Analiza wybranych partii szachowych. rozegranych podczas meczów o mistrzostwo świata

Transkrypt

1 Analiza wybranych partii szachowych rozegranych podczas meczów o mistrzostwo świata Wprowadzenie W dniu 10 września 1984 roku w sali koncertowej im. Czajkowskiego w Moskwie rozpoczął się mecz pomiędzy obrońcą tytułu mistrza świata w szachach, będącym w szczytowej formie twórczej Anatolijem Karpowem, a młodym niezwykle dynamicznie rozwijającym się szachistą młodego pokolenia, Garri Kasparowem. Wtedy jeszcze nikt nie przypuszczał, że właśnie rozpoczęła się nowa era w historii szachów, związana z epickimi bojami panów K-K. Pierwszy mecz okazał się pojedynkiem, jakiego nie widział świat sportowy. Mecz gigant, mecz maraton, jednocześnie ostatni z meczów z nielimitowaną ilością partii. Zgodnie z uchwalonym regulaminem, grano do sześciu zwycięstw, remisy się nie liczyły. Faworytem był Anatolij Karpow, który łatwo wygrał pięć partii i był bliski zwycięstwa w meczu. Natomiast Kasparow, świadomy swojej niekorzystnej sytuacji meczowej, przyjął strategię wyczekiwania i grania na remis. Koncepcja ta sprawdziła się w praktyce, gdyż pod koniec meczu, Fortuna opuściła wyczerpanego obrońcę tytułu, który przegrał trzy pojedynki. Po rozegraniu czterdziestu ośmiu (!) partii przy stanie meczu 5 : 3 dla Karpowa, ówczesny prezydent Międzynarodowej Federacji Szachowej FIDE Florencio Campomanes, podjął kontrowersyjną decyzję o przerwaniu meczu i uznaniu go za niebyły. Oficjalnie uzasadniono ten werdykt troską o zdrowie uczestników meczu, ale nieoficjalnie szeptano, że była to próba ratowania skóry niezdolnego do walki Karpowa. Kolejne mecze panów K-K zmieniły zasadniczo swój charakter, gdyż FIDE zrezygnowała z nielimitowanej ilości partii. Grano więc do sześciu zwycięstw, lub uzyskania przewagi punktowej w dwudziestu czterech partiach (12 i ½ punktu). W przypadku remisu, tytuł mistrza świata pozostawał w rękach aktualnego championa. Nowy mecz rozpoczął się we wrześniu 1985 roku w Moskwie. Garri Kasparow i jego zespół poczynił wielkie postępy w przygotowaniach do tego pojedynku, co było szczególnie dobrze widoczne w technice rozgrywania końcówek. Po zaciętej walce, której losy rozstrzygnęły się w ostatniej, dramatycznej, dwudziestej czwartej partii, tytuł mistrza światach przeszedł w ręce Kasparowa. Anatolij Karpow bezskutecznie próbował odzyskać tytuł mistrzowski w meczu rewanżowym, granym w 1986 roku w Londynie i Leningradzie. Podobne zakusy czynił w pojedynkach w Sewilli (rok 1987) oraz w Nowym Jorku i Lyonie (1990), ale niestety bezskutecznie. 1

2 Wstęp do analizowania partii, czyli chciałbym/chciałabym, ale boję się Skoro boisz się zadać pytania, pozwól że zrobię to za Ciebie i odpowiem na nie. Mam nadzieję, że jednak przekonasz się do analizowania partii szachowych i przyznasz, że ma to swój urok. Czy można grać w szachy bez analizy? Gdyby ktoś uparł się, to w początkowym etapie rozwoju szachowego może grać nie analizując swoich partii, chociaż nie jest to zalecane. Jednak pragnąc podnieść swój poziom gry zawodnik (tak amator jak i zawodowiec) szybko dojdzie do wniosku, że analiza jest jednak potrzebna (czy wręcz niezbędna). I to analizowanie swoich partii: zarówno tych przegranych jak i wygranych. Analiza przegranych partii pomaga poznać przyczyny porażek i następnie wyeliminować je, natomiast analiza wygranych partii wykaże, czy zwycięstwo rzeczywiście było wynikiem naszej dobrej gry, czy może jedynie dziełem przypadku (albo grubej pomyłki przeciwnika). Każdy szachista powinien analizować partie swoje oraz innych szachistów zwłaszcza jeżeli zależy mu na tym, aby poznać prawdziwe powody wygrywania czy też przegrywania partii. Czy można analizować partie bez aktywnej gry? Właściwie tak. Są szachiści (np. tacy jak ja), którzy nie specjalnie palą się do aktywnej gry z przeciwnikiem, zarówno tym prawdziwym jak i wirtualnym (czyli programem komputerowym), natomiast ich żywiołem jest analiza. Z oczywistych względów analiza głównie cudzych partii. Może paść pytanie, w takim razie po co to robią, skoro nie chcą grać i praktycznie wykorzystywać nabytej wiedzy? Na przykład robią to dla własnej satysfakcji, w celu poznania głębi szachów i piękna samej analizy. Dobrze jest, gdy pozyskaną wiedzą dzielą się z innymi szachistami, pełniąc rolę nauczycieli, czy po prostu służąc dobrą, koleżeńską radą. Nie będę zajmować się analizą, bo nie potrafię. To nieprawda, potrafisz analizować partie szachowe, choć pewnie jeszcze o tym nie wiesz. Co, zdziwiony? Nie będę zajmować się analizą, bo to zadanie tylko dla arcymistrzów. Oj, oj, nieuważnie przeczytałeś pierwszy akapit, proszę zrób to jeszcze raz. Analiza to zadanie dla każdego szachisty, bez względu na jego kategorię czy ranking ELO. To czy analiza będzie lepszej jakości zależy od poziomu i zrozumienia szachów danej osoby, ale absolutnie każdy może analizować partie. Nie będę zajmować się analizą, bo nie mam programu komputerowego, który to zrobi. A po co Ci komputer do tego? Sam potrafisz to robić, tak jak potrafili inni szachiści przed upowszechnieniem się komputerów domowych. Nie pozwól, aby szachowy program komputerowy stał się protezą Twojego mózgu, zwalniającą Cię od myślenia. Program komputerowy powinien (po zrobieniu samemu analizy) pokazać ci słabe punkty w których Twoja analiza nie była dokładna przede wszystkim znakomicie ukaże przeoczenia taktyczne i ruchy, których mogłeś nie wziąć pod uwagę podczas analizy. 2

3 Interesuje mnie poznawanie analiz zrobionych przez innych szachistów. Mnie też. W Internecie znajdziesz wiele stron zawierających analizy partii, wykonanych zarówno przez arcymistrzów jak i przez amatorów. Polecam też książki, szczególnie te poświęcone meczom szachowym. Zamieszczone w nich partie są zazwyczaj bardzo obszernie i szczegółowo skomentowane. No dobrze, prawie mnie przekonałeś, ale jak mam analizować partie szachowe? To pewnie bardzo trudne. Niekoniecznie. Proszę weź zapis swoich partii, najlepiej tych przegranych. Zastanowimy się razem, dlaczego je przegrałeś. Popatrz proszę, w 10 posunięciu postawiłeś skoczka na polu h4. To niedobre miejsce, skoczek na nim ma ograniczone pole rażenia, ostrzeliwuje zaledwie dwa pola. Lepiej więc, gdybyś wykonał posunięcie nim na d4, ku centrum, stąd skoczek będzie siał zniszczenie po aż ośmiu polach! Przez to posunięcie, Twój przeciwnik otrzymał trochę lepszą pozycję. No tak, w 15 posunięciu nie zauważyłeś czarnego piona na g5, teraz on zbije Twojego gońca i wobec utraty figury partia nadaje się do poddania. Trzeba było ustawić gońca na b4, planując atak po przekątnej na skrzydło królewskie. Teraz sprawdź proszę, czy w takim wariancie czarne nie zbiją Ci gońca w kilku najbliższych ruchach. Nie? To dobrze. Zastanów się nad ich odpowiedzią, co mogą zrobić? Pewnie będą usiłowały wymienić taką aktywną figurę, jak więc chciałbyś przeciwdziałać temu? O!, widzę że zainteresowałeś się taką oceną i komentowaniem pozycji, a to jest właśnie analiza. Twoja pierwsza analiza. Nie było wcale tak trudno, prawda? Nic nie szkodzi, że na razie analizujesz warianty jedynie na 2, może 3 posunięcia naprzód. Na początek to zupełnie wystarczy. Ważne, że uświadomiłeś sobie jak to robić i że podoba Ci się analizowanie i komentowanie partii szachowych. Im więcej będziesz robić takich analiz, tym łatwiej zrozumiesz idee szachowe, będziesz mógł lepiej przewidywać rozwój wypadków, oceniać w locie pozycję na szachownicy oraz cieszyć się grą takich geniuszy jak panowie K-K. Nie martw się, gdy niektóre warianty będą na początku całkiem niezrozumiałe i dziwne. Nie zrażaj się i wróć do nich za jakiś czas. Sam doświadczam co pewien czas tych wspaniałych chwil, gdy jakaś pozycja na szachownicy, początkowo kompletnie niezrozumiała, w pewnym momencie staje się jasna jak przysłowiowe słońce. Często bywa tak, że nagle przychodzi olśnienie i bierki, które kiedyś wydawały się stać bez sensu na szachownicy, obecnie układają się w logiczny i harmonijny wzór. Ten wzór to rozmieszczenie poszczególnych figur i pionków zaczynam postrzegać już nie oddzielnie, ale całościowo, jako spójny system odzwierciedlający pewną idee gry. W trakcie robienia analizy warto zapisać ją, stosując zarówno opis słowny (osobiście preferuję taki typ komentarzy ze względów dydaktycznych) jak i oparty na powszechnie stosowanych szachowych symbolach. Oba rodzaje zapisu dobrze uzupełniają się. Staraj się znaleźć kluczowe momenty gry, zmiany planów i dopuszczalne warianty. Pamiętaj, aby oceniać pozycję i znajdować najlepsze warianty dla obu stron, bez względu na to jakim kolorem grasz to absolutnie konieczny warunek obiektywnej oceny. Jeżeli zdołałem przekonać Cię do analizy partii szachowych, to zapraszam do poniższej lektury jak i samodzielnych przemyśleń. Krzysztof Kledzik 3

4 O notacji używanej w poniższych analizach 1. Symbole: - posunięcie, O-O krótka roszada, O-O-O długa roszada, : bicie, + szach, # mat,! dobry ruch,!! doskonały ruch,!? interesujący ruch,?! wątpliwy ruch,? zły ruch,?? bardzo zły (przegrywający) ruch. Ocena posunięcia w nawiasie np. (?!) oznacza moją subiektywną ocenę ruchu 2. zapis ruchu tłustym drukiem np. e4-e5 oznacza wykonane posunięcie w partii (nawet, gdy nie podano numeru ruchu) 3. zapis ruchu zwykłym drukiem np. e4-e5 oznacza rozważany wariant lub cytowany fragment zapisu innej rozegranej partii 4. zapis np. Sf6-d7-e5-d3 oznacza, że w partii biały skoczek przeszedł (lub przejdzie) z pola f6 na d7, natomiast ruch z d7 na e5 i dalej na d3, zostały (zostaną) niezrealizowane 5. zapis np. e4-e5 oznacza ruch białym pionkiem 6. zapis np. He3-e4-e5 oznacza posunięcia białym hetmanem, kolejno po polach e3, e4 i e5 7. zapis np....sa4-b2:d3 oznacza, że czarne przesuwają skoczka z pola a4 na b2 i biją na d3 8. zapis np. (m. 2) oznacza drugi mecz Kasparowa z Karpowem o MŚ 9. pod diagramami umieszczono zapis pozycji w notacji FEN. Można go skopiować i wkleić do programu szachowego, aby szybko uzyskać ( ustawić ) omawianą pozycję (obecnie to powszechne i bardzo praktyczne rozwiązanie, gdyż nie trzeba tracić czasu) W opisach korzystałem z informacji zawartych w książkach: 1. J. L. Awerbach, M. E. Tajmanow Karpow-Kasparow. Mecze o mistrzostwo świata, Wydawnictwo TPPR Współpraca, Warszawa Ireneusz Łukasik, Sławomir Wach Wielki mecz, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa Krzysztof Pytel Karpow-Kasparow o koronę szachową. Moskwa-Londyn-Leningrad, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa Garri Kasparow Mecz o mistrzostwo świata, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa Dawid Bronstein Mecz o mistrzostwo świata w szachach. Kasparow- Karpow, Sewilla-87, Wydawnictwo Raduga Moskwa, Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa, Jan Przewoźnik Kasparow-Karpow. Mecz piąty. Nowy Jork-Lyon 1990, ZKS Stilon Gorzów, Wydawnictwo Magazyn Szachowy, Gorzów Pełen zapis rozegranych partii (bez analizy) można znaleźć na stronie Wszelkie uwagi i sugestie są bardzo mile widziane, proszę je kierować na adres kledzik@pro.wp.pl 4

5 Pierwszy mecz, Moskwa r. Mecz 1, partia 1, A. Karpow-G. Kasparow, Obrona sycylijska Pierwsza partia w meczach o mistrzostwo świata prawie zawsze ma charakter rekonesansowy, a więc nie ma co oczekiwać, że zakończy się zwycięstwem którejś ze stron. Tak też było w omawianym przypadku. 1k1r3r/1pqbbpp1/p1nppn2/6B1/4PP1P/1NN3R1/PPP2QB1/2KR4 W odpowiedzi na posunięcie czarnych 17...Kc8-b8 (patrz diagram powyżej) ówczesny mistrz świata, Anatolij Jewgieniewicz Karpow zagrał 18.f5!?. Plan białych polega na stworzeniu przeciwnikowi słabego pionka e6 przez zwiększenie na niego nacisku pionkowo-figurowego. Jeżeli czarny piechur przesunie się na e5, wtedy białe opanują figurami centralny punkt d5. Będzie to znaczący atut pozycyjny, gdyż czarne nie będą w stanie przepędzić obcej figury przez atak pionkami z sąsiednich linii c i e. Ale plan ten ma istotny mankament, gdyż czarne uzyskują pole e5 (białe nie kontrolują tego pola) jako punkt przerzutowy dla swojego skoczka, co znacznie zwiększa jego aktywność. Arcymistrz Gufeld proponował dla białych plan spokojniejszy, bardziej karpowowski. Anatolij Jewgieniewicz mógł zwiększyć nacisk w centrum po 18.a3 (zapobiega...sc6-b4 z atakiem na pole d3) z dalszym Wg3-d3, po czym czarne stanęłyby w obliczu silnego ataku przeciwnika w centrum i na skrzydle królewskim. Obecnie, po posunięciach: 18...Se5 19.Gh3 (wzmocnienie ataku na punkt e6) Sc4 białe usilnie dążą do wyeliminowania aktywnej figury przeciwnika ruchem 20.Sd2. Po: 20...S:d2 21.W:d2 Wc8 22.f:e6, następuje kolejny ciekawy moment. Po intuicyjnym odbiciu czarnych 22...f:e6(?!) ich białopolowy goniec byłby związany obroną słabego pionka e6. Kasparow zagrał więc 22...G:e6! proponując wymianę białopolowych gońców i likwidując (na razie) słabość na e6. Na zakończenie partii, ciekawy motyw taktyczny. Po 35 posunięciach gracze doszli do pozycji: k1r5/1p4p1/p1qbpn2/4q1b1/7p/p7/1pp1r3/2kn4 Ostatni ruch to 35...Ge7-d6!. Posunięcie kryje w sobie pułapkę. Czarne atakują hetmana, pozostawiając słabego pionka e6 bez ochrony, wprost na pożarcie. No dobrze, spróbujmy bić H:e6(??). Czarne na to 5

