EMERYTURY 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października

Transkrypt

1 EMERYTURY 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października

2 Prawdziwa historia: Drodzy Czytelnicy, 39,90 brutto Napisz

3 Wstęp Emerytury

4 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października 2

5 Spis treści Rozdział 1. Prawo do świadczeń I. Emerytura dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym Emerytura z tytułu pracy w szczególnych warunkach Emerytura częściowa Zamiana emerytury częściowej na powszechną Emerytura z urzędu Okresowa emerytura kapitałowa Warunki przyznania okresowej emerytury kapitałowej Wygaśnięcie prawa do okresowej emerytury kapitałowej Obliczenie wysokości okresowej emerytury kapitałowej Przeliczenie okresowej emerytury kapitałowej Emerytura pomostowa II. Emerytura dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r Powszechny wiek emerytalny Emerytura przyznawana z urzędu III. Emerytura nauczycielska Ustalanie stażu pracy nauczycielskiej Warunek rozwiązania stosunku pracy IV. Wypłata emerytury w powszechnym wieku emerytalnym V. Prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego Wysokość nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego VI. Prawo do świadczenia przedemerytalnego Ustanie prawa do świadczenia przedemerytalnego Wysokość świadczenia przedemerytalnego VII. Renta z tytułu niezdolności do pracy Orzekanie o niezdolności do pracy Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy Rozdział 2. Wysokość emerytury I. Nowa emerytura Podstawa obliczenia emerytury Składki na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowane na koncie ubezpieczonego Waloryzacja roczna Waloryzacja kwartalna

6 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października 1.2. Kwoty środków na subkoncie Suwak bezpieczeństwa Kapitał początkowy Część socjalna Okresy składkowe i nieskładkowe Podstawa wymiaru kapitału początkowego Waloryzacja kapitału początkowego Rekompensata Ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego Średnie dalsze trwanie życia Zwiększenie rolne Emerytura najniższa Emerytura w docelowej wysokości II. Wysokość emerytury przyznawanej z urzędu III. Wysokość emerytury częściowej IV. Wysokość emerytury dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 r V. Wysokość okresowej emerytury kapitałowej VI. Ponowne obliczenie wysokości emerytury Na nowych zasadach Na dotychczasowych zasadach Rozdział 3. Postępowanie w sprawie emerytury 1. Wniosek o emeryturę Wycofanie wniosku Data zgłoszenia wniosku o emeryturę Istotne elementy wniosku Dokumenty wymagane do wniosku o emeryturę Decyzja ZUS

7 Wstęp Wstęp Od 1 października 2017 r. wchodzi w życie ustawa z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 38); dalej: ustawa wiekowa. Wprowadzone zmiany dotyczącą przede wszystkim obniżenia powszechnego wieku emerytalnego do 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Pozostałe regulacje mają charakter dostosowujący inne przepisy w zakresie, w jakim odwołują się one do wieku emerytalnego. Zmiany przepisów dotyczą m.in.: obniżenia powszechnego wieku emerytalnego 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn, orzekania o niezdolności do pracy do osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego, ustalenia okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych przy obliczaniu wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy, liczonych od zgłoszenia wniosku do osiągnięcia obniżonego wieku, możliwości przyznania emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek, likwidacji emerytury częściowej, obniżenia do 20 lat stażu wymaganego (w przypadku kobiet) do podwyższenia emerytury do emerytury najniższej, przyznania emerytury z urzędu w obniżonym wieku emerytalnym, ustania prawa do świadczenia/zasiłku przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, emerytury pomostowej z dniem poprzedzającym ukończenie obniżonego wieku emerytalnego, możliwości pobierania świadczenia bez względu na wysokość przychodu w przypadku osiągnięcia przez emeryta obniżonego wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, uruchomienia suwaka bezpieczeństwa dla osób, które ukończyły wiek niższy o 10 lat od obniżonego wieku emerytalnego, ponownego obliczenia emerytury w przypadku kobiet, pobierających okresową emeryturę kapitałową, w obniżonym męskim powszechnym wieku emerytalnym. Ważne Ustawa wiekowa zawiera także regulacje przejściowe dotyczące ubezpieczonych, którzy nie osiągnęli przed 1 października 2017 r. (tj. przed wejściem w życie ustawy wiekowej) podwyższonego wieku emerytalnego, a osiągnęli wiek obniżony). 5

8 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Ponadto zagwarantowano ochronę praw nabytych. Ustawa wiekowa nie narusza praw i obowiązków ubezpieczonych, którzy nabyli prawo do świadczeń określonych w przepisach ustawy wiekowej. W książce przedstawiono stan prawny obowiązujący do 30 września 2017 r. oraz omówiono zmiany, jakie wprowadza począwszy od 1 października 2017 r. ustawa wiekowa. Chodzi o zaprezentowanie, w jakim zakresie ustawa wiekowa zmienia ustalenie prawa i wysokości świadczeń, a w jakim zakresie daje gwarancję zachowania dotychczasowych praw. Pominięto natomiast kwestie dotyczącą wcześniejszego przejścia na emeryturę górników, a także tych ubezpieczonych, którzy warunki do emerytury wcześniejszej powinni spełnić do 31 grudnia 2008 r. Kobiety urodzone przykładowo w 1953 r. ukończyły już wydłużony powszechny wiek emerytalny. Jeżeli spełniały warunki do przyznania emerytury wcześniejszej na podstawie przepisów ustawy emerytalnej, a nie złożyły wniosku i zrobią to obecnie, przejdą na emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym. Pominięto lub ograniczono inne kwestie, do których nie ma odniesienia ustawa wiekowa. W rozdziale poświęconym postępowaniu skoncentrowano się na postępowaniu w sprawach emerytury. 6

9 Rozdział 1. Prawo do świadczeń Ustawodawca podzielił ubezpieczonych na dwie grupy wiekowe: 1) ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. 2) urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Prawo do emerytury uzależnione jest od spełnienia określonych warunków, które są zróżnicowane w zależności od daty urodzenia i płci, a w niektórych przypadkach od spełnienia warunków dotyczących stażu emerytalnego. I. Emerytura dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. 1. Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym Emerytura w powszechnym wieku emerytalnym przysługuje ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Ubezpieczonym jest w rozumieniu przepisów ustawy emerytalnej osoba podlegająca ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a także osoba, która przed 1 stycznia 1999 r. podlegała ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu, z wyłączeniem ubezpieczenia społecznego rolników. Powszechny wiek jest zróżnicowany i uzależniony od daty urodzenia ubezpieczonego oraz płci. Według stanu obowiązującego do dnia 30 września 2017 r.:- dla kobiet urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1953 r. powszechny wiek emerytalny wynosi 60 lat, dla kobiet urodzonych po 31 grudnia 1952 r. ulega podwyższeniu o 1 miesiąc co trzy miesiące. Docelowo wydłużony wiek emerytalny dla kobiet miał wynosić 67 lat (w 2040 roku). W załączniku nr 1 (str. 105) przedstawiono Tabelę prezentującą podwyższony wiek emerytalny dla kobiet urodzonych w kolejnych miesiącach w latach , a w załączniku nr 2 (str. 111) Tabelę przedstawiającą wiek emerytalny mężczyzn urodzonych w kolejnych miesiącach w latach

10 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Prawo do emerytury przysługuje po spełnieniu warunków wymaganych do przyznania emerytury (osiągnięcie powszechnego podwyższonego wieku emerytalnego dla mężczyzn i dla kobiet urodzonych po 31 grudnia 1952 r. oraz posiadania statusu ubezpieczonego). Podwyższony wiek emerytalny będzie obowiązywał do 30 września 2017 r. Zmiana od 1 października 2017 r. Od 1 października 2017 r. ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem przepisów dotyczących wcześniejszego przejścia na emeryturę 1. Obniżenie wieku emerytalnego dotyczy nabycia prawa do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym 2, emerytury z urzędu 3 oraz okresowej emerytury kapitałowej 4 i okresowej emerytury kapitałowej z urzędu 5. Z możliwości przejścia na emeryturę będą mogły skorzystać osoby, które obniżony wiek emerytalny: 1) osiągną po 30 września 2017 r. tj. kobiety urodzone po 30 września 1957 r., a mężczyźni urodzeni po 30 września 1952 r. 2) przed 1 października 2017 r.: a) osiągnęły wiek obniżony, a które nie osiągnęły podwyższonego wieku emerytalnego, tj. kobiety urodzone po 30 czerwca 1956 r., a mężczyźni urodzeni po 30 czerwca 1951 r., b) osiągnęły zarówno obniżony, jak i podwyższony wiek emerytalny tj. kobiety urodzone przed 1 lipca 1956 r., a mężczyźni urodzeni przed 1 lipca 1951 r. ZUS przyzna emeryturę po złożeniu wniosku w związku z osiągnięciem obniżonego wieku emerytalnego. Warunkiem przyznania emerytury jest posiadania jakiegokolwiek okresu podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub ubezpieczeniu społecznemu. Przykład Jolanta C. urodziła się 15 stycznia 1958 r. Od kilkunastu lat prowadzi pozarolniczą działalność. Podlega więc ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Wiek 60 lat 1 Art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.); dalej: ustawa emerytalna. 2 Art. 24 ustawy emerytalnej. 3 Art. 24a ustawy emerytalnej. 4 Art. 12 ustawy z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz.1097 ze zm.), dalej: ustawa o emeryturach kapitałowych. 5 Art. 13 ustawy o emeryturach kapitałowych. 8

11 Rozdział 1. Prawo do świadczeń ukończy 15 stycznia 2018 r. Jolanta C. ma zamiar przejść na emeryturę w lutym 2018 roku. Z dniem osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego spełni ona warunki do przyznania emerytury. Przykład 2 października 2017 r. Michał T. kończy 65 lat. Nie pracuje od 8 lat. Posiada on 18-letni okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. W dniu osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego spełni warunki do przyznania emerytury. Na wniosek Michała T. ZUS przyzna emeryturę. Przykład Aleksandra M. urodziła się 18 stycznia 1957 r. Posiada 6-letni okres pracy oraz 6-letni okres niewykonywania pracy z powodu opieki nad dziećmi. Wydłużony (obowiązujący do 30 września 2017 r.) powszechny wiek emerytalny dla urodzonych w okresie od 1 stycznia do 31 marca 1957 r. wynosi 61 lat i 5 miesięcy. Wiek ten Aleksandra M. osiągnie 25 czerwca 2018 r., natomiast obowiązujący od 1 października 2017 roku wiek 60 lat osiągnęła już 18 stycznia 2017 r. Począwszy od 1 października spełnia warunki do emerytury. Prawo do tej emerytury ZUS ustali nie wcześniej niż od miesiąca zgłoszenia wniosku. Przykład Władysław H. pobiera rentę rodzinną i pracuje na podstawie umowy zlecenia. Urodził się w 17 września 1952 r. Powszechny wydłużony wiek emerytalny dla mężczyzn urodzonych w okresie od lipca do września 1952 roku wynosi (do 30 września 2017 r.) 66 lat i 7 miesięcy. Wiek ten osiągnie w kwietniu 2019 roku. W związku z wejściem w życie przepisów ustawy wiekowej Władysław H. będzie mógł już w październiku 2017 roku przejść na emeryturę. Wiek 65 lat ukończy bowiem 17 września 2017 r. Począwszy od 1 października spełnia warunki do emerytury. 2. Emerytura z tytułu pracy w szczególnych warunkach Ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r., którzy wykonywali pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą przejść na emeryturę wcześniej niż w powszechnym wieku emerytalnym, ale po spełnieniu warunków dotyczących udowodnienia wymaganego stażu ogólnego, stażu szczególnego 9

12 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października przebytego do 31 grudnia 1998 r. Okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany do przyznania emerytury, to okres pracy wymieniony w przepisach rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. 6. Prawo do tej emerytury przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa. Osiągnięcie wieku uprawniającego do emerytury na warunkach określonych w ustawie emerytalnej Rodzaj pracy szczególnej Staż ogólny na r. Staż szczególny na r. K M K M osoby wykonujące pracę /10/20 w szczególnych warunkach (wykaz A/wykaz B rozporządzenia) lub w szczególnym charakterze (art. 32) twórcy i artyści (art. 33) lat wykonywania działalności twórczej lub artystycznej określonej w 12 rozporzą- ubezpieczeni niespełniający warunków do emerytury górniczej, ale posiadający co najmniej 5 lat pracy górniczej (art. 39) osoby zatrudnione na kolei (art. 40) dzenia lat pracy górniczej, art. 50c ust. 1 (stale pod ziemią, pełny wymiar) art. 50c ust. 1 pkt 4 i 5 (stale, pełny wymiar, na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego oraz w kopalniach otworowych siarki) lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia na kolei, o których mowa w art ustawy Członek OFE Członek OFE TAK złożenie wniosku o przekazanie środków na dochody budżetu państwa, za pośrednictwem ZUS Nie Nie Nie Nie 6 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 ze zm.), dalej: rozporządzenie z 7 lutego 1983 r. 10

13 Rozdział 1. Prawo do świadczeń Przy ustalaniu prawa do emerytury wcześniejszej 7 obniżeniu o okresy pracy górniczej 8 ulega wiek 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, a nie wiek emerytalny podwyższony 9. Jednym z warunków do przyznania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym (niższym niż 55 lat dla kobiety i 60 lat dla mężczyzny) 10, jest w niektórych przypadkach ukończenie obniżonego wieku w czasie wykonywania tej pracy albo w czasie innej pracy, do której pracownik został skierowany ze względów zdrowotnych. Ustawa wiekowa nie wprowadza zmian w zakresie ustalania prawa do emerytury wcześniejszej z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ważne Zmiana od 1 października 2017 r. nie dotyczy warunków nabywania prawa do tej emerytury, ale dotyczy ustalania jej wysokości. 3. Emerytura częściowa Emerytura częściowa 11, adresowana do ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., to możliwość przejścia na emeryturę przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego, z tym jednak że wysokość tej emerytury nie jest ustalana w pełnej wysokości. Emerytura częściowa przysługuje: kobiecie urodzonej po 31 grudnia 1958 r., która: nie ma ukończonego podwyższonego wieku emerytalnego ustalonego według jej daty urodzenia, ukończyła 62 lata oraz udowodniła co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy, mężczyźnie urodzonemu po 31 marca 1949 r., który: nie ma ukończonego podwyższonego wieku emerytalnego ustalonego według jego daty urodzenia, a który ukończył 65 lat i udowodnił co najmniej 40-letni okres składkowy i nieskładkowy. 7 Art. 184 w zw. z art. 39 ustawy emerytalnej. 8 Art. 39 ustawy emerytalnej. 9 Art. 24 ust. 1a i 1b ustawy emerytalnej i 9 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. 11 Art. 26b ustawy emerytalnej. 11

14 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października O emeryturę częściową mogą się ubiegać mężczyźni, o ile przed dniem 1 października 2017 r. ukończyli 65 lat, ale nie ukończyli podwyższonego wieku emerytalnego oraz udowodnili co najmniej 40-letni staż ubezpieczeniowy. Przy ustalaniu prawa do emerytury częściowej dla osoby, która utraciła prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z Funduszu z powodu odzyskania zdolności do pracy, uwzględnia się również okresy pobierania tej renty, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury częściowej (odpowiednio: 35 lub 40 lat), w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Osoba pobierająca emeryturę częściową ma status emeryta, ze wszystkimi konsekwencjami tego stanu rzeczy. Oznacza to między innymi, że osoba uprawniona do emerytury częściowej i renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, ma prawo do pobierania jednego świadczenia w pełnej wysokości, a drugiego w połowie, w zależności od tego, jaki wariant wybierze, z tym że możliwość pobierania obydwu świadczeń jest wykluczona w przypadku osiągania przychodu z pracy zarobkowej objętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. Ważne Przyznanie oraz wypłata częściowej emerytury nie są uzależnione od rozwiązania stosunku pracy zawartego przed przejściem na tę emeryturę. Emerytura częściowa jest wypłacana w pełnej wysokości, niezależnie od wysokości przychodów osiąganych z pracy zarobkowej. Po osiągnięciu przez osobę uprawnioną do emerytury częściowej powszechnego wieku emerytalnego oraz po ustaniu stosunku pracy w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem emerytura częściowa podlega na wniosek ubezpieczonego zamianie na emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym. Zmiana od 1 października 2017 r. Z uwagi na to, że emerytura częściowa jest przewidziana dla ubezpieczonych, którzy nie osiągnęli podwyższonego wieku emerytalnego, ale ukończyli wiek wynoszący 62 lata kobiety i 65 lat mężczyźni, po dniu 30 września 2017 r., a więc z chwilą gdy zacznie obowiązywać obniżony wiek emerytalny, emerytura ta nie będzie już przyznawana osobom, które przed dniem 1 października 2017 r. nie spełniły warunków do tego świadczenia. 12

15 Rozdział 1. Prawo do świadczeń Ważne ZUS ustali prawo do emerytury częściowej ubezpieczonym, którzy spełnią warunki do przyznania emerytury częściowej przed 1 października 2017 r. (dotyczące stażu i wieku), a z wnioskiem o jej przyznanie wystąpią po 30 września 2017 r. Przyznana emerytura częściowa będzie wypłacana bez względu na wysokość osiąganego wynagrodzenia i niezależnie od tego, czy został rozwiązany stosunek pracy Zamiana emerytury częściowej na powszechną Emerytura pełna zostanie przyznana na wniosek osoby ubezpieczonej po osiągnięciu wieku emerytalnego i rozwiązaniu stosunku pracy (w przypadku pracowników). Ważne Zamiana emerytury częściowej na emeryturę przysługującą w pełnej wysokości jest możliwa wyłącznie na wniosek uprawnionego. W przypadku zgłoszenia tego wniosku przed dniem 1 października 2017 r. emerytura pełna (powszechna) może być przyznana najwcześniej z chwilą osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego. Rozwiązanie stosunku pracy w przypadku osób uprawnionych do emerytury częściowej jest warunkiem nabycia uprawnień do emerytury powszechnej. Co ważne, wymagane jest rozwiązanie każdego stosunku pracy, niezależnie od tego, czy został zawarty przed nabyciem uprawnień do emerytury częściowej, czy w trakcie jej pobierania. Stosunek pracy należy rozwiązać z każdym pracodawcą (np. w razie zatrudnienia u dwóch pracodawców, u jednego na 1/2, a u drugiego na 3/4 etatu). Zmiana od 1 października 2017 r. Mocą ustawy wiekowej osoby uprawnione do emerytury częściowej zachowują prawo do tej emerytury do dnia, w którym zgłoszą wniosek o zamianę emerytury częściowej na emeryturę pełną, w powszechnym wieku emerytalnym 12. Począwszy od 1 października 2017 r. dla nabycia emerytury pełnej oprócz rozwiązania stosunku pracy wystarczające jest ukończenie wieku 65 lat. 12 Art. 24 ustawy emerytalnej. 13

