KRZYSZTOF KUBIAK I. WSTĘP

Transkrypt

1 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 49 (3) 2009 SKUTECZNOŚĆ I OPŁACALNOŚĆ STOSOWANIA ZAPRAW NASIENNYCH W ZWALCZANIU ŚNIECI CUCHNĄCEJ [TILLETIA CARIES (DC.) TUL.] I ŚNIECI GŁADKIEJ (TILLETIA LAEVIS KÜHN) KRZYSZTOF KUBIAK Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Władysława Węgorka 20, Poznań K.Kubiak@ior.poznan.pl I. WSTĘP Występowanie grzybów rodzaju Tilletia w uprawie pszenicy powoduje ryzyko powstania poważnych strat finansowych, wynikających z obniżenia plonu ziarna i pogorszenia jego jakości. W sprzyjających warunkach środowiskowych, przy wysokim poziomie inokulum i przy braku ochrony, porażeniu może ulec ponad 70% kłosów (Goates 1996). Celem pracy była ocena skuteczności zapraw nasiennych, zawierających różne substancje aktywne, w zwalczaniu śnieci cuchnącej (Tilletia caries) i śnieci gładkiej (Tilletia laevis) pszenicy oraz ocena opłacalności zabiegu zaprawiania ziarna pszenicy ozimej w warunkach silnego porażenia przez grzyby rodzaju Tilletia. II. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono w trzech sezonach wegetacyjnych: 2003/2004, 2004/2005 oraz 2005/2006. Doświadczenia ścisłe polowe w układzie bloków losowanych kompletnych, w czterech powtórzeniach założono na terenie Polowej Stacji Doświadczalnej Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego w Winnej Górze. Powierzchnia poletka wynosiła 16,5 m 2. Wysiane ziarno pszenicy ozimej odmiany Emika pochodziło z poletek, na których w poprzedzającym sezonie stwierdzono porażenie pszenicy przez T. caries oraz T. laevis. Do zaprawiania użyto środka Raxil 060 FS zawierającego tebukonazol (60 g/l) z grupy triazoli, w dawce 50 ml ml wody/100 kg ziarna oraz Vitavax 2000 FS zawierającego dwie substancje aktywne: karboksynę (200 g/l) z grupy karboksyanilidów i tiuram (200 g/l) należący do ditiokarbaminianów, w dawce 300 ml ml wody/100 kg ziarna. W celu przeprowadzenia oceny występowania śnieci cuchnącej i śnieci gładkiej pszenicy, z każdego poletka pobierano z pięciu losowo wybranych miejsc po 10 kłosów (łącznie 50 kłosów z poletka). Każdy kłos przecinano w dwóch miejscach (dzieląc go na trzy, mniej więcej równe części) i sprawdzano, czy ziarniaki są porażone. Następnie obliczano

2 Skuteczność i opłacalność stosowania zapraw nasiennych 1299 procent porażonych kłosów w ocenianej próbie. Do obliczenia skuteczności działania zapraw zastosowano wzór Abbotta (Klimek i współ. 1982; Rajković i Dolovac 2006). Z porażonych kłosów pochodzących z kombinacji kontrolnej sporządzano preparaty mikroskopowe zawierające teliospory i oznaczano ich przynależność do T. caries lub T. laevis (Kochman i Majewski 1973). Jako miernik ekonomicznej efektywności zabiegu zaprawiania przyjęto opłacalność zabiegu, określającą wartość ilości uratowanego ziarna, po odliczeniu poniesionych kosztów (Mierzejewska 1971). Opłacalność zabiegu obliczono według wzoru: Oz = Wu Kz, gdzie: Oz opłacalność zabiegu, Wu wartość uratowanego plonu w wyniku wykonanego zabiegu, Kz koszty zabiegu (koszt środka + koszt wykonania zabiegu). Do obliczenia wartości uratowanego plonu przyjęto średnią cenę skupu pszenicy w II półroczu 2006 roku podaną przez Główny Urząd Statystyczny 48,17 PLN za 1 decytonę (dt) (Anonim 2007). Koszt wykonania zabiegu zaprawiania przyjęto na poziomie 5 PLN/dt, co przy zastosowanej w doświadczeniu normie wysiewu 200 kg/ha daje kwotę 10 PLN/ha. Przyjęte ceny zapraw są cenami detalicznymi obowiązującymi pod koniec roku 2006 w sklepach prowadzących sprzedaż środków ochrony roślin: Raxil 060 FS 218 PLN/l, Vitavax 2000 FS 37,7 PLN/l. Po uwzględnieniu dawki (Raxil 060 FS 50 ml/100 kg ziarna, Vitavax 2000 FS 300 ml/100 kg ziarna) obliczono koszt zaprawy na hektar. Wynosił on 21,80 PLN dla zaprawy Raxil 060 FS oraz 22,62 PLN dla zaprawy Vitavax 2000 FS. Koszty zabiegu uwzględniane przy obliczaniu opłacalności zaprawiania (zawierające koszt środka i koszt wykonania zabiegu) oszacowano na 31,80 PLN/ha dla zaprawy Raxil 060 FS oraz 32,62 PLN/ha dla zaprawy Vitavax 2000 FS. Wyniki opracowano statystycznie, stosując analizę wariancji na poziomie istotności α = 0,05. III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Procent porażonych kłosów w kontroli był wysoki i mieścił się w przedziale od 25,0 do 47,5 (tab. 1). We wszystkich latach badań więcej kłosów było porażonych przez T. caries niż przez T. laevis. Część kłosów zawierała teliospory obydwu patogenów. Tabela 1. Porażenie kłosów pszenicy ozimej odmiany Emika przez grzyby rodzaju Tilletia (Winna Góra) Table 1. Infection of ears of winter wheat cv. Emika with Tilletia spp. (Winna Góra) Sezon Season Procent kłosów porażonych przez: Per cent of ears infected with: T. caries T. laevis T. caries/t. laevis* suma total 2003/ ,5 8,5 0,0 25,0 2004/ ,5 13,0 3,5 47,0 2005/ ,5 16,0 4,0 47,5 * stwierdzono obecność teliospor zarówno T. caries, jak i T. laevis teliospores of T. caries and T. laevis have been found