6 ...We8 i mogłyby zainkasować punkt w tabeli wyników. Hetman powinien odejść spod bicia, ale dokąd? Jak odejdzie, to białe stracą wieżę na polu e2. Oczywiście, w taką pułapkę ja mógłbym wpaść, Karpow nie. REMIS. Mecz 1, partia 2, G. Kasparow-A. Karpow, Obrona hetmańsko-indyjska W drugiej partii Garri Kimowicz konsekwentnie realizował plan ataku na skrzydle królewskim. Aby uzyskać przewagę, zastosował swój ulubiony motyw taktyczny, czyli wczesne oddanie pionka za inicjatywę (gambit). Po ruchu 14.g3-g4!, sytuacja na szachownicy przedstawiała się następująco: rnbq1rk1/p1n2ppp/1pp2b2/3p1n2/4pbp1/2n5/pp3pbp/r2q1rk1 Białe są lepiej rozwinięte i zajmują więcej przestrzeni. Zgrupowanie ich bierek na czwartej i piątej linii zdradza agresywne zamiary pretendenta. Skoczek na f5 sprawia wrażenie niebezpiecznej figury, ale usunięcie go z szachownicy ruchem 14...G:f5(?!) byłoby na rękę tylko białym! Po wymianie figur na f5, białe bez przeszkód zrealizowałyby plan Sc3-e2-g3-h5 oraz Hd1-g4 (dzięki zwolnieniu pola g4 przez wcześniejszą wymianę, czarne same uruchomiły białego hetmana) z atakiem na króla. Czarne więc złego nie ruszyły, za to realizowały rozwój przez 14...Sa6 z dalszym...sa6-c5. Przełomowy moment nastąpił w siedemnastym posunięciu, gdy Garri Kimowicz zdecydował się na ruch 17.e5. Komentatorzy sceptycznie odnosili się do niego, proponując w zamian wymianę figur 17.G:c7 oraz e:d5 i b2-b4, ze zduszoną pozycja czarnych. Pretendent wybrał jednak wariant bojowy, co o mało nie zakończyło się dla niego utratą punktu. Po ruchu 21.f2-f4 powstała sytuacja: r4rk1/p1nb1ppp/1pp3q1/2npp1b1/5pp1/2n4p/pp1q2b1/2r2rk1 Wykonana krótka roszada oraz marsz królewskich pionków odsłaniających pozycję króla, nie stanowią na razie zagrożenia dla białych. Takie osłabienie pozycji swojego króla jest dopuszczalne w sytuacjach, gdy nie grozi mu bezpośrednie niebezpieczeństwo ze strony figur przeciwnika. Tak akurat jest w aktualnie analizowanej pozycji. Czarne nie dysponują możliwością bezpośredniego ataku na monarchę, a ewentualna wymiana: 21...Hd3 22.H:d3 S:d3 niczego nie zmieni, bo skoczek Sd3 w pojedynkę nic nie zdziała. Próby podparcia go gońcem...gd7-c8-a6 można odparować, prowadząc oblężenie gońcem Gg2-6

7 f3-e2 oraz królewską wieżą, a myśl o ruchu...c6-c5-c4 i stworzeniu przyczółka na d3 trafia na odpowiedź białych b2-b3. A więc w pozycji na diagramie białe mogą (skoro już się na to zdecydowały) prowadzić atak pionkami królewskimi przy krótkiej roszadzie. Po ruchu w partii, Karpow odpowiedział 21...f6!. Ewentualne odejście gońcem Gg5-h4 napotka replikę...f5, mogącą prowadzić po wymianie pionków do niebezpiecznego dla białych (eksponowana pozycja króla) otwarcia kolumny g lub h. W takim razie lepiej było dokonać szybkiej wymiany pionów: 22.e:f6 g:f6 23.Gh4 f5. Ostatnim posunięciem Anatolij Jewgieniewicz realizuje wspomniany już plan z otwarciem kolumn. Idea jego jest bardzo interesująca, ale jak to zwykle bywa, kij ma dwa końce. Otworzenie kolumn może być korzystne również dla białych pod warunkiem, że po 24.g:f5 włączą do akcji na króla wieżę, według schematu Wf1-f3-g3. Przy komentowaniu tego wariantu, am. Dorfman zwrócił uwagę na niebagatelną w nim rolę czarnopolowego gońca białych. Czarne nie mają już jego odpowiednika, stąd słabe czarne pola na skrzydle królewskim nie są dostatecznie bronione. Dziwne, że pretendent nie zdecydował się na tak ciekawy plan gry, preferując atak na figurę 24.b4?. Anatolij Jewgieniewicz uznał, że można ją chwilowo poświęcić 24...f:g4!, gdyż uzyskiwał w ten sposób lepszą pozycję: 25.b:c5 g:h3 26.Wf2 h:g2 27.W:g2 Gg4. Po dalszym...h7-h5, czarny król będzie zasłonięty przed atakiem po linii g i h. Równowaga w ilości figur zostałaby przywrócona, a czarne uzyskałyby doskonały, bezpieczny przyczółek na g4, pomocny w akcjach na skrzydle królewskim. W partii nastąpiła wymiana pionów na polu g4. REMIS. Mecz 1, partia 3, A. Karpow-G. Kasparow, Obrona sycylijska W drugiej partii G. Kasparow rozpoczął eksperymentowanie z teorią, zakończone polubownie (remisem). Jednakże, w trzeciej partii te eksperymenty doprowadziły do porażki. W tej partii podobnie jak w drugiej, pojawia się gambitowa gra Kasparowa, kontynuowana w ciągu kolejnych meczów z Karpowem o MŚ. Po piętnastym posunięciu czarnych (15...Ge7:Hd8), na szachownicy powstała poniższa sytuacja: r2b1rk1/5ppp/p2pp3/n7/2p1b3/n3b3/pp2bppp/r4rk1 Na skrzydle hetmańskim dominują białe za sprawą przeważającej liczby pionków gotowych ruszyć do przodu. Nic dziwnego, że czarne chcą przeciwdziałać temu, głównie ruchem 15...Gf6. Goniec zajmie wtedy niezagrożoną, aktywną pozycję na głównej przekątnej, atakując pionka b2. Hetmańska wieża białych zostałaby przylutowana do swojego miejsca, a jedyna obrona białych, czyli Ge3-c1 zepchnęłaby je do defensywy. W tej sytuacji Anatolij Jewgieniewicz zagrał 16.Wad1!. Ruch ten realizuje trzy zadania: 1) osłabia efekt wypadu gońca na f6, 2) zajmuje półotwartą linię d (dobry atut pozycyjny) i c) umożliwia wyprowadzenie skoczka drogą Sa3-b1-c3 z naciskiem na centrum i wzdłuż linii d. Zajęcie przez skoczka pola c3 ma być przygotowaniem do ataku pionkowego b2-b4. W tym momencie Garri Kimowicz odpowiada po swojemu, czyli gambitowym 16...d5?!, zamiast wycofać bandowego 7

8 skoczka na b7. Po 17.f3 Gf5 18.c:d5 e:d5 białe łatwo uaktywniają wieżę 19.W:d5, która po przerzuceniu na szóstą linię przyda się niedługo w zwycięskiej kombinacji. Omawianą partię Kasparow poddał po ruchu 31.Gf2-b6 w obliczu straty figury. Oto ta sytuacja: 6k1/1nr1bppp/1B6/1B6/1P6/1b3P2/2N3PP/4R1K1 Czy potraficie znaleźć właściwą kombinację? Rozwiązanie: 31...W:c2 32.W:e7 Sd6 33.Gc5 i czarne tracą skoczka broniąc się przed typowym matem na 8 linii. CZARNE PODDAŁY SIĘ. Mecz 1, partia 4, G. Kasparow-A. Karpow, Obrona hetmańsko-indyjska Po ruchu 14 Wf8-d8 powstała sytuacja, jak na diagramie: r1qr2k1/pb2bppp/np3n2/2ppb3/3p4/1pn2np1/p1q1ppbp/r2r2k1 Hmmm, czy coś tu się klaruje? Jakieś Sg5 oraz Hh7+, i może zabłyśniemy w towarzystwie atakiem matowym? A do ilu potrafimy liczyć? Nie warto liczyć w pamięci? No to zaryzykujmy: 15.Sg5 Sb4 16.Hb1 h6 17.G:f6 G:f6 18.Hh7+ Kf8 19.Sf3 c:d. Oj, coś się popsuło. A jak odejdziemy skoczkiem, to też będzie źle. Jednak warto było policzyć to w pamięci. Białe zagrały więc 15.Wa-c1. Sytuacja po 28 Wa8-a7 stała się lepsza dla białych: 3r1bk1/r4ppp/5q2/p1pB4/8/1P4P1/4PP1P/1QRR2K1 8

9 Dlaczego? Bo mają dobrego gońca, który może właściwie bez problemu poruszać się po białych polach, w przeciwieństwie do swojego czarnego oponenta, którego ruchliwość została poważnie ograniczona. Niestety, zamiast zagrać 29.Wd3! z planem zdwojenia wież na linii d, Kasparow czeka: 29.Wc4?!. Słabością czarnych jest też pionek f7, z którym trzeba coś zrobić. Po dalszym e2-e4 nastąpiło dobre Kg8-h8!, z ideą rozwiązania problemu pionka przeznaczonego teraz do zaatakowania podstawy gońca piona e4 ( f7-f5). REMIS. Mecz 1, partia 6, G. Kasparow-A. Karpow, Obrona hetmańsko-indyjska Kolejny przykład na pozycyjną grę Anatolija Jewgieniewicza. Ruch mają czarne: 2rq1rk1/p2nbppp/b1p1p3/1p6/2PPP3/2B3P1/P2N1PBP/R2QR1K1 Mistrz świata zdecydował się prowadzić akcję zaczepną na skrzydle hetmańskim, czym można tłumaczyć dziwne położenie białopolowego gońca na polu a6. Figura ta od samego początku partii atakowała piona c4, a obecnie po ruchu 15.b:c4 (pozycja na diagramie powyżej), może doprowadzić do wygrania białego piechura (jest on dwukrotnie atakowany, a tylko jednokrotnie broniony). Po 15...b:c4 powstałaby sytuacja z obustronnymi szansami, a białe nadal miałyby możliwość w miarę swobodnej gry figurowej, również i na skrzydle hetmańskim. Karpow ma jednak pozycyjny gust i zdecydował się nie przyjmować ofiary pionka, grając 15...Sb6!? ze wzmocnieniem nacisku na skrzydle hetmańskim. Być może, zlekceważył odpowiedź białych 16.c5!. Po dalszym: 16...Sa4 17.Hc2 czarne musiałyby odpowiedzieć 17...e5 bo jak nie, to nastąpi 18.e5! z przewagą przestrzeni, wyłączeniem z gry gońca Ga6 i silnym atakiem po czarnych polach. Pretendent jednak odpowiedział 16.c:b5. Odbicie 16...c:b5 z następującą w dalszej części partii (w 23 i 24 posunięciu) wymianą pionów: d4-d5,...e6:d5 i e4:d5 prowadzi nieuchronnie do powstania białego wolnego pionka d. Karpow był świadomy, że będzie mu trudno walczyć przeciw niemu. Za to uzyskał możliwość silnego ataku figurowego na hetmańskim skrzydle białych, co osiągnęło apogeum po 20...Hd8-a5?!, patrz diagram poniżej. Aż cztery czarne figury na bandzie! 5rk1/p4ppp/b3p3/qp6/n2PP3/b5P1/P1QN1PBP/B3R1K1 9

10 Ostatnie posunięcie obrońcy tytułu jest jednak wątpliwe. Hetman powinien stanąć na polu e7 aby przeciwdziałać posunięciu tworzącemu wolnego pionka, czyli d4-d5 (gdyż po 20...He7! nie można grać 21.d5?, ponieważ po 21...e:d5 białe nie mogą odbić pionkiem na d5, bo hetman zbija wieżę na e1). Kolejnym przełomowym momentem w partii jest sytuacja na diagramie poniżej, powstała po ruchu 24...Sa4-c3: 2r3k1/p4ppp/p7/1p1P4/1q6/bNn3P1/P4PBP/B2QR1K1 Równowaga materialna za chwilę zostanie przesunięta na korzyść czarnych, gdyż pionek a2 jest pod biciem. A co białe będą miały w zamian? No cóż, Kasparow zdecydował się na uproszczenie sytuacji przez wymianę hetmanów, gdyż liczył na korzystną dla siebie końcówkę z groźnym, wolnym pionkiem d. W tym celu zagrał: 25.Hd4! H:d4 26.S:d4 S:a2. Koncepcja ciekawa, ale wkrótce potem Garri Kimowicz popełnił błąd, gdyż w 30 posunięciu wymienił czarnopolowe gońce. A przecież pole przemiany pionka d, czyli kwadrat d8 powinien być z daleka broniony czarnopolowym gońcem. Natomiast po wymianie tych figur, nie bronione pole przemiany zostaje bezkarnie zajęte przez czarną wieżę. Wkrótce wolny pionek zginie. BIAŁE PODDAŁY SIĘ. Mecz 1, partia 7, A. Karpow-G. Kasparow, Obrona Tarrascha Przedstawiony poniżej diagram przedstawia sytuację po ruchu 16.Wa1-d1. 2rq2k1/pp2rpp1/5n1p/n2p4/6b1/2N1B1P1/PPQ1PPBP/3R1RK1 Białe atakują czarnego piona d5, natomiast czarne wyraźnie to lekceważą (pionek jest trójkrotnie atakowany, a tylko dwukrotnie broniony). Czy to jest błąd czarnych? A co powiecie w takim razie na kolejne posunięcie 16...He8. Czarne skupiają się na ataku na pole e3, i mogą sobie na to pozwolić, gdyż pion d5 jest nietykalny. Warto sprawdzić dlaczego: 17.G:d5 Gh3 18.Gd2 G:d2 19.K:g2 W:e3! 20.f:e3 Sc4 i pomimo straty jakości pozycja czarnych jest dobra. W tym wariancie mają rekompensatę w postaci możliwości ataku na pole e3, i białemu królowi robi się gorąco. Czyli białe nie mogą od razu brać piona d5, muszą się do tego przygotować. Na początek warto wtrącić drobny ruch 17.h3(!) zapobiegający 10

