Streszczenie. Summary. Mariusz Kusztal, Dominika Jezior, Wacław Weyde, Magdalena Krajewska, Marian Klinger
|
|
- Mikołaj Szczepaniak
- 10 miesięcy temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Postepy Hig Med Dosw. (online), 2007; 61: e-issn Review Received: Accepted: Published: Odpowiedź układu immunologicznego na aloprzeszczep nerki. Część I. Rola antygenów zgodności tkankowej, komórek prezentujących antygen i limfocytów w rozpoznawaniu aloantygenu; dwusygnałowa aktywacja limfocytu T The immune response to kidney allograft. Part I: The role of MHC antigens, antigen-presenting cells, and lymphocytes in alloantigen recognition; two-signal activation of T cells Mariusz Kusztal, Dominika Jezior, Wacław Weyde, Magdalena Krajewska, Marian Klinger Klinika Nefrologii i Medycyny Transplantacyjnej, Akademii Medycznej we Wrocławiu Streszczenie Przeszczepienie narządu wywołuje reakcję zwaną odrzucaniem. Jest to odpowiedź immunologiczna na aloantygeny wynikająca z różnic genetycznych występujących między dawcą a biorcą przeszczepu. W odpowiedzi tej można wyróżnić trzy etapy: rozpoznanie aloantygenu, aktywację limfocytów T i fazę efektorową odrzucanie przeszczepu. Alogeniczne antygeny głównego układu zgodności tkanek (MHC) klasy I i klasy II wywołują silną odpowiedź ze strony limfocytów T. Odpowiedź komórek T (CD4+) następuje po bezpośredniej prezentacji antygenów lub pośrednio, z udziałem komórek prezentujących antygen (APC). Większość aloreaktywnych limfocytów T bezpośrednio rozpoznaje alogeniczne antygeny MHC, które są eksponowane na obcych komórkach. Interakcja między receptorem antygenowym komórek T (TCR) a kompleksem MHC/peptyd na APC nadaje swoistość odpowiedzi immunologicznej. Pełna aktywacja limfocytu T jest możliwa dopiero po dostarczeniu do jądra komórkowego dwóch sygnałów: pierwszego z TCR, a drugiego, sygnału kostymulującego, z cząsteczek pomocniczych. Słowa kluczowe: aloprzeszczep nerki odrzucanie limfocyt T komórki prezentujące antygen kostymulacja Summary Kidney transplantation causes an immune response to non-self antigens called allograft rejection. The response to a kidney allograft can be divided into three phases: recognition of the alloantigen, activation of antigen-specific lymphocytes, and the effector phase of graft rejection. Allogeneic major histocompatibility complex (MHC) class I and class II molecules elicit a vigorous T-cell response. The alloresponse comprises CD4+ T cells that recognize allogeneic MHC 13
2 Postepy Hig Med Dosw (online), 2007; tom 61: indirectly after processing the molecules into peptide fragments. The majority of alloreactive T cells directly recognize intact allogeneic MHC molecules expressed on foreign cells. The interaction between the TCR of a T cell and the MHC/peptide complex on an antigen-presenting cell (APC) determines the specificity of the immune response. Two distinct signals are required for T-cell activation: one signal through the TCR and a second costimulatory signal through accessory molecules. Key words: kidney allograft rejection T cell antigen-presenting cells costimulation Full-text PDF: Word count: 3376 Tables: Figures: 3 References: 36 Adres autora: dr n. med. Mariusz Kusztal, Klinika Nefrologii i Medycyny Transplantacyjnej AM, ul. Traugutta 57/59, Wrocław; WSTĘP Przeszczepienie narządu wywołuje reakcję zwaną odrzucaniem. Jest to odpowiedź immunologiczna na aloantygeny wynikająca z różnic genetycznych występujących między dawcą a biorcą przeszczepu. Odrzucanie może być natychmiastowe (nadostre), może wystąpić po kilku/kilkunastu dniach (ostre) lub nawet miesiącach (późne ostre odrzucanie), może też rozwinąć się powoli w ciągu miesięcy lub lat i prowadzić do niewydolności przeszczepu (przewlekłe). Odrzucanie nadostre powoduje natychmiastową utratę przeszczepu. Ponad 90% epizodów ostrego odrzucania ulega odwróceniu w wyniku odpowiedniego leczenia. W zapobieganiu i leczeniu epizodów ostrego odrzucania, a także w zapobieganiu odrzucania przewlekłego stosuje się immunosupresję farmakologiczną. Odpowiedź układu immunologicznego biorcy na obce antygeny dawcy składa się z trzech etapów: I rozpoznanie aloantygenu przez limfocyty T biorcy, II aktywacja i proliferacja aloreaktywnych limfocytów, oraz III faza efektorowa reakcji odrzucania, odpowiedzialna za zniszczenie komórek przeszczepionego narządu. Głównymi komórkami układu immunologicznego biorcy przeszczepu nerki, uczestniczącymi w odpowiedzi na obcy antygen, są limfocyty oraz komórki prezentujące antygeny (antigen presenting cells APC). ROLA ANTYGENÓW ZGODNOŚCI TKANKOWEJ W ODRZUCANIU ALOPRZESZCZEPU Geny determinujące reakcję odrzucania lub akceptację tkanek przeszczepu znajdują się w locus na chromosomie 6 i zostały nazwane głównym układem zgodności tkankowej, MHC (major histocompatibility complex). Produktem tych genów, charakteryzujących się znacznym polimorfizmem, są antygeny MHC. Jeśli biorca i dawca różnią się w zakresie antygenów MHC, przeszczep alogeniczny jest odrzucany. Istnieją dwa typy antygenów MHC: klasy I i klasy II. U ludzi antygeny MHC nazywane są HLA (human leucocyte antigen) i należą do nich w klasie I: HLA-A, HLA-B, HLA-C oraz w klasie II: HLA-DP, HLA-DQ 14 i HLA-DR. Antygeny należące do HLA klasy I znajdują się w błonach komórkowych większości komórek organizmu człowieka, natomiast HLA klasy II można znaleźć na powierzchni limfocytów B, makrofagów, monocytów i komórek dendrytycznych [19]. Antygeny inne niż MHC odgrywają mniejszą rolę w procesie odrzucania i zwane są mniejszym układem zgodności tkankowej (minor histocompatibility antigens). Natychmiastową odpowiedź układu immunologicznego biorcy przeszczepu wywołują, oprócz niezgodnych antygenów MHC, także niezgodne antygeny grup krwi. Niezgodność w zakresie MHC wiedzie do bardziej nasilonego odrzucania niż niezgodność w mniejszym układzie zgodności tkankowej: im większa liczba niezgodności MHC, tym gwałtowniejsze odrzucanie. Dotyczy to szczególnie niezgodności w locus DR oraz AB antygenów HLA istotnie rośnie wówczas częstość wystąpienia procesu odrzucania, co pogarsza funkcjonowanie przeszczepionej nerki [11]. Rola antygenów mniejszego układu zgodności tkankowej w wyzwalaniu procesu odrzucania jest wciąż badana. Należą one do powierzchniowych antygenów komórkowych. Odpowiedź immunologiczna organizmu biorcy na pojawienie się nieznanych, obcych antygenów mniejszego układu zgodności tkankowej, zależy głównie od limfocytów T cytotoksycznych. Uważa się, że są to antygeny odpowiedzialne głównie za powolny proces przewlekłego odrzucania. U chorych otrzymujących przeszczepiony narząd od żywych, spokrewnionych dawców, w pełni zgodnych pod względem antygenów HLA, niezgodność antygenów mniejszego układu zgodności tkankowej uważa się za czynnik inicjujący proces odrzucania [17]. KOMÓRKI PREZENTUJĄCE ANTYGEN I ICH LIGANDY UCZESTNICZĄCE W KOSTYMULACJI Komórki prezentujące antygen (APC) stanowią w organizmie populację heterogenną. Antygen może być prezentowany przez wiele komórek, w zależności od tego jak
