1. Funkcje, cele i zadania Banku Centralnego Islandii

Transkrypt

1 Ilona Skibiñska-Fabrowska * Ilona Skibiñska-Fabrowska Rola banku centralnego w czasie kryzysu bankowego na przyk³adzie Banku Centralnego Islandii wnioski dla Polski Rola banku centralnego w czasie kryzysu bankowego... Wstêp Celem artyku³u jest przedstawienie roli banku centralnego w czasie kryzysu bankowego. Opracowanie powsta³o na kanwie wydarzeñ maj¹cych miejsce w Islandii, pocz¹wszy od paÿdziernika 2008 r. Upadek trzech najwiêkszych banków komercyjnych pañstwa, o ³¹cznej sumie aktywów stanowi¹cej blisko 90% aktywów ca³ego sektora i przekraczaj¹cej kilkukrotnie PKB kraju 1, zachwia³ nie tylko systemem finansowym, ale ca³¹ gospodark¹ Islandii. W ratowaniu kraju, opracowywaniu planu wyjœcia z dramatycznej sytuacji i potem w jego realizacji bank centralny, obok rz¹du, odgrywa³ kluczow¹ rolê. Wykorzystanie metody analizy przypadku Islandii mo e byæ pomocne przy opracowywaniu strategii dzia³ania banków centralnych w sytuacjach przysz³ych kryzysów bankowych. W artykule poddano weryfikacji nastêpuj¹c¹ tezê badawcz¹: kryzys finansowy powoduje koniecznoœæ zrewidowania prowadzonej przez banki centralne polityki pieniê nej i wymaga skoncentrowania siê na stabilnoœci finansowej jako strategicznym celu w³adz monetarnych. 1. Funkcje, cele i zadania Banku Centralnego Islandii Pocz¹wszy od 2001 r. podstawowym celem Banku Centralnego Islandii jest utrzymanie stabilnoœci cen. W realizacji celu bank stosuje strategiê bezpoœredniego celu inflacyjnego. Liczbowy wymiar celu ustala bank za zgod¹ Ministra Finansów i Gospodarki. Cel inflacyjny realizowany przez Bank Centralny Islandii jest zdefiniowany, jako roczna stopa inflacji mierzona 12-miesiêcznym wzrostem wskaÿnika inflacji konsumenckiej CPI (consumer price index) o 2,5%. Dopuszczalne pasmo odchyleñ wynosi ± 1,5%. Bank Centralny Islandii d¹ y do osi¹gniêcia celu, zarz¹dzaj¹c rynkowymi stopami procentowymi. Wp³ywa na ich poziom za poœrednictwem stopy oprocentowania zabezpieczonych kredytów udzielanych bankom * Mgr, Narodowy Bank Polski, Odzia³ Okrêgowy w Lublinie, i.fabrowska@wp.pl, ul. Chopina 6, Lublin 1 95 mld euro w relacji do 8,5 mld euro w 2008 r. [Kurkliñski, 2010, s. 234].

2 530 Ilona Skibiñska-Fabrowska komercyjnym (collateralised loan agreements). G³ównymi instrumentami polityki pieniê nej wykorzystywanymi przez Bank Centralny Islandii s¹ operacje standing facilities. Innym stosowanym przez Bank Centralny Islandii instrumentem jest rezerwa obowi¹zkowa 2. Pocz¹wszy, od 2001 (czyli od przyjêcia celu inflacyjnego) do 2008 r. interwencje walutowe by³y wykorzystywane przez bank centralny rzadko i nieregularnie. Podstaw¹ oceny skutecznoœci prowadzonej w latach przez Bank Centralny Islandii polityki pieniê nej jest prezentowane w tablicy 1 zestawienie poziomu inflacji, tempa przyrostu PKB i wysokoœci podstawowej stopy procentowej banku centralnego. Tablica 1. Poziom inflacji, tempa zmian PKB i wysokoœci podstawowej stopy procentowej banku centralnego w latach Lata Inflacja (œrednioroczny wskaÿnik dynamiki CPI) PKB (dynamika w ujêciu rocznym) Stopa procentowa banku centralnego (stan na 31 grudnia) ,7 3,9 10, ,8 0,1 5, ,1 2,4 5, ,2 7,8 8, ,0 7,2 10, ,8 4,7 14, ,0 6,0 13, ,4 1,2 18,00 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie [ dostêp dnia ]. Lata w gospodarce Islandii by³y okresem dynamicznego wzrostu PKB, któremu towarzyszy³a wysoka inflacja. Obni ka podatków konsumpcyjnych dokonana w 2007 r. nie mia³a wp³ywu na poziom wzrostu cen [Annual Report, 2007, s. 7]. Wzrasta³y natomiast ceny nieruchomoœci, co znajdowa³o odbicie we wskaÿnikach inflacji. Dzia³ania banku centralnego zmierzaj¹ce do sprowadzenia inflacji do celu nie przynios³y oczekiwanych rezultatów. Dodatkowo dla gospodarki Islandii w tym 2 Rezerwa naliczana jest w wysokoœci 2% depozytów o terminach zapadalnoœci do 2 lat, utrzymywanych przez islandzkie instytucje finansowe w swoich krajowych oddzia³ach. Rezerwa jest naliczana i utrzymywana w systemie uœrednionym i czêœciowo przesuniêtym.