11 wymianie figur na polu g2. W partii nastąpiło dalej 17...Gh5 18.G:d5 (teraz już można bić - nie ma obawy zajazdu czarnego gońca na...h3:g2) 18...Gg6 19.Hc1 S:d5 20.W:d5 Sc4 21.Gd4. Czy w przedstawionej pozycji: 2r1q1k1/pp2rpp1/6bp/3R4/2nB4/2N3PP/PP2PP2/2Q2RK1 można pokusić się o atak na e2? Wydaje się, że można, ale warto sprawdzić, bo w szachach różnie bywa: 21...W:e2? 22.S:e2 H:e2 23.We1 Hf3 24.Wc5! W:c5 25.We8+ Kh7 26.Wh8+ K:h8 27.H:h6+ z dalszym H:g7 #. A więc klops z atakiem na pole e2, czarne zagrały 21...Wc7. Sytuacja na diagramie: 2r2nk1/1p4p1/p4pq1/3R3p/5B2/1P1Q1PP1/P3PK2/8 powstała po ruchu 35.Kg1-f2. Prawidłowy plan gry czarnych powinien polegać na wymianie hetmanów na polu d3, a po aktywizacji czarnego króla ruchem...kf7 (ważna jest centralizacja króla w końcówce!) czarne mogłyby zremisować. Omawiana partia została jednak przegrana po nieudanej aktywizacji czarnej wieży z próbą zagrożenia piona a2, czyli 35...Wc2? i czarne przeoczyły posunięcie 36.He3! umożliwiające białemu hetmanowi rajd na tyły wroga z późniejszym atakiem na czarne piony skrzydła hetmańskiego. Powrót wieżą 36...Wc8 to smutna konieczność ze stratą tempa. Ale już po ptokach, gdyż białe są nie do zatrzymania: 37.He7 (proste następstwo 36 posunięcia białych) 37...b5 38.Wd8 białym zależy na wymianie figur, gdyż uproszczona w ten sposób pozycja będzie im sprzyjać w realizacji nadchodzącej przewagi pionka 38...W:d8 39.H:d8 i w 42 posunięciu czarne stracą pionka a6. CZARNE PODDAŁY SIĘ. 11

12 Mecz 1, partia 9, A. Karpow-G. Kasparow, gambit hetmański Miłe złego początki, a końcówka ciekawa! Ale o tej ostatniej za chwilę. Przyjrzyjmy się tej oto sytuacji: 2q3k1/1p1r1pp1/pQ2bn1p/2rp4/3R4/2N3P1/PP2PPBP/3R2K1 Walka toczy się o centralnego pionka d5. Jest on czterokrotnie atakowany i tyleżkrotnie broniony. Mimo istniejącej równowagi, czarne decydują się na uszczuplenie jego obrony, kosztem likwidacji aktywnego hetmana białych. Po ruchach: 25...Hc7 26.H:c7 Wd7:c7 jest niedostateczna obrona piona d5. A jednak białe nie zdecydowały się na jego zbicie, bo po forsownej wymianie: 27.S:d5 S:d5 28.G:d5 G:d5 29.W:d5 W:d5 30.W:d5 Wc2 31.Wd8+ Kh7 32.Wd7 W:b2 33.W:f7 W:e2 otrzymują remisową końcówkę wieżową. Po 33 posunięciu białych powstała sytuacja, jak na diagramie: 8/5pk1/p3bnp1/1prp3p/2R5/P1N1PBPP/1P3PK1/3R4 Teraz pytanie za 1 punkt (w tabeli wyników): czym zbić białą wieżę? Jeżeli 33...b:c to w porządku, ale źle zrobimy bijąc 33...d:c?, gdyż niepotrzebnie otworzymy linię d umożliwiając drugiej białej wieży dostanie się na tyły czarnych, np. 34.Wd6 a5 35.Wb6 Gd7? 36.W:f6! K:f6 37.Se4+. Kasparow zbił wieżą 33...W:c4. W 46 posunięciu mamy sytuację: 8/8/p2k1p2/1p1p2pp/1P1P3P/P3NPP1/5K2/1b6 Czarne zagrały 46...g:h4?. Liczyły na 47.g:h4(?!) aby zagrać 47...Gg6 budując niedostępną twierdzę. Faktycznie, nie wiadomo jak w takim wypadku przebić się do obozu czarnych. Ale białe wymyśliły doskonałą odpowiedź. Karpow za cenę pionka robi wyrwę w strukturze czarnych: 47.Sg2! h:g3+ 48.K:g3 12

13 i biały król wspomagany przez skoczka-demolkę ma wolną drogę na tyły wroga. Warto prześledzić przebieg walki o tempo do obrony pionka d4. Zainteresowanych tą ciekawą końcówką odsyłam do strony CZARNE PODDAŁY SIĘ. Mecz 1, partia 11, A. Karpow-G. Kasparow, Partia angielska Trwa gra środkowa. Sytuacja na diagramie powstała po ruchach 27...Hb7:Hf3 28.K:f3, przy czym jest nieco lepsza dla białych. 2rr4/p5kp/3np1p1/2p1p3/2P5/P1N1PKP1/5P1P/2RR4 Zauważmy, że pionek c4 nie jest broniony. Czy w związku z tym, czarne mogą myśleć o jego zdobyciu? Wydaje się, że to łatwy kąsek. A w dalszych planach atak na piona a3. A więc do boju skoczkiem 28...S:c4(?!) 29.W:d8 W:d8 30.Se4 S:a3 31.W:c5, pion e5 musi paść. Jego obrona królem nie jest możliwa, gdyż pole f6 jest ostrzeliwane zza węgła białym skoczkiem. A może trochę agresji szachując, np Wf8+ 33.Ke2 Wf7 34.W:e5 stało się, 34...We7 i po agresywnym zachowaniu czarnych pozostało wspomnienie, ich wieża spełnia już tylko pasywną funkcję obrony piona; 35.Kd3 aktywizacja króla w końcówce! 8/p3r1kp/4p1p1/4R3/4N3/n2KP1P1/5P1P/8 Czarny monarcha nadal biernie przygląda się wydarzeniom na szachownicy (nieszczęsne pole f6), a jego skoczek praktycznie nie bierze udziału w grze (brak współdziałania czarnych figur). Trzy wyspy pionków również osłabiają pozycję czarnych. W partii Kasparow nie zdecydował się więc na wątpliwe zdobycze materialne ruchem 28...S:c4, zagrał za to 29...Wc8-b8. REMIS. 13

14 Mecz 1, partia 15, A. Karpow-G. Kasparow, Obrona hetmańsko-indyjska Mecz o mistrzostwo świata toczony między panami K charakteryzował się ciekawą właściwością. Przeciwnicy często podbierali sobie idee debiutowe, nakłaniając oponenta do gry przeciwko własnym koncepcjom. W partii piętnastej, Garri Kimowicz wykorzystał debiutowy pomysł Karpowa, stawiając obrońcę tytułu przed nie lada problemem: zwalczać swój sposób gry, czy nie odkrywać kart? Po ruchu 21.Hc1-d2 obraz na szachownicy przedstawiał się następująco: r3r1k1/1b1nqpp1/1p3b1p/2pp4/3p4/1p2bbp1/2rqpp1p/3rn1k1 Walka toczy się w centrum wokół pionków na czwartej i piątej linii oraz na skrzydle hetmańskim. Czarne za pomocą marszu piona a7-a5-a4 i wymiany...a4:b3, a2:b3 otworzyły linię a. Wynikiem tej operacji było m.in. utworzenie słabego pionka b3, który został zaatakowany ruchem 21...Wa3!?. Nie było to jedyne dostępne posunięcie, gdyż czarne mogły dokonać wyjaśnienia sytuacji w centrum, wymieniając piony 21...c:d4. Po odbiciu 22.G:d4, pretendent łatwo uaktywniał skoczka 22...Sc5, zwiększając jego operatywność na centralnych polach. Ruch w partii jest wstępem do kilku ostrych wariantów. Po normalnej obronie 22.Wb1, czarne zagrały nieprecyzyjnie 22...Wd8, pozostawiając wieżę na a3 bez należytego wsparcia. Znacznie silniejsze było 22...Wea8!, opanowujące linię a. Po 23.d:c5 S:d5 pora w końcu uaktywnić hetmana 24.Hb4. Wieża na a3 jest pod biciem, ale czarne nie spieszą się z jej odejściem, gdyż mają w zanadrzu kontruderzenie w centrum 24...d4!. Pokusa wzięcia wieży 25.H:a3(?!), zostałaby łatwo ukarana w wariancie: 25...d:e3 26.Hc1 Gd4! z bezpośrednim atakiem na króla. W partii białe zbiły gońcem na d4. REMIS. Mecz 1, partia 19, A. Karpow-G. Kasparow, Gambit hetmański Oto pozycja, w której białe muszą wykonać swoje 14 posunięcie. r1bq1rk1/1pp2pp1/p4b1p/1n1pp3/2b5/2n1pn2/ppq2ppp/2r1k2r 14

15 Jaką figurą zabić czarnego skoczka na polu b5? Skoczkiem czy gońcem? Goniec jest bliżej ofiary, no i zdobędziemy pionka, zatem spróbujmy: 14.G:b5 a:b5 niedobrze, otworzyliśmy przeciwnikowi drogę dla wieży 15.S:b5 pionek jest nasz! c6 16.d:c6 b:c6 oj, niechcący uruchomiliśmy wrogiego gońca 17. Sc3 Ga6 fatalnie, teraz nie możemy zrobić roszady 18.Wd1 Ha5 i pojawiają się zagrożenia pionka a1, związanie skoczka na c3, grozi też e5-e4. Białe zostały zepchnięte do defensywy, powinny teraz myśleć o przerzuceniu skoczka drogą Sf3-d2-e4. Poza tym, wcześniej zaproponowany ruch 14.G:b5 pozbawia białe ostatniego gońca, co wobec obecności na szachownicy dwóch czarnych biskupów, dawałby Kasparowowi przewagę. Warto więc zachować białego gońca, poświęcając w zamian skoczka. W sytuacji przedstawionej na powyższym diagramie, Anatolij Jewgieniewicz zagrał 14.S:b5. REMIS. Mecz 1, partia 22, G. Kasparow-A. Karpow, Partia katalońska Partia katalońska okazała się być zbyt mało agresywnym debiutem. W pierwszym meczu zagrano ją tylko dwa razy. Oto drobna zagadka. r4rk1/1p2bppp/n1pqpn2/p3n1b1/p1qp4/2n3p1/1p2ppkp/2r2r2 Białe biją 15.G:f6. Czym czarne mają odbić: gońcem czy pionkiem? Intuicyjnie wybralibyśmy odbicie gońcem, aby nie nadwyrężyć struktury roszady (pionki f7, g7 i h7). Okazuje się jednak, że w tym przypadku intuicja zawodzi, gdyż po 15...G:f6 16.Se4 He7 17.S:f6+, czarne i tak muszą bić pionem 17...g:f6, bo po 17...H:f6(?) białe robią widełki 18.Sd7 zdobywając jakość. Więc trudno, już lepiej w 15 posunięciu odbić pionem 15...g:f6. Przez ten ruch czarne psują trochę strukturę pionów królewskich, ale zachowują swojego czarnopolowego gońca. Przy otwartych przekątnych będą miały dzięki temu dobrą grę po czarnych polach. REMIS. 15

16 Mecz 1, partia 27, A. Karpow-G. Kasparow, Gambit hetmański Ostatnie zwycięstwo Karpowa w tym meczu. Potem nie było już tak dobrze. Na początek pewien niuans pozycyjny. r1b2rk1/pp1n1pp1/4p2p/2p5/2b5/2p1pn2/p4ppp/r4rk1 Białe mają słabego pionka c5. W dodatku został on zaatakowany ruchem 13...Sb8-d7 i musi zginąć. Ale nie warto go oddawać za darmo. A więc za co? Za rozbicie pionkowej struktury czarnych. Nastąpiło 14.c6(!) b:c6 i czarne mają teraz trzy wyspy pionków, co jest osłabieniem ich pozycji. Po 17 posunięciu białych, mamy sytuację. r1b2rk1/p4pp1/1n2p2p/2p5/8/2p1pn2/p3bppp/1rr3k1 Czarne zagrały nieprecyzyjnie 17...Gb7?!, a przecież mogły zablokować hetmańskie skrzydło białych ruchem 17...Gd7. Po ataku 18.Se5 odchodzą 18...Ga4 z dalszym 19...Wfd8, blokując pole b5 i uniemożliwiając wejście tam białej wieży. Pole b3 byłoby również atakowane, co wyklucza kolejny plan białych, związany z manewrem Wb1-b3-a3-a5. Z drugą wieżą jest nie lepiej, obie byłyby tymczasowo wyłączone z gry. W partii nastąpiło 17...Gb7 18.Kf1 Gd5. Ten ostatni ruch czarnych, to był o jeden most za daleko. Trzeba było zatrzymać gońca na polu c6 i kontrolować ważne pole b5. A teraz białe bez problemu zagrały 19.Wb5 oraz 20.Wa5 ze swobodnym atakiem wieży na pionki a7 i c5. Zwróćmy uwagę na to, co by się stało, gdyby w 19 ruchu czarne połakomiły się na pionka a2. A więc 19...G:a2? 20.c4! i czarny goniec został schwytany w pułapkę i musi zginąć. Wróćmy do ataku na pionka c5. Mamy sytuację: r5k1/p2n1pp1/2b1p2p/r1p5/1rp5/4p3/p3bppp/2r1nk2 16