16 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Przykład Stanisław S. pobierający rentę rodzinną w minimalnej wysokości (1 000,00 zł), w maju 2017 roku złożył wniosek o emeryturę częściową. W dniu 8 maja 2017 r. ukończył 65 lat, a podwyższony wiek emerytalny (66 lat i 5 miesięcy) ukończy 8 października 2018 r. Posiada wymagany 40-letni okres składkowy i nieskładkowy. ZUS przyznał emeryturę częściową i ustalił jej wysokość w kwocie 2 245,20 zł. Wypłaca emeryturę częściową, wstrzymał wypłatę renty rodzinnej. W związku z wejściem w życie przepisów ustawy wiekowej Stanisław S. ma zamiar zgłosić wniosek o emeryturę w październiku 2017 roku. ZUS przyzna emeryturę od miesiąca zgłoszenia wniosku. Przyznanie emerytury w powszechnym wieku emerytalnym będzie skutkowało ustaniem prawa do emerytury częściowej. 4. Emerytura z urzędu Ubezpieczonemu, który pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy, ZUS przyznaje emeryturę z urzędu zamiast pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy. Emerytura z urzędu przyznawana jest renciście, który osiągnął wiek emerytalny oraz podlegał ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. W przypadku gdy renta z tytułu niezdolności do pracy jest zawieszona, ZUS przyznaje emeryturę z urzędu od miesiąca, w którym ubezpieczony zgłosi wniosek o podjęcie wypłaty renty z tytułu niezdolności do pracy. Do 30 września 2017 r. obowiązuje podwyższony wiek emerytalny. Zmiana od 1 października 2017 r. Po 30 września 2017 r. ZUS przyzna z urzędu emeryturę ubezpieczonym uprawnionym do renty z tytułu niezdolności do pracy, począwszy od dnia, w którym ukończą oni obniżony wiek emerytalny, wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. W przypadku gdy wypłata renty jest wstrzymana z powodu osiągania przychodu w wysokości przekraczającej 130% przeciętnego wynagrodzenia czy też zawieszona na wniosek rencisty lub z innych przyczyn emerytura zostanie przyznana z urzędu od dnia, od którego zostałaby podjęta wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy. W stosunku do ubezpieczonych, którzy 1 października 2017 r. mieli ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, w ustawie wiekowej 13, została wprowadzona szczególna regulacja. Renciści zachowają prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy do osiągnięcia 13 Art. 19 ust. 1 pkt 4 ustawy wiekowej. 14

17 Rozdział 1. Prawo do świadczeń podwyższonego wieku, w przypadku gdy renta z tytułu niezdolności do pracy została przyznana przed 1 października 2017 r. na okres: do dnia osiągnięcia wieku emerytalnego określonego dla danej osoby w przepisach obowiązujących przed dniem wejścia w życie ustawy wiekowej (a więc do dnia ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego, uzależnionego od daty urodzenia oraz płci osoby ubezpieczonej), po dniu osiągnięcia podwyższonego wieku, na stałe. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wcześniej zostaną utracone uprawnienia do renty (np. ustanie niezdolność do pracy) lub gdy osoby te uzyskają prawo do emerytury z innego tytułu. Osoby, które mają ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy do wydłużonego wieku czy też na stałe, a które osiągnęły obniżony wiek emerytalny, mogą oczywiście zgłosić wniosek o przyznanie emerytury z tytułu ukończenia obniżonego wieku emerytalnego (60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn). Przykład Tomasz D., urodzony 22 grudnia 1952 r., ma ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy od 11 stycznia 2017 r. do 31 stycznia 2020 r. Podwyższony wiek emerytalny w przypadku Tomasza D. to 66 lat i 8 miesięcy. Wiek ten osiągnie 22 sierpnia 2019 r. Tomaszowi D. zostanie przyznana emerytura z urzędu jeśli będzie pobierał rentę od 22 sierpnia 2019 r. Tomasz D. zachowa bowiem prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy do osiągnięcia powszechnego podwyższonego wieku emerytalnego. Z dniem przyznania emerytury z urzędu ustanie prawo do renty. W przypadku gdyby renta Tomasza D. była zawieszona (na przykład z uwagi na wysokość zarobków), a wniosek o podjęcie wypłaty renty zgłoszony zostałby nie później niż do dnia 31 stycznia 2020 r., ZUS przyznałby emeryturę z urzędu od miesiąca, od którego podjęta byłaby wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy. Tomasz D. może zgłosić wniosek o emeryturę już w grudniu 2017 r. Wówczas ZUS przyzna emeryturę na wniosek (a nie z urzędu) od dnia osiągnięcia 65 lat (od 22 grudnia 2017 r.) i będzie wypłacał albo rentę z tytułu niezdolności do pracy, albo emeryturę 14, w zależności od tego, które świadczenie będzie korzystniejsze. ZUS powiadomi tych rencistów, zarówno o możliwości zachowania prawa do renty do dnia osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego, jak i o możliwości zgło- 14 Art.95 ustawy emerytalnej. 15

18 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października szenia wniosku o emeryturę po osiągnięciu obniżonego wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. 5. Okresowa emerytura kapitałowa Kobiety urodzone po 31 grudnia 1948 r. będące członkami otwartego funduszu emerytalnego mają możliwość uzyskania, oprócz emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, również okresowej emerytury kapitałowej. Okresowa emerytura kapitałowa przysługuje kobietom będącym członkami otwartego funduszu emerytalnego w rozumieniu ustawy o emeryturach kapitałowych 15. Ustawa ta przewiduje bardzo szeroką definicję członka otwartego funduszu emerytalnego. Definicja ta obejmuje zarówno osoby, które przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego i tym samym uzyskały członkostwo w OFE zgodnie z przepisami ustawy o organizacji i funkcjonowaniu otwartych funduszy emerytalnych, jak i o osoby, które do OFE nigdy nie przystąpiły, a cała część ich składki emerytalnej wynosząca 7,3% podstawy wymiaru jest odprowadzana na subkonto w ZUS (tj. osoby, które nie zawarły umowy z OFE w ciągu 4 miesięcy, licząc od daty powstania obowiązku ubezpieczenia po 31 stycznia 2014 r.). Warto też zaznaczyć, że spośród kobiet, które przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego, prawo do okresowej emerytury kapitałowej mają zarówno te za które po 31 lipca 2014 r. odprowadzana jest część składki emerytalnej do OFE, jak i te kobiety, za które części składki emerytalnej nie jest już odprowadzana do OFE po 31 lipca 2014 r. ze względu na niezłożenie w tym terminie oświadczenia o dalszym przekazywania części składki do otwartego funduszu emerytalnego. Spośród kobiet urodzonych po 31 grudnia 1948 r. prawa do okresowej emerytury kapitałowej nie mają więc tylko kobiety urodzone w latach , które w 1999 roku miały możliwość przystąpienia do OFE, ale z możliwości tej nie skorzystały. W ich przypadku całość składki emerytalnej trafia w całości na indywidualne konto w ZUS Warunki przyznania okresowej emerytury kapitałowej Okresowa emerytura kapitałowa może być przyznana kobiecie po ukończeniu przez nią powszechnego wieku emerytalnego (do 30 września odpowiednio podwyższonego, a od 1 października 2017 r. wieku 60 lat), pod warunkiem że ma ona 15 Art. 3 ust. 4a ustawy z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz ze zm.), dalej: ustawa o emeryturach kapitałowych. 16

19 Rozdział 1. Prawo do świadczeń ustalone prawo do emerytury z FUS z tytułu ukończenia tego wieku. W tym miejscu należy wspomnieć, że zgłoszenie wniosku o emeryturę z FUS oznacza jednocześnie zgłoszenie wniosku o okresową emeryturę kapitałową. Ponadto w przypadku gdy ZUS przyznaje z urzędu emeryturę z FUS osobie pobierającej rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaje jednocześnie z urzędu okresową emeryturę kapitałową. Warunkiem przyznania okresowej emerytury kapitałowej jest również posiadanie na subkoncie w ZUS, na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego ma ona zostać przyznana, kwoty środków równej co najmniej 20-krotności obowiązującej w tym dniu wysokości dodatku pielęgnacyjnego (od 1 marca 2017 r. do 28 lutego 2018 r ,80 zł, tj. 209,59 zł x 20). Chodzi zarówno o środki, które były na bieżąco przekazywane na subkonto z tytułu części składki emerytalnej odprowadzanej przez płatnika składek, jak i środki przeniesione na subkonto z otwartego funduszu emerytalnego. Wśród tych ostatnich znajduje się: zarówno 51,5% środków (tzw. część obligacyjna), które otwarty fundusz emerytalny przekazał do ZUS w lutym 2014 roku, jak również pozostałe 48,5% środków zgromadzonych w OFE, które przez 10 lat poprzedzających osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego przekazywane są do ZUS w ramach tzw. suwaka bezpieczeństwa. W wyniku stopniowego umarzania i przekazywania tych środków do ZUS w miesiącu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego przez daną osobę wszystkie środki zgromadzone dotychczas w otwartym funduszu emerytalnym powinny się już znajdować na subkoncie w ZUS. W przypadku gdy na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego miałaby zostać przyznana okresowa emerytura kapitałowa, określona osoba posiada na subkoncie środki niższe od 20-krotności obowiązującej w tym dniu wysokości dodatku pielęgnacyjnego, nie przysługuje jej okresowa emerytura kapitałowa. W takim przypadku środki te przenoszone są na konto ubezpieczonego i powiększają podstawę obliczenia emerytury z FUS. Prawo do okresowej emerytury kapitałowej oraz jej wysokość ustala organ rentowy ZUS, który przyznał emeryturę z FUS. Organ ten również wypłaca okresową emeryturę kapitałową Wygaśnięcie prawa do okresowej emerytury kapitałowej Okresowa emerytura kapitałowa przysługuje kobietom do czasu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego przewidzianego dla mężczyzn urodzonych w tym 17

20 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października samym roku i kwartale (dokładnie do dnia poprzedzającego dzień osiągnięcia tego wieku), chyba że wcześniej prawo do tego świadczenia wygaśnie z innych powodów przedstawionych poniżej. Obecnie chodzi o wiek odpowiednio podwyższony od 1 stycznia 2013 r., ale po wejściu w życie ustawy obniżającej wiek emerytalny (od 1 października 2017 r.) będzie to wiek 65 lat. Wraz z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego prawo do okresowej emerytury kapitałowej wygasa, ale ponownemu obliczeniu, z uwzględnieniem środków pozostałych na subkoncie, podlega emerytura z FUS. Prawo do okresowej emerytury kapitałowej może również wygasnąć w przypadku: śmierci osoby uprawnionej, wyczerpania środków zgromadzonych na subkoncie, ustania prawa do emerytury z FUS. Zgodnie z obowiązującym do 30 września 2017 r. stanem prawnym, w latach okresowa emerytura kapitałowa przysługuje członkowi OFE do osiągnięcia: Przed dniem: Wieku: 1 września 2014 r. 65 lat i 5 miesięcy 1 stycznia 2015 r. 65 lat i 6 miesięcy 1 maja 2015 r. 65 lat i 7 miesięcy 1 września 2015 r. 65 lat i 8 miesięcy 1 stycznia 2016 r. 65 lat i 9 miesięcy 1 maja 2016 r. 65 lat i 10 miesięcy 1 września 2016 r. 65 lat i 11 miesięcy 1 stycznia 2017 r. 66 lat 1 maja 2017 r. 66 lat i 1 miesiąca 1 września 2017 r. 66 lat i 2 miesięcy 1 stycznia 2018 r. 66 lat i 3 miesięcy 1 maja 2018 r. 66 lat i 4 miesięcy 1 września 2018 r. 66 lat i 5 miesięcy 1 stycznia 2019 r. 66 lat i 6 miesięcy 1 maja 2019 r. 66 lat i 7 miesięcy 1 września 2019 r. 66 lat i 8 miesięcy 1 stycznia 2020 r. 66 lat i 9 miesięcy 1 maja 2020 r. 66 lat i 10 miesięcy 1 września 2020 r. 66 lat i 11 miesięcy 18

21 Rozdział 1. Prawo do świadczeń 5.3. Obliczenie wysokości okresowej emerytury kapitałowej ZUS, obliczając okresową emeryturę kapitałową, dzieli kwotę środków zgromadzonych na subkoncie ubezpieczonego (ustaloną na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego zostanie przyznana emerytura) przez średnie dalsze trwanie życie właściwe dla wieku przejścia na emeryturę. Kwota środków zgromadzonych na subkoncie uwzględniana jest przy obliczeniu okresowej emerytury kapitałowej w wysokości zwaloryzowanej w ramach waloryzacji rocznej i kwartalnej. Obliczona kwota nie jest objęta gwarancją najniższej emerytury. Wypłacana jest więc w wysokości faktycznie wyliczonej. Kwota okresowej emerytury kapitałowej uwzględniana jest natomiast przy ustalaniu, czy podwyższeniu do minimalnej emerytury podlega kwota emerytury z FUS. Przykład Maria K., urodzona 15 grudnia 1955 r., w dniu 15 grudnia 2016 r. ukończyła powszechny wiek emerytalny, wynoszący dla kobiet urodzonych w czwartym kwartale 1955 roku 61 lat. Dwa dni później zgłosiła wniosek o przyznanie emerytury z FUS oraz okresowej emerytury kapitałowej. Suma środków zgromadzonych na subkoncie w ZUS na dzień 30 listopada 2016 r. wyniosła zł. Do ustalenia wysokości okresowej emerytury kapitałowej ZUS uwzględnił średnie dalsze trwanie życia dla wieku równego wiekowi przejścia ubezpieczonej na emeryturę (61 lat), tj. 250,6 miesięcy. Wysokość okresowej emerytury kapitałowej wyniosła więc 114,33 zł ( zł/250,6). Wyliczona kwota nie została podwyższona do minimalnej emerytury, w związku z czym okresowa emerytura kapitałowa przysługuje w faktycznie ustalonej wysokości Przeliczenie okresowej emerytury kapitałowej Jeżeli po dniu, od którego została przyznana okresowa emerytura kapitałowa, emerytka podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, wysokość tej emerytury ulega ponownemu ustaleniu na wniosek zgłoszony nie wcześniej niż po upływie roku kalendarzowego. Ponowne obliczenie wysokości okresowej emerytury kapitałowej następuje przez podzielenie kwoty środków zgromadzonych na subkoncie na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc zgłoszenia wniosku w tej sprawie przez średnie dalsze trwanie życia właściwe dla dnia zgłoszenia tego wniosku i ustalone według tablicy obowiązującej w tym dniu. Jeżeli w wyniku ponownego obliczenia wysokości okresowej emerytury kapitałowej świadczenie jest niższe od usta- 19

22 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października lonego poprzednio okresową emeryturę kapitałową wypłaca się w dotychczas ustalonej wysokości. ZMIANA od 1 października 2017 r. Sytuacja kobiet, które w przyszłości mogą ubiegać się o okresową emeryturę kapitałową, a także kobiet uprawnionych już do tego świadczenia zmieni się w pewnym stopniu po wejściu w życie przepisów obniżających od 1 października 2017 r. powszechny wiek emerytalny. Od 1 października 2017 r. podobnie jak emeryturę z FUS, tak okresową emeryturę kapitałową będzie można uzyskać po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego obniżonego (w przypadku kobiet 60 lat). Przykład Hanna P., urodzona 15 grudnia 1956 r., od razu po wejściu w życie ustawy obniżającej wiek emerytalny zamierza zgłosić wniosek o emeryturę z FUS oraz o okresową emeryturę kapitałową. Jeśli z takim wnioskiem wystąpi jeszcze w październiku 2017 roku, obydwa świadczenia zostaną jej przyznane od 1 października 2017 r. Prawo do okresowej emerytury kapitałowej Hanna P. utraci 14 grudnia 2021 roku, tj. po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego przewidzianego dla mężczyzny, wynoszącego od 1 października 2017 r. 65 lat. Jednocześnie, od 15 grudnia 2021 r. ZUS dokona przeliczenia emerytury z FUS. Po 30 września 2017 r. zmieni się również wiek, po ukończeniu którego prawo do tego świadczenia będzie wygasało, skutkując jednocześnie ponownym obliczeniem emerytury z FUS. Wiek ten od 1 października 2017 r. będzie wynosił tyle ile powszechny wiek emerytalny przewidziany dla mężczyzn, tj. 65 lat. Ważne Przepisy ustawy wiekowej zawierają również przepisy przejściowe dotyczące kobiet, które prawo do okresowej emerytury kapitałowej uzyskały lub uzyskają w czasie obowiązywania podwyższonego wieku emerytalnego przewidzianego dla mężczyzny urodzonego w tym samym roku i kwartale. Kobiety te zachowają prawo do tego świadczenia do czasu ukończenia tego wieku, chyba, że wcześniej prawo to wygaśnie z innych powodów (np. w wyniku wyczerpania środków na subkoncie). 20

23 Rozdział 1. Prawo do świadczeń Przykład Maria D., urodzona 20 grudnia 1955 r., będąca członkiem OFE, 20 grudnia 2016 r. ukończyła obowiązujący do 30 września 2017 r. podwyższony powszechny wiek emerytalny, wynoszący dla kobiet urodzonych w IV kwartale 1955 roku 61 lat. Wniosek o emeryturę z FUS zgłosiła jeszcze w grudniu 2016 roku, w związku z czym ZUS przyznał jej od 20 grudnia 2016 r. prawo do emerytury z FUS oraz do okresowej emerytury kapitałowej. Pomimo wejścia w życie ustawy obniżającej powszechny wiek emerytalny od 1 października 2017 r. prawo do okresowej emerytury kapitałowej będzie jej przysługiwało do czasu ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego przewidzianego dla mężczyzn urodzonych w IV kwartale 1955 r., wynoszącego 67 lat (tj. do 19 grudnia 2022 r.). Należy jednak zaznaczyć, że na mocy wspomnianych przepisów przejściowych kobiety, które prawo do okresowej emerytury kapitałowej nabyły w okresie obowiązywania podwyższonego powszechnego wieku emerytalnego, będą mogły, po wejściu w życie nowych regulacji, a przed ukończeniem tego podwyższonego wieku, wystąpić z wnioskiem o ponowne obliczenie emerytury z FUS. Przeliczenie to zostanie dokonane na podobnych zasadach, na których ZUS dokonuje przeliczenia emerytury z FUS z urzędu w związku z wygaśnięciem prawa do okresowej emerytury kapitałowej. Do podstawy obliczenia emerytury zostaną tym samym wliczone: zwaloryzowany kapitał początkowy, składki zewidencjonowane na koncie ubezpieczonego z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz środki zgromadzone na subkoncie, w tym również te zgromadzone po przyznaniu emerytury. Suma tych składników zostanie podzielona przez średnie dalsze trwanie życia, właściwe dla wieku, w których zostanie zgłoszony wniosek o ponowne obliczenie emerytury z FUS. W związku z dokonaniem przeliczenia tego świadczenia w omawianym trybie prawo do okresowej emerytury kapitałowej ustanie z dniem, od którego zostanie przeliczona emerytura z FUS. Maria D. z poprzedniego przykładu, po ukończeniu 65 lat (co nastąpi 20 grudnia 2020 r.), a przed ukończeniem 67 lat będzie mogła ubiegać się o przeliczenie emerytury z FUS z uwzględnieniem środków zgromadzonych na subkoncie oraz nowych składek emerytalnych zewidencjonowanych na koncie po przyznaniu emerytury, a także przy zastosowaniu średniego dalszego trwania życia właściwego dla jej wieku ukończonego w dniu zgłoszenia wniosku o wspomniane przeliczenie. Od dnia jego dokonania utraci prawo do okresowej emerytury kapitałowej. Jeżeli nie złoży wniosku o przeliczenie emerytury, ZUS przeliczy to świadczenie po osiągnięciu wydłużonego wieku emerytalnego. 21