3 Rola banku centralnego w czasie kryzysu bankowego okresie charakterystyczny by³ deficyt obrotów bie ¹cych bilansu p³atniczego. 2. Przyczyny i skutki islandzkiego kryzysu bankowego Kryzys, zapocz¹tkowany w 2008 r., rozprzestrzeni³ siê ze sfery finansowej kana³em handlowym i finansowym na ca³y œwiat. Liczni autorzy wskazuj¹, e u Ÿróde³ kryzysu le a³a globalna nierównowaga w skali œwiata. Zdaniem Blancharde a [Blancharde, 2009, s. 5-9] warunkami umo liwiaj¹cymi wyst¹pienie kryzysu by³o niedoszacowanie ryzyka czêœci aktywów, niew³aœciwe odzwierciedlenie w bilansach banków wartoœci instrumentów pochodnych na nich budowanych, bardzo silne powi¹zania globalne instytucji finansowych, zbyt wysoki poziom lewarowania. Ben Bernanke [Bernanke, 2010, s. 1-2] przyczyn kryzysu upatruje w za- ³amaniu na rynku kredytów hipotecznych, zbytnim uzale nieniu banków od finansowania krótkoterminowego, zbyt wysokiego poziomu lewarowania i skomplikowanych instrumentach finansowych. Analiza przyczyn kryzysu bankowego, jaki wybuch³ w Islandii w paÿdzierniku 2008 r., dokonywana przez ró nych autorów wskazuje na wiele jego przes³anek. Wed³ug Ma³gorzaty Budyty-Budzyñskiej [Budyta- -Budzyñska, 2011, s ] s¹ to nadmierne inwestycje finansowane kredytami zagranicznymi w sektorze budowlanym i energetycznym oraz skutki przeprowadzonych w latach 90. XX w. reform gospodarczych. Prywatyzacja banków sk³oni³a ich menad erów do poszukiwania mo liwoœci wzrostu (i zysku) poza granicami Islandii. Na rynku krajowym natomiast banki udziela³y kredytów konsumpcyjnych doprowadzaj¹c do nadmiernego zad³u enia, i dynamicznego wzrostu konsumpcji. Podobne zdanie prezentuje Lech Kurkliñski [Kurkliñski, 2010, s ]. Upatruje on przyczyn kryzysu w deregulacji systemu bankowego Islandii, jaka nast¹pi³a po prywatyzacji najwiêkszych banków krajowych. Pozwoli³a ona na ³¹czenie dzia³alnoœci inwestycyjnej, korporacyjnej i detalicznej (komercyjnej) [Osiñski, 2012, s. 353]. Przyjêcie przepisów Unii Europejskiej (UE) dotycz¹cych wspólnego paszportu bankowego znakomicie u³atwi³o ekspansjê zagraniczn¹ banków komercyjnych, nadmiern¹, jak siê wkrótce okaza³o, w stosunku do rozmiarów ca³ej gospodarki wyspy 3. Odmienne stanowisko prezentuje Kamil Pruchnik [Pruchnik, 2012, s. 13]. Wed³ug jego opinii, to nie reformy liberalne, lecz niesprawnoœæ instytucji pu- 3 Aktywa trzech najwiêkszych banków: Landsbanki, Glitnir i Kaupthing dziewiêciokrotnie przekracza³y PKB Islandii i stanowi³y 85% aktywów ca³ego sektora bankowego [Fridriksson, 2009, s. 8].

