Notka biograficzna Profesor dr hab. Andrzej Marcin Bernacki ekonomista, kierownik Katedry Rachunkowości

Transkrypt

1

2 Notka biograficzna Profesor dr hab. Andrzej Marcin Bernacki ekonomista, kierownik Katedry Rachunkowości i Bankowości Informatycznej Polsko-Japońskiej Wyższej Szkoły Technik Komputerowych. Zainteresowania naukowe to rachunkowo ść, w tym rachunkowość informatyczna oraz bankowość i finanse. Jest wychowankiem Profesora Ryszarda Manteuffla-Szoege. Autor 58 i współautor 26 oryginalnych prac naukowych, 14 podręczników i skryptów (w tym 9 samodzielnych). Spośród prac zastrzeżonych, niepublikowanych, 8 ekspertyz przygotowanych dla Urzędu Rady Ministrów RP w roku Spo śród opracowanych pozycji należy wyróżnić koncepcję skomputeryzowanej rachunkowo ści zarządczej dla gospodarstw rodzinnych Rolin 2000 oraz Rolin Analiza Z tego zakresu ukazało się szereg samodzielnych publikacji i artykułów na krajowych oraz międzynarodowych konferencjach organizowanych przez SGH, uniwersytety oraz akademie ekonomiczne i rolnicze. Nie sposób pominąć opracowania referatu i materiałów na sesję naukową Profesor Ryszard Manteuffel-Szoege a rolnictwo i nauki ekonomiczno-rolnicze, Warszawa 1996, zorganizowaną w 5-tą rocznicę śmierci Profesora Ryszarda Manteuffla-Szoege oraz wydania książki Profesora Stefana Moszczeńskiego: Gospodarstwo wiejskie a nauka, Warszawa 1996, 50 lat po śmierci Profesora. Profesor został odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1986) oraz Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1996). Mgr inż. Tomasz Piątek jest asystentem w Katedrze Rachunkowości i Bankowości Informatycznej Polsko-Japońskiej Wyższej Szkoły Technik Komputerowych. Uko ńczył ekonomię na SGGW z tytułem magistra inżyniera oraz informatykę w PJWSTK z tytułem inżyniera. Autor kilkunastu publikacji w czasopismach oraz materiałach z konferencji krajowych i międzynarodowych. Zainteresowania naukowe skupia wokół zagadnie ń związanych z wykorzystaniem kapitału intelektualnego i zastosowaniem nowoczesnych rozwiązań informacyjnych w zakresie jego ewidencji, pomiaru i rozwoju. Streszczenie W podręczniku omówiono podstawowe zagadnienia z zakresu bilansu majątkowego, przychodów finansowych i ponoszonych kosztów oraz uzyskiwanej nadwyżki finansowej, jak również zagadnienia związane z analizą i zarządzaniem finansami podmiotów gospodarczych. Bardzo istotna jest część podręcznika poświęcona rynkowi finansowemu oraz alternatywnym możliwościom alokacji posiadanych środków pieniężnych. W tej części omówione zostały zagadnienia związane z funkcjonowaniem Giełdy Papierów Wartościowych S.A. w Warszawie. Przedstawiona problematyka podręcznika jest zgodna z obowiązującym prawem bilansowym i podatkowym. Główny nacisk w podręczniku położony został na omówienie zasad rachunkowości i finansów, które w odróżnieniu od szczegółowych przepisów nie ulegają zmianie w dłuższym okresie. Podręcznik przeznaczony jest głównie dla studentów uczelni nieekonomicznych. Istotną dla studentów jest część praktyczna podręcznika, pozwalająca prze śledzić procesy gospodarcze na przykładzie przedstawionych danych liczbowych. Wykorzystany może by ć również przez osoby zainteresowane dokształcaniem z zakresu prezentowanej w nim problematyki.