24 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października 6. Emerytura pomostowa Prawo do emerytury pomostowej przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki: 1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r., 2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat, 3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn, 4) ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn, 5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze 16, 6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze 17, 7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy. Prawo do emerytury pomostowej przysługuje w wieku niższym niż wskazany wyżej, jeżeli ubezpieczony spełni warunki wskazane wyżej w pkt 1, 4 7, a ponadto wykonuje: w powietrzu na statkach powietrznych pracę w szczególnych warunkach wymienioną w pkt 25 załącznika nr 1 do ustawy lub o szczególnym charakterze wymienioną w pkt 1 załącznika nr 2 do ustawy, jeżeli: osiągnął wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn, ma okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 25 załącznika nr 1 do ustawy lub okres pracy o szczególnym charakterze wymienionej w pkt 1 załącznika nr 2 do ustawy, wynoszący co najmniej 15 lat, uzyskał orzeczenie o niezdolności do wykonywania pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 25 załącznika nr 1 do ustawy lub o szczególnym charakterze wymienionej w pkt 1 załącznika nr 2 do ustawy, w rozumieniu art ustawy z 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz.U. z 2013 r. poz oraz z 2014 r. poz. 768); w morskich portach handlowych oraz przedsiębiorstwach pomocniczych działających na rzecz tych portów prace w szczególnych warunkach, wymienione w pkt 21 załącznika nr 1 do ustawy, lub o szczególnym charakterze, wymienione w pkt 12 załącznika nr 2 do ustawy, jeżeli: 16 Art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych lub art. 32 i art. 33 ustawy emerytalnej. 17 Art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. 22

25 Rozdział 1. Prawo do świadczeń osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat, ma okres pracy w portach morskich w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 21 załącznika nr 1 do ustawy lub o szczególnym charakterze wymienionej w pkt 12 załącznika nr 2 do ustawy, wynoszący co najmniej 15 lat; w hutnictwie prace w szczególnych warunkach wymienione w pkt 4 12 załącznika nr 1 do ustawy, jeżeli: osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat, ma okres pracy w szczególnych warunkach w hutnictwie wymienionej w pkt 4 12 załącznika nr 1 do ustawy, wynoszący co najmniej 15 lat, lekarz medycyny pracy wydał orzeczenie o niezdolności do wykonywania prac w szczególnych warunkach wymienionych w pkt 4 12 załącznika nr 1 do ustawy; prace w szczególnych warunkach wymienione w pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy, jeżeli: osiągnął wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn, ma okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy, wynoszący co najmniej 10 lat; maszynistów pojazdów trakcyjnych wymienione w pkt 5 załącznika nr 2 do ustawy, jeżeli: osiągnął wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn, ma okres pracy jako maszynista pojazdów trakcyjnych wymienionej w pkt 5 załącznika nr 2 do ustawy, wynoszący co najmniej 15 lat, lekarz medycyny pracy wydał orzeczenie o niezdolności do wykonywania prac jako maszynista pojazdów trakcyjnych; członka zawodowych ekip ratownictwa górskiego, jeżeli: osiągnął wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn, ma okres pracy jako członek zawodowych ekip ratownictwa górskiego, wynoszący co najmniej 10 lat; prace górnicze, o których mowa w art. 50c ustawy emerytalnej, jeżeli: osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn, ma okres pracy górniczej, o której mowa w art. 50c ustawy emerytalnej, wynoszący co najmniej 15 lat. Emeryturę pomostową przyznaje się z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia prawa do emerytury pomostowej, nie wcześniej niż od miesiąca zgłoszenia wniosku. Ponadto, jeżeli osoba ubezpieczona pobiera zasiłek chorobowy 23

26 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października lub świadczenie rehabilitacyjne, emerytura pomostowa powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku lub świadczenia. Prawo do emerytury pomostowej ustaje z dniem: poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, która jest ustalona decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach, osiągnięcia przez uprawnionego wydłużonego wieku emerytalnego, jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach, śmierci uprawnionego. Zmiana od 1 października 2017 r. Od 1 października 2017 r. prawo do emerytury pomostowej będzie przysługiwało nie dłużej niż do osiągnięcia przez uprawnionego wieku: 60 lat w przypadku kobiet, 65 lat w przypadku mężczyzn, o ile wcześniej nie uzyska prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach. Przykład Jadwiga D. ukończy 18 października 2017 r. 50 lat i ma zamiar przejść na emeryturę pomostową w grudniu 2017 roku, po rozwiązaniu stosunku pracy z dniem 31 grudnia 2017 r. Spełnia warunki dotyczące stażu ogólnego, tj. 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych i 15-letniego okresu wykonywania pracy w charakterze stewardessy przed 1 stycznia 1999 r. i po 31 grudnia 2008 r. Praca ta jest wymieniona w załączniku nr 1 do ustawy pomostowej pod poz.25. Wiek uprawniający do emerytury pomostowej dla stewardessy wynosi 50 lat. Od 1 października 2017 r. powszechny wiek emerytalny dla kobiet wynosi 60 lat. Emerytura pomostowa będzie przysługiwała do 17 października 2023 r. Podkreślenia wymaga, że zgodnie z przepisami ustawy 18, w sytuacji gdy przed 1 października 2017 r. osoba ubezpieczona osiągnie obniżony wiek emerytalny kobieta 60 lat, a mężczyzna 65 lat, spełni warunki do przyznania emerytury pomostowej i wniosek o jej przyznanie zgłosi po 30 września 2017 r., będzie miała pra- 18 Art. 17 ustawy wiekowej. 24

27 Rozdział 1. Prawo do świadczeń wo do emerytury pomostowej do osiągnięcia powszechnego wydłużonego wieku emerytalnego. Ważne Ubezpieczeni, którzy mają w dniu 1 października 2017 r. prawo do emerytury pomostowej, zachowają prawo do emerytury pomostowej do osiągnięcia powszechnego podwyższonego wieku emerytalnego, chyba że prawo do emerytury pomostowej ustanie przed tym dniem. Osoby mające ustalone prawo do emerytury pomostowej, a które osiągnęły wiek 60 lat kobiety i 65 mężczyźni, mogą po 30 września 2017 r., a przed osiągnięciem podwyższonego wieku zgłosić wniosek o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym. Wówczas prawo do emerytury pomostowej ustanie wcześniej. Przykład Dariusz F., urodzony 12 marca 1952 r. spełnia warunki do przyznania emerytury pomostowej przed 1 października 2017 r. Posiada 30-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 20-letni okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach wykonywanej w okresie 1996 do obecnie. Wniosek o przyznanie emerytury pomostowej zgłosił w dniu 17 października 2017 r. Z dniem 17 października 2017 r. rozwiązano stosunek pracy. Nie osiągnął podwyższonego wieku emerytalnego wynoszącego w jego przypadku 66 lat i 5 miesięcy. Wiek ten osiągnie dopiero w dniu 12 sierpnia 2018 r. ZUS przyzna emeryturę pomostową od 18 października 2017 r., pomimo tego, że Dariusz F. ma ukończone 65 lat (wiek ten ukończył w dniu 12 marca 2017 r.). Prawo do emerytury pomostowej będzie przyznane nie dłużej niż do osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego (do 12 sierpnia 2018 r.). ZUS jest zobowiązany 19 do powiadomienia osób mających ustalone prawo do emerytury pomostowej przed 1 października 2017 r. o: zachowaniu prawa do emerytury pomostowej do dnia osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego, obowiązujących od 1 października 2017 r. warunkach nabywania prawa do emerytury i możliwości zgłoszenia wniosku po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. 19 Art. 19 ustawy wiekowej. 25

28 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października II. Emerytura dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. 1. Powszechny wiek emerytalny Ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: osiągnęli powszechny wiek emerytalny (60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn, a w przypadku mężczyzn urodzonych w 1948 r. wydłużony), mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Do 30 września 2017 r. wiek emerytalny dla mężczyzn urodzonych w okresie: od 1 stycznia 1948 r. do a 31 marca 1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 1 miesiąc, od 1 kwietnia 1948 r. do 30 czerwca 1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 2 miesiące, od 1 lipca 1948 r. do 30 września 1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 3 miesiące, od 1 października 1948 r. do 31 grudnia 1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 4 miesiące. Ubezpieczonym, którzy nie posiadają okresu składkowego i nieskładkowego (20 lat kobieta i 25 lat mężczyzna), przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: 26 osiągnęli wiek emerytalny wyżej wskazany, mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat w przypadku mężczyzn. Prawo do emerytury przysługuje od dnia spełnienia warunków do przyznania prawa, jednak nie wcześniej niż od miesiąca zgłoszenia wniosku. Jeżeli ubezpieczony pobiera zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne lub wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wypłacane na podstawie przepisów Kodeksu pracy, prawo do emerytury powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku, świadczenia lub wynagrodzenia. W przypadku ubezpieczonych posiadających prawo do emerytury wcześniejszej, którym ZUS przyzna emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym i obliczy jej wysokość na nowych zasadach (a tak obliczona emerytura będzie wyższa niż eme-

29 Rozdział 1. Prawo do świadczeń rytura obliczona na dotychczasowych zasadach), prawo do emerytury wcześniejszej ustanie. 20 Zmiana od 1 października 2017 r. Od 1 października 2017 r. ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Zmiana wieku emerytalnego dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. wprowadzona od 1 października 2017 r. jest w zasadzie zmianą niemającą znaczenia praktycznego, gdyż wszyscy ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. osiągnęli już powszechny wieku emerytalny, zarówno skrócony, jak i wydłużony. Przykład Andrzej W. urodzony 31 grudnia 1948 r. ma zamiar złożyć w listopadzie 2017 roku wniosek o emeryturę. Posiada 30-letni staż pracy i 5-letni okres studiów. Już obecnie spełnia warunki do przyznania emerytury w powszechnym wieku emerytalnym. Andrzej W. posiada wymagany 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, a także osiągnął wydłużony wiek emerytalny wynoszący dla urodzonych w okresie od 1 października 1948 r. do 31 grudnia 1948 r. co najmniej 65 lat i 4 miesiące. Wiek ten ukończył w dniu 31 kwietnia 2013 r. ZUS przyzna emeryturę od miesiąca zgłoszenia wniosku albo w sytuacji, gdyby Andrzej W. pobierał wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, zasiłek chorobowy czy też świadczenie rehabilitacyjne od zaprzestania pobierania lub wyczerpania pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego czy też świadczenia rehabilitacyjnego. 2. Emerytura przyznawana z urzędu Osobie, która podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym i która pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy, a która osiąga powszechny wiek emerytalny (60 lat w przypadku kobiet, a 65 lat lub wydłużony w przypadku mężczyzn) ZUS przyznaje emeryturę z urzędu zamiast pobieranej renty. Do przyznania emerytury z urzędu nie ma znaczenia, przez jak długi okres 20 Art. 55a ustawy emerytalnej. 27

30 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października osoba ubezpieczona podlegała ubezpieczeniom społecznym lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Z dniem przyznania emerytury z urzędu ustaje prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. W przypadku osób urodzonych przed 1949 rokiem z uwagi na to, że osoby te już dawno osiągnęły powszechny wiek emerytalny, przyznanie emerytury z urzędu może nastąpić jedynie w przypadku, gdy renta byłą przyznana na stałe, a jej wypłata jest zawieszona z uwagi na osiąganie zarobków przekraczających 130% przeciętnego wynagrodzenia lub na wniosek zainteresowanego albo z uwagi na pobieranie innego, korzystniejszego świadczenia (np. renty rodzinnej). Zmiana od 1 października 2017 r. Jak wyżej wskazano jeżeli wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy jest zawieszona, emerytura z urzędu zostanie przyznana od miesiąca, od którego następowałoby podjęcie renty z tytułu niezdolności do pracy. Z uwagi na osiągnięcie obniżonego jak i podwyższonego wieku przez ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., ustawa wiekowa ma w tym przypadku charakter porządkujący. III. Emerytura nauczycielska Nauczyciele, wychowawcy oraz inni pracownicy pedagogiczni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., zatrudnieni w placówkach określonych w Karcie Nauczyciela 21 mogą przejść na wcześniejszą emeryturę przewidzianą w art. 88 tej ustawy. Świadczenie to może być im przyznane, jeśli spełnili następujące warunki: do 31 grudnia 2008 r. udowodnili co najmniej 30-letni staż składkowy i nieskładkowy, w tym minimum 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru zajęć lub do 31 grudnia 2008 r. udowodnili co najmniej 25-letni staż składkowy i nieskładkowy, w tym minimum 20 lat wykonywania zatrudnienia w szkolnictwie specjalnym co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru zajęć (w przypadku nauczycieli klas, szkół, placówek i zakładów specjalnych), rozwiązali na swój wniosek stosunek pracy (niezależnie od tego, czy miało to miejsce przed 1 stycznia 2009 r. czy po 31 grudnia 2008 r.), 21 Ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz ze zm.), dalej: Karta Nauczyciela. 28

31 Rozdział 1. Prawo do świadczeń nie są członkami otwartego funduszu emerytalnego lub zgłosiły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. Emerytura nauczycielska na podstawie Karty Nauczyciela przysługuje pod warunkiem, że praca nauczycielska była wykonywana ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie. Jeśli więc nauczyciel po rozwiązaniu stosunku pracy ze szkołą wykonywał inną działalność zarobkową nie będącą pracą nauczycielską, nie może nabyć uprawnień do omawianego świadczenia. Emerytura nauczycielska może być przyznana, pod warunkiem że wniosek o jej przyznanie został zgłoszony przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego. Przykład Henryk G., urodzony 10 czerwca 1958 r., do końca 2008 roku udowodnił wymagany 30-letni staż ubezpieczeniowy, w tym 20 lat pracy nauczycielskiej. W 1999 roku przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Stosunek pracy w charakterze nauczyciela rozwiązał z końcem roku szkolnego 2015/2016 i nie podejmował już później żadnej działalności zarobkowej. Następnie, w grudniu 2016 roku, zgłosił wniosek o emeryturę przewidzianą w Karcie Nauczyciela, wnosząc jednocześnie o przekazanie środków zgromadzonych w OFE do budżetu państwa. ZUS przyznał wnioskowane świadczenie. Przed 1 stycznia 2009 r. Henryk G. spełnił bowiem warunki stażowe wymagane do uzyskania emerytury z Karty Nauczyciela, pracę nauczycielską wykonywał ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie, a z wnioskiem tym wystąpił przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego obowiązującego do 30 września 2017 r., tj. przed ukończeniem 67 lat. Przykład Anna D. urodzona 15 lipca 1959 r., nie przystąpiła do OFE. Stosunek pracy ze szkołą rozwiązała z dniem 31 sierpnia 2016 r. Do końca 2008 roku spełniła warunki stażowe wymagane do przyznania emerytury nauczycielskiej. Po rozwiązaniu stosunku pracy podjęła pracę w charakterze redaktora w wydawnictwie. Pomimo że z wnioskiem o przyznanie wcześniejszej emerytury na podstawie Karty Nauczyciela wystąpiła w marcu 2017 roku, a więc przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego, ZUS odmówił przyznania tego świadczenia. Ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę nie wykonywała bowiem pracy nauczycielskiej. 29

32 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października 1. Ustalanie stażu pracy nauczycielskiej ZUS, ustalając 20-letni staż pracy nauczycielskiej wymagany do przyznania emerytury na podstawie Karty Nauczyciela, zalicza tylko te okresy, w których praca ta była wykonywana co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru zajęć. Nie podlegają więc uwzględnieniu okresy zatrudnienia np. na 1/3 lub 1/4 etatu. W odniesieniu do niektórych grup nauczycieli wymóg wykonywania pracy nauczycielskiej w określonym wymiarze czasu pracy został jednak zaostrzony przepisami Karty Nauczyciela do pełnego wymiaru czasu pracy. Dotyczy to nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych zatrudnionych w urzędach organów administracji rządowej i kuratoriach oświaty, w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz okręgowych komisjach egzaminacyjnych, w specjalistycznej jednostce nadzoru oraz w organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich, rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi oraz szkołami przy zakładach karnych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych. Ponadto ZUS zalicza do wymiaru pracy nauczycielskiej tylko te okresy, w których praca ta była faktycznie wykonywana oraz okresy urlopu wypoczynkowego. Przy ustalaniu stażu pracy nauczycielskiej nie podlegają natomiast uwzględnieniu pozostałe okresy pozostawania nauczyciela w stosunku pracy, w których nauczyciel faktycznie nie wykonywał zatrudnienia. Dotyczy to przede wszystkim okresów niewykonywania pracy, za które nauczyciel otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Wliczeniu nie podlegają więc okresy: niezdolności do pracy, za które zostało wypłacone nauczycielowi wynagrodzenie, zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne, 30 za które nauczyciel otrzymał zasiłek opiekuńczy lub macierzyński, usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za które w okresie od 15 listopada 1991 r. do 24 lipca 1992 r. wypłacono nauczycielowi na podstawie ustawy Karta Nauczyciela wynagrodzenie za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy, a w odniesieniu do wynagrodzenia wypłaconego nauczycielowi w czasie urlopu macierzyńskiego za okres od 15 listopada 1991 r. do 31 lipca 1992 r., urlopu dla poratowania zdrowia, urlopu szkoleniowego, przebywania na urlopie na dalsze kształcenie się, pozostawania w stanie nieczynnym.