3 1300 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 49 (3) 2009 Zaprawa Raxil 060 FS we wszystkich latach badań całkowicie chroniła pszenicę ozimą przed grzybami rodzaju Tilletia. Skuteczność zaprawy Vitavax 2000 FS w kolejnych latach badań wynosiła: 98%, 99% i 100%. Rajković i Dolovac (2006) obserwowali 100% skuteczności zwalczania śnieci cuchnącej po zastosowaniu zaprawy Orius 6 FS, zawierającej tebukonazol w takiej samej ilości jak zaprawa Raxil 060 FS. El-Naimi i współ. (2000) podają, że średnia skuteczność zaprawy Vitavax 200 FS, zawierającej karboksynę i tiuram, w zwalczaniu T. caries oraz T. laevis w czterech sezonach badań na dwóch odmianach pszenicy wynosiła 97%. Zastosowane zaprawy nasienne w kolejnych latach wpłynęły na zwiększenie plonu ziarna o 65,7 77,8%, 51,5 70,5% i 97,3 121,6% (tab. 2). W sezonach 2003/2004 i 2004/2005 w kombinacjach z obydwoma zaprawami uzyskano podobną statystycznie zwyżkę plonu. W sezonie 2005/2006 plon ziarna w kombinacji z zaprawą Raxil 060 FS okazał się istotnie wyższy niż w kombinacji z zaprawą Vitavax 2000 FS. Średnio dla trzech lat doświadczeń stwierdzono istotną różnicę w wysokości plonu ziarna pomiędzy kontrolą, a kombinacjami z zaprawami, przy czym w kombinacji z zaprawą Raxil 060 FS okazał się on istotnie wyższy niż w kombinacji z zaprawą Vitavax 2000 FS. Tabela 2. Wpływ zabiegu zaprawiania na ochronę plonu ziarna pszenicy ozimej przed grzybami rodzaju Tilletia (Winna Góra) Table 2. Effect of seed treatment on protection of winter wheat grain yield against Tilletia spp. (Winna Góra) Zaprawa Seed treatment Plon ziarna* Grain yield 2003/ / /2006 średnio mean Kontrola bez zaprawiania Untreated 4,64 a 100,0 4,31 a 100,0 2,55 a 100,0 3,83 a 100,0 Raxil 060 FS 8,25 b 177,8 7,35 b 170,5 5,65 b 221,6 7,08 b 184,9 Vitavax 2000 FS 7,69 b 165,7 6,53 b 151,5 5,03 c 197,3 6,42 c 167,6 * w kolumnach jednakowymi literami oznaczono wartości nie różniące się istotnie (α = 0,05) Values in the columns followed by the same letter are not significantly different (α = 0.05) W tabeli 3. przedstawiono opłacalność zabiegu zaprawiania ziarna pszenicy ozimej odmiany Emika przy użyciu zapraw: Raxil 060 FS oraz Vitavax 2000 FS, w warunkach silnego porażenia przez grzyby rodzaju Tilletia. We wszystkich latach badań stwierdzono bardzo wysoką opłacalność zabiegu zaprawiania. Średnia opłacalność zabiegu zaprawiania środkiem Raxil 060 FS była istotnie większa od średniej opłacalności po zastosowaniu środka Vitavax 2000 FS. Koszty zabiegu były zbliżone dla obydwu za-