17 Czarne słusznie podejrzewają białe o zaplanowanie ruchu 23.Sd3 z dwukrotnym atakiem na piona c5. Dlatego szykują wymianę wież po 23...Wa4. To rozładowałoby napięcie na skrzydle hetmańskim, do czego białe nie mogą dopuścić. Te zaś odpowiadają 23.Gd1 zapobiegając wymianie wież na a4. Teraz przewidziany jest atak skoczkiem Se1-d3:c5 i pionek c5 ginie. Ale ginie teraz czy potem? Ginie potem. Nie można spieszyć się. 23.Gd1 Wb7 24.f3! broni pola e4 przed inwazją czarnego gońca. Zbyt szybkie wyprowadzenie skoczka 24.Sd3(?!) mogło skończyć się źle, gdyż czarne za cenę pionka rozpoczęłyby atak 24...Ge4 25.S:c5 S:c5 26.W:c5 Wb2 i teraz białe miałyby problem. Po wspomnianej wcześniej akcji na pionka c5, w ramach odwetu czarne mogłyby wtargnąć wieżą na drugą linię. Aby temu przeciwdziałać białe ustawiają gońca na b3 (Gd1-b3!), który spełnia tam rolę zatyczki blokującej dziurę na skrzydle hetmańskim. Teraz czarne nie wejdą tam wieżą, a nawet więcej - to już koniec ich aktywności na tym skrzydle (i w tej partii). CZARNE PODDAŁY SIĘ. Mecz 1, partia 31, A. Karpow-G. Kasparow, Gambit hetmański Prawdopodobnie jest to partia, która zmieniła oblicze meczu. Karpow utracił szansę na zakończenie go, nokautującym przeciwnika, wynikiem 6:0. 3r1rk1/qb1nbpp1/p4n1p/8/N2p4/1Q4B1/PP2BPPP/2RRN1K1 W sytuacji na diagramie powyżej, czarne liczą na opanowanie linii c za pomocą wieży. W tym celu doprowadzają do wymiany tych figur 19...Wc8 20.W:c8 W:c8. Ale przeoczyły podwójny atak 21.Gc4 na osłabiony punkt f7. Teraz wieża musi wrócić ze stratą tempa 21...Wf8, aby chronić otoczenie króla. Natomiast biały goniec (na c4) stoi w bardzo dobrym miejscu. Po 24 posunięciu, białe zdobywają pionka d4 i rozpoczynają realizację przewagi materialnej. 5rk1/1q1nbpp1/p1b4p/8/N2Qn3/1B4B1/PP3PPP/3RN1K1 Nastąpiło teraz 25.Gd5, czyli manewr upraszczający. Oczywiście, czarne nie powinny godzić się na wymianę figur przy deficycie materiału, a już na pewno nie mogą dokonać wymiany przez 25...G:d5 26.H:d5 H:d5 27.W:d5. Przy takim wariancie swobodna biała wieża szalałaby na szachownicy, a białe 17

18 miałyby przewagę przestrzeni i w zasadzie rozstrzygającą przewagę materialną (dwa pionki na skrzydle hetmańskim przeciwko jednemu). Czarne zagrały więc 25...Sd7-f6. Ten ruch ma dwa cele: 1) zdobyć choć odrobinę przestrzeni oraz 2) dopuścić do wymiany figur, ale na polach dogodnych dla czarnych. Teraz białe muszą wymienić białopolowe gońce na polu c6, co pozwoliło czarnym pozostawić na szachownicy swojego hetmana. Ta figura okaże się cennym atutem przy forsowaniu remisowego zakończenia partii. W tym celu czarne zagrały 33...Hb7-b5!, patrz diagram poniżej. 2r3k1/4npp1/p7/1q2N2p/N5n1/1P4P1/P3QPP1/3R2K1 Dotychczas czarna wieża nie mogła przejść na pole c2, natomiast ruch w partii obnażył słabość drugiej linii. Po ewentualnej wymianie: 34.H:b5 ab 35.S:g4 h:g4 36.Sb6, czarna wieża niebezpiecznie wdarłaby się na tyły: 36...Wc2, grożąc pionkowi a2. Trudno walczyć przeciwko takiej wieży. Mimo przewagi materialnej białych, wobec dużego niedoczasu, Anatolij Jewgieniewicz przyjął propozycję remisową w 35 posunięciu. REMIS. Mecz 1, partia 32, G. Kasparow-A. Karpow, Obrona hetmańsko-indyjska Według mnie, jest to jedna z kluczowych partii w tym meczu. Dobry przykład na to, jak błąd w debiucie prowadzi do przechwycenia inicjatywy przez przeciwnika. Po ruchu białych 7.Hd1-c2, sytuacja wygląda następująco: rn1qkb1r/pbp2ppp/1p2p3/3n4/3p4/p1n2n2/1pq1pppp/r1b1kb1r Czarne mogły teraz zagrać np. 7...c5 z walką o centrum, ale Karpow odpowiedział 7...Sd7?! (a może? ). Na pierwszy rzut oka jest to poprawne rozwinięcie skoczka, ale na dłuższą metę fatalne w skutkach. Pionek c7 staje się słabością. Po ataku 8.S:d5 czarne mogą odbić 8...G:d5 z wątpliwym rozwinięciem figury, ale wtedy białe forsują wymiany z jednoczesnym atakiem na wiszącego pionka c7, np. 9.Gg5 Ge7 10.G:e7 H:e7 11.H:c Wc1. Wg mnie, w przedstawionym wariancie białe będą nieco opóźnione w rozwoju, ale rekompensują to zdobytym pionkiem oraz inicjatywą na skrzydle hetmańskim. Wróćmy do przebiegu partii: 8...e:d5 9.Gg5! z dwoma atakami, bo na hetmana i z odsłony (hetmanem) na pionka c7. 18

19 r2qkb1r/pbpn1ppp/1p6/3p2b1/3p4/p4n2/1pq1pppp/r3kb1r Co robić? Jeżeli zasłonimy się gońcem 9...Ge7, to po 10.G:e7 nie możemy bić czarnym hetmanem, bo z szachownicy spadnie niebroniony pionek c7, z podobnym scenariuszem do opisywanego wcześniej. W takim razie trzeba zbić królem ze stratą na rozwoju figur, np. z utratą tempa na schronienie się króla po wyprowadzeniu królewskiej wieży. Po zasłonięciu się skoczkiem 9...Sf6 nastąpi 10.G:f6 g:f6 z rozbiciem struktury roszady. A może unik 9...Hc8. Na to białe odpowiedzą 10.g3 i 11.Gh3 ze zmasowanym atakiem dalekosiężnych figur po linii c i przekątnych d8-h4 i c8-h3. Od siebie dodam Wc1 i na szachownicy zrobi się gorąco. W opisywanej partii Karpow odpowiedział 9...f6 a po dalszym...g6 i...f5 nie wiadomo gdzie schować czarnego króla. Pionkowa struktura czarnych jest osłabiona, rzekłbym, zbytnio rozdęta. A na dodatek, czarne mają słabe kompleksy czarnych pól na skrzydle królewskim (czarne pola nie są bronione pionkami). Zresztą, obejrzyjmy to na diagramie, po 17 posunięciu czarnych: 4k2r/pb1nq2p/1pr2bp1/2pp1p1P/3P1B2/P1R2NP1/1P1QPPB1/4K2R W wariancie 18.Gg5! białym opłaca się wymienić gońce na polu f6, gdyż warto zbić przeciwnikowi figurę broniącą jego słabe kompleksy pól. Białe zyskają wtedy swobodną grę figurową po czarnych polach na skrzydle królewskim. A po 19.h:g6 h:g6 otwiera się linia h, w zależności od wariantu, dla białej wieży lub hetmana. Zauważmy, że żadna ze stron nie wykonała roszady. Czarne nie zrobiły tego ze względu na brak związanej z tym ruchem koncepcji strategicznej (osłabiona strona królewska). A białe też nie, bo nie muszą (i nie powinny!). Pozycja jest zamknięta i białemu królowi nie grożą żadne niebezpieczeństwa ze strony figur przeciwnika. Poza tym, wykonanie przez białe krótkiej roszady, zburzyłoby ich koncepcję nacisku wieży po linii h. CZARNE PODDAŁY SIĘ. 19

20 Mecz 1, partia 36, G. Kasparow-A. Karpow, Gambit hetmański W grze obowiązuje zasada, że jeżeli utraciliśmy materiał, to nie powinniśmy dążyć do wymian. Dotyczy to również sytuacji, gdy straciliśmy pionka. W takim przypadku, to przeciwnik będzie chciał wymienić figury i uprościć pozycję, aby w końcu doprowadzić swojego nadliczbowego pionka do pola przemiany. Ale każda reguła ma wyjątki, patrz diagram poniżej. 1q1r4/4bpk1/4p2p/5p2/8/4P1P1/1PR1QP1P/5BK1 Białe mają przewagę materialną w postaci wolnego pionka b2. Mimo to czarne zagrały 33...Wc8! z ideą wymiany figur, czyli niezgodnie z regułą podaną powyżej. Okazuje się, że uproszczenie pozycji jest na rękę czarnym. Ich goniec może swobodnie poruszać się po przekątnej d8-f6 (i nie tylko), grożąc zabiciem białego piona na polu b4. A im mniej figur będzie na szachownicy, tym łatwiej czarnym zrealizować swój plan. Wtedy pionek b2 przestanie liczyć się, a pojawią się remisowe skłonności różnopolowych gońców. Rozpatrzmy wariant błędnie rozegrany przez białe, ale dzięki temu na tyle przejaskrawiony, że dobitnie obrazuje omawiane zagadnienie: 34.W:c8 H:c8 35.Ha6 H:a6 36.G:a6. 8/4bpk1/B3p2p/5p2/8/4P1P1/1P3P1P/6K1 Wolny pion zginie na polu b4, rażony zza węgła czarnym gońcem. A nawet gdyby czarne przegapiły ten moment, to i tak ich goniec bez trudu zabije pionka na jego polu przemiany (pole b8). Jakże przydatny jest w końcówce goniec, kontrolujący pole przemiany wolnego piona. REMIS. 20

21 Mecz 1, partia 38, G. Kasparow-A. Karpow, Gambit hetmański W partii zastosowano ciekawą ideę ataku na wiszące pionki czarnych. Po ruchu 14...Sb8-d7 sytuacja wygląda następująco: r2q1rk1/p2n1pp1/2b2b1p/2pp4/3p4/2n1pn2/p3bppp/1r1q1rk1 Już na pierwszy rzut oka widać, że walka będzie toczyć się właśnie wokół czarnych pionków c5 i d5. Białe zagrały, jak się wydaje nieco dziwnie, 15.Gb5. Dlaczego Karpow chce się pozbyć swojego dobrego gońca? Jego operatywność jest przecież zdecydowanie większa od możliwości złego, czarnego gońca. Okazuje się jednak, że po zabiciu figury na polu c6, można zaatakować osłabionego w ten sposób pionka d5. Po naturalnej odpowiedzi 15...Hc7 nastąpił ważny ruch 16.Hc2(!?), będący nowinką zalecaną przez wspomnianego wcześniej Bagirowa. Jest to interesujące wzmocnienie pozycji białych, w porównaniu z analogiczną sytuacją z partii 12 (m. 1). Tam zagrano 16.Hd2 co spowodowało, że hetman nie miał zbyt dużego pola manewru. Co więcej, nie kontrolował pola (wieży) b1, co umożliwiło czarnym uproszczenie (i rozluźnienie) pozycji: 16...Wfd8 17.Wfc1 Wab8 18.G:c6 W:b1 19.S:b1 H:c6, itd. z dalszym remisem. Natomiast ruch 16.Hc2 w omawianej 38 partii, zwiększa operatywność hetmana na białych polach i przygotowuje posunięcie a2-a4 podpierające białego gońca. Taką sytuację widzimy na poniższym diagramie po 18 posunięciu. 1r1r2k1/p1qn1pp1/2b2b1p/1Bpp4/P2P4/2N1PN2/2Q2PPP/1RR3K1 Dużym błędem czarnych byłoby teraz zdjęcie nacisku z piona c5 ruchem 18...c4(?). Po 19.G:c6 H:c6 20.Wb5, biała wieża zajmie aktywną pozycję z atakiem na pionka d5. REMIS. 21

22 Mecz 1, partia 46, G. Kasparow-A. Karpow, Partia hiszpańska Trudna partia, ale co się dziwić - hiszpańska. W pozycji na diagramie poniżej, ruch mają białe. q3rbk1/5ppn/2bpn2p/1p2p3/1p2p1np/1bp2qn1/5pp1/2br2k1 Akcja ofensywna białych trwa na skrzydle królewskim. Garri zagrał 27.Gd5?! z ideą wymiany gońców. Nie był to najlepszy ruch mimo, że prowadził do utworzenia w miarę bezpiecznego pionka d5 (tzn. nie zagrożonego atakiem czarnych pionów z sąsiednich linii). Ten pomysł mógł się sprawdzić dziesięć posunięć wcześniej, ale nie teraz. Białe (doskonały gracz kombinacyjny) powinny wykorzystać możliwości taktyczne kryjące się w ruchu 27.G:h6!. Jest to typowa ofiara figury w podobnych pozycjach, mająca na celu otwarcie linii g i przygotowująca atak ciężkich figur na wrażego króla. Zamiast ofiary gońca (w zależności od sytuacji na szachownicy (grywa się też S:h6, poświęcając skoczka w tym samym celu, co w omawianym wariancie). Często dąży się do ustawienia hetmana na polu g4 z planem Wd1(lub We1)-d3(e3)-g3 z atakiem matowym, lub ostatecznym rozbiciem pozycji czarnych. Ale wróćmy do wariantu 27.G:h6!. Nastąpi 27...g:h6 28.Sh5 Gg7 29.Hg3 Kh8. Natomiast dalsze 30.S:g7! nie tylko upraszcza pozycję, ale co ważniejsze, usuwa czarnego skoczka z kwadratu e6 (30...S:g7), z którego bronił pola g7. Po biciu 31.S:h6, czarny król jest nagi. REMIS. Mecz 1, partia 47, A. Karpow-G. Kasparow, Gambit hetmański Nic nie zapowiada przegranej. Po ruchu 11...a7-a5 mamy sytuację: r1b1kb1r/1p3ppp/1np5/p2p2b1/3p4/3bp3/pp1n1ppp/r3k2r Ogólnie nie jest źle. Czarne są nieco opóźnione w rozwoju (oba gońce na wyjściowych pozycjach), za to białe mają czarnopolowego gońca, który ugrzązł samotnie na skrzydle królewskim. Powrotu nie ma, a to za sprawą swoich pionków, które blokują czarne pola (d4, e3 i f2). Białe powinny teraz zagrać w swoim klasycznym, karpowowskim stylu: 12.O-O z dalszym Wf1-c1, Sd2-b3-c5, z dobrą grą na linii c. O dziwo, nastąpiło jednak 12.a4?!. Z pozycyjnego punktu widzenia, fatalne posunięcie, które będzie się 22

