WYKŁAD REPETYTORYJNY. Krążenie w wątrobie, śledzionie i nerce

Transkrypt

1 WYKŁAD REPETYTORYJNY Krążenie w wątrobie, śledzionie i nerce Krążenie krwi w wątrobie: dwa systemy dopływu do naczyń włosowatych (zatok wątrobowych), jeden system odpływu tętnice wątrobowe żyła wrotna tętnice międzypłatowe żyły międzypłatowe tętnice międzyzrazikowe żyły międzyzrazikowe tętnice okołozrazikowe żyły okołozrazikowe tętniczki wlotowe żyłki wlotowe zatoki wątrobowe żyły centralne Te naczynia można zobaczyć pod mikroskopem międzyzrazikowe okołozrazikowe żyły podzrazikowe żyły wątrobowe tętnica międzyzrazikowe są elementami triad w przestrzeniach wrotnych żyła Żyła okołozrazikowa Żyłki wlotowe (żyły) okołozrazikowe i wlotowe można zobaczyć w preparacie wątroby nastrzykiwanej 1

2 zatoki Żyły centralne i zatoki widoczne są w preparatach barwionych HE Żyła podzrazikowa Żyła centralna Żyły podzrazikowe można zobaczyć w preparacie wątroby nastrzykiwanej Otwarte krążenie krwi w śledzionie Miazga czerwona: tętnice beleczkowe (1) tętniczki centralne (2) tętniczki pędzelkowe (3) OTWARTE kapilary osłonkowe* (4) przestrzenie międzykomórkowe sznurów śledzionowych (5) OTWARTE zatoki śledzionowe (6) żyły miazgowe (7) żyły beleczkowe (8) Miazga biała: tętnice beleczkowe (1) tętniczki centralne (2) OTWARTE gałązki tętniczek centralnych (9) przestrzenie międzykomórkowe strefy brzeżnej OTWARTE zatoki strefy brzeżnej (10) miazga czerwona 4 6 *kapilary osłonkowe otoczone warstwą fibroblastycznych komórek siateczkowych i makrofagów beleczka miazga biała 9 2 strefa brzeżna promieniste Układ naczyniowy nerki: sieć dziwna tętniczo-tętnicza łukowate Tętniczka centralna Miazga czerwona erytrocyty w tkance międzypłatowe Tętnica beleczkowa Żyła beleczkowa Dwie sieci kapilarne połączone tętniczką: kapilary kłębuszka i kapilary okolokanalikowe Tętnice międzypłatowe tętnice łukowate tętnice promieniste tętniczki doprowadzające kapilary kłębuszka tętniczki wyprowadzające kapilary okołokanalikowe żyły promieniste żyły łukowate ( ) Produkcja różnych substancji przez komórki w różnych układach gruczoły układu pokarmowego i hormonalnego wyjaśnienie dlaczego te komórki wydzielają akurat takie substancje? Ponieważ w trakcie różnicowania w tych komórkach aktywowane są geny odpowiedzialne za produkcję właśnie takich substancji 2

3 Rodzaje substancji produkowanych i wydzielanych przez komórki białka - enzymy - białka antybakteryjne - hormony białkowe - inne (m.in. białka osocza, immunoglobuliny, neuropeptydy, czynniki wzrostowe, cytokiny) Komórki produkujące białka: szorstka siateczka Golgi liczne ziarna wydzielnicze aminy biogenne i inne pochodne aminokwasów mucyny wydzielina śluzowa lipidy - trójglicerydy, glikolipidy, woski i in. - steroidy cukry Zewnątrzwydzielnicze: ziarna w przyszczytowym rejonie komórki Wewnątrzwydzielnicze: ziarna równomiernie rozmieszczone w cytoplazmie Komórki wydzielające enzymy kom. mioepitelialne Przewody prążkowane ślinianek wydzielają kalikreinę (proteazę), która pośrednio reguluje lokalny przepływ krwi wstawka kom. surowicze Komórki pęcherzyków surowiczych i półksiężyców surowiczych dużych i małych gruczołów ślinowych wydzielają amylazę (wstępne trawienie wielocukrowców) i niewielkie ilości peroksydazy (własności bakteriobójcze) Do małych gruczołów ślinowych należą gruczoły von Ebnera leżące pod brodawkami okolonymi leżą głęboko, między mięśniami języka przewody uchodzą do rowka okołobrodawkowego wydzielają lipazę, która trawi warstewkę lipidów pozostającą na powierzchni nabłonka jamy ustnej po tłustym posiłku i blokuje kubki smakowe przewód prążkowany Komórki główne gruczołów żołądkowych właściwych wydzielają pepsynogen i lipazę żoładkową (wstępne trawienie białek i tłuszczów), a w okresie niemowlęcym podpuszczkę (trawienie białek mleka) kom. pęcherzykowe kom. śródpęcherzykowe Enzymy wydzielane przez komórki pęcherzykowe trzustki odpowiadają za główny proces trawienia w cewie pokarmowej Pęcherzyk trzustkowy komórki wydzielnicze (pęcherzykowe) komórki śródpęcherzykowe blaszka podstawna blaszka podstawna Proenzymy: (aktywowane w dwunastnicy) trypsynogen chymotrypsynogen prokarboksypeptydaza proelastaza profosfolipaza A2 proteazy Komórki pecherzykowe to typowe komórki produkujące białka i wykazujące wyraźną polaryzację. Jej efektem jest dwubarwność komórek i całego pęcherzyka Aktywne enzymy: alfa-amylaza lipaza trójglicerydowa DNaza RNaza 3

