Lekcja 2: Nieobecni przy urnie

Transkrypt

1 Lekcja 2: Nieobecni przy urnie Cele lekcji w języku ucznia/uczennicy i kryteria sukcesu CEL 1. Zrozumiem, jakie mogą być powody absencji wyborczej. 2. Dowiem się, czym skutkuje nieobecność pewnej części wyborców na głosowaniu. 3. Przeanalizuję związki między tym, kim jest wyborca, a tym, czy bierze udział w wyborach. 4. Ocenię różne formy zachęcania obywateli do uczestnictwa w wyborach. 5. Rozwinę umiejętności analizy wykresów i statystyk. ODPOWIADAJĄCE CELOWI KRYTERIUM Wymieniam kilka możliwych powodów rezygnacji z udziału w wyborach. Wskazuję, jakie konsekwencje ma absencja wyborcza dla grup obywateli oraz dla demokracji. Omawiam relacje między charakterystyką społeczną obywatela a jego decyzjami wyborczymi. Proponuję konkretne rozwiązanie problemu absencji i uzasadniam swój wybór. Omawiam treści zawarte w prostym wykresie słupkowym. Podstawa programowa gimnazjum 3.1 Uczeń/uczennica charakteryzuje odwołując się do przykładów wybrane warstwy społeczne, grupy zawodowe i style życia; 5.4 Uczeń/uczennica wyjaśnia, podając przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz na poziomie lokalnym, krajowym, europejskim i światowym; 7.1 Uczeń/uczennica przedstawia argumenty przemawiające za udziałem w wyborach Podstawa programowa liceum 4.4 Uczeń/uczennica opisuje mechanizm i skutki społecznego wykluczenia oraz sposoby przeciwdziałania temu zjawisku; 12.4 Uczeń/uczennica opisuje formy aktywności obywateli w ramach społeczności lokalnej, regionu, państwa oraz na poziomie globalnym; w miarę możliwości uczestniczy w wybranym działaniu; 13.3 Uczeń/uczennica odczytuje i interpretuje tabele i wykresy prezentujące wyniki badania opinii publicznej; 15.2 Uczeń/uczennica rozważa, w jakim stopniu demokracja sprzyja pokojowemu rozwiązywaniu konfliktów;15.5 Uczeń/uczennica wyjaśnia, jak są przeprowadzane i jaką rolę odgrywają wybory we współczesnej demokracji; 16.2 Uczeń/uczennica charakteryzuje kulturę polityczną współczesnej Polski (normy, formy komunikacji, poziom partycypacji, natężenie konfliktów); 22.4 Uczeń/uczennica wyjaśnia, dlaczego tak wielu obywateli nie uczestniczy w życiu politycznym, i przedstawia sposoby zwiększania poziomu partycypacji Podstawa programowa ma charakter kumulatywny, a zatem zapisy z PP dla gimnazjów obowiązują w liceum bez konieczności powtarzania zapisu w PP. Przebieg zajęć Wprowadzenie, zadanie pytania kluczowego, przedstawienie celów (5 min) Jeżeli obywatele państwa demokratycznego nie chcą głosować, to może być problemem. Zwłaszcza wtedy, gdy z udziału w wyborach rezygnuje ponad połowa obywateli. Taki stan rzeczy mamy w Polsce. Zerknijmy na dwie tabele. Pierwsza pokazuje Polskę na tle państw świata, druga - na tle krajów postkomunistycznych (czyli najbardziej z nami porównywalnych).

2 Źródło: A. Blais, Frekwencja wyborcza, (w:) R. Dalton, H-D. Klingemann (red.), Zachowania polityczne, Warszawa 2010, t. 2, s. 240.