23 mściło do końca trwania partii. Białe niepotrzebnie osłabiły pole b4, co czarne natychmiast wykorzystały, grając 12...Gb4 (!). Pole b4 jest doskonałym miejscem dla gońca, gdyż nie jest tu zagrożony atakiem pionów (brak piona na linii c ). Kolejny błąd miał miejsce po 16 posunięciu, patrz diagram poniżej. r4rk1/1p3ppp/1np3b1/p2p2b1/pb1p2pp/3bpp2/1p1nk3/r6r Ruch mają białe. Dlaczego zignorowały gońca na g6? Powinny bić 17.G:g6. Po odbiciu pionkiem, można myśleć o obronie. Anatolij Jewgieniewicz zagrał pochopnie 17.b3(?!). Reakcja czarnych była oczywista 17...G:d3+ i po jedynej odpowiedzi 18.K:d3, biały król uległ zgubnej w skutkach centralizacji. BIAŁE PODDAŁY SIĘ. Mecz 1, partia 48, G. Kasparow-A. Karpow, Partia rosyjska Partia rosyjska w rękach czarnych, to ciche przyzwolenie do gry na remis. Ale i tu białe mogą grać na wygraną. W omawianej partii Anatolij Jewgieniewicz nie popełnił błędów w debiucie, ale mimo to nie uzyskał dostatecznego wyrównania. Wydaje się, że mniej więcej od 19 posunięcia sprawy przybrały obrót, korzystny dla białych: r4rk1/1ppqbppp/p7/3bp3/5b2/p2b3p/1p3pp1/r2qr1k1 Ich sytuacja jest nieco lepsza. Zajmują więcej przestrzeni za sprawą zaawansowanego pionka e5, mają aktywne gońce i półotwartą linię c (z możliwością ataku wieżą). Nie można tez zapomnieć o klasycznym planie We1-e3-g3. Garri Kimowicz zagrał 19.Hc2(!), z podwójnym uderzeniem na pionka c7 (grozi Wa1-c1) oraz po przekątnej na piona h7. Po uniku 19...h6 idea białych sprawdziłaby się całkowicie: 20.Wac1 c6 21.We3 z dalszym We3-g3. Karpow odpowiedział 19...g6. W przyszłości pozycja króla zostanie odsłonięta, ale mimo to nie widać lepszej odpowiedzi czarnych. Po ruchu 20.Wa1- d1 gracze doszli do pozycji, która zaważyła na wyniku partii (1-0): 23

24 r4rk1/1ppqbp1p/p5p1/3bp3/5b2/p2b3p/1pq2pp1/3rr1k1 Karpow obawiał się ataku na pionka c7. Dlatego wybrał dosyć naturalne posunięcie 20...c6?!. Naturalne, gdyż pion c6 jest teraz broniony pionkiem b, co zwalnia hetmana od tego męczącego zajęcia, a poza tym ruch w partii umacnia czarnego gońca na polu d5. Ale w szachach trzeba bardzo uważać na tzw. naturalne posunięcia, gdyż nie zawsze są poprawne. W tym konkretnym przypadku, posunięcie to doprowadziło czarne do porażki. Mistrz świata powinien wybrać drogę 20...Hc6, aby po wymianie 21.H:c6 G:c6 22.Gc4, przejść do końcówki, aczkolwiek trochę lepszej dla białych. CZARNE PODDAŁY SIĘ. Drugi mecz, Moskwa 1985 r. Mecz 2, partia 1, G. Kasparow-A. Karpow, Obrona Nimzowitscha Pierwsza partia i pierwsze zaskoczenie - Karpow gra jakby nie w swoim stylu. Po 11 posunięciu czarnych mamy taki obraz na szachownicy: rnb1k2r/pp1p1ppp/4p3/2p5/2p1q3/2q3p1/p2npp1p/1r2kb1r Oceńmy sytuację ówczesnego mistrza świata. Czarne są zdecydowanie opóźnione w rozwoju. Szczególnie widać to na skrzydle hetmańskim, gdzie np. goniec na c8 prawie do końca partii nie będzie miał możliwości gry. Oprócz tego, Karpow już dawno powinien wykonać roszadę, a zamiast tego zdecydował się na zbyt swobodną grę hetmanem (to nie w jego stylu!). Na razie jest to jego najaktywniejsza figura (do czasu, do czasu...). Dodajmy, że czarne mają słabe pole d6, na którym będzie starał ulokować się biały skoczek. A co można powiedzieć o białych? Są lepiej rozwinięte i zajmują więcej przestrzeni, a wieża opanowała półotwartą linię b. O docelowym miejscu dla skoczka już wspominałem. Po ruchu Gf1-g2 goniec będzie bronił pola c6 na drodze pionków c5 i c4, które jak żądło wbiją się w skrzydło hetmańskie czarnych. Gdyby jeszcze udało się podeprzeć pionki c4 i c5. Ale jak? No cóż, dwa w jednym - przy okazji eksterminując czarnego hetmana! Ruchem 12.Hd3! białe nakłaniają do wymiany 12...H:d3 13.e:d3. Początek końca... Czarne przegrały fazę debiutową (brak rozwoju figur), 24

25 teraz wymieniły swoją najaktywniejszą figurę, a białe podparły pionki z linii c. Pozostaje odejście skoczkiem Sd2-e4-d6 oraz gońcem Gg1-g2 i wprowadzenie obu wież na półotwartą linię b. O dziwo, biały król nie wykona roszady (w późniejszych analizach Garri zalecał roszadę). Zamiast tego, król rozpocznie wędrówkę na skrzydło hetmańskie, aby tam wspomóc w awansie białe piony, te z żądła. A teraz krótka opowieść o biciu pionka. Oto pozycja po 22 ruchu czarnych. 1r1rk3/p4ppp/bp2p3/2Pp4/1RPP4/4K1P1/P4PBP/1R6 Sytuacja białych jest jasna. Mają zdecydowaną przewagę pozycyjną, składają się na nią: dwie wieże na półotwartej linii, goniec na głównej przekątnej, więcej przestrzeni i aktywny król. Co do króla, to należy się drobne wyjaśnienie: w ogólności scentralizowanie króla w grze środkowej może być ryzykowne. Szczególnie, gdy przeciwnik dysponuje możliwością ataku matowego. Jednak w tej konkretnej sytuacji, gra toczy się do jednej bramki i białemu królowi nic nie grozi. Wręcz przeciwnie, przyda się on w końcówce na skrzydle hetmańskim. Pozostaje kwestia niestabilnego centrum pionkowego. Czarne zagrały 22...d5(!?) (patrz diagram) i białe muszą coś z tym zrobić. Maja do wyboru: bicie w przelocie i bicie zwykłe c:d5. Pierwsze z nich prowadzi do zwycięstwa białych - tak zagrał Kasparow. Drugi rodzaj bicia, czyli zwykłe c:d5 mimo, że na pozór jest bardziej oczywiste, prowadzi (prawdopodobnie) do remisu. Czarne mogą wyjść z opresji; sprawdźmy to: 23.c:d5(?) e:d 24.c:b W:b6 25.W:b6 a:b 26.W:b6 Gc4(!). Na skrzydle hetmańskim naraz zrobiło się pusto, a figury czarnych nareszcie mogłyby zacząć grać! Na taki wariant zapewne liczył Karpow, ale nic z tego. Tym razem Kasparow dyktował warunki. Ta partia jest drugim przykładem na to, jak błąd (lub niedokładność) w debiucie nieomal forsownie prowadzi do przegranej. CZARNE PODDAŁY SIĘ. Mecz 2, partia 4, A. Karpow-G. Kasparow, Gambit hetmański Partia 4 jest typową grą w stylu Karpowa. Tryumf strategii i precyzyjnej realizacji planu. Zwróćmy uwagę na to, jak fałszywie można ocenić sytuację zaistniałą po ruchu czarnych 20...Wd8-c8. 2r3k1/ppr2pp1/1q2bb1p/3p4/3N4/4P3/PP1RBPPP/1Q3RK1 25

26 Białe rozwinęły figury, ale wydaje się, że są w głębokiej defensywie: goniec jest niezdecydowany co ma robić, a hetman żałośnie wciśnięty w kąt. Co do czarnych, to wydaje się, że dominują: atak ciężkofigurowy po linii c wspomagany z boku hetmanem i dwa gońce niosące zniszczenie po najważniejszych, równoległych przekątnych. Czarne powiedzą żyć nie umierać, ale przebieg partii wykazał, że jednak trzeba umierać. Na pierwszy rzut oka stwierdzimy, że białe nie powinny zagrać 21.S:e6!. Po normalnym odbiciu 21...f:e6 na szachownicy pozostają różnopolowe gońce, a to zwiastuje remisową końcówkę. Wobec tego, czy białe grają na remis? Nie! Do końcówki jeszcze daleko, a w grze środkowej obecność różnopolowych gońców zwiększa szanse strony atakującej. Więc dlaczego białe zbiły na e6? Dlatego, że przez wymianę w 21 ruchu usunęły z szachownicy białopolowego gońca czarnych, aby ten nie przeszkadzał w realizacji planu białych, jakim jest atak hetmana i białopolowego gońca po przekątnej b1-h7. Zwróćmy uwagę, że usunięcie białopolowego gońca czarnych spowodowało osłabienie kompleksu białych pól wokół czarnego króla (diagram). 2r3k1/ppr3p1/1q2pb1p/3p4/8/4P3/PP1RBPPP/1Q3RK1 Jednocześnie białe utworzyły przeciwnikowi niebronioną, samotną wyspę pionów d5-e6, która wkrótce zostanie rozbita po planowanej serii ruchów: e3-e4, e4:d5,...e6:d5. Wtedy słabość białych pól na skrzydle królewskim czarnych będzie szczególnie dobrze widoczna, a Garri nie będzie w stanie odeprzeć ataku tandemu hetman+goniec po białej przekątnej b1-h7. A mógł do tego wszystkiego nie dopuścić, dokonując wcześniej wymiany lekkich figur na polu d4 (20...Gf6:d4 21.W:d4 Wdc8 z dobrymi szansami na remis). Po 38 ruchu białych (38.Gc2-b1) powstała sytuacja, w której czarne nie były w stanie przeciwdziałać atakowi po przekątnej (He2-e5-f5). 5r1k/6p1/7p/p2p2b1/1p6/1Pq4P/P3QPP1/1B3RK1 Czy czarne jednak mogły myśleć o ratunku? Mogły: 38...Hd2 z propozycją wymiany hetmanów, dorzucając na zachętę pionka d5. Czarne liczą teraz na wariant 39.H:d2 G:d2 40.Wd1 Gg5 41.W:d5. Radość białych z wygrania pionka d5 byłaby wątpliwa - cały atak na króla rozmył się gdzieś. Teraz po 41...Wd8 42.W:d8 G:d8 białe stałyby w obliczu smutnej prawdy: różnopolowe gońce w końcówce przynoszą remis. Oczywiście, w omawianej partii białe (czyli Karpow - doskonały strateg) nie zdecydowały się na taki wariant. Jest to przykład na to, że w trakcie realizacji planu nie warto decydować 26

27 się na pochopne wybijanie figur przeciwnika. Anatolij Jewgieniewicz odpowiedział więc 39.He5. Ale zaraz! Dlaczego nie He2-e6? Przecież hetman w następnym posunięciu wszedłby na właściwą przekątną b1-h7 (czyli He6-g6). A przecież chyba o to chodzi, prawda? Owszem, ale bez takiego hurra-ataku, gdyż białe mogą nieopatrznie wpaść w remisową pułapkę: 39.He2-e6 Gh4 40.g3? białym wydaje się, że z tempem odrzucą gońca, ale jego ofiara 40...G:g3! z dalszym 41.f:g3 Hd4+ 42.Kg2 Hd2+ prowadziłaby do remisu przez powtórzenie. W omawianej partii gwoździem do trumny czarnych było podciągnięcie białej wieży do ataku: Wf1-d1-d3-f3 z bezpośrednim i decydującym atakiem na króla. CZARNE PODDAŁY SIĘ. Mecz 2, partia 5, G. Kasparow-A. Karpow, Partia hiszpańska Ach, te hiszpańskie komplikacje. W omawianej partii Garri Kimowicz zagrał ostro... i przegrał. Oto ważna dla dalszego przebiegu rozgrywki, pozycja po 19...Hd7:c6: b1r2bk1/1n3ppp/2qp1n2/1p2p3/1pp1p3/5n1p/b2n1pp1/2bqr1k1 Na szachownicy trwa walka pionów w centrum, a ścieśnione figury czekają na lepsze czasy. Komentatorzy zalecali teraz spokojne 20.He2 lub 20.Gb2 prowadzące do eskalacji napięcia w centrum, jednak Kasparow zdecydował się zagrać agresywniej. W planach miał otworzenie centrum, a następnie atak gońcami na skrzydło królewskie czarnych oraz na osłabionego w przyszłości piona e5. Te trzy cele chciał zrealizować po ruchu 20.c5(?!), atakującym piona d6 - obrońcę swego kolegi na e5. Ruch w partii otworzył przekątną a2-f7, a po dalszym 20...Sd8 21.Gb2 d:c5! zagroził atakiem baterii dwóch gońców. Teraz figury obu stron znacznie zwiększyły swą aktywność i obszar działania. Czy jest jeszcze jakaś inna przyczyna, dla której czarne tak chętnie zgodziły się na otworzenie centrum? Odpowiedź przynosi kolejny ruch 22.b:c5 H:c5. Czarne uzyskały wolnego oddalonego pionka, który decyduje o losie partii. Jego promocji na hetmana nie sposób przeszkodzić. BIAŁE PODDAŁY SIĘ. 27

28 Mecz 2, partia 6, A. Karpow-G. Kasparow, Gambit hetmański Są sytuacje, w których gracze podpisują remis w pozycjach pełnych dynamizmu. Taki przypadek miał miejsce w szóstej partii. Na diagramie poniżej ruch mają białe. 3r2k1/pp3pp1/1n2p2p/8/b3N3/4PB2/PP3PPP/R5K1 Tylko pozornie panuje tu równowaga. Białe atakują pionka b7, który musi zginąć. A więc równowaga materialna zostanie zakłócona. Z drugiej strony, czarne nie muszą się tego obawiać, bo dysponują bardzo aktywną wieżą. Czyli jest to typowy Kasparow - oddać pionka za inicjatywę. Nastąpiło 19.Sc5. Ruch w partii atakuje piona b7 na co czarne uruchamiają, trudną do zatrzymania, wieżę: 19...Wd2. Pionek b2 jest teraz pod biciem, a więc wydaje się, że ruch 20.b3 rozwiąże problem na zasadzie dwa w jednym - obrona piechura z odrzuceniem gońca. A jednak zalecano tu 20.b4 z dobrą grą białych. Ruch w partii nieomal wymusił następującą kolejność posunięć: 20...Gc6 21.S:b7 i nie można bić 21...G:b7, bo po 22.G:b7 czarny skoczek miałby duże kłopoty z włączeniem się do gry. Jego skoki po białych polach byłyby poważnie utrudnione, ze względu na nieprzyjacielskiego białopolowego gońca. W takim razie czarnym pozostało wymienić gońce, gdyż po 21...G:f3 g:f3 stwarzają słabego pionka f3. W dalszych planach Garriego Kimowicza jest...sd7 oraz...sd7-e5 z atakiem na słaby punkt f3, lub...sd7-e5-d3 z podwójnym uderzeniem na pionka f2. Jednocześnie obie strony ryzykują, próbując w tej pozycji gry na wygraną. Nic więc dziwnego, że w aktualnej sytuacji meczowej, gracze woleli utrzymać status quo. REMIS. Mecz 2, partia 7, G. Kasparow-A. Karpow, Obrona Nimzowitscha Obrona Nimzowitscha to jeden z ulubionych debiutów Karpowa. Ale z biegiem czasu, bilans czarnych w nimzowitschu stawał się coraz bardziej niekorzystny. Spójrzmy na diagram: r2q1rk1/pbpn1pp1/1p1ppn1p/8/2pp3b/2pbpn2/p1q2ppp/r3k2r Białe mają silne centrum pionkowe i możliwość ataku na skrzydle królewskim po białych polach (goniec+hetman). Mimo wykonania 10 posunięć, jeszcze nie zroszowały. Na razie nie musiały tego robić, 28

