Wpływ kompleksowej rehabilitacji na funkcję kończyny górnej u pacjentek po mastektomii

Transkrypt

1 Prace oryginalne Original aers Fizjoteraia 2013, 21, 2, 7-24 ISSN Wływ komleksowej rehabilitacji na funkcję kończyny górnej u acjentek o mastektomii Effect of comrehensive rehabilitation on the uer limb function in atients after mastectomy numer DOI /hysio Jolanta Zwolińska 1, 2, Małgorzata Homenda 1, 3, Andrzej Kwolek 1, Anna Misior 1, 3 1 Wydział Medyczny, Uniwersytet Rzeszowski Faculty of Medicine, University of Rzeszów, Poland 2 Kliniczny Oddział Rehabilitacji, Szital Wojewódzki nr 2 im. Świętej Jadwigi Królowej w Rzeszowie Ward, St Hedwig of Poland Provincial Hosital, Rzeszów 3 Zakład Rehabilitacji, Wojewódzki Zesół Secjalistyczny w Rzeszowie Center at the Provincial Secialist Hosital Comlex in Rzeszów Streszczenie: Wstę: Rak iersi to najczęściej wystęująca ostać choroby nowotworowej zarówno w Polsce, jak i w Euroie oraz Stanach Zjednoczonych. U kobiet o leczeniu raka iersi dochodzi do zaburzeń czynności układu ruchu, a najczęstszym owikłaniem jest dysfunkcja kończyny górnej o stronie oerowanej, sowodowana wystęowaniem obrzęku limfatycznego i ograniczeń ruchomości w komleksie barkowym. Fizjoteraia i sychoteraia mają znaczący wływ na orawę jakości życia leczonych kobiet. Celem racy była ocena wływu komleksowej rehabilitacji na stan funkcjonalny kończyn górnych oraz wystęowanie obrzęku, zaburzeń czucia i dolegliwości bólowych o stronie oerowanej. Materiał i metody: Badaniem objęto 19 acjentek z rozoznaniem raka iersi. U wszystkich chorych zastosowano standardową metodę oeracyjną amutację radykalną Pateya, a nastęnie rehabilitację ambulatoryjną według zalanowanego rogramu. Gruę kontrolną stanowiło 16 kobiet oddanych tej samej metodzie leczenia, które nie brały udziału w zalanowanym rogramie rehabilitacji. Podczas badań oceniano zakres ruchomości komleksu barkowego, siłę mięśniową ręki oraz wystęowanie obrzęków, dolegliwości bólowych i zaburzeń czucia. Wyniki: W gruie kobiet uczestniczących w komleksowej rehabilitacji ambulatoryjnej uzyskano orawę ruchomości kończyny o stronie oerowanej i siły mięśniowej ręki, a także istotne zmniejszenie nasilenia dolegliwości bólowych. Wnioski: Wyniki badań otwierdziły otrzebę rowadzenia wczesnej rehabilitacji u acjentek o oeracyjnym leczeniu raka iersi. Komleksowa rehabilitacja ozwala na obniżenie nasilenia objawów bólowych oraz orawę funkcji kończyny górnej o stronie oerowanej oraz ozytywnie w kończyn dolnych, miażdżyca zarostowa, rehabilitacja ruchowa, nadzorowany trening fizyczny, diagnostyka, leczenie Abstract: Introduction: Breast cancer is the most common cancer in Poland, in Euroe and the US. Women after breast cancer treatment suffer from various motor dysfunctions. The most frequent is uer limb dysfunction on the oerated side caused by lymhedema and limitations in the shoulder comlex mobility. Physical theray and sychotheray have a signifi cant benefi cial effect on the quality of life of these women. The aim of the study was to assess the effect of comrehensive rehabilitation on the uer limb function and incidence of lymhedema, sensory dysfunctions and ain on the oerated side. Material and methods: The exerimental grou included 19 atients with diagnosed breast cancer. All of them underwent a standard surgical intervention radical mastectomy according to Patey s method followed u by outatient rehabilitation according to a designed lan. The control grou consisted of 16 women who underwent the same treatment but did not take art in the designed rehabilitation rogram. During the examinations the following arameters were measured: motion range of the shoulder comlex, hand-gri strength and occurrence of lymhedema, ain and sensory dysfunctions. Results: Women in the exerimental grou imroved the uer limb mobility on the oerated side and hand-gri strength, and rated lower their level of ain intensity. Conclusions: The outcomes confi rmed the necessity to imlement early rehabilitation rogram as a follow-u treatment for atients after mastectomy. Comrehensive rehabilitation leads to reduced ain intensity and imroved uer limb function on the oerated side and has a beneficial effect on the general hysical fitness of women. Key words: breast cancer, mastectomy, uer limb, lymhedema 7

2 Jolanta Zwolińska, Małgorzata Homenda, Andrzej Kwolek, Anna Misior Wływ komleksowej rehabilitacji na funkcję kończyny górnej u acjentek o mastektomii Fizjoteraia 2013, 21, 2 8 Wstę Rak iersi to najczęściej diagnozowany nowotwór u kobiet zarówno w Polsce, jak i na świecie. Stanowi główną rzyczynę zgonów związanych z zachorowaniem na nowotwory złośliwe [1-3]. Szacuje się, że w 2008 roku liczba nowych zachorowań na nowotwory złośliwe wyniosła 156 tys., z czego onad 77 tys. dotyczyło kobiet. Wśród tych zachorowań onad 22,2% rzyadków stanowiły nowotwory złośliwe iersi [4]. Postę, jaki dokonał się w leczeniu raka iersi, jest efektem rozowszechnienia badań mammograficznych i wcześnie odejmowanej teraii [3]. Nadal jednak u znacznej liczby kobiet chorobę wykrywa się w stadium zaawansowanym [5]. Zbyt óźne rozoznanie ma wływ na liczbę zgonów, która w 2008 roku w Polsce wyniosła 5362 [4]. Co roku w Polsce rozoznawanych jest około 10 tys. nowych rzyadków zachorowania na raka iersi [5-7]. Z innych danych wynika, że rocznie rejestruje się już nawet 13 tys. nowych zachorowań [8]. Warunkiem zmniejszenia ryzyka zachorowania jest odowiednia dieta, właściwa aktywność fizyczna oraz ograniczenie sożywania alkoholu i alenia tytoniu. Do czynników ryzyka zachorowania zalicza się też bezdzietność i óźny oród [2, 5, 9]. W leczeniu raka iersi wykorzystywane są metody miejscowe: chirurgia i naromienianie, oraz systemowe: chemioteraia i hormonoteraia [8]. Wybór metody leczenia zależy od stonia zaawansowania nowotworu. W rzyadkach zakwalifikowanych ierwotnie do leczenia oeracyjnego w Polsce standardowo wykonuje się radykalną amutację iersi, nazywaną mastektomią metodą Pateya. Zabieg olega na całkowitym odjęciu gruczołu iersiowego wraz z owięzią okrywającą mięsień iersiowy większy i mięsień iersiowy mniejszy oraz z węzłami chłonnymi [7, 10-12]. Najistotniejsze orócz braku iersi niekorzystne nastęstwo radykalnej mastektomii to obrzęk