4 532 Ilona Skibiñska-Fabrowska blicznych, a przede wszystkim banku centralnego i nadzoru finansowego by³y przyczyn¹, która doprowadzi³a ca³y kraj na skraj bankructwa. Punkt widzenia Banku Centralnego Islandii na przyczyny kryzysu bankowego prezentuje Ingimundur Fridriksson [Fridriksson, 2009 s. 9]. Zwraca on uwagê na niezwykle korzystne warunki na globalnym rynku finansowym panuj¹ce na pocz¹tku XXI w. Swoboda prowadzenia dzia³alnoœci poza granicami kraju, z jakiej korzysta³y banki islandzkie w po³¹czeniu z wysok¹ p³ynnoœci¹ na rynku globalnym, niezwykle niskimi stopami procentowymi oraz wysokim ratingiem kraju sprawi³y, e kredytowe Ÿród³a finansowania ekspansji wydawa³y siê niewyczerpane. Anne C. Sibert [Sibert, 2011, s ] prezentuje ciekawe podejœcie, wskazuj¹c na zbytnie ubankowienie Islandii w warunkach posiadania w³asnej waluty, co uczyni³o kraj nieodpornym na run na kasy. Pojêcie to autorka rozumie, nie jako niekontrolowan¹ wyp³atê depozytów, ale jako gwa³towne odciêcie od Ÿróde³ finansowania. Raport Specjalnej Komisji Œledczej islandzkiego parlamentu wœród przyczyn kryzysu bankowego wskazuje [Osiñski, 2012, s. 366] zbyt szybk¹ i obarczon¹ wysokim ryzykiem ekspansjê banków komercyjnych poza granicami Islandii, zbytnie zad³u enie udzia³owców banków w tych instytucjach oraz system powi¹zañ personalnych miêdzy bankami a przedsiêbiorstwami krajowymi generuj¹cy zbyt wysokie ryzyko kredytowe. Podsumowuj¹c przegl¹d wybranych pogl¹dów na temat przyczyn kryzysu, nale y zauwa yæ, e wszyscy autorzy dostrzegaj¹ problem nadmiernego rozrostu sektora bankowego jako kluczowy dla zrozumienia tego, co spotka³o gospodarkê Islandii w 2008 r. Na wadliwoœæ struktury bilansów bankowych i koniecznoœæ szerszego oparcia dzia³alnoœci o bazê depozytow¹ zwracano uwagê ju w 2006 r. [Fridriksson, 2009, s. 2]. Wœród potencjalnych zagro eñ wskazywano te zbyt du e tempo wzrostu, zbyt wysoki apetyt na ryzyko, wysoki stopieñ uzale nienia od kredytodawców oraz niejasne powi¹zania w³asnoœciowe. Reakcj¹ banków na te zarzuty by³a wiêksza transparentnoœæ prowadzonych operacji, d¹ enie do zwiêkszenia p³ynnoœci oraz podjêcie dzia³añ zmierzaj¹cych do pozyskania depozytariuszy. Ze wzglêdu na szczup³oœæ rynku krajowego korzystna oferta zosta³a skierowana do klientów detalicznych w Wielkiej Brytanii i Holandii 4. 4 Landsbanki dziêki ofercie internetowej pod nazw¹ IceSave pozyska³ od 300 tys. Brytyjczyków ok. 5 mld euro i 125 tys. Holendrów 1,7 mld euro w postaci wysoko oprocentowanych depozytów [Osiñski, 2012, s. 350].