29 bo przeciwnik nie jest w stanie zagrozić białemu królowi. Teraz Garri Kimowicz zagrał gambitowe 11.Sd2!, ofiarowując pionka za inicjatywę oraz za otwarcie kolumny g. Np G:g2 12.Wg1 Gb7 i po 13.f4 następuje atak pionkami na skrzydło królewskie, lub z dalszym zdwojeniem wież na kolumnie g. Anatolij Jewgieniewicz nie poszedł za rekomendacją pretendenta i dlatego odpowiedział kontratakiem 11...g5 z odrzuceniem gońca na pole g3. Ale tu też mogą dziać się interesujące rzeczy. Nastąpiło 12.Gg3 Sh5 i warto oddać gońca za skoczka, bo otworzy się kolumna h z atakiem na króla. Przykładowy wariant: 13.f3 S:g3 14.h:g3 z dalszym g4, 0-0-0, Sd2-f1-g3 i zdwojeniem wież na linii h. Kasparow zdecydował się jednak na 13.Hd1?! z rozważanym powyżej planem wymiany figur na g3 i przemieszczeniem hetmana na pole h5. Natomiast Karpow: 13...Sg7 i nie ma bicia na g3, czym udowodnił że ruch białego hetmana był stratą tempa. Otwarcie kolumny h i tak nastąpi dwa posunięcia później, ale już bez udziału najsilniejszej figury białych, która musi szukać nowego zajęcia na skrzydle hetmańskim. REMIS. Mecz 2, partia 8, A. Karpow-G. Kasparow, Gambit hetmański Niekończące się rozgrywki panów K-K charakteryzowały się tym, że gracze często wracali do sporów toczących się wokół pewnych debiutów. Obecna partia jest tego przykładem. Aby zrozumieć sytuację przedstawioną na diagramie poniżej, celowe jest powtórne zapoznanie się z analogiczną pozycją z analizowanej partii 38 (m. 1). W obu przypadkach chodzi o podobny schemat walki, czyli o atak białych na wiszące pionki c5 i d5. 1r1r2k1/p2n1pp1/2q2b1p/2pp4/3P4/2NQPN2/P4PPP/1R1R2K1 W aktualnej pozycji gońce zostały już wymienione na polu c6, co osłabiło ochronę pionka d5. Jest jednak istotna różnica w porównaniu z diagramami z 38 partii (m. 1). Tam biały pionek stał na a4, i w ten sposób wpierw podpierał gońca na b5, a po jego wymianie, skoczka (Sc3-b5). Taki tandem: pionek a4 + figura na b5, stanowi plombę zamykającą kolumnę b przed atakiem czarnej wieży. W obecnej 8 partii (m. 2), Karpow wykorzystał lukę na linii b i rozpoczął wymianę figur. Słusznie uważał, że drastyczne zmniejszenie ilości figur na szachownicy spowoduje zmniejszenie liczby obrońców piona d5. Nastąpiło: 19.W:b8 W:b8 20.d:c5 G:c3 21.H:c3 H:c5 22.H:c5 S:c5 i zrobiło się pusto na szachownicy. Pionek d5 jest słaby, więc Kasparow zdecydował się oddać go w zamian za inicjatywę (jak zwykle). Po wymianie skoczków, powstała końcówka wieżowa ma charakter remisowy. REMIS. 29

30 Mecz 2, partia 10, A. Karpow-G. Kasparow, Obrona sycylijska Ściślej mówiąc, wariant Scheveningen. Interesująca partia, warta bliższemu przyjrzeniu się. Pierwszy ważny moment nastąpił w siedemnastym posunięciu: r1b1r1k1/1p2bppp/p2p1n2/q3p3/p3pp2/2n1b3/1ppqb1pp/r4r1k Nadszedł czas, aby czarne wybrały dla siebie jakiś plan gry. Możliwości było kilka. Interesująco wyglądał np. typowy wariant 17...e:f4 18.W:f4!, z tym że białe też mogły być z niego zadowolone - otwiera się kolumna f, a wieża zajmuje aktywną pozycję na polu f4. Białe miałyby w planie dalsze Waf1 ze zdwojeniem wież, na co czarne szukałyby możliwości kontrataku po linii c, czyli...gc8-e6 i...wa8-c8. Zamiast wspomnianego bicia wieżą (18.W:f4!), białe mogły się zdecydować na odbicie gońcem, a po 17...e:f4 18.G:f4 Ge6 musiałyby grać dokładnie, bo pochopna kombinacja : 19.G:d6 S:e4! 20.S:e4 H:d2 21.S:d2 G:d6 doprowadzi białe do przegranej strategicznie pozycji. Dlaczego? Zwróćmy uwagę, że wariant umożliwił otwarcie centrum, a w takiej sytuacji para czarnych gońców jest o wiele groźniejsza od białego gońca i skoczka (dla przypomnienia, w pozycjach z zamkniętym centrum jest odwrotnie, bardziej cenne są skoczki niż gońce). Kasparow na pewno był świadomy tego, że jego przeciwnik lubi grać białymi przeciwko wariantowi Scheveningen. Być może dlatego Garri Kimowicz zdecydował się na pchnięcie gry na tory romantycznych komplikacji, ruchem 17...Hb4?!. Po 18.Hd3, pretendent zagrał podobnie jak w partii 2 (m. 2), czyli 18...Ge6. Ruch ma na celu wyjaśnienie sytuacji w centrum. Skoro czarne nie otwierają go, a napięcia dłużej nie można utrzymywać, więc implikują posunięcie 19.f5, ostatecznie zamykające centrum. Przy okazji utrwaliła się słabość pola d5 czego białe nie wykorzystały mimo, że w dalszej części partii mogły wiązać z tym pewne szanse strategiczne. Na przykład w sytuacji na diagramie poniżej: r3r1k1/3bbppp/3p1n2/qp2pp2/4p3/1rnqb3/1pp1b1pp/5r1k Czarne ofiarowują pionka b5 za możliwość kontr gry na skrzydle hetmańskim. Białe nie musiały go brać, gdyż mogły zagrać w stylu pozycyjnym: 23.Sd5 S:d5 24.H:d5 z opanowaniem pola d5. Ale prawdopodobnie Karpow wolał uzyskać materialną i psychologiczną przewagę w postaci nadliczbowego, wolnego pionka na skrzydle hetmańskim. W tym celu zagrał 23.S:b5, ale po dalszym 23...Gc6 czarne odżyły i zaatakowały piona e4 - podstawę krótkiego łańcucha pionkowego e4-f5. Teraz powrót skoczka 30

31 mógł rozwiązać ten problem, gdyż białe zrealizowałyby plan np. Sb5-c3, Gc1, Gf3, We1 z ochroną na e4 i dobrą grą. Rozważano też Ge3-g5 z wymianą na polu f6 lub ewentualnie na e7 z ideą jak wyżej. Jednak wykonane pospiesznie 24.Gf3 pozbawiło białe przewagi. Piona e4 trzeba będzie zwrócić. Zakończenie partii przyniosło taką oto sytuację: 1r4k1/N3rpp1/2qp4/4pP1p/1PP1n3/R2Q4/6PP/5R1K Pionek na h5 stoi źle. Lufcik dla czarnego króla jest potrzebny, ale do jego zrobienia wystarczył ruch h7-h6. Natomiast na skrzydle hetmańskim rozpoczyna się ciekawa wymiana. Czarne poświęcają jakość w zamian za zlikwidowanie pionków b4 i c4. A więc: 31...W:a7 32.W:a7 W:b4 33.Hf3 W:c4 34.H:h5 i obu stronom zależy na remisie z racji ewidentnej słabości siódmej linii u czarnych i pierwszej u białych (możliwość ataku na nie ciężkimi figurami). Pokojowe zakończenie partii (przez trzykrotne powtórzenie pozycji) forsuje skoczek 34...Sf2+!. W ostatnim momencie może zadziałać ślepota szachowa: 35.W:f2?? Wc1+ 36.Wf1 W:f1 #. Ale nic z tego, gdyż w partii nastąpiło 35.Kg1 Sh3!. Bicie skoczka pionkiem lub hetmanem też jest grubym błędem: 36.g(H):h3?? Hb6+ 37.Kh1 H:a7 i powstała końcówka ciężkofigurowa z pionkiem więcej byłaby korzystna dla czarnych. REMIS. Mecz 2, partia 13, G. Kasparow-A. Karpow, Obrona Nimzowitscha Jest to partia pod hasłem: jak czarne mają wyrwać się na wolność. Sytuacja na diagramie powstała po biciu czarnego piona d4 ruchem 12.Sf3:d4 i jest wyraźnie lepsza dla białych. r1bq1rk1/pp1p2pp/2n1p3/5p2/2pn4/2nqb1p1/p3ppbp/r4rk1 Na szachownicy aktualnie grają (w sensie - są aktywne) cztery figury białych i zaledwie dwie czarnych. Goniec na polu c8 ma duże problemy z włączeniem się do gry, a łańcuch pionów d7-e6-f5 obnażył słabość kompleksu czarnych pól na skrzydle królewskim mistrza świata. Przewaga jednego pionka jest w zasadzie bez znaczenia. Natomiast aktywność białych figur jest wyraźnie większa. Należy zwrócić uwagę na wykonany wcześniej ruch 10.Gd2-e3. To on umożliwił poświęcenie pionka c3 w zamian za pozostawienie na szachownicy czarnopolowego gońca białych. Ta figura przyda się w planowanej grze 31

32 przeciwko czarnym polom na skrzydle królewskim u przeciwnika. Dodatkowo, izolowany pion c4 ograniczy swobodę czarnych na skrzydle hetmańskim. Anatolij Jewgieniewicz był świadomy braku przestrzeni życiowej i dlatego zdecydował się zwrócić zdobytego pionka ruchem 12...Se4. Gdyby białe wybrały wariant z wymianami: 13.G:e4 f:e4 14.H:e4 d5, to po 15.c:d5 e:d5 czarne nie miałyby większych problemów z wyrównaniem gry. Można było też zwiększyć nacisk pozycyjny przez 13.Wfd1, ale raczej tak by zagrał Karpow po zamianie kolorów w partii, a nie pretendent, który wolał bardziej dynamiczne 13.c5. Wykonany ruch ma na celu ograniczenie możliwości rozwoju skrzydła hetmańskiego u Karpowa. Czarne mogły odpowiedzieć np d5 z ideą oswobodzenia figur, ale po dalszym 14.c:d6 H:d6 15.S:c6 H:c6 16.Wfc1 uzyskiwałyby mało zachęcającą pozycję. Białe panowałyby na liniach c i d, a skrzydło hetmańskie byłoby zagrożone atakiem po przekątnych a7-e3 i b7-g2. Ważny jest też fakt, że w sytuacji otwartego centrum przejawia się wyższość gońców (gońca) nad skoczkiem. Karpow zdecydował się więc na wymianę 13...S:d4 14. G:d4, i zaczął zabiegać o rozwój gońca z pola c8, 14...b6!. Ruch w partii ma na celu zlikwidowanie groźnego piona c5 z jednoczesnym oswobodzeniem figury. Cel ten został osiągnięty po 15.G:e4 f:e4 16.H:e4 Ga6. Czarne miały szczęście, gdyż ratowały partię po wykonanym pospiesznie 17.c:b6. Zamiast tego ruchu, dla Kasparowa rekomendowano 17.Wfc1, aby po 17...b:c5 18 W:c5 przerzucić wieżę na pole h5 z atakiem. REMIS. Mecz 2, partia 16, A. Karpow-G. Kasparow, Obrona sycylijska W drugim meczu został powtórnie użyty gambit Kasparowa, czyli wyjątkowo wczesne oddanie pionka d5 w zamian za inicjatywę. Identyczne posunięcie miało miejsce w 12 partii (m. 2) i dla komentatorów było wręcz szokiem. Teraz Karpow był już przygotowany na grę przeciwko gambitowi, a przynajmniej wydawało się, że jest przygotowany. Pierwszy przełomowy moment w grze jest przedstawiony na diagramie: r1bq1rk1/1p3ppp/p4n2/2bp4/1n6/n1n5/pp2bppp/r1bq1rk1 Dzięki gambitowemu stylowi gry, czarne otworzyły centrum i zaktywizowały swoje figury. Białym zależy na utrzymaniu zaawansowanego wolnego pionka d5. W dwunastej partii Karpow intuicyjnie podparł go figurą, ruchem Gf1-c4. Takie posunięcie było prawidłowe, natomiast w aktualnej, szesnastej partii goniec powędrował na pole f3 (13.Gf3). Komentatorzy różnie oceniali ten ruch, zalecając raczej aktywizację figury: 13.Sc2, 13.Sc4 lub 13.Gg5. Ruch w partii spowodował, że pionek d5 jest broniony, a goniec nie przesłania żadnej z otwartych kolumn. Mimo tych zalet, trzynaste posunięcie mistrza świata okazało się być przyczyną jego dalszych niepowodzeń w partii. Białe tracą kontrolę nad polem d3, na którym w przyszłości ulokuje się czarny skoczek. Po posunięciu czarnych 16...Sd3 powstała sytuacja, jakże tragiczna dla białych. 32