3 Kusztal M. i wsp. Odpowiedź układu immunologicznego na aloprzeszczep nerki i gdzie styka się on po raz pierwszy z układem immunologicznym. Głównymi APC, które najefektywniej aktywują spoczynkowe limfocyty T CD4 są komórki dendrytyczne. Znajdują się one w strefach T-zależnych węzłów chłonnych i śledziony. Funkcję komórek APC spełniają także makrofagi i limfocyty B, zawierające na swojej powierzchni antygeny zgodności tkankowej klasy II. Rolą komórki prezentującej antygen jest internalizacja antygenu, jego przetwarzanie i pocięcie na fragmenty peptydowe. Produkty trawienia antygenu wiążą się z antygenami MHC klasy I lub II w retikulum endoplazmatycznym, skąd są przenoszone w postaci kompleksu na powierzchnię komórki. Związanie peptydu antygenowego z antygenem zgodności tkankowej przez swoiste ugrupowanie aminokwasowe zapewnia odpowiednią orientację przestrzenną sprzyjającą ekspozycji epitopów, wiążących się z receptorem limfocytów T TCR. Cząsteczka MHC tworzy kompleks z obcym antygenem, który po związaniu się z TCR/CD3 przekazuje pierwszy sygnał aktywujący limfocyt T [6]. W przekazaniu drugiego sygnału, niezbędnego do pełnej aktywacji komórki T, uczestniczą następujące ligandy obecne na APC: cząsteczki z rodziny B7, PD-L, CD40, OX40L. Białka z rodziny B7: B7.1 (CD80) i B7.2 (CD86), poprzez interakcję z receptorem CD28 potęgują i podtrzymują aktywację limfocytu T, natomiast interakcja z receptorem CTLA-4 (cytotoxic T-lymphocyte antigen-4) dostarcza sygnału hamującego tę aktywację [5]. B7RP-1 (ICOSL) jest ligandem ICOS (inducible costimulator) i konstytutywnie występuje na limfocytach B, makrofagach i komórkach dendrytycznych. W sytuacji wytwarzania niewielkiego stężenia IL-2 interakcja ICOS/B7RP-1 jest w stanie powodować wytwarzanie tej interleukiny w większym stężeniu. Interakcja ta może także zwiększać proliferację limfocytów Th2, aczkolwiek znacznie słabiej niż za pośrednictwem CD28 [28,35]. Ligandy PD-L1 i PD-L2 nie są eksponowane na spoczynkowych APC, ale ulegają ekspresji w wyniku stymulacji - podobnie jak B7. Związanie PD-L z PD-1 skutkuje hamowaniem odpowiedzi ze strony limfocytów T i B [1]. CD40 jest glikoproteinowym ligandem CD154 (CD40L) należącym do nadrodziny receptorów TNF. Oprócz obecności na APC, występuje również na komórkach śródbłonka. Związanie CD40 na APC prowadzi do sekrecji prozapalnych cytokin (np. TNF-a, IL-12) i zwiększenia ekspresji cząsteczek B7 na ich powierzchni. Z kolei związanie CD40 na komórce śródbłonka skutkuje zwiększoną ekspresją cząsteczek adhezyjnych, niezbędnych do rekrutacji leukocytów w miejscu zapalenia. Interakcja CD154/CD40 promuje przeżycie komórek T i ich różnicowanie do typu Th1 [16,21]. CD40 jest ważną cząsteczką kostymulującą niezbędną limfocytom B do wytwarzania przeciwciał oraz dającą sygnał do zmiany klasy wytwarzanych przeciwciał [2]. OX40L jest eksponowany na APC i komórkach śródbłonka, które otrzymały sygnał do aktywacji albo dojrzewania (maturation) lub obydwa sygnały (np. poprzez CD40). W badaniach in vitro i in vivo połączenie OX40/OX40L istotnie zwiększało klonalną ekspansję komórek T CD4. Sygnalizacja przez OX40 nie wpływa znacząco na wydzielanie IL-2 i aktywację komórek, ale przyczynia się raczej do przeżycia komórek T dzięki indukowaniu genów hamujących apoptozę bcl-x i bcl-2 [31,29]. ROLA LIMFOCYTÓW W ALOREAKTYWNEJ ODPOWIEDZI ORGANIZMU Zasadnicze znaczenie komórek T w odrzucaniu przeszczepów alogenicznych jest znane od dawna dzięki różnorodnym modelom, w których występuje genetyczny brak lub upośledzenie komórek T. Rozpoznawanie aloantygenu przez komórki T zapoczątkowuje aktywację, proliferację i różnicowanie się limfocytów oraz proces odrzucania zależny od komórek T. Alternatywnym następstwem reakcji na antygen może być powstanie tolerancji immunologicznej. Receptor antygenowy komórek T (T-cell receptor, TCR) jest podstawowym elementem w komunikacji z komórkami układu immunologicznego, a jego stymulacja stanowi pierwszy krok we wzbudzaniu czynności limfocytu. TCR jest heterodimerem złożonym z łańcuchów polipeptydowych a i b, z których każdy ma domenę zmienną (V) i stałą (C). Receptory TCR na powierzchni komórki T są związane z kompleksem CD3, zbudowanym z kilku łańcuchów polipeptydowych, które odgrywają ważną rolę w ekspresji TCR oraz w przekazywaniu sygnałów do komórki T [6]. O krytycznym znaczeniu komórek CD3+ świadczy to, iż jednym z najsilniejszych środków immunosupresyjnych stosowanych w transplantologii klinicznej jest przeciwciało monoklonalne anty-cd3: OKT3, które wiążąc się z komórkami T wyklucza je z uczestnictwa w dalszej odpowiedzi na aloantygen [22]. Większość dojrzałych limfocytów T ma na swojej powierzchni białko CD4 lub CD8. Cząsteczki CD4 są obecne w subpopulacji limfocytów pomocniczych - Th (helper) i wiążą się bezpośrednio z cząsteczkami MHC klasy II. Cząsteczki CD8 są z kolei charakterystyczne dla subpopulacji limfocytów cytotoksycznych Tc i wiążą się bezpośrednio z cząsteczkami MHC klasy I. Od tego podziału funkcjonalnego komórek T istnieją jednak wyjątki. Na przykład, komórki CD4 ograniczone do MHC klasy II pełnią w pewnych układach funkcję cytolityczną, a komórki CD8 wydzielają wiele, chociaż nie wszystkie, z cytokin regulatorowych wytwarzanych przez komórki CD4. Uważa się, iż komórki CD4 pośredniczą we wstępnym rozpoznawaniu alograftu, regulują nasilenie i koordynują odpowiedź immunologiczną, podczas gdy limfocyty CD8 pełnią wraz z limfocytami CD4 Th1 i komórkami NK (natural killers) rolę komórek odpowiedzialnych za podtrzymanie fazy efektorowej procesu odrzucania [6,7]. W mysim modelu przeszczepu serca, zwierzęta pozbawione komórek CD4 nie są zdolne do odrzucania przeszczepu, natomiast pozbawione komórek CD8 odrzucają przeszczepione narządy. W innych modelach eksperymentalnych blokada antygenowa komórek CD8 zapobiega odrzucaniu, sugerując konieczność udziału komórek CD8 w niszczeniu przeszczepionego narządu. Dane te świadczą o nakładających się na siebie funkcjach lub o nadmiarze różnorodnych składowych odpowiedzi na aloantygen, oraz o zdolności układu immunologicznego do kompensowania swoistych niedoborów i mimo wszystko niszczenia przeszczepionego narządu [3]. 15
4 Postepy Hig Med Dosw (online), 2007; tom 61: odrzucanie przeszczepionego narządu poprzez manipulowanie cytokinami okazały się w większości nieskuteczne, co wskazuje, iż hipotezy typu 1 lub typu 2 mają ograniczone zastosowanie terapeutyczne w odpowiedzi na aloantygen. Na przykład, IL-4 nie powoduje indukcji tolerancji u myszy, a myszy z niedoborem IL-2 i IFN-g są nadal zdolne do odrzucania przeszczepu [18]. Wydaje się więc, iż odpowiedzi typu 2 nie mają wpływu wyłącznie immunosupresyjnego, a związane z nimi funkcje efektorowe mogą się również przyczyniać do odrzucania przeszczepu. Ryc. 1. Drogi rozpoznawania i prezentowania aloantygenu: bezpośrednia i pośrednia; zmodyfikowano wg [21] Limfocyty T po aktywacji wytwarzają różnorodne cytokiny regulujące odpowiedź immunologiczną. Uporczywa stymulacja antygenowa powoduje często różnicowanie komórek T w jeden z dwóch odrębnych typów, z odmiennymi profilami wytwarzanych cytokin. Komórki Th typu 1 (zwane komórkami Th1) wydzielają cytokiny, do których należy IL-2, IFN-g, IL-12 oraz czynnik martwicy nowotworów (TNF-a). Cytokiny te stymulują reakcje nadwrażliwości typu późnego (delayed-type hypersensitivity; DTH), aktywność cytolityczną oraz wytwarzanie opsonizujących i unieruchamiających dopełniaczy przeciwciał klasy IgG. Komórki Th typu 2 (komórki Th2) wydzielają cytokiny, do których należą IL-4, -5, -10 oraz IL-13, które aktywują eozynofile i stymulują wytwarzanie przeciwciał klasy IgE. Regulacja tych dwóch typów odpowiedzi została najszerzej przebadana w komórkach Th, ale polaryzacja odpowiedzi wydaje się również dotyczyć cytolitycznych komórek CD8. IFN-g i IL-12 wspomagają odchylenie w kierunku odpowiedzi typu 1, zaś IL-4 sprzyja odpowiedziom typu 2. Dodatkowo IFN-g hamuje odpowiedzi typu 2, natomiast IL-4 hamuje odpowiedzi typu 1 tak, że po ich zainicjowaniu odpowiedzi stają się coraz bardziej spolaryzowane [7]. W ostatnich latach obserwuje się ogromne zainteresowanie rolą cytokin w odrzucaniu przeszczepów w związku z hipotezą, iż odpowiedzi typu 1 prowadzą do odrzucania przeszczepionych narządów, natomiast odpowiedzi typu 2 mogą pośredniczyć w ich tolerancji. Hipoteza ta rozwinęła się częściowo na podstawie obserwacji, iż typ 1 cytokin wspomaga funkcje efektorowe, takie jak reakcje nadwrażliwości typu późnego i aktywność cytolityczną, natomiast cytokiny typu 2 działają antagonistycznie do wymienionych rodzajów aktywności [30]. W badaniach eksperymentalnych wykazano, iż proces ostrego odrzucania jest związany ze zwiększeniem ilości cytokin typu 1, natomiast wydłużone przeżycie narządu wiąże się ze zredukowanym stężeniem tych cytokin. Jeszcze inne badania wykazały, iż proces odrzucania jest uwarunkowany wytwarzaniem obu typów cytokin, natomiast