3 Seria: Podręczniki akademickie Edytor serii: Leonard Bolc Tom serii: 5

4 c Copyright by Andrzej Bernacki, Tomasz Piatek Warszawa 2004 c Copyright by Wydawnictwo PJWSTK Warszawa 2004 Wszystkie nazwy produktów są zastrzeżonymi nazwami handlowymi lub znakami towarowymi odpowiednich firm. Książki w całości lub w części nie wolno powielać ani przekazywać w żaden sposób, nawet za pomocą nośników mechanicznych i elektronicznych (np. zapis magnetyczny) bez uzyskania pisemnej zgody Wydawnictwa. Recenzent Prof. dr hab. Teresa Kiziukiewicz Katedra Rachunkowości Uniwersytet Szczeciński Redakcja Dr Halina Jakubczyk Komputerowy skład tekstu Andrzej Trojanowski Projekt okładki Andrzej Pilich Wydawnictwo Polsko-Japońskiej Wyższej Szkoły Technik Komputerowych ul. Koszykowa Warszawa tel fax ISBN

5 Spis treści: Wprowadzenie...9 Część pierwsza Rachunkowość podmiotów gospodarczych Zarys historii rachunkowości oraz podstawy prawne jej prowadzenia w Polsce Historia rachunkowości Definicja rachunkowości Współczesne regulacje prawne rachunkowości, polskie i międzynarodowe Organizacja księgowości i jej prowadzenie Dokumentacja księgowa Dokumenty księgowe i ich klasyfikacja Opracowanie dokumentów księgowych i ich kontrola Zakres i zadania inwentaryzacji Księgowość magazynowa, ilościowa Ważniejsze terminy wykorzystywane w ewidencji księgowej Pozaksięgowe formy ewidencji gospodarczej dla celów podatkowych Zasady ewidencji księgowej Bilans majątkowy, definicja oraz jego cechy Aktywa przedsiębiorstwa Pasywa przedsiębiorstwa (fundusze) i ich klasyfikacja Rodzaje operacji gospodarczych i ich wpływ na bilans majątkowy...48

6 2 Spis treści 3.3. Konto księgowe i zasady jego funkcjonowania Otwieranie i zamykanie kont księgowych Rodzaje kont księgowych i ich funkcjonowanie Metody pojedynczego i podwójnego zapisu księgowego Korygowaniebłędów księgowych Plan kont księgowych Zestawienie obrotów i sald Aktywa przedsiębiorstwa Aktywa trwałe i ich ewidencja Wartości niematerialne i prawne Środki trwałe Księgowa wartość środków trwałych Umorzenie a amortyzacja Ewidencja środków trwałych Środki trwałe w budowie Inwestycje długoterminowe Leasing Leasing operacyjny Leasing finansowy Leasing pracowniczy Aktywa obrotowe i ich ewidencja Rzeczowy majątek obrotowy Ewidencja materiałów Ewidencja towarów Ewidencja produkcji w toku Rozrachunki Krótkoterminoweaktywa finansowe Klasyfikacja i ewidencja pasywów Pochodzenie i struktura pasywów (kapitałów) Wpływ struktury kapitałów na zyskowność przedsiębiorstwa Związki między strukturą kapitałów a ryzykiem Warianty i zasady ustalania wyniku finansowego Części składowe wyniku finansowego Wariant porównawczy wyniku finansowego przedsiębiorstwa Wariant kalkulacyjny wyniku finansowego Rachunkowość kapitału intelektualnego przedsiębiorstw i organizacji Wprowadzenie...87