3 Źródło: M. Cześnik, Partycypacja wyborcza Polaków, ISP, Warszawa 2009, s. 6. Pytanie, przed którym dziś staniemy podczas lekcji, brzmi: Czy powinno nas niepokoić, że Polacy są na szarym końcu listy demokracji na świecie, jeżeli chodzi o udział w wyborach? Cele, które sobie stawiamy są następujące... [Tu nauczyciel podaje cele z tabeli zamieszczonej na początku scenariusza.] Zadanie 1. Cios w demokrację? (15 min) Dlaczego niska frekwencja może zagrażać demokracji? Poszukajcie odpowiedzi na to pytanie najpierw w parach, potem pary niech utworzą czwórki, a na koniec czwórki niech zejdą się w ósemki. W powiększających się grupach zestawiajcie swoje odpowiedzi, modyfikujcie je, uzupełniajcie. Ósemki niech spiszą wszystkie odpowiedzi na plakacie, który zaprezentujecie reszcie klasy. Po lekturze plakatów porównajcie wasze odpowiedzi z wypowiedzią jednego z politologów. Czy jego komentarz wnosi coś nowego do waszych rozważań? Przedyskutujcie krótko tezy Mikołaja Cześnika, jeśli są dla was nowe. Współczesne demokracje zapewniają tylko jeden sposób angażowania się obywateli w sprawy wspólnoty politycznej: wybieranie władz w głosowaniu powszechnym. Nic zatem dziwnego, że większość obserwatorów i badaczy polityki zastanawia się nad znaczeniem poziomu frekwencji wyborczej dla jakości demokracji. Niska frekwencja jest dla demokracji groźna w kilku konkretnych sytuacjach. Po pierwsze, gdy jest związana z nierównościami społecznymi. Przykładowo, jeśli nie głosują osoby z niższych warstw społecznych (co we współczesnych demokracjach jest raczej regułą niż wyjątkiem), to ich interesy na scenie politycznej są gorzej reprezentowane. W efekcie system jest mało stabilny i narażony na społeczne napięcia i konflikty. Powyższa nierówność jest najbardziej oczywista, ale chodzi także o każde zjawisko nie reprezentowania ze względu na płeć, wiek, przynależność etniczną itd. Po drugie, niska frekwencja ma znaczenie wówczas, gdy oznacza odrzucanie systemu. Obywatele uczestnicząc w wyborach wyrażają akceptację dla istniejącego porządku, a absencja wyborcza może oznaczać jego odrzucenie i odmówienie władzy prawomocności. Po trzecie wreszcie, gdy niska frekwencja oznacza wstrzymywanie się części obywateli od rozliczania polityków. Ludzie nie poczuwają się do rzetelnego rozliczania polityków, a jest to esencją współczesnych demokracji. Trzeba podkreślić, że omawiane sytuacje mają ze sobą, z reguły, ścisły związek. Niski status społeczny jest przeważnie powiązany ze skłonnością do odrzucania systemu, a wyższy z jego akceptacją.

4 Źródło: M. Cześnik, Frekwencja wyborcza w Polsce w latach , (w:) P. Grzelak, M. Cześnik, P. Ciacek, Kampania społeczna Zmień kraj, idź na wybory. Raport o przebiegu kampanii i rekomendacje na przyszłość, Warszawa 2008 (dostępny na ). Zadanie 2. Równi i równiejsi (5 min pracy w grupach + 5 min wymiany na forum) Przeanalizujecie poniższe statystyki. Jak wyjaśnilibyście ujawniającą się w nich dominację pewnych grup?

5 Źródło: M. Cześnik, Frekwencja wyborcza..., dz.cyt. Zadanie 3. Lekarstwa na absencję (10 min) Uzupełnijcie poniższą tabelę. W lewej kolumnie pojawiły się rozmaite hipotezy dotyczące niskiej frekwencji wyborczej. Podzielono je na przypadki absencji wynikające z decyzji wyborcy oraz te, w których wyborca nie może skorzystać ze przysługującego mu prawa wyborczego. W drugiej kolumnie dopiszcie, co mogłoby być antidotum na dane zjawisko. Możecie wykorzystać materiały pomocnicze, ale nie ograniczajcie się do zawartych tam propozycji. ABSENCJA ZAWINIONA Wynikającą z przekonania o tym, że głos oddany w wyborach nie ma wpływu na politykę państwa. Z powodu braku propozycji politycznej odpowiadającej wyborcy. Na znak protestu przeciwko panującej kulturze politycznej. Z braku nawyku głosowania. Z niewiedzy o przedmiocie głosowania, czasie i miejscu. ABSENCJA PRZYMUSOWA Z powodu niepełnosprawności. Z powodu wieku i spowodowanej tym ograniczonej możliwości poruszania się.