kończyny górnej [13]. Definiowany jest on jako nienaturalne nagromadzenie rotein tkankowych, obrzęk i rzewlekłe zaalenie w obrębie kończyny, a mechanizm jego owstawania nie jest do końca oznany [13-15]. Do innych skutków mastektomii należą: ograniczenie zakresu ruchów w stawach i osłabienie siły mięśniowej kończyny oraz zaburzenia statyki tułowia. Mogą wystąić zaburzenia układu krążenia, układu oddechowego i nerwowego. Skutki sychosołeczne choroby to lęk, nieewność, deresja i brak samoakcetacji [7, 8, 16, 17]. Aby zniwelować te nastęstwa, stosuje się komleksową rehabilitację, obejmującą między innymi drenaż limfatyczny, masaże wirowe, komresjoteraię, teraię manualną, różnego rodzaju ćwiczenia fizyczne, w tym gimnastykę ogólnousrawniającą, ćwiczenia osturalne, ćwiczenia oddechowe i ćwiczenia w wodzie. Usrawnianie ruchowe ma na celu orawę zakresu ruchu w stawach obręczy barkowej strony oerowanej, zwiększenie siły mięśniowej kończyny strony oerowanej oraz korygowanie zmian ostawy i statyki ciała. Ćwiczenia fizyczne mogą nie tylko omóc kobietom owrócić do zdrowia fizycznego, ale również otencjalnie zaobiec nawrotom choroby nowotworowej [18]. Ze względu na wiek kobiet, u których najczęściej wystęuje rak iersi, w rocesie rehabilitacji ważna jest stoniowa adatacja do wysiłku fizycznego, stoniowe zwiększanie zakresu ruchu w oszczególnych stawach oraz indywidualizacja rocesu usrawniania. Biorąc od uwagę wsółistniejące choroby, niekiedy stosuje się również zabiegi wodolecznicze i elektrolecznicze. Istotnym elementem jest sychoteraia rowadzona nie tylko rzez sychologa klinicznego, ale też rzez cały zesół leczący i rehabilitacyjny. Właściwy kontakt z otoczeniem umożliwia acjentce rozładowanie nega- Introduction Breast cancer is the most frequently diagnosed cancer in women, both in Poland and worldwide. It is the main cause of death from malignant neolasms [1-3]. According to estimates, in 2008 the number of newly diagnosed cancers amounted to 156,000; over 77,000 affected women. Among those, breast cancer incidence was more than 22.2 ercent [4]. There has been a great rogress in breast cancer treatment due to the increased revalence of mammograhy and treatment initiated at an early stage [3]. Nevertheless, cancer breast is still detected at more advanced stages in a great number of women [5]. Due to late cancer diagnosis the number of deaths from malignant tumors increases, which in Poland amounted to 5362 in 2008 [4]. Ever year in Poland about 10,000 cases of breast cancer are diagnosed [5-7]. Other sources reort even 13,000 women affected by breast cancer yearly [8]. In order to reduce breast cancer risk, women must follow an aroriate diet, do exercise and cut down or sto alcohol and tobacco use. Childlessness and delayed childbearing are other high risk factors [2, 5, 9]. In breast cancer treatment different methods are used; local ones surgery and radiation, systemic ones - chemotheray and hormonal theray [8]. The choice of treatment deends on the stage of the disease. In the cases originally qualified for surgery, in Poland as a standard, such women undergo radical mastectomy called the Patey oeration. It consists in removing all of the breast tissue and the underlying fascia of the ectoralis major, ectoralis minor, and lymh nodes [7, 10-12]. The most imortant invalidating consequence of the oeration is, beside the loss of breast, the swelling of the uer limb [13]. The lymhedema is defined as unnatural accumulation of lymh in the tissues of the body, which results in swelling and chronic inflammation in the uer limb, however the mechanism of its formation is not fully understood [13-15]. Other side-effects of mastectomy are: reduced motion range in the joints, reduced arm muscle strength, and static disorder of the trunk. Mastectomy can cause disorders of the cardiovascular, resiratory, and nervous systems. Its sychosocial effects include anxiety, uncertainty, deression and lack of self-accetance [7, 8, 16, 17]. In order to reduce and even revent these side-effects, comrehensive rehabilitation is used which include among others lymhatic drainage, swirling massage, comression theray, manual theray, and various hysical exercises such as general rehabilitation gymnastics, ostural exercises, breathing exercises and exercises in water. The aim of general body mobilization is to imrove the motion range of the shoulder comlex on the oerated side, increase the arm muscle strength on the oerated side and correct the imroer changes in the body osture and statics. Physical exercises can hel women not only to recover hysically, but also otentially revent recurrence of the disease [18]. Due to the age of women who are usually affected by breast cancer, in the rehabilitation rocess it is imortant to adat the women gradually to hysical exercise, increase gradually the motion range of each joint and introduce a ersonalized aroach to the rocess of mobilization. Taking into consideration the concomitant diseases, sometimes hydrotheraies and electrotheraies are also alied. Psychotheray is an essential art of rehabilitation, and it should be carried out not only by a clinical sychologist but also by a whole team comrising medical and rehabilitation staff. A roer contact with the environment enables atients to

3 Physiotheray 2013, 21, 2 Jolanta Zwolińska, Małgorzata Homenda, Andrzej Kwolek, Anna Misior Effect of comrehensive rehabilitation on the uer limb function in atients after mastectomy tywnych emocji i omaga jej rzystosować się do nowej sytuacji życiowej związanej z chorobą i jej skutkami. Edukacja acjentek obejmuje szeroki zakres informacji i instrukcje ostęowania w sytuacji wystąienia ograniczeń ruchomości, osłabienia siły mięśniowej albo obrzęku limfatycznego. Proces rehabilitacji rozoczyna się już na oddziale szitalnym i kontynuowany jest w formie ambulatoryjnej lub w ośrodkach stacjonarnych [2, 8, 10, 19, 20]. Celem racy była ocena wływu komleksowej rehabilitacji ambulatoryjnej na ruchomość kończyny górnej oraz wystęowanie obrzęku, zaburzeń czucia i dolegliwości bólowych o stronie oerowanej, jak też wływu rehabilitacji na ogólną kondycję fi zyczną kobiet o mastektomii. release negative emotions and hels them adat to a new life