4 koloid egzocytoza pęcherzyk wydzielniczy synteza tyreoglobuliny i tyreoperoksydazy magazynowanie tyreoglobuliny aminokwasy jodowanie tyreoglobuliny utlenianie anion jodkowy Komórki pęcherzykowe tarczycy produkują tyreoperoksydazę, która po wydzieleniu jest wiązana z powierzchnią błony komórkowej i katalizuje utlenianie jonów jodkowych, jodowanie tyreoglobuliny i sprzęganie jodowanych reszt tyrozynowych. Procesy te odbywają się w koloidzie, przy powierzchni komórek pecherzykowych. Komórki gruczołu krokowego wydzielają enzymy proteolityczne, które odpowiadają za upłynnienie nasienia. Jednym z tych enzymów jest kalikreina-3, znana jako PSA (prostate-specific antigen) umożliwiający wczesne wykrycie raka prostaty. Komórki wydzielające białka antybakteryjne Neutrofile, makrofagi: m.in. lizozym, defenzyny, katelicydyna (udział w procesach odporności wrodzonej) Keratynocyty żywych warstw naskórka mają receptory rozpoznające wzorzec. Po zetknięciu z patogenem wydzielają substancje mikrobobójcze (m.in. defenzyny) oraz cytokiny przyciągające limfocyty. Białka antybakteryjne są również wydzielane do światła cewy pokarmowej przez komórki i gruczoły obecne w ścianie cewy gruczoły przełykowe: lizozym gruczoły dwunastnicze: lizozym komórki Panetha: defenzyny, lizozym Ślina zawiera białka antybakteryjne (m.in. lizozym, laktoferynę) produkowane przez komórki surowicze i komórki przewodów śródzrazikowych (wstawek i przewodów prążkowanych) małych i dużych gruczołów ślinowych. Warstewka śluzu pokrywająca powierzchnię dróg oddechowych zawiera białka antybakteryjne wydzielane przez małe gruczoły ściany dróg oddechowych (głównie węchowe i oskrzelowe) Łzy zawierają znaczne ilości białek antybakteryjnych (lizozymu, laktoferyny) produkowanych przez komórki gruczołów łzowych Komórki wydzielające hormony białkowe/peptydowe Komórki neurosekretoryczne podwzgórza: małe komórki neurosekretoryczne (jąder drobnokomórkowych) produkują czynniki (hormony uwalniające i hamujące) regulujące aktywność wydzielniczą komórek części gruczołowej przysadki. Hormony te są wydzielane do naczyń włosowatych wyniosłości pośrodkowej i dostają się do płata przedniego poprzez naczyniowy układ wrotny duże komórki neurosekretoryczne krążenie wrotne małe komórki neurosekr. duże komórki neurosekretoryczne (jąder wielkokomórkowych, nadwzrokowego i przykomorowego) produkują ADH i oksytocynę, które transportowane są długimi aksonami do wyrostka lejkowatego i tam uwalniane do naczyń włosowatych płat przedni wyrostek lejkowaty 4