tolerancja jest związana ze zmniejszeniem ich syntezy. Ponadto, próby wpływania na 16 Aktywacja limfocytów B z wytwarzaniem przeciwciał zachodzi po związaniu swoistych dla aloantygenów receptorów immunoglobulinowych (BCR), których ekspresję wykrywa się u limfocytów B opuszczających szpik. Aktywacja ta wiedzie do rozwinięcia się fazy efektorowej procesu odrzucania: uczynnienia układu dopełniacza, aktywacji komórek NK, fagocytów i mastocytów. Odpowiedź humoralna odgrywa istotną rolę w procesie odrzucania narządu [20]. Na dojrzewanie i przekształcanie się limfocytów B mają wpływ następujące cytokiny i czynniki wzrostu: IL-4 kontrolująca powstanie IgG1, TGF-b1 wpływający na przekształcenie się IgG2a w IgG2b oraz IFN-g kontrolujący przełączanie się powstających przeciwciał w IgG3. TGF-b1 wraz z IL-5 powoduje zwiększenie wytwarzania IgA, hamując wytwarzanie IgG oraz IgM [13]. PREZENTACJA ANTYGENU Aby mogło dojść do pierwszego etapu odpowiedzi immunologicznej, aloantygen wraz z cząsteczką MHC klasy I lub II musi zostać zaprezentowany limfocytowi przez komórkę APC. Ważnym elementem prezentacji aloantygenu jest połączenie się antygenu z cząsteczką MHC i ekspresja tego kompleksu na powierzchni APC dla TCR limfocytu. Teoretycznie aloantygen może być rozpoznany przez TCR limfocytu T biorcy na dwa różne sposoby: rozpoznawania bezpośredniego i pośredniego (ryc.1). W bezpośredniej prezentacji czynny udział biorą komórki APC dawcy (głównie komórki dendrytyczne), które pobudzone w wyniku zmian niedokrwienno-reperfuzyjnych, przedostają się z przeszczepionego narządu do regionalnych węzłów chłonnych prezentując limfocytom T biorcy aloantygeny połączone z cząsteczkami MHC dawcy [9,26]. Bezpośrednia stymulacja limfocytów T wymaga ciągłej obecności komórek prezentujących antygen pochodzący od dawcy. Związanie aloantygenu z cząsteczką MHC klasy II bądź klasy I, pobudza odpowiednio limfocyty pomocnicze (CD4) oraz cytotoksyczne (CD8), wpływając na indukcję i/lub podtrzymanie procesu odrzucania. Rozpoznawanie pośrednie odbywa się z udziałem limfocytów T biorcy, którym prezentowany jest aloantygen wraz z cząsteczkami MHC na własnych komórkach APC [9,26]. Bezpośrednie rozpoznawanie może aktywować znacznie większy odsetek komórek T z ich puli i może powodować intensyw-
5 Kusztal M. i wsp. Odpowiedź układu immunologicznego na aloprzeszczep nerki ną odpowiedź immunologiczną ostre odrzucanie. Pośrednie rozpoznawanie skutkuje powstaniem małej liczby aloreaktywnych klonów komórek T, a niektóre dowody sugerują, że ta droga może prowadzić do cichej odpowiedzi immunologicznej, która występuje w odrzucaniu przewlekłym. POBUDZENIE LIMFOCYTU Rozpoznawanie aloantygenu przez komórki T zapoczątkowuje aktywację, proliferację i różnicowanie się komórek T oraz proces odrzucania zależny od komórek T. Swoistość odpowiedzi immunologicznej jest zdeterminowana przez interakcję między receptorem limfocytu T (TCR) a kompleksem MHC/peptyd obecnym na APC. Jednakże dla pełnej aktywacji limfocytu zasadnicze znaczenie ma kilka innych interakcji między komórkami T a komórkami prezentującymi antygen (APC) wymagane jest połączenie się powierzchniowych receptorów limfocytu z komplementarnymi ligandami na APC. Ponad 30 lat temu zaproponowano teorię, iż do aktywacji limfocytów wymagane są dwa odrębne sygnały. Od tego czasu wykazano, iż aktywacja komórek T wymaga jednego sygnału za pośrednictwem TCR oraz drugiego sygnału kostymulującego za pośrednictwem cząsteczek pomocniczych. SYGNAŁ I Połączenie aloantygen/cząsteczka MHC z receptorem TCR limfocytu biorcy (synapsa immunologiczna) daje pierwszy sygnał pobudzenia limfocytu. Synapsa immunologiczna jest miejscem wykazującym swoistą budowę i jest ona zdolna do wzmocnienia sygnału aktywacji limfocytu. Synapsę tworzą wielkocząsteczkowe agregaty odgrywające rolę w adhezji i przekazywaniu sygnału pobudzenia do wnętrza komórki (supramolecular activation clusters; SMACs) [8,24]. W strukturze synapsy można wyróżnić część centralną i obwodową. Centrum SMACs tworzą skupione układy receptorów TCR, kompleksów peptydcząsteczka MHC, cząsteczek kostymulujących, ich ligandów oraz białka przekaźnikowe. Obwód synapsy składa się z pierścienia receptorów cząsteczek adhezyjnych i ich ligandów (LFA-1/ICAM-1) oraz białka taliny. Taki układ elementów w obrębie synapsy, po rozpoznaniu przez receptor TCR komplementarnego kompleksu aloantygen/ cząsteczka MHC, zapewnia wzmocnienie sygnału pobudzenia, co istotnie zwiększa prawdopodobieństwo dalszego przekazania go do wnętrza komórki T. TRANSMISJA SYGNAŁÓW WEWNĄTRZ KOMÓRKI T Aby mogło dojść do transdukcji procesów zachodzących na powierzchni komórki do jej jądra oraz modyfikacji ekspresji genów regulujących funkcje komórki konieczne są złożone mechanizmy. Dotąd zidentyfikowano w limfocytach wiele szlaków sygnałowych, z których kilka stało się szlakami docelowymi blokowania odpowiedzi na aloantygen. Następstwem związania liganda przez kompleks TCR/CD3 jest kaskadowa aktywacja białkowych kinaz tyrozynowych. Sekwencja włączania kinaz w szlaku sygnałowym TCR/ CD3 rozpoczyna się od kinaz tyrozynowych rodziny Src (Lck i Fyn) dochodzi do związania ich domen SH2 i SH3 Ryc. 2. Uproszczony schemat transmisji sygnałów wewnątrz komórki po związaniu TCR i kostymulującego receptora CD28 na limfocycie T ze swoistymi sekwencjami w obrębie łańcuchów cytoplazmatycznych kompleksu TCR/CD3 i aktywacji ZAP-70 (zeta associated protein-70) [15,23]. W procesie transdukcji sygnału jest uruchamianych wiele innych białkowych kinaz tyrozynowych zmieniających poziom fosforylacji substratów, takich jak łańcuch z kompleksu CD3, ZAP-70, fosfolipaza C-gamma 1 (PLC-gamma 1), białka adaptorowe, także o funkcji negatywnej, na przykład Csk [4,14]. Fosforylacja ta prowadzi do aktywacji kilku szlaków biochemicznych, włączając szlak kalcineuryny, kinazy białkowej C oraz kinazy Ras, Rac i MAP (mitogen activated protein). Na ryc. 2 przedstawiono uproszczony schemat kaskadowej aktywacji kinaz i drogi przekazania sygnałów wewnątrz komórki po związaniu TCR i CD28. Aktywacja kinazy Lck niekonwalencyjnie związanej z receptorem CD4 lub CD8 powoduje fosforylację tyrozyny obecnej w motywie ITAM, do którego następnie przyłącza się kinaza ZAP-70, ufosforylowana przez kinazę Lck. W wyniku aktywacji kinaz tyrozynowych dochodzi do uruchomienia kaskady białek adaptorowych (cząsteczka Lat, białko SLP-76), które pośredniczą w przekazaniu sygnału pobudzenia do wnętrza komórki limfocytu (kaskady kinaz serynowo-tyrozynowych) [14,25]. W wyniku ich działania powstają przekaźniki drugiego rzędu (1,4,5-trifosforan inozytolu IP3 oraz diacyloglicerol DAG) pod wpływem fosfolipazy C gamma. IP3 indukuje otwarcie kanałów wapniowych, aktywując następnie fosfatazę serynową, kalcineurynę i doprowadzając do przedostania się czynników transkrypcyjnych z NF-AT (nuclear factor of activated T cells) do wnętrza jądra limfocytu. Wraz z czynnikiem AP-1 (c-fos/c-jun) IP3 wpływa na transkrypcję genów IL-2, IL-4, IFN-g, GM-CSF, IL-3, IL-13, TNF-a oraz receptorów powierzchniowych (CD25a, CD95L, CD40L, CD69). Drugi przekaźnik sygnału pobudzenia limfocytu: DAG aktywuje białko kinazy C (PKC), pobudzając czynnik transkrypcyjny NF-kappaB. 17
