w 12 lekcjach Pascal Fontaine Unia Europejska

Transkrypt

1 Europa w 12 lekcjach Pascal Fontaine Unia Europejska

2 Niniejsza publikacja oraz inne krótkie i przystępne informacje na temat UE są dostępne w Internecie pod adresem: ec.europa.eu/publications/. Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej Publikacje B-1049 Bruksela Tekst ukończono w październiku 2006 r. Ilustracja na okładce/zdjęcia: Reporters Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2007 ISBN Wspólnoty Europejskie, 2007 Powielanie dozwolone Printed in Belgium WYDRUKOWANO NA PAPIERZE BIAŁYM BEZCHLOROWYM

3 Europa w 12 lekcjach Europa w 12 lekcjach Pascal Fontaine były asystent Jeana Monneta i profesor w Instytucie Studiów Politycznych w Paryżu 1

4

5 Treść 1. Dlaczego Unia Europejska? 4 2. Dziesięć etapów w historii UE 8 3. Rozszerzenie oraz polityka sąsiedztwa 12 Europa w 12 lekcjach 4. W jaki sposób funkcjonuje Unia? Czym zajmuje się Unia? Jednolity rynek Unia gospodarcza i walutowa oraz euro W kierunku społeczeństwa opartego na wiedzy Europa obywatelska Wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość Unia Europejska na arenie światowej Przyszłość Europy 54 Kalendarium integracji europejskiej 58 3

6 1. Dlaczego Unia Europejska?

7 Misja Europy na XXI wiek: Zapewnić narodom europejskim pokój, dobrobyt i stabilizację; Pokonać podziały istniejące na kontynencie europejskim; Stworzyć odpowiednie warunki, aby narody europejskie mogły żyć w poczuciu bezpieczeństwa; Podejmować działania promujące zrównoważony rozwój gospodarczy i społeczny; Europa w 12 lekcjach Stawić czoła wyzwaniom globalizacji przy zachowaniu różnorodności charakterystycznej dla narodów Europy; Kultywować wspólne europejskie wartości, takie jak: trwały rozwój i środowisko naturalne, poszanowanie praw człowieka oraz społeczna gospodarka rynkowa. I. Pokój i stabilizacja Zanim idea zjednoczonej Europy stała się realnym celem politycznym, przez długi czas pozostawała mrzonką filozofów i wizjonerów. Przykładem niech będzie hasło Stanów Zjednoczonych Europy autorstwa Wiktora Hugo inspirowane ideałami humanistycznymi i pokojowymi. Wszelkie nadzieje okazały się jednak płonne, gdy w pierwszej połowie XX wieku krwawe wojny spustoszyły cały kontynent, rozwiewając sen o idylli. Na zgliszczach pozostałych po II wojnie światowej miała jednak zrodzić się nowa nadzieja. Ludzie, którzy stawili czoła totalitarnej opresji w czasie wojny, byli zdecydowani położyć kres międzynarodowym animozjom i rywalizacji w Europie, tworząc tym samym podstawy trwałego pokoju. W latach zadania tego podjęła się garstka śmiałków, a wśród nich mężowie, tacy jak Robert Schuman, Konrad Adenauer, Alcide de Gasperi i Winston Churchill. Chcieli oni, by w Europie Zachodniej został wprowadzony nowy porządek oparty na idei wspólnego interesu, u którego podwalin miałyby lec traktaty gwarantujące praworządność i równość pomiędzy wszystkimi krajami. Robert Schuman (minister spraw zagranicznych Francji) podjął pomysł pierwotnie wysunięty przez Jeana Monneta i 9 maja 1950 r. zaproponował utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). W krajach, które wcześniej walczyły przeciwko sobie, produkcja węgla i stali miała być umieszczona pod wspólną kontrolą Wysokiej Władzy. W ten praktyczny, ale i symboliczny sposób podstawowe surowce używane do prowadzenia wojen miały stać się narzędziami zgody i pokoju. II. Ponowne zjednoczenie Europy Po upadku muru berlińskiego w 1989 r. Unia Europejska aktywnie wspierała zjednoczenie Niemiec. Kiedy w 1991 r. upadło imperium sowieckie, byłe komunistyczne kraje Europy Środkowo-Wschodniej, które przez dziesiątki lat żyły pod autorytarnym jarzmem narzuconym przez Układ Warszawski, uznały, że ich przyszłość jest związana z rodziną demokratycznych narodów europejskich. Proces rozszerzania trwa do dziś. W październiku 2005 r. rozpoczęto negocjacje akcesyjne z Turcją i Chorwacją. Kilka innych krajów bałkańskich również wyruszyło w drogę, która pewnego dnia doprowadzi je do członkostwa w UE. III. Bezpieczeństwo i ochrona Kwestie bezpieczeństwa i ochrony pozostają w centrum uwagi Europy XXI wieku. Aby zapewnić bezpieczeństwo swoim członkom, 5

8 Unia musi podejmować skuteczne działania. Potrzebna jest konstruktywna współpraca z regionami graniczącymi z UE, czyli z Bałkanami, Północną Afryką, Kaukazem i Bliskim Wschodem. Unia musi również dbać o swoje interesy wojskowe i strategiczne poprzez współpracę ze sprzymierzeńcami, zwłaszcza w ramach układu NATO, oraz przez rozwijanie prawdziwie wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony. Bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne to dwie strony tego samego medalu. Walka przeciwko terroryzmowi oraz przestępczości zorganizowanej wymaga ścisłej współpracy między służbami policji wszystkich państw członkowskich. Aby UE mogła stać się obszarem wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, gdzie każdy będzie miał równy dostęp do wymiaru sprawiedliwości i będzie tak samo chroniony przez prawo, konieczna jest współpraca pomiędzy rządami poszczególnych krajów. Ważną rolę do odegrania mają również takie organy, jak Europol, czyli Europejski Urząd Policji, i Eurojust, czyli Europejski Urząd ds. Współpracy Sądowniczej, który promuje współpracę między prokuratorami, sędziami i policjantami w poszczególnych krajach Unii. IV. Solidarność gospodarcza i społeczna Celem politycznym, jaki przyświecał utworzeniu Unii Europejskiej, było zapewnienie pokoju między narodami. Jednakże dynamizm i sukces UE bierze się z jej zaangażowania w tworzenie gospodarki. Ludność w krajach UE stanowi coraz mniejszy odsetek populacji światowej. Dlatego też, aby osiągnąć odpowiedni wzrost gospodarczy i móc konkurować na skalę światową, kraje UE powinny trzymać się razem. Żaden kraj UE nie jest w stanie poradzić sobie samodzielnie w handlu światowym. Jednolity rynek europejski stanowi znakomity punkt wyjścia, dzięki któremu firmy europejskie mogą skutecznie konkurować z innymi podmiotami na rynkach światowych. Wolna konkurencja na rynku europejskim to niewątpliwa korzyść zjednoczonej Europy, ale musi mieć ona swoją przeciwwagę, którą jest solidarność również na skalę europejską. Takie podejście niesie ze sobą wyraźne korzyści dla obywateli zjednoczonej Europy kiedy padają oni ofiarą powodzi lub innych klęsk żywiołowych, otrzymują wsparcie z budżetu UE. Fundusze strukturalne, zarządzane przez Komisję Europejską, wspomagają krajowe i regionalne władze w krajach UE w zmniejszaniu różnic w rozwoju poszczególnych regionów Europy. Środki z budżetu UE oraz kredyty z Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) są wykorzystywane do poprawy infrastruktury transportowej w Europie (na przykład w celu przedłużenia sieci autostrad i szybkich kolei), co ma ułatwić dostęp do odległych regionów, a zarazem pobudzić handel transeuropejski. Umiejętność zaspokojenia potrzeb jak największej liczby ludzi i firm będzie jedną z miar sukcesu gospodarczego UE i jednolitego rynku, który obejmuje aż pół miliarda konsumentów. V. Tożsamość i różnorodność w okresie globalizacji Postindustrialne społeczeństwa europejskie stają się coraz bardziej złożone. Chociaż poziom życia wciąż wzrasta, to jednak nadal istnieją wyraźne różnice pomiędzy ubogimi a bogatymi. Rozszerzenie Unii uwydatniło te różnice, ponieważ poziom życia w nowych państwach członkowskich jest poniżej średniej unijnej. Aby zmniejszyć te podziały, kraje UE muszą zjednoczyć swoje siły. Działania te nie mogą być jednak podejmowane kosztem odrębnych cech kulturowych lub językowych poszczególnych krajów UE wręcz przeciwnie Unia podejmuje wiele działań, które mają sprzyjać dalszemu rozwojowi, biorąc pod uwagę regionalne specjalności i bogactwo tradycji i kultur. Pół wieku historii integracji europejskiej pokazało, że Wspólnota Europejska jako całość znaczy więcej niż zwykła suma jej składników jej wpływ w sprawach gospodarczych, społecznych, technologicznych, handlowych oraz politycznych jest o wiele większy niż wpływ poszczególnych państw członkowskich. Widać zatem, że istnieje wartość dodana wynikająca ze wspólnego działania i wypowiadania się jednym głosem jako Unia Europejska. 6