5 Rola banku centralnego w czasie kryzysu bankowego Pocz¹tek problemów banków islandzkich zwi¹zany by³ z upadkiem Lehman Brothers. Nast¹pi³ po nim kryzys zaufania na rynku bankowym i drastyczne ograniczenie dostêpu do kredytów dla instytucji finansowych [Szel¹gowska, 2009, s ]. Pierwsz¹ ofiar¹ nowej sytuacji pad³ Glitnir Bank, który nie by³ w stanie sp³aciæ 600 mln euro 5. Nie móg³ na ten cel uzyskaæ po yczki na europejskim rynku finansowym, nie by³ w stanie w krótkim czasie spieniê yæ adnych aktywów, a Bank Centralny Islandii, do którego zwróci³ siê o pomoc, odmówi³ jej udzielenia 6. Tym samym sprawdzi³y siê przewidywania ekonomistów mówi¹ce, e przy tak du ej skali ekspansji zagranicznej krajowy bank centralny przestaje pe³niæ rolê po yczkodawcy ostatniej szansy [Kurkliñski, 2010, s. 250]. W tej sytuacji rz¹d w porozumieniu z nadzorem finansowym i bankiem centralnym podj¹³ decyzjê o przejêciu 75% udzia³ów w Glitnir. Kurs gie³dowy akcji banku i jego ratingi natychmiast spad³y. Równoczeœnie zacz¹³ spadaæ kurs korony. Sprawa by³a szeroko komentowana m.in. w mediach brytyjskich w kontekœcie kiepskiej kondycji finansowej wszystkich islandzkich banków. Wywo³a³o to zrozumia³¹ reakcjê klientów korzystaj¹cych z oferty IceSave masowo i gwa³townie zaczêli oni wycofywaæ swoje œrodki z rachunków w Landsbanki. W bardzo krótkim czasie kolejny du y bank islandzki ca³kowicie utraci³ p³ynnoœæ. Kluczowe dla systemu bankowego decyzje by³y podjête 8 paÿdziernika 2008 r. Rz¹d Islandii przej¹³ w ca³oœci udzia³y w Glitnir Bank i w Landsbanki, wprowadzaj¹c do nich zarz¹dy komisaryczne i przeprowadzaj¹c ich nacjonalizacjê. Tego samego dnia rz¹d brytyjski na podstawie ustawy z 2001 r. o przeciwdzia- ³aniu terroryzmowi (Anti-terrorism, Crime and Security Act 2001 (c.24)) podj¹³ decyzjê o przejêciu wszystkich znajduj¹cych siê na terenie Wielkiej Brytanii aktywów bêd¹cych w³asnoœci¹ islandzkich instytucji kredytowych. Dotknê³o to przede wszystkim Kaupthing Bank, trzeci z najwiêkszych banków komercyjnych. Skutkiem tego by³a utrata p³ynnoœci i nacjonalizacja przeprowadzona ju 9 paÿdziernika 2008 r. W ci¹gu kilkunastu dni islandzki system bankowy w³aœciwie przesta³ istnieæ. Znacjonalizowane instytucje podzielone zosta³y na czêœci zagraniczn¹, pozostawion¹ w starym banku, i krajow¹, przeniesion¹ do nowego i prowadz¹c¹ normaln¹, nieobci¹ on¹ z³ymi zobowi¹zania- 5 Wierzytelnoœæ wynika³a z tytu³u up³ywu terminu wykupu wyemitowanych przed piêciu laty obligacji [Kurliñski, 2010, s. 251]. 6 Kwota, jakiej potrzebowa³ Glitnir, wynosi³a 600 mln euro, a bank w tym czasie dysponowa³ rezerwami walutowymi w kwocie ok. 2 mld euro.

6 534 Ilona Skibiñska-Fabrowska mi dzia³alnoœæ na terenie Islandii. Aktywa utworzonych w ten sposób nowych podmiotów stanowi³y zaledwie 26% sumy aktywów starych banków [Fridriksson, 2009, s. 11]. 