BIULETYN INFORMACYJNY UNIWERSYETETU EKONOMICZNEGO W POZNANIU NR 5 (2008/2009) LUTY 2009

Transkrypt

1 BIULETYN INFORMACYJNY UNIWERSYETETU EKONOMICZNEGO W POZNANIU NR 5 (2008/2009) LUTY 2009 POZNAŃ 2009

2 Z ŻYCIA UCZELNI Z dniem 27 grudnia 2008 roku, na mocy ustawy z 23 października 2008 roku, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu zmieniła nazwę na Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, dołączając tym samym do elitarnego grona uniwersyteckich ośrodków akademickich. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu zaliczany jest do czołówki najbardziej prestiżowych uczelni ekonomicznych w kraju. Zatem, jak na elitarną uczelnię przystało, Władze Uczelni chciały nadać uroczystościom związanym ze zmianą nazwy szczególny wymiar. W programie obchodów Święta Szkoły, w dniu 20 lutego 2009 roku godz w Auli, odbyło się uroczyste posiedzenie Senatu Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, podczas którego JM Rektor, prof. dr hab. Marian Gorynia, prof. zw. UEP obwieścił uroczyście fakt przemianowania Akademii Ekonomicznej na Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu. Uroczystość uświetniły wystąpienia byłych jej Rektorów: prof. dra hab. Witolda Jurka, prof. zw. UEP, obecnie sprawującego urząd Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz prof. dr hab. Emila Panka, prof. zw. UEP, który przedstawił drogę Uczelni od Wyższej Szkoły Handlowej w Poznaniu do Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Jednym z punktów uroczystego posiedzenia Senatu było wręczenie przyznanych przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej odznaczeń państwowych zasłużonym pracownikom Uczelni. Złoty MEDAL ZA DŁUGOLETNIA SŁUŻBĘ otrzymali: mgr Lidia Adamiak, doc. dr Jerzy Kwiatkowski, Maria Walendowska. SREBRNYM MEDALEM ZA DŁUGOLETNIA SŁUŻBĘ została odznaczona Katarzyna Wolczyńska. Medale wręczył Wojewoda Wielkopolski, Piotr Florek w asyście Jego Magnificencji Rektora, prof. dra hab. Mariana Goryni, prof. zw. UEP. 2

3 Tradycją Uczelni stało się przyznawanie Medalu Za Zasługi dla Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu przy wyjątkowych, uroczystych okazjach. Kapituła Medalu postanowiła uhonorować nim osoby, których działalność na rzecz Uczelni zasługuje na specjalne wyróżnienie. Podczas uroczystości JM Rektor, prof. dr hab. Marian Gorynia, prof. zw. UEP, w asyście Prorektora ds. Edukacji i Studentów, dra hab. Piotra Banaszyka, prof. nadzw. UEP wręczył Medale: Tomaszowi Cemelowi - Dyrektorowi Regionalnego Oddziału Korporacyjnego PKO BP w Poznaniu, Tomaszowi Markowi Sucheckiemu - Prezesowi Zarządu i Dyrektorowi Zarządzającemu Wrigley Polska, Węgry, Kraje Bałtyckie, w Poznaniu, Bogusławowi Zalewskiemu - Prezesowi Rady Polskiej Izby Przemysłu Targowego w Poznaniu oraz Profesorowi Kazimierzowi Zimniewiczowi - Kierownikowi Katedry Systemów i Technik Zarządzania. Ponadto Kapituła przyznała Medale również: Profesorowi Wacławowi Jarmołowiczowi - Kierownikowi Katedry Makroekonomii i Badań nad Gospodarką Narodową oraz Wojciechowi Krukowi - Prezydentowi Wielkopolskiej Izby Przemysłowo-Handlowej w Poznaniu, którym medale zostaną wręczone w późniejszym terminie. Podczas uroczystości Wicemarszałek Województwa Wielkopolskiego, Wojciech Jankowiak wręczył Jego Magnificencji Rektorowi, prof. dr. hab. Marianowi Goryni, prof. zw. UEP, "Odznakę Honorową za Zasługi dla Województwa Wielkopolskiego", którą to Zarząd Województwa Wielkopolskiego uhonorował Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu. 3

4 Uczelnia w swej długoletniej tradycji zawsze celebrowała szczególnie podniosłe i ważne wydarzenia doktoratami honoris causa, nadawanymi wybitnym postaciom świata nauki, gospodarki oraz polityki. Zatem dochowując tej tradycji, podczas uroczystego posiedzenia Senatu związanego ze zmianą nazwy, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu przyjął do swej wspólnoty dwudziestego pierwszego doktora honoris causa. Do grona wybitnych postaci, jakim Uczelnia w swej blisko 83-letniej historii nadała tytuł doktora honoris causa, dołączyła Profesor Danuta Hübner, Komisarz ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej, wybitna osobowość międzynarodowej areny politycznej, o wielkich zasługach dla Polski jako główny negocjator członkostwa Polski w OECD, kierujący rozległymi pracami przygotowującymi Polskę do członkostwa w Unii Europejskiej. 4

5 Z wnioskiem o nadanie prof. dr hab. Danucie Hübner tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu wystąpił prof. dr hab. Bohdan Gruchman, prof. zw. UEP, były Rektor Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. W uzasadnieniu wniosku Profesor Bohdan Gruchman podkreślił, że Profesor Danuta Hübner jest profesorem nauk ekonomicznych o znaczącym dorobku naukowym w dziedzinie rozwoju gospodarczego oraz wybitnym polskim działaczem gospodarczym o wielkich zasługach dla Polski oraz, jako członek Komisji Europejskiej od 1 maja 2004 roku, szczególnie zasłużonym dla rozwoju całej Unii Europejskiej. Rektor, prof. dr hab. Marian Gorynia, prof. zw. UEP, po zasięgnięciu opinii Rad Wydziałów: Ekonomii i Zarządzania, przedstawił wniosek Senatowi Uczelni, który na posiedzeniu w dniu w dniu 21 listopada 2008 roku, podjął uchwałę w sprawie wszczęcia postępowania w sprawie nadania Profesor Danucie Hübner tytułu doktora honoris causa Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. Na promotora dorobku Pani Profesor Senat powołał prof. dra hab. Bohdana Gruchmana, prof. zw. UEP. 23 stycznia 2009 roku, na wniosek Rady Wydziału Ekonomii i Rady Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, po zapoznaniu się z treścią recenzji przygotowanych przez prof. dra hab. Bogusława Fiedora oraz prof. dra hab. Andrzeja Wojtynę, jednogłośnie postanowił nadać prof. dr hab. Danucie Hübner tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu za wyróżniający się dorobek naukowy i wybitne osiągnięcia w dziedzinie badań nad uwarunkowaniami rozwoju gospodarczego oraz działalność na stanowisku Komisarza ds. Polityki Regionalnej Unii Europejskiej. Bezpośrednio po uroczystym posiedzeniu Senatu w Auli Uczelni, Doktor Honoris Causa, prof. Danuta Hübner przyjmowała gratulacje podczas spotkania okolicznościowego przy lampce wina, które odbyło się w sali 111 A. Pani Komisarz podpisywała również specjalnie wydaną na tę okazję broszurę okolicznościową. 5