9 Sylvain Grandadam/Van Parys Media Europa w 12 lekcjach Jedność w różnorodności dwujęzyczny szyld uliczny na Malcie. Dlaczego? Ponieważ UE jest główną potęgą gospodarczą, a co za tym idzie odgrywa kluczową rolę w negocjacjach międzynarodowych, na przykład w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) skupiającej 149 krajów albo w kontekście wdrażania postanowień protokołu z Kioto w celu zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza i zapobieżenia zmianom klimatycznym; Ponieważ UE zajmuje jasne stanowisko w sprawach istotnych dla zwykłych obywateli, takich jak: ochrona środowiska, odnawialne zasoby energii, zasada ostrożności w dziedzinie bezpieczeństwa żywności, etyczne aspekty biotechnologii oraz potrzeba ochrony zagrożonych gatunków; Ponieważ wdrożyła istotne inicjatywy, aby zapewnić trwały rozwój na całej Ziemi w kontekście Szczytu Ziemi, który odbył się w Johannesburgu w 2002 r. W odniesieniu do współczesnej Europy stara mądrość ludowa, zgodnie z którą siła tkwi w jedności, nic nie traci na swoim znaczeniu. Jedność i integracja nie oznaczają jednak tłumienia różnych poglądów na życie, tradycji i kultur poszczególnych narodów. Wręcz przeciwnie, jedną z kluczowych wartości UE jest właśnie różnorodność. VI. Wartości Unia Europejska pragnie wspierać wartości humanitarne i postęp. Dołoży ona wszelkich starań, aby ludzkość korzystała z ogromnych zmian zachodzących na całym świecie, a nie padała ich ofiarą. Potrzeby ludzkie nie mogą być zaspokojone wyłącznie na poziomie działań rynkowych lub poprzez rozwiązania narzucane przez jedną stronę. Unia Europejska uosabia wizję ludzkości i model społeczeństwa popierane przez znakomitą większość jej obywateli. Europejczycy mają szczególny stosunek do dziedzictwa ważnych dla nich wartości: praw człowieka, solidarności społecznej, swobody przedsiębiorczości, sprawiedliwego podziału efektów wzrostu gospodarczego, prawa do chronionego środowiska, szacunku dla różnorodności kulturowej, językowej i religijnej oraz harmonijnego połączenia tradycji i postępu. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, proklamowana w Nicei w grudniu 2000 r., wymienia wszystkie prawa uznawane przez państwa członkowskie i ich obywateli. Wartości te dają Europejczykom poczucie więzi i wspólnoty. Dobrym przykładem wspólnych wartości może być zniesienie kary śmierci we wszystkich krajach UE. 7

10 8 2. Dziesięć etapów w historii UE

11 1951: Sześć krajów założycielskich ustanawia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali 1957: Na mocy Traktatu rzymskiego powstaje wspólny rynek 1973: Grono Wspólnoty zostaje powiększone do dziewięciu państw członkowskich. Wspólnota zaczyna opracowywać zasady wspólnej polityki 1979: Odbywają się pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego 1981: Dołącza pierwszy kraj śródziemnomorski Europa w 12 lekcjach 1993: Zakończono pracę nad rynkiem wewnętrznym 1993: Traktat z Maastricht ustanawia Unię Europejską 1995: Unia liczy już 15 członków 2002: Do obiegu wchodzą banknoty i monety euro 2004: Do Unii dołącza dziesięć kolejnych krajów 1. Dnia 9 maja 1950 r. w ramach Planu Schumana przedstawiono propozycję utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). EWWiS stała się rzeczywistością dzięki Traktatowi paryskiemu, który podpisano 18 kwietnia 1951 r. Na mocy tego traktatu sześć krajów założycielskich (Belgia, Francja, Luksemburg, Niderlandy, Republika Federalna Niemiec oraz Włochy) utworzyło wspólny rynek węgla i stali. Celem przyświecającym tej inicjatywie było zapewnienie pokoju między krajami Europy i stworzenie możliwości współpracy instytucjonalnej, na zasadach równości, między zwyciężonymi i zwycięskimi krajami po II wojnie światowej. WE Dnia 9 maja 1950 r. francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman po raz pierwszy przedstawił opinii publicznej pomysły, które stały się zalążkiem Unii Europejskiej. Od tej pory 9 maja obchodzony jest jako dzień narodzin UE. 9

12 2. Na mocy Traktatu rzymskiego z 25 marca 1957 r. sześć krajów założycielskich postanowiło utworzyć Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), której podstawą byłby szerszy wspólny rynek dla wszystkich towarów i usług. Dnia 1 lipca 1968 r. całkowicie zniesiono opłaty celne pomiędzy sześcioma państwami EWG. Również w latach sześćdziesiątych XX wieku wprowadzono zasady wspólnej polityki, zwłaszcza w zakresie rolnictwa i handlu. 3. Sukces wielkiej szóstki zachęcił Danię, Irlandię oraz Zjednoczone Królestwo do przyłączenia się do Wspólnoty. Pierwsze rozszerzenie, z sześciu do dziewięciu członków, miało miejsce w 1973 r. W tym samym czasie wdrożono nowe zasady polityki społecznej i polityki dotyczącej ochrony środowiska. Natomiast w 1975 r. utworzono Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. 4. W czerwcu 1979 r. miało miejsce zdarzenie stanowiące wyraźny krok w kierunku Wspólnoty Europejskiej pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego w drodze bezpośredniego powszechnego głosowania. Wybory do Parlamentu odbywają się co pięć lat. 5. W 1981 r. do Wspólnoty przystąpiła Grecja, a w 1986 r. Hiszpania i Portugalia. Z jednej strony Wspólnota umocniła swą pozycję w Europie Południowej, z drugiej jednak strony rozszerzenie pokazało, jak paląca jest potrzeba rozwoju regionalnych programów pomocowych. 6. Recesja gospodarcza panująca na całym świecie we wczesnych latach osiemdziesiątych XX wieku przyczyniła się do powstania fali europesymizmu. Jednak w 1985 r., kiedy Komisja Europejska pod przewodnictwem Jacques a Delorsa opublikowała tzw. białą księgę, znowu pojawiła się nadzieja. W białej księdze przedstawiono harmonogram całkowitego wdrożenia rynku wewnętrznego do 1 stycznia 1993 r. Ten ambitny cel został zawarty w Jednolitym Reuters W 1989 r. zburzono mur berliński. Stare podziały istniejące na kontynencie europejskim zaczęły powoli zanikać. 10