33 Rozdział 1. Prawo do świadczeń Przy ustalaniu 20-letniego stażu pracy nauczycielskiej nie uwzględnia się również okresów urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego oraz służby wojskowej. Należy podkreślić, że niezaliczenie przez ZUS do wymaganego stażu pracy nauczycielskiej danego okresu niewykonywania pracy nie stoi na przeszkodzie, aby został on uwzględniony przy ustalaniu ogólnego stażu składkowego i nieskładkowego. Przykład Maria K. wykonywała pracę nauczycielską w liceum przez 21 lat. Przez 17 lat była zatrudniona w pełnym wymiarze zajęć, a przez 4 lata na pół etatu. ZUS, ustalając wymagany do przyznania emerytury staż pracy nauczycielskiej, uwzględni obydwa okresy, co pozwoli ubezpieczonej spełnić omawiany warunek. Przykład Sławomir G. przepracował w szkole jako nauczyciel 22 lata, z czego przez 16 lat w pełnym wymiarze zajęć, a przez 5 lat na pół etatu. W tym czasie łącznie przez rok pobierał wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, zasiłek chorobowy oraz świadczenie rehabilitacyjne. Ponadto przez rok przebywał na urlopie dla poratowania zdrowia, a przez pół roku na urlopie bezpłatnym. Ustalając wymagany 20-letni staż pracy nauczycielskiej ZUS wyłączy 2 lata i 6 miesięcy niewykonywania takiego zatrudnienia. W wyniku tego Sławomir G. nie będzie miał odpowiednio długiego okresu pracy nauczycielskiej, aby nabyć prawo do emerytury przysługującej na podstawie Karty Nauczyciela. 2. Warunek rozwiązania stosunku pracy Ostatnim warunkiem wymaganym do przyznania emerytury przewidzianej w Karcie Nauczyciela jest rozwiązanie stosunku pracy na wniosek osoby ubiegającej się o to świadczenie. ZUS uznaje, że warunek ten jest spełniony zarówno wtedy, gdy rozwiązanie to następuje na podstawie wypowiedzenia złożonego przez nauczyciela, a także wówczas, gdy stosunek pracy ustał wprawdzie na podstawie porozumienia stron, ale z odpowiednim wnioskiem w tym zakresie wystąpił nauczyciel. Oznacza to, że do przyznania omawianej emerytury nie wystarcza wygaśniecie stosunku pracy zawartej na czas określony. Nauczyciel, który zawarł taką umowę i chciałby przejść na wcześniejszą emeryturę, musi, jeszcze przed upływem okresu obowiązywania umowy, złożyć wniosek o jej rozwiązanie. 31

34 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Warunek rozwiązania stosunku pracy, od którego uzależnione jest przyznanie emerytury z Karty Nauczyciela spełniony jest również wtedy, gdy stosunek ten ustał z inicjatywy dyrektora szkoły z powodu całkowitej lub częściowej jej likwidacji albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania, które uniemożliwiają dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć. Prawo do emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek może również nabyć nauczyciel, którego stosunek pracy wygasł wskutek upływu okresu pozostawania w tzw. stanie nieczynnym (np. z powodu częściowej likwidacji lub zmian organizacyjnych w szkole) lub został wcześniej rozwiązany przed upływem stanu nieczynnego. Ponadto, na podstawie przepisów ustawy Prawo oświatowe 22, dodatkową przesłanką uzasadniającą przyznanie emerytury nauczycielskiej jest rozwiązanie z nauczycielem stosunku pracy przez dyrektora szkoły w sytuacji, gdy w roku szkolnym 2017/2018 lub 2018/2019 nie jest możliwe jego dalsze zatrudnienie (lub zatrudnienie w pełnym wymiarze zajęć) w gimnazjum w roku szkolnym 2017/2018 lub 2018/2019 ze względu na zmiany organizacyjne powodujące wygaszenie kształcenia w gimnazjum. Takiego nauczyciela przenosi się w stan nieczynny odpowiednio z dniem 1 września 2017 r. lub 1 września 2018 r. albo rozwiązuje się z nim stosunek pracy, jeżeli nauczyciel nie wyrazi zgody na przeniesienie w stan nieczynny. Należy podkreślić, że aby nabyć prawo do emerytury przewidzianej w Karcie Nauczyciela, należy rozwiązać wszystkie stosunki pracy nauczycielskiej, w jakich się pozostaje, bez względu na ich ilość i bez względu na wymiar czasu pracy. Można natomiast kontynuować stosunek pracy o innym charakterze. W tej ostatniej sytuacji ZUS zawiesi jednak prawo do emerytury do czasu rozwiązania kontynuowanego stosunku pracy. Przykład Barbara D. była zatrudniona jako nauczyciel matematyki w szkole podstawowej na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. W sierpniu 2016 roku zgłosiła wniosek o rozwiązanie z dniem 31 sierpnia 2016 r. stosunku pracy w szkole. Dyrektor szkoły przychylił się do tego wniosku, w związku z czym umowa o pracę została rozwiązana za porozumieniem stron. Ustalając prawo do wcześniejszej emerytury, ZUS uznał, że warunek rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela został spełniony. 22 Ustawa z 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 60). 32

35 Rozdział 1. Prawo do świadczeń Przykład Marek Z. od 20 lat pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej. Z dniem 31 sierpnia 2016 r. został zwolniony z pracy przez dyrektora szkoły w związku z reorganizacją placówki i zmniejszeniem liczby klas. W najbliższym czasie zamierza wystąpić z wnioskiem o przyznanie wcześniejszej emerytury przewidzianej w Karcie. Pomimo tego, że ubezpieczony nie rozwiązał stosunku pracy nauczycielskiej na swój wniosek, ZUS przyzna świadczenie (o ile oczywiście spełni on pozostałe wymagane warunki). Przykład Grzegorz K. przed złożeniem wniosku o emeryturę przewidzianą w Karcie Nauczyciela był zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć jako wychowawca w zakładzie poprawczym. Oprócz tego pracował na pół etatu w prywatnej firmie poza oświatą. Zainteresowany rozwiązał na swój wniosek stosunek pracy w charakterze wychowawcy, nie przerywając jednak dodatkowego zatrudnienia. ZUS przyznał mu emeryturę nauczycielską bez względu na wiek, ale zwiesił prawo do tego świadczenia w związku z kontynuowaniem stosunku pracy nawiązanego przed przejściem na emeryturę. Zmiana od 1 października 2017 r. Od 1 października 2017 r. wejdzie w życie nowelizacja ustawy emerytalnej obniżająca powszechny wiek emerytalny do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Obniżenie wieku emerytalnego ma duże znaczenie dla możliwości nabycia uprawnień do emerytury na podstawie Karty Nauczyciela. Jak zostało wcześniej wspomniane, uzyskanie tego świadczenia nie jest możliwe po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Obniżenie tego wieku od 1 października 2017 r. mogłoby być niekorzystne dla tych nauczycieli, którzy na wcześniejszą emeryturę planowali przejść w najbliższym czasie, przed osiągnięciem wieku odpowiednio podwyższonego. W przepisach przejściowych do ustawy obniżającej wiek emerytalny ustawodawca zagwarantował jednak nauczycielom korzystanie przez określony czas i pod pewnymi warunkami po wejściu jej w życie z możliwości nabycia uprawnień do emerytury nauczycielskiej nawet po ukończeniu tego wieku. Na podstawie tych regulacji ZUS przyzna nauczycielowi emeryturę nauczycielską, jeżeli: spełnił wskazane wyżej warunki przyznania tego świadczenia określone w art. 88 Karty Nauczyciela oraz przed dniem wejścia w życie ustawy obniżającej wiek emerytalny (1 października 2017 r.), nie osiągnął podwyższonego wieku emerytalnego, ale 33

36 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października osiągnął obniżony wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, albo wiek ten osiągnie od dnia wejścia w życie tej ustawy do 31 sierpnia 2018 r., rozwiąże na swój wniosek stosunek pracy albo stosunek ten ulegnie rozwiązaniu lub wygaśnięciu w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 Karty Nauczyciela, zgłosi wniosek o emeryturę do 31 sierpnia 2018 r. Nauczyciele, którzy do 31 sierpnia 2018 r. nie ukończą obniżonego wieku emerytalnego, również będą mogli przejść na emeryturę nauczycielską, jeśli spełnili warunki wymagane do przyznania tego świadczenia określone w art. 88 Karty Nauczyciela, a z wnioskiem o przyznanie tego świadczenia wystąpią przed ukończeniem obniżonego wieku emerytalnego. Przykład Pani Anna W. urodziła się w lipcu 1957 r. Do końca 2008 roku przepracowała na pełnym etacie ponad 30 lat w szkole jako nauczyciel. Podwyższony powszechny wiek emerytalny (właściwy dla kobiety urodzonej w III kwartale 1957 roku) wynosi 61 lat i 7 miesięcy. Wiek ten Anna W. ukończyłaby w lutym 2019 roku. Z końcem sierpnia 2018 roku chciałaby rozwiązać stosunek pracy w szkole i przejść na emeryturę nauczycielską przysługującą na podstawie Karty Nauczyciela. W związku z obniżeniem wieku emerytalnego nie miałaby już możliwości uzyskania emerytury nauczycielskiej, gdyż 60 lat ukończy w lipcu 2017 roku. Na mocy przepisu przejściowego zawartego w ustawie obniżającej wiek emerytalny będzie mogła jednak skutecznie zgłosić wniosek o przyznanie tego świadczenia najpóźniej 31 sierpnia 2018 roku. Przykład Pan Marek L. urodził się w grudniu 1953 roku. Powszechny podwyższony wiek emerytalny wynosi dla niego 67 lat i wiek ten ukończyłby w grudniu 2020 roku. Do końca 2008 roku spełnił warunki stażowe wymagane do przyznania emerytury nauczycielskiej. Stosunek pracy w szkole chciałby rozwiązać z końcem 2018 roku. Pomimo że Marek L. obniżony wiek emerytalny 65 lat ukończy w grudniu 2018 roku (a więc po 31 sierpnia 2018 r.), ZUS przyzna mu emeryturę z Karty Nauczyciela na ogólnych zasadach. 34

37 Rozdział 1. Prawo do świadczeń IV. Wypłata emerytury w powszechnym wieku emerytalnym Osoba mająca ustalone prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym, w tym wydłużonym, a która podejmie zatrudnienie może zarobkować bez ograniczenia. Jednak możliwość ta nie dotyczy sytuacji, gdy ubezpieczony kontynuuje zatrudnienie u pracodawcy, u którego osoba była zatrudniona przed przejściem na emeryturę. Prawo do emerytury wtedy ulega zawieszeniu. Jeżeli emerytura jest wypłacana w zmniejszonej wysokości, a emeryt osiąga powszechny wiek emerytalny (obecnie podwyższony), ZUS podejmuje wypłatę emerytury w pełnej wysokości od miesiąca osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Po zakończeniu roku kalendarzowego dokonywane jest rozliczenie emerytury. Rozliczenie zostanie dokonane w zależności od tego, co jest bardziej korzystne za okres od 1 stycznia danego roku do miesiąca poprzedzającego miesiąc osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego lub za pełny rok kalendarzowy. Zmiana od 1 października 2017 r. Obniżenie wieku emerytalnego ma wpływ na zawieszanie i zmniejszanie emerytur i rent z tytułu niezdolności do pracy, rent rodzinnych, do których uprawniony jest emeryt. Od 1 października 2017 r. w związku z obniżeniem powszechnego wieku emerytalnego, w dalszym ciągu stosuje się zasadę dotyczącą zawieszenia prawa do emerytury w przypadku kontynuowania stosunku pracy u pracodawcy, od którego emeryt przechodzi na emeryturę. Jednak ZUS będzie wypłacał świadczenie emerytom, którzy ukończą 60 kat kobieta i 65 lat mężczyzna. Tak więc ZUS podejmie z urzędu wypłatę emerytur czy też innych świadczeń w pełnej wysokości w przypadku, gdy zawieszenie lub zmniejszenie wysokości świadczenia było spowodowane nieukończeniem powszechnego wieku emerytalnego. Przykład Paweł T. pobiera rentę rodzinną w zmniejszonej wysokości. Ma ustalone prawo do emerytury wcześniejszej. Z uwagi na to, że nie rozwiązał stosunku pracy, wypłata emerytury, pomimo, że jej wysokość jest wyższa niż renty rodzinnej, jest zawieszona. 65 lat osiągnie 12 lipca 2017 r. Od 1 października 2017 r. ZUS podejmie wypłatę renty rodzinnej w pełnej wysokości. 35

38 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października ZUS podejmie od 1 października 2017 r. wypłatę emerytury w przypadku gdy obniżony wiek emerytalny (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) emeryt osiągnął nie później niż do 31 października 2017 r. Jeżeli obniżony wiek emerytalny emeryt osiągnie po 31 października 2017 r., emerytura w pełnej wysokości będzie wypłacana od miesiąca osiągnięcia obniżonego wieku. Powyższa zasada będzie skutkowała rozliczeniem świadczenia za okres od 1 stycznia (lub od prawa do świadczenia) do 30 września 2017 r. ewentualnie do końca 2017 roku, gdyby taki wariant był bardziej korzystny dla emeryta. Ważne W przypadku gdy pracujący świadczeniobiorcy, uprawnieni do emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku czy też świadczenia przedemerytalnego, którzy zachowają prawo do tych świadczeń do dnia poprzedzającego osiągnięcie podwyższonego wieku pomimo osiągnięcia powszechnego obniżonego wieku emerytalnego nie zgłoszą wcześniej wniosku o emeryturę w wieku obniżonym będą mieli wypłacane świadczenie nadal w zmniejszonej wysokości. V. Prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego Prawo do świadczenia na warunkach i w wysokości określonych w ustawie o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych 23 przysługuje nauczycielom, wychowawcom i innym pracownikom zatrudnionym w: publicznych i niepublicznych przedszkolach, szkołach publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego i placówkach wymienionych w ustawie Prawo oświatowe 24. Świadczenie przysługuje nauczycielom, którzy spełnili łącznie następujące warunki 25 : 23 Art. 2 ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. z 2009 r. nr 97, poz. 800 ze zm.), dalej: ustawa o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. 24 Art. 2 pkt 7 i 8 ustawy z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz.59), dalej: ustawa Prawo oświatowe. 25 Art. 4 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. 36

39 Rozdział 1. Prawo do świadczeń 1) osiągnęli wiek w latach: Kobieta Mężczyzna lat 55 lat lat 56 lat lat 57 lat lat 58 lat lat 59 lat lat 60 lat lat 61 lat lat 62 lata 2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 30 lat, w tym 20 lat wykonywania pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązującego wymiaru zajęć 3) rozwiązali stosunek pracy. Świadczenie przysługuje również w przypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w trybie określonym w ustawie Karta Nauczyciela 26 lub ustawy Prawo oświatowe 27. Prawo do świadczenia powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia tego prawa, a w przypadku pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego prawo do świadczenia powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku lub świadczenia Prawo do świadczenia ustaje z dniem: poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, która jest ustalona decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach, poprzedzającym dzień osiągnięcia przez uprawnionego powszechnego wieku emerytalnego, jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach, śmierci uprawnionego. W przypadku gdy osoba uprawniona do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego podejmuje zatrudnienie, świadczenie ulega zawieszeniu lub zmniejszeniu na zasadach określonych w ustawie emerytalnej 28. Natomiast w sytuacji podjęcia przez uprawnionego pracy w jednostkach wymienionych w ustawie Karta Nauczyciela 29, prawo do świadczenia ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu. 26 Art. 20 ust. 1, 5c i 7 ustawy Karta Nauczyciela. 27 Art. 225 ust. 1, 6, 7 i 10 oraz 226 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe. 28 Art. 103 ust. 3 i art ustawy emerytalnej. 29 Art. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. 37

40 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października 1. Wysokość nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego Świadczenie stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury, ustalonej na nowych zasadach 30, przez średnie dalsze trwanie życia w wieku 60 lat, ustalone według tablic średniego dalszego trwania życia, obowiązujących w dniu zgłoszenia wniosku i o przyznanie świadczenia. Jeżeli uprawniony do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, to przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury, składki na ubezpieczenie emerytalne, zewidencjonowane na koncie w ZUS, zwiększa się wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22, stanowiącym stosunek pełnej składki na ubezpieczenie emerytalne do wysokości zewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego w ZUS. Kwota nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie może być wyższa niż wysokość najniższej emerytury. Zmiana od 1 października 2017 r. Zmiana od wejścia w życie ustawy wiekowej dotyczy okresu, do którego będzie wypłacane to świadczenie. Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne będzie wypłacane nie dłużej niż do dnia poprzedzającego dzień osiągnięcia przez uprawnionego wieku: 60 lat w przypadku kobiet, 65 lat w przypadku mężczyzn, jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach. Jednak osoby, które października 2017 r. mają już przyznane nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, zachowają uprawnienie do tego świadczenia do dnia osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego. Wydaje się ponadto, że ci ubezpieczeni, którzy spełnią warunki do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego przed 1 października 2017 r. i przed tym dniem mają już 60 lat kobieta i 65 lat mężczyzna, a wniosek o świadczenie zgłoszą po 30 września 2017 r., zachowają prawo do tego świadczenia, nie dłużej jednak niż do dnia poprzedzającego osiągnięcie podwyższonego wieku emerytalnego Art. 25 ustawy emerytalnej. 31 Art. 17 ustawy wiekowej. 38

41 Rozdział 1. Prawo do świadczeń ZUS poinformuje osoby, które 1 października 2017 r. będą miały ustalone prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, a które nie mają ustalonego prawa do emerytury o: zachowaniu prawa do świadczenia do dnia osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego, chyba że prawo do tych świadczeń ustanie przed tym dniem obowiązujących od 1 października 2017 r. warunkach nabywania prawa do emerytury i możliwości zgłoszenia wniosku o emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Jeżeli osoby te zgłoszą wniosek o emeryturę przed osiągnięciem podwyższonego wieku, wówczas prawo do świadczenia ustanie wcześniej. Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne przysługuje bowiem nie dłużej niż do dnia poprzedzającego dzień nabycia prawa do emerytury ustalonej decyzją ZUS. VI. Prawo do świadczenia przedemerytalnego Regulacje prawne zawiera ustawa o świadczeniach przedemerytalnych 32. Prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje po spełnieniu warunków wspólnych dla wszystkich ubezpieczonych (tabela 1) oraz indywidualnych warunków niezbędnych do przyznania świadczenia (tabela 2). Tabela 1. Warunki wspóne Świadczenie przedemerytalne przysługuje osobie, która spełnia indywidualne warunki wymagane do przyznania tego świadczenia, jeżeli: 1. przez okres co najmniej 180 dni pobierała zasiłek dla bezrobotnych, 2. nadal jest zarejestrowana jako bezrobotna, 3. w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych, 4. złoży wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 180-dniowy okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych, 32 Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 170 ze zm.), dalej: ustawa o świadczeniach przedemerytalnych. 39

42 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października 5. złoży wniosek w ciągu 30 dni od ustania zatrudnienia, w tym w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych albo innej pracy zarobkowej, jeżeli w okresie pobierania zasiłku wykonywała inną pracę zarobkową lub zatrudnienie w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, albo była zatrudniona w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych, a wykonywanie jednej z tych prac ustało po upływie 180-dniowego okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Tabela 2. Warunki indywidualne Prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie, która: 1. do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu likwidacji lub niewypłacalności pracodawcy, w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 56 lat kobieta oraz 61 lat mężczyzna oraz posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub 2. do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, w którym była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 55 lat kobieta oraz 60 lat mężczyzna oraz posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn, lub 3. do dnia ogłoszenia upadłości prowadziła nieprzerwanie i przez okres nie krótszy niż 24 miesiące pozarolniczą działalność, w rozumieniu przepisów ustawy systemowej 3, zwanej dalej ustawą systemową, i za ten okres opłaciła składki na ubezpieczenia społeczne oraz do dnia ogłoszenia upadłości ukończyła co najmniej 56 lat kobieta i 61 lat mężczyzna i posiada okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub 4. zarejestrowała się we właściwym powiatowym urzędzie pracy w ciągu 30 dni od dnia ustania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy pobieranej nieprzerwanie przez okres co najmniej 5 lat oraz do dnia, w którym ustało prawo do renty, ukończyła co najmniej 55 lat kobieta i 60 lat mężczyzna i osiągnęła okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub 5. do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiada okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn, lub 6. do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu likwidacji lub niewypłacalności pracodawcy, w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiadała okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 34 lata dla kobiet i 39 lat dla mężczyzn, lub 40

43 Rozdział 1. Prawo do świadczeń Prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie, która: 7. zarejestrowała się we właściwym powiatowym urzędzie pracy w ciągu 60 dni od dnia ustania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego, lub zasiłku dla opiekuna, pobieranych nieprzerwanie przez okres co najmniej 365 dni, jeżeli utrata prawa do nich była spowodowana śmiercią osoby, nad którą opieka była sprawowana, i do dnia, w którym ustało prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna, ukończyła co najmniej 55 lat kobieta oraz 60 lat mężczyzna i osiągnęła okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. 33 Prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje również osobom, o których mowa w art. 6 ustawy z 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, w brzmieniu ustalonym przepisami ustawy z 30 kwietnia 2004 r. Prawo do świadczenia przedemerytalnego na zasadach wynikających z ustawy z 19 grudnia 2008 r. o postępowaniu kompensacyjnym w podmiotach o szczególnym znaczeniu dla polskiego przemysłu stoczniowego (Dz.U. nr 233, poz. 1569) oraz ustawy z 30 kwietnia 2004 r. przysługuje również pracownikom stoczni, które zostały objęte postępowaniem kompensacyjnym. Prawo do świadczenia przedemerytalnego ZUS ustala na wniosek osoby zainteresowanej od następnego dnia po dniu złożenia wniosku wraz z wymaganymi dokumentami. Dokumentami są dowody uzasadniające prawo do świadczenia przedemerytalnego, w tym decyzja o utracie prawa do zasiłku dla bezrobotnych lub informacja o upływie 180 dni pobierania zasiłku dla bezrobotnych, a także dowody wymagane do ustalenia prawa do emerytury oraz jej wysokości, określone przepisami ustawy emerytalnej. Jeżeli z wnioskiem o przyznanie świadczenia przedemerytalnego występuje osoba, która utraciła prawo do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego, lub zasiłku do opiekuna do wniosku powinna dołączyć również zaświadczenie właściwego organu potwierdzające nieprzerwane pobieranie przez okres co najmniej 365 dni świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego, lub zasiłku dla opiekuna, utratę prawa do nich z powodu śmierci osoby, nad którą opieka była sprawowana, a także datę ustania tego prawa. 33 Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.). 41

