanie powiedział, e bił i wyzywał matk i babci, poniewa to fajna zabawa. 15-letni chłopak z Poniatowa pod Opolem Lubelskim groził wysadzeniem mieszkania. W piwnicy domu, w którym mieszkał znaleziono kilkadziesit pojemników i butelek, w których znajdowały si substancje chemiczne. 15-latek wszczynał awantury domowe i zncał si nad swoj 46-letni matk. Groził take, e wysadzi w powietrze mieszkanie. Przemoc szkolna Badanie Przemoc i inne problemy w polskiej szkole w opinii rodziców realizowane w 2009 roku opublikowane na stronie pokazuj jak wiele dzieci staje si sprawcami przemocy rówieniczej. W tym samym raporcie widzimy, e jest pozytywna zaleno midzy byciem sprawc i ofiar. Wród sprawców odsetek ofiar jest zdecydowanie wikszy ni wród uczniów, którzy nie s sprawcami przemocy. Zaleno ta jest szczególnie widoczna w przypadku ofiar przemocy ze strony nauczycieli. Zapewne agresywne zachowania nauczycieli s reakcj na agresj uczniów. W przypadku przemocy

24 rówieniczej zaleno midzy byciem ofiar i sprawc jest czciej dwustronna agresja rodzi agresj. Procent uczniów, na których skarono (sprawcy) lub nie skarono si (niesprawcy) rodzicom, bdcych ofiarami rónych rodzajów przemocy, według typu szkoły i ogółem. Dziecko jako cyberstalker Kilka dni temu w Strzegomiu 21-latek powiesił si, po tym jak w internecie został opublikowany filmik, na którym 16-letnia dziewczyna wulgarnie komentowała jego umiejtnoci seksualne. W 2008 roku samobójstwo popełnił 17-letni chłopak z Bytowa, którego koledzy zmusili do rozebrania si, sfilmowali i wrzucili nagranie wyciekło do internetu. 15-latka sfilmowana podczas uprawiania seksu na dyskotece w 2008 roku przeyła, ale tylko dlatego znaleziono j na czas. W Polsce, co roku zdarza si kilka podobnych spraw

25 IV. Skutki dowiadczania krzywdy, przemocy i zaniedbywania w dziecistwie Stan emocjonalny Niska samoocena/poczucie nieszczcia Strach, lk Stres Stany nadmiernego pobudzenia lub apatii Odcicie od własnych emocji Skłonnoci autodestrukcyjne Zachowanie Bunt Zbytnia odpowiedzialno Zwracanie na siebie uwagi Działania przestpcze, antyspołeczne Wyniki w nauce Słabe wyniki Nieobecno w szkole, spónianie si Relacje z rówienikami Wycofywanie si, izolacja, nieufno Agresja Stan zdrowia Zaniedbany wygld Niski wzrost, drobna postura Wiele objawów psychosomatycznych Złoone zaburzenie po stresie traumatycznym (C-PTSD) Na wiele potrzebnych nam rzeczy moemy poczeka. Dziecko nie moe. Włanie teraz formuj si jego koci, tworzy si krew, rozwija umysł. Nie moemy mu powiedzie JUTRO. Jego imi brzmi DZISIAJ. Gabriela Mistral, (literacka nagroda Nobla 1945)

26 Specjalista Chirurgii Dziecicej Bibiana Mossakowska Społeczno-medyczne aspekty Zespołu Dziecka Maltretowanego. Od Hipokratesa i Platona do współczesnoci Wprowadzenie Zadawanie bólu i cierpienia bezbronnym i słabym było zwizane z ludzkoci od niepamitnych czasów. Wprawdzie ju Hipokrates (ok p.n.e.) ojciec medycyny i twórca podstawowych zasad człowieczestwa zwrócił uwag na ludzkie cierpienie i konieczno pomocy cierpicym, a Platon (filozof ok p.n.e.) twierdził, e nie przymusem, a zabaw naley skłania dzieci do aktywnoci i posłuszestwa. Przez całe wieki przyczyny i skutki maltretowania nie były przedmiotem naukowych bada. Dziecko było własnoci rodzica, a ojciec miał prawo do ycia i nawet zabicia własnego potomstwa. Dopiero w 365 roku cesarz rzymski Walentynian I zniósł prawo ojca do zabicia własnego dziecka, ale utrzymał prawo do bicia. Do czasów współczesnych prawo to przetrwało w wikszoci społeczestw i dotyczy w wikszym lub mniejszym stopniu wszystkich grup narodowociowych, kulturowych i religijnych. Za kadym razem, gdy dziecko jest maltretowane, wykorzystywane, porzucone, gdy umiera na skutek przemocy - pozostaje głboka rysa na sumieniu ludzkoci. Nasze sumienia krzycz! Musimy zmieni stosunek wiata do wartoci jak stanowi dzieci, przesuwa góry biurokracji i przecionych prac sdów, góry nad górami ignorancji i wstydu." (cyt. za Oprah Winfrey, 1992 r.) W badaniach nad rozwojem zjawiska maltretowania, zncania, wykorzystywania, zaniedbywania dzieci, odegrali najbardziej istotn rol zarówno na wiecie jak i w Polsce lekarze. W 1908 roku w Przegldzie Lekarskim, w 47 numerze ukazała si praca