3. Reakcja Banku Centralnego Islandii na kryzys W reakcji na sygna³y p³yn¹ce z gospodarki globalnej Bank Centralny Islandii ju w 2007 r. podj¹³ dzia³ania maj¹ce na celu u³atwienie bankom komercyjnym dostêpu do p³ynnoœci zarówno w walucie krajowej, jak i walutach obcych [Annual Report, 2008, s. 9-10]. Rozszerzono zakres akceptowanych jako zabezpieczenie udzielanych przez bank centralny po- yczek papierów wartoœciowych o denominowane w walutach z haircutem pocz¹tkowo 50%, a od 2008 r. 75%. W sierpniu 2008 r. zestaw akceptowanych zabezpieczeñ rozszerzono o tzw. ABS-y (asset backed securities). Wiosn¹ 2008 r. zawarte zosta³y porozumienia swapowe z krajami skandynawskimi o równowartoœci 500 mln euro z ka dym. Mo liwoœci dostarczenia p³ynnoœci przez bank centralny okaza³y siê jednak w paÿdzierniku 2008 r. daleko niewystarczaj¹ce w stosunku do skali zapotrzebowania zg³aszanego przez banki. Wysoka, stale utrzymuj¹ca siê powy ej celu inflacja by³a dla Banku Centralnego Islandii dodatkowym problemem. W celu sprowadzenia jej do deklarowanego w strategii poziomu stosowano tradycyjne narzêdzia w postaci zmian stóp procentowych banku centralnego (rys. 1). Nale y jednak zauwa yæ, e po upadku banków kana³ stopy procentowej sta³ siê niedro ny [Annual Report, 2008, s. 9] i nie móg³ byæ dalej wykorzystywany. Upadek najwiêkszych banków komercyjnych w kraju, oprócz krachu systemu bankowego, wywo³a³ te powa ne turbulencje na rynku walutowym. Islandia przed 2008 r. by³a krajem, w którym ze wzglêdu na wysokie ratingi, wysokie stopy procentowe i aprecjacjê waluty chêtnie lokowali swoje kapita³y zagraniczni inwestorzy 7. Kryzys bankowy spowodowa³ gwa³towny odp³yw kapita³ów, drastyczn¹ deprecjacjê korony oraz dalszy wzrost i tak wysokiej stopy inflacji. Uderza³o to w podmioty (osoby fizyczne i przedsiêbiorstwa) zad³u one w walutach obcych oraz te, który korzysta³y z kredytów z oprocentowaniem indeksowanym stop¹ inflacji. Bank Centralny Islandii ju w paÿdzierniku 2008 r. skoncentrowa³ siê na stabilizowaniu kursu walutowego, co mia³o staæ siê podstaw¹ dezinflacji. 7 Przed wybuchem kryzysu inwestycje zagraniczne dokonane w koronach wynosi³y 680 mld, w tym krótkoterminowe 330 mld [Capital..., 2009, s. 2].

7 Rola banku centralnego w czasie kryzysu bankowego Przeprowadzi³ interwencje walutowe, które nie przynios³y widocznych efektów, a narusza³y i tak niezbyt wysokie rezerwy walutowe. Kolejnym krokiem by³o wprowadzenie kontroli kapita³owej ograniczaj¹cej wszelkie transakcje walutowe o charakterze transgranicznym. Banki komercyjne zosta³y zobowi¹zane do realizowania tylko p³atnoœci bie ¹cych (po oficjalnym kursie) zwi¹zanych z importem i eksportem podstawowych dóbr 8. Embargo zosta³o wprowadzone na transfery kapita³owe. Skutkiem tego by³ stan inwestycji zagranicznych w 2009 r., który niewiele odbiega³ od poziomu przedkryzysowego (inwestycje zagraniczne spad³y do poziomu 610 mld koron, w tym krótkoterminowe 260 mld koron) [Capital..., 2009, s. 4]. Rysunek 1. Inflacja i podstawowa stopa procentowa banku centralnego w latach w Islandii (w %) ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie [ dostêp dnia ]. Liberalizacja zasad kontroli kapita³owej rozpoczê³a siê w 2011 r. Pe³na swoboda w transgarnicznych transferach walutowych nie zosta³a do tej pory przywrócona. Oznacza to, e na terenie Islandii wci¹ znajduje siê zatrzymany kapita³, który mimo szacunków rz¹du dotycz¹cych atrakcyjnoœci inwestycji na wyspie mo e po przeprowadzeniu pe³nej liberalizacji odp³yn¹æ. Stanowi to potencjalne zagro enie dla odbudowuj¹cej siê po kryzysie gospodarki. 8 Gospodarka Islandii jest bardzo silnie uzale niona od importu podstawowych artyku³ów konsumpcyjnych, a wielkoœæ dochodów w kluczowych bran ach jest pochodn¹ wielkoœci eksportu.