situation affected by the disease and its consequences. Education of atients comrises a vast range of information and instructions what to do when negative effects (reduced mobility, lower muscle strength, lymhedema) occur. The rocess of rehabilitation starts in the hosital ward and continues as an outatient or inatient rogram [2, 8, 10, 19, 20]. The aim of the study was to assess the effect of comrehensive outatient rehabilitation on the motion range of the uer limb, and the occurrence of swelling, sensory disorders and ain on the oerated side, as well as the effect of rehabilitation on a general hysical fitness of women after mastectomy. Materiał i metody Zgodę na wykonanie badań wyraziła Komisja Bioetyczna Uniwersytetu Rzeszowskiego Uchwałą nr 5/01/2010 z dnia 20 stycznia 2010 roku. Badania zostały rzerowadzone w okresie od marca 2009 roku do stycznia 2011 roku w Zakładzie Rehabilitacji rzy Wojewódzkim Zesole Secjalistycznym w Rzeszowie oraz w unkcie diagnostycznym Szitala Wojewódzkiego nr 2 im. Świętej Jadwigi Królowej w Rzeszowie. Kryteria włączenia do badań stanowiły: rzebyty zabieg radykalnej mastektomii metodą Pateya, skierowanie lekarskie do zakładu rehabilitacji, isemna zgoda acjentki na udział w badaniach i ukończenie rzez acjentkę rogramu teraeutycznego. Do kryteriów wyłączenia należał czas od zabiegu dłuższy niż 1,5 roku, brak zgody acjentki na udział w badaniach i nieukończenie rogramu teraii. Grua badana liczyła 19 kobiet usrawnianych w trybie ambulatoryjnym rzez okres 6 tygodni. W badanej gruie było 7 kobiet o mastektomii rawostronnej, 11 kobiet o mastektomii lewostronnej i 1 kobieta o mastektomii obustronnej. Średnia wieku badanych wynosiła 55,9 roku, a średnia wartość BMI 27,5. Program rehabilitacji realizowany w gruie badanej obejmował ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia ogólnousrawniające, ćwiczenia indywidualne kończyny górnej o stronie oerowanej, ćwiczenia kończyny górnej w odciążeniu, ćwiczenia samowsomagane kończyn górnych, ćwiczenia naczyniowe kończyny górnej, masaż limfatyczny oraz masaż neumatyczny. Czas trwania realizacji rogramu usrawniania wynosił od 1,5 do 2 godzin dziennie. Ponadto acjentkom udzielano instrukcji z zakresu rofilaktyki i autoteraii dotyczącej ielęgnacji w obrębie blizny ooeracyjnej, tj. zastosowania elementów masażu w trakcie kąieli miękką gąbką oraz rzy użyciu kremów orawiających elastyczność blizny ooeracyjnej i jej okolicy. Nastęnym elementem była nauka automasażu kończyny o stronie oerowanej oraz nauka ćwiczeń oddechowych i ćwiczeń z rzyborami rzeznaczonych do wykonywania w domu. Gruę kontrolną stanowiło 16 kobiet działających w Stowarzyszeniu Rzeszowski Klub Amazonka. Nie uczestniczyły one w rocesie rehabilitacji. Grua kontrolna liczyła 7 kobiet o mastektomii rawostronnej i 9 kobiet o mastektomii lewostronnej. Średnia wieku badanych wynosiła 64,3 roku, a średnia wartość BMI 27,5. Wszystkie włączone do rogramu kobiety zostały oddane badaniom w różnym okresie o zabiegu oeracyjnym: od 3 miesięcy do maksymalnie 18 miesięcy o zabiegu. Oceniając stan chorych, wykorzystano goniometryczne omiary zakresu ruchu w stawie ramiennym, linijne omiary obwodów kończyny górnej, elektroniczny omiar owierzchni dłoniowej, zmian objętości chwytu cylindrycznego i siły chwytu Material and methods The Bioethics Committee at the University of Rzeszów gave their informed consent to this research (resolution 5/01/2010) on 20th January The study was conducted between March 2009 and January 2011 in the Center at the Provincial Secialist Hosital Comlex in Rzeszów and the diagnostic deartment of St Hedwig of Poland Provincial Hosital in Rzeszów. The inclusion criteria were as follows: after Patey s oeration of radical mastectomy, medical referral to a rehabilitation center, atient s written consent to articiate in the study and successfully comlete the theraeutic rogram. The exclusion criteria comrised the time that had assed from the oeration exceeding 18 months, lack of a atient s consent to articiate and comlete the theraeutic rogram. The exerimental grou consisted of 19 women whose mobilization rocedures were done on an outatient basis for the eriod of 6 weeks. Among the women there were 7 atients after right-sided mastectomy and 11 atients after left-sided mastectomy and a woman after bilateral mastectomy. The mean age of the women was 55.9 years and the BMI mean value The rehabilitation rogram imlemented in the exerimental grou included breathing exercises, comrehensive motor rehabilitation exercises, ersonalized exercises for the uer limb on the oerated side, non-weight bearing exercises for the uer limb, self-assisted exercises for uer limbs, exercises for the uer limb blood vessels, lymhatic drainage massage, neumatic massage. Each daily mobilization exercise session lasted from 1.5 to 2 hours. In addition atients were rovided with the information of revention and self-theray about care around the ostsurgical breast scar, i.e. how to aly some elements of massage of the uer limb on the oerated side during a bath using a soft songe and creams imroving flexibility of the scar and the area around. Another element of the rehabilitation rogram was to learn self-massage of the uer limb on the oerated side and breathing exercises with the use of handheld devices to do at home. The control grou consisted of 16 women, active members of the Rzeszów Amazon Club, who did not articiate in the rehabilitation rogram. The grou included 7 women after right-sided mastectomy and 9 after left-sided mastectomy. Their mean age was 64.3 years and the BMI mean value All the women articiating in the rogram were examined at different times after the surgical intervention: from 3 months to maximum 18 months. The atients health condition was assessed using goniometric measurements in the motion range of the shoulder joint, longitudinal measurements of the uer limb circumferences, electronic measurement of the almar surface area, and cylindrical hand gri strength. 9