7 Spis treści Charakterystyka kapitału intelektualnego oraz potrzeba jego księgowej ewidencji Kapitał intelektualny a wartość firmy Techniczne formy księgowości Księgowo-tabelaryczna forma techniczna księgowości Inne, tradycyjne formy techniczne księgowości Skomputeryzowane formy techniczne księgowości...95 Część druga Finanse przedsiębiorstw Finanse oraz działalność finansowa przedsiębiorstwa Wprowadzenie Zadania i zakres zarządzania finansami Uwarunkowania i ograniczenia działalności finansowej przedsiębiorstwa Dane liczbowe konieczne do podejmowania decyzji finansowych w przedsiębiorstwie Rachunek ekonomiczny jako podstawa zarządzania finansami przedsiębiorstwa Analiza finansowa przedsiębiorstw dla potrzeb zarządzania Analiza ekonomiczna Zysk operacyjny i marża brutto Metody oceny rentowności przedsiębiorstwa Ocena płynności finansowej Wskaźniki obrotowości Planowanie oraz zarządzanie operacyjne i strategiczne Planowanie zasobów finansowych przedsiębiorstwa Zarządzanie aktywami obrotowymi Zarządzanie aktywami trwałymi oraz inwestycje Ocena projektów inwestycyjnych Wartość pieniądza w czasie Wprowadzenie Wartość bieżąca pieniądza Wartość przyszła pieniądza Rynek finansowy i jego funkcjonowanie Rynek pieniężny Rynek kapitałowy...135

8 4 Spis treści Część trzecia Zagadnienia praktyczne, ćwiczenia Zasady sporządzania bilansu zamknięcia Ćwiczenie przykładowe 1. Sporządzenie bilansu zamknięcia Rodzaje operacji gospodarczych i ich wpływ na bilans Ćwiczenie przykładowe 2. Przesunięcie w aktywach bilansu majątkowego Ćwiczenie przykładowe 3. Przesunięcie w pasywach bilansu majątkowego Ćwiczenie przykładowe 4. Zwiększenie aktywów i pasywów Ćwiczenie przykładowe 5. Zmniejszenie aktywów i pasywów przedsiębiorstwa Konta księgowe Ćwiczenie przykładowe 6. Obliczanie sald końcowych kont Ćwiczenie przykładowe 7. Przeksięgowanie kont kosztów i przychodów oraz obliczenie wyniku finansowego Ćwiczenie przykładowe 8. Korygowaniebłędów księgowych Księgowanie operacji gospodarczych dotyczących środków trwałych Amortyzacja i umorzenie środków trwałych Ćwiczenie przykładowe 9. Naliczanie amortyzacji liniowej i degresywnej Zasady ewidencji zmian w środkach trwałych Ćwiczenie przykładowe 10. Ewidencja zakupu środka trwałego Ćwiczenie przykładowe 11. Przyjęcie środka trwałego w budowie do eksploatacji Ćwiczenie przykładowe 12. Likwidacja i sprzedaż likwidowanego środka trwałego Ewidencja środków pieniężnych i rozrachunków Środki pieniężne Ćwiczenie przykładowe 13. Ewidencja środków pieniężnych Rozrachunki z kontrahentami Ćwiczenie przykładowe 14. Ewidencja rozrachunków z kontrahentami Rozrachunki publicznoprawne Ćwiczenie przykładowe 15. Ewidencja rozrachunków publicznoprawnych Rozrachunki z pracownikami...175

9 Spis treści 5 Ćwiczenie przykładowe 16. Ewidencja rozrachunków z pracownikami z tytułu wynagrodzeń Ćwiczenie przykładowe 17. Pozostałe rozrachunki z pracownikami Ewidencja materiałów i towarów Ewidencja gospodarki materiałowej Ćwiczenie przykładowe 18. Ewidencja materiałów według cen zakupu Ćwiczenie przykładowe 19. Ewidencja towarów według cen sprzedaży Klasyfikacja i ewidencja kosztów Ćwiczenie przykładowe 20. Ewidencja kosztów w układzie rodzajowym Ćwiczenie przykładowe 21. Ewidencja kosztów według typów działalności (w układzie kalkulacyjnym) Przychody i koszty uzyskania przychodów przedsiębiorstwa Ćwiczenie przykładowe 22. Ewidencja przychodów i kosztów uzyskania przychodów Zasady ustalania wyniku finansowego przedsiębiorstwa Wariant porównawczy ustalania wyniku finansowego Ćwiczenie przykładowe 23. Zasady ustalania wyniku finansowego w układzie porównawczym Wariant kalkulacyjny ustalania wyniku finansowego Ćwiczenie przykładowe 24. Zasady ustalania wyniku finansowego w układzie kalkulacyjnym Sporządzanie zestawienia obrotów i sald Ćwiczenie przykładowe 25. Zasady sporządzania obrotów i sald Sporządzenie bilansu zamknięcia Ćwiczenie przykładowe 26. Zasady sporządzania bilansu zamknięcia Rachunkowość wybranego przedsiębiorstwa Ćwiczenie przykładowe 27. Przykład wszystkich prac księgowych w okresie obrachunkowym Zadanie do samodzielnego wykonania Wartość pieniądza w czasie, odsetki proste i składane Ćwiczenie przykładowe 28. Zasada naliczania odsetek prostych i złożonych (kapitalizacja odsetek)...213