8 536 Ilona Skibiñska-Fabrowska Problemy walutowe Islandii wywo³a³y reakcje po stronie Miêdzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF, International Monetary Fund). Pod koniec 2008 r. na wyspie przebywali przedstawiciele IMF i opracowywali plan pomocy dla kraju, który ostatecznie zosta³ uzgodniony i podpisany w listopadzie. G³ównymi warunkami, na jakich Islandia mia³a uzyskaæ po yczkê w wysokoœci 665 mln SDR, by³a stabilizacja rynku walutowego, polityka fiskalna, nakierowana na utrzymanie odpowiedniego poziomu d³ugu publicznego oraz restrukturyzacja systemu bankowego. Dodatkow¹ pomoc finansow¹ w ³¹cznej wysokoœci ponad 2,5 mld USD [Annual Report, 2010, s ] kraj otrzyma³ z Danii, Finlandii, Norwegii, Szwecji i Polski. Zarówno œrodki z IMF, jak i pozosta³e kwoty pomocowe pozwoli³y na znacz¹ce odbudowanie rezerw walutowych Banku Centralnego Islandii 9. Skutkiem kryzysu bankowego by³a równie nowelizacja ustawy o banku centralnym [Annual Report, 2009]. Przynios³a ona zmiany w wielkoœci i strukturze naczelnych organów banku. Najistotniejsze by³o powo³anie Komitetu Polityki Pieniê nej odpowiedzialnej za decyzje dotycz¹ce instrumentów polityki monetarnej. 4. Wnioski na przysz³oœæ Strategia przyjêta przez rz¹d i Bank Centralny Islandii w obliczu kryzysu bankowego by³a znacz¹co inna od realizowanych przez pozosta³e kraje dotkniête zaburzeniami w tym okresie. Wynika³o to po czêœci z koniecznoœci skala gospodarki Islandii nie pozwala³a na podjêcie próby ratowania upadaj¹cych banków [Sibert, 2011, s. 329], a po czêœci z wyboru zadecydowano, by nie obci¹ aæ podatników kosztami upadku przedsiêbiorstw dzia³aj¹cych zbyt ryzykownie i nierozwa nie [Taylor, 2012, s. 3]. G³ównym zadaniem w³adz monetarnych nie by³o dostarczanie p³ynnoœci ani na rynek miêdzybankowy, ani do jego poszczególnych segmentów. Bank Centralny Islandii skoncentrowa³ siê na stabilizowaniu kursu walutowego, stosuj¹c przy tym bardzo drastyczne metody. Z perspektywy czterech lat, jakie minê³y od wybuch kryzysu, nale y efekty podejmowanych dzia³añ oceniæ pozytywnie korona zyska³a na wartoœci, poziom inflacji spad³, a gospodarka rozwija siê w doœæ szybkim tempie Poziom rezerw walutowych utrzymywanych przez Bank Centralny Islandii w latach wyniós³ nieco ponad 3 bln koron, z czego 22% przypada³o na 2010 rok, a 34% przypada³o na 2011 r. 10 Nie dzieje siê to jednak bez zagro eñ zwi¹zanych z poszukiwaniem przez zamro ony w Islandii kapita³ zagraniczny atrakcyjnych inwestycji na terenie tego kraju. Wzrost cen nieruchomoœci jest interpretowany, jako mo liwy rosn¹cy b¹bel spekulacyjny.

9 Rola banku centralnego w czasie kryzysu bankowego Jednak najwa niejszym pozytywnym efektem kryzysu jest dyskusja na temat koniecznej modyfikacji polityki monetarnej oraz zasad funkcjonowania rynku bankowego w krajach o ma³ych, otwartych gospodarkach. Rozwa ania o tym, jak zabezpieczyæ kraj przed powstaniem tzw. banków zbyt du ych, by mo na je by³o uratowaæ (TBTS, too big to save), wskazuj¹ na koniecznoœæ [Sibert, 2011, s. 333]: ograniczenia dzia³alnoœci du ych banków tylko do okreœlonego rodzaju czynnoœci, poddania zw³aszcza du ych banków œciœlejszym regu³om nadzorczym i kontrolnym, ustalenia minimalnych wymogów kapita³owych odmiennych dla du- ych banków, wprowadzenia podatku od rozmiaru banku. Drugim w¹tkiem dyskusji toczonej w kontekœcie skutków kryzysu jest modyfikacja strategii polityki pieniê nej. Ju przed 2008 r. strategia bezpoœredniego celu inflacyjnego realizowana przez Bank Centralny Islandii okaza³a siê nieskuteczna. Jako przyczynê tego stanu rzeczy wskazywano strukturê gospodarki Islandii uzale nionej od handlu zagranicznego oraz postêpuj¹c¹ globalizacjê