13 Akcie Europejskim, podpisanym w lutym 1986 r., a obowiązującym od 1 lipca 1987 r. 7. Polityczny kształt Europy uległ radykalnej zmianie po upadku muru berlińskiego w 1989 r. Wydarzenie to pociągnęło za sobą inne zjednoczenie Niemiec w październiku 1990 r. i demokratyzację państw Europy Środkowej i Wschodniej, które wyzwoliły się spod kontroli Sowietów. Sam Związek Radziecki przestał istnieć w grudniu 1991 r. W tym samym czasie państwa członkowskie zaczęły negocjować zapisy nowego Traktatu o Unii Europejskiej, który został przyjęty przez Radę Europejską, czyli szefów państw lub rządów, w grudniu 1991 r. w Maastricht. Traktat o Unii Europejskiej wszedł w życie 1 listopada 1993 r. Do istniejących struktur wspólnotowych dodano system współpracy międzyrządowej, w wyniku czego powstała Unia Europejska (UE). 8. Nowy dynamizm europejski i zmieniające się warunki geopolityczne na kontynencie przyczyniły się do przyłączenia się do UE 1 stycznia 1995 r. trzech kolejnych państw Austrii, Finlandii i Szwecji. 9. W okresie tym UE była na drodze do realizacji najbardziej spektakularnego ze swych osiągnięć stworzenia wspólnej waluty. Euro zostało wprowadzone do (bezgotówkowych) transakcji finansowych w 1999 r., natomiast banknoty i monety zostały wyemitowane trzy lata później w 12 krajach tworzących tzw. obszar euro (zwany również strefą euro). Obecnie euro jest jedną z głównych walut światowych stosowanych przy dokonywaniu płatności i tworzeniu rezerw. Jego status jest zbliżony do statusu dolara amerykańskiego. mogła stanowić konkurencję wobec innych ważnych uczestników tego rynku, takich jak Stany Zjednoczone i nowo uprzemysłowione kraje. Strategia lizbońska zakłada promowanie innowacji i inwestycji biznesowych oraz dostosowanie systemów edukacyjnych do potrzeb społeczeństwa informacyjnego. Reformy są tym bardziej potrzebne, że rosnące bezrobocie oraz koszty rent i emerytur stanowią coraz większy ciężar dla gospodarek poszczególnych państw. Obywatele coraz częściej domagają się, aby ich rządy znalazły praktyczne rozwiązania tych problemów. 10. Ledwie Unia Europejska zwiększyła się do 15 państw członkowskich, a już rozpoczęto przygotowania do nowego rozszerzenia na niespotykaną skalę. W połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku swoją kandydaturę zgłosiły kraje byłego bloku sowieckiego (Bułgaria, Polska, Republika Czeska, Rumunia, Słowacja i Węgry), trzy kraje bałtyckie, które kiedyś były częścią Związku Radzieckiego (Estonia, Litwa i Łotwa), jedna z republik byłej Jugosławii (Słowenia) oraz dwa kraje śródziemnomorskie (Cypr i Malta). Unia z zainteresowaniem przyjęła te kandydatury jako możliwość stabilizacji na kontynencie europejskim i rozszerzenia korzyści płynących ze zjednoczenia Europy na młode europejskie demokracje. Negocjacje na temat przyszłego członkostwa tych krajów rozpoczęto w grudniu 1997 r. Unia została rozszerzona do 25 krajów 1 maja 2004 r., kiedy do grona jej członków dołączyło 10 z 12 kandydujących krajów. Bułgaria i Rumunia stały się członkami UE 1 stycznia 2007 r. Europa w 12 lekcjach Europejczycy wspólnie stawiają czoła wyzwaniom, jakie niesie ze sobą globalizacja. Nowe technologie i rozwój Internetu zmieniają całkowicie światową gospodarkę, przynosząc równocześnie inne wyzwania natury społecznej i kulturowej. W marcu 2000 r. Unia przyjęła tzw. strategię lizbońską w celu unowocześnienia gospodarki UE i dostosowania jej do nowych warunków panujących na rynku światowym, tak aby 11

14 12 3. Rozszerzenie i polityka sąsiedztwa

15 Drzwi do Unii Europejskiej są otwarte dla każdego państwa europejskiego, które spełni kryteria demokratyczne, polityczne i gospodarcze wymagane do uzyskania członkostwa. Unię stworzyło sześć państw, jednak jej grono było kilkakrotnie rozszerzane i obecnie UE liczy 27 członków. W kolejce do Unii czeka kilka kolejnych państw kandydujących. Każdy traktat o przyjęciu nowego członka musi zostać jednomyślnie zatwierdzony przez wszystkie państwa członkowskie. Ponadto przed każdym kolejnym rozszerzeniem Unia ocenia własne możliwości pod kątem przyjęcia nowych członków oraz zdolność instytucji unijnych do dalszego sprawnego funkcjonowania. Europa w 12 lekcjach Dzięki poszczególnym rozszerzeniom możliwe było wzmocnienie demokracji, zwiększenie bezpieczeństwa Europy oraz jej potencjału w zakresie handlu i rozwoju gospodarczego. I. Ku zjednoczeniu kontynentu a. Unia dwudziestu pięciu Spotkanie Rady Europejskiej, które odbyło się w Kopenhadze w grudniu 2002 r., otworzyło kolejny etap w historii zjednoczenia europejskiego i stanowi jeden z bardziej doniosłych momentów. Podejmując decyzję o przyjęciu 10 kolejnych krajów od 1 maja 2004 r., Unia Europejska nie tylko zwiększyła swoją powierzchnię i populację, ale również przypieczętowała koniec podziału naszego kontynentu, który od 1945 r. dzielił Europę na świat wolności i świat komunizmu. Piąte rozszerzenie UE miało więc zarówno wymiar polityczny, jak i moralny. Dzięki rozszerzeniu Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Republika Czeska, Słowacja, Słowenia i Węgry, czyli kraje, które przynależą do Europy nie tylko z geograficznego punktu widzenia, ale również ze względu na swą kulturę, historię i aspiracje, mogły wreszcie dołączyć do demokratycznej rodziny europejskiej i w pełni uczestniczyć w wielkim projekcie stworzonym przez ojców założycieli UE. b. Kolejne rozszerzenie Bułgaria i Rumunia złożyły swoje kandydatury w 1995 r. W przypadku tych dwóch krajów proces rozszerzenia trwał dłużej niż przy pozostałej dziesiątce. Niemniej jednak 1 stycznia 2007 r. dołączyły one do grona państw członkowskich UE, których liczba zwiększyła się tym samym do 27. c. Kraje kandydujące Turcja, która jest członkiem NATO i podpisała długoterminową umowę o stowarzyszeniu z UE, złożyła wniosek o członkostwo w 1987 r. W kontekście położenia geograficznego Turcji i jej historii politycznej Unia długo wahała się, zanim podjęła decyzję o przyjęciu tej kandydatury. W październiku 2005 r. Rada Europejska otwarła negocjacje akcesyjne z Turcją. W tym samym czasie rozpoczęto negocjacje z Chorwacją, która jest kolejnym krajem kandydującym. Na razie nie określono daty wejścia w życie traktatu akcesyjnego, na mocy którego te dwa kraje miałyby zostać przyjęte do grona UE po zakończeniu negocjacji. d. Zachodnie Bałkany Kraje Zachodnich Bałkanów, z których większość była kiedyś częścią Jugosławii, zwracają się do Unii Europejskiej w celu przyspieszenia restrukturyzacji ich gospodarek, poprawy wzajemnych stosunków, które ucierpiały w wyniku konfliktów etnicznych i wojen religijnych oraz skonsolidowania ich demokratycznych instytucji. W listopadzie 2005 r. Unia Europejska przyznała status krajów kandydujących Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii. Wśród pozostałych potencjalnych kandydatów znajdują się: Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra i Serbia. 13