4 Skuteczność i opłacalność stosowania zapraw nasiennych 1301 praw. Stwierdzona wysoka opłacalność zabiegu zaprawiania wynikała ze znacznych strat w plonie ziarna spowodowanych silnym porażeniem przez grzyby rodzaju Tilletia w obiekcie nie chronionym chemicznie oraz z plonochronnego efektu zastosowanych zapraw. Juszczak i wsp. (2001) w oparciu o koszty 9 zapraw i przy założeniu strat na poziomie 2% ocenili opłacalność zaprawiania ziarna siewnego pszenicy jako bardzo wysoką. Stwierdzili też, że efektywność zaprawiania wzrasta przy wyższych spodziewanych stratach w plonie. Tabela 3. Opłacalność zabiegu zaprawiania ziarna pszenicy ozimej odmiany Emika w warunkach silnego porażenia przez grzyby rodzaju Tilletia (Winna Góra) Table 3. Profitability of seed treatment of winter wheat cv. Emika in conditions of high infection with Tilletia spp. (Winna Góra) Sezon Season 2003/ / /2006 Zaprawa Seed treatment Wartość plonu uratowanego Value of rescued yield [PLN/ha] Opłacalność zabiegu* Profitability of treatment [PLN/ha] Raxil 060 FS 1 738, ,14 Vitavax 2000 FS 1 469, ,57 Raxil 060 FS 1 464, ,57 Vitavax 2000 FS 1 069, ,75 Raxil 060 FS 1 493, ,47 Vitavax 2000 FS 1 194, ,99 Średnio Raxil 060 FS 1 565, ,73 a Mean Vitavax 2000 FS 1 244, ,77 b * różnymi literami oznaczono wartości różniące się istotnie (α = 0,05) Values followed by different letters are significantly different (α = 0.05) IV. LITERATURA Anonim Obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 17 I 2007 r. w sprawie średniej krajowej ceny skupu pszenicy w II półroczu 2006 r. El-Naimi M., Toubia-Rahme H., Mamluk O.F Organic seed-treatment as a substitute for chemical seed-treatment to control common bunt of wheat. Eur. J. Plant Pathol. 106: Goates B.J Common bunt and dwarf bunt. s W: Bunt and Smut Diseases of Wheat: Concepts and Methods of Disease Management (R.D. Wilcoxson, E.E. Saari, red.). CIMMYT, Mexico, 66 ss. Juszczak M., Rogalińska M., Krasiński T Zaprawianie zbóż najtańszą profilaktyką. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 41 (2): Klimek S., Wojciechowska-Kot H., Czajka W Badania skuteczności bezrtęciowych zapraw nasiennych w zwalczaniu śnieci cuchnącej pszenicy [Tilletia caries (DC) Tul.]. Zesz. Nauk. ART Olszt. Rolnictwo 35:

5 1302 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 49 (3) 2009 Kochman J., Majewski T Grzyby (Mycota). Tom V. Podstawczaki (Basidiomycetes). Głowniowe (Ustilaginales). PWN, Warszawa-Kraków, 270 ss. Mierzejewska W Ekonomika i Organizacja Ochrony Roślin. PWRiL, Warszawa: Rajković S., Dolovac N Efficacy of some fungicides in Tilletia tritici control. Czech J. Genet. Plant Breed. 42 (Special Issue): KRZYSZTOF KUBIAK EFFICACY AND PROFITABILITY OF SEED TREATMENT IN CONTROLLING COMMON BUNT [TILLETIA CARIES (DC.) TUL. AND TILLETIA LAEVIS KÜHN] SUMMARY Experiments were performed in the seasons 2003/2004, 2004/2005 and 2005/2006 on winter wheat cv. Emika. Seeds used in the experiments were naturally infested with teliospores of Tilletia caries and T. laevis. Efficacy and profitability of seed treatment in controlling common bunt was evaluated. Seeds were treated with Raxil 060 FS (tebuconazole) and Vitavax 2000 FS (carboxin and thiram). Average efficacy of control of common bunt (T. caries and T. laevis) amounted to 100% and 99% respectively. Grain yield from treated plots was significantly higher as compared to untreated object. Under conditions of high incidence of common bunt, average profitability of seed treatment with Raxil 060 FS was significantly higher in comparison with Vitavax 2000 FS. Profitability of using both products was very high. Key words: Tilletia caries, Tilletia laevis, winter wheat, efficacy, profitability, seed treatment, carboxin and thiram, tebuconazole