4 Jolanta Zwolińska, Małgorzata Homenda, Andrzej Kwolek, Anna Misior Wływ komleksowej rehabilitacji na funkcję kończyny górnej u acjentek o mastektomii Fizjoteraia 2013, 21, 2 cylindrycznego ręki. Badania obejmowały także subiektywną ocenę acjentek dotyczącą nasilenia bólu w skali VAS, zaburzeń czucia i obrzęku kończyny górnej o stronie oerowanej. W celu oceny obrzęku badanych kończyn dokonywano omiaru obwodu ramienia i rzedramienia oraz komuterowego omiaru owierzchni dłoniowej ręki. W charakterystyce badanej zbiorowości kobiet wykorzystano wartości statystyk oisowych, średniej arytmetycznej, mediany, wartości granicznych maksimum i minimum oraz odchylenia standardowego (tab. 1). Oceny istotności różnic w oziomie oszczególnych uwzględnionych arametrów rzed rehabilitacją i o jej zakończeniu oraz różnic między orównywanymi gruami kobiet w zakresie uzyskanych efektów usrawniania dokonano rzy użyciu dokładnego testu Manna Whitneya. W celu orównania częstości wystęowania uwzględnionych objawów i dolegliwości w badanych gruach (w badaniu 1. i 2.) zastosowano test niezależności χ 2. Za omocą testu Wilcoxona oceniano istotność zmian, jakie zaszły między badaniem 1. i 2. Analizę rzerowadzono oddzielnie dla gruy rehabilitowanej i gruy kontrolnej. The evaluation rocedures included also the atients subjective assessment of ain intensity on the VAS scale, sensory dysfunctions and the swelling of the uer limb on the oerated side. In order to assess the swelling of the examined limbs, the forearm and uer arm circumferences were measured with a measuring tae while the almar surface area was measured using an electronic device. To describe the somatic characteristics of the examined women, descritive statistical values were used: arithmetic mean, median, range (maximum and minimum) and standard deviation (Tab. 1). The Mann Whitney test was used to determine statistical significance of the changes between the values of the analyzed arameters before and after the rehabilitation rogram as well as the changes between the two grous of women in terms of the effects of mobilization. A chi-squared test χ 2 was used to comare the distribution of the analyzed symtoms and ailments in the two grous in exams 1 and 2. The Wilcoxon test assessed the level of significance of differences between exams 1 and 2. The rehabilitation grou and the control one were analyzed searately. Tabela 1. Wartości miar oisowych: wieku, masy ciała, wzrostu oraz BMI kobiet z gruy rehabilitowanej i nierehabilitowanej Table 1. Descritive arameters of women in the rehabilitation and control grous: age, body weight and height and BMI Grua / Grou Cechy Parameter x Me s min. max x Me s min. max Wiek Age Ciężar ciała Body mass Wzrost Height 55,9 56 8, ,3 66 8, ,0136* 72, , , , , , , ,1 161,5 4, ,4814 BMI 27,5 28,3 4,3 19,8 35,7 27,0 26,9 5,2 13,3 34,9 0,9609 * Istotność statystyczna na oziomie < 0,05 * Statistical signifi cance level is < Wyniki Przed rehabilitacją kobiety z gruy nierehabilitowanej zgłaszały znacznie mniej nasilone dolegliwości bólowe w obrębie kończyny górnej o stronie oerowanej. Średni oziom bólu w gruie badanej wynosił w badaniu 1. 4,9 kt w skali VAS, a w gruie kontrolnej 2,6 kt. Różnica między ocenianymi gruami była statystycznie bardzo wysoko istotna ( = 0,0004). Po rehabilitacji średni oziom bólu w obu badanych gruach był niemalże jednakowy (tab. 2). Na rycinie 1 rzedstawiono rozkład zaobserwowanych zmian oziomu bólu w obu gruach. W gruie oddanej rehabilitacji dominowały sadki oziomu odczuwanego bólu o 2-3 kt, natomiast w gruie kontrolnej u ołowy kobiet oziom bólu nie zmienił się. Różnica między gruami była statystycznie bardzo wysoko istotna ( = 0,0000) (tab. 2). Wymowę tych wyników osłabia jednak to, że w gruie kontrolnej wyjściowy oziom bólu był już dosyć niski, więc i szansa na jego zmianę okazała się niewielka. Results Before rehabilitation there was a large difference between the control and rehabilitation grous in ain intensity in the uer limb on the oerated side. The mean score on the VAS scale of exam 1 was 4.9 ts. for the rehabilitation grou, and much less intense for the control grou 2.6 ts. The difference between the examined grous was statistically very significant ( = ). After rehabilitation the mean ain intensity for both grous was nearly the same (Tab. 2). Figure 1 shows the distribution of the observed changes in ain intensity in both grous. The rehabilitation grou was dominated by the falls in the erceived ain intensity level of 2-3 oints, whereas in the control grou half of the women did not observe any change. The difference between the two grous was statistically very signifi cant ( = ) (Tab. 2). The imortance of these results is undermined by the fact that the baseline ain intensity level in the control grou was quite low, thus there was little chance it would change.

5 Physiotheray 2013, 21, 2 Jolanta Zwolińska, Małgorzata Homenda, Andrzej Kwolek, Anna Misior Effect of comrehensive rehabilitation on the uer limb function in atients after mastectomy Tabela 2. Zmiana oziomu nasilenia bólu według subiektywnej oceny acjentek Table 2. Changes in ain intensity according to the atients subjective evaluation Grua / Grou Poziom bólu (VAS) Pain intensity (VAS) Badanie 1. Exam 1 Badanie 2. Exam 2 Zmiana Change * Istotność statystyczna na oziomie < 0,001 * Statistical signifi cance level is < ,9 5,0 2,2 2,6 3,0 1,4 0,0004* 2,1 2,0 1,1 2,0 2,0 1,2 0,9870-2,9-3,0 1,8-0,6 0,0 1,0 0,0000* Ryc. 1. Zmiany oziomu bólu w obu badanych gruach kobiet Fig. 1. Changes in ain intensity in both grous of women W badaniu 1. średni zakres ruchu zgięcia i odwodzenia był większy w gruie nierehabilitowanej, natomiast średni zakres odwodzenia horyzontalnego był większy w gruie rehabilitowanej (tab. 3). Również w badaniu 2. średni zakres zgięcia i odwodzenia był większy w gruie nierehabilitowanej, natomiast w gruie rehabilitowanej uzyskano większą wartość średniego zakresu odwodzenia horyzontalnego. W odniesieniu do tych ruchów różnice między gruami były statystycznie istotne (tab. 4). Wyniki analizy zmian oszczególnych zakresów ruchu uzyskanych na skutek rehabilitacji nie wykazały istotnych różnic między gruami (tab. 5). Zmiana zakresu oszczególnych ruchów w obu gruach była orównywalna. Większa zmiana średniego zakresu w gruie badanej dotyczyła ruchu zgięcia (14,2 w gruie rehabilitowanej i 10,6 w gruie nierehabilitowanej) oraz ruchu odwodzenia (14,2 w gruie rehabilitowanej i 12,8 w gruie