16 II. Warunki członkostwa a. Wymogi prawne Integracja europejska zawsze była procesem polityczno-gospodarczym dostępnym wszystkim państwom europejskim, które były gotowe przyjąć traktaty założycielskie oraz całość prawodawstwa unijnego. Zgodnie z artykułem 237 Traktatu rzymskiego każde państwo europejskie może prosić o przyjęcie do Wspólnoty. W artykule F Traktatu z Maastricht dodano, że państwa członkowskie powinny mieć systemy rządów oparte na zasadach demokracji. b. Kryteria kopenhaskie W 1993 r., po otrzymaniu wniosków od byłych krajów komunistycznych z prośbą o przyjęcie ich do Unii, Rada Europejska przedstawiła trzy kryteria, które należy spełnić, aby zostać członkiem UE. Zanim kraje kandydujące zostaną przyjęte do grona członków UE muszą mieć: kandydujące zgodnie z procedurą konstytucyjną obowiązującą w danym kraju. Przez okres negocjacji kraje kandydujące otrzymują wsparcie z UE, które ma na celu ułatwienie im dorównania państwom członkowskim pod względem ekonomicznym. Pomoc dla 10 krajów, które przyjęto do UE w 2004 r., wyniosła 41 miliardów euro i miała na celu przede wszystkim finansowanie projektów strukturalnych, dzięki którym nowe państwa mogły spełnić wymagania związane z członkostwem. III. Jak duża może być UE? a. Granice geograficzne Debaty na temat ratyfikacji Traktatu Konstytucyjnego UE, które toczyły się w większości państw członkowskich, pokazały, że wielu Europejczyków ma sporo obaw co do ostatecznego kształtu granic Unii Europejskiej, a nawet stabilne instytucje gwarantujące: demokrację, poszanowanie zasad państwa prawa i praw człowieka oraz poszanowanie i ochronę praw mniejszości; trwałą gospodarkę rynkową, jak również zdolność do przeciwstawienia się konkurencji oraz siłom rynkowym wewnątrz Unii; zdolność do sprostania wymogom członkostwa i gotowość do realizacji celów Unii. Muszą również posiadać administrację publiczną, która będzie w stanie stosować prawo UE i zarządzać nim w praktyce. c. Proces akcesji Negocjacje w sprawie przystąpienia do UE są prowadzone między każdym krajem kandydującym a Komisją Europejską działającą w imieniu Unii. Po zakończeniu negocjacji odbywa się spotkanie Rady Europejskiej gromadzące wszystkie istniejące państwa członkowskie. Podczas tego spotkania państwa członkowskie muszą podjąć jednomyślną decyzję o przyjęciu nowego członka. Parlament Europejski musi wyrazić zgodę bezwzględną większością głosów oddanych przez członków. Następnie wszystkie traktaty akcesyjne muszą być ratyfikowane przez państwa członkowskie i kraje Perła Adriatyku, Dubrownik w Chorwacji. co do jej tożsamości. Na te pytania nie ma prostych odpowiedzi, zwłaszcza że każdy kraj inaczej pojmuje swoje interesy geopolityczne czy ekonomiczne. Kraje bałtyckie i Polska popierają członkostwo Ukrainy. Ewentualne przystąpienie Turcji do Unii będzie się wiązać Inger Hogstrom/Van Parys Media 14

17 z kwestią statusu niektórych krajów na Kaukazie, jak Gruzja czy Armenia. IV. Kraje kandydujące i kraje niebędące kandydatami do UE Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Liechtenstein nie są członkami Unii Europejskiej, mimo iż spełniają wymogi stawiane jej członkom. Stało się tak, ponieważ opinia publiczna w tych krajach na razie opowiedziała się przeciwko zjednoczeniu. Sytuacja polityczna na Białorusi oraz pozycja strategiczna Mołdawü nadal stwarzają problemy. Oczywiste jest także, że członkostwo Rosji zaburzyłoby równowagę w Unii Europejskiej, zarówno pod względem politycznym, jak i geograficznym taka sytuacja jest nie do przyjęcia. b. Ograniczenia natury administracyjnej Obecne zasady członkostwa, które zostały określone w Traktacie nicejskim z 2003 r., zakładają strukturę instytucjonalną dla unii składającej się z maksymalnie 27 członków. Aby zwiększyć tę liczbę, konieczne będzie nowe porozumienie międzyrządowe dotyczące relacji pomiędzy państwami członkowskimi w ramach różnych instytucji. W Unii Europejskiej panują równoległe zasady regulujące stosunki z krajami sąsiedzkimi, w zależności od tego, czy znajdują się one na liście potencjalnych kandydatów czy też nie. Porozumienia o stabilizacji i stowarzyszeniu dają danemu krajowi możliwość kandydowania do członkostwa w UE po zakończeniu procesu negocjacji. Pierwsze porozumienia tego rodzaju zostały zawarte z Chorwacją oraz z Byłą Jugosłowiańską Republiką Macedonii. Kolejne porozumienie zawarto z Albanią. Innymi potencjalnymi kandydatami są: Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra i Serbia. W ramach polityki sąsiedztwa Unia zawarła umowy handlowe oraz umowy o współpracy z krajami niebędącymi członkami Unii, które znajdują się w południowym rejonie basenu Morza Śródziemnego oraz na południowym Kaukazie. Podobne umowy Unia zawarła również z krajami Europy Wschodniej, których przyszłe relacje z Unią Europejską nie zostały jeszcze jasno określone. Europa w 12 lekcjach Unii trudniej będzie funkcjonować w zgodzie z podstawowymi zasadami traktatów (patrz rozdział 4: W jaki sposób funkcjonuje Unia?), jeżeli liczba jej członków przekroczy 30 krajów. Przy takiej liczbie członków konieczna byłaby dogłębna analiza procedur decyzyjnych tak, aby uniknąć paraliżu i umożliwić UE dalsze sprawne funkcjonowanie. Pojawiają się również inne delikatne kwestie, jak używanie języków urzędowych, których liczba po włączeniu Bułgarii i Rumunii wzrosła do 23; zwykli obywatele bowiem nie mogą postrzegać rozszerzenia jako procesu prowadzącego do zatracenia ich własnej tożsamości narodowej czy regionalnej w ramach ujednoliconej UE. 15