6 Postepy Hig Med Dosw (online), 2007; tom 61: Ligand (APC) Receptor (limfocyt T) Wynik interakcji CD80 CD28 aktywacja ( IL-2, IL-4, proliferacja) (B7.1) CD86 (B7.2) B7RP1 CD152 (CTLA4) ICOS hamowanie aktywacji ( IL-2, IL-4, proliferacja) aktywacja ( IL-4, IL-10, TNFa) PDL 1 PDL 2 OX40L CD40 PD1 CD134 CD154 (CD40L) hamowanie aktywacji ( IL-2, IL-10, IFNg, proliferacja) podtrzymanie aktywacji (hamowanie apoptozy indukcja bcl-x i bcl-2) aktywacja ( TNFa, IL-12, proliferacja) Ryc. 3. Cząsteczki pomocnicze i kostymulujące biorące udział w aktywacji/hamowaniu aktywacji limfocytu Najlepiej scharakteryzowanym szlakiem jest szlak kalcineuryny, ponieważ stanowi on miejsce działania silnych środków immunosupresyjnych (inhibitorów kalcineuryny): cyklosporyny i takrolimusa. Kalcineuryna (fosfataza serynowo-treoninowa) defosforyluje czynnik jądrowy aktywowanych limfocytów (NF-AT), pozwalając mu na przemieszczenie się z cytoplazmy do jądra. Po znalezieniu się w jądrze NF-AT wiąże się z sekwencjami regulatorowymi (promotorem) i rozpoczyna transkrypcję genu IL-2, głównej cytokiny biorącej udział w aktywacji limfocytów oraz kilku innych cytokin [4]. Transmisja pierwszego sygnału skutkuje powiększaniem się limfocytu i wydzielaniem niewielkiej ilości IL-2, bez stanu pełnej aktywacji. Dziewiczy limfocyt, który rozpoznał antygen, a nie otrzymał kolejnego sygnału od cząsteczek kostymulujących, osiąga stan anergii. Z kolei limfocytowi będącemu w stanie aktywacji (także w przypadku limfocytów pamięci) do rozpoczęcia proliferacji brakuje jedynie pierwszego sygnału. Jak wspomniano wcześniej, połączenie się receptora TCR z cząsteczką MHC, nie wystarcza do pełnej aktywacji limfocytów dziewiczych. Drugim sygnałem dla limfocytu jest połączenie się jego cząsteczek pomocniczych i kostymulujących (ryc. 3). SYGNAŁ II CZĄSTECZKI POMOCNICZE I KOSTYMULACJA Cząsteczki pomocnicze (ryc. 3) spełniają dwie ważne role. Pierwszym zadaniem jest dostarczenie siły adhezyjnej pozwalającej na utrzymanie kontaktu między komórkami T i APC, dzięki czemu receptory TCR mają czas na zbadanie antygenów na komórkach APC. Integryny, szczególnie LFA- 1 na komórkach T wiążące się z ICAM na APC są prawdopodobnie najważniejszymi cząsteczkami adhezyjnymi biorącymi udział w aktywacji komórek T. Najsilniejszym 18 drugim sygnałem regulującym klonalną ekspansję komórek T oraz ich różnicowanie się jest rodzina cząsteczek B7/CD28 [10,12]. CD28 ulega ekspresji na większości limfocytów T, a udział CD28 zwiększa proliferację komórek T za pośrednictwem różnorodnych mechanizmów, włączając wytwarzanie IL-2 i innych cytokin. Na komórkach APC dochodzi do ekspresji dwóch ligandów CD28: B7.1 (CD80) oraz B7.2 (CD86). Ekspresja obu cząsteczek B7 jest zwiększona na komórkach APC, które zostały zaktywowane różnorodnymi bodźcami zapalnymi, włączając zakażenie mikroorganizmami oraz działanie cytokiny. Zarówno B7.1, jak i B7.2 mogą powodować kostymulację komórek T za pośrednictwem CD28, a w wielu modelach eksperymentalnych wykazują one działanie wzajemnie nakładające się na siebie. B7.1 i B7.2 mają jednakże odrębne wzorce ekspresji i kinetykę wiązania z CD28, co sugeruje znaczące różnice w zadaniach, jakie te cząsteczki odgrywają. B7.1 i B7.2 regulują również komórki T poprzez wiązanie receptora CTLA-4, który hamuje proliferację komórek T. Obecnie stosowane leki immunosupresyjne niezwykle silnie blokują odrzucanie przeszczepu, ale żaden z nich nie jest swoisty antygenowo, a więc powodują one równie silne zahamowanie odpowiedzi immunologicznej na zakażenie. Dlatego też celem immunologii transplantacyjnej jest swoiste zablokowanie odpowiedzi na antygeny transplantacyjne, bez powodowania uogólnionej immunosupresji. Jednym ze sposobów osiągnięcia tego celu jest wywołanie anergii komórek T, lub swoistego antygenowo nieodpowiadania. Modele in vitro wykazują, iż jednym ze sposobów indukowania anergii jest dostarczenie komórkom T sygnału swoistego antygenowo za pośrednictwem ich receptora TCR przy braku zaangażowania CD28. W modelach tych kolejne narażenie komórki zarówno na sygnał TCR, jak i CD28 nie może już prowadzić do aktywacji komórki T.
7 Kusztal M. i wsp. Odpowiedź układu immunologicznego na aloprzeszczep nerki Celowe hamowanie szlaku B7/CD28 jest ogromnie obiecujące w osiąganiu swoistego antygenowo nieodpowiadania, ponieważ czas przeprowadzenia transplantacji może być kontrolowany tak, aby zbiegała się ona z podaniem środków blokujących udział CD28. Jeżeli blokada CD28 wymagana byłaby jedynie w czasie początkowego narażenia na antygen, biorca przeszczepu nie byłby obarczony ryzykiem zakażeń związanym z długotrwałą immunosupresją. Dodatkowo można by zapobiec odpowiedzi komórek T na antygeny pochodzące z przeszczepu, bez potrzeby identyfikowania swoistych antygenów [27]. W wielu różnorodnych zwierzęcych modelach eksperymentalnych oraz we wstępnych badaniach na ludziach blokada cząsteczek B7 okazała się znacząco wydłużać przeżycie przeszczepionego narządu [34]. Jednakże w większości modeli blokady B7 in vivo anergia ograniczona do swoistych antygenów okazała się trudna do wykazania. Jednym z powodów tych trudności może być złożoność kostymulacji. Istnieje np. coraz więcej dowodów na to, iż udział CTLA-4 jest ważny w indukowaniu tolerancji. Ponieważ blokada B7 ma wpływ zarówno na sygnały przekazywane za pośrednictwem CD28, jak i CTLA-4, a działanie tych cząsteczek ma przeciwne efekty, całkowity wynik jest w dużym stopniu zależny od układu eksperymentalnego. Manipulacja w obrębie tego szlaku może być również utrudniona ze względu na obecność cząsteczek pomocniczych, homologicznych z B7 lub CD28, które zostały niedawno odkryte. Powyższe cząsteczki z nadrodziny CD28 przewodzą do komórek T zarówno sygnały stymulujące, jak i hamujące. Na przykład B7h na komórkach APC stymuluje komórki T przez wiązanie się z ICOS, natomiast ligandy PD-L1 i PD-L2 hamują komórki T przez wiązanie się z PD-1 (programmed death-1). Interakcja między tymi szlakami jest w dalszym ciągu definiowana, ale zrozumienie ich regulacji prawdopodobnie poprawi metody leczenia ukierunkowane na kostymulację. Innym rodzajem interakcji cząsteczkowej mającej krytyczne znaczenie w odpowiedzi immunologicznej jest interakcja występująca między cząsteczką CD40 na komórkach APC a ligandem CD40 (CD154, CD40L) na komórkach T. Działanie CD40 odgrywa zasadniczą rolę w aktywacji komórek B, komórek dendrytycznych i monocytów, a także zwiększa ekspresję cząsteczek B7 [32]. Istnieją również pewne dowody na to, że cząsteczki CD154 biorą udział w bezpośredniej stymulacji komórek T. Szlak CD40/CD154 jest przedmiotem ogromnego zainteresowania ze względu na swoje znaczenie w aktywacji zarówno komórek APC, jak i T, a blokada tego szlaku w eksperymentalnych modelach transplantacyjnych okazała się wyjątkowo skuteczna [34,36]. Poza tym, w interakcjach między komórkami T a APC ważne są również pewne inne szlaki w rodzinie, do której należy CD40/CD154 oraz TNF/TNFR (czynnik martwicy nowotworu i jego receptor). W modelach eksperymentalnych blokada szlaków TNF i CD28 prawdopodobnie ma działanie synergistyczne. Blokada ta w badaniach na ssakach naczelnych, wydaje się mieć potencjalne zastosowanie kliniczne [33]. PIŚMIENNICTWO [1] Agata Y., Kawasaki A., Nishimura H., Ishida Y., Tsubata T., Yagita H., Honjo T.: Expression of the PD-1 antigen on the surface of stimulated mouse T and B lymphocytes. Int. Immunol., 1996; 8: [2] Bennett S.R., Carbone F.R., Karamalis F., Flavell R.A., Miller J.F., Heath W.R.: Help for cytotoxic-t-cell responses is mediated by CD40 signalling. Nature, 1998; 393: [3] Calne R.Y.: Prope tolerance: the future of organ transplantation - from the laboratory to the clinic. Transplantation, 2004; 77: [4] Cantrell D.A.: T-cell antigen receptor signal transduction. Immunology. 2002; 105: [5] Chambers C.A., Allison J.P.: Costimulatory regulation of T cell function. Curr. Opin. Cell. Biol., 1999; 11: [6] Delves P.J., Roitt I.M.: The immune system. First of two parts. N. Engl. J. Med., 2000; 343: [7] Delves P.J., Roitt I.M.: The immune system. Second of two parts. N. Engl. J. Med., 2000; 343: [8] Freiberg B.A., Kupfer H., Maslanik W., Delli J., Kappler J., Zaller D.M., Kupfer A.: Staging and resetting T cell activation in SMACs. Nat. Immunol. 