6 Z powodu pobytu za granicą. Z powodu trybu życia (np. pracy w weekendy). Materiał pomocniczy nr 1 do zadania 3 Przykładowe działania profrekwencyjne: Głosowanie przez pełnomocnika polega na upoważnieniu przez wyborcę kogoś innego do oddania głosu. Wprowadza się niekiedy ograniczenia liczby pełnomocnictw, które może otrzymać jeden wyborca, oraz wskazuje się określone przyczyny, ze względu na które można wskazać pełnomocnika. Mobilna urna wyborcza umożliwia dotarcie do osób, które w dniu wyborów nie mogą wybrać się do lokali wyborczych. Komisja wyborcza udaje się do tych osób, o ile odpowiednio wcześniej zgłosiły władzom lokalnym taką potrzebę. Głosowanie korespondencyjne polega na tym, że wyborca otrzymuje od komisji wyborczej zestaw materiałów i odsyła je wypełnione odpowiednio wcześniej. Swoją kartę do głosowania umieszcza w dwóch kopertach, aby przesyłka nienaruszona dotarła do komisji, a zasada tajności głosowania została zachowana. Głosowanie przedterminowe polega na oddaniu i pozostawieniu swojego głosu we wskazanym urzędzie (np. na poczcie) w określonym czasie przed wyborami. Do dnia wyborów te właśnie urzędy mają część kompetencji komisji wyborczej. W dniu wyborów głosy oddane wcześniej zostają przekazane odpowiedniej komisji wyborczej i umieszczone w urnie. Głosowanie elektroniczne umożliwia, dzięki specjalnym kodom dostępu, głosowanie on-line z komputera osobistego, smartfona lub ze specjalnych internetowych kiosków wyborczych rozstawionych w danej miejscowości. Podczas wyborów lokalnych w 2005 r., kiedy to po raz pierwszy Estończycy mieli możliwość zagłosowania przez Internet, jedynie 1,9% wyborców zagłosowało w ten sposób. Jednak w kolejnych wyborach procent osób głosujących elektronicznie stale rośnie. Wynosił odpowiednio: ,5%, wybory do Parlamentu Europejskiego ,7%, wybory lokalne ,8% i w wyborach w ,3% zwraca uwagę Jarosław Zbieranek w artykule o e-votingu. Głosowanie wydłużone polega na ustaleniu nie jednego, ale np. dwóch dni wyborczych następujących po sobie. Zaproszenia wyborcze otrzymują wszyscy uprawnieni. W zaproszeniu znajdują wskazówki odnośnie procedur i miejsca głosowania, a także zachętę do oddania głosu. Doświadczenia Holandii w tym względzie wydają się zachęcające osobisty list skłania wiele osób do udzialu w wyborach. Społeczne kampanie profrekwencyjne takie jak Zmień kraj idź na wybory albo Młodzi głosują. Obniżenie do 16 lat wieku uprawniającego do głosowania w wyborach samorządowych obowiązuje w niektórych państwach i staje się ważnym elementem edukacji obywatelskiej w kontekście wspólnoty lokalnej. Podniesienie wieku uprawniającego do głosowania do 21 lat postulują ci badacze, którzy uważają, że młodzi ludzie stają przed pierwszym w swoim życiu dylematem wyborczym w złym momencie, to znaczy wtedy, kiedy zaczynają studia lub próbują znaleźć swoje miejsce w społeczności lokalnej. (...) Głosowanie to nawyk, a ci którzy nie uczestniczą w swoich pierwszych wyborach, rzadziej uczestniczą w kolejnych. (koncepcja Marka Franklina streszczona i wsparta przez André Blaisa w cytowanym na wstępie opracowaniu). Wprowadzenie ordynacji większościowej powinno sprzyjać pojawieniu się systemu dwupartyjnego. Ma to przeciwdziałać zniechęceniu tych wyborców, dla których wybory nie są rozstrzygające. Na jakikolwiek program oddadzą oni głos, to i tak kilkupartyjne koalicje prowadzą do rozmycia wszystkich propozycji wyborczych. Wprowadzenie ordynacji proporcjonalnej bez progu zapewnia maksymalną reprezentatywność i rozwiewa obawy tych wyborców, którzy boją się straty głosu ze względu na swoje mniejszościowe poglądy nie głosuję, bo moja partia i tak nie wchodzi do parlamentu. Warto zwrócić uwagę, że o ile ordynacja proporcjonalna bez progu w wyborach do parlamentu krajowego bardzo utrudniłaby powołanie rządu i byłaby zapewne