rynku finansowego. Proponowana modyfikacja strategii polityki pieniê nej, okreœlana jako strategia cel inflacyjny plus, jest kombinacj¹ dotychczasowego, chocia zmodyfikowanego celu inflacyjnego 11, systematycznie podejmowanych przez bank centralny interwencji na rynku walutowym, polityki makroostro noœciowej i usystematyzowanej polityki fiskalnej [Monetary Policy in Iceland, 2010, s. 1-2]. Przy czym szczególnie du y nacisk k³adziony jest na politykê makroostro noœciow¹ [Large, 2012, s ]. Mimo e Polska nie zosta³a dotkniêta g³êbokimi skutkami zaburzeñ na rynkach finansowych, uzasadniona wydaje siê sugestia, by Narodowy Bank Polski (NBP) skorzysta³ z kryzysowych doœwiadczeñ Islandii. Pierwszy wniosek dotyczy koniecznoœci podjêcia przez bank centralny próby zdiagnozowania najbardziej prawdopodobnego scenariusza negatywnych zdarzeñ i opracowania zestawu narzêdzi mo liwych do zastosowania w przypadku wyst¹pienia gwa³townych zaburzeñ na rynku finansowym oraz stworzenia dla nich ram prawnych. Szybkoœæ podejmowanych dzia³añ ma bowiem kluczowe znaczenie. Istnienie gotowych rozwi¹zañ pozwala na skrócenie czasu reakcji i ogranicza eskalacjê prob- 11 Modyfikacja celu inflacyjnego powinna polegaæ przede wszystkim na wyd³u eniu horyzontu czasowego, w jakim cel powinien zostaæ osi¹gniêty.

10 538 Ilona Skibiñska-Fabrowska lemów. Równoczeœnie, aby zapobiec negatywnym zjawiskom, uwaga powinna zostaæ zwrócona na politykê makroostro noœciow¹. Bank centralny powinien w szerokim zakresie monitorowaæ sytuacjê banków zw³aszcza tych najwiêkszych. Nale y równie rozwa yæ zmianê celu polityki pieniê nej ze stabilnoœci cen na stabilnoœæ finansow¹. Jest to modyfikacja wynikaj¹ca z doœwiadczeñ banków centralnych, m.in. Banku Centralnego Islandii. W okresach najwiêkszego nasilenia kryzysu koncentrowa³y siê one nie na utrzymaniu inflacji w celu, a na stabilizowaniu systemu finansowego. Polityka taka w przypadku Islandii przynios³a jak na razie pozytywne efekty. Zakoñczenie Doœwiadczenia Islandii i wysnute na ich podstawie wnioski powinny staæ siê przedmiotem uwagi w³adz monetarnych, zw³aszcza w krajach o podobnej strukturze rynku bankowego. Zarówno analiza przyczyn dojœcia do kryzysu bankowego (w tak du ych i destrukcyjnych dla ca³ej gospodarki rozmiarach), jak i sposobów wyjœcia z sytuacji wskazuje na mo liwoœæ stosowania (z sukcesem) niestandardowych dzia³añ. Koniecznoœæ podjêcia œciœlejszego nadzoru nad instytucjami bankowymi, a przede wszystkim modyfikacji stosowanych w tym zakresie rozwi¹zañ, nie budzi w¹tpliwoœci. Warto podkreœliæ, e du a skala ekspansji zagranicznej banków rodzi zagro enie nie tylko dla systemu finansowego kraju macierzystego, ale równie kraju goszcz¹cego. St¹d potrzeba szerokiej wspó³pracy krajowych organów nadzorczych nad systemem bankowym. Z pewnoœci¹ warte rozwa enia s¹ propozycje dotycz¹ce modyfikacji polityki pieniê nej. W³¹czenie w jej zakres polityki makroostro noœciowej zmienia, jak siê wydaje, sposób rozumienia podstawowego celu w³adz monetarnych. Stabilizacja poziomu cen ustêpuje w tym podejœciu stabilizacji systemu finansowego. Dla banków centralnych to nowe wyzwanie, a doœwiadczenia Islandii s¹ niezwykle cenne. Literatura 1. Annual Report (2007), Central Bank of Iceland. 2. Annual Report (2008), Central Bank of Iceland. 3. Annual Report (2009), Central Bank of Iceland. 4. Annual Report (2010), Central Bank of Iceland. 5. Bernanke B., Causes of the Recent Financial and Economic Crisis (2010), dostêp dnia