18 .4. How does the EU work? 4. W jaki sposób funkcjonuje Unia? 16

19 Rada Ministrów Unii Europejskiej, która reprezentuje państwa członkowskie, jest głównym organem decyzyjnym UE. Jeżeli spotkanie odbywa się na szczeblu szefów państw lub rządów, wówczas Rada działa jako Rada Europejska, której celem jest określanie kierunków politycznych UE w kwestiach o kluczowym znaczeniu. Parlament Europejski, który reprezentuje obywateli, dzieli władzę legislacyjną i budżetową z Radą Ministrów Unii Europejskiej. Komisja Europejska, która reprezentuje wspólne interesy Unii Europejskiej, jest głównym organem wykonawczym. Przysługuje jej prawo proponowania aktów prawodawstwa i to ona dokłada starań, aby zasady polityki UE były należycie wdrażane. Europa w 12 lekcjach I. Trójkąt decyzyjny Unia Europejska jest czymś więcej niż tylko konfederacją krajów, nie jest to jednak państwo federalne. Unia jest w rzeczywistości całkowicie nowym tworem, który nie mieści się w żadnej tradycyjnej kategorii prawa. Jej system polityczny jest unikatowy z historycznego punktu widzenia i w ciągu ostatniego półwiecza podlegał ciągłemu rozwojowi. Traktaty (czyli prawo pierwotne) stanowią podstawę, na której stworzono dużą liczbę aktów prawa wtórnego, które mają bezpośredni wpływ na życie codzienne obywateli Unii Europejskiej. Prawo wtórne składa się przede wszystkim z rozporządzeń, dyrektyw i zaleceń przyjętych przez instytucje UE. Akty te wraz z zasadami polityki UE są wynikiem decyzji podjętych przez tzw. trójkąt decyzyjny, czyli: Radę Unii Europejskiej (reprezentującą rządy państw członkowskich), Parlament Europejski (reprezentujący obywateli) oraz Komisję Europejską (politycznie niezależny organ, który dba o wspólne interesy Europy). WE Parlament Europejski przemawia w Twoim imieniu. a. Rada Unii Europejskiej oraz Rada Europejska Rada Unii Europejskiej (znana również pod nazwą Rada Ministrów ) jest głównym organem decyzyjnym UE. Każdy kraj UE przewodniczy Radzie przez okres sześciu miesięcy. W każdym zebraniu Rady uczestniczy jeden minister z każdego państwa członkowskiego. To, który minister będzie reprezentował dany kraj podczas zebrania Rady, zależy od tematu wpisanego do porządku obrad, np. sprawy zagraniczne, rolnictwo, przemysł, transport, ochrona środowiska. Rada dzieli władzę legislacyjną z Parlamentem Europejskim w ramach tzw. procedury współdecydowania. Ponadto Rada i Parlament współdzielą odpowiedzialność za przyjęcie budżetu UE. Do kompetencji Rady należy również zawieranie umów międzynarodowych, które zostały wcześniej wynegocjowane przez Komisję. 17

20 Rozkład głosów w Radzie Europejskiej przypadających poszczególnym krajom Francja, Niemcy, Włochy i Zjednoczone Królestwo 29 Hiszpania i Polska 27 Rumunia 14 Niderlandy 13 Belgia, Grecja, Portugalia, Republika Czeska i Węgry 12 Austria, Bułgaria i Szwecja 10 Dania, Finlandia, Irlandia, Litwa i Słowacja 7 Cypr, Estonia, Łotwa, Luksemburg i Słowenia 4 Malta 3 Razem: 345 Minimalna liczba głosów wymagana, aby osiągnąć kwalifikowaną większość, wynosi 255 głosów z 345 (73,9%). Ponadto większość państw członkowskich (w niektórych przypadkach dwie trzecie) musi popierać daną decyzję, oraz każde państwo członkowskie może wnioskować o potwierdzenie, że głosy za przyjęciem danej decyzji reprezentują co najmniej 62% całkowitej ludności UE. Zgodnie z postanowieniami traktatów w zależności od istotności sprawy Rada podejmuje decyzje w trojaki sposób: zwykłą większością głosów, większością kwalifikowaną lub jednomyślnie. Rada musi stanowić jednomyślnie w sprawach istotnych, takich jak: zmiany w traktatach, wprowadzenie nowej wspólnej polityki lub wyrażenie zgody na przystąpienie nowego kraju do Unii. W większości pozostałych spraw wymagana jest kwalifikowana większość głosów, co oznacza, że decyzja nie może zostać podjęta, jeżeli nie osiągnięto określonego minimum głosów za. Liczba głosów, jakimi dysponuje każdy kraj UE, odzwierciedla mniej więcej liczbę ludności tego kraju. Rada Europejska spotyka się z zasady cztery razy do roku. Przewodniczy jej prezydent lub premier kraju, który w danym półroczu sprawuje prezydencję w Radzie Unii Europejskiej. Przewodniczący Komisji Europejskiej uczestniczy w spotkaniach Rady Europejskiej jako pełnoprawny członek. Traktat z Maastricht nadał Radzie Europejskiej oficjalną rolę inicjatora głównych zasad polityki unijnej i upoważnił ją do rozstrzygania spraw, w których ministrowie spotykający się w ramach Rady Unii Europejskiej nie mogą dojść do porozumienia. Rada Europejska zajmuje się również palącymi problemami międzynarodowymi w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB), która ma umożliwić UE wypowiadanie się jednym głosem w kwestiach dyplomatycznych. b. Parlament Europejski Parlament Europejski jest organem demokratycznym reprezentującym obywateli UE. Sprawuje on polityczny nadzór nad działaniami UE i uczestniczy w procesie legislacyjnym. Od 1979 r. posłowie do Parlamentu Europejskiego są wybierani na pięcioletnią kadencję w powszechnych wyborach bezpośrednich. 18