6 Uroczystości związane ze zmianą nazwy Uczelni uwieńczył koncert galowy, który odbył się 20 lutego 2009 roku, o godz w Auli NOVA Akademii Muzycznej w Poznaniu. Mottem przewodnim koncertu było hasło MAM MARZENIE, które przewijało się przez cały cykl imprez, począwszy od Europy marzeń prof. Danuty Hübner, przez marzenia Uczelni o statucie uniwersyteckim, aż do doboru artystów do udziału w koncercie, których marzenie, żeby żyć dla, i ze sztuki jest łatwiejsze w takiej Europie. Status uniwersytecki, to także dodatkowa społeczna odpowiedzialność wobec i za innych. Pragnąc, aby 20 lutego 2009 roku był nie tylko Świętem 6

7 Uniwersytetu, władze Uczelni zwróciły się z apelem do wszystkich pracowników i studentów UEP o dobrowolne włączenie się do kwesty na rzecz spełnienia marzeń polskich dzieci cierpiących na choroby zagrażające ich życiu. Na terenie Uczelni wolontariusze zbierali dobrowolne datki na rzecz Fundacji Mam Marzenie. Zebrane środki zostały przekazane Pani Ewie Stolarskiej, Prezes Fundacji Mam Marzenie, podczas koncertu galowego w dniu 20 lutego 2009 roku. Uroczystości zamknął Bal Seledynowy, tradycyjnie już organizowany ostatnią sobotę karnawału. W tym roku - 21 lutego 2009 roku - już po raz piętnasty Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu oraz Korporacja Lechia zorganizowały Bal Seledynowy, który odbył się w historycznej Auli naszej Uczelni. * Tekst przemówienia profesora Emila Panka, byłego Rektora Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Magnificencjo Szanowny Panie Rektorze, Wysoki Senacie, Szanowna Pani Profesor, wielki to dla mnie honor i zaszczyt, że w obecności tak znamienitych osobistości świata nauki, gospodarki i polityki mogę podzielić się krótką refleksją nt. historii, dnia dzisiejszego i perspektyw Uczelni, w której murach się znajdujemy. Honor tym większy, że wystąpienie moje towarzyszy niecodziennemu wydarzeniu przyznania najwyższej godności akademickiej, doktoratu honoris causa, wielkiego formatu uczonej i politykowi Pani Profesor Danucie Hübner. Szanowni zebrani, historię Uczelni tworzą jej profesorowie. Każdy z członków społeczności akademickiej, od chwili utworzenia naszej Almae Matris w 1926 roku do dnia dzisiejszego, ma w tej historii swój udział. Wróćmy zatem na chwilę pamięcią do tych szczególnie ważnych dla nas wydarzeń, które w 1926 roku rozegrały się w Wielkopolsce i w Poznaniu, zaledwie kilka lat po zakończeniu I wojny światowej, po ponad 120 latach niewoli, niespełna 8 lat po (jedynym) zwycięskim Powstaniu Wielkopolskim. Przeprowadzona rok wcześniej reforma Stanisława Grabskiego zaczyna przynosić pierwsze efekty. Rozwija się handel, umacnia gospodarka. W Wielkopolsce odciętej od Rzeszy nowymi granicami, a jednocześnie niedostatecznie jeszcze powiązanej z ziemiami ojczystymi wyzwolonymi spod pozostałych zaborów odczuwane są silnie braki kadrowe; 7

8 wysoko wykwalifikowanych pracowników brakuje zwłaszcza w bankowości, ubezpieczeniach, handlu i produkcji. Dzięki determinacji i silnej woli grupy działaczy gospodarczych, kupców i przemysłowców skupionych w prężnie działającej ówczesnej Poznańskiej Izbie Przemysłowo-Handlowej, rodzi się idea utworzenia Wyższej Szkoły Handlowej czwartej po WSH (obecnie SGH) w Warszawie, WSHZ we Lwowie i Wyższym Studium Handlowym (obecnie UE) w Krakowie, prywatnej wyższej uczelni ekonomicznej. Po półrocznych intensywnych pracach nad statutem, planem i programem nauczania oraz organizacją kształcenia, za zgodą ówczesnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 19 lipca 1926 roku Uczelnia zostaje powołana do życia pod patronatem Izby Przemysłowo-Handlowej. Jest drugą po Uniwersytecie Poznańskim uczelnią wyższą w mieście. Inauguracja pierwszego roku studiów w WSH odbywa się 12 X 1926 roku z udziałem ministra Eugeniusza Kwiatkowskiego. W latach WSH oferuje swoim studentom program nauczania w ramach działów: handlowego, bankowego, ubezpieczeniowego, komunikacyjnego, konsularnego, spółdzielczego i pedagogicznego. Potem uruchamia dalsze kursy, m.in. dziennikarski, księgowych i rewidentów oraz ubezpieczeń społecznych. Uczelnia ma od początku zasięg ogólnokrajowy, przyciągając słuchaczy nie tylko z Wielkopolski, lecz również i z dalszych województw, w tym wielu aż z Małopolski wschodniej. Dzięki utworzeniu w roku 1936 "Fundacji Wyższej Szkoły Handlowej w Poznaniu" zabezpieczone zostają podstawy materialne Uczelni. Następuje jej całkowite wyodrębnienie z agend Izby Przemysłowo-Handlowej, wzmocnienie kadrowe oraz usamodzielnienie pod względem organizacyjnym i gospodarczym. W rezultacie 10 listopada 1938 roku Wyższa Szkoła Handlowa w Poznaniu zostaje przemianowana na A k a d e m i ę H a n d l o w ą. W statucie jest określona jako "prywatna szkoła akademicka utrzymywana przez Fundację". Wybuch II wojny światowej powoduje zawieszenie działalności Uczelni. W 1945 roku mury AH w Poznaniu ponownie wypełniają się studentami. Rozpoczyna się trwająca po dzień dzisiejszy jej ekspansja naukowa, dydaktyczna i organizacyjna. W 1946 roku inicjuje swoją działalność Oddział Akademii Handlowej w Szczecinie, będący jednocześnie pierwszą wyższą uczelnią na terenie Pomorza Zachodniego. W roku 1950 Akademia Handlowa zostaje upaństwowiona i przemianowana na Wyższą Szkołę Ekonomiczną, a w 1974 roku otrzymuje nazwę Akademia Ekonomiczna w Poznaniu. W tym czasie wszystkie podstawowe jednostki organizacyjne Uczelni mają już pełnię praw akademickich, tj. prawo do nadawania stopnia naukowego doktora i doktora habilitowanego. Lata dziewięćdziesiąte są okresem największych w historii Uczelni przeobrażeń edukacyjnych, programowych i organizacyjnych. Wprowadzony 8