2002; 3: [9] Gould D.S., Auchincloss H.Jr.: Direct and indirect recognition: the role of MHC antigens in graft rejection. Immunol. Today, 1999; 20: [10] Greenwald R.J., Freeman G.J., Sharpe A.H.: The B7 family revisited. Annu. Rev. Immunol., 2005; 23: [11] Halloran P.F., Broski A.P., Batiuk T.D., Madrenas J.: The molecular immunology of acute rejection: an overview. Transpl. Immunol., 1993; 1: 3 27 [12] Harris N.L., Ronchese F.: The role of B7 costimulation in T-cell immunity. Immunol. Cell. Biol.: 1999; 77: [13] Horikawa K., Takatsu K.: Interleukin-5 regulates genes involved in B- cell terminal maturation. Immunology, 2006; 118: [14] Houtman J.C., Houghtling R.A., Barda-Saad M., Toda Y., Samelson L.E.: Early phosphorylation kinetics of proteins involved in proximal TCR-mediated signaling pathways. J Immunol., 2005; 175: [15] Howe L.R., Weiss A.: Multiple kinases mediate T-cell-receptor signaling. Trends Biochem. Sci., 1995; 20: [16] Howland K.C., Ausubel L.J., London C.A., Abbas A.K.: The roles of CD28 and CD40 ligand in T cell activation and tolerance. J. Immunol., 2000; 164: [17] Koulack J., McAlister V.C., MacAulay M.A., Bitter-Suermann H., MacDonald A.S., Lee T.D.: Importance of minor histocompatibility antigens in the development of allograft arteriosclerosis. Clin. Immunol. Immunopathol., 1996; 80: [18] Lakkis F.G.: Role of cytokines in transplantation tolerance: lessons learned from gene-knockout mice. J. Am. Soc. Nephrol., 1998; 9: [19] Marrack P., Kappler J.: The antigen-specific, major histocompatibility complex-restricted receptor on T cells. Adv. Immunol., 1986; 38: 1 30 [20] Mauiyyedi S., Colvin R.B.: Humoral rejection in kidney transplantation: new concepts in diagnosis and treatment. Curr. Opin. Nephrol. Hypertens., 2002; 11: [21] Maxwell J.R., Weinberg A., Prell R.A., Vella A.T.: Danger and OX40 receptor signaling synergize to enhance memory T cell survival by inhibiting peripheral deletion. J. Immunol., 2000; 164: [22] Opelz G.: Efficacy of rejection prophylaxis with OKT3 in renal transplantation. Collaborative Transplant Study. Transplantation, 1995; 60: [23] Palacios E.H., Weiss A.: Function of the Src-family kinases, Lck and Fyn, in T-cell development and activation. Oncogene, 2004; 23: [24] Qi S.Y., Groves J.T., Chakraborty A.K.: Synaptic pattern formation during cellular recognition. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 2001; 98: [25] Samelson L.E.: Signal transduction mediated by the T cell antigen receptor: the role of adapter proteins. Annu. Rev. Immunol., 2002; 20: [26] Sayegh M.H.: Why do we reject a graft? Role of indirect allorecognition in graft rejection. Kidney Int., 1999; 56: [27] Sayegh M.H., Turka L.A.: The role of T-cell costimulatory activation pathways in transplant rejection. N. Engl. J. Med., 1998; 338:
8 Postepy Hig Med Dosw (online), 2007; tom 61: [28] Sharpe A.H., Freeman G.J.: The B7-CD28 superfamily. Nat. Rev. Immunol., 2002; 2: [29] Soroosh P., Ine S., Sugamura K., Ishii N.: OX40-OX40 ligand interaction through T cell-t cell contact contributes to CD4 T cell longevity. J Immunol., 2006; 176: [30] Strom T.B., Roy-Chaudhury P., Manfro R., Zheng X.X., Nickerson P.W., Wood K., Bushell A.: The Th1/Th2 paradigm and the allograft response. Curr Opin Immunol., 1996; 8: [31] Sugamura K., Ishii N., Weinberg A.D.: Therapeutic targeting of the effector T-cell co-stimulatory molecule OX40. Nat. Rev. Immunol., 2004; 4: [32] van Kooten C., Banchereau J.: Functions of CD40 on B cells, dendritic cells and other cells. Curr Opin Immunol., 1997; 9: [33] Wekerle T., Kurtz J., Bigenzahn S., Takeuchi Y., Sykes M.: Mechanisms of transplant tolerance induction using costimulatory blockade. Curr. Opin. Immunol., 2002; 14: [34] Yamada A., Salama A.D., Sayegh M.H.: The role of novel T cell costimulatory pathways in autoimmunity and transplantation. J. Am. Soc. Nephrol., 2002; 13: [35] Yoshinaga S.K., Whoriskey J.S., Khare S.D., Sarmiento U., Guo J., Horan T., Shih G., Zhang M., Coccia M.A., Kohno T., Tafuri-Bladt A., Brankow D., Campbell P., Chang D., Chiu L., Dai T., Duncan G., Elliott G.S., Hui A., McCabe S.M., Scully S., Shahinian A., Shaklee C.L., Van G., Mak T.W., Senaldi G.: T-cell co-stimulation through B7RP-1 and ICOS. Nature, 1999; 402: [36] Yuan Z., Kupiec-Węgliński J.W.: The CD154-CD40 costimulation pathway in organ transplantation. Transpl. Rev., 2004; 18:
PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz.i): wprowadzenie (komórki, receptory, rozwój odporności nabytej)
PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz.i): wprowadzenie (komórki, receptory, rozwój odporności nabytej) Nadzieja Drela ndrela@biol.uw.edu.pl Konspekt do wykładu
PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz. III): Aktywacja i funkcje efektorowe limfocytów B
PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz. III): Aktywacja i funkcje efektorowe limfocytów B Nadzieja Drela ndrela@biol.uw.edu.pl Konspekt wykładu Rozpoznanie antygenu
Tolerancja transplantacyjna. Grażyna Korczak-Kowalska Zakład Immunologii Klinicznej Instytut Transplantologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Tolerancja transplantacyjna Grażyna Korczak-Kowalska Zakład Immunologii Klinicznej Instytut Transplantologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny Darrell J., et al., Transfusion. 2001, 41 : 419-430. Darrell
Tolerancja immunologiczna
Tolerancja immunologiczna autotolerancja, tolerancja na alloantygeny i alergeny dr Katarzyna Bocian Zakład Immunologii kbocian@biol.uw.edu.pl Funkcje układu odpornościowego obrona bakterie alergie wirusy
starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg
STRESZCZENIE Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) jest najczęstszą białaczką ludzi starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg kliniczny, zróżnicowane rokowanie. Etiologia
Odporność nabyta: podstawy rozpoznawania antygenów przez limfocyty T
Odporność nabyta: podstawy rozpoznawania antygenów przez limfocyty T Główny układ zgodności tkankowej Restrykcja MHC Przetwarzanie i prezentacja antygenu Komórki prezentujące antygen Nadzieja Drela Wydział
Immunologia komórkowa
Immunologia komórkowa ocena immunofenotypu komórek Mariusz Kaczmarek Immunofenotyp Definicja I Charakterystyczny zbiór antygenów stanowiących elementy różnych struktur komórki, związany z jej różnicowaniem,
Część praktyczna: Metody pozyskiwania komórek do badań laboratoryjnych cz. I
Ćwiczenie 1 Część teoretyczna: Budowa i funkcje układu odpornościowego 1. Układ odpornościowy - główne funkcje, typy odpowiedzi immunologicznej, etapy odpowiedzi odpornościowej. 2. Komórki układu immunologicznego.
Leczenie biologiczne co to znaczy?
Leczenie biologiczne co to znaczy? lek med. Anna Bochenek Centrum Badawcze Współczesnej Terapii C B W T 26 Październik 2006 W oparciu o materiały źródłowe edukacyjnego Grantu, prezentowanego na DDW 2006
Limfocyty T regulatorowe w immunopatologii i immunoterapii chorób alergicznych
Limfocyty T regulatorowe w immunopatologii i immunoterapii chorób alergicznych Dr hab. n. med. Aleksandra Szczawińska- Popłonyk Klinika Pneumonologii, Alergologii Dziecięcej i Immunologii Klinicznej UM
Wyklady IIIL 2016/ :00-16:30 środa Wprowadzenie do immunologii Prof. dr hab. med. ML Kowalski
III rok Wydział Lekarski Immunologia ogólna z podstawami immunologii klinicznej i alergologii rok akademicki 2016/17 PROGRAM WYKŁADÓW Nr data godzina dzień tygodnia Wyklady IIIL 2016/2017 tytuł Wykladowca
KOŁO NAUKOWE IMMUNOLOGII. Mikrochimeryzm badania w hodowlach leukocytów in vitro
KOŁO NAUKOWE IMMUNOLOGII Mikrochimeryzm badania w hodowlach leukocytów in vitro Koło Naukowe Immunolgii kolo_immunologii@biol.uw.edu.pl kolo_immunologii.kn@uw.edu.pl CEL I PRZEDMIOT PROJEKTU Celem doświadczenia
3. Swoista odpowiedź immunologiczna cz.1 Antygen: pełnowartościowy, hapten; autologiczny, izogeniczny (syngeniczny), allogeniczny, ksenogeniczny;
3. Swoista odpowiedź immunologiczna cz.1 Antygen: pełnowartościowy, hapten; autologiczny, izogeniczny (syngeniczny), allogeniczny, ksenogeniczny; antygeny MHC (HLA), antygeny reagujące krzyżowo (heterofilne);
Streszczenie. Summary. Mariusz Kusztal, Dominika Jezior, Wacław Weyde, Magdalena Krajewska, Marian Klinger
Postepy Hig Med Dosw. (online), 2007; 61: 21-27 e-issn 1732-2693 www.phmd.pl Review Received: 2006.11.29 Accepted: 2007.01.12 Published: 2007.01.22 Odpowiedź układu immunologicznego na aloprzeszczep nerki.