33 r2qr1k1/5ppp/p4n2/1pbp1bb1/8/n1nn1b2/pp1q1ppp/3r1rk1 Białe mają rozwinięte figury oraz zaawansowanego pionka d, ale co z tego? Praktycznie nic nie mogą zrobić. Skoczek na a3 stoi źle, bo możliwości jego manewrów zostały poważnie ograniczone wcześniejszym ruchem czarnych...b7-b5. Teraz musi powrócić na wyjściowe pole b1, gdyż grożą mu widełki...b5-b4. Skoczek z c3 mógłby znaleźć sobie nieco miejsca, gdyby białe zagrały wcześniej d5-d6, poświęcając pionka (Gc5:d6) za swobodę skoczka (Sc3-d5). Ale na poświęcenie jest już za późno. Białe od samego początku partii były zdecydowane utrzymać pionka d, co okazało się błędem. Podparcie go przez dwie lekkie (Sc3 i Gf3) oraz dwie ciężkie figury (Hd2 i Wd1) w danej sytuacji jest bez znaczenia. Białe wieże (szczególnie Wf1) zostały wręcz przyspawane do pierwszej linii. Ich ruchliwość śmiertelnie paraliżuje czarny skoczek, doskonale ustawiony na polu d3. Kolumna e jest (i będzie) w całości kontrolowana przez czarne, a wkrótce to samo stanie się z kolumną c. Czarne całkowicie przechwyciły inicjatywę w partii. Minęło dopiero szesnaście obustronnych posunięć a już widać, że białe przegrywają. Oto kolejna kluczowa sytuacja, powstała po posunięciu czarnych 21...g5!. 2rqr1k1/5p2/p2b1n1p/3P1bp1/Np6/1P1n1BB1/P2Q1PPP/1N1R1RK1 Dominacja czarnych nie pozostawia wątpliwości. Kolumny c i e są kontrolowane przez czarne. Przyszła wymiana gońców na d6 będzie korzystna dla czarnych - zbliża hetmana do centrum. W tej pozycji nadal będzie on kontrolować pola b6 i c5 nie pozwalając na uwolnienie skoczka z a4. Pionek b4 skutecznie przyblokował skoczka na b1. Czarne obawiały się ewentualnej wymiany figur na d3 (Sa4- b2:d3) i dlatego trzymały na zapas drugiego skoczka na f6, który mógłby zastąpić swojego kolegę według planu Sf6-d7-e5-d3. Ale ten zapas to za mało. Białe będą naciskać na wymianę na d3, a czarnym może np. zabraknąć tempa na wprowadzenie tam drugiego skoczka wg powyższego schematu. Wobec tego trzeba zablokować możliwość wymiany figur. Temu służyło posunięcie 21...g5!. Jego ocena jest związana z konkretną sytuacją w partii. Zazwyczaj taki ruch osłabia ochronę czarnego króla, ale w analizowanej pozycji to osłabienie nie ma znaczenia, gdyż białe są całkowicie pozbawione inicjatywy. Po ruchu 21...g5! białe nie mogą wymienić skoczków na d3, gdyż ginie figura po ruchu...g4, czyli 22.Sb2? S:b2 23.H:b2 g4 24.Ge2 Wc2 i po odejściu hetmanem, tracą gońca. W obliczu niepowodzenia Karpow gra nieprecyzyjnie 22.G:d6 nie zdając sobie sprawy z tego, że tym ruchem pomaga przeciwnikowi. 33

34 Następuje odbicie hetmanem 22...H:d6, który zbliża się do głównego teatru działań wojennych. Teraz manewr skoczkiem 23...Sd7 z ideą opisaną powyżej, ale nie tylko, bo jednocześnie zwalnia on pole f6 dla hetmana, który po 24...Hf6! przypieczętowuje los białego skoczka na a4. Pole b2 jest teraz dwukrotnie atakowane, a wspomniany skoczek nie ma nawet co myśleć o przedarciu się na niego: Sa4-b2. Gorąco zachęcam do zapoznania się analizą tej wspaniałej partii, przeprowadzoną przez G. Kasparowa: BIAŁE PODDAŁY SIĘ. Mecz 2, partia 17, G. Kasparow-A. Karpow, Obrona Nimzowitscha Na poniższym diagramie przedstawiono pozycję powstałą po ruchu 10...Hd8-c7. r1b2rk1/ppqp1ppp/4p3/n1p5/2p1n3/2p2np1/p2bppbp/r2q1rk1 Niezbyt często mamy do czynienia z izolowaną wyspą trzech pionków ustawionych na jednej, pionowej linii. Taka formacja zazwyczaj stanowi poważny defekt pozycyjny. W przypadku omawianej partii jest jednak nieco inaczej. Słabość pionkowej wyspy jest raczej pozorna, mimo, iż pionki c4 i c5 są pod biciem. Czarne jednak nie spieszą się z ich wzięciem, gdyż narażają się na nieprzyjemne, taktyczne odpowiedzi białych. Bateria pionów na linii c w połączeniu z groźnym gońcem na g2, poważnie zagraża rozwojowi hetmańskiego skrzydła czarnych. Skoczek na a5 jest zaangażowany w ostrzeliwanie piona c4 (białe wkrótce bez żalu oddadzą go), natomiast goniec na c8 nie widzi dla siebie zajęcia i przez dłuższy czas będzie wyłączony z gry. Szybki atak na piona c4 mógł spalić na panewce, co widoczne jest szczególnie w wariancie: 11.Ge3 S:c4(?!) 12.Gd4 S:c5 13.G:g7 K:g7 14.Hd4+ f6 15.H:c4 z lepszą sytuacją białych. Mają one aktywniejsze figury i dobrze zabezpieczonego króla, czym nie mogą pochwalić się czarne. Otoczenie ich monarchy jest osłabione, a skrzydło hetmańskie nie jest rozwinięte. W partii nastąpiło: 11.Sd4 S:d2 12.H:d2 i ciągle nie można bić piona c5, gdyż po 12...H:c5 13.Sb3 S:c4 14.S:c5 S:c2 15.Wfd1 Sc4 16.S:d7 białe przejdą do lepszej końcówki. Czyli Karpow został wręcz zmuszony do wzięcia piona c4, ruchem 12...S:c4. Teraz widać, że otwarcie głównej przekątnej a8-h1 zdecydowanie opóźniło rozwój hetmańskiego skrzydła u czarnych. Jest to jednak problem przejściowy, z którym Anatolij Jewgieniewicz doskonale sobie poradzi. Oswobodzenie przyszło wraz z dziewiętnastym ruchem czarnych. 34

35 1rbr2k1/p1qp1npp/1p2pp2/2P5/2PQ1P2/1N4P1/P3P1BP/R2R2K1 Nastąpiło: 19...Gb7 20.G:b7 W:b7 21.c:b6 W:b6 i figury czarnych zaczęły grać. Po otworzeniu centralnych linii, seria nieuchronnych wymian doprowadziła partię do pokojowego zakończenia. REMIS. Mecz 2, partia 19, G. Kasparow-A. Karpow, Obrona Nimzowitscha Po raz ostatni w drugim meczu pojawiła się Obrona Nimzowitscha. Debiut ten przyniósł jednak rozczarowanie czarnym. Ustawmy na szachownicy pozycję, powstałą po ruchu 11.c3-c4!. r1bq1rk1/ppp3pp/3pp3/n1p2p2/2ppn3/5np1/p1q1ppbp/r1b2rk1 Zaistniała sytuacja przywodzi nam na myśl poprzednio analizowane Obrony Nimzowitscha. Ruch pionkiem f7-f5 został zaczerpnięty z 13 partii (m. 2), natomiast wypad skoczkiem na a5 to już idea z powodzeniem zastosowana w partii 17 (m. 2). Tym razem atak tą figurą jest chybiony, a skoczek ugrzęźnie bezczynnie na polu a5 prawie do końca partii. Można zaryzykować stwierdzenie, że przez to czarne będą grały jakby bez jednej figury. Anatolij Jewgieniewicz będzie też miał duży problem z rozwojem skrzydła hetmańskiego, w czym negatywną rolę będą odgrywały jego własne pionki. Zwróćmy uwagę na różnicę w porównaniu z partią 17 (m. 2). W tamtej rozgrywce, czarne nie miały piona c, a ich hetman po przejściu na pole c7 mógł przynajmniej straszyć formację trzech białych pionów. W obecnej, 19 partii, pion c7 wręcz zasłania białych piechurów przed atakiem ciężkich figur Karpowa. Wkrótce pojawi się słabość pola c6. Białe są w lepszej sytuacji i nie muszą martwić się o rozwój figur. Jedenasty ruch to ciche zaproszenie do przyjęcia ofiary pionka. Ale po jej zrealizowaniu: 11...d:c5 12.d:c5 S:c5 13.Ga3 z dalszym Sf3-e5, przewaga białych w rozwoju i operatywności ich figur będzie aż nazbyt widoczna. Karpow zdecydował się na ruch 11...b6, który znany jest z cytowanej tu partii 13 i 17 (m. 2). Idea jego jest jasna: wyprowadzić gońca z pola c8. Ale posunięcie to utrwala słabość białych pól na skrzydle hetmańskim czarnych. Teraz białe wykonują ciekawy manewr strategiczny, mianowicie wymieniają gońca z c1 za aktywnego skoczka przeciwnika, oczywiście tego z pola e4. Wykonany ruch 12.Gd2! nieomal forsuje tą wymianę, gdyż inne odpowiedzi czarnych byłyby całkowicie 35

36 niezadowalające. Np. próba wyprowadzenia gońca 12...Ga6 lub atak pionem 12...d:c5 kończy się fiaskiem, gdyż po 13.G:a5 b:a5 Karpow otrzymałby w spadku rozbitą strukturę pionów hetmańskich. Stąd mistrz świata musiał odpowiedzieć 12...S:d2. Po dalszym 13.S:d2 idea zrobienia porządku z czarnym skoczkiem stała się jasna - goniec na g2 bardzo zyskał na sile, za to jego czarny oponent nadal jest pasywną figurą. Według niektórych komentatorów, sytuacja na poniższym diagramie zaważyła o losach partii. r1bq1rk1/p1p3pp/1p1pp3/n1p2p2/2pp4/6p1/p1qnppbp/r4rk1 Narzuca się tu wariant z eksterminacją groźnego gońca z pola g2: 13...Gb7 14.G:b7 S:b7 15.c6 Sa5 16.d5 mimo, iż pionek c wgniótłby się głęboko w szeregi czarnych. Ze skoczkiem na a5 też nie jest dobrze - nie ma szans na wejście do gry. Anatolij Jewgieniewicz zdecydował się jednak na 13...d5. Komentatorzy skrytykowali ten ruch, choć nie byli zgodni w jego ostatecznej ocenie. Przeważał symbol?! (wątpliwy ruch), natomiast Kasparow w ogóle nie przypisał mu jakiegokolwiek symbolu. Nadmienił tylko, że spotkał się z oceną?? (bardzo złe, przegrywające posunięcie). Tak czy inaczej, wykonany ruch przekreślił szanse czarnego gońca na jakąkolwiek aktywną grę. Rozwój skrzydła hetmańskiego jest poważnie utrudniony, a skrzydło królewskie jest osłabione. Tendencja ta nasili się po wymarszu czarnych pionków, które utworzą oddalony łańcuch f4-g5-h6. CZARNE PODDAŁY SIĘ. Mecz 2, partia 21, G. Kasparow-A. Karpow, Gambit hetmański Anatolij Jewgieniewicz grając czarnymi, zdecydował się na gambit hetmański. Poprzednio wybierał ulubioną Obronę Nimzowitscha, ale wyjątkowo niekorzystny bilans zniechęcił go do tego debiutu. Przyglądnijmy się poniższemu diagramowi. r2qk1nr/pp1nbppp/2p1b3/3p3p/3p1bp1/2n1p3/pp3p2/r2qkbnr Białe mają przewagę przestrzeni oraz możliwość swobodniejszej gry figurowej. Na skrzydle królewskim trwa atak pionkowy, a ostatnie posunięcie białych to 9.h4-h5. Sytuacja przypomina trochę znany atak Keresa w Obronie Sycylijskiej. Zarówno tam jak i tu, pionek g może stanowić poważne zagrożenie dla 36

37 czarnych. Natomiast linia h wkrótce zostanie otwarta. Czarne mają problemy z przestrzenią i rozwojem figur. Białopolowy goniec wydostał się z macierzystego pola c8, ale możliwości jego działania są praktycznie żadne. Co więcej, w trakcie partii będzie się stopniowo wycofywać na c8 (Ge6-d7-c8). Stojąc w obliczu ataku pionkowego, mistrz świata podejmuje wyzwanie ruchem 9...Sh6!?. To posunięcie, sprzeczne z ortodoksyjną koncepcją rozwijania skoczka w kierunku centrum, ma swoje uzasadnienie. Po wymianie 10.G:h6 g:h6 czarne miałyby zdublowane piony na linii h, ale w zamian zatrzymują marsz białego pionka g oraz mogą prowadzić atak wieżą na półotwartej linii g. Kasparow nie zdecydował się pomagać przeciwnikowi w realizacji tego planu, za to zabrał się za wcielanie w życie interesującej koncepcji. Nastąpiło 10.Ge2 Sb6 11.Wc1 i po ostatnim posunięciu stało się jasne, że pretendent nie chce wykonać roszady. Na stronę hetmańską nie może, a na królewską nie powinien ze względu na brak osłony pionów. W takim razie, wkrótce nastąpi Ke1-d2 i po odejściu skoczka, przeciwnik musi się liczyć z niebezpieczeństwem rajdu ciężkich figur po trasie: pierwsza linia-h1-linia h. W odpowiedzi na jedenasty ruch, Anatolij Jewgieniewicz zagrał 11...Gd6(!?). Ruch jest interesujący ze szkoleniowego punktu widzenia i dlatego warto tu przybliżyć sposób rozumowania obrońcy tytułu. Na skrzydle hetmańskim czarnych można dopatrzyć się pewnej słabości czarnych pól, a czarnopolowy goniec jest figurą, która broni tego kompleksu pól. Wydaje się więc, że należy bronić tej figury przed wymianą. Ale w rzeczywistości, czarne pola na skrzydle hetmańskim są w miarę bezpieczne, czego nie można powiedzieć o przekątnej b8-h2. Wpuszczenie na nią białego tandemu gońca z hetmanem, może być groźne dla króla, szczególnie po wykonaniu długiej roszady. Dlatego Karpow zdecydował się usunąć z gry oba czarnopolowe gońce. W partii nastąpiło 12.Sh3 G:f4 13.S:f4 i okazało się, że na wymianie gońców bardziej skorzystały białe, które za jej pomocą wzmocniły pozycję swoich figur. REMIS. Mecz 2, partia 24, A. Karpow-G. Kasparow, Obrona Sycylijska Ostatnia i decydująca partia w drugim meczu o MŚ. Sytuacja jest dramatyczna. Karpow przegrywa jednym punktem w tabeli i dlatego musi wygrać tą partię na zamówienie, aby zapewnić sobie remis w meczu. Wtedy zgodnie z jego regulaminem, zatrzymałby tytuł mistrzowski. Natomiast Kasparowa zadowala zwykły remis w partii, gdyż i tak przyniesie mu upragniona koronę. Zaistniała sytuacja meczowa miała znaczący wpływ na wybór strategii walki. Anatolij Jewgieniewicz musiał grać na zwycięstwo, co nie było w jego stylu. Charakter rozegranego debiutu wykazał, że arcymistrz spalił za sobą szachowe mosty, ryzykując wszystko. Oto pozycja po ruchu 23.Gc1-e3. 2r1r1k1/1bqn1pbp/pp1pp1p1/6P1/Pn2PP2/1NN1B2R/1PP2QBP/5R1K Białe prowadzą bezpośredni atak na króla przy pomocy pionków e4, f4 i g5. W planach mają atak ciężkimi figurami po linii h oraz niezrealizowany w dalszej części partii, ruch f4-f5. Wyprowadzenie 37