9 zostaje nowoczesny program kształcenia, szybko przyrasta liczba samodzielnych pracowników naukowych, nawiązana zostaje szeroka współpraca z wieloma ośrodkami zagranicznymi. Zmianie ulega struktura organizacyjna Uczelni. Działalność swoją inauguruje Wielkopolska Szkoła Biznesu utworzona w ramach Funduszu Know-How oraz Centrum Badań i Dokumentacji Wspólnot Europejskich. Uruchomiona zostaje Polsko- Amerykańska Letnia Szkoła Ekonomii przy współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej oraz Agencją Informacyjną Stanów Zjednoczonych. Powstaje Centrum Francusko-Polskich Studiów w zakresie Zarządzania (we współpracy z Rennes I), uruchomiony zostaje program szkolenia podyplomowego na stopień Master of Business Administration (MBA) we współpracy z Georgia State University w Atlancie (USA) oraz Europaische Wirtschaftshohschule w Berlinie. Uczelnia uzyskuje status lokalnego autoryzowanego Centrum Egzaminacyjnego Londyńskiej Izby Przemysłowo- Handlowej (LCCI), Paryskiej Izby Przemysłowo-Handlowej (CPCCIP) oraz Centrum Egzaminacyjnego Języka Rosyjskiego w biznesie według standardów Rady Europy, a także m.in. akredytację Związku Banków Polskich według Standardów Kwalifikacyjnych Bankowości Polskiej. Pierwsze lata XXI wieku mają wyjątkowy charakter dla rozwoju naszej Almae Matris. Działając w nowej rzeczywistości historycznej, jaką niewątpliwie było przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, Uczelnia wkracza w Europejską Przestrzeń Akademicką oraz Europejską Przestrzeń Badań Naukowych. Uroczysta inauguracja roku akademickiego 2006/2007, połączona z ceremonią nadania prof. Leszkowi Balcerowiczowi tytułu doktora honoris causa w roku jubileuszu 80-lecia Uczelni, obfituje w kolejne głębokie i radykalne przemiany. Zmianie ulega ukształtowana w poprzednich latach struktura organizacyjna i nowy rok akademicki 2006/2007 Szkoła rozpoczyna jako Uczelnia pięciowydziałowa. Dwa lata później, 27 XII 2008 roku, uzyskujemy status Uniwersytetu Ekonomicznego. Szanowni Państwo, te wielkie sukcesy, to zasługa społeczności akademickiej zawsze, od początku istnienia Uczelni, oddanej bez reszty swojej Almae Matris. Pierwszym dyrektorem WSH wyłonionym w 1926 roku w drodze konkursu, był prof. Leonard Glabisz, postać o niezwykłej energii i ogromnych zasługach dla rozwoju Szkoły. Godność pierwszego rektora Uczelni w okresie międzywojennym pełnił prof. Antoni Peretiatkowicz. Aktualnie urzędujący Rektor UE jest 17 - tym rektorem w historii Uczelni, co oznacza, że przekazywanie władzy na tym najważniejszym urzędzie odbywało się w naszej Almae Matris średnio co 5 lat i świadczy o dużym rozsądku i roztropności społeczności akademickiej. Poczet rektorów na starszym zaledwie o 7 lat UAM jest dwukrotnie dłuższy. Habere regnum casus est, wirtus dare. 9

10 Ciągłość władzy i umiejętność jej kontynuacji, umiejętność nawiązywania do osiągnięć poprzedników to wielka cnota wielkich ludzi. W 1930 r. Uczelnia zatrudniała 34 nauczycieli akademickich, w tym 7 profesorów. W ciągu 82 lat kadra akademicka uczelni wzrosła 16-krotnie, a liczba samodzielnych nauczycieli akademickich ponad 18-krotnie. Na Uniwersytecie Ekonomicznym pracuje dziś ponad 540 nauczycieli akademickich, w tym 123 profesorów (56 tytularnych). Listę pierwszych doktoratów obronionych w Uczelni otwierają nazwiska czterech wybitnych ekonomistów (alfabetycznie): prof. prof. Jerzego Dietla, Teodora Kramera, Jerzego Liczkowskiego i Wacława Wilczyńskiego. Obrony miały miejsce w roku akademickim 1958/1959 (a więc 50 lat temu). Ogółem w uczelni stopień doktora nauk do końca 2008 roku nadano ponad 800 osobom, zaś stopień naukowy doktora habilitowanego uzyskało ponad 200 osób. Studia w Wyższej Szkole Handlowej w chwili jej założenia, tj. w 1926 roku, rozpoczynało 441 studentów. Dzisiaj na UE w Poznaniu studiuje ponad osób na studiach licencjackich i magisterskich, 600 osób na studiach doktoranckich oraz 3500 osób na studiach podyplomowych. Daje to rzeszę ponad osób zdobywających wiedzę w naszej Almae Matris. Rocznie studia licencjacie i magisterskie kończy ponad 2500 osób. Mury Uczelni do dnia dzisiejszego opuściło ponad absolwentów. Szanowni Państwo, fundamentem uczelni akademickiej są badania naukowe, kreowane i rozwijane w ramach szkół naukowych, prowadzonych w zespołach badawczych pod kierunkiem wybitnych, charyzmatycznych profesorów. Tematyka badawcza w poznańskiej uczelni ekonomicznej rozwijała się i pogłębiała w miarę jej ogólnego wzrostu, a zwłaszcza w miarę powiększania się liczby pracowników naukowo-badawczych i zdobywanych przez nich kolejnych stopni i tytułów naukowych. Początkowe lata międzywojenne istnienia Uczelni z natury rzeczy nie mogły przynieść poważniejszych rezultatów badawczych sensu stricto. Natomiast wyróżniają się szeregiem pionierskich publikacji, głównie podręczników, które stworzyły podwaliny pod dziedziny wiedzy istotne dla nauczania kadr handlowych (dziś powiedzielibyśmy biznesowych ). Dodatkową specyficzną okolicznością charakteryzującą ten etap działalności badawczej Uczelni był fakt dużej aktywności dydaktycznej na WSH kilku pracowników zatrudnionych równocześnie na Uniwersytecie Poznańskim (głównie na Wydziale Prawno- Ekonomicznym). Dorobek publikacyjny pierwszego pionierskiego etapu istnienia WSH wiąże się z takimi nazwiskami, jak Józef Górski, (prawo międzynarodowe); Witold Skalski, (księgowość); Edward Taylor, (polityka skarbowa i system podatkowy). Pierwsze lata powojenne zmuszają w pierwszej kolejności do przygotowania prac o charakterze podręcznikowym uwzględniających w pewnym stopniu realia 10

11 powojenne. W okresie tym należy również odnotować początki nurtów ściśle badawczych. Dotyczy to zwłaszcza powojennych przemian ludnościowych, zmian w strukturze przestrzenno-gospodarczej kraju oraz nowych form gospodarowania. Tworzą go prace: Floriana Barcińskiego (geografia gospodarcza); Józefa Górskiego, (prawo zobowiązań); Antoniego Peretiatkowicza, (podstawy nauk prawnych); Lucjana Pokorzyńskiego, (prawo gospodarcze); Edwarda Taylora (teoria ekonomii, teoria spółdzielczości, historia myśli ekonomicznej). Od początku lat 60-tych rozpoczyna się rozwój ekonomik branżowych, który przyniósł później wiele cennych prac badawczych w takich dziedzinach jak ekonomika handlu wewnętrznego i zagranicznego, badania rynku, ekonomika przemysłu, szczególnie małych i średnich przedsiębiorstw, ekonomika transportu i budownictwa, ekonomika pracy, ekonomika konsumpcji i ekonomika regionalna. W tym czasie rozwijają się także badania w zakresie historii gospodarczej i demografii, planowania, polityki gospodarczej i społecznej, finansów publicznych i metodologii badań ilościowych, szczególnie ekonometrii i programowania. Jest to również okres pomyślnego rozwoju badań towaroznawczych zarówno artykułów spożywczych jak i przemysłowych. W niektórych dziedzinach WSE w Poznaniu, a od 1974 r. Akademia Ekonomiczna, pełni wówczas przez szereg lat rolę koordynatora badań w skali całego kraju (np. w finansach publicznych, demografii). W latach 80-tych nasilają się badania krytycznie oceniające polską rzeczywistość. Trwają poszukiwania dróg wyjścia z głębokiej nierównowagi rynkowej, w zakresie polityki cen, reformy zarządzania przedsiębiorstwami, w dziedzinie finansów i bankowości. W badaniach coraz większego znaczenia nabiera informatyka. Reforma struktury organizacyjnej Uczelni, wdrożona z początkiem lat 90-tych odpowiadająca dokonującym się głębokim przemianom w gospodarce wyzwala szeroką inicjatywę badawczą. Formują się dwa główne kierunki badań: w zakresie makro i mikroekonomii. Zarządzanie wyodrębnia się jako osobna sfera badań i nauczania. Powstaje znaczący dorobek badawczy w finansach publicznych i finansach przedsiębiorstw, w bankowości i polityce monetarnej, w zakresie rynków kapitałowych i ubezpieczeń. Rozwój nauk ilościowych przynosi obok badań czysto ekonometrycznych, prace z ekonomii matematycznej, programowania i statystyki matematycznej. Rozwijają się badania marketingowe, badania z zakresu logistyki krajowej i zagranicznej. Dowartościowana zostaje sfera usług w ogóle, a usług turystycznych w szczególności. Obok badań handlu międzynarodowego powstaje szereg prac z zakresu międzynarodowych stosunków ekonomicznych i integracji europejskiej. Towaroznawstwo otwiera się na zarządzanie jakością. Dzięki wczesnym pracom przygotowawczym do reformy i szybkiemu ich wdrożeniu Akademia Ekonomiczna w Poznaniu znajduje się w czołówce 11