21 Podział mandatów w Parlamencie Europejskim między poszczególne państwa członkowskie w latach Austria 18 Belgia 24 Bułgaria 18 Cypr 6 Dania 14 Estonia 6 Finlandia 14 Francja 78 Grecja 24 Hiszpania 54 Irlandia 13 Łotwa 9 Litwa 13 Luksemburg 6 Malta 5 Niemcy 99 Niderlandy 27 Polska 54 Portugalia 24 Republika Czeska 24 Rumunia 35 Słowacja 14 Słowenia 7 Szwecja 19 Węgry 24 Włochy 78 Zjednoczone Królestwo 78 Razem 785 Sesje plenarne Parlamentu zasadniczo odbywają się w Strasburgu, natomiast wszelkie sesje dodatkowe odbywają się w Brukseli. Parlament Europejski składa się z 20 komisji, które wykonują prace przygotowawcze do sesji plenarnych, oraz z kilku ugrupowań politycznych, które zazwyczaj spotykają się w Brukseli. Sekretariat Generalny ma swoją siedzibę w Luksemburgu i Brukseli. Parlament uczestniczy w pracach legislacyjnych UE na trzech poziomach: W ramach tak zwanej procedury współpracy wprowadzonej przez Jednolity Akt Europejski w 1987 r., Parlament Europejski może wydawać opinie na temat projektów dyrektyw i rozporządzeń proponowanych przez Komisję Europejską. Komisja jest następnie proszona o uzupełnienie swoich wniosków w celu uwzględ nienia stanowiska Parlamentu. Od 1987 r. w ramach procedury akceptacji Parlament musi wyrazić zgodę na międzynarodowe umowy wynegocjowane przez Komisję oraz na każde rozszerzenie Unii Europejskiej. Procedura współdecydowania wprowadzona Traktatem z Maastricht w 1992 r. stawia Parlament na równej stopie z Radą w procesie legislacyjnym dotyczącym wielu istotnych spraw, takich jak: swobodny przepływ siły roboczej, rynek wewnętrzny, edukacja, badania naukowe, ochrona środowiska, sieci transeuro- Europa w 12 lekcjach Frakcje polityczne reprezentowane w Parlamencie Europejskim Razem : 785 Stan na październik 2006 r. 19

22 pejskie, opieka zdrowotna, kultura, ochrona konsumenta itp. Parlament może odrzucić proponowany akt prawny dotyczący wymienionych obszarów, jeżeli bezwzględna większość posłów zagłosuje przeciw wspólnemu stanowisku Rady. W traktacie przewidziano również procedurę pojednawczą. Parlament i Rada dzielą także równą odpowiedzialność za przyjęcie budżetu UE. Parlament może odrzucić proponowany budżet i niejednokrotnie skorzystał z tego prawa. W takim przypadku cała procedura budżetowa rozpoczyna się od nowa. Komisja Europejska proponuje projekt budżetu, który jest następnie omawiany w Parlamencie i Radzie. Parlament w pełni wykorzystuje przysługujące mu uprawnienia budżetowe, aby wywrzeć wpływ na proces tworzenia zasad polityki UE. Parlament jest również organem sprawującym demokratyczną kontrolę nad Unią. Jest upoważniony do odwołania Komisji przez przyjęcie wniosku o wotum nieufności, co wymaga większości dwóch trzecich głosów. Parlament sprawuje również bieżący nadzór nad procesem zarządzania zasadami polityki UE. W ramach tego nadzoru Parlament może zadawać Komisji i Radzie pytania w formie ustnej lub pisemnej. Przewodniczący Rady Europejskiej przedkłada również Parlamentowi sprawozdania z decyzji podejmowanych przez Radę. c. Komisja Europejska Komisja jest trzecim elementem trójkąta instytucyjnego, który zarządza i kieruje Unią Europejską. Członkowie Komisji są wyznaczani na pięcioletnią kadencję w wyniku ustaleń między państwami członkowskimi. Kandydaci wyznaczeni przez państwa członkowskie muszą zostać zatwierdzeni przez Parlament. Komisja odpowiada przed Parlamentem. Jeżeli Parlament przyjmie wniosek o wotum nieufności, wówczas cała Komisja musi złożyć rezygnację. Od 2004 r. w Komisji zasiada jeden komisarz z każdego państwa członkowskiego. Komisja ma sporą niezależność w sprawowaniu swej funkcji. Do jej zadań należy reprezentowanie interesów całej UE, co oznacza, że nie może przyjmować poleceń od rządów poszczególnych państw członkowskich. Jako strażnik traktatów Komisja musi również dopilnować, aby rozporządzenia i dyrektywy przyjęte przez Radę i Parlament zostały należycie wdrożone w państwach członkowskich. Jeżeli tak się nie stanie, Komisja może pozwać państwo naruszające prawo unijne do Trybunału Sprawiedliwości, aby zapewnić przestrzeganie unijnych przepisów. Jako unijny organ wykonawczy Komisja wykonuje decyzje podejmowane przez Radę, na przykład w odniesieniu do wspólnej polityki rolnej. Komisja jest w dużym stopniu odpowiedzialna za realizację wspólnych zasad polityki europejskiej, takich jak: polityka w zakresie badań naukowych i technologii, pomocy międzynarodowej, rozwoju regionalnego. Zarządza również budżetem związanym z tymi zasadami. Prace Komisji wspomaga administracja unijna złożona z 36 Dyrekcji Generalnych (DG) i służb, których siedziby mieszczą się głównie w Brukseli i Luksemburgu. II. Pozostałe organy i instytucje a. Trybunał Sprawiedliwości Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich z siedzibą w Luksemburgu składa się z jednego sędziego z każdego państwa członkowskiego oraz ośmiu rzeczników generalnych. Członkowie Trybunału są wyznaczeni w wyniku ustaleń pomiędzy rządami państw członkowskich, na sześcioletnią kadencję, którą można przedłużyć. Niezawisłość członków Trybunału jest gwarantowana. Trybunał Sprawiedliwości dba o to, by prawo UE było przestrzegane, a traktaty były właściwie interpretowane i stosowane. b. Trybunał Obrachunkowy Trybunał Obrachunkowy z siedzibą w Luksemburgu działa od 1975 r. Każde państwo członkowskie posiada jednego reprezentanta. Członkowie Trybunału Obrachunkowego są powoływani na okres sześciu lat w wyniku ustaleń pomiędzy państwami członkowskimi, po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Trybunał Obrachunkowy kontroluje, czy otrzymano wszystkie wpływy, czy poczynione transakcje były prawidłowe i zgodne z prawem oraz 20

23 Marcy Maloy/Photodisc Red/Getty Images e. Europejski Bank Inwestycyjny Europejski Bank Inwestycyjny z siedzibą w Luksemburgu udziela kredytów oraz gwarancji, aby wspomóc mniej rozwinięte regiony UE i zwiększyć konkurencyjność przedsiębiorstw. f. Europejski Bank Centralny Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem odpowiada za zarządzanie walutą euro i za unijną politykę walutową (patrz rozdział 7: Unia gospodarcza i walutowa oraz euro). Europa w 12 lekcjach Trybunał Sprawiedliwości dba, aby przestrzegano prawa unijnego to właśnie dzięki jego staraniom młode matki powracające do pracy są traktowane w sprawiedliwy sposób. czy budżet UE jest zarządzany we właściwy sposób. c. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny Jeżeli podejmowane są decyzje dotyczące wielu obszarów, wówczas Rada i Komisja konsultują się z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym (EKES). Jego członkowie reprezentują rozmaite grupy interesu, które razem tworzą zorganizowane społeczeństwo obywatelskie. Członkowie Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego są powoływani przez Radę na czteroletnią kadencję. d. Komitet Regionów Komitet Regionów został ustanowiony Traktatem o Unii Europejskiej. Jest on złożony z przedstawicieli samorządów regionalnych i lokalnych wyznaczonych przez państwa członkowskie i powołanych przez Radę na czteroletnią kadencję. Zgodnie z Traktatem Rada i Komisja muszą konsultować się z Komitetem Regionów w sprawach o istotnym znaczeniu dla poszczególnych regionów. Komitet może również wydawać opinie z własnej inicjatywy. 21