11 Rola banku centralnego w czasie kryzysu bankowego Blanchard O. (2009), The Crisis: Basic Mechanisms, and Appropriate Policies, IMF Working Paper, no. WP/09/ Budyta-Budzyñska M., Integracja czy asymilacja? Strategie stawania siê cz³onkiem nowej wspólnoty: przypadek polskich imigrantów w Islandii, dostêp dnia Capital Control Liberalisation Strategy, (2009), Central Bank of Iceland. 9. Central Bank of Island (2012), Monetary Bulletin, no Firlej K.A., ród³a i przebieg kryzysu finansowego w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej, RE4/179_firlej.pdf, dostêp dnia Fridriksson I., The Banking Crisis in Iceland in 2008 (2009), Central Bank of Iceland. 12. Gourinchas P.-O., Obstfeld M., Understanding Past and Future Financial Crises, dostêp dnia Kurkliñski L., Bankowoœæ islandzka bankructwo system? (2010), w: Miêdzynarodowe bankructwa i afery bankowe, Masiukiewicz P. (red.), Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa. 14. Monetary Policy in Iceland After Capital Control (2010), Central Bank of Iceland. 15. Large A. (2012), Financial Stability: The Role of the Central Bank of Iceland, Central Bank of Iceland. 16. Pruchnik K., Kryzys finansowy: rynek czy pañstwo? Przypadek Islandii (2012), FOR, Warszawa. 17. Sibert A.C., Overbanked and Undersized: Lesson from Iceland (2011), w: Preludes to the Icelandic Financial Crisis, Aliber R.Z., Zoega G. (red), Palgrave Macmillan, London. 18. Taylor A., Iceland s President Explains Why The World Needs To Rethink Its Addiction To Finance, dostêp dnia Terms of Foreign Exchange Transactions accroding to the Investment Programme for capital account liberalisation (2011), Central Bank of Iceland, 18 November. 20. Osiñski J., Anatomia spektakularnego bankructwa, Islandia a kryzys bankowy (finansowy) (2012), w: Ekonomia, spo³eczeñstwo, polityka, Zawistowski A. (red.), Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa. 21. Szel¹gowska A. (2009), Upad³oœæ Lehman Brothers Holding Inc. jako punkt zwrotny we wspó³czesnej bankowoœci inwestycyjnej, w: Wspó³czesna bankowoœæ inwestycyjna, Szel¹gowska A. (red.), CeDeWu, Warszawa.

12 540 Ilona Skibiñska-Fabrowska Streszczenie Artyku³ stanowi próbê przedstawienia roli, jak¹ bank centralny mo e odgrywaæ w czasie kryzysu bankowego, przeradzaj¹cego siê w kryzys finansowy i gospodarczy. Rozwa ania zosta³y oparte na doœwiadczeniach Banku Centralnego Islandii po 2001 r. Wskazano na sposób sformu³owania celu oraz zaprezentowano zestaw narzêdzi s³u ¹cych jego realizacji. Przedstawiono tak e przebieg kryzysu z uwzglêdnieniem analizy dzia³añ podejmowanych przez bank centralny w celu minimalizowania skutków zaburzeñ na rynku finansowym dla gospodarki kraju. Szczególna uwaga zosta³a zwrócona na niestandardowy charakter podejmowanych dzia³añ. Wnioski wskazuj¹ na koniecznoœæ podjêcia dyskusji nad modyfikacj¹ stosowanej w wielu krajach strategii polityki pieniê nej opartej na bezpoœrednim celu inflacyjnym. S³owa kluczowe kryzys bankowy, strategia polityki pieniê nej, bank centralny Role of the Central Bank in the Time of the Banking Crisis on the Example of the Central Bank of Iceland. Conclusions for Poland (Summary) The article constitutes the attempt to present the role of the central bank can play during the banking crisis, turning into the financial and economic crisis. Discussions are based for experience of the Central Bank of Iceland after The text is pointed at the way of formulating the purpose and presents a set of tools for its implementation as well as the course of the crisis. Particular attention was paid to the non-standard nature of the action taken. Contained in this paper conclusions indicate the need for discussion on the modification used in many countries of the monetary policy strategy based on direct inflation target. Keywords banking crisis, monetary policy strategy, central bank