7 niewskazana, to taka sama ordynacja do parlamentu europejskiego negatywnych konsekwencji już mieć nie musi. Materiał pomocniczy nr 2 do zadania 3 Źródło: K. Grot, A. Niżyńska, Polacy o wyborach. Raport z badań, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa Materiał pomocniczy nr 3 do zadania 3

8 Źródło: M. Kutyłowski, E-voting: głosowanie elektroniczne, Infos, nr 10(57)/2009. Udział głosów oddanych przez internet w ogólnej puli głosów w wyborach w Estonii Źródło: opracowanie własne na podstawie danych wyborczych z Estonii, Przekazanie kryteriów oceny Nauczyciel przekazuje uczniom kryteria sukcesu, umieszczone na początku scenariusza, i podkreśla przy tym ich związek z założonymi celami. Praca domowa - do wyboru opcja 1, 2 albo 3 1. Zapoznaj się z poniższą tabelą zbierającą argumenty w debacie na temat wprowadzenia w Polsce obowiązku głosowania. Przygotuj w oparciu o nie mowę, w której wypowiesz się za lub przeciw przymusowi wyborczemu. ZA PRZYMUSEM WYBORCZYM Głosowanie jest obowiązkiem moralnym, a często takie właśnie obowiązki stają się też obowiązkami prawnymi. Mamy przykłady prawnych zobowiązań, w których na pozór są tylko przywilejami (np. obowiązek nauki i prawo do nauki). Obowiązek edukacji nikogo dziś nie gorszy, obowiązek głosowania podobnie nie wywołuje sprzeciwu tam, gdzie ludzie się z nim oswoili (np. w Belgii czy w Australii). W przypadku sprawy tak fundamentalnej dla demokracji warto moralność wesprzeć sankcją prawną. Prawa i obowiązki obywatelskie powinny być traktowane z równą powagą. Kto korzysta z praw kraju demokratycznego, ten powinien też brać na siebie obowiązki obywatelskie, a wśród nich akt wyborczy. Skoro dla dobra wspólnego poddajemy się kontroli na lotniskach albo zapinamy pasy w samochodach, to tak samo powinniśmy chodzić na PRZECIW PRZYMUSOWI WYBORCZEMU Moralne zobowiązania rzadko przekształcają się w obowiązki prawne. Pomoc ubogim nie została na przykład przekształcona w specjalny podatek. Zarazem można wyobrazić sobie sankcje społeczne silniejsze od prawnego przymusu, np. we Włoszech przez miesiąc po wyborach w urzędach gmin wywieszone są listy tych, którzy nie głosowali. Nie można nakazywać komuś czegoś tak skomplikowanego, jak dokonywanie wyborów we współczesnej demokracji. Poziom złożoności problemów państwa sprawia, że obywatel może nie chcieć wyrabiać sobie stanowiska w kwestiach politycznych i w konsekwencji nie ma dobrych podstaw, żeby głosować w taki czy inny sposób. Przymus wyborczy to