Leczenie immunosupresyjne po przeszczepieniu narządu unaczynionego
Leczenie immunosupresyjne po przeszczepieniu narządu unaczynionego Cel leczenia Brak odrzucania czynnego przeszczepionego narządu Klasyfikacja odrzucania przeszczepionego narządu Leki immunosupresyjne
ROLA WAPNIA W FIZJOLOGII KOMÓRKI
ROLA WAPNIA W FIZJOLOGII KOMÓRKI Michał M. Dyzma PLAN REFERATU Historia badań nad wapniem Domeny białek wiążące wapń Homeostaza wapniowa w komórce Komórkowe rezerwuary wapnia Białka buforujące Pompy wapniowe
PODSTAWY IMMUNOLOGII. Regulacja odpowiedzi immunologicznej. Nadzieja Drela
PODSTAWY IMMUNOLOGII Regulacja odpowiedzi immunologicznej Nadzieja Drela ndrela@biol.uw.edu.pl Stan równowagi: odpowiedź immunologiczna - tolerancja Kontakt z antygenem prowadzi do rozwoju odpowiedzi immunologicznej
Zakład Immunologii, Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego 2
Postepy Hig Med Dosw. (online), 2005; 59: 160-171 www.phmd.pl Review Received: 2005.01.21 Accepted: 2005.03.02 Published: 2005.04.21 Komórki regulatorowe: powstawanie, mechanizmy i efekty działania oraz
Immunoregulacyjna rola limfocytów B w odpowiedzi na alloprzeszczep nerki Immunoregulatory role of B lymphocytes in alloresponse to kidney transplant
Postepy Hig Med Dosw (online), 2017; 71: 254-266 e-issn 1732-2693 www.phmd.pl Review Received: 2016.04.12 Accepted: 2017.01.10 Published: 2017.04.12 Immunoregulacyjna rola limfocytów B w odpowiedzi na
Rok akademicki:2017/2018
Rok akademicki:2017/2018 Studia magisterskie Kierunek: Analityka medyczna Przedmiot: IMMUNOLOGIA Z IMMUNOPATOLOGIĄ Rok III Semestr V Wykłady 45 godzin Ćwiczenia 30 godzin Seminaria 15 godzin Forma zaliczenia:
Rola układu receptor CD40 ligand CD40 (CD40/D40L) w procesach zapalnych
Rola układu receptor CD40 ligand CD40 (CD40/D40L) w procesach zapalnych prof. dr hab. n. med. Alicja Kasperska-Zając dr n. med. Tatiana Jasińska Katedra i Oddział Kliniczny Chorób Wewnętrznych, Dermatologii
Przedmiot: IMMUNOLOGIA Z IMMUNOPATOLOGIĄ Rok III Semestr V Wykłady 45 godzin Ćwiczenia 45 godzin Forma zaliczenia: Egzamin praktyczny i teoretyczny
Rok akademicki 2016/2017 Studia magisterskie Kierunek: Analityka medyczna Przedmiot: IMMUNOLOGIA Z IMMUNOPATOLOGIĄ Rok III Semestr V Wykłady 45 godzin Ćwiczenia 45 godzin Forma zaliczenia: Egzamin praktyczny
dr hab. prof. AWF Agnieszka Zembroń-Łacny DOPING GENOWY 3 CIEMNA STRONA TERAPII GENOWEJ
dr hab. prof. AWF Agnieszka Zembroń-Łacny DOPING GENOWY 3 CIEMNA STRONA TERAPII GENOWEJ KOMÓRKI SATELITARNE (ang. stem cells) potencjał regeneracyjny mięśni HIPERTROFIA MIĘŚNI University College London,
Limfocyty regulatorowe w tolerancji immunologicznej
diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics 2012 Volume 48 Number 1 71-76 Praca poglądowa Review Article Limfocyty regulatorowe w tolerancji immunologicznej Regulatory lymphocytes in immune
Czy immunoterapia nowotworów ma racjonalne podłoże? Maciej Siedlar
Czy immunoterapia nowotworów ma racjonalne podłoże? Maciej Siedlar Zakład Immunologii Klinicznej Katedra Immunologii Klinicznej i Transplantologii Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, oraz Uniwersytecki
THE UNFOLDED PROTEIN RESPONSE
THE UNFOLDED PROTEIN RESPONSE Anna Czarnecka Źródło: Intercellular signaling from the endoplasmatic reticulum to the nucleus: the unfolded protein response in yeast and mammals Ch. Patil & P. Walter The
Ocena. rozprawy doktorskiej mgr Moniki Grygorowicz pt. Wpływ lenalidomidu na interakcje
Prof. dr hab. n. med. Jacek Roliński KATEDRA I ZAKŁAD IMMUNOLOGII KLINICZNEJ UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE ul. Chodźki 4a Tel. (0-81) 448 64 20 20-093 Lublin fax (0-81) 448 64 21 e-mail: jacek.rolinski@gmail.com
Mechanochemiczny przełącznik między wzrostem i różnicowaniem komórek
Mechanochemiczny przełącznik między wzrostem i różnicowaniem komórek Model tworzenia mikrokapilar na podłożu fibrynogenowym eksponencjalny wzrost tempa proliferacji i syntezy DNA wraz ze wzrostem stężenia
Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane. Genetyczne podłoże nowotworzenia
Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Genetyczne podłoże nowotworzenia Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Połączenia komórek
Spis treści. Wykaz używanych skrótów i symboli... 14. 1. Wprowadzenie... 18
Spis treści Wykaz używanych skrótów i symboli... 14 1. Wprowadzenie... 18 1.1. Podstawowe zasady działania układu immunologicznego... 18 1.1.1. Formy odpowiedzi immunologicznej... 19 1.1.2. Rozpoznanie
Nukleotydy w układach biologicznych
Nukleotydy w układach biologicznych Schemat 1. Dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy Schemat 2. Dinukleotyd NADP + Dinukleotydy NAD +, NADP + i FAD uczestniczą w procesach biochemicznych, w trakcie których
Personalizacja leczenia w hematoonkologii dziecięcej
MedTrends 2016 Europejskie Forum Nowoczesnej Ochrony Zdrowia Zabrze, 18-19 marca 2016 r. Personalizacja leczenia w hematoonkologii dziecięcej Prof. dr hab. n. med. Tomasz Szczepański Katedra i Klinika
perspektywa zastosowania ksenotransplantów na szerszą skalę
KSENOTRANSPLANTACJE KSENOTRANSPLANTACJE (gr. ksenos obcy; łac. transplanto przesadzam) przeszczepy międzygatunkowe, czyli transplantacje organów, tkanek lub komórek z organizmu jednego gatunku do organizmu
Fizjologia człowieka
Fizjologia człowieka Wykład 2, część A CZYNNIKI WZROSTU CYTOKINY 2 1 Przykłady czynników wzrostu pobudzających proliferację: PDGF - cz.wzrostu z płytek krwi działa na proliferację i migrację fibroblastów,
Rodzaje autoprzeciwciał, sposoby ich wykrywania, znaczenie w ustaleniu diagnozy i monitorowaniu. Objawy związane z mechanizmami uszkodzenia.
Zakres zagadnień do poszczególnych tematów zajęć I Choroby układowe tkanki łącznej 1. Toczeń rumieniowaty układowy 2. Reumatoidalne zapalenie stawów 3. Twardzina układowa 4. Zapalenie wielomięśniowe/zapalenie
Czy jesteśmy świadkami zmierzchu klasycznej reumatologii?
Prof. UM dr hab. med. Paweł Hrycaj Osiągnięcia w badaniach nad etiopatogenezą chorób reumatycznych i ich wpływ na leczenie Zakład Reumatologii i Immunologii Klinicznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
Ocena rozprawy doktorskiej lekarz Sławomira Milczarka. pt.: Polimorfizmy AIF-1 a częstość występowania ostrego odrzucania, opóźnienia
Ocena rozprawy doktorskiej lekarz Sławomira Milczarka pt.: Polimorfizmy AIF-1 a częstość występowania ostrego odrzucania, opóźnienia podjęcia funkcji graftu i przewlekłej dysfunkcji graftu u pacjentów
Jagoda Kicielińska, Elżbieta Pajtasz-Piasecka. interleukina 10 (IL-10) limfocyty T CD4 + odpowiedź przeciwnowotworowa
Postepy Hig Med Dosw (online), 2014; 68: 879-892 e-issn 1732-2693 www.phmd.pl Review Received: 2014.01.24 Accepted: 2014.05.08 Published: 2014.06.30 Rola IL-10 w modulowaniu odpowiedzi odpornościowej w
ROLA APOPTOZY W ODPOWIEDZI NA PRZESZCZEP ALLOGENICZNY: TOLERANCJA I ODRZUCANIE PRZESZCZEPU*
ROLA APOPTOZY W ODPOWIEDZI NA PRZESZCZEP 511 POSTÊPY BIOLOGII KOMÓRKI TOM 32 2005 NR 3 (511 520) ROLA APOPTOZY W ODPOWIEDZI NA PRZESZCZEP ALLOGENICZNY: TOLERANCJA I ODRZUCANIE PRZESZCZEPU* THE ROLE OF
SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA
SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2016-2022 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Immunologia podstawowa Kod przedmiotu/ modułu* Wydział (nazwa jednostki prowadzącej
Diagnostyka zakażeń EBV
Diagnostyka zakażeń EBV Jakie wyróżniamy główne konsekwencje kliniczne zakażenia EBV: 1) Mononukleoza zakaźna 2) Chłoniak Burkitta 3) Potransplantacyjny zespół limfoproliferacyjny Jakie są charakterystyczne
Wpływ czynników transkrypcyjnych na różnicowanie limfocytów T CD4 + The influence of transcription factors on CD4 + T cell differentiation
Postepy Hig Med Dosw (online), 2011; 65: 414-426 e-issn 1732-2693 www.phmd.pl Review Received: 2011.03.30 Accepted: 2011.05.25 Published: 2011.06.21 Wpływ czynników transkrypcyjnych na różnicowanie limfocytów
Dr hab. Janusz Matuszyk. Ocena rozprawy doktorskiej. Pani mgr Hanny Baurskiej
Dr hab. Janusz Matuszyk INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ im. Ludwika Hirszfelda P OLSKIEJ A K A D E M I I N AUK Centrum Doskonałości: IMMUNE ul. Rudolfa Weigla 12, 53-114 Wrocław tel. (+48-71)
października 2013: Elementarz biologii molekularnej. Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II
10 października 2013: Elementarz biologii molekularnej www.bioalgorithms.info Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II Komórka: strukturalna i funkcjonalne jednostka organizmu żywego Jądro komórkowe: chroniona
17. Leki immunosupresyjne
17. Leki immunosupresyjne Do grupy leków immunosupresyjnych zaliczamy środki o różnej budowie chemicznej i mechanizmie działania, których wspólną cechę stanowi to, że zmniejszają one aktywność układu immunologicznego.