nierehabilitowanej). Różnice te nie były jednak statystycznie istotne, co nie ozwala stwierdzić, że efekty usrawniania w gruie rehabilitowanej są większe w orównaniu ze zmianami, jakie zaszły w gruie nierehabilitowanej (tab. 5). In exam 1 the mean range of flexion and abduction was larger in the control grou, whereas the mean range of horizontal abduction was larger in the rehabilitation grou (Tab. 3). Likewise in exam 2 the mean range of flexion and abduction was larger in the control grou, whereas the rehabilitation grou obtained a higher mean value of horizontal abduction. The differences between the two grous in the aforementioned motions were statistically significant (Tab. 4). Analysis of the changes in each of the motions obtained due to the rehabilitation rocess did not show significant changes between the grous (Tab. 5). Changes in the range of each motion in both grous were similar. A larger change in the mean value of motion range was found in flexion (14.2 in rehabilitation grou and 10.6 in control grou) and abduction (14.2 in rehabilitation grou and 12.8 in control grou). The differences were not statistically significant, which does not allow the conclusion that the effects of mobilization in the rehabilitation grou are greater comared to the changes that occurred in the control grou (Tab. 5). 11

6 Jolanta Zwolińska, Małgorzata Homenda, Andrzej Kwolek, Anna Misior Wływ komleksowej rehabilitacji na funkcję kończyny górnej u acjentek o mastektomii Fizjoteraia 2013, 21, 2 Tabela 3. Zakresy oszczególnych ruchów w stawie ramiennym o stronie oerowanej w badaniu 1. Table 3. Ranges of motions of the shoulder joint on the oerated side in exam 1 Ruchomość kończyny o stronie oerowanej (badanie 1.) Mobility of the uer limb on the oerated side (exam 1) Grua / Grou Zgięcie Flexion Wyrost Extension Odwodzenie Abduction Zgięcie w oziomie Horizontal fl exion Wyrost w oziomie Horizontal extension 142,4 145,0 16,4 160,0 162,5 18,1 0,0165* 34,2 35,0 10,8 39,1 37,5 10,0 0, ,7 150,0 20,9 164,7 170,0 16,1 0,0219* 105,0 110,0 30,0 103,8 105,0 13,0 0, ,8 30,0 7,1 24,4 25,0 7,7 0,0090** * Istotność statystyczna na oziomie < 0,05 ** Istotność statystyczna na oziomie < 0,01 * Statistical signifi cance level is < 0.05 ** Statistical signifi cance level is < 0.01 Tabela 4. Zakresy oszczególnych ruchów w stawie ramiennym o stronie oerowanej w badaniu 2. Table 4. Ranges of motions of the shoulder joint on the oerated side in exam 2 Ruchomość kończyny o stronie oerowanej (badanie 2.) Mobility of the uer limb on the oerated side (exam 2) Grua / Grou Zgięcie Flexion Wyrost Extension Odwodzenie Abduction Zgięcie w oziomie Horizontal fl exion Wyrost w oziomie Horizontal extension 156,6 160,0 15,0 170,6 177,5 15,3 0,0182* 40,8 40,0 9,7 46,9 45,0 10,9 0, ,9 170,0 14,8 177,5 182,5 12,4 0,0018** 112,4 120,0 22,6 111,9 110,0 10,6 0, ,8 35,0 7,1 28,8 27,5 8,9 0,0182* * Istotność statystyczna na oziomie < 0,05 ** Istotność statystyczna na oziomie < 0,01 * Statistical signifi cance level is < 0.05 ** Statistical signifi cance level is < 0.01 Tabela 5. Zmiany zakresu ruchu w stawie ramiennym o stronie oerowanej Table 5. Changes in motion ranges of the shoulder joint on the oerated side Ruchomość kończyny o stronie oerowanej (zmiana) Mobility of the uer limb on the oerated side (change) Grua / Grou 12 Zgięcie Flexion Wyrost Extension Odwodzenie Abduction Przywodzenie horyzontalne Horizontal adduction Odwodzenie horyzontalne Horizontal abduction 14,2 15,0 14,5 10,6 10,0 6,3 0,4814 6,6 5,0 6,3 7,8 10,0 3,6 0, ,2 15,0 10,8 12,8 15,0 6,0 0,8573 7,4 5,0 11,2 8,1 10,0 4,0 0,5232 3,9 5,0 5,2 4,4 5,0 2,5 0,5893

7 Physiotheray 2013, 21, 2 Jolanta Zwolińska, Małgorzata Homenda, Andrzej Kwolek, Anna Misior Effect of comrehensive rehabilitation on the uer limb function in atients after mastectomy Na odstawie omiarów obwodu ramienia i rzedramienia nie wykazano żadnych różnic między gruami w badaniu 1. i 2. Większą owierzchnię dłoniową ręki stwierdzono w gruie nierehabilitowanej zarówno w badaniu 1., jak i 2., co może wskazywać na częstsze wystęowanie obrzęku w tej gruie (tab. 6 i 7). On the basis of the measurements of the forearm and uer arm circumferences, no differences were found between the grous in exams 1 and 2. The women in the control grou had a larger almar surface area in exams 1 and 2, which can indicate they had more frequent swellings (Tab. 6 and 7). Tabela 6. Obwody kończyn i owierzchnia ręki o stronie oerowanej w badaniu 1. Table 6. Circumferences of the uer limbs and almar surface areas on the oerated side in exam 1 Grua / Grou Wymiary kończyny górnej (badanie 1.) Uer limb measurements (exam 1) Obwód ramienia Uer arm circumference Obwód rzedramienia Forearm circumference Powierzchnia ręki Palmar surface area 30,9 31,0 3,9 30,6 30,3 3,6 0, ,2 25,0 2,5 25,9 25,5 3,1 0, ,0003* * Istotność statystyczna na oziomie < 0,001 * Statistical signifi cance level is < Tabela 7. Obwody kończyn i owierzchnia ręki o stronie oerowanej w badaniu 2. Table 7. Circumferences of the uer limbs and almar surface areas on the oerated side in exam 2 Grua / Grou Wymiary kończyny górnej (badanie 2.) Uer limb measurements (exam 1) Obwód ramienia Uer arm circumference Obwód rzedramienia Forearm circumference Powierzchnia ręki Palmar surface area 30,1 30,0 3,3 30,9 30,3 3,4 0, ,8 25,0 2,1 25,9 25,0 2,9 0, ,0037* * Istotność statystyczna na oziomie < 0,01 * Statistical signifi cance level is < 0.01 Zmiany, jakie zaszły w okresie między badaniami, nie są znacząco różne w obu ocenianych gruach. Średnia zmiana obwodów kończyn w gruie nierehabilitowanej jest bliska zeru, a w gruie rehabilitowanej jest ujemna, co może wskazywać na niewielkie ustąienie obrzęku, jednak różnica między badanymi gruami nie była statystycznie istotna (tab. 8). Pewne zmniejszenie owierzchni dłoniowej ręki uzyskano natomiast w obu badanych gruach, a różnica między gruami także nie była statystycznie istotna ( = 1,0000) (tab. 8). Dla wszystkich badanych osób uzyskano w badaniu 2. mniejszą owierzchnię ręki o stronie oerowanej, zmiany te były niezależne od odjęcia rzez kobiety rehabilitacji (ryc. 2). Changes that occurred between the two examinations were not large in either of the grous. The mean change in the uer limb circumferences in the control grou was close to zero, and in the rehabilitation grou was negative, which can indicate a slight regression of edema, but the difference between the two grous was not statistically signifi cant (Tab. 8). As far as the almar surface area was concerned, it diminished in both grous, but the difference between the grous was not statistically signifi cant ( = ) (Tab. 8). All the examined women were found to have smaller almar surface areas on the oerated side in exam 2, irresective of articiation in the rehabilitation rogram (Fig. 2). 13