27 prof. dr L. Wachholza z zakładu sdowo- lekarskiego Uniwersytetu Jagielloskiego w Krakowie pt.: Dzieci jako ofiary zncania si rodziców. Dziecko Maltretowane było głównym tematem X Konferencji Sekcji Urazowej PTChDz, która odbyła si w Warszawie dn r. Chirurdzy dziecicy z 9 dziecicych orodków przedstawili materiał kliniczny obejmujcy 20-letni okres od lat 60-tych i dotyczcy Zespołu Dziecka Maltretowanego. Dawniej ródeł tej choroby doszukiwano si w patologii rodzinnej, obecnie w patologii społecznej. Opisywano fizyczne i psychiczne obraenia u dziecka spowodowane głównie przemoc w rodzinie a moliwoci zapobiegania były nie znane. Natomiast obecnie okrelenie zespołu dziecka krzywdzonego dotyczy równie przemocy tzw. instytucjonalnej, której moe dozna kade dziecko przebywajce okresowo poza domem rodzinnym np. w placówkach ochrony zdrowia, domach dziecka, policyjnej izbie dziecka, przedszkolu i szkole. Definicj ZDzM ustalano podczas posiedzenia zarzdu wiatowej Organizacji Zdrowia, która odbyła si w 1985 r. w Szwajcarii z udziałem prof. Bettexa - (byłego przewodniczcego wiatowej Federacji Chirurgów Dziecicych ). Definicja ta brzmi jak nastpuje: Za maltretowanie dziecka uwaa si kade zamierzone lub niezamierzone działanie osoby dorosłej, społecznoci lub pastwa, działanie, które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny i psychospołeczny dziecka. Model analityczny ZDzM ( wg. Obikaze D.S r.): Zespół Dziecka Krzywdzonego Czynniki poza społeczne Czynniki społeczne Przemoc osobnicza w rodzinie Przemoc instytucjonalna Kryzys polityczny, ekonomiczny moralny, ubóstwo, nierówno społeczna, brak rozwoju społeczestwa i ignorancja władz Zncanie si Zaniedbywanie Bicie Wykorzystywanie Karanie Szanta

28 Formy maltretowania dziecka: fizyczne: bicie, okaleczanie lub innego rodzaju naduywanie siły; emocjonalne: odrzucenie, ignorowanie, terroryzowanie, szantaowanie; seksualne: naruszenie intymnej przestrzeni ciała, dotykanie o podtekcie seksualnym, naduycia, gwałt; zaniedbywanie: długotrwałe niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych. Czynniki sugerujce Zespół Dziecka Krzywdzonego: niezgodno podanego wywiadu ze stanem klinicznym; patologia rodowiska rodzinnego: alkoholizm, narkomania, kryminogenno, stały konflikt w rodzinie (rozwód rodziców stanowi moe przyczyn rozwoju ZDzM). nieprawidłowe cechy osobowoci rodziców; zachowanie dziecka i opóniony rozwój psycho-fizyczny dziecka; wielokrotne hospitalizacje dziecka z rónych przyczyn. " Trudnoci w rozpoznawaniu Zespołu Dziecka Krzywdzonego: skpy lub wrcz fałszywy wywiad przy przyjciu; brak znajomoci problemu wród personelu medycznego; niewiara, e rodzice mog spowodowa uraz, który okaleczy ich dziecko; Od 1997r. obowizuje Midzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, gdzie w rozdziale XIX na str. 69 istnieje zapis: Inne i nieokrelone skutki działania czynników zewntrznych (T66 - T 78) a pod nr T 74 - Zespoły Maltretowania. Wród zespołów maltretowania naleałoby wymieni: zespół bitego dziecka, zespół dziecka potrzsanego, zespoły nadopiekuczoci- zespół Miinchausena per procuram, naduycia seksualne, maltretowanie dzieci przez dzieci. Od lekarzy specjalnoci dziecicych, oczekuje si przede wszystkim rozpoznania ZDzM. Rozpoznanie tylko jednej z czterech form maltretowania fizycznego, mimo istniejcych objawów nie jest łatwe nawet dla dowiadczonego chirurga dziecicego.