9 wybory. Przymus głosowania rozwiązuje problem pasażerów na gapę (omówiony w ramach lekcji pt. Ile waży głos ). Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał w 1971 roku, że przymus wyborczy nie narusza wolności jednostki, jeżeli wyborca może oddać głos nieważny (wrzucić niewypełnioną kartę do głosowania). Władze wybrane w głosowaniu objętym przymusem wyborczym mają dwie bardzo ważne cechy fundamentalne dla sprawnego działania państwa, a zatem dla dobrostanu wszystkich obywateli. Po pierwsze są reprezentatywne rozmaite grupy interesów, nawet politycznie mało aktywne mają swoich przedstawicieli. Po drugie są silnie legitymizowane pochodzą z wyboru ogółu uprawnionych do głosowania obywateli, a nie tylko jakiejś aktywnej części. Badania prowadzone w krajach, w których wprowadzono przymus wyborczy, pokazują jego wpływ mobilizacyjny i edukacyjny. Ludzie zmuszeni do udziału w wyborach po oddaniu głosów bardziej akceptują wybranych przedstawicieli oraz starają się wyrobić sobie poglądy na sprawy kraju. Głosowanie nie jest przecież nagrodą za już posiadane kompetencje, ale okazją do tego, żeby je nabyć. Przymus wyborczy jest realizacją wartości równości i sprawiedliwości. Prowadzi bowiem do tego, że grupy o niższym statusie społecznoekonomicznym stawiają się, mimo różnych przeszkód, w lokalach wyborczych i wybierają swoich przedstawicieli. Demokracja nie zostaje dzięki temu zdominowana przez przedstawicieli elit. Jak pisze jeden z politologów: Bez przymusu może dojść do sytuacji błędnego koła; gdy grupy o gorszym statusie materialnym odczuwają, że elity polityczne nie troszczą się o ich interesy, (...) w dniu głosowania pozostają w domach, co prowadzi do tego, że w kolejnych wyborach partie ponownie nie uwzględniają potrzeb tych grup (bo o nieaktywnych wyborców nie ma potrzeby zabiegać). skłanianie niektórych uprawnionych do głosowania nierozumnego. Przymus głosowania narusza wolność jednostki. Należy przyjąć, że ograniczenie mojej wolności może nastąpić tylko wówczas, gdy naruszam wolność kogoś innego. Kiedy nie idę na wybory, niczyjej wolności nie naruszam, a zatem i moja powinna pozostać nienaruszona. Przymus wyborczy może osłabić legitymizację wybranego ciała (parlamentu czy prezydenta), jeżeli obywatele będą oddawać tak zwane ośle głosy (donkey ballots), czyli głosować na chybił trafił na znak protestu.. Można obawiać się, że irytacja wywołana przez przymus wyborczy, prowadzić będzie do zakwestionowania całego systemu demokratycznego, a także do pogorszenia jakości polityki przez udział w wyborach ludzi kompletnie do tego nieprzygotowanych. Przymus głosowania jest typowym leczeniem objawowym, bez sięgnięcia do źródeł problemu. Jeżeli niska frekwencja pokazuje, że obywatele nie mają nadziei na zmianę ich sytuacji za sprawa udziału w wyborach, to zapewnienie wysokiej frekwencji nie da nam rozwiązania tego problemu. Przeciwnie - ukryje go. Ludzie przymusem gnani do lokali wyborczych i tak będą przekonani o tym, że ich wybrańcy nie dbają o wyborców. Niska frekwencja zmusza do troski o kondycję demokracji, zaś przymus wyborczy prowadzi do samozadowolenia elit.

10 Opr. na podst. Łukasz Żołądek, Przymus wyborczy, Studia Biura Analiz Sejmowych, nr 3(27)/2011, ss Nawiąż przez internet kontakt z rówieśnikami z kraju, w którym funkcjonuje przymus wyborczy i poznaj ich opinie na ten temat. O wynikach rozmowy opowiedz klasie. 3. Poszukaj materiałów dotyczących przymusu wyborczego w wybranym kraju. Przygotuj krótką prezentację wyjaśniającą okoliczności wprowadzenia tam przymusu, skutki tej decyzji, obecny stan spraw. Autor: Aleksander Pawlicki