44 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Prawo do świadczenia przedemerytalnego ustaje: na wniosek osoby pobierającej świadczenie przedemerytalne, w dniu poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, z dniem osiągnięcia wydłużonego wieku emerytalnego, a więc do 30 września 2017 r. wieku podwyższonego, z dniem nabycia prawa własności lub objęcia w posiadanie (samoistne lub zależne) nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczających 2 ha przeliczeniowe albo współwłasności nieruchomości rolnej, jeżeli udział przekracza 2 ha przeliczeniowe, wraz ze śmiercią osoby uprawnionej. Świadczenie przedemerytalne od 1 marca 2017 r. wynosi 1.040,00 zł. Zmiana od 1 października 2017 r. Zmiana od 1 października 2017 r. polega na tym, iż prawo do świadczenia przedemerytalnego, a także zasiłku przedemerytalnego ustanie z dniem osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego, tj. 60 lat przez kobietę i 65 lat przez mężczyznę. Osobom, którym ZUS będzie przyznawał świadczenia przedemerytalne, począwszy od 1 października 2017 r. i które po 30 września 2017 r. osiągną obniżony wiek emerytalny, świadczenie przedemerytalne będzie wypłacane do dnia poprzedzającego dzień osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego. Przykład Jarosław W. pracuje w zakładzie, który podlega likwidacji z dniem 31 lipca 2017 r. Posiada ponad 30-letni okres składkowy. 12 lipca 2017 r. ukończy 61 lat. Jarosław W. ma zamiar przejść na świadczenie przedemerytalne. W pierwszej kolejności po ustaniu stosunku pracy powinien zarejestrować się w urzędzie pracy. Po uzyskaniu statusu bezrobotnego oraz pobieraniu przez 180 dni zasiłku dla bezrobotnych, powinien złożyć wniosek o świadczenie przedemerytalne. Wniosek powinien złożyć w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez urząd pracy zaświadczenia potwierdzającego pobieranie przez 180 dni zasiłku dla bezrobotnych. Jarosław W. spełnia warunki indywidualne do przyznania świadczenia przedemerytalnego, tj. ukończy do dnia rozwiązania stosunku pracy z powodu likwidacji pracodawcy 61 lat, posiada co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Świadczenie przedemerytalne będzie wypłacane do osiągnięcia przez Jarosława W. 65 lat. 42

45 Rozdział 1. Prawo do świadczeń Ważne Osoby, które mają przyznane prawo do świadczenia (zasiłku) przedemerytalnego przed 1 października 2017 r., zachowają prawo do świadczeń do osiągnięcia podwyższonego wieku, o ile pomimo osiągnięcia obniżonego wieku, nie zgłoszą wniosku o emeryturę. Ubezpieczeni, którzy spełnili wszystkie warunki do świadczenia przedemerytalnego przed 1 października 2017 r. i przed tym dniem ukończyli obniżony wiek emerytalny (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), a jedynie wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego zgłoszą po 30 września 2017 r. nabywają prawo do tego świadczenia do dnia poprzedzającego osiągnięcie podwyższonego wieku emerytalnego. Przykład Z Januszem K. rozwiązano umowę o pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy z dniem 15 marca 2017 r. Janusz K. spełnił wszystkie warunki do przyznania świadczenia przedemerytalnego dotyczące stażu i wieku. 180-dniowy okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych upłynie z dniem 27 września 2017 r. Wiek 65 lat ukończy 27 sierpnia 2017 r. Wiek uprawniający do emerytury w podwyższonym wieku emerytalnym wynoszący 66 lat i 7 miesięcy osiągnie 27 marca 2019 r. Pomimo że wiek emerytalny obniżony osiągnie przed 30 września 2017 r., może zgłosić wniosek o świadczenie przedemerytalne po 30 września 2017 r. Warunkiem przyznania świadczenia jest zgłoszenie wniosku w terminie nie późniejszym niż 30 dni od otrzymania z urzędu pracy dokumentu poświadczającego 180-dniowy okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Prawo do świadczenia przedemerytalnego będzie mu przysługiwało do 26 marca 2019 r. ZUS poinformuje osoby, które przed 1 października 2017 r. mają lub będą miały ustalone prawo do świadczenia przedemerytalnego, a które nie mają ustalonego prawa do emerytury o: zachowaniu prawa do świadczenia przedemerytalnego do dnia osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego, chyba że prawo do tych świadczeń ustanie przed tym dniem obowiązujących od 1 października 2017 r. warunkach nabywania prawa do emerytury i możliwości zgłoszenia wniosku o emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. 43

46 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października VII. Renta z tytułu niezdolności do pracy Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje od dnia spełnienia warunków do przyznania prawa, jednak nie wcześniej niż od miesiąca zgłoszenia wniosku. Jeżeli ubezpieczony pobiera zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne lub wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wypłacane na podstawie przepisów Kodeksu pracy, prawo renty z tytułu niezdolności do pracy powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku, świadczenia lub wynagrodzenia. Osoba jest niezdolna do pracy Osoba posiada wymagany staż pracy Niezdolność do pracy powstała w określonych okresach Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje, jeżeli są spełnione warunki: Częściowa lub całkowita niezdolność do pracy (o niezdolności orzeka lekarz orzecznik ZUS, a w przypadku zgłoszenia sprzeciwu komisja lekarska ZUS); niezdolność do pracy orzekana jest na trwałe lub na okres wskazany w orzeczeniu. Wymagany staż: 1 rok jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat; 2 lata jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat; 3 lata jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat; 4 lata jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat; 5 lat jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat (okres wymaganych 5 lat powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej. Zwolnienie z warunku stażu w przypadku: wypadku w drodze do pracy lub z pracy; całkowitej niezdolności do pracy i udowodnienia 30 lat okresów składkowych (dla mężczyzn) i 25 lat składkowych (dla kobiet). Warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe. składkowych i nieskładkowych (o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3 8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11 12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15 17) oraz w niektórych nieskładkowych (art. 7 pkt 1 3, 5 lit. a, pkt 6 i 12), albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Zwolnienie z warunku powstania niezdolności we wskazanych okresach w przypadku ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. 44

47 Rozdział 1. Prawo do świadczeń 1. Orzekanie o niezdolności do pracy Lekarz orzecznik ZUS/komisja lekarska ZUS orzeka o niezdolności do pracy (częściowej lub całkowitej na okres nie dłuższy niż 5 lat. Odstępstwo od tej zasady może nastąpić wyłącznie wtedy, gdy osoba badana nie rokuje odzyskania zdolności do pracy w okresie do 5 lat. Jeżeli więc według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu, niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat. W sytuacji gdy osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wydłużonego wieku emerytalnego, w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzekana jest niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Zmiana od 1 października 2017 r. Od 1 października 2017 r. przy ustalaniu prawa do renty lekarz orzecznik albo komisja lekarska ZUS będą w dalszym ciągu stosować generalną zasadę, zgodnie z którą jeżeli osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego (tj. liczonego do obniżonego wieku, tj. 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzekana będzie niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Osoby, którym ustalono prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy do wydłużonego powszechnego wieku emerytalnego będą mogły pobierać rentę z tytułu niezdolności do pracy do osiągnięcia wydłużonego powszechnego wieku emerytalnego, chyba że złożą wcześniej wniosek o przyznanie emerytury. Przykład Maciej K. jest osobą urodzoną 17 maja 1953 r. W lipcu 2016 roku złożył wniosek o kontynuację prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. ZUS, po przeprowadzeniu badania przez lekarza orzecznika, przyznał prawo do renty do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, który w przypadku ubezpieczonego urodzonego w okresie od 1 kwietnia do 30 czerwca 1953 r. wynosi 66 lat i 10 miesięcy. Zatem ZUS przyznał prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy na okres do 31 marca 2020 r. Maciej K. obniżony wiek emerytalny, tj. 65 lat, ukończy 17 maja 2018 r., będzie mógł, po uprzednim złożeniu wniosku przejść na emeryturę. Nie będzie musiał czekać do marca 2020 r., aż ZUS przyzna emeryturę z urzędu w miejsce do- 45

48 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października tychczas pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy. Jednak musi mieć na uwadze, że w przypadku złożenia wniosku ZUS przyzna emeryturę na wniosek. Jeżeli emerytura okazałaby się niższa, do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego byłaby w dalszym ciągu wypłacana renta, a po osiągnięciu wydłużanego powszechnego wieku emerytalnego emerytura. Może wycofać wniosek, a wówczas z chwilą osiągnięcia wieku ZUS przyzna emeryturę z urzędu. ZUS poinformuje osoby, które 1 października 2017 r. będą miały ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej na okres do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego podwyższonego lub na trwałe czy też na okres przypadający po osiągnięciu podwyższonego wieku, a które nie mają ustalonego prawa do emerytury o: zachowaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy do dnia osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego, chyba że prawo do renty ustanie przed tym dniem obowiązujących od 1 października 2017 r. warunkach nabywania prawa do emerytury i możliwości zgłoszenia wniosku o emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. 2. Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy Renta dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy wynosi: 24% kwoty bazowej; po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych; po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych; po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista osiągnąłby podwyższony wiek emerytalny dla kobiet, uzależniony od daty urodzenia. Przykład Lucyna W. złożyła wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Jest częściowo niezdolna do pracy. Udokumentowała 15 lat okresów składkowych i 10 miesięcy okresów nieskładkowych. Okres liczony od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym Lucyna W. osiągnie podwyższony wiek emerytalny wynosi 8 lat. Przy ustaleniu przy obliczaniu renty z tytułu niezdolności do pracy staż hipotetyczny zostanie przyjęty w pełnym ustalonym wymiarze, tj. 8 lat. 46

49 Rozdział 1. Prawo do świadczeń Zmiana od 1 października 2017 r. W związku z obniżeniem wieku emerytalnego od 1 października 2017 r. ulega zmianie zasada obliczania okresu stażu hipotetycznego przy ustalaniu wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy. Staż hipotetyczny liczony jest do osiągnięcia przez rencistę wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat, a nie jak dotychczas wydłużonego wieku emerytalnego dla kobiet, uzależnionego od daty urodzenia. Okres ten liczony jest po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista osiągnąłby wiek emerytalny 60 lat. Przykład Jan C., urodzony 17 listopada 1960 r., pobiera do 2 października 2017 r. świadczenie rehabilitacyjne. 3 października 2017 r. ma zamiar złożyć wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Jeżeli Jan C. będzie uznany za niezdolnego do pracy i spełni warunki niezbędne do przyznania renty dotyczące stażu pracy, będzie miał przyznaną rentę z tytułu niezdolności do pracy od 3 października 2017 r., tj. od zaprzestania pobierania świadczenia rehabilitacyjnego. Na dzień zgłoszenia wniosku, Jan C. ma 20 lat okresów składkowych i 1 rok i 8 miesięcy okresów nieskładkowych. Nie ma 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Przy ustalaniu wysokości renty z tytułu niezdolności zostanie przyjęty okres stażu hipotetycznego w wymiarze 3 lat i 1 miesiąc. Wprawdzie do 25 lat stażu brakuje 3 lat i 4 miesięcy, jednak okres ten ustala się od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista osiągnąłby wiek 60 lat Również gdy wniosek o rentę zostanie zgłoszony przed 1 października 2017 r., a prawo do renty powstanie po 30 września 2017 r., staż hipotetyczny będzie obliczany według nowych zasad, tj. do dnia osiągnięcia 60 lat, a nie wydłużonego wieku emerytalnego dla kobiet, w zależności od daty urodzenia. Ważne Osoby, którym rentę z tytułu niezdolności do pracy przyznano przed 1 października 2017 r., na okres do ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego, i które w dniu wejścia w życie ustawy wiekowej miały prawo do tej renty, zachowają to prawo do daty wskazanej w decyzji przyznającej rentę. 47

50 Rozdział 2. Wysokość emerytury Emeryturę oblicza się według nowych lub według dotychczasowych zasad, w zależności od tego, jaki przepis prawny stanowi podstawę jej przyznania. I. Nowa emerytura Ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r., którzy prawo do emerytury uzyskali w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego czy też emerytury wcześniejszej, do której prawo ustalono na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, emeryturę oblicza się na nowych zasadach. Z możliwości obliczenia emerytury na nowych zasadach korzystają również ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., którzy złożyli taki wniosek, ale też spełnili warunki określone w art. 55 ustawy emerytalnej. Warunki te, to: ukończenie wieku 65 lat w przypadku mężczyzn lub wydłużonego w przypadku mężczyzn urodzonych w 1948 roku i udokumentowanie 25-letniego stażu pracy, a 60 lat w przypadku kobiet i udokumentowanie 20-letniego stażu pracy, kontynuowanie ubezpieczeń emerytalnego i rentowych po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, wystąpienie z wnioskiem o przyznanie emerytury po dniu 31 grudnia 2008 r., obliczona emerytura na nowych zasadach 34 jest wyższa od obliczonej na dotychczasowych zasadach 35. Wysokość emerytury na nowych zasadach uzależniona jest od podstawy obliczenia emerytury oraz średniego dalszego trwania życia. 1. Podstawa obliczenia emerytury Podstawę obliczenia emerytury stanowi suma: kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego (jeżeli ubezpieczony posiada okresy składkowe i nieskładkowe przypadające przed 1 stycznia 1999 r.); kapitał początkowy ulega zwiększeniu o kwotę ustalonej rekompensaty (jeżeli ubezpieczony ma prawo do ustalenia rekompensaty), 34 Art. 26 ustawy emerytalnej. 35 Art. 53 ustawy emerytalnej. 48

51 Rozdział 2. Wysokość emerytury kwoty składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, z uwzględnieniem ich waloryzacji (za okresy przypadające od 1 stycznia 1999 r.), kwoty środków zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS, w tym również przeniesionych z OFE, z uwzględnieniem waloryzacji tych środków jeżeli osoba była członkiem otwartego funduszu emerytalnego i nie miała ustalonego prawa do emerytury wcześniejszej czy też emerytury częściowej, a także nie ma ustalonego prawa do okresowej emerytury kapitałowej. Obliczając podstawę obliczenia emerytury dla osoby, która pobrała emeryturę wcześniejszą 36, czy też emeryturę częściową, a także emeryturę górniczą 37 (za wyjątkiem emerytury przyznanej dla matek opiekujących się dziećmi), pomniejsza się tę podstawę o wypłacone emerytury wcześniejsze w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. W przypadku gdy emerytura wcześniejsza była wypłacana w zmniejszonej wysokości w związku z osiąganiem zarobków, pomniejszenia podstawy obliczenia dokonuje się po rozliczeniu emerytury za poprzedni rok kalendarzowy. Jeżeli w wyniku rozliczenia zainteresowany ma zwrócić kwotę emerytury, ZUS ustali wysokość emerytury w kwocie zaliczkowej do czasu dokonania zwrotu kwot wynikających z rozliczenia. Jeżeli w wyniku rozliczenia zainteresowanemu przysługuje wyrównanie, to podstawa obliczenia podlega pomniejszeniu o kwoty emerytury ustalone wraz z wyrównaniem. Przykład Mateusz W. pobierał emeryturę wcześniejszą w pełnej wysokości od 2015 r. Od 1 stycznia 2016 r. podjął zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy. Powiadomił ZUS, że będzie osiągał przychód w kwocie niepowodującej zmniejszenia wysokości emerytury. Emerytura była wypłacana w pełnej wysokości. W lutym 2017 roku Mateusz W. złożył wniosek o emeryturę w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego. Jednocześnie złożył dokumenty potwierdzające wysokość przychodu uzyskanego w roku ZUS dokonał rozliczenia emerytury wcześniejszej i ustalił, że emerytura za poprzedni rok podlegała zmniejszeniu o kwotę maksymalnego zmniejszenia. Wysokość emerytury została ustalona w zaliczkowej wysokości z uwagi na brak możliwości dokonania rozliczenia za rok Podstawa obliczenia emerytury zostanie pomniejszona o emeryturę 36 Art. 46, 50, 50a, 50e, 184 ustawy emerytalnej lub art. 88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2016 r. poz. 1379). 37 Art. 34 lub w art. 48 i 49 ustawy emerytalnej, w brzmieniu obowiązującym 31 grudnia 2006 r. 49

52 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października wypłaconą w roku 2015 w pełnej wysokości i za rok 2016 w zmniejszonej wysokości. Za styczeń 2017r. zostanie odjęta kwota emerytury faktycznie pobranej. Ewentualna korekta podstawy obliczenia emerytury zostanie dokonana po jej rozliczeniu w roku Ważne Jeżeli w wyniku rozliczenia świadczenie w związku z powstałą nadpłatą podlega zwrotowi przez osobę zainteresowaną, wysokość emerytury przyznawanej w powszechnym wieku emerytalnym ustalana jest w kwocie zaliczkowej. Decyzję ostateczną ZUS wydaje po zwrocie przez świadczeniobiorcę całej kwoty wynikającej z rozliczenia. W przypadku osoby urodzonej przed 1 stycznia 1949 r., która będzie miała prawo do obliczenia emerytury na nowych zasadach, a która miała prawo do emerytury wcześniejszej, podstawę obliczenia emerytury na nowych zasadach pomniejsza się również o kwotę pobranych emerytur wcześniejszych. Ponadto, odmiennie niż w przypadku urodzonych po 31 grudnia 1948 r., prawo do emerytury wcześniejszej (ustalone przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego), ustaje z dniem, od którego została przyznana emerytura w powszechnym wieku emerytalnym, obliczona na nowych zasadach Składki na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowane na koncie ubezpieczonego Składki na ubezpieczenia emerytalne za okresy przypadające po 31 grudnia 1998 r. ewidencjonowane są na koncie ubezpieczonego. Kwota składek na ubezpieczenie emerytalne stanowi 19,52% podstawy wymiaru składek, a w przypadku gdy ubezpieczona osoba jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, składka na ubezpieczenie emerytalne wynosi 12,22% tej podstawy. Składki zewidencjonowane na koncie ubezpieczonych na ubezpieczenie emerytalne w przypadku osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, zlecenia to składki należne. W przypadku ubezpieczonych będących płatnikami składek na własne ubezpieczenia oraz w przypadku osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolni- 38 Art. 55a ustawy emerytalnej. 50