Układ immunologiczny osób starszych
Układ immunologiczny osób starszych dr n. med. Adriana Roży Prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska- Wynimko Zakład Genetyki i Immunologii Klinicznej, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie Kierownik:
Osiągnięcia w badaniach nad etiopatogenezą chorób reumatycznych i ich wpływ na leczenie
Prof. UM dr hab. med. Paweł Hrycaj Osiągnięcia w badaniach nad etiopatogenezą chorób reumatycznych i ich wpływ na leczenie Zakład Reumatologii i Immunologii Klinicznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
Odpowiedź układu immunologicznego na zakażenie wirusami brodawczaka ludzkiego wpływ na kancerogenezę i wyniki leczenia przeciwnowotworowego
Odpowiedź układu immunologicznego na zakażenie wirusami brodawczaka ludzkiego wpływ na kancerogenezę i wyniki leczenia przeciwnowotworowego Beata Biesaga Zakład Radiobiologii Klinicznej, Centrum Onkologii
immunologii transplantacyjnej. Immunologiczny dobór dawców i biorców narządów unaczynionych.
Podstawy immunologii transplantacyjnej. Immunologiczny dobór dawców i biorców narządów unaczynionych. Prof. dr hab. med. Maria Nowaczyk Zakład Immunologii Klinicznej Instytutu Transplantologii im. prof.
Dywergencja/konwergencja połączeń między neuronami
OD NEURONU DO SIECI: MODELOWANIE UKŁADU NERWOWEGO Własności sieci, plastyczność synaps Stefan KASICKI SWPS, SPIK wiosna 2007 s.kasicki@nencki.gov.pl Dywergencja/konwergencja połączeń między neuronami 1
Cytokiny jako nośniki informacji
Wykład 2 15.10.2014 Cytokiny jako nośniki informacji Termin cytokiny (z greckiego: cyto = komórka i kinos = ruch) określa dużą grupę związków o różnym pochodzeniu i budowie, będących peptydami, białkami
Zaburzenia odporności komórkowej u chorych na stwardnienie rozsiane
ISSN 1734 5251 www.neuroedu.pl OFICJALNE PORTALE INTERNETOWE PTN www.ptneuro.pl Zaburzenia odporności komórkowej u chorych na stwardnienie rozsiane Małgorzata Bilińska Katedra i Klinika Neurologii Akademii
TERAPIA GENOWA. dr Marta Żebrowska
TERAPIA GENOWA dr Marta Żebrowska Pracownia Diagnostyki Molekularnej i Farmakogenomiki, Zakładu Biochemii Farmaceutycznej, Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Źródło zdjęcia: httpblog.ebdna.plindex.phpjednoznajwiekszychzagrozenludzkosciwciazniepokonane
Tolerancja immunologiczna po przeszczepieniu nerki Immune tolerance after renal transplantation
Postepy Hig Med Dosw. (online), 2006; 60: 163-169 e-issn 1732-2693 www.phmd.pl Review Received: 2005.09.07 Accepted: 2006.02.21 Published: 2006.03.14 Tolerancja immunologiczna po przeszczepieniu nerki
Białka układu immunologicznego. Układ immunologiczny
Białka układu immunologicznego Układ immunologiczny 1 Białka nadrodziny immunoglobulin Białka MHC 2 Białka MHC typu I Łańcuch ciężki (alfa) 45 kda Łańcuch lekki (beta 2 ) 12 kda Występują na powierzchni
Profilaktyka i leczenie czerniaka. Dr n. med. Jacek Calik
Profilaktyka i leczenie czerniaka Dr n. med. Jacek Calik Czerniaki Czerniaki są grupą nowotworów o bardzo zróżnicowanej biologii, przebiegu i rokowaniu. Nowotwory wywodzące się z melanocytów. Pochodzenie
Plan. Sztuczne systemy immunologiczne. Podstawowy słownik. Odporność swoista. Architektura systemu naturalnego. Naturalny system immunologiczny
Sztuczne systemy immunologiczne Plan Naturalny system immunologiczny Systemy oparte na selekcji klonalnej Systemy oparte na modelu sieci idiotypowej 2 Podstawowy słownik Naturalny system immunologiczny
POSTĘPY W LECZENIU PBL
POSTĘPY W LECZENIU PBL Klinika Chorób Wewnętrznych i Hematologii Wojskowy Instytut Medyczny Prof. dr hab. med. Piotr Rzepecki Terapia przełomowa Pojęcie terapii przełomowych w hematoonkologii zostało wprowadzone
Proteomika: umożliwia badanie zestawu wszystkich lub prawie wszystkich białek komórkowych
Proteomika: umożliwia badanie zestawu wszystkich lub prawie wszystkich białek komórkowych Zalety w porównaniu z analizą trankryptomu: analiza transkryptomu komórki identyfikacja mrna nie musi jeszcze oznaczać
Regulacja odpowiedzi immunologicznej Geny Antygeny Przeciwciała Komórki uczestniczące w rozwoju odporności Cytokiny Układ nerwowy i endokrynowy
Regulacja odpowiedzi immunologicznej Geny Antygeny Przeciwciała Komórki uczestniczące w rozwoju odporności Cytokiny Układ nerwowy i endokrynowy Nadzieja Drela Wydział Biologii UW, Zakład Immunologii ndrela@biol.uw.edu.pl
S YL AB US MODUŁ U ( I MMUNOLOGIA ) I nforma cje ogólne
Załącznik Nr 3 do Uchwały Nr /2012 S YL AB US MODUŁ U ( I MMUNOLOGIA ) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa
Wybrane techniki badania białek -proteomika funkcjonalna
Wybrane techniki badania białek -proteomika funkcjonalna Proteomika: umożliwia badanie zestawu wszystkich (lub prawie wszystkich) białek komórkowych Zalety analizy proteomu w porównaniu z analizą trankryptomu:
O PO P R O NOŚ O Ć Ś WR
ODPORNOŚĆ WRODZONA Egzamin 3 czerwca 2015 godz. 17.30 sala 9B FUNKCJE UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO OBRONA NADZÓR OBCE BIAŁKA WIRUSY BAKTERIE GRZYBY PASOŻYTY NOWOTWORY KOMÓRKI USZKODZONE KOMÓRKI OBUNMIERAJĄCE
Folia Medica Lodziensia
Folia Medica Lodziensia tom 38 suplement 1 2011 Folia Medica Lodziensia, 2011, 38/S1:5-124 ZNACZENIE WYBRANYCH POPULACJI KOMÓREK IMMUNOLOGICZNYCH W LECZENIU ZAOSTRZEŃ STWARDNIENIA ROZSIANEGO Z ZASTOSOWANIEM
Wstęp i definicje podstawowe Wykaz używanych skrótów 1.Główne komponenty i zasadnicze cechy odpowiedzi immunologicznej (Marek Jakóbisiak)
Wstęp i definicje podstawowe Wykaz używanych skrótów 1.Główne komponenty i zasadnicze cechy odpowiedzi immunologicznej (Marek Jakóbisiak) 1.1.Limfocyty i przeciwciała (immunoglobuliny) 1.2.Antygeny 1.2.1.Grasiczozależność
Ocena immunologiczna i genetyczna białaczkowych komórek macierzystych
Karolina Klara Radomska Ocena immunologiczna i genetyczna białaczkowych komórek macierzystych Streszczenie Wstęp Ostre białaczki szpikowe (Acute Myeloid Leukemia, AML) to grupa nowotworów mieloidalnych,
Leki immunomodulujące-przełom w leczeniu nowotworów hematologicznych
Leki immunomodulujące-przełom w leczeniu nowotworów hematologicznych Jadwiga Dwilewicz-Trojaczek Katedra i Klinika Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Warszawa
Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi
Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi 90-222 Łódź, ul. I~ewolucji 1905 r. nr 64 tel.: (0-42) 63 15 000, 63 15 800; fax: (0-42) 63 15 834; 63 15 888 e-mail : uczelnia@ahe.lodz.pl Internet: www.ahe.lodz.pl
Streszczenie wykładu: KONTROLA FUNKCJI REGULATOROWYCH KOMÓREK TREGS FOXP3+ JAKO CEL TERAPII PRZECIWNOWOTWOROWEJ
Dr Roman Krzysiek, MD, PhD. Streszczenie wykładu: KONTROLA FUNKCJI REGULATOROWYCH KOMÓREK TREGS FOXP3+ JAKO CEL TERAPII PRZECIWNOWOTWOROWEJ Immunoterapia to strategia leczenia przeciwnowotworowego polegająca
Geny, a funkcjonowanie organizmu
Geny, a funkcjonowanie organizmu Wprowadzenie do genów letalnych Geny kodują Białka Kwasy rybonukleinowe 1 Geny Występują zwykle w 2 kopiach Kopia pochodząca od matki Kopia pochodząca od ojca Ekspresji
SPIS TREŚCI WSTĘP I DEFINICJE PODSTAWOWE WYKAZ UŻYWANYCH SKRÓTÓW WYKAZ CZĄSTECZEK CD
SPIS TREŚCI WSTĘP I DEFINICJE PODSTAWOWE WYKAZ UŻYWANYCH SKRÓTÓW WYKAZ CZĄSTECZEK CD XIII XV XXII 1. GŁÓWNE KOMPONENTY I ZASADNICZE CECHY ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ 1 Marek Jakóbisiak 1.1. Limfocyty i
TATA box. Enhancery. CGCG ekson intron ekson intron ekson CZĘŚĆ KODUJĄCA GENU TERMINATOR. Elementy regulatorowe
Promotory genu Promotor bliski leży w odległości do 40 pz od miejsca startu transkrypcji, zawiera kasetę TATA. Kaseta TATA to silnie konserwowana sekwencja TATAAAA, występująca w większości promotorów