12 reformowanych uczelni wyższych, a jej dorobek badawczy z tego okresu zajmuje poczesne miejsce w polskiej literaturze ekonomicznej. Patrząc wstecz na cały dorobek badawczy Uczelni osiągnięty w ciągu ponad 80 lat jej istnienia można w nim wyróżnić dziedziny, w których jest on szczególnie znaczący na tle dorobku innych uczelni polskich. Tam gdzie obok głównego inicjatora więcej osób złożyło się na ten dorobek, a osiągnięto go w dłuższym okresie, można mówić o istnieniu sui generis szkoły naukowej. Jej dorobek cieszy się uznaniem wykraczającym daleko poza mury uczelni. Nie sposób tu wymienić nazwiska wszystkich uczonych - inicjatorów i kontynuatorów rozwoju myśli i szkół ekonomicznych naszej Uczelni. Zajęłoby to zbyt wiele czasu. Bogaty dorobek i awanse naukowe kadry Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu świadczą najlepiej o jakości uprawianej tu nauki. Pozwolę sobie zatem w wielkim skrócie przedstawić tylko niektóre szkoły i nazwiska najwybitniejszych profesorów, którzy stworzyli podwaliny pod współcześnie prowadzone badania naukowe w naszej Almae Matris. Niewątpliwie historycznie pierwszą taką szkołą była stworzona przez prof. E. Taylora poznańska szkoła ekonomii. Należeli do niej ekonomiści z WSH i AE w Poznaniu oraz z Wydziału Prawno-Ekonomicznego Uniwersytetu Poznańskiego. Po likwidacji tego ostatniego szkoła znalazła swych kontynuatorów w AH i WSE, w pracach z takich dziedzin jak mechanizm rynkowy w gospodarce (prof. W. Wilczyński), handel i wymiana (prof. Zbigniew Zakrzewski), pieniądz i finanse (prof. J. Wierzbicki) oraz historia myśli ekonomicznej (prof. W. Wilczyński, Z. Romanow). Za swoistą córkę szkoły można także uznać powstałą w późniejszych latach szkołę koniunktury gospodarczej, zainicjowaną przez prof. Z. Kowalczyka. Do rangi osobnej poznańskiej szkoły, zapoczątkowanej przez prof. Witolda Skalskiego, zaliczyć można dorobek osób, które na przestrzeni prawie całego okresu istnienia Uczelni uprawiały rachunkowość i analizę ekonomiczną przedsiębiorstwa. Studia w zakresie statystyki i demografii były i są szczególnie wyróżniającą się dziedziną badawczą Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu i jego poprzedniczek. Początki osobnej szkoły w tym zakresie datują się od prof. M. Nadobnika. a rozwinęli ją dalej znacząco prof. Stanisław Waszak, Tadeusz Puchalski, Stanisław Borowski i Mieczysław Kędelski. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu stanowi czołowy ośrodek badań ubezpieczeniowych w Polsce. Jego początki sięgają 1948 r. kiedy to pod kierunkiem prof. J. Rzóski utworzono pierwszą Katedrę Ubezpieczeń. Przejął ją potem i przez wiele lat prowadził prof. L. Pokorzyński stwarzając ogólne podwaliny pod system ubezpieczeń krajowych. Badania ubezpieczeń w nowych warunkach ustrojowych owocnie prowadził prof. T. Sangowski. Badania te z powodzeniem kontynuują jego uczniowie. Do szkół badawczych Uczelni, których korzenie sięgają okresu przedwojennego lub wczesnych lat powojennych należy również towaroznawstwo, obecne w programie wykładów od początku istnienia WSH, 12

13 dzięki aktywności naukowej takich postaci jak prof. Jan Wiertalak, prof. Franciszek Szeląg, a zwłaszcza prof. Maciej Wiewórkowski i prof. Aleksander Lempka, którzy rozwinęli szerokie badania, określane dziś mianem poznańskiej szkoły towaroznawstwa. Kilka nurtów badawczych, zasługujących na miano odrębnej szkoły, powstało w Akademii Ekonomicznej w Poznaniu w ostatnich dziesięcioleciach. Do takich należy w pierwszym rzędzie ekonometria i ekonomia matematyczna. Podwaliny pod poznańską szkołę ekonometrii i badań ilościowych położył swymi pionierskimi pracami na temat zastosowań matematyki w ekonomii prof. Z. Czerwiński. Geografia ekonomiczna była obecna w Uczelni jako przedmiot wykładowy od samego początku istnienia WSH. Reprezentowali ją najpierw prof. St. Nowakowski, a później przez wiele lat prof. Florian Barciński, o którego talencie wykładowym do dziś krążą legendy. Jednakże swoistego przełomu badawczego w geografii ekonomicznej i założenia nowej szkoły badawczej dokonał prof. R. Domański, twórca nowej teorii gospodarki przestrzennej, w której istotną rolę odgrywają: samoorganizacja, struktury dyssypatywne i nieliniowe systemy dynamiczne sieci osadniczych. Na zakończenie opisu szkół rozwijanych w Poznańskim Uniwersytecie Ekonomicznym warto zwrócić uwagę na dziedziny nauki o stosunkowo dużym potencjale kadrowym i dorobku, wśród których można dopatrzyć się zalążków przyszłych szkół badawczych. Do tej grupy zaliczyć można przede wszystkim badania handlu międzynarodowego i międzynarodowych stosunków gospodarczych. Zaczęły się one jeszcze w 1961 r. kiedy powstała Katedra Ekonomiki Handlu Zagranicznego kierowana przez prof. J. Jankowiaka. On też zainicjował badania z zakresu polityki handlu zagranicznego, międzynarodowego podziału pracy i integracji ekonomicznej. Współcześnie z tego nurtu wyodrębniają się wyraźnie badania nad zachowaniami przedsiębiorstw w warunkach konkurencji międzynarodowej, badania nad marketingiem międzynarodowym oraz nad kadrami w biznesie międzynarodowym. Kolejną dziedziną badań o dużym potencjale, są nauki o zarządzaniu. Prace z tego zakresu zainicjowane zostały jeszcze w WSE przez prof. J. Boronia, a aktualnie rozwijane są szczególnie w zakresie technik zarządzania przez prof. K. Zimniewicza, jego współpracowników i uczniów. Wreszcie trzeba wskazać na rozwijającą się w ostatnich latach bardzo dynamicznie dziedzinę badań informatycznych. Ich początki sięgają jeszcze lat 70-tych, kiedy to staraniem prof. S. Abta uruchomiono w Uczelni pierwsze laboratorium komputerowe. On też zainicjował pierwsze pionierskie prace z zakresu wdrażania systemów informatycznych zarządzania i systemów logistycznych. Aktualnie obserwujemy dynamiczny rozwój badań informatycznych, które koncentrują się na projektowaniu nowoczesnych systemów informacyjnych zarządzania, w szczególności zarządzania wiedzą, na architekturze baz danych, elektronicznym 13