29 Zatem rejestrowanie tych wypadków dla danych statystycznych jest nie wystarczajce do właciwej oceny rozwoju ZDzM. Dziecko z obraeniami nie wypadkowymi rzadko jest leczone, a jeeli przywiezione do szpitala, to nie przez sprawc tych obrae. Wywiad z zasady jest skpy, brakuje danych wyjaniajcych mechanizm urazu, albo te dane s wrcz fałszywe. Natomiast wywiad socjalny, który okrela obecno chorób społecznych w rodzinie i inne czynniki ryzyka stwarza podstaw do potwierdzenia rozpoznania ZDzM. W zespole Dziecka Maltretowanego dotyczcego niemowlt uszkodzenia układu kostno-stawowego nale do najczstszych, natomiast rozpoznawane s najrzadziej, a dotycz głównie złama ródstawowych i zwizane s najczciej z Zespołem Dziecka Potrzsanego ( Shaken Baby Syndrom ). Zespół Dziecka Potrzsanego dotyczy małych niemowlt poniej 6 miesica ycia. Wywiady rodzinne s typowe dla tych przypadków. Rodzice potrzsajcy, szarpicy dziecko s na ogół bardzo młodzi, zajci nauk lub bez adnych zaj. Zespół wystpuje w rodzinach wielodzietnych, wród dzieci z rónych ojców, matka jest na ogół psychicznie niezrównowaona, a ojciec naduywa alkohol. Zdarza si, e rodzic nie mogc wytrzyma nieustajcego krzyku niemowlcia, potrzsa nim (za koczyny lub całym ciałem), aby si uspokoiło, nie zdajc sobie sprawy jakich obrae doznaje dziecko. Przy mechanizmie przez potrzsanie za koczyny niemowlcia, czy całym jego ciałem, dochodzi moe do wylewów ródczaszkowych i uszkodzenia OUN. Pełny obraz obejmuje: wylewy podoponowe, obrzk mózgu, krwotoczn retinopati, uszkodzenia nasad koci długich, ale czsto zdarza si, e adnego z tych objawów nie wychwytuje si. Objawy takie jak senno, brak apetytu, wymioty czsto przypisywane s niegronej infekcji i nie wie si ich z doznanymi urazami niemowlcia. Minie szyi niemowlcia s bardzo słabe. W trakcie gwałtownego potrzsania główka rzucana jest na wszystkie strony. Prowadzi to do przerwania małych, bardzo delikatnych ył. Wykazano, e potrzsanie dzieckiem stanowi przyczyn póniejszego opónienia umysłowego i trwałego uszkodzenia mózgu. Konsekwencje neurologiczne s cisze ni we wszystkich innych typach urazów czaszki u dzieci. Przy uyciu tomografii komputerowej głowy rozpoznaje si wylewy podoponowe w okolicy ciemieniowo - potylicznej.

30 Dzieci do roku z objawami uszkodzenia układu kostnego, przy braku danych o okolicznociach wystpienia tych objawów powinny by podejrzane o nie wypadkowe obraenia powstałe w wyniku czyjej fizycznej przemocy. Powinny by zatem przyjmowane do szpitala w celu ustalenia wczesnego, właciwego rozpoznania Z.Dz.M., leczenia dziecka ofiary i skorzystania z moliwoci udzielenia pomocy rodzinie - sprawcy nie wypadkowego urazu. Przykładem dziecka po urazie nie wypadkowym moe by przypadek czteromiesicznego niemowlcia przyjtego do Oddziału Chirurgii Dziecicej Szpitala Bielaskiego. Jak twierdziła przy przyjciu matka dziecka, wypadło ono z ramion ojca podczas kiedy je karmił. Niemowl krwawiło z nosa, twarz i głowa były obrzknite, na klatce piersiowej stwierdzono wylewy podskórne, a Rtg. czaszki wykazał linijne pknicia koci ciemieniowej. Wywiad uzyskany od matki dziecka dotyczcy okolicznoci mechanizmu urazu nie odpowiadał obrazowi klinicznemu i wydawał si by fałszywy. Wywiad socjalny wykazał szereg czynników ryzyka, na podstawie których, podejrzewano w tym przypadku Zespół Dziecka Maltretowanego. Czynniki ryzyka wystpujce w przypadku to: matka niepełnoletnia, ojciec biologiczny nie ustalony, zwizek rodziców nieformalny, rzekomy ojciec - bezrobotny, naduywajcy alkohol; dziecko od urodzenia zaniedbywane, karmione sztucznie, pozostawiane bez opieki. Prawdziwe okolicznoci tego wypadku to: rzekomy ojciec bdcy pod wpływem alkoholu bił płaczce dziecko po twarzy, głowie, a e miał rk w longecie gipsowej, doszło do pknicia koci czaszki. Potrzsał niemowlciem chwytajc je za klatk piersiow w nastpstwie czego poza miejscowymi wylewami podskórnymi ujawniły si równie wylewy podspojówkowe oka, sugerujce wylew ródczaszkowy wystpujcy w Zespole Dziecka Potrzsanego. Postpowanie lecznicze w tym przypadku nie stwarzało wikszych problemów i po dziesiciodniowym pobycie w Oddziale, dziecko mogłoby by wypisane do domu. Skierowano ten przypadek do rejonowego Orodka Pomocy Społecznej gdzie: ojciec - sprawca poddany został kuracji przeciwalkoholowej, matka zaniedbujca dziecko poddana opiece społeczno psychologicznej, a dziecko na okres leczenia jego opiekunów, przekazano do domu małego dziecka. Natomiast rozprawa sdowa w sdzie rodzinnym została odroczona.