8 Jolanta Zwolińska, Małgorzata Homenda, Andrzej Kwolek, Anna Misior Wływ komleksowej rehabilitacji na funkcję kończyny górnej u acjentek o mastektomii Fizjoteraia 2013, 21, 2 Tabela 8. Zmiany obwodów kończyn i owierzchni dłoniowej ręki o stronie oerowanej Table 8. Changes in the circumferences of the uer limbs and almar surface areas on the oerated side Wymiary ręki (zmiana) Uer limb measurements (change) Obwód ramienia Uer arm circumference Obwód rzedramienia Forearm circumference Powierzchnia ręki Palmar surface area Grua / Grou -0,8-0,5 1,9 0,3 0,0 1,6 0,1247-0,4 0,0 1,0 0,0 0,0 0,7 0, ,0000 Ryc. 2. Zmiany owierzchni dłoniowej ręki o stronie oerowanej w obu badanych gruach Fig. 2. Changes in the almar surface areas on the oerated side in both grous Wyniki omiarów dokonanych rzy użyciu elektronicznego zestawu do oceny funkcji ręki W badaniu 1. nie stwierdzono statystycznie istotnej różnicy między średnią wartością zakresu ruchu ręki w gruie rehabilitowanej i nierehabilitowanej ( = 0,2701). Średnia wartość siły chwytu była większa w gruie nierehabilitowanej, a różnica między gruami była statystycznie istotna ( = 0,0398) (tab. 9). W badaniu 2. stwierdzono większą wartość średnią zakresu ruchu w stawach ręki w gruie badanej niż w gruie kontrolnej i różnica ta była statystycznie istotna ( = 0,0135) (tab. 10). Results of the measurements taken by means of a hand function electronic device In exam 1 no statistically significant differences were found between the mean values of the motion range of hand in the rehabilitation and control grous ( = ). The mean value of handgri strength was higher in the control grou and the differences between the grous were statistically significant ( = ) (Tab. 9). Exam 2 showed that there was a higher mean value of the motion range in arm joints in the rehabilitation grou than in the control one and the difference was statistically significant ( = ) (Tab. 10). Tabela 9. Wyniki komuterowych omiarów zmian objętości chwytu cylindrycznego i siły chwytu ręki o stronie oerowanej w badaniu 1. Table 9. Results of electronic measurements of the changes in cylindrical hand circumference and hand gri strength on the oerated side in exam 1 Grua / Grou 14 Srawność ręki (badanie 1.) Hand fi tness (exam 1) Zakres ruchu ręki Hand range of motion 18,3 17,7 2,5 17,1 17,2 2,4 0,2701 Siła chwytu ręki Hand gri strength 22,5 22,0 6,7 27,8 27,6 6,8 0,0398* * Istotność statystyczna na oziomie < 0,05 * Statistical signifi cance level is < 0.05

9 Physiotheray 2013, 21, 2 Jolanta Zwolińska, Małgorzata Homenda, Andrzej Kwolek, Anna Misior Effect of comrehensive rehabilitation on the uer limb function in atients after mastectomy Tabela 10. Wyniki komuterowych omiarów zmian objętości chwytu cylindrycznego i siły chwytu ręki o stronie oerowanej w badaniu 2. Table 10. Results of electronic measurements of the changes in cylindrical hand circumference and hand gri strength on the oerated side in exam 2 Grua / Grou Srawność ręki (badanie 2.) Hand fi tness (exam 2) Zakres ruchu ręki Hand range of motion Siła chwytu ręki Hand gri strength * Istotność statystyczna na oziomie < 0,05 * Statistical signifi cance level is < ,3 20,4 2,3 17,9 17,6 2,0 0,0135* 27,6 28,8 5,7 28,8 28,1 7,5 0,8517 Zmiany wartości zakresu ruchu wyrażone zmianą objętości chwytu cylindrycznego oraz zmiany siły chwytu ręki wskazują na ozytywny efekt uczestnictwa w rocesie rehabilitacji. Pomiary zakresu ruchu i siły mięśniowej ręki wykonano jedynie u 13 osób z gruy rehabilitowanej i u 12 osób z gruy nierehabilitowanej. W gruie badanej stwierdzono większy wzrost zakresu ruchu w stawach ręki i siły chwytu ręki. Wartości rawdoodobieństwa testowego są bardzo zbliżone do oziomu istotności zarówno dla zmian zakresu ruchu ( = 0,0597), jak i siły chwytu ręki ( = 0,0523), co ozwala rzyuszczać, że w rzyadku większej liczebności ocenianych gru różnice między nimi byłyby statystycznie istotne (tab. 11). Changes in the values of the motion range manifested as changes in the circumference of cylindrical gras and handgri strength imly a beneficial effect of atients articiation in the rehabilitation rocess. Measurements of the motion of range and hand muscle strength were taken only in 13 women from the rehabilitation grou and 12 from the control one. In the rehabilitation grou it was found that the motion range of hand joints and hand gri strength increased. The robability values were very close to the significance level both for the changes in the range of motion ( = ) and hand gri strength ( = ), which suggests that in the case of a bigger samle size, the difference between them would be statistically significant (Tab. 11). Tabela 11. Zmiany wartości objętości chwytu cylindrycznego i wartości siły chwytu ręki o stronie oerowanej w badanych gruach Table 11. Changes in the circumference of cylindrical gras and handgri strength on the oerated side in both grous Grua Grou Srawność ręki (zmiana) Hand fi tness (change) Zakres ruchu ręki Hand range of motion Siła chwytu ręki Hand gri strength 2,0 1,9 2,9 0,8 0,5 1,0 0,0597 5,1 3,6 7,8 1,1 0,9 1,9 0,0523 Prezentacja graficzna otrzymanych wyników umożliwia rzerowadzenie dokładnej analizy rozkładu wartości zakresu ruchu i siły chwytu w badaniu 1. i 2., a także różnicy między nimi (ryc. 3 i 4). W gruie rehabilitowanej odnotowano jeden rzyadek nietyowy, tzn. w badaniu 2. u jednej kobiety stwierdzono znaczne mniejszą siłę chwytu cylindrycznego ręki (ryc. 4). Po wyłączeniu tej obserwacji wynik testu Manna Whitneya wyniósłby nie = 0,0523, ale = 0,0144, co oznacza, że różnica między ocenianymi gruami byłaby statystycznie istotna. Oceniano także funkcję kończyny górnej