14 biznesie i elektronicznej administracji oraz multimediach. Zespoły realizujące te badania na nowym Wydziale informatyki i Gospodarki Elektronicznej współpracują z praktyką gospodarczą i administracją terenową, dzięki czemu rezultaty ich prac badawczych są szybko weryfikowane w praktyce. Szereg prac realizuje się w ramach międzynarodowych programów badawczych, co znacznie podnosi ich rangę. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu jest na najlepszej drodze do wykrystalizowania się w powyższych dziedzinach nowych szkół badawczych. Szanowni Państwo, w naszkicowanym przeglądzie prac badawczych Uczelni na przestrzeni 82 lat jej istnienia z natury rzeczy nie można było uwzględnić wszystkich jej osiągnięć. Uwagę starałem się zwrócić na wyraźnie wykształcone szkoły lub na te dziedziny, w których takie szkoły mają szansę powstać. Pominięty został dorobek badawczy wielu pracowników, osiągnięty poza wyróżnionymi dziedzinami. Jakkolwiek prace zespołowe w naukach ekonomicznych nabierają coraz większego znaczenia, to w ostatecznej instancji rozstrzygającą rolę odgrywają poszczególni badacze, ich wiedza, ambicje i motywacje. W 82-letniej historii naszej Almae Matris takich nie brakowało. Dzięki nim Poznański Uniwersytet Ekonomiczny zajmuje poczesne miejsce wśród uczelni ekonomicznych w kraju. Potwierdza to także lista znakomitych osobistości, które wpisują się w poczet doktorów honoris causa naszej Uczelni, a do której dołączy dzisiaj jeszcze jedna wybitna postać Pani Prof. Danuta Hübner, której z tej okazji z tego miejsca składam piękne gratulacje i wyrazy mojego najwyższego szacunku. Laudacja Prof. dra hab. Bohdana Gruchmana podczas uroczystości nadania tytułu doktora honoris causa prof. dr hab. Danucie Hübner * Magnificencjo Rektorze, Wysoki Senacie, Szanowna Pani Profesor, Szanowni zebrani! W przypadku nadania dzisiejszego doktoratu h. c. Pani Profesor Danucie Hübner motywacja tego zaszczytnego wyróżnienia dotyczy zarówno znaczącego dorobku naukowego, jak również wybitnych zasług dla państwa polskiego oraz chwalebnej służby międzynarodowej. Przede wszystkim tytuł ten należy się Pani Profesor Danucie Hübner za Jej wkład do polskiej nauki ekonomicznej. Do pracy naukowej przystąpiła wkrótce po zakończeniu studiów w Szkole Głównej Handlowej (dawna SGPiS) 14

15 w 1971 roku. Już po trzech latach obroniła doktorat z ekonomii, a w 1980 roku uzyskała habilitację z handlu zagranicznego na macierzystej uczelni. Jej karierę naukową i nauczyciela akademickiego ukoronowało nadanie Jej tytułu naukowego profesora nauk ekonomicznych w 1992 roku. Prof. Danuta Hübner jest wybitnym znawcą szeroko pojętej ekonomii rozwoju (development economics) i powiązanej z nią polityki ekonomicznej. Obszarem Jej szczególnego zainteresowania są międzynarodowe uwarunkowania rozwoju gospodarczego. Jej książka na ten temat opublikowana przez PWN jeszcze w 1987 roku traktowała o problemach rozwoju gospodarki narodowej, które do dzisiaj przeżywamy. Nadal aktualna dla nas, a raczej jeszcze bardziej aktualna, stała się sprawa rozwoju otwartego. A wśród międzynarodowych wyzwań rozwojowych gospodarki narodowej na pierwszym miejscu są nadal wyzwania energetyczne, o których Prof. Danuta Hübner pisała już ponad 20 lat temu. Swoją głęboką wiedzę teoretyczną, którą pogłębiała jeszcze jako stypendystka Fulbrighta na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley w latach , wdrażała w licznych opracowaniach diagnostycznych dla gospodarki polskiej schyłku lat 80-tych i pierwszych lat transformacji po roku 90-tym. Sporo uwagi poświęciła także problematyce rozwoju krajów rozwijających się, z racji piastowania funkcji Wicedyrektora Instytutu Badań nad Krajami Rozwijającymi się w SGH w latach W zakresie polityki gospodarczej Prof. D. Hübner zajmowała się szczególnie instrumentami oddziaływania państwa na gospodarkę, analizując skuteczność poszczególnych instrumentów polityki fiskalnej i pieniężnej. Do cennego dorobku ekonomii polskiej należą również Jej rozważania w zakresie polityki stabilizacji. Zawarła je m.in. w zbiorowym podręczniku akademickim z zakresu koniunktury gospodarczej wydanym w 1994 roku, szeroko w Polsce wykorzystywanym do nauki tego przedmiotu. Z długiej listy rozpraw naukowych Prof. D. Hübner dotyczących rozwoju i wzrostu gospodarczego pragnę jeszcze wyróżnić publikacje świadczące o szerokim horyzoncie zainteresowań Pani Profesor, a zarazem świadczące o niełatwej umiejętności dostrzegania najistotniejszych aspektów rozwoju do dziś bardzo aktualnych. Należą do nich prace na temat: koncepcyjnych i metodycznych uwarunkowań strategii rozwoju; międzynarodowej konkurencji gospodarczej i jej wpływu na strategie rozwoju; nieortodoksyjnego pobudzania wzrostu; oraz opracowań na temat regionalnych programów rozwoju jako instrumentów przebudowy strukturalnej gospodarki. Rozprawy te publikowała we wiodących czasopismach polskich (np. Ekonomista, Gospodarka Narodowa) i za granicą. W konkluzji charakterystyki dorobku naukowego Pani Profesor D. Hübner należy stwierdzić, że w swych pracach ujawniła się jako wybitny znawca polityki ekonomicznej czasu przełomu, który trafnie odczytał znaki czasu: rozwoju gospodarki narodowej pod wpływem otoczenia 15