38 wieży wzdłuż trasy Wa1-d1-d3-h3 stało się możliwe dzięki czarnopolowemu gońcowi, który poruszał się tam i z powrotem po przekątnej c1-e3. Było to konieczne, aby zwolnić choć na chwilę trzecią linię dla ciężkiej figury. Obecnie goniec wrócił z pola c1 na e3, aby stworzyć zagrożenie dla pionka b6. Po zdecydowanie zbyt szybkiej próbie kontrataku czarnych 23...f5(?!), białe łatwo zdobyłyby materiał: 24.g:f6 S:f6 25.G:b6. Wspomniany goniec może też powędrować na pole d4, skąd grozi zabiciem swojego oponenta z otoczenia czarnego króla. Ostatnie posunięcie w partii (23.Ge3) jest próbą wzmocnienia pozycji, typową dla stylu gry Karpowa. Jednak należało kontynuować atak na króla przez rozważany wcześniej ruch f4-f5. Obecnie impet białych powoli traci na sile. Ale to nie koniec problemów. Białe muszą liczyć się z możliwością ataku gońca z b7 na nagiego króla, a przynajmniej z ewentualnymi związaniami po przekątnej a8-h1. Co więcej, jeżeli atak białych nie powiedzie się, to inicjatywę przejmą czarne, które zorganizują krucjatę przeciwko rozbitej strukturze roszady przeciwnika. Kasparow grał tą partię bardzo solidnie, nie pozwalając sobie na typowe dla niego, brawurowe zagrania. Stawka była zbyt wysoka. Garri Kimowicz ustawił strukturę jeża, w której pionki w zwarty sposób obsadzają szóstą i siódmą linię. Drobny, ale silny ruch...g7-g6 umożliwił fianchettowanie gońca oraz przygotował późniejszy kontratak...f7-f5, rozbijający falangę białych piechurów. Pozornie atrakcyjnie wygląda próba ataku zogniskowanego na punkcie c3: 23...G:c3? 24.b:c3 H:c3 25.Gd4 H:c2. Ale po 26.W:h7! z oczu czarnych spadają różowe okulary, gdyż bez względu na rozpaczliwe 26...e5 albo 26...K:h7, nastąpi 27.Hh4 i nie ma ratunku przed matem. W takim razie działania czarnych muszą objąć skrzydło królewskie. Kolejny diagram ukazuje smutną prawdę o rozgrywanej partii. 1q2r1k1/1b3rbp/p2ppnp1/8/Pn2PPR1/1NN1B3/1PP2QBP/3R2K1 Atak białych na skrzydle królewskim ostatecznie wygasł. Obecnie trudno znaleźć jakiś rozsądny plan gry dla Karpowa. Kontrola linii d nie przynosi większych profitów, a oba skoczki nie mają żadnego zajęcia. Gdyby analizowana partia była rozgrywana jako kolejna, gdzieś w środku obecnego meczu, to prawdopodobnie obaj arcymistrzowie zaakceptowaliby remis. Polubowne zakończenie zmagań można łatwo osiągnąć po wykonanym obecnie ruchu 30...Sh5-f6, gdyż wariant 31.Wg3 Sh5 itd., umożliwia reklamowanie u sędziego trzykrotnego powtórzenia pozycji. Pamiętajmy jednak, że Karpow nie mógł zaakceptować remisu, bo to oznaczałoby utratę przez niego tytułu mistrzowskiego. Zatem musiał grać dalej 31.Wh4. Pozycja czarnych też wymaga kilku słów komentarza. Jest to pozycja zwarta, ale nie odczuwa się dyskomfortu z powodu braku przestrzeni. Figury czarnych dobrze współdziałają ze sobą, a czarne gońce są lepsze od swoich białych odpowiedników. Dobrym pomysłem było umieszczenie wieży na polu f7. Figura ta chroni wrażliwe otoczenie swojego króla, ale obecnie na pierwszy plan wysuwa się jej znaczenie przy opanowaniu linii f. Wstępem do tego była eliminacja groźnego białego pionka g, przełomem...f7-f5 z dalszym g5:f6,...sd7:f6. Czarne korzystają z faktu, że biały hetman znajduje się na linii działania nieprzyjacielskiej wieży i śmiało otwierają linię f. Nastąpiło 31...g5! i wcale nie chodziło o atak na figurę, lecz między innymi 32.f:g5 Sg4! o wyprowadzenie skoczka z myślą o ataku na białego gońca e3. Drobne poświęcenie materiału ( spadł czarny pionek), ale czarne są na fali i pionków już nie 38

39 liczą. Po wymuszonym odejściu hetmana spod bicia 33.Hd2 białe pozbywają się swojego, całkiem przyzwoitego czarnopolowego gońca 33...S:e3. Po odbiciu figury 34.H:e3 następuje kolejne ukłucie 34...S:c2. Zatrzymajmy się tu na chwilę. Białemu królowi grożą niebezpieczeństwa po przekątnej a8-h1. Jego osłona pionkowa praktycznie nie istnieje, a na dodatek zagraża mu atak wieżowy po linii f. Czarne gońce są zdecydowanie lepsze od białych figur, a różnica stałaby się jeszcze bardziej zauważalna po nieprzemyślanym odejściu białego hetmana spod bicia. Oczywiście uciec trzeba, ale wzdłuż przekątnej a7-g1, zasłaniając swojego króla przed wtrąconym szachem na a7. Przemieszczenie hetmana na pole spoza wspomnianej przekątnej, np.: 35.Hh3? Ha7+ 36.Kh1 Se3 37.Wg1 S:g2 38.H:g2 prowadzi białe do kolejnej, pozycyjnie przegranej sytuacji. Przewaga przestrzeni jest bez znaczenia, a bezczynne skoczki nie miałyby nic do zaoferowania, w przeciwieństwie do wspaniale grających gońców przeciwnika. Karpow odrzucił ten wariant, grając 35.Hb6, co jednak nie rozwiązało problemów białych. Mimo to, Anatolij Jewgieniewicz zgodnie ze swoją zasadą, grał do upadłego. Ale wszystko ma kiedyś swój kres. W czterdziestym drugim posunięciu w obliczu straty figury, mistrz świata poddał partię. Korona szachowa przeszła w ręce Kasparowa. BIAŁE PODDAŁY SIĘ. Czwarty mecz, Sewilla 1987 r. Mecz 4, partia 1, A. Karpow-G. Kasparow, Obrona Grunfelda Zmiana sposobu obrony czarnych po 1.d4 może stanowić pewne zaskoczenie, gdyż przywykliśmy do tego, że Garri Kimowicz preferował Gambit Hetmański. Obronę Grunfelda zastosował już w trzecim (rewanżowym) meczu, z bilansem +0-3 =6. Obecnie pokłada w tym debiucie nowe nadzieje. Pierwsza partia nie była rezultatywna (nic dziwnego), ale arcymistrzowie doprowadzili w niej do eskalacji napięcia, patrz diagram po ruchu 22.Sc3-b1. 2r2bk1/1pr1qp1p/pnn1p1p1/3pP3/3P1P2/1P4P1/PQ2BB1P/1NR2RK1 Dotychczasowy przebieg partii miał charakter typowo pozycyjny. Białe zawojowały więcej przestrzeni i mimo, że od dłuższego czasu pionki stanęły w miejscu, nie można zignorować ich ewentualnego ataku na skrzydło królewskie. Karpow zachował swojego białopolowego gońca, który umożliwia ochronę osłabionego kompleksu białych pól w otoczeniu króla. Ale ruchy tej figury są silnie ograniczone, i to głównie do własnej połowy szachownicy. O dalekosiężnych atakach białopolowym gońcem nie ma co marzyć, gdyż pionki przeciwnika skutecznie atakują białe pola. Z drugim gońcem jest nie lepiej - nie przedrze się przez własne pionki. Na razie nie może opuścić swojego posterunku, gdyż przydzielono mu rolę ochrony piechura na d4. Biały skoczek znalazł się nieprzypadkowo na polu b1. Ma tam mały zasięg działania, ale broni pola a3 przed wtargnięciem tam czarnego hetmana. To ważne zadanie, gdyż wymiana 39

40 hetmanów osłabiłaby drugą linię, a czarne wieże tylko na to czekają. Kasparow mimo niedostatku przestrzeni, z ufnością patrzy w przyszłość. Nie musi się martwić o słabość czarnych pól, gdyż białe nie są w stanie im zagrozić. Poza tym, ma ich obrońcę - czarnopolowego gońca. Czarne nie boją się ataku na własnego króla i ochoczo przerzuciły figury na skrzydło hetmańskie. Może być tam gorąco. W planach mają opanowanie jedynej otwartej linii na szachownicy, linii c. Biały skoczek przeszkodził im w wymianie hetmanów, ale w zapasie mają 22...Sb4 z ideą 23...Wc2. Zajazd wieżą zdemolowałby pozycję białych, które chronią się, znów korzystając z pomocy skoczka. Ruch 23.Sc3 chwilowo przesłonił linię c przed atakiem wieży, ale jednocześnie zdjął ochronę z pola b3 (grozi ponowienie ataku czarnego hetmana). Po 23...Sc6 pozycje zaczną powtarzać się. Biorąc pod uwagę fakt, że pierwsza partia w meczu zawsze wywołuje duże napięcie psychiczne u obu arcymistrzów, Karpow zdecydował się forsować remis. Po wymianie wież, żonglerka skoczkami identyczna do opisanej powyżej, doprowadziła do trzykrotnego powtórzenia się pozycji. REMIS. Mecz 4, partia 4, G. Kasparow-A. Karpow, Partia Angielska Rozgrywka ta przypomina nieco pierwszą partię z meczu drugiego. W obu przypadkach Karpow zdecydował się na zbyt swobodną grę hetmanem, co spowodowało zgubne w skutkach zaniedbania (opóźnienia) w rozwoju figur. W analizowanej partii, problem ten uwidocznił się po posunięciu białych 16.Wc1-f1. r1b1r1k1/pp2qppp/2pp1n2/8/2pn1r2/2p1p1p1/p2pq1bp/5rk1 Przewaga białych jest widoczna zarówno w przestrzeni jak i rozwoju. Aktywnie gra tu aż pięć figur (u czarnych tylko trzy), przy czym goniec atakuje główną przekątną a8-h1, a obie wieże są doskonale zestrojone na półotwartej linii f. Kasparow ma w planach umocnienie centrum pionkowego przez d2- d4 oraz atak ciężkimi figurami na skrzydło królewskie przeciwnika. Sytuacja Anatolija Jewgieniewicza jest gorsza. Niestety, jakby zapomniał o rozwoju figurowym skrzydła hetmańskiego. Zamiast tego, traci tempa na ruchy hetmanem, m.in He5. Wkrótce bieg w miejscu nasili się, gdyż figura ta będzie musiała robić uniki na linii e w obliczu ataków białych. Krytyczny moment w partii nastąpił po 24...He5-e4, w sytuacji przedstawionej na poniższym diagramie. 40

41 r4nk1/pp2rppp/2pp4/8/2p1q2q/2p1prpb/p6p/5rk1 Białe zrezygnowały z ataku ciężkofigurowego na skrzydło hetmańskie, gdyż ich uwagę przykuła idea zajazdu wieżą na tyły przeciwnika. W tym celu wymieniają hetmany: 25.H:e4 W:e4. Dla czarnych oznacza to utratę temp, lekkomyślnie wykonanych tą figurą oraz katastrofalne osłabienie siódmej linii. Po 26.W:f7 z dalszym Wf7:b7 i przerzuceniem drugiej białej wieży na linię b, czarne stanęły w obliczu klęski. Po nieuchronnych wymianach, na skrzydle hetmańskim pojawią się wkrótce dwa dochodzące wolne pionki białych, z których przynajmniej jeden dotrze do pola przemiany. CZARNE PODDAŁY SIĘ. Mecz 4, partia 13, A. Karpow-G. Kasparow, Obrona Grunfelda Przyglądnijmy się poniższemu diagramowi. r1r3k1/pb1nbp1p/1p1p1bp1/8/8/5n2/p3bppp/1r1r2k1 Ostatni wykonany ruch to 19.d6. Uwagę zwraca znaczne odseparowanie od siebie walczących stron oraz tandem białego pionka d6, z gońcem na e7. Wobec otwarcia centrum i wolnych linii c i e, białe podjęły zamiar awansowania swojego wolnego pionka. W marszu do pola przemiany ma oparcie w białym gońcu, który prawdę mówiąc, ugrzązł na siódmej linii, skutecznie przyblokowany obcymi figurami. Biały pionek nie ma możliwości ruchu, gdyż Garri Kimowicz zastopował go posunięciem...sb8-d7. Taki blokujący ruch na pewno spotkałby się z akceptacją Nimzowitscha (patrz Mój system, rozdział pt. Wolny pion), choć wspomniana trójka bierek pozostanie w klinczu aż do końca partii. Następna seria posunięć, to krótki bój o wysunięty przyczółek białych: 19...Kg7 20.We1 dalekosiężna obrona gońca, 20...Wc5 21.Gb5 próba ataku na blokującą figurę. Cała nadzieja białych leży w odblokowaniu pionka Gc6 dobrze!, nie można pozwolić sobie na wymianę skoczka, gdyż prowadziłoby to do eskalacji gróźb na tyłach czarnych. 22.G:c6 W:c6 23.Wb-d1. W wyniku przeprowadzonej wymiany figur białe nie osiągnęły niczego szczególnego. Obie wieże podpierają co prawda, wysunięty tandem bierek, ale rola ta ma charakter wyłącznie obrony, żeby nie rzecz - pasywny. Tymczasem skrzydło hetmańskie białych wykazuje oznaki słabości. Czarne mogą prowadzić tam atak 41