o stronie zdrowej. W gruie oddanej rehabilitacji zarówno w badaniu 1. ( = 0,0035), jak i 2. ( = 0,0003) stwierdzono istotnie większy zakres odwodzenia horyzontalnego w stawie ramiennym o stronie zdrowej niż w gruie nierehabilitowanej (tab. 12 i 13). Grahic reresentation of the obtained results allows a more recise analysis of the distribution of the values of the motion range and hand gri strength in exams 1 and 2, as well as the differences between them (Fig. 3 and 4). In the rehabilitation grou, an atyical case was observed, i.e. one woman was found to have a significantly lower strength of the cylindrical hand gri in exam 2 (Fig. 4). If the case had been excluded from the analysis, the result of the Mann Whitney test would not have been = , but = , and thus the difference between the two grous would have been statistically significant. Also the uer limb function on the healthy side was assessed. The rehabilitation grou was found to have a larger range of horizontal abduction in the shoulder joint on the healthy side in exams 1 ( = ) and 2. ( = ) when comared to the values in the control grou (Tab. 12 and 13). 15

10 Jolanta Zwolińska, Małgorzata Homenda, Andrzej Kwolek, Anna Misior Wływ komleksowej rehabilitacji na funkcję kończyny górnej u acjentek o mastektomii Fizjoteraia 2013, 21, 2 Ryc. 3. Wartości objętości chwytu cylindrycznego ręki o stronie oerowanej uzyskane w badaniu 1. i 2. Fig. 3. Values of the cylindrical gras circumference on the oerated side obtained in exams 1 and 2. Ryc. 4. Wartości siły chwytu cylindrycznego o stronie oerowanej uzyskane w badaniu 1. i 2. Fig. 4. Values of the cylindrical gras strength on the oerated side obtained in exams 1 and 2. Tabela 12. Zakresy oszczególnych ruchów w stawie ramiennym o stronie zdrowej w badaniu 1. Table 12. Ranges of each motion in the shoulder joint on the healthy side in exam 1 Ruchomość kończyny zdrowej (badanie 1.) Mobility of the healthy uer limb (exam 1) Zgięcie Flexion Wyrost Extension Odwodzenie Abduction Zgięcie w oziomie Horizontal fl exion Wyrost w oziomie Horizontal extension * Istotność statystyczna na oziomie < 0,01 * Statistical signifi cance level is < 0.01 Grua / Grou 169,4 170,0 11,6 163,1 170,0 23,9 0, ,8 47,5 13,3 38,8 40,0 16,1 0, ,6 180,0 10,4 166,3 177,5 28,2 0, ,0 122,5 21,3 108,1 110,0 16,4 0, ,8 40,0 8,9 30,9 27,5 25,3 0,0035* Tabela 13. Zakresy oszczególnych ruchów w stawie ramiennym o stronie zdrowej w badaniu 2. Table 13. Ranges of motion in the shoulder joint on the healthy side in exam 2 16 Ruchomość kończyny zdrowej (badanie 2.) Mobility of the healthy uer limb (exam 2) Zgięcie Flexion Wyrost Extension Odwodzenie Abduction Zgięcie w oziomie Horizontal fl exion Wyrost w oziomie Horizontal extension * Istotność statystyczna na oziomie < 0,001 * Statistical signifi cance level is < Grua / Grou 173,6 180,0 9,2 165,9 180,0 23,6 0, ,6 50,0 11,1 41,3 45,0 15,1 0, ,4 180,0 5,6 168,4 180,0 28,6 0, ,9 130,0 19,6 111,9 110,0 16,7 0, ,6 40,0 6,8 28,4 30,0 9,4 0,0003*

11 Physiotheray 2013, 21, 2 Jolanta Zwolińska, Małgorzata Homenda, Andrzej Kwolek, Anna Misior Effect of comrehensive rehabilitation on the uer limb function in atients after mastectomy Nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic między gruami dotyczących zmian zakresów ruchu (tab. 14). No statistically significant differences in the changes in the range of motion were found between the grous (Tab. 14). Tabela 14. Zmiany zakresu ruchu w stawie ramiennym o stronie zdrowej Table 14. Changes in the ranges of motion in the shoulder joint on the healthy side Grua / Grou Ruchomość kończyny zdrowej (zmiana) Mobility of the healthy uer limb (change) Zgięcie Flexion Wyrost Extension Odwodzenie Abduction Zgięcie w oziomie Horizontal fl exion Wyrost w oziomie Horizontal extension 4,2 0,0 7,9 2,8 0,0 6,3 0,8782 2,8 0,0 4,6 2,5 0,0 4,5 0,9052 2,8 0,0 7,3 2,2 5,0 5,8 0,3299 3,9 0,0 7,4 3,8 5,0 4,3 0,6953 2,8 0,0 8,9-2,5 0,0 24,6 0,7984 Powierzchnia dłoniowa ręki o stronie zdrowej u osób z gruy kontrolnej była większa w obu rzerowadzonych badaniach. W gruie badanej owierzchnia ręki o rehabilitacji zmniejszyła się, zaś w gruie kontrolnej niemal nie zmieniła się. Różnica w oziomie zmian owierzchni dłoniowej ręki między badanymi gruami jest zbliżona do efektu statystycznie istotnego ( = 0,0792) (tab. 15). The almar surface area on the healthy side in women in the control grou was larger in both examinations. In the rehabilitation grou the almar surface area decreased after rehabilitation while it remained nearly at the same level in the control grou. The difference in the changes in the almar surface areas between the two grous was close to the statistically significant effect ( = ) (Tab. 15). Tabela 15. Zmiany obwodów kończyn i owierzchni dłoniowej ręki o stronie zdrowej Table 15. Changes in the uer limb circumferences and alm surface areas on the healthy side Grua / Grou Wymiary ręki (zmiana) Uer limb measurements (change) Obwód ramienia Uer arm circumference Obwód rzedramienia Forearm circumference Powierzchnia ręki Palmar surface area * Istotność statystyczna na oziomie < 0,01 * Statistical signifi cance level is < ,4 0,0 0,9 0,5 0,5 1,0 0,0044* 0,0 0,0 0,6 0,2 0,0 0,5 0, ,0792 Na odstawie wyników elektronicznych omiarów zakresu i siły chwytu ręki o stronie zdrowej nie stwierdzono żadnych statystycznie istotnych różnic między arametrami uzyskanymi w gruie rehabilitowanej i nierehabilitowanej dla ręki o stronie zdrowej. Subiektywna ocena acjentek orócz dolegliwości bólowych obejmowała również wystęowanie obrzęku i zaburzeń czucia. Oceny istotności różnic między badanymi gruami w tej kwestii dokonano, wykorzystując test niezależności χ². W tabeli 16 i 17 rzedstawiono częstość wystęowania obrzęku oraz zaburzeń czucia w obu gruach. W badaniu 1. acjentki nieco częściej zgłaszały wystęowanie obrzęku kończyny, jak i zaburzeń czucia niż w badaniu 2. Zmniejszenie liczby osób zgłaszających wystęowanie On the basis of the results of the electronic measurements of the range and strength of hand gri on the healthy side, no statistically significant differences were found between the values obtained in the rehabilitation and control grous. The atients subjective assessment, aart from ain intensity, included swelling occurrence and sensory dysfunctions. The signifi cance differences between the two grous in these variables were assessed using chi-squared test χ² for indeendent samles. Tables 16 and 17 show the incidence of edema and sensory dysfunctions in both grous. In exam 1 all atients reorted occurrence of edema and sensory disorders more often than in exam 2. The number of atients who reorted oc- 17