16 międzynarodowego oraz nowej roli państwa w budowie strategii rozwoju i instrumentów sterowania tym rozwojem. Tę wiedzę przekazywała studentom na wykładach w macierzystej uczelni, a także występując gościnnie na uniwersytetach zagranicznych (m.in. w USA, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii). Wiedza Pani Profesor predestynowała Ją do odegrania szczególnej roli w tworzących się strukturach kierowania odrodzonym państwem polskim a później do odpowiedzialnych ról w organizacjach międzynarodowych. Swoją wiedzą służyła też jako członek rad naukowych wielu centralnych organów i instytucji oraz jako redaktor czasopism naukowych. W swej karierze zawodowej Prof. D. Hübner odegrała doniosłą rolę na różnych szczeblach w odradzającej się po przełomie centralnej administracji rządowej w Polsce. W latach jako Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Przemysłu i Handlu współkierowała budową podwalin pod rozwój i przekształcenia strukturalno-własnościowe przemysłu i handlu, a zwłaszcza zainicjowała nową politykę rozwoju dla małych i średnich przedsiębiorstw. Sprawując tę funkcję zasłużyła się gospodarce polskiej szczególnie jako Główny Negocjator członkostwa Polski w OECD Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Organizacja ta funkcjonująca w systemie stosunków międzynarodowych od 1961 roku zrzesza rozwinięte gospodarczo kraje na świecie, kierujące się zasadami gospodarki rynkowej. Członkostwo w takiej prestiżowej organizacji międzynarodowej oznacza nobilitację danego kraju, co dla Polski na nowo budującej gospodarkę rynkową w latach 90-tych, stanowiło istotne uznanie społeczności międzynarodowej. W negocjacjach, którymi kierowała Pani Minister D. Hübner, zaangażowana była większość Ministerstw, brały w nich udział zespoły ekspertów wszystkich istotnych gospodarczo dziedzin. Negocjacje zakończyły się wielkim sukcesem w postaci uznania Polski godną zaproszenia do członkostwa już w połowie 1996 roku. Jak trafnie podsumowała znaczenie tego aktu sama Główna Negocjatorka, negocjacje przyczyniły się znacząco do prawnego uporządkowania wielu dziedzin naszego życia gospodarczego, w wielu obszarach zdynamizowały zmiany rozpoczęte na początku lat 90. Z perspektywy minionych lat trzeba za Autorką w całej rozciągłości zgodzić się z konkluzją, że przygotowania do członkostwa w OECD wpłynęły pozytywnie na późniejszy proces zmian dostosowawczych wynikających z naszych zobowiązań wobec Unii Europejskiej (Gospodarka Narodowa, nr 7, 1996). Pani Profesor D. Hübner miała w tym ostatnim procesie odegrać jeszcze bardziej znaczącą i trudną rolę. W 1996 r. została mianowana Pełnomocnikiem rządu do spraw tworzenia Komitetu Integracji Europejskiej (KIE). Wkrótce, w randze Sekretarza Stanu, została szefową nowego Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej (UKIE). W ciągu dwóch lat zbudowała w łonie rządu nową ministerialną strukturę o szczególnych funkcjach: koordynacji poczynań wszystkich organów centralnych 16

17 Polski na rzecz integracji z Unią Europejską. Znawcy funkcjonowania organów centralnych wiedzą, jak trudno w istniejącej strukturze rządu stworzyć nową jednostkę, w dodatku o niespotykanych dotychczas uprawnieniach. Udało się to Pani Profesor i dzięki temu pierwsze negocjacje polegające na przeglądzie prawa polskiego (tzw. screening) w stosunku do prawa unijnego (acquis communautaire) mogły się rozpocząć bez opóźnienia. Gdy pod koniec 1998 roku rozpoczął się rozstrzygający etap negocjacji akcesyjnych Pani Profesor już na nowym stanowisku Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (które to stanowisko objęła jeszcze w 1997 roku) żywo patronowała tym negocjacjom. Do kierowania Urzędem Integracji Europejskiej Prof. D. Hübner powróciła w 2001 roku, kiedy ponownie objęła kierownictwo tego Urzędu i została mianowana Sekretarzem Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Wówczas to negocjacje integracyjne z Unią Europejską wkroczyły w końcową krytyczną fazę, zwłaszcza w zakresie rolnictwa, ochrony środowiska, przepływu kapitału, podatków i budżetu. Osobiste zaangażowanie Pani Profesor przyczyniło się do szczęśliwego zakończenia negocjacji w końcu 2002 roku i uzyskania przez Polskę korzystnych okresów przejściowych w szeregu dziedzinach. Pani Profesor D. Hübner została pełnym członkiem ówczesnego gabinetu w randze Ministra do spraw europejskich. Na stanowisku Szefa Urzędu Integracji Europejskiej Pani Minister D. Hübner zapisała szczególnie chlubną kartę w służbie naszego kraju. Karierę międzynarodową Pani Profesor D. Hübner rozpoczęła jeszcze w końcowych latach 90-tych minionego wieku, gdy została powołana na stanowisko Zastępcy Sekretarza Wykonawczego w Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych w Genewie. ONZ, ta największa organizacja międzynarodowa zrzeszająca prawie wszystkie państwa świata, koordynuje swoje liczne i różnorodne działania gospodarcze poprzez swoje komisje regionalne zlokalizowane na poszczególnych kontynentach. Europejska Komisja Gospodarcza w Genewie z racji swych funkcji koordynacyjnych obejmujących wszystkie państwa Europy, ma w całym systemie ONZ szczególnie ważną rolę do spełnienia. Kierującym taką instytucją osobom stawia się wysokie wymagania zawodowe, etyczne i kulturalne. Oprócz głębokiej i rozległej wiedzy ekonomicznej muszą zachowywać całkowitą bezstronność i obiektywność w swym postępowaniu w stosunku do poszczególnych krajów członkowskich. Muszą być zdolne kierować zespołami, w skład których wchodzą osoby wywodzące się z różnych kręgów kulturowych. Pani Profesor D. Hübner odpowiadała wszystkim tym wymogom. Dlatego po 2 latach owocnej pracy w Europejskiej Komisji Gospodarczej została mianowana Sekretarzem Wykonawczym tej Komisji w randze Zastępcy Sekretarza Generalnego ONZ. W całej historii ONZ był to drugi przypadek mianowania obywatela Polski na tak wysokie stanowisko w systemie tej organizacji. 17

18 Czteroletnie doświadczenie zdobyte przez Panią Profesor D. Hübner w Genewie stały się bezcennym kapitałem w pracy na kolejnym bardzo odpowiedzialnym stanowisku międzynarodowym, kiedy to została w 2004 roku mianowana Członkiem Komisji Europejskiej i objęła funkcję Komisarza do spraw polityki regionalnej. Jest zatem obecnie członkiem centralnego organu zarządzającego i wykonawczego Unii Europejskiej. Kieruje realizacją jednej z najważniejszych polityk unijnych polityką spójności, na cele której przeznacza się obecnie około ⅓ całego budżetu Unii Europejskiej. Krótko przed objęciem stanowiska przez Panią Komisarz D. Hübner ukazał się Trzeci Raport Spójności, pod redakcją komisarza Michel a Barnier, dokument analizujący krytycznie dotychczasowe rezultaty osiągnięte w tej dziedzinie w przeszłości oraz wyciągający wnioski na przyszłość. Pani Komisarz D. Hübner po objęciu swojego stanowiska zainicjowała istotne zmiany w realizacji polityki spójności na lata Powiązała jej cele z zadaniami wynikającymi z realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej, dzięki czemu środki przeznaczone na realizację polityki spójności, a zwłaszcza na realizację tzw. procesów konwergencji (tj. inwestowanie w najuboższe regiony Unii) nie uległy ograniczeniu. Zasadniczo zmieniły się zasady finansowania odnoszące się do Funduszy Strukturalnych. Ukazały się nowe regulacje prawne co do trybu ich programowania, wydatkowania i monitoringu. Szczególnie godne podkreślenia jest zwiększenie stopnia decentralizacji w gospodarowaniu tymi Funduszami. Pani Komisarz kieruje polityką spójności i nadzoruje wydatkowanie Funduszy Strukturalnych w odniesieniu do wszystkich państw-członków Unii Europejskiej. Jako funkcjonariusz międzynarodowy jest bezstronna i nie może uprzywilejować kraju ojczystego. Tym bardziej cieszy nas fakt, że przy nowych zasadach przyznawania wsparcia na lata Polska uzyskała największą pośród wszystkich państw część globalnych Funduszy Strukturalnych wynoszącą 67 mld Euro. Są to fundusze gospodarce polskiej bardzo potrzebne, ażeby zmniejszyć dystans rozwojowy między nami a rozwiniętymi krajami Europy Zachodniej. Temu będą służyć przygotowane pod kierunkiem Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Programy Operacyjne: Infrastruktura i Środowisko, Innowacyjna Gospodarka, Kapitał Ludzki, Europejska Współpraca Terytorialna oraz 16 Regionalnych Programów Operacyjnych i Program Operacyjny Polski Wschodniej (dla 5 województw). Temu celowi służyć będzie także przyznany Polsce Fundusz Spójności. Znaczna część przypadających nam środków przeznaczona jest na inwestycje produkcyjne i infrastrukturalne, które wygenerują nowe miejsca pracy okoliczność szczególnie istotna w świetle obecnych zjawisk kryzysowych, które nie ominęły polskiej gospodarki. 18