24 .5. What does the EU do? 5. Czym zajmuje się Unia? 22

25 Unia Europejska funkcjonuje w różnych obszarach ekonomicznym, społecznym, prawodawczym i finansowym wszędzie tam, gdzie jej działania przynoszą korzyści państwom członkowskim. Działania te obejmują: politykę solidarnościową (znaną również pod nazwą polityka spójności) w kwestiach regionalnych, rolnych i społecznych; politykę innowacyjności, która umożliwia przeniesienie najnowocześniejszych technologii do takich obszarów, jak: ochrona środowiska, badania i rozwój oraz energia. Europa w 12 lekcjach Unia finansuje te polityki z rocznego budżetu w wysokości 120 mld euro, który w dużej części pochodzi ze składek państw członkowskich. Budżet ten stanowi jedynie ułamek łącznych zasobów UE (maksymalnie 1,24% łącznego dochodu narodowego brutto wszystkich państw członkowskich). I. Polityka solidarnościowa Głównym celem polityki solidarnościowej jest wsparcie procesu tworzenia jednolitego rynku (patrz rozdział 6: Jednolity rynek) oraz pomoc ze środków strukturalnych dla mniej zaawansowanych regionów lub sektorów przemysłowych borykających się z trudnościami. Potrzeba solidarnego działania krajów i regionów UE stała się jeszcze bardziej widoczna w kontekście niedawnego przyjęcia 12 nowych krajów, których dochody są znacznie poniżej średniej unijnej. UE musi zatem wspomóc restrukturyzację tych sektorów gospodarki, które ucierpiały w wyniku szybko rosnącej międzynarodowej konkurencji. a. Pomoc regionalna Polityka regionalna UE polega na przekazywaniu funduszy z krajów bogatych do krajów uboższych. Środki te są wykorzystywane na pobudzenie rozwoju zapóźnionych regionów, rewitalizowanie upadających regionów przemysłowych, wspieranie młodych ludzi i osób dotkniętych długotrwałym bezrobociem w szukaniu pracy, unowocześnianie rolnictwa i wspieranie mniej uprzywilejowanych obszarów rolnych. Środki przewidziane na wsparcie działań regionalnych w ramach budżetu na lata mają służyć realizacji następujących trzech celów: Konwergencja. Celem tych działań jest wsparcie najmniej rozwiniętych państw i regionów przez poprawę warunków rozwoju i zatrudnienia, tak aby mogły szybciej zbliżyć się do średniej unijnej. Aby zrealizować te cele, konieczne będzie inwestowanie w kapitał fizyczny oraz ludzki, wprowadzanie innowacji, dążenie do stworzenia społeczeństwa informacyjnego, rozwijanie umiejętności przystosowania się do zmian, zwiększenie wydajności środowiska i administracji. Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie. Celem tych działań jest zwiększenie konkurencyjności, poziomu zatrudnienia i atrakcyjności innych regionów, nie tylko tych najsłabiej rozwiniętych. Aby osiągnąć te cele, należy przewidywać zmiany ekonomiczne i społeczne, jak również promować innowację, przedsiębiorczość, ochronę środowiska, dostęp do rynku, zdolność przystosowania się do zmian oraz rozwój rynków pracy. Europejska współpraca terytorialna. Jest to nowy punkt polityki regionalnej. Celem tych działań jest zwiększenie współpracy transgranicznej, międzynarodowej i międzyregionalnej. Aby osiągnąć te cele, należy promować wspólne rozwiązania, które będą wspólnie realizowane przez odpowiednie władze w różnych sektorach, jak: rozwój obszarów miejskich, wiejskich i przybrzeżnych, rozwój relacji gospodarczych oraz współpraca między małymi i średnimi przedsiębiorstwami (MŚP). 23

26 Opisane powyżej działania będą finansowane z konkretnych funduszy UE, które wyrównają lub będą pobudzać inwestycje realizowane przez sektor prywatny oraz przez rządy krajowe i regionalne. Fundusze te znane są jako fundusze strukturalne oraz Fundusz Spójności. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) to pierwszy fundusz strukturalny, który dostarcza środki w celu wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej poprzez zmniejszenie różnic między regionami. Fundusz ten wspiera również działania służące rozwojowi strukturalnemu i zmniejszaniu różnic pomiędzy gospodarkami poszczególnych regionów. W ramach tych działań przewiduje się również przebudowę podupadających regionów przemysłowych. Europejski Fundusz Społeczny (EFS), czyli drugi fundusz strukturalny, z którego finansowane są szkolenia zawodowe oraz inicjatywy służące tworzeniu nowych miejsc pracy. Oprócz funduszy strukturalnych istnieje również tzw. Fundusz Spójności, który służy finansowaniu projektów z zakresu infrastruktury transportowej oraz ochrony środowiska w krajach UE, których PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest niższy od 90% średniej unijnej. b. Wspólna polityka rolna (WPR) Cele wspólnej polityki rolnej, które określono w Traktacie rzymskim z 1957 r., zostały w dużym stopniu osiągnięte: zapewniono odpowiedni poziom życia społeczności wiejskiej; ustabilizowano rynki; zapewniono konsumentom produkty rolne za rozsądną cenę; zmodernizowano infrastrukturę rolną. Inne zasady, które wprowadzono od tego czasu, także działają właściwie. Konsumenci korzystają z bezpieczeństwa dostaw, a ceny produktów rolnych pozostają na stałym poziomie, chronione przed wahaniami cenowymi na rynku światowym. Wspólna polityka rolna finansowana jest z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. Przy produkcji żywności, którą spożywasz, jakość jest równie ważna jak ilość. Jednak WPR padła ofiarą własnego sukcesu. Produkcja rosła szybciej niż konsumpcja, co stało się znaczącym obciążeniem dla budżetu UE. Należało więc podjąć kroki w celu zreformowania polityki rolnej. Efekty reformy są już widoczne, ponieważ produkcja została zmniejszona. Rolnicy są zachęcani do stosowania zasad zrównoważonej gospodarki rolnej, uwzględniających konieczność ochrony środowiska i utrzymania terenów wiejskich. Takie podejście wpływa również na poprawę jakości i bezpieczeństwa żywności. Nową rolą społeczności wiejskiej jest zapewnienie działalności gospodarczej na każdym obszarze wiejskim i zachowaniu różnorodności krajobrazu w Europie. Ta różnorodność i uznanie dla wiejskiego trybu życia, dla ludzi żyjących w harmonii z naturą, są istotnym elementem tożsamości europejskiej. Unia Europejska pragnie, aby Światowa Organizacja Handlu poświęciła więcej uwagi takim kwestiom, jak: bezpieczeństwo żywności, zasada ostrożności oraz ochrona zwierząt. Unia Europejska zaczęła również reformować swoją politykę rybołówstwa. W tym przypadku celem jest ograniczenie nadwyżek flot rybackich, zachowanie zasobów rybnych i zapewnienie pomocy finansowej społecznościom rybackim, które chciałyby rozwinąć inną działalność gospodarczą. Chris Windsor/Photodisc Red/Getty Images 24