12 Jolanta Zwolińska, Małgorzata Homenda, Andrzej Kwolek, Anna Misior Wływ komleksowej rehabilitacji na funkcję kończyny górnej u acjentek o mastektomii Fizjoteraia 2013, 21, 2 obrzęku było bardziej wyraźne w gruie rehabilitowanej (z 9 osób w badaniu 1. do 3 osób w badaniu 2.) niż w gruie kontrolnej (z 7 osób w badaniu 1. do 5 osób w badaniu 2.) (tab. 16). currence of edema decreased more signifi cantly in the rehabilitation grou (from 9 in exam 1 to 3 women in exam 2) than in the control grou (exam 1: 7 women, exam 2: 5 women) (Tab.16). Tabela 16. Liczba i odsetek kobiet zgłaszających wystęowanie obrzęku w badaniu 1. i 2 Table 16. Number and ercentage of women reorting the occurrence of edema in exams 1 and 2 Grua / Grou Wystęowanie obrzęku Edema occurrence n [%] n [%] Badanie 1. Exam 1 Badanie 2. Exam , ,2779 Liczba kobiet z gruy badanej zgłaszających wystęowanie zaburzeń czucia zmniejszyła się z 10 w badaniu 1. do 6 w badaniu 2. W gruie kontrolnej liczba osób zgłaszających takie zaburzenia nie zmieniła się (tab. 17). The number of women in the rehabilitation grou reorting the occurrence of sensory disorders decreased from 10 in exam 1 to 6 in exam 2. In the control grou the number of women reorting such disorders did not change (Tab. 17). Tabela 17. Liczba i odsetek kobiet zgłaszających wystęowanie zaburzeń czucia w badaniu 1. i 2 Table 17. Number and ercentage of women reorting the occurrence of sensory disorders in exams 1 and 2 Grua / Grou Wystęowanie zaburzeń czucia Sensory disorders occurrence n [%] n [%] Badanie 1. Exam 1 Badanie 2. Exam , , Ryc. 5. Odsetek kobiet zgłaszających wystęowanie obrzęku w badaniu 1. i 2 Fig. 5. Percentage of women reorting the occurrence of edema in exams 1 and 2

13 Physiotheray 2013, 21, 2 Jolanta Zwolińska, Małgorzata Homenda, Andrzej Kwolek, Anna Misior Effect of comrehensive rehabilitation on the uer limb function in atients after mastectomy Za omocą testu Wilcoxona oceniano istotność zmian analizowanych arametrów między badaniem 1. i 2. Poniższe tabele rzedstawiają średnie zmiany wartości uwzględnianych arametrów dla kończyny o stronie oerowanej (tab. 18) i dla kończyny o stronie zdrowej (tab. 19). The Wilcoxon test was used to assess the significance of changes in the analyzed arameters between exams 1 and 2. Tables 18 and 19 show the mean values of the changes in these arameters for the uer limb on the oerated side (Tab. 18) and the healthy side (Tab. 19). Tabela 18. Zmiany ocenianych arametrów dla kończyny o stronie oerowanej uzyskane w okresie między badaniem 1. i 2. Table 18. Changes in the analyzed arameters for the uer limb on the oerated side obtained between exams 1 and 2. Miara srawności kończyny o stronie oerowanej Fitness arameters of the uer limb on the oerated side Zgięcie Flexion Wyrost Extension Odwodzenie Abduction Zgięcie w oziomie Horizontal fl exion Wyrost w oziomie Horizontal extension Obwód ramienia Uer limb circumference Obwód rzedramienia Forearm circumference Powierzchnia ręki Palmar surface area Zakres ruchu ręki Hand motion range Siła ścisku ręki Hand gri strength Grua rehabilitowana grou Zmiany między badaniem 1. i 2. Changes between exams 1 and 2 Grua kontrolna grou x x 14,2 0,0013** 10,6 0,0007* 6,6 0,0022** 7,8 0,0007* 14,2 0,0007* 12,8 0,0004* 7,4 0,0110*** 8,1 0,0010* 3,9 0,0087** 4,4 0,0015** -0,77 0,0783 0,28 0,7223-0,39 0,1361 0,03 0, ,0033** ,0022** 2,0 0,0330*** 0,8 0,0150*** 5,1 0,0277*** 1,1 0,0995 * Istotność statystyczna na oziomie < 0,001 ** Istotność statystyczna na oziomie < 0,01 *** Istotność statystyczna na oziomie < 0,05 * Statistical signifi cance level is < ** Statistical signifi cance level is < 0.01 *** Statistical signifi cance level is < 0.05 Statystycznie istotnie zmieniły się zakresy wszystkich uwzględnionych w badaniach ruchów dla kończyny o stronie oerowanej zarówno w gruie rehabilitowanej, jak i nierehabilitowanej. Dla kończyny górnej o stronie oerowanej wzrósł w obu badanych gruach zakres ruchu w stawach ręki i siła chwytu ręki, zmniejszyła się natomiast jej owierzchnia. Zmiana średniej wartości siły chwytu ręki w gruie kontrolnej nie była statystycznie istotna ( = 0,0995) (tab. 18). Dla kończyny górnej o stronie zdrowej zmiany między badaniem 1. i 2. były statystycznie istotne dla mniejszej liczby miar srawności. W gruie rehabilitowanej zmiana statystycznie istotna dotyczyła ruchu zgięcia, wyrostu, rzywodzenia horyzontalnego i owierzchni dłoniowej ręki. Kierunek tych zmian wskazywał na orawę stanu funkcjonalnego kończyny. W gruie nierehabilitowanej w badaniu 2. wykazano statystycznie znamienny wzrost zakresu rzywodzenia horyzontalnego ( = 0,0077) w stawie ramiennym oraz zakresu ruchu w stawach ręki mierzonego metodą komuterową ( = 0,0022) (tab. 19). Ranges of all the analyzed motions of the uer limb on the oerated side changed statistically signifi cantly in both the rehabilitation and control grous. The range of motion in the hand joints and hand gri strength increased in both grous in the uer limb on the oerated side, whereas the almar surface area decreased. In the control grou the change in the mean value of hand gri strength was not statistically signifi cant ( = ) (Tab. 18). Changes in the uer limb on the healthy side between exams 1 and 2 were statistically signifi cant for a smaller number of fi tness measurements. In the rehabilitation grou, statistically signifi cant changes occurred in fl exion, extension, horizontal adduction, and the almar surface area. The direction of these changes indicates an imrovement in the uer limb function. In the control grou, in exam 2 it was found that the increase in the range of horizontal adduction in the shoulder joint and the range of motion in the hand joints measured electronically were statistically signifi cant, = and = resectively (Tab. 19). 19