19 Pani Komisarz Danuta Hübner nie ogranicza się do sterowania polityką spójności zza biurka w dalekiej Brukseli. Bardzo często wyjeżdża do poszczególnych państw członkowskich, by na miejscu dopilnować wdrożenia tej polityki zgodnie z odnośnymi rozporządzeniami Parlamentu Europejskiego i Rady. Z tego tytułu gości także często w naszym kraju dopingując nas do pełnego, terminowego i racjonalnego wykorzystania znacznie zwiększonych w stosunku do lat poprzednich środków finansowych przyznanych na lata Stoimy przed historyczną szansą znacznego przyspieszenia naszego rozwoju i istotnego zmniejszenia dystansu do wysoko rozwiniętych krajów Unii. Do stworzenia takiej szansy w istotny sposób przyczyniła się Pani Komisarz D. Hübner. Wielkie zasługi na polu Jej działalności naukowej, a w ostatnich latach szczególnie zawodowej nie pozostały niezauważone. Pani Profesor jest laureatką wielu prestiżowych nagród i odznaczeń. W 2005 roku Uniwersytet w Sassex, w którym wcześniej odbyła staż naukowy i prowadziła wykłady, uhonorował Ją jako pierwszy zaszczytnym tytułem akademickim - doktoratem honoris causa. W 2007 roku takie samo wyróżnienie spotkało Panią Profesor D. Hübner ze strony Uniwersytetu Gospodarki Narodowej i Światowej w Sofii. Już czas najwyższy, by wyjątkowe zasługi Pani Profesor na polu naukowym i zawodowym w zaszczytnej i jakże owocnej służbie międzynarodowej zostały dostrzeżone w Jej własnym, a więc w polskim środowisku akademickim. Jesteśmy dumni z tego, że nasz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu jest pierwszą polską uczelnią, która wystąpiła z inicjatywą uhonorowania Pani Profesor Danuty Hübner tą najwyższą godnością akademicką. Przede wszystkim jednak szczycimy się faktem, że Pani Profesor zaakceptowała nasze wyróżnienie i zgodziła się, by ten fakt uświetnił nasze obchody związane ze zmianą statusu i nazwy naszej Almae Matris. Pani Profesor jest po Lady Margaret Thatcher i po profesorze Leszku Balcerowiczu 21-szym doktorem honoris causa naszej Uczelni. * 19

20 Wykład z okazji nadania tytułu doktora honoris causa Prof. dr hab. Danuta Hübner Kryzys gospodarczy. Co może zrobić Unia Europejska? Będę mówić o kryzysie. W nadchodzących latach zapewne powstanie wiele książek, które wyjaśnią, skąd się wziął i dlaczego jest tak trudny. To, co dziś można powiedzieć, to, że w chwili obecnej mamy do czynienia z dwoma wzajemnie się napędzającymi poprzez system skomplikowanych zależności kryzysami, tj. z kryzysem finansowym i kryzysem gospodarki realnej. Kryzys finansowy Kryzys finansowy jest skutkiem nadmiernie rozluźnionej polityki pieniężnej, niedoceniania ryzyka w tworzeniu nowych produktów finansowych oraz ryzyka złych kredytów udzielanych przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym. Wynikiem tych procesów w wielu państwach było powstanie na rynkach papierów wartościowych baniek mydlanych w sektorze nieruchomości i surowców naturalnych. Kiedy bańki te pękły, spowodowały lawinę niespłacalnych długów bankowych i pozostawiły banki z dużą ilością złych długów. W wielu krajach, szczególnie w USA, nałożyły się na to niespłacalne długi konsumentów indywidualnych. Kryzys gospodarki realnej W sytuacji, gdy instytucje finansowe stanęły w obliczu bankructwa, dramatycznie ograniczyły one udzielanie pożyczek zarówno przedsiębiorstwom jak i klientom indywidualnym. Przedsiębiorstwa i konsumenci indywidualni, starając się obniżać stan swojego zadłużenia, znacząco zmniejszyli popyt na towary i usługi. Odpowiedzią przedsiębiorstw było skracanie czasu pracy, a w końcu zwolnienia pracowników. To z kolei prowadziło do dalszego spadku konsumpcji i wzrostu wydatków budżetowych poprzez uruchomienie automatycznych stabilizatorów. Uruchomione zostały także mechanizmy sprzężenia zwrotnego: w sytuacji, gdy banki usilnie starały się odbudować swoją pozycję kapitałową oraz radykalnie zmienić ocenę ryzyka, kredytowanie sektora prywatnego znacząco spadło. To z kolei doprowadziło do wzrostu liczby bankructw w niektórych krajach i do wzrostu odsetka złych kredytów udzielanych przez banki. W konsekwencji odbiło się to negatywnie na wysiłkach restrukturyzacyjnych podejmowanych 20