5 Komórki dokrewne przysadki Komórki C (okołopęcherzykowe) tarczycy leżą pomiędzy tyreocytami a blaszką podstawną i produkują kalcytoninę Typ komórki Somatotropy Mammotropy Kortykotropy Gonadotropy Wielkość ziarn nm nieaktywne 200 nm aktywne nm nm nm Produkowane hormony GH (STH) PRL ACTH POMC LPH MSH endorfiny FSH, LH Komórki główne przytarczyc produkują PTH Tyreotropy nm TSH Wszystkie komórki dokrewne wysepek trzustkowych produkują hormony białkowe alfa beta Typ % Lokalizacja Produkowany w wysepce* hormon alfa (A) obwodowa glukagon beta (B) centralna insulina delta (D) 5-7 rozproszona somatostatyna PP 0,5-2 rozproszona polipeptyd trzustkowy *u zwierząt, u człowieka wszystkie komórki są rozproszone delta Charakterystyka ziarn: Komórka alfa : 250 nm, okrągły ciemny rdzeń, wąskie halo Komórka beta: 300 nm, nieregularny ciemny rdzeń, szerokie halo Komórka delta: 350 nm, jaśniejsza zawartość, bez rdzenia Komórka PP: 150 nm, ciemna zawartość, bez rdzenia PP Nazwa Delta (D) Epsilon Wiekszość komórek enteroendokrynowych wydziela hormony peptydowe Wydzielany hormon somatostatyna grelina Działanie hamuje wydzielanie innych kom. dokrewnych pobudza łaknienie Komórki wydzielające inne białka: plazmocyty: produkują i wydzielają immunoglobuliny (wiele różnych komórek gruczołowych wydziela IgA, ale ich nie produkuje) gruczoły węchowe: białko wiążące hydrofobowe substancje zapachowe (umożliwia rozpuszczenie tych substancji w płynie, co jest warunkiem ich związania z receptorami węchowymi) G H I L S gastryna VIP cholecystokinina GLP sekretyna pobudza wydzielanie HCl rozszerza naczynia krw. pobudza wydzielanie w trzustce, obkurcza pęcherzyk żółciowy pobudza wydzielanie insuliny, hamuje perystaltykę pobudza wydzielanie wodorowęglanów w trzustce komórki maczugowate (Clary): ochronne białko CC16, niektóre białka surfaktantu pneumocyty II typu: białka surfaktantu hepatocyty: białka osocza (z wyjątkiem immunoglobulin), IGF komórki Merkla: neuropeptydy 5

6 komórki wydzielnicze nabłonka jajowodu: owiduktyny (przyłączają się do osłonki przejrzystej oocytu i uładwiają adhezję plemników) gruczoły endometrium: białka mikrośrodowiska jamy macicy komórki Sertolego: białko wiążące androgeny komórki główne przewodu najądrza: czynniki antykapacytacyjne komórki gruczołu mlekowego: białka mleka keratynocyty, komórki surowicze i przewodów gruczołów ślinowych, gruczoły przełykowe, gruczoły dwunastnicze: EGF komórki śródbłonkowe: VEGF Cytokiny wydzielane sa przez wszystkie leukocyty, a także przez makrofagi, mastocyty i niektóre komórki narządowe (np. komórki jądra) Komórki wydzielające aminy biogenne: są to komórki dokrewne układu DNES podobne cechy jak komórek wydzielających białka (oprócz amin komórki produkują wiążące je białka chromograniny, a także hormony peptydowe) jeżeli amina jest głównym hormonem, ziarna wydzielnicze zawierają okrągłe, elektronowo gęste rdzenie komórki DNES zlokalizowane w wyściółkach nabłonkowych wykazują odwróconą polaryzację morfologiczną (ziarna w części podstawnej, siateczka nad jądrem) Klasyfikacja komórek systemu DNES Centralne: komórki neurosekretoryczne podwzgórza pinealocyty komórki dokrewne przysadki Obwodowe: komórki C (tarczyca) komórki główne (przytarczyce) komórki A, B, D, PP (wysepki trzustkowe) komórki chromochłonne (rdzeń nadnerczy) komórki chemoreceptoryczne kłębków szyjnych i aortalnych komórki dokrewne cewy pokarmowej komórki dokrewne dróg oddechowych komórki dokrewne dróg moczowych* komórki dokrewne dróg rozrodczych* komórki Merkla *b. nieliczne Większość komórek DNES wydziela głównie hormony peptydowe, z niewielką domieszką amin biogennych Aminy są przeważającym produktem wydzielniczym: w komórkach enterochromafinowych (EC) cewy pokarmowej (serotonina) w komórkach rdzenia nadnerczy (NA, A) w pinealocytach (melatonina, pochodna serotoniny) w komórkach kłębkowych (receptorycznych) kłębków szyjnych i aortalnych (NA, dopamina, serotonina) koloid egzocytoza pęcherzyk wydzielniczy magazynowanie tyreoglobuliny jodowanie tyreoglobuliny utlenianie pęch. hydrolazowe endocytoza Komórki wydzielające śluz trawienie jodowanej tyreoglobuliny w lizosomach synteza tyreoglobuliny i tyreoperoksydazy aminokwasy anion jodkowy Inne pochodne aminokwasów: hormony tarczycowe T3 i T4: TSH związany z receptorami (1) W komórkach pęcherzykowych: synteza i wydzielanie tyreoglobuliny do koloidu, synteza tyreoperoksydazy i jej wbudowywanie do szczytowej błony komórkowej, pobieranie jonów jodkowych i ich transport do koloidu (2) W koloidzie: utlenianie jonów jodkowych, jodowanie tyreoglobuliny, sprzęganie jodowanych reszt tyrozynowych (wynik działania tyreoperoksydazy) (3) W komórkach pęcherzykowych: endocytoza jodowanej tyreoglobuliny, jej trawienie w lizosomach, transport produktów trawienia - T3 i T4 do cytoplazmy i dalej, przez błonę komórkową do otaczających pęcherzyk naczyń Głównym składnikiem wydzieliny śluzowej Są mucyny glikoproteidy o znacznej (do 80%) zawartości cukrów. Funkcja ochronna i nawilżająca ( smarująca ) Komórka śluzowa: siateczka szorstka bardzo rozbudowany aparat Golgiego ziarna wydzielnicze (słabo się barwią HE, stąd komórki śluzowe są jasne, w mikroskopie elektronowym ziarna też są jasne) 6