WYNALAZKI BIOTECHNOLOGICZNE W POLSCE. Ewa Waszkowska ekspert UPRP
WYNALAZKI BIOTECHNOLOGICZNE W POLSCE Ewa Waszkowska ekspert UPRP Źródła informacji w biotechnologii projekt SLING Warszawa, 9-10.12.2010 PLAN WYSTĄPIENIA Umocowania prawne Wynalazki biotechnologiczne Statystyka
Nowe aspekty immunologiczne ostrej reakcji przeszczep przeciwko biorcy po allogenicznej transplantacji szpiku kostnego
PRACE POGLĄDOWE Adv Clin Exp Med 2004, 13, 6, 1003 1011 ISSN 1230 025X BEATA PIĄTKOWSKA JAKUBAS, JANUSZ KRAWCZYK, ALEKSANDER B. SKOTNICKI Nowe aspekty immunologiczne ostrej reakcji przeszczep przeciwko
DIAGNOSTYKA SEROLOGICZNA
DIAGNOSTYKA SEROLOGICZNA PACJENTÓW W OKRESIE OKOŁOPRZESZCZEPOWYM Katarzyna Popko Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej i Immunologii Klinicznej Wieku Rozwojowego WUM ZASADY DOBORU DAWCÓW KOMÓREK KRWIOTWÓRCZYCH
Terapia celowana. Część I. Mechanizmy przesyłania sygnałów przy udziale receptorów o aktywności kinazy tyrozynowej
Współczesna Onkologia (2007) vol. 11; 7 (331 336) Prawidłowe funkcjonowanie komórki jest uzależnione od ścisłej kontroli przekazywania informacji. W proces przenoszenia sygnałów zaangażowane są substancje
Alergiczny nieżyt nosa genetyczny stan wiedzy
Alergiczny nieżyt nosa genetyczny stan wiedzy Dr hab. n. med. Aleksandra Szczepankiewicz mgr inż. Wojciech Langwiński Pracownia Badań Komórkowych i Molekularnych Kliniki Pneumonologii, Alergologii Dziecięcej
Oddziaływanie komórki z macierzą. adhezja migracja proliferacja różnicowanie apoptoza
Oddziaływanie komórki z macierzą embriogeneza gojenie ran adhezja migracja proliferacja różnicowanie apoptoza morfogeneza Adhezja: oddziaływania komórek z fibronektyną, lamininą Proliferacja: laminina,
Immunologia - opis przedmiotu
Immunologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Immunologia Kod przedmiotu 12.9-WL-Lek-Imm Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj studiów
TRANSKRYPCJA - I etap ekspresji genów
Eksparesja genów TRANSKRYPCJA - I etap ekspresji genów Przepisywanie informacji genetycznej z makrocząsteczki DNA na mniejsze i bardziej funkcjonalne cząsteczki pre-mrna Polimeraza RNA ETAP I Inicjacja
Rola witaminy D w praktyce lekarza rehabilitacji medycznej. dr n. med. Anna Pacholec prof. dr hab. n. med. Krystyna Księżopolska-Orłowska
Rola witaminy D w praktyce lekarza rehabilitacji medycznej dr n. med. Anna Pacholec prof. dr hab. n. med. Krystyna Księżopolska-Orłowska Rehabilitacja medyczna Rehabilitacja medyczna to dziedzina medycyny
Nowe możliwości leczenia ostrej białaczki limfoblastycznej
Nowe możliwości leczenia ostrej białaczki limfoblastycznej Dr hab. med. Grzegorz W. Basak Katedra i Klinika Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Warszawa, 17.12.15
Prezentuje: Magdalena Jasińska
Prezentuje: Magdalena Jasińska W którym momencie w rozwoju embrionalnym myszy rozpoczyna się endogenna transkrypcja? Hipoteza I: Endogenna transkrypcja rozpoczyna się w embrionach będących w stadium 2-komórkowym
Model Marczuka przebiegu infekcji.
Model Marczuka przebiegu infekcji. Karolina Szymaniuk 27 maja 2013 Karolina Szymaniuk () Model Marczuka przebiegu infekcji. 27 maja 2013 1 / 17 Substrat Związek chemiczny, który ulega przemianie w wyniku
(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 2300459. (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 22.06.2009 09772333.
RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 2049 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 22.06.09 09772333.2 (97)
Kiedy lekarz powinien decydować o wyborze terapii oraz klinicznej ocenie korzyści do ryzyka stosowania leków biologicznych lub biopodobnych?
Kiedy lekarz powinien decydować o wyborze terapii oraz klinicznej ocenie korzyści do ryzyka stosowania leków biologicznych lub biopodobnych? prof. dr hab. med.. Piotr Fiedor Warszawski Uniwersytet Medyczny
Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego
Aleksandra Sałagacka Ocena ekspresji genu ABCG2 i białka oporności raka piersi (BCRP) jako potencjalnych czynników prognostycznych w raku jelita grubego Pracownia Biologii Molekularnej i Farmakogenomiki
Znaczenie receptora programowanej śmierci 1 oraz jego ligandów w układzie immunologicznym oraz nowotworach
132 praca poglądowa / review Znaczenie receptora programowanej śmierci 1 oraz jego ligandów w układzie immunologicznym oraz nowotworach The role of receptor programmed death-1 and its ligands in immune
Przemiana materii i energii - Biologia.net.pl
Ogół przemian biochemicznych, które zachodzą w komórce składają się na jej metabolizm. Wyróżnia się dwa antagonistyczne procesy metabolizmu: anabolizm i katabolizm. Szlak metaboliczny w komórce, to szereg
Wskaźniki włóknienia nerek
Wskaźniki włóknienia nerek u dzieci z przewlekłą chorobą nerek leczonych zachowawczo Kinga Musiał, Danuta Zwolińska Katedra i Klinika Nefrologii Pediatrycznej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich
Immunologiczna teoria starzenia
Immunologiczna teoria starzenia STRESZCZENIE Starzenie organizmu może być spowodowane zmniejszającą się zdolnością układu odpornościowego do reagowania na antygeny obce i własne. Skutkiem najczęściej obserwowanym
Większość interakcji zachodzących w organizmie człowieka zachodzi dzięki układom autoregulacyjnym. Ponieważ otrzymują one sygnały z innych układów i
Większość interakcji zachodzących w organizmie człowieka zachodzi dzięki układom autoregulacyjnym. Ponieważ otrzymują one sygnały z innych układów i mają postać pętli sprzężeń zwrotnych utrzymujących daną
ZAJĘCIA 1. uczenie się i pamięć mechanizmy komórkowe. dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii
ZAJĘCIA 1 uczenie się i pamięć mechanizmy komórkowe dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii problem engramu dwa aspekty poziom systemowy które części mózgu odpowiadają za pamięć gdzie tworzy się engram?
NEUROENDOKRYNOIMMUNOLOGIA W MEDYCYNIE
NEUROENDOKRYNOIMMUNOLOGIA W MEDYCYNIE PROWADZĄCY: Prof. Nadzieja Drela Dr Magdalena Markowska Prof. Krystyna Skwarło-Sońta Dr Paweł Majewski Rok akad. 2016/2017 Semestr zimowy, czwartek, 8.30-10.00 Regulacja
USTAWOWE REJESTRY TRANSPLANTACYJNE
USTAWOWE REJESTRY TRANSPLANTACYJNE Piotr Kaliciński Przewodniczący Krajowej Rady Transplantacyjnej Rejestry podstawa prawna Art. 15. 1. W celu należytego monitorowania i oceny stanu zdrowia żywych dawców,
BUDOWA I FUNKCJA GENOMU LUDZKIEGO
BUDOWA I FUNKCJA GENOMU LUDZKIEGO Magdalena Mayer Katedra i Zakład Genetyki Medycznej UM w Poznaniu 1. Projekt poznania genomu człowieka: Cele programu: - skonstruowanie szczegółowych map fizycznych i
RAK NERKOWO-KOMÓRKOWY UOGÓLNIONE STADIUM PRZEWLEKŁA CHOROBA // DŁUGOŚĆ LECZENIA
RAK NERKOWO-KOMÓRKOWY PRZEWLEKŁA CHOROBA // DŁUGOŚĆ LECZENIA Maciej Krzakowski Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Warszawa 1 SYGNAŁOWE SZLAKI // TERAPEUTYCZNE CELE * Oudard i wsp.
HEMATOPOEZA PODSTAWY IMMUNOLOGII
HEMATOPOEZA PODSTAWY IMMUNOLOGII 2009 dr hab. Nadzieja Drela dr Ewa Kozłowska owska MIEJSCA RÓŻNICOWANIA R KOMÓREK UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO PODCZAS ŻYCIA PŁODOWEGOP WORECZEK ŻÓŁTKOWY WĄTROBA PŁODOWAP PO
Wykazano wzrost ekspresji czynnika martwicy guza α w eksplanta ch naczyniówki i nabłonka barwnikowego siatkówki myszy poddanych fotokoagulacji w
Monika Jasielska Katedra i Klinika Okulistyki Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Kontakt mail: monikaleszczukwp.pl Tytuł pracy doktorskiej: Rola receptora czynnika martwicy guza α Rp75 (TNFRp75) w powstawaniu