10 6 Spis treści 26. Analiza wskaźnikowa efektywności finansowej przedsiębiorstwa Wskaźnik rentowności sprzedaży (marża brutto) Ćwiczenie przykładowe 29. Obliczanie wskaźnika rentowności sprzedaży Wskaźnik rentowności aktywów Ćwiczenie przykładowe 30. Obliczanie wskaźnika rentowności aktywów Wskaźnik rentowności kapitałów własnych Ćwiczenie przykładowe 31. Obliczanie wskaźnika rentowności kapitałów własnych Dźwignia finansowa Ćwiczenie przykładowe 32. Obliczanie dźwigni finansowej Wskaźniki dotyczące majątku obrotowego przedsiębiorstwa Wskaźniki obrotu zapasami Ćwiczenie przykładowe 33. Obliczanie wskaźnika obrotu zapasami Wskaźnik obrotu zapasami w dniach Ćwiczenie przykładowe 34. Obliczanie wskaźnika obrotu zapasami w dniach Wskaźniki obrotu należnościami Ćwiczenie przykładowe 35. Obliczanie wskaźnika obrotu należnościami Wskaźnik obrotu należnościami w dniach Ćwiczenie przykładowe 36. Obliczanie wskaźnika obrotu należnościami w dniach Część czwarta Ważniejsze terminy z rachunkowości i finansów Literatura Aneks Załącznik 1. Wzorcowy Plan kont Załącznik 2. Tablice przyszłej wartości jednostki kapitału ulokowanego na procent składany Załącznik 3. Tablice jednostkowych współczynników przyszłej wartości seryjnych płatności rocznych (annuitetów) Załącznik 4. Tablice dyskontowe jednostki przyszłej płatności

11 Spis treści 7 Podstawowe akty prawne dotyczące rachunkowości i finansów Ustawa o rachunkowości Ustawa o biegłych rewidentach i ich samorządzie Umowa leasingu Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych Skorowidz...321