7 komórki cewek śluzowych w dużych i małych gruczołach ślinowych gruczoły ściany dróg oddechowych gruczoły wpustowe i właściwe przełyku komórki nabłonka powierzchniowego żołądka (nierozpuszczalny śluz ochronny) gruczoły opuszkowo-cewkowe męskiego układu rozrodczego komórki śluzowe szyjki w gruczołach żołądkowych nabłonek powierzchniowy i gruczoły szyjki macicy komórki kubkowe: występują w nabłonku jelitowym, dróg oddechowych, spojówki Komórki wydzielające lipidy 2. Na drodze wydzielania apokrynowego 1. Na drodze egzocytozy w tym przypadku wydzielina zawiera domieszkę białek apokrynowe gruczoły potowe: kwasy tłuszczowe, alkanole, estry cholesterolu Keratynocyty warstwy ziarnistej: lipidy ciałek blaszkowatych (keratynosomów) ceramidy, glikolipidy, estry cholesterolu (hydrofobowa bariera naskórkowa) Pneumocyty II typu: fosfolipid DPPD w ciałkach blaszkowatych (składnik surfaktantu odpowiedzialny za zmniejszenie napięcia powierzchniowego pęcherzyków płucnych) gruczoły Molla powieki gruczoły woskowinowe: woski gruczoł mlekowy: trójglicerydy 4. Na drodze dyfuzji przez błonę komórkową: hormony steroidowe 3. Na drodze wydzielania holokrynowego Gruczoły łojowe (w tym gruczoły tarczkowe powieki): łój (sebum) trójglicerydy, kwasy tłuszczowe, cholesterol, skwalen Wszystkie komórki produkujące hormony steroidowe (komórki steroidogenne) mają podobne cechy: obfita gładka siateczka (synteza steroidów) mitochondria z tubularnymi grzebieniami (końcowe etapy syntezy steroidów) krople lipidowe 7

8 Kora nadnerczy ma trzy warstwy o różnym układzie komórek i naczyń włosowatych Komórki różnych warstw kory produkują różne hormony warstwa kłębkowata torebka warstwa kłębkowata (gniazda) Małe komórki z nielicznymi kroplami lipidowymi mineralokortykoidy (np. aldosteron) warstwa pasmowata warstwa pasmowata (sznury) Duże, jasne komórki z licznymi kroplami lipidowymi glukokortykoidy (np. hydrokortyzon, kortykosteron) warstwa siatkowata warstwa siatkowata (ukł. nieregularny) Małe, kwasochłonne komórki z ziarnami lipofuscyny androgeny nadnerczowe (głównie dehydroepiandrosteron - DHEA) Komórki Leydiga leżą w tkance śródmiąższowej jądra i są typowymi komórkami steroidogennymi. Cecha szczególna: białkowe kryształy Reinkego. Wydzielają testosteron. Komórki dokrewne jajnika i produkowane przez nie hormony: komórki warstwy ziarnistej pęcherzyka komórki osłonki wewnętrznej pęcherzyka komórki ziarnisto-luteinowe komórki osłonkowo-luteinowe komórki śródmiąższowe (komórki osłonki wewnętrznej pozostałe po atrezji pęcherzyka) komórki wnękowe (rzadkie, w zrębie wnęki jajnika, podobne do komórek Leydiga w jądrze) estrogeny androgeny* progesteron, estrogeny progesteron androgeny* androgeny * mogą być aromatyzowane do estrogenów Komórki wydzielające cukry Cukry są dostarczane do pęcherzyków wydzielniczych razem z białkami i wydzielane na drodze egzocytozy. Żadna komórka nie wydziela wyłącznie cukrów. gruczoł mlekowy: laktoza (powoduje agregację białek w pęcherzyku wydzielniczym i jest odpowiedzialna za charakterystyczny wygląd tych pęcherzyków w mikroskopie elektronowym komórki Sertolego: fruktoza pęcherzyki nasienne: fruktoza Fruktoza jest głównym paliwem energetycznym dla plemników 8