53 Rozdział 2. Wysokość emerytury czą działalność składki zewidencjonowane na koncie, to składki faktycznie opłacone. W przypadku zgłoszenia przez członka otwartego funduszu emerytalnego wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w funduszu w sytuacji gdy ubezpieczony ubiega się o emeryturę wcześniejszą 39 lub ustalenie wysokości emerytury według mieszanego sposobu 40 kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne zwiększa się wskaźnikiem korygującym wynoszącym 19,52/12,22. Zewidencjonowane składki na ubezpieczenia emerytalne podlegają waloryzacji (rocznej, a w niektórych przypadkach i kwartalnej). Część składek nie podlega waloryzacji Waloryzacja roczna Waloryzacja składek za dany rok polega na pomnożeniu kwoty składek, (odpowiednio: należnych lub opłaconych), zewidencjonowanych na koncie w ZUS na ubezpieczenie emerytalne, na dzień 31 stycznia danego roku, tj. składek zewidencjonowanych za okres od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia roku poprzedzającego dany rok (z uwzględnieniem dotychczasowych waloryzacji) przez wskaźnik waloryzacji ogłoszony w Monitorze Polskim dla danego roku. Waloryzacja składek przeprowadzana jest corocznie, od 1 czerwca każdego roku, poczynając od waloryzacji za 2000 rok. W czerwcu każdego roku kwota składek będzie podlegała waloryzacji wskaźnikiem za rok ubiegły i obejmuje składki dotyczące lat poprzedzających rok za jaki waloryzacja zostanie wykonana. W czerwcu 2016 roku wykonana została waloryzacja składek wskaźnikiem dotyczącym 2015 roku i objęła lata Wartość wskaźników za poszczególne lata prezentuje poniższa tabela. Tabela. Roczne wskaźniki waloryzacji składki na ubezpieczenie emerytalne Rok Wskaźnik waloryzacji (w %) , , , , ,63 39 Art. 184 ustawy emerytalnej. 40 Art. 183 ustawy emerytalnej. 51

54 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Rok Wskaźnik waloryzacji (w %) , , , , , , , , , , , ,37 Przykład ZUS ustalił prawo do emerytury Marcinowi K. (urodzonemu 14 stycznia 1951 r.) od 14 lutego 2017 r. Wiek emerytalny dla ubezpieczonych urodzonych w okresie od 1 stycznia 1951 do 31 marca 1951 r. wynosi 66 lat i 1 miesiąc. W celu ustalenia podstawy obliczenia ZUS przyjął kwotę składek, z uwzględnieniem w pierwszej kolejności waloryzacji rocznej. Na koncie ubezpieczonego zewidencjonowano składki za poszczególne lata i kwartały wskazano w tabeli, która jednocześnie pokazuje sposób waloryzacji rocznej. Z uwagi na to, że prawo do emerytury powstało w I kwartale 2017 roku, uwzględnione w podstawie obliczenia emerytury składki, to składki na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowane na koncie ubezpieczonego za okres do stycznia 2017 roku włącznie. Waloryzacją roczną zostały objęte składki na ubezpieczenie emerytalne za okres do 2014 roku (ostatnia waloryzacja roczna została przeprowadzona w czerwcu 2015 roku za 2014 rok). Okres Kwota składki Kwota podlegająca waloryzacji waloryzacji waloryzacji kwota składek Rok Wskaźnik Zwaloryzowana za dany rok ,12 zł 9 236,12 zł ,72% ,95 zł ,45 zł ,40 zł ,68% ,94 zł ,12 zł ,06 zł ,90% ,04 zł ,00 zł ,04 zł ,00% ,30 zł ,44 zł ,74 zł ,63% ,32 zł ,12 zł ,44 zł ,55% ,17 zł ,75 zł ,92 zł ,90% ,85 zł ,28 zł ,13 zł ,85% ,34 zł ,88 zł ,22 zł ,26% ,37 zł 52

55 Rozdział 2. Wysokość emerytury Okres Kwota składki Kwota podlegająca waloryzacji waloryzacji waloryzacji kwota składek Rok Wskaźnik Zwaloryzowana za dany rok ,78 zł ,15 zł ,22% ,84 zł ,65 zł ,49 zł ,98% ,99 zł ,50 zł ,49 zł ,18% ,46 zł ,27 zł ,73 zł ,68% ,52 zł ,98 zł ,50 zł ,54% ,87 zł ,50 zł ,37 zł ,06% ,90 zł ,80 zł ,70 zł ,37% ,70 zł Wysokość składek na ubezpieczenia emerytalne z uwzględnieniem waloryzacji rocznej wynosi ,70 zł. Kwota ta podlega waloryzacji kwartalnej Waloryzacja kwartalna W zależności od daty złożenia wniosku o emeryturę, kwota składek podlega również waloryzacji kwartalnej, a część składek nie jest waloryzowana. Waloryzacja kwartalna składek na ubezpieczenie emerytalne polega na pomnożeniu podstawy waloryzacji przez wskaźnik waloryzacji kwartalnej dla składek dla określonego kwartału. W przypadku zgłoszenia wniosku o emeryturę: w pierwszym kwartale danego roku ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za trzeci kwartał poprzedniego roku, w drugim kwartale danego roku ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku, w trzecim kwartale danego roku ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za pierwszy kwartał danego roku, w czwartym kwartale danego roku ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za drugi kwartał danego roku. Waloryzacji kwartalnej podlega kwota składek zewidencjonowanych na ostatni dzień pierwszego miesiąca kwartału, za który przeprowadzana jest waloryzacja, powiększona o kwoty uzyskane w wyniku poprzednich waloryzacji kwartalnych. Tabela. Kwartalne wskaźniki waloryzacji składki na ubezpieczenie emerytalne Za dany kwartał Wskaźniki waloryzacji za I kwartał 2007 r. 112,73% za II kwartał 2007 r. 101,20% 53

56 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Za dany kwartał Wskaźniki waloryzacji za III kwartał 2007 r. 100,00% za IV kwartał 2007 r. 101,81% za I kwartał 2008 r. 113,72% za II kwartał 2008 r. 103,93% za III kwartał 2008 r. 100,20% za IV kwartał 2008 r. 100,60% za I kwartał 2009 r. 111,26% za II kwartał 2009 r. 101,80% za III kwartał 2009 r. 100,10% za IV kwartał 2009 r. 100,20% za I kwartał 2010 r. 108,83% za II kwartał 2010 r. 101,00% za III kwartał 2010 r. 100,00% za IV kwartał 2010 r. 100,90% za I kwartał 2011 r. 109,67% za II kwartał 2011 r. 101,50% za III kwartał 2011 r. 100,00% za IV kwartał 2011 r. 101,30% za I kwartał 2012 r. 114,05% za II kwartał 2012 r. 101,30% za III kwartał 2012 r. 100,00% za IV kwartał 2012 r. 100,40% za I kwartał 2013 r. 114,60% za II kwartał 2013 r. 100,40% za III kwartał 2013 r. 100,00% za IV kwartał 2013 r. 100,00% za I kwartał 2014 r. 112,02% za II kwartał 2014 r. 100,00% za III kwartał 2014 r. 100,00% za IV kwartał 2014 r. 100,00% za I kwartał 2015 r. 112,30% za II kwartał 2015 r. 100,50% za III kwartał 2015 r. 100,00% za IV kwartał 2015 r. 100,00% za I kwartał 2016 r. 112,16% za II kwartał 2016 r. 100,50% za III kwartał 2016 r. 100,00% za IV kwartał 2016 r. 100,70% (Źródło: 54

57 Rozdział 2. Wysokość emerytury Jeżeli prawo do świadczenia i podjęcie wypłaty następuje np. lutym 2017 roku, ostatnia waloryzacja roczna została przeprowadzona w czerwcu 2016 roku. W waloryzacji tej uwzględniono składki za okres od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2014 r. Składki za okres od stycznia 2015 r. do stycznia 2016 r. podlegały waloryzacji kwartalnej według następującej reguły: wskaźnikiem za II kwartał 2015 roku zwaloryzowane zostaną składki za I kwartał 2015 roku, wskaźnikiem za III kwartał 2015 roku zwaloryzowane zostaną składki za II kwartał 2015 roku, powiększone o kwotę z tytułu poprzednio przeprowadzonych waloryzacji, wskaźnikiem za IV kwartał 2015 roku zwaloryzowane zostaną składki za III kwartał 2015 roku, powiększone o kwotę z tytułu poprzednio przeprowadzonych waloryzacji, wskaźnikiem za I kwartał 2016 roku zwaloryzowane zostaną składki za IV kwartał 2015 roku, powiększone o kwotę z tytułu poprzednio przeprowadzonych waloryzacji, wskaźnikiem za II kwartał 2016 roku zwaloryzowane zostaną składki za I kwartał 2016 roku, powiększone o kwotę z tytułu poprzednio przeprowadzonych waloryzacji, wskaźnikiem za III kwartał 2016 roku zwaloryzowane zostaną składki za II kwartał 2016 roku, powiększone o kwotę z tytułu poprzednio przeprowadzonych waloryzacji, pozostałe składki tj. za okres od lipca 2016 roku do stycznia 2017 roku nie będą podlegały waloryzacji, jednakże powiększą podstawę wymiaru emerytury. wskaźnikami kwartalnymi waloryzowane są również składki objęte waloryzacją roczną. Przykład Składki na ubezpieczenie emerytalne Marcina K. (z przykładu na str. 52), zwaloryzowane w wyniku waloryzacji rocznej, podlegają waloryzacji kwartalnej. Kwota składek wynikająca z przeprowadzonych waloryzacji rocznych wyniosła ,70 zł. Z uwagi na nabycie uprawnień w pierwszym kwartale 2017 roku ostatnia waloryzacja składek przeprowadzana jest za trzeci kwartał 2016 roku. Sposób ustalenia wysokości składek, z uwzględnieniem waloryzacji kwartalnej prezentuje poniższa tabela. Podstawa Kwartał Wskaźnik Zwaloryzowane waloryzacji waloryzacji waloryzacji składki ,70 zł I kw r. 112,16% ,17 zł 55

58 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Podstawa waloryzacji Kwartał waloryzacji Wskaźnik waloryzacji Zwaloryzowane składki ,17 zł II kw r. 100,50% ,75 zł ,75 zł III kw r. 100% ,75 zł Kwota składek Marcina K. na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji rocznej i kwartalnej wynosi ,75 zł. Niezależnie od tego składki na ubezpieczenie emerytalne za okres od 1 stycznia 2015 r. do 30 czerwca 2016 roku podlegają waloryzacji kwartalnej. Składki te nie były objęte waloryzacją roczną. Poniższa tabela prezentuje sposób waloryzacji kwartalnej składek nieobjętych waloryzacją roczną. Kwartał/rok I kwartał 2015 r. II kwartał 2015 r. III kwartał 2015 r. IV kwartał 2015 r. I kwartał 2016 r. II kwartał 2016 r. Suma składek za dany kwartał Kwota podlegająca waloryzacji Kwartał waloryzacji 4 261,29 zł 4 261,29 zł II kwartał 2015 r ,12 zł 8 960,72 zł III kwartał 2015 r ,74 zł ,46 zł 5 062,00 zł ,46 zł 4 235,12 zł ,86 zł 4 337,99 zł ,73 zł IV kwartał 2015 r. I kwartał 2016 r. II kwartał 2016 r. III kwartał 2016 r. Wskaźnik waloryzacji Zwaloryzowana kwota składek 100,50% 4 282,60 zł 100% 8 960,72 zł 100% ,46 zł 112,16% ,74 zł 100,50% ,74 zł 100% ,73 zł Składki na ubezpieczenie emerytalne za okres od lipca 2016 roku do stycznia 2017 roku nie podlegają waloryzacji, ale powiększają podstawę obliczenia emerytury. Łączna kwota niezwaloryzowanych składek to: 4 337,99 zł (III kwartał 2016 r.) ,84 zł (IV kwartał 2016 roku) ,28 zł (styczeń 2017 roku) = ,11 zł. Podstawa obliczenia emerytury w przypadku Marcina K. wynosi: ,59 zł. Na kwotę tę składa się suma składek na ubezpieczenie emerytalne: z uwzględnieniem waloryzacji rocznej i kwartalnej ,75 zł nieobjętych waloryzacją roczną, lecz objętych waloryzacją kwartalną ,73 zł niepodlegających waloryzacji ,11 zł. 56

59 Rozdział 2. Wysokość emerytury 1.2. Kwoty środków na subkoncie Subkonta w ZUS prowadzone są od 1 maja 2011 r. w związku z wejściem w życie ustawy zmieniającej 41. Składki i odsetki zewidencjonowane na subkoncie w ZUS podlegają waloryzacji rocznej. Waloryzacja roczna przeprowadzana jest od 1 czerwca każdego roku, poczynając od waloryzacji za 2012 rok. Oznacza to, że po raz pierwszy została prowadzona od 1 czerwca 2013 r. Pierwsza roczna waloryzacja składek i odsetek zewidencjonowanych na subkoncie objęła składki wpłacone i odsetki zewidencjonowane na subkoncie na dzień 31 stycznia 2012 r. (począwszy od składek należnych za maj 2011 r.). Wskaźnik waloryzacji rocznej, Prezes GUS ogłasza, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski, w terminie do 15 maja każdego roku). Kwoty zewidencjonowane na subkoncie powiększają podstawę obliczenia emerytury, jeżeli: ubezpieczona nie spełnia warunków do przyznania okresowej emerytury kapitałowej (kwota środków na subkoncie niższa niż 20-krotność dodatku pielęgnacyjnego, ustalana jest emerytura w docelowej wysokości ubezpieczonym, którzy są członkami OFE albo ustalana jest emerytura w docelowej wysokości ubezpieczonej, która pobierała okresową emeryturę kapitałową, a na subkoncie pozostała jeszcze kwota środków. Ważne Kwot zewidencjonowanych na subkoncie, nie uwzględnia się przy ustalaniu wysokości emerytur wcześniejszych. Analogiczna zasada dotyczy obliczania emerytury według mieszanego sposobu. Wprowadzenie suwaka emerytalnego nie wpływa w żaden sposób na mechanizm dziedziczenia, zarówno składek w OFE, jak i tych, które zostały przejęte przez ZUS z funduszy emerytalnych, ale są zapisywane na specjalnym subkoncie emerytalnym. 41 Ustawa z 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 75, poz. 398 ze zm.), dalej: ustawa zmieniająca. 57

60 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Wypłata środków po zmarłym członku funduszu przysługuje: małżonkowi jeżeli istniała wspólność majątkowa, osobom wskazanym przez członka OFE, ustawowym spadkobiercom gdy członek OFE nie wskazał uprawnionych do przejęcia składki. Po uzyskaniu emerytury prawo do dziedziczenia oszczędności z OFE oraz subkonta w ZUS istnieje tylko przez trzy lata. Osobom wskazanym przez emeryta lub jego małżonkowi albo innym spadkobiercom przysługuje jednorazowe świadczenie pieniężne wypłacane przez ZUS. Wypłata gwarantowana, to kwota składek pomniejszona o dokonane wypłaty Suwak bezpieczeństwa Celem wprowadzenia suwaka bezpieczeństwa jest ochrona przyszłego emeryta przed ewentualnymi złymi skutkami załamania rynków finansowych (np. spadku cen papierów wartościowych) w okresie bezpośrednio przed przejściem na emeryturę. Dlatego też na 10 lat przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego przez ubezpieczonego, co miesiąc na subkonto w ZUS OFE przekazuje określoną wartość środków zgromadzonych na rachunku członka OFE. Suwak bezpieczeństwa dotyczy zarówno tych ubezpieczonych, które zdecydowały się, aby ich składki pozostawały wyłącznie na subkoncie w ZUS, jak też i tych, którzy podjęli decyzję, aby część składki na ubezpieczenie emerytalne była przekazywana na subkonto w ZUS i do OFE. Ponadto na 10 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego ZUS zaprzestaje odprowadzenia składek do OFE. Składki w tym okresie ewidencjonowane są na subkoncie w ZUS. W chwili osiągnięcia wieku emerytalnego na rachunku w OFE nie będzie żadnych środków. Środki zewidencjonowane w ZUS podlegają waloryzacji. OFE powiększa kwotę składek o zyski i pomniejsza o poniesione straty. Zmiana od 1 października 2017 r. OFE jest zobowiązany do przekazywania do ZUS środków zgromadzonych na rachunku członka OFE na fundusz emerytalny FUS w związku z osiągnięciem przez ubezpieczonego wieku niższego o 10 lat od obniżonego wieku emerytalnego. ZUS jest zobowiązany w terminie nie później niż do 10 października 2017 r. do przekazania informacji do otwartego funduszu emerytalnego o obowiązku przekazania środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego w związku z osiągnięciem przed 1 października 2017 r. przez ubezpieczonego niższego o 10 lat od obniżonego wieku emerytalnego. 58

61 Rozdział 2. Wysokość emerytury W przypadku ubezpieczonych, którzy wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn osiągnęli przed 1 października 2017 r., otwarty fundusz emerytalny jest obowiązany umorzyć wszystkie jednostki rozrachunkowe pozostające na rachunku członka OFE 5. dnia roboczego po 1 października 2017 r. Kwota równa umorzonym jednostkom powinna być przekazana do ZUS w ciągu 2 dni roboczych od ich umorzenia Kapitał początkowy Kapitał początkowy ma wpływ na wysokość emerytury obliczanej według zreformowanych zasad. Ustalany jest w celu odtworzenia okresów przypadających przed 1 stycznia 1999 r. i zewidencjonowaniu na koncie ubezpieczonego. Począwszy od 1 stycznia 1999 r. na indywidualnym koncie każdej osoby ubezpieczonej zapisywane są informacje o wysokości składek na ubezpieczenie emerytalne. Kapitał początkowy ustalany jest dla wszystkich ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy przed 1 stycznia 1999 r. opłacali składkę na ubezpieczenie społeczne lub za których składkę tę opłacał płatnik składek (np. pracodawca za pracownika). Osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., do których ma zastosowanie regulacja w zakresie obliczenia emerytury na nowych zasadach, kapitał początkowy zostanie obliczony po zgłoszeniu wniosku o emeryturę i jej obliczenie na nowych zasadach. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty tzw. hipotetycznej emerytury, ustalonej na dzień 1 stycznia 1999 r., pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 62 lat, wynoszące 209 miesięcy. Hipotetyczna emerytura wynosi: 24% kwoty bazowej współczynnik p, po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych, po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, o których mowa w art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej, po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok pozostałych okresów nieskładkowych. O wysokości kapitału początkowego decydują zatem: część socjalna, wymiar okresów składkowych i nieskładkowych przebytych do 31 grudnia 1998 r. oraz podstawa wymiaru. 59

62 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Część socjalna Kwota bazowa uwzględniana przy obliczaniu kapitału początkowego zarówno w części socjalnej, jak i w podstawie wymiaru, to 1 220,89 zł. W celu obliczenia części socjalnej, jej pełną wysokość, tj. 293,01 zł (a więc 24% kwoty bazowej przyjętej do obliczania kapitału początkowego) mnożymy przez współczynnik p, proporcjonalny do wieku ubezpieczonego i okresu składkowego i nieskładkowego przebytego do 31 grudnia 1998 r. Współczynnik p jest proporcjonalny do wieku i stażu ubezpieczeniowego (okresów składkowych i nieskładkowych) osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 r. Ustala się go według wzoru: gdzie: p oznacza współczynnik, który nie może być wyższy od 100%; ustala się go z zaokrągleniem (według zasad matematycznych) do setnych części procenta; wiek ubezpieczonego oznacza wiek w dniu 31 grudnia 1998 r. określony w pełnych latach; jeżeli w dniu 31 grudnia 1998 r. ubezpieczony miał więcej niż 6 miesięcy ponad wiek ustalony w latach, przyjmuje się pełne lata po zaokrągleniu w górę; wiek emerytalny oznacza: 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn; staż ubezpieczeniowy oznacza przebyte do dnia 31 grudnia 1998 r. okresy składkowe i nieskładkowe; Przy obliczaniu łącznego okresu składkowego i nieskładkowego uwzględnia się lata, miesiące i dni. Jeżeli 31 grudnia 1998 r. ubezpieczony ma więcej niż 6 miesięcy stażu czy też ma więcej niż 6 miesięcy stażu ponad pełne lata, to staż ten zaokrągla się w górę do pełnego roku. Jeżeli ubezpieczony 31 grudnia 1998 r. udowodnił staż wynoszący 6 miesięcy lub krótszy (np. 4 miesiące i 23 dni) czy też staż wynoszący 6 miesięcy i mniej ponad pełne lata (np. 22 lata, 3 miesiące i 18 dni), to staż ten ustala się w dniach. Ustalając staż ubezpieczeniowy w dniach, przyjmuje się, że rok kalendarzowy wynosi 360 dni, a miesiąc kalendarzowy 30 dni. 60