12 Wprowadzenie Prezentowany podręcznik omawia podstawowe zagadnienia z zakresu ewidencji księgowej, jak i podstawy finansowania działalności podmiotów gospodarczych. Odejście od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej zmusza nasze społeczeństwo, a szczególnie służby finansowo-księgowe podmiotów gospodarczych, do poznania odmiennego przygotowania teoretycznego, jak i praktycznego z zakresu omawianych w podręczniku zagadnień. Wynika to z różnicy między tymi dwoma systemami gospodarki. Znajomość zagadnień finansowo-księgowych pozwala na efektywniejsze zarządzanie i wykorzystanie potencjału produkcyjnego podmiotu gospodarczego. Stąd też, tak ważne są wymagania stawiane uczestnikom gospodarki rynkowej. Ta część społeczeństwa z konieczności musi zdobyć teoretyczną i praktyczną wiedzę konieczną do podejmowania decyzji gospodarczych. Pozostała część społeczeństwa zmuszona jest również do poznania w węższym zakresie zagadnień z zakresu księgowości i finansów. Osoby mające średnie i wyższe wykształcenie, niezależnie od kierunku, powinny zapoznać się z wiadomościami z zakresu finansów i księgowości. Istotne jest, ażeby członkowie społeczeństwa mogli być partnerami, a nie tylko petentami w urzędach państwowych, szczególnie w urzędach o charakterze finansowym. Wszyscy członkowie społeczeństwa zarówno ci, którzy prowadzą działalność gospodarczą we własnym zakresie, jak i osoby uprawiające tzw. wolne zawody oraz zatrudnione w przedsiębiorstwach muszą indywidualnie kształtować swoją sytuację finansową. Muszą również rozliczać się z urzędem skarbowym. Trudno jest podejmować decyzje z zakresu księgowości i finansów i je realizować nie mając wiedzy teoretycznej oraz bieżących informacji z tego zakresu. W niniejszym podręczniku omówiono podstawowe zagadnienia z zakresu bilansu majątkowego, przychodów finansowych i ponoszonych kosztów oraz uzyskiwanej nadwyżki finansowej, jak również zagadnienia związane z analizą i zarządzaniem finansami w podmiotach gospodarczych. Bardzo istotna, ale nie jedyna część podręcznika jest poświęcona rynkowi finansowemu oraz alternatywnym możliwościom alokacji posiadanych środków pieniężnych. W tej części omówione są zagadnienia związane z funkcjonowaniem Giełdy Papierów Wartościowych S. A. w Warszawie. Informacje przedstawione w podręczniku powinny zainteresować czytelnika, a szczególnie studenta wyższej uczelni problematyką finansowo-księgową. Podręcznik przeznaczony jest głównie dla studentów kierunków nieekonomicznych, jak również dla osób zainteresowanych dokształceniem się z zakresu prezentowanej w nim problematyki. Zagadnienia rachunkowości są tematycznie bardzo rozbudowane. Specyfika rachunkowości zależy w dużej mierze od branży. Służby finansowo-księgowe różnych branż muszą mieć specjalistyczną wiedzę z danej branży. Inny zakres wiedzy z zakresu rachunkowości wymagany jest od pracujących w przemyśle wydobywczym, handlu czy rolnictwie. Jednak w rachunkowości wy-

13 10 Wprowadzenie różnić można wiele zagadnień typowych, niezależnych od branży i rodzaju przedsiębiorstwa. W prezentowanym podręczniku będą omawiane głównie typowe operacje gospodarcze, które praktycznie mogą występować we wszystkich przedsiębiorstwach, niezależnie od ich rodzaju. Przepisy dotyczące tych operacji nie podlegają częstym zmianom. Trzeba również stwierdzić, że w przedstawionym podręczniku są omawiane głównie zasady, a nie obowiązujące ustawy i przepisy wynikające z prawa bilansowego i podatkowego. Podstawą prawa bilansowego jest Ustawa o rachunkowości. Prawo podatkowe określają Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych. Przepisy podlegają zmianom, natomiast zasady praktycznie nie ulegają zmianie w dłuższym okresie. Zawarta w podręczniku wiedza nie będzie wystarczająca dla profesjonalisty, będzie natomiast przydatna zarówno w życiu prywatnym, jak również w zawodowym osobom nie będącym pracownikami służb finansowo-księgowych, a mianowicie właścicielom, współwłaścicielom oraz dyrektorom i prezesom firm. Osoby te w wyniku przyswojenia sobie wiedzy zawartej w podręczniku powinny być równorzędnymi partnerami w rozmowie z księgowymi. Będą mogły żądać właściwych informacji finansowo-księgowych od pracowników tych służb. Będą również mogły podejmować optymalne decyzje finansowe i gospodarcze na podstawie faktycznych danych dostarczanych przez rachunkowość. W części pierwszej i drugiej podręcznika, zostały omówione zagadnienia rachunkowości oraz finansów. Jest to część teoretyczna, w której czytelnik znajdzie omówienie każdego przedstawionego w części ćwiczeniowej tematu. Część trzecia natomiast poświęcona jest ćwiczeniom. Część ta przygotowana została w celu przedstawienia przykładów, ich rozwiązań oraz zadań do samodzielnego wykonania. Pomyślana została w sposób następujący. W pierwszej kolejności zostały omówione zagadnienia zaprezentowane jedynie informacyjnie w sposób niezbędny do ich zrozumienia. Szersze omówienie tych zagadnień znajduje się w części pierwszej i drugiej.