21 przez banki, których reakcją było ograniczenie oferty kredytowej dla konsumentów. Globalizacja a kryzys: obecny kryzys jest pierwszym kryzysem, który obejmuje cały zglobalizowany świat, i od którego skutków nie może w rzeczywistości uciec żadna gospodarka. Chociaż problemy mają swoje źródło w USA, ich skutki są odczuwalne w Chinach, Indiach, Brazylii i w Unii Europejskiej. Oznacza to, że w przeciwieństwie do tego, do czego byliśmy przyzwyczajeni w przeszłości, kraje, które znalazły się w trudnej sytuacji finansowej i gospodarczej, nie mogą liczyć na to, że wzrost gospodarczy w państwach sąsiadujących poddźwignie je z recesji. Oznacza to tym samym, że przezwyciężenie kryzysu wymaga współpracy na skalę globalną. To właśnie z tego powodu działania w ramach grupy krajów G-20 uważane są przez wielu ekspertów za kluczowy element procesu tworzenia bardziej stabilnego systemu kontroli gospodarki światowej. G-20, bezprecedensowa globalna platforma polityczna, nie dysponuje jednak wielostronną maszynerią instytucjonalną, która zapewniłaby realizację podejmowanych decyzji politycznych. Stąd konieczność współdziałania G-20 z międzynarodowymi instytucjami finansowymi, w szczególności z Międzynarodowym Funduszem Walutowym. Jak głęboki będzie obecny kryzys? Prognozy dla światowej gospodarki z miesiąca na miesiąc są coraz bardziej pesymistyczne, odzwierciedlając pogarszającą się sytuację. Ostatnie prognozy Komisji Europejskiej sugerują, że tempo wzrostu gospodarczego, które wyniosło -1% w 2008 r., obniży się do około -2% w 2009 r., po czym w 2010 r. powinna nastąpić nieznaczna poprawa sytuacji (+0,5%). Najnowsze prognozy Międzynarodowego Funduszu Walutowego są zbliżone. Obie instytucje sporządzające prognozy wskazują, że prawdopodobny jest dalszy niekorzystny rozwój sytuacji. Niepewność i brak zaufania towarzyszą nie tylko zmianom na rynkach finansowych. Komisja Europejska przewiduje wzrost bezrobocia w UE w 2009 r. do poziomu 8,75%, co będzie oznaczać utratę 3,5 mln miejsc pracy. Wiele wskazuje na to, że sytuacja na rynku pracy będzie się nadal pogarszała. Starania rządów mające na celu ograniczenie skutków kryzysu Rządy nie wdrożyły dostatecznie wcześnie interwencji zapobiegających uruchomieniu łańcucha zdarzeń kryzysowych. Natomiast stosunkowo szybko podjęły na dużą skalę działania zmierzające do przeciwdziałania skutkom kryzysu. Pierwszym priorytetem było ratowanie banków. Kiedy kryzys bankowy wydawał się stabilizować, rządy skoncentrowały się na ratowaniu gospodarki realnej. Kilka słów o ratowaniu banków 21

22 Jednym z punktów zwrotnych obecnego kryzysu było bankructwo Lehman Bros. Uwypukliło ono dylemat, przed którym stoją rządy w czasach kryzysu finansowego. Z jednej strony Lehman Bros. popełnił poważne błędy dotyczące oceny sytuacji, co przesądziło o jego bankructwie. Ratowanie tego banku byłoby klasycznym przykładem moral hazard (pokusy nadużycia). Państwo podjęłoby się bowiem ratowania dużej instytucji finansowej, a zatem nagrodziłoby bank, który wykazał się brakiem umiejętności oceny ryzyka. Z drugiej jednak strony upadek Lehman Bros. zapoczątkował chaos na rynkach, na których bank ten był jednym z głównych graczy np. korzystając z Credit Default Swap, tj. instrumentu pochodnego służącego do przenoszenia ryzyka kredytowego i sprawił, że banki, które przetrwały, stały się jeszcze bardziej ostrożne, ograniczając jeszcze bardziej kredytowanie sektora prywatnego. Po bankructwie Lehman Bros rządy zaczęły podejmować decyzje o dokapitalizowaniu swoich banków. W Wielkiej Brytanii władze posunęły się nawet do nacjonalizacji jednego z głównych banków i przejęły większość udziałów w innym banku. Niektóre rządy starały się zachęcać banki do wznowienia udzielania przedsiębiorstwom pożyczek, uciekając się czasami nawet do gróźb, aby dać impuls do ponownego wzrostu gospodarczego. Sytuacja na rynkach finansowych wydaje się obecnie nieco spokojniejsza, jednak wiele banków nadal stoi w obliczu bardzo trudnej restrukturyzacji. Ratowanie gospodarki Kluczowym elementem planu ratunkowego gospodarki jest przekonanie banków, aby ponownie zaczęły udzielać pożyczek. Jednocześnie jednak, w celu wspierania sektora prywatnego, większość krajów uruchomiła pakiety fiskalne. Składają się na nie m.in. obniżki podatków (VAT w Wielkiej Brytanii), zachęty do inwestowania w nowoczesne technologie, wspieranie nowych strumieni popytu - często w kontekście zmian klimatu (program złomowania samochodów w Niemczech) oraz duże inwestycje infrastrukturalne (w USA, Francji i Niemczech). Wsparcie z budżetu dla działalności gospodarczej w UE w ocenie Komisji Europejskiej wyniesie około 3,3 % PKB w latach Składają się na nie bezpośrednie zastrzyki finansowe, jak również skutki działania automatycznych stabilizatorów koniunktury. Ograniczająco na tego typu zasilanie może w pewnym stopniu oddziaływać oczekiwana poprawa sytuacji w bilansach płatniczych. Poziom wsparcia budżetowego różni się jednak zasadniczo w poszczególnych państwach członkowskich. O ile Wielka Brytania, Niemcy, Hiszpania, Dania, Belgia i Irlandia prawdopodobnie zwiększą wsparcie z budżetu dla gospodarki o ponad 4% PKB w latach , o tyle wsparcie to 22

23 we Francji nie powinno przekroczyć 2,2%. W przypadku narażonych na kryzys państw należących do strefy euro zwiększone wsparcie z budżetu nie oddziaływało na kurs walutowy. Jednakże w nowych państwach członkowskich, które nadal muszą brać pod uwagę ryzyko kursowe, bo nie należą do strefy euro, wsparcie budżetowe prawdopodobnie wyniesie jedynie od 0% do 2%. Wspomnianym pakietom fiskalnym towarzyszą na ogół znaczące cięcia w stopach procentowych banków centralnych, które spadły do 2% w przypadku EBC i 1,5% w przepadku Bank of England. Co z protekcjonizmem? Kryzys obudził także tendencje protekcjonistyczne. Ważnym elementem jakiegokolwiek pakietu ratunkowego musi być utrzymanie otwarcia rynków oraz przeciwdziałanie skłonnościom protekcjonistycznym, które zazwyczaj pojawiają się w czasach kryzysu gospodarczego. Dziś istnieje groźba protekcjonizmu globalnego. Groźba - bo protekcjonizm może spowolnić procesy uzdrowienia gospodarki. Mieliśmy już do czynienia z próbą wprowadzenia klauzuli buy American do pakietu ratunkowego w Stanach Zjednoczonych. Również w państwach członkowskich UE słychać głosy o gotowości wprowadzenia działań protekcjonistycznych, które przecież zawsze są wymierzone przeciw innym. Groźny jest nie tylko protekcjonizm handlowy. Protekcjonizm finansowy, tj. zjawisko polegające np. na tym, że banki wycofują fundusze z rynków międzynarodowych, aby zmniejszyć ryzyko i skoncentrować się na udzielaniu kredytów rodzimym przedsiębiorstwom, jest co najmniej tak samo niebezpieczny jak protekcjonizm handlowy. Zjawisko to odczuliśmy w nowych państwach członkowskich, z których niektóre banki zagraniczne wycofały swoje fundusze. W skali światowej może to mieć szczególnie katastrofalne skutki dla krajów rozwijających się. W UE takie zachowanie banków uniemożliwia integrację rynków finansowych, o którą, jak wiadomo, walczymy od ponad dwóch dziesięcioleci. Co z polityką koordynacyjną? Jednym z celów państw, które podejmują działania stymulujące gospodarkę poprzez bodźce fiskalne, jest próba uniemożliwienia free riders wykorzystania tych bodźców fiskalnych do rozruszania ich własnych gospodarek. Państwa te uważają więc, iż uzasadnione jest wprowadzanie klauzul ochronnych do ich pakietów fiskalnych, aby uniknąć sytuacji, w której państwa nie realizujące polityki stymulowania swoich gospodarek poprzez działania wewnętrzne robią to zwiększając eksport. 23