27 c. Wymiar społeczny Celem polityki społecznej UE jest niwelowanie najbardziej widocznych różnic w społeczeństwie europejskim. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) został ustanowiony w 1961 r., aby pomóc w tworzeniu nowych miejsc pracy oraz wspierać mobilność zawodową i geograficzną pracowników. Pomoc finansowa nie jest jednak jedynym rodzajem działań podejmowanych przez UE w celu poprawy warunków społecznych w Europie. Pieniądze nie rozwiążą wszystkich problemów spowodowanych recesją gospodarczą lub regionalnymi opóźnieniami w rozwoju. Efekty dynamicznego wzrostu muszą przede wszystkim pobudzać postęp społeczny, co jest nierozerwalnie związane z prawodawstwem, które gwarantuje wszystkim obywatelom UE solidny zestaw podstawowych praw. Część tych praw, jak na przykład prawo mężczyzn i kobiet do równego wynagrodzenia za taką samą pracę, jest zawarta w traktatach. Pozostałe zostały określone w dyrektywach o ochronie pracowników (zdrowie i bezpieczeństwo w miejscu pracy) i podstawowych normach bezpieczeństwa. W 1991 r. Rada Europejska zgromadzona w Maastricht przyjęła Wspólnotową kartę podstawowych praw socjalnych, określającą prawa, które powinny przysługiwać wszystkim pracownikom w UE, takie jak: prawo swobodnego poruszania się; prawo do godziwej zapłaty, lepszych warunków pracy i ochrony socjalnej; prawo do zrzeszania się i prowadzenia negocjacji w sprawie układów zbiorowych; prawo do kształcenia zawodowego; równe traktowanie mężczyzn i kobiet; informowanie pracowników, odbywanie z nimi konsultacji i zapewnienie ich uczestnictwa w istotnych sprawach, ochrona zdrowia i zapewnienie bezpieczeństwa w miejscu pracy; ochrona dzieci, osób w podeszłym wieku i osób niepełnosprawnych. Karta została włączona do traktatu w czerwcu 1997 r. w Amsterdamie i obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich. II. Polityka innowacji Działania podejmowane przez Unię Europejską mają wpływ na życie codzienne jej obywateli, ponieważ dotyczą faktycznych wyzwań, jakim musi stawić czoła społeczeństwo, takim jak: ochrona środowiska, ochrona zdrowia, innowacja technologiczna, energia itp. a. Ochrona środowiska oraz trwały rozwój U podstaw działań podejmowanych przez UE w zakresie ochrony środowiska leży program pod nazwą Środowisko 2010: nasza przyszłość, nasz wybór. Program, obejmujący lata podkreśla potrzebę: minimalizowania i spowalniania zmian klimatycznych oraz globalnego ocieplenia; ochrony naturalnych siedlisk oraz dzikiej fauny i flory; rozwiązania problemów związanych z ochroną środowiska i ochroną zdrowia; zachowania naturalnych zasobów oraz efektywnego zarządzania odpadami. Przez cały okres obowiązywania tego programu oraz pięciu wcześniejszych programów, a także w ciągu ponad 30 lat wprowadzania odpowiednich norm, Unia Europejska wdrożyła kompleksowy system ochrony środowiska. Problemy poruszane w ramach tych programów są różnorakie: hałas, odpady, ochrona naturalnych siedlisk, spaliny, środki chemiczne, wypadki przemysłowe, czystość wody w kąpieliskach, utworzenie europejskiej sieci informacyjnej i pomocowej w sytuacjach kryzysowych, która podejmowałaby działania w przypadku katastrof ekologicznych, takich jak: wyciek ropy lub pożary lasów. W kontekście planu działań w zakresie ochrony zdrowia i ochrony środowiska na lata przeprowadzono niedawno analizę wpływu zanieczyszczeń na zdrowie. Plan ten stanowi ogniwo łączące politykę z zakresu ochrony zdrowia, ochrony środowiska oraz badań naukowych. Ustawodawstwo unijne zapewnia ten sam poziom ochrony w całej Unii, ale jest na tyle elastyczne, aby móc uwzględnić lokalne uwarunkowania. Regulacje są na bieżąco aktua- Europa w 12 lekcjach 25

28 Andersen Ross/Digital Vision/Getty Images lizowane. I tak, na przykład, podjęto decyzję o zmianie regulacji dotyczących chemikaliów i zastąpienie wcześniejszych zasad, które były opracowywane w chaotyczny sposób, jednym systemem służącym do rejestracji, oceny i autoryzacji chemikaliów (tzw. system REACH). Badania naukowe napędzają rozwój ekonomiczny. System ten jest oparty na centralnej bazie danych zarządzanej przez nowo powołaną Europejską Agencję ds. Substancji Chemicznych z siedzibą w Helsinkach. Celem tych działań jest zapobieżenie zanieczyszczeniu powietrza, wody, gleby lub budynków, zachowanie różnorodności biologicznej oraz poprawa zdrowia i bezpieczeństwa obywateli UE, przy jednoczesnym zachowaniu konkurencyjności przemysłu europejskiego. b. Innowacja technologiczna Twórcy Unii Europejskiej słusznie uznali, że przyszły dobrobyt Europy będzie zależał od jej zdolności do pozostania w gronie światowych liderów w dziedzinie technologii. Ponieważ mieli oni świadomość korzyści, jakie niesie ze sobą wspólne realizowanie prac badawczych, już w 1958 r., oprócz EWG, powołali do życia Euratom, czyli Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Euratom stworzono, aby państwa członkowskie mogły wspólnie wykorzystywać energię nuklearną do celów pokojowych. Powołano Wspólne Centrum Badawcze (WCB), składające się z dziewięciu instytutów badawczych rozmieszczonych w czterech miejscach: Ispra (Włochy), Karlsruhe (Niemcy), Petten (Niderlandy) i Geel (Belgia). Jednakże wraz z rozwojem innowacji technologicznych i naukowych, konieczna okazała się dywersyfikacja badań europejskich i zebranie jak największej liczby badaczy i naukowców z różnych dziedzin. Unia musiała znaleźć nowe sposoby finansowania ich pracy i nowe zastosowania przemysłowe ich odkryć. Wspólne działania badawcze na poziomie UE mają być uzupełnieniem programów badawczych prowadzonych na szczeblu krajowym. Unia koncentruje się na projektach, które łączą laboratoria z różnych krajów UE, oraz na podstawowych obszarach badań, takich jak kontrolowana synteza termojądrowa (czyli potencjalnie niewyczerpalne źródło energii na XXI wiek). Wspiera również działania w zakresie badań i rozwoju technologicznego w kluczowych gałęziach przemysłu, jak przemysł elektroniczny lub komputerowy, które są narażone na silną konkurencję spoza UE. Głównym narzędziem finansowania badań naukowych w ramach UE jest seria programów ramowych. Siódmy program ramowy w zakresie badań naukowych i rozwoju technologicznego obejmuje lata Znaczna część liczącego ponad 50 mld euro budżetu zostanie przeznaczona na takie obszary, jak: ochrona zdrowia, żywność i rolnictwo, technologie informacyjne i komunikacyjne, nauka o materiałach, energetyka, ochrona środowiska, transport, obronność i badania kosmiczne, nauki społeczno-ekonomiczne. W ramach dodatkowych programów będą promowane pomysły, ludzie i zasoby poprzez interdyscyplinarne prace badawcze, wspieranie badaczy i ich rozwoju zawodowego oraz międzynarodowej współpracy. c. Energia Paliwa kopalne, takie jak: ropa, gaz ziemny oraz węgiel, stanowią 80% energii zużywanej w Unii Europejskiej. Spora i ciągle rosnąca część tych paliw jest sprowadzana spoza UE. Obecnie importuje się 50% gazu i ropy, a do roku 2030 poziom ten może wzrosnąć do 70%. 26