63 Rozdział 2. Wysokość emerytury wymagany staż przyjmuje się wartość wynoszącą: 20 dla kobiet (7200 dni) i 25 dla mężczyzn (9000 dni); Ważne Staż ubezpieczeniowy i wymagany staż, ustalana są w dniach, jeżeli jest to dla ubezpieczonego korzystniejsze. Jeżeli staż ubezpieczeniowy ustala się w dniach, to wymagany staż również ustala się w dniach. 18 oznacza wiek objęcia ubezpieczeniem społecznym po raz pierwszy; jeżeli ubezpieczony w dniu objęcia ubezpieczeniem społecznym po raz pierwszy nie miał ukończonych 18 lat, przy obliczeniu współczynnika p według powyższego wzoru przyjmuje się zamiast liczby 18 faktyczny wiek (np. 16 lub 17), w którym powstał obowiązek ubezpieczenia społecznego. W przypadku gdy współczynnik p wynosi 100%, część socjalna wynosi 293,01 zł (24% kwoty bazowej, tj. kwoty 1 220,89 zł). Przykład Władysław P. do wniosku o ustalenie kapitału początkowego złożył dokumenty potwierdzające okresy zatrudnienia od 1 stycznia 1998 r. do 31 marca 1998 r. oraz od 15 sierpnia do 30 września 1998 r. Władysław P. urodził się 12 grudnia 1978 r. Staż ubezpieczeniowy na 1 stycznia 1999 r. wynosi 4 miesiące i 17 dni. Staż ubezpieczeniowy wynosi 132 dni (4 x ), a staż wymagany 9000 dni. Przykład Janina C. udokumentowała do 31 grudnia 1998 r. 25 lat 4 miesiące i 12 dni, co wynosi 9132 dni. Staż wymagany wynosi 7200 dni. Janina C. urodziła się 16 października 1954 r. Wiek ubezpieczonej podlega zaokrągleniu do pełnych lat, a więc do lat 44. Współczynnik p według tabeli stanowiącej załącznik do ustawy emerytalnej obliczony w latach dla stażu ubezpieczeniowego i stażu wymaganego wynosi 87,97% Natomiast według wzoru wynosi 88,61%. Został obliczony według wzoru: p = 0, = 88,61% Współczynnik p ustalony w dniach jest wyższy i wynosi 88,61%. 61

64 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Okresy składkowe i nieskładkowe Okresy składkowe i nieskładkowe uwzględniane przy ustalaniu kapitału początkowego, to okresy przebyte do 31 grudnia 1998 r. Katalog okresów składkowych jest zawarty w ustawie emerytalnej w art. 6, a okresów nieskładkowych w art. 7 tej ustawy. Okresy nieskładkowe przyjmuje się w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych. Ograniczeniu do 1/3 okresów składkowych nie podlegają okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi oraz innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych, innych okresów niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem w wieku do lat 4, pomimo że są to okresy nieskładkowe. Okresy te przy ustalaniu wysokości kapitału początkowego uwzględniane są po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów. Przy ustalaniu wysokości emerytury dla osób nabywających prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym (wydłużonym), a także wcześniejszym określonym w art. 184, kapitał początkowy podlega przeliczeniu poprzez dodanie do okresów nieskładkowych okresów nauki w szkole wyższej pod warunkiem ukończenia nauki, przebytych przed dniem 1 stycznia 1999 r., w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów składkowych udowodnionych do dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę. Powyższa zasada nie ma zastosowania w przypadku ustalania kapitału początkowego dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Ważne Przy ustalaniu kapitału początkowego nie uwzględnia się okresów ubezpieczenia społecznego rolników ani okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym przed objęciem rolników obowiązkiem ubezpieczenia. Przy ustalaniu wysokości emerytury dla osób nabywających prawo do emerytury w wieku określonym w art. 184 ustawy emerytalnej kapitał początkowy podlega przeliczeniu poprzez dodanie do okresów składkowych okresu równego różnicy pomiędzy powszechnym wiekiem emerytalnym wydłużonym, a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę. 62

65 Rozdział 2. Wysokość emerytury Zmiana od 1 października 2017 r. Przy ustalaniu wysokości emerytury dla osób nabywających prawo do emerytury wcześniejszej w wieku określonym w art. 184 ustawy emerytalnej kapitał początkowy podlega przeliczeniu poprzez dodanie do okresów składkowych okresu równego różnicy pomiędzy powszechnym wiekiem emerytalnym (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę. Przeliczony kapitał początkowy podlega waloryzacji. Okresy składkowe ustala się z dokładnością do pełnego miesiąca. Przykład Janusz H. ma zamiar przejść na emeryturę wcześniejszą z tytułu wykonywania prac w szczególnych warunkach. Wiek uprawniający do wcześniejszego przejścia na emeryturę osiągnął 1 listopada 2015 r. (urodził się 1 listopada 1955 r.). Na 1 stycznia 1999 r. posiada 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych oraz 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach. Janusz H. ma zamiar złożyć wniosek o emeryturę w październiku 2017 r. Wymagany do przyznania emerytury powszechny wiek emerytalny, to 65 lat. ZUS dokona przeliczenia kapitału początkowego poprzez doliczenie do okresów składkowych okresu 3 lat i 1 miesiąca liczonego jako różnica pomiędzy powszechnym wiekiem emerytalnym 65 lat, a faktycznym przejściem na emeryturę (61 lat i 11 miesięcy). Jeżeli Janusz H. wniosek o emeryturę wcześniejszą złożyłby, przykładowo mając 61 lat i 10 miesięcy (tj. przed 1 października 2017 r.), to okres ten wynosi 5 lat i 2 miesiące (różnica pomiędzy powszechnym wiekiem emerytalnym wydłużonym 67 lat, który osiągnie listopada 2020 r., a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę w wieku 61 lat i 10 miesięcy). Ważne Jeżeli prawo do emerytury wcześniejszej zostało ustalone w wysokości zaliczkowej z powodu kontynuowania zatrudnienia u pracodawcy, u którego ubezpieczony był zatrudniony przed przejściem na emeryturę, w decyzji ostatecznej na nowo oblicza się okres dodany do kapitału początkowego. Okres ten ustalany jest do wieku podwyższonego, a nie obniżonego. Ponadto przy obliczaniu emerytury dla osób nabywających prawo do emerytury w powszechnym obniżonym wieku emerytalnym, a także jak dotychczas wcześniejszym określonym w art. 184, kapitał początkowy podlega przeliczeniu poprzez dodanie do okresów nieskładkowych okresów nauki w szkole wyższej pod warun- 63

66 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października kiem ich ukończenia, przebytych przed dniem 1 stycznia 1999 r., w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów składkowych udowodnionych do dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę powszechną lub wcześniejszą Podstawa wymiaru kapitału początkowego Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się mnożąc wskaźnik wysokości podstawy wymiaru przez kwotę bazową wynoszącą 1 220,89 zł. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru oblicza się z: kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez ubezpieczonego z całego okresu ubezpieczenia przypadającego przed 1 stycznia 1999 rokiem, 20 lat kalendarzowych dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed 1999 rokiem, faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu, po spełnieniu określonych warunków. W celu ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego: oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek oraz kwot nie stanowiących podstawy wymiaru składek wliczanych jednak do podstawy wymiaru świadczeń, oddzielnie dla każdego roku z wybranych przez ubezpieczonego lat kalendarzowych, oblicza się stosunek każdej z tych sum do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnej części procenta, oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru, mnoży się ten wskaźnik przez kwotę bazową, tj , 89 zł. Przy ustalaniu podstawy wymiaru kapitału początkowego ma odpowiednie zastosowanie zasada wynikająca z art. 174 ust. 3b. Oznacza to, iż w przypadku, gdy okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony po raz pierwszy przystąpił do ubezpieczenia społecznego na podstawie przepisów prawa polskiego i dlatego pozostawał w ubezpieczeniu jedynie przez część miesięcy tego roku do obliczenia stosunku sumy kwot podstaw wymiaru składek i innych kwot, uwzględnianych w podstawie wymiaru, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu. Dla lat, w których ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym jedynie przez 64

67 Rozdział 2. Wysokość emerytury część miesięcy danego roku, uzyskane zarobki w danym roku kalendarzowym porównuje się do przeciętnego wynagrodzenia za ten rok na podstawie liczby miesięcy, w których ubezpieczony faktycznie pozostawał w ubezpieczeniu. Przykład Kamila W., urodzona w 1973 roku, pozostawała w stosunku pracy od 18 stycznia 1996 r. do 15 kwietnia 1996 r. W okresie od 16 kwietnia 1996 r. do 30 listopada 1996 r. pobierała zasiłek chorobowy wypłacony przez ZUS po ustaniu zatrudnienia. Ponownie podjęła zatrudnienie w dniu 1 stycznia 1997 r. i kontynuowała je do 30 listopada 1999 r. Kamila W. została po raz pierwszy objęta ubezpieczeniem społecznym od 18 stycznia 1996 r. Powyższe skutkuje ustaleniem wskaźnika za rok 1996 poprzez porównanie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za okres od 18 stycznia 1996 r. do 15 kwietnia 1996 r. do sumy kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za rok 1996, odpowiednią do 4 miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu w roku Przykład Paweł L. wskazał do obliczenia najkorzystniejsze zarobki z lat , z tym że w 1990 roku podlegał ubezpieczeniu społecznemu jedynie przez 7 miesięcy. Przy ustalaniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego dla tego roku zostanie przyjęta kwota przeciętnego wynagrodzenia dla 7 miesięcy, tj. kwota zł (7 x x 7), a nie kwota roczna zł. Podstawa wymiaru kapitału początkowego Pawła L. wynosi 196,25% x 1 220,89 zł = 2 396,00 zł. Wskaźniki wysokości podstawy wymiaru dla poszczególnych lat prezentuje poniższa tabela. Rok Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne (w zł) Kwota roczna przeciętnego wynagrodzenia (w zł) Stosunek podstawy wymiaru składek (w %) , ,00 193, , ,00 197, , ,00 188, , ,00 183, , ,00 145, , ,00 151, , ,44 202, , ,00 218, , ,16 253, , ,88 228,83 65

68 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Rok Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne (w zł) Kwota roczna przeciętnego wynagrodzenia (w zł) Stosunek podstawy wymiaru składek (w %) Razem 1 962, ,50: 10 = 196,25% Podstawa wymiaru kapitału początkowego ustalona z zastosowaniem powyższej reguły ma zastosowanie w stosunku do ubezpieczonych, którzy nie udowodnili pełnego roku kalendarzowego podlegania ubezpieczeniu społecznemu z uwagi na fakt, że przystąpili do ubezpieczenia społecznego po raz pierwszy w 1998 r. lub wcześniej i pozostawali w nim krócej niż 1 rok kalendarzowy. Przykład Mariusz C. urodzony 13 listopada 1978 r. podjął zatrudnienie po raz pierwszy 1 sierpnia 1998 r. Za okres od 1 sierpnia do 31 grudnia 1998 r. uzyskał wynagrodzenie w wysokości ,30. Przy ustalaniu kapitału początkowego wskaźnik wysokości wynagrodzenia dla 1998 roku zostanie ustalony w wysokości 194,73%, tj ,30 zł : 6 197,45 zł przeciętne wynagrodzenie za 5 miesięcy 1998 roku (1 239,49 zł 5). Ubezpieczonym, którzy urodzili się 31 grudnia 1968 r. lub później i przed 1999 rokiem pozostawali w ubezpieczeniu, ale nie mogą udowodnić 10 kolejnych lat kalendarzowych, w których osiągały zarobki, podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na podstawie faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu. Powyższa zasada ma zastosowanie w stosunku do ubezpieczonych, którzy urodzili się przed 31 grudnia 1968 r. i nie mogą udowodnić 10 kolejnych lat kalendarzowych, w których uzyskali zarobki z uwagi na: odbywanie czynnej służby wojskowej lub pełnienie zastępczej służby wojskowej albo 66 korzystanie z urlopu wychowawczego, albo naukę w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem że nauka ta została ukończona. Podstawę wymiaru z faktycznego okresu pozostawania w ubezpieczeniu można ustalić pod warunkiem, że ubezpieczony w całym okresie przypadającym przed 1 stycznia 1999 r. nie ma 10 kolejnych lat kalendarzowych, w których osiągał zarobki (np. z powodu nauki w szkole wyższej czy korzystania z urlopu wychowawczego).

69 Rozdział 2. Wysokość emerytury Przykład Elżbieta K. urodzona 14 grudnia 1955 r. udowodniła następujące okresy: od r. do r. okres zatrudnienia, od r. do r. okres urlopu bezpłatnego udzielonego z tytułu opieki nad dwojgiem dzieci, od r. do r. okres zatrudnienia, od r. do r. urlop wychowawczy na kolejne dwoje dzieci, od r. do r. okres zatrudnienia. W latach oraz w latach korzystała z urlopu bezpłatnego i wychowawczego z tytułu sprawowania opieki nad dziećmi. Elżbieta K. wprawdzie nie pracowała w latach , to należy uznać, że urlopy spowodowały, iż nie ma 10 kolejnych lat kalendarzowych, w których osiągała wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Dlatego też podstawa wymiaru kapitału początkowego może być obliczona z faktycznego okresu (z uwzględnieniem przepisu art.17 ust.3 ustawy emerytalnej). W zależności od tego, który wariant dla Elżbiety K. będzie najkorzystniejszy, ZUS przyjmie zarobki z lat: 1973, 1974, 1975, 1976, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1974, 1975, 1976, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986, 1975, 1976, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987, 1976, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987,1993, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987, 1993, 1994, a sumę uzyskanych wskaźników w każdym z wariantów podzieli przez 10. Przykład Małgorzata L., urodzona 17 grudnia 1953 r., udowodniła następujące okresy: od r. do r. okres zatrudnienia, od r. do r. okres urlopu bezpłatnego udzielonego z tytułu opieki nad dwojgiem dzieci, od r. do r. okres zatrudnienia, od r. do r. okres zatrudnienia. od r. do r. okres zatrudnienia. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono z kolejnych 10 lat kalendarzowych, tj. z lat r. Za lata 1984 i 1989, w których Małgorzata L. nie podlegała ubezpieczeniom społecznym, a więc nie uzyskała wynagrodzenia, przyjęto wartość zero. W tym przypadku nie ma zastosowania przepis art. 17 ust. 3 ustawy emerytalnej dający możliwość ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego z faktycznego okresu. Dzieje się tak, ponieważ to nie urlop bezpłatny, spowodowany opieką nad dzieckiem był wyłączną przyczyną nieudowodnienia 10 kolejnych lat kalendarzowych, w których Małgorzata L. 67

70 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października osiągała wynagrodzenie, stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Osobie, która 31 grudnia 1998 r. miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy i zachowała je w dniu 1 stycznia 1999 r., do obliczenia kapitału początkowego może zostać przyjęty na jej wniosek wskaźnik wysokości podstawy wymiaru renty ustalony w decyzji ustalającej prawo do renty po raz pierwszy lub ponownie ustalającej jej wysokość (pod warunkiem, że ostatnim rokiem, z którego wynagrodzenie uwzględniono w podstawie renty, jest rok 1998). Jeżeli renta została przyznana przed 15 listopada 1991 r., do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjmuje się wskaźnik wysokości podstawy wymiaru ustalony w wyniku rewaloryzacji, chyba że po tej dacie ponownie była ustalana jego wysokość. W przypadku gdy renta jest ustalona w kwocie najniższej z powodu braku możliwości ustalenia podstawy wymiaru, do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjmuje się najniższe wynagrodzenie pracowników obowiązujące w okresie przyjętym do obliczenia podstawy wymiaru renty. Do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego dla repatrianta przyjmuje się za okresy pracy (ubezpieczenia) za granicą najniższe wynagrodzenie, obowiązujące w Polsce w okresie wymaganym do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego. Osobie duchownej podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się z: pełnych 9 lat kalendarzowych ubezpieczenia przypadających po 1 lipca 1989 r., tj. z okresu od 1 stycznia 1990 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. lub z okresu krótszego w zależności od liczby udowodnionych pełnych lat kalendarzowych przypadających po 1 lipca 1989r. jeżeli była objęta obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym po raz pierwszy na podstawie ustawy z 7 maja 1989 r. 42, a która nie była objęta ubezpieczeniem społecznym z innego tytułu, na ogólnych zasadach jeżeli osoba duchowna posiada jeszcze inne okresy ubezpieczenia oprócz okresów ubezpieczenia społecznego duchownych. W przypadku osób, które przed 1 stycznia 1999 r. posiadają okresy ubezpieczenia lub zamieszkania za granicą w państwach członkowskich Unii Europejskiej czy też Europejskiego Obszaru Gospodarczego, czy też w państwach, z którymi wiążą Polskę dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym, podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się z: 42 Ustawa z 7 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchownych (Dz.U. Nr 29, poz.156 ze zm.), dalej: ustawa z 7 maja 1989 r. 68

71 Rozdział 2. Wysokość emerytury kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z okresu przed 1 stycznia 1999 r., z pominięciem pełnych lat kalendarzowych przebytych za granicą, z 20 lat kalendarzowych, dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu przypadających przed 1 stycznia 1999 r., z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu w przypadku osób, która nie mogą udowodnić 10 kolejnych lat ubezpieczenia z powodu: wykazania pełnych lat kalendarzowych ubezpieczenia przebytych za granicą oraz odbywania czynnej służby wojskowej lub pełnienia zastępczej służby wojskowej, korzystania z urlopu wychowawczego lub nauki w szkole wyższej, z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu w przypadku osób, które nie mogą udowodnić 10 kolejnych lat ubezpieczenia z powodu wykazania pełnych lat kalendarzowych przebytych za granicą Waloryzacja kapitału początkowego Ustalona na dzień 1 stycznia 1999 r. kwota kapitału początkowego podlega również corocznej waloryzacji. Waloryzacja kapitału początkowego odbywa się na takich samych zasadach jak waloryzacja składek na ubezpieczenie emerytalne, z tym że pierwsza waloryzacja przeprowadzona jest za 1999 rok według wskaźnika waloryzacji kapitału początkowego za rok 1999 wynoszącego 115,60%. Kolejne waloryzacje kapitału początkowego, tj. za 2000 rok i lata następne, przeprowadzane są według wskaźników waloryzacji, w tym również kwartalnych jak dla składek na ubezpieczenie emerytalne ogłaszanych w Monitorze Polskim w obwieszczeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Przykład Paweł L. złożył 14 lutego 2017 r. wniosek o emeryturę na nowych zasadach w I kwartale 2017 r. Jest urodzonym 5 września 1944 r. Przedłożone dokumenty potwierdzają 29 lat okresów składkowych 1 miesiąc i 10 dni (349 miesięcy) oraz 6 lat 3 miesiące i 20 dni okresów nieskładkowych (tj. 75 miesięcy). Ustalona podstawa wymiaru wynosi 2 396,00 zł. Współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do 31 grudnia 1998 r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wynosi 104,17% i został ograniczony do 100%. Kapitał początkowy ustalony na 1 stycznia 1999 r. wynosi ,92 zł: 293,01 zł 100 = 293,01 zł (349 mies. składkowych 1,3%): zł = 905,93 zł (75 mies. nieskładkowych 0,7%) : zł = 104,94 zł Razem: 1 303,88 zł 69

72 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października 1 308,88 zł 209 miesięcy = ,92 zł Kwota kapitału początkowego podlega waloryzacji. Poniższa tabela prezentuje waloryzację roczną Rok waloryzacji Kwota podlegająca waloryzacji Wskaźnik waloryzacji Kwota po waloryzacji ,51 zł 115,60% ,99 zł ,99 zł 112,72% ,09 zł ,09 zł 106,68% ,72 zł ,72 zł 101,90% ,71 zł ,71 zł 102,00% ,96 zł ,96 zł 103,63% ,40 zł ,40 zł 105,55% ,67 zł ,67 zł 106,90% ,34 zł ,34 zł 112,85% ,60 zł ,60 zł 116,26% ,62 zł ,62 zł 107,22% ,21 zł ,21 zł 103,98% ,49 zł ,49 zł 105,18% ,89 zł ,89 zł 104,68% ,74 zł ,74 zł 104,54% ,21 zł ,21 zł 102,06% ,52 zł ,52 zł 105,37% ,38 zł Waloryzacja roczna została przeprowadzona za lata (ostatnia waloryzacja roczna przeprowadzona została w czerwcu 2016 za rok 2015). Z uwagi na to, że Paweł L. uprawnienia do emerytury nabył w I kwartale 2017 roku, kwota kapitału początkowego podlega również waloryzacji kwartalnej za okres od I kwartału 2016 roku do III kwartału 2016 roku (zgodnie z zasadą dla wniosku zgłoszonego w pierwszym kwartale danego roku ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za trzeci kwartał poprzedniego roku). Poniższa tabela prezentuje sposób obliczenia kapitału początkowego, z uwzględnieniem waloryzacji. Kwartał/rok Kwota podlegająca Wskaźnik Kwota waloryzacji waloryzacji po waloryzacji I kwartał ,38 zł 112,16% ,35 zł II kwartał ,35 zł 100,50% ,72 zł III kwartał ,72 zł 100,00% ,72 zł Zwaloryzowany kapitał początkowy na dzień przyznania emerytury wynosi: ,72 zł. 70

73 Rozdział 2. Wysokość emerytury Rekompensata Ubezpieczony, urodzony po 31 grudnia 1948 r., który: przed dniem 1 stycznia 2009 r. wykonywał przez co najmniej 15 lat pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów art. 32 i 33 ustawy emerytalnej, nie ma ustalonego (decyzją) prawa do emerytury, w tym emerytury pomostowej nawet jeżeli spełniał przed osiągnięciem wieku emerytalnego warunki do ustalenia prawa do emerytury lub do emerytury pomostowej, będzie miał powiększoną podstawę obliczenia emerytury o kwotę ustalonej rekompensaty. Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, obliczonego na dzień 1 stycznia 1999 r. i podlega waloryzacjom przewidzianym dla kapitału początkowego. Rekompensata stanowi równowartość kwoty obliczonej według wzoru określonego w przepisach ustawy o emeryturach pomostowych. Rekompensata stanowi równowartość kwoty obliczonej według wzoru: R = 64,32 K X gdzie: R oznacza kwotę rekompensaty, K oznacza kwotę obliczoną według zasad określonych w przepisach art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, X oznacza współczynnik obliczony według wzoru określonego poniżej (nie może być wyższa niż 1). Współczynnik X określający, jaka część wymogów do wcześniejszej emerytury została spełniona do dnia 31 grudnia 2008 r. oblicza się według następującego wzoru: 1) w przypadku kobiet: 2) w przypadku mężczyzn: gdzie: 71

74 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października So oznacza okresy składkowe i nieskładkowe w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, osiągnięte przed dniem 1 stycznia 2009 r., Sw oznacza okres wykonywania przed dniem 1 stycznia 2009 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Ws oznacza obniżony wiek emerytalny w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, W oznacza wiek ubezpieczonego 31 grudnia 2008 r. w pełnych latach zaokrąglonych w górę Ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego Od wejścia w życie ustawy emerytalnej sposób obliczenia kapitału początkowego ulegał zmianom. ZUS, ustalając wysokość emerytury, przed jej ustaleniem sprawdza, czy nie zachodzi sytuacja do ponownego ustalenia kapitału początkowego, po zmianach przepisów, które miały miejsce od ustalenia kapitału początkowego do złożenia wniosku o emeryturę. Jeżeli jest to dla ubezpieczonego korzystne dokonuje takiej zmiany. Osoby, które mają ustalony kapitał początkowy też mogą złożyć taki wniosek. ZUS zaprasza do złożenia wniosków o ustalenie/ponowne ustalenie kapitału początkowego w 2017 roku osoby, które do 31 grudnia 2017 r. spełniają warunki do przyznania emerytury, a jeszcze nie złożyły wniosku o emeryturę lub nabędą uprawnienia od 1 października 2017 r. Osoba ubezpieczona może wnioskować o: doliczenie nieuwzględnionych dotychczas okresów składkowych lub nieskładkowych, doliczenie wypłaconych dodatkowo składników wynagrodzenia przysługujących za okres, za który wynagrodzenie uwzględnione zostało w podstawie wymiaru, obliczenie podstawy wymiaru kapitału początkowego z innych lat kalendarzowych, niż dotychczas przyjęte do obliczenia, np. z okresu innych kolejnych 10 lat kalendarzowych lub z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, obliczenie podstawy wymiaru kapitału początkowego na zasadach ogólnych zamiast przyjętej podstawy wymiaru renty, obliczenie podstawy wymiaru kapitału początkowego od podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy przeliczonej już po ustaleniu kapitału początkowego. 72

75 Rozdział 2. Wysokość emerytury Osoba ubezpieczona może wnioskować o ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego w związku ze zmianą przepisów ustawy emerytalnej dotyczących: ustalenia podstawy wymiaru: wymiaru z faktycznego okresu ubezpieczenia osobom urodzonym przed 31 grudnia 1968 r., które z powodu nauki w szkole wyższej nie mogły udowodnić 10 kolejnych lat podlegania ubezpieczeniu społecznemu, z uwzględnieniem zarobków z 10 kolejnych lat kalendarzowych uzyskanych w całym okresie przed 1 stycznia 1999 r., poprzez obliczenie według nowych zasad wskaźnika wysokości podstawy wymiaru z pierwszego roku ubezpieczenia, jeżeli rok ten został uwzględniony przy ustalaniu podstawy wymiaru kapitału początkowego, dla osoby, która pozostawała w ubezpieczeniu przez okres krótszy niż 1 rok kalendarzowy, w przypadku, gdy do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego wskazano okres, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym jedynie przez część miesięcy roku kalendarzowego; stażu: przyjęcia okresu sprawowania opieki nad dzieckiem bez ograniczenia do wymiaru 1/3 udowodnionych okresów składkowych, przejęcia okresów, o których mowa w art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej (m. in. okresów niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem) po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów; przeliczenia kapitału początkowego przy obliczeniu emerytury z uwzględnieniem okresów nauki na studiach wyższych przebytych przed dniem 1 stycznia 1999 r., w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów składkowych udowodnionych do dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę; ustalenia kapitału początkowego osobie posiadającej staż wynoszący 6 miesięcy lub mniej, której ZUS odmówił ustalenia kapitału; przeliczenia współczynnika p, z uwzględnieniem miesięcy i dni pominiętych przy ustalaniu kapitału. Przykład Beata Ch. na dzień 31 grudnia 1998 r. miała ukończone 22 lata i 4 miesiące. W okresie do 31 grudnia 1998 r. udokumentowała okres zatrudnienia od 15 marca 1998 r. Beata Ch. Ma ustalony kapitał początkowy, bez ustalenia podstawy wymiaru. Współczynnik p ustalono, przyjmując staż ubezpieczeniowy w wymiarze 1 roku (udowodnione co najmniej 6 miesięcy i 1 dzień ubezpieczenia) oraz wiek 22 lata. Zgodnie z tabelą współczynnik ten wynosi 5,83%. Ustalono hipotetyczną emeryturę w wysokości 17,08 zł. Kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999 r. wynosi 3 569,72 zł (17,08 zł x 209 mies.). 73

76 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października W związku ze zmianą przepisów Beata Ch. może złożyć wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru kapitału początkowego. Beata Ch. została po raz pierwszy objęta ubezpieczeniem społecznym od 15 marca 1998 r. Pozostawała w ubezpieczeniu społecznym jedynie przez część 1998 roku. Podstawa wymiaru kapitału początkowego zostanie obliczona za okres, kiedy był objęty ubezpieczeniem społecznym. Suma wynagrodzeń stanowiących podstawę wymiaru składek w okresie od 15 marca 1998 r. do 31 grudnia 1998 r. zostanie porównana z sumą kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za 1998 rok, odpowiednią do 10 miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu w 1998 roku. Ustalenie podstawy wymiaru będzie z korzyścią dla Beaty Ch. Przełoży się to na korzystniejsze ustalenie wysokości kapitału początkowego, którego kwota będzie podlegała waloryzacjom. Ważne Ponowne obliczenie kapitału początkowego, który został ustalony przed wejściem w życie przepisów zmieniających następuje na wniosek osoby uprawnionej. Jeżeli jednak osoba uprawniona nie wystąpi z wnioskiem w tej sprawie, ponownie ustala się wysokość kapitału początkowego przy obliczaniu emerytury na nowych zasadach, o ile jest to dla emeryta korzystniejsze. Jeżeli przed zmianą przepisów ustalono już emeryturę na nowych zasadach, ponowne obliczenie emerytury z uwzględnieniem przeliczonego kapitału początkowego następuje na wniosek emeryta. Wypłaty emerytury w nowej wysokości dokonuje się na ogólnych zasadach, nie wcześniej niż od miesiąca zgłoszenia wniosku. 2. Średnie dalsze trwanie życia Bardzo duży wpływ na wysokość emerytury obliczanej na nowych zasadach ma również średnie dalsze trwanie życia uwzględniane przy jej obliczeniu. Ustalane jest ono każdorazowo dla wieku, w którym dana osoba przechodzi na emeryturę. Im późniejszy jest to wiek, tym niższa jest wartość średniego dalszego trwania życia. W związku zaś z tym, że nowa emerytura obliczana jest poprzez podzielenie podstawy jej obliczenia (sumy składek emerytalnych i kapitału początkowego z uwzględnieniem ich waloryzacji) przez średnie dalsze trwanie życia, podzielenie stanu konta przez niższą wartość oznacza jednocześnie wyższą wysokość emerytury. Ustalając wysokość emerytury, ZUS ustala średnie dalsze trwanie życia według wieku osoby zainteresowanej osiągniętego : 74

77 Rozdział 2. Wysokość emerytury na dzień osiągnięcia wieku emerytalnego (jeżeli wniosek o emeryturę został złożony w miesiącu osiągnięcia tego wieku lub przed miesiącem, w którym został osiągnięty wiek emerytalny albo emerytura przyznawana jest z urzędu od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego), na dzień złożenia wniosku o emeryturę (jeżeli wniosek złożono w miesiącach następujących po miesiącu, w którym został osiągnięty wiek emerytalny), na dzień, od którego została przyznana z urzędu emerytura (jeśli emerytura ta została przyznana od miesiąca, od którego podjęta byłaby wypłata renty). Przy ustalaniu wieku przejścia na emeryturę i tym samym właściwej wartości średniego dalszego trwania życia wiek ubezpieczonego wyraża się w ukończonych latach i miesiącach. Miesiąc liczy się od dnia urodzin do dnia poprzedzającego ten dzień w kolejnych miesiącach. Średnie dalsze trwanie życia dla konkretnego wieku, liczonego w latach i miesiącach, podawane jest corocznie w formie tablicy, przez Prezesa GUS w Dzienniku Urzędowym,,Monitor Polski. Tablica ta obowiązuje od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku. Aktualnie (od 1 kwietnia 2017 r. do 31 marca 2018 r.) obowiązuje tablica ogłoszona komunikatem Prezesa GUS z 24 marca 2017 r. 43 Przy ustalaniu wysokości emerytury ZUS stosuje, co do zasady, tablicę średniego dalszego trwania życia obowiązującą w dniu zgłoszenia wniosku o przyznanie tego świadczenia. Od tej zasady jest jeden wyjątek. W przypadku bowiem, gdy przed 1 kwietnia danego roku wniosek o emeryturę zgłosiła osoba, która wiek emerytalny osiągnie po 31 marca tego roku, ZUS ustala średnie dalsze trwanie życia w oparciu o tablicę obowiązującą od 1 kwietnia. Przykład Anna D. (urodzona 5 grudnia 1955 r.) powszechny wiek emerytalny (wynoszący dla kobiet urodzonych w IV kwartale 1955 roku 61 lat) ukończyła 5 grudnia 2016 r. Z wnioskiem o emeryturę wystąpiła 2 stycznia 2017 r. Obliczając wysokość tego świadczenia, ZUS zastosował średnie dalsze trwanie życia właściwe dla wieku 61 lat wynikające z tablicy obowiązującej od 1 kwietnia 2016 r. (250,6 miesięcy). 43 Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 24 marca 2017 r. w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (M.P. z 2017 r. poz. 292). 75

78 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Przykład Henryk K. (urodzony 20 marca 1956 r.) 20 marca 2016 r. ukończył wiek 60 lat uprawniający do przejścia na wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze przewidzianą w art. 184 ustawy emerytalnej. Z wnioskiem o to świadczenie wystąpił jednak dopiero 5 października 2016 r. Pomimo ukończenia 60 lat w marcu 2016 roku ZUS zastosował do obliczenia emerytury średnie dalsze trwanie życia wynikające z tablicy obowiązującej od 1 kwietnia 2016 r. Ustalił je dla wieku, który Henryk K. osiągnął w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę. Ponieważ wniosek ten zgłosił na początku października 2016 roku, miał wtedy ukończone 60 lat i 6 miesięcy (od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego do dnia zgłoszenia wniosku upłynęło bowiem pełne 6 miesięcy). Obliczając emeryturę, ZUS zastosował więc średnie dalsze trwanie życia dla wieku 60 lat i 6 miesięcy wynoszące zgodnie z tablicą obowiązującą od 1 kwietnia 2016 r. 255,1 miesięcy Wariantowanie tablic trwania życia Zasada, zgodnie z którą średnie dalsze trwanie życia ustala się na podstawie tablicy obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę, stanowiła w dużej mierze czynnik zniechęcający ubezpieczonych do wydłużania aktywności zawodowej. Osoby kończące wiek emerytalny w danym roku i miesiącu kontynuujące działalność zarobkową nie miały pewności, jaką wartość średniego dalszego trwania życia ZUS zastosuje do obliczenia ich emerytury w momencie, gdy zdecydują się już przejść na to świadczenie. Co więcej, osoby te mogły przypuszczać, że będzie to relatywnie mniej korzystna wartość niż ta z miesiąca ukończenia wieku emerytalnego. Od dłuższego czasu można było bowiem zaobserwować wzrostową tendencję średniego dalszego trwania życia ogłaszanego w kolejnych tablicach. Dopiero w tablicy obowiązującej od 1 kwietnia 2016 r. średnie dalsze trwanie życia uległo niewielkiemu skróceniu w stosunku do poprzednio obowiązujących wartości, choć według prognoz statystycznych w kolejnych latach nadal ma się wydłużać (co potwierdza kolejna tablica trwania życia obowiązująca od 1 kwietnia 2017 r.). Dlatego też ustawodawca od 1 maja 2015 r. zmodyfikował zasady uwzględnienia wartości średniego dalszego trwania życia przy ustalaniu wysokości emerytury. Nowelizacja ustawy emerytalnej z 5 marca 2015 r. 44 umożliwia zastosowanie przy obliczaniu emerytury średniego dalszego trwania życia (właściwego dla wieku 44 Ustawa z 5 marca 2015 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2015 r. poz. 552). 76

79 Rozdział 2. Wysokość emerytury przejścia na emeryturę) wynikającego z tablicy obowiązującej w dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Na podstawie tej nowelizacji, ustalając wysokość świadczenia, ZUS każdorazowo porównuje wartość średniego dalszego trwania życia z tablicy obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę z wartością wynikającą z tablicy obowiązującej w dniu ukończenia wieku emerytalnego. Następnie wybiera tę korzystniejszą dla wnioskodawcy. Zmienione zasady uwzględniania średniego dalszego trwania życia mają zastosowanie wyłącznie do emerytur przysługujących z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Dotyczy to zarówno świadczeń przyznawanych po osiągnięciu tego wieku osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., ale również emerytur dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. obliczanych na nowych zasadach w przypadku kontynuowania ubezpieczeń oraz wystąpienia z wnioskiem po 31 grudnia 2008 r. W tym ostatnim przypadku, w związku z warunkiem kontynuowania ubezpieczeń emerytalnego i rentowych po dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, do porównania wartości średniego dalszego trwania życia ZUS uwzględnia zawsze tablicę obowiązującą w dniu, w którym wnioskodawca spełnił już wszystkie warunki do obliczenia emerytury według nowych zasad, tj. w dniu następującym po dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Wariantowanie tablic średniego dalszego trwania życia nie dotyczy natomiast wszystkich świadczeń przysługujących przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego. Nie mogą więc z nich skorzystać osoby ubiegające się o: wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, emeryturę częściową, emeryturę pomostową, czy też nauczycielskie świadczenia kompensacyjne. Zasady wariantowania tablic przy ustalaniu wysokości emerytury obowiązujące od 1 maja 2015 r. dotyczą nie tylko osób ubiegających się o jej przyznanie po 30 kwietnia 2015 r., ale również emerytów, którym świadczenie zostało przyznane przed wejściem w życie nowych regulacji. Obliczając emeryturę, ZUS uwzględnił im średnie dalsze trwanie życia wynikające z tablicy obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o to świadczenie. W każdym czasie mogą oni wystąpić z wnioskiem o jego przeliczenie, wnosząc o zastosowanie tablicy z dnia osiągnięcia wieku emerytalnego. Przykład Maria K. (ur. 20 lutego 1951 r.) w 1999 roku nie przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego. Powszechny wiek emerytalny 60 lat ukończyła 20 lutego 2011 r. Z wnioskiem o emeryturę wystąpiła dopiero na początku marca 2017 roku, gdy miała ukończone 66 lat. W związku z tym do obliczenia wysokości emerytury ZUS 77

80 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października mógł przyjąć średnie dalsze trwanie życia dla wieku 66 lat z tablicy obowiązującej od 1 kwietnia 2016 r. (207,8 miesięcy) albo z tablicy obowiązującej w dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, tj. obowiązującej od 1 kwietnia 2010 r. (196,7 miesięcy). Kwota składek i kapitału początkowego (z uwzględnieniem ich waloryzacji) zewidencjonowanych na koncie w ZUS na koniec lutego 2017roku wyniosła łącznie ,30 zł. Gdyby do obliczenia emerytury ZUS zastosował średnie dalsze trwanie życia właściwe dla wieku zgłoszenia wniosku o emeryturę (66 lat) wynikające z tablicy obowiązującej w dniu zgłoszenia tego wniosku (207,8 miesięcy), wysokość emerytury wyniosłaby 2 649,30 zł ( ,30 zł/207,8). W związku jednak z przepisami umożliwiającymi zastosowanie średniego dalszego trwania życia wynikającego z tablicy obowiązującej w dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, do obliczenia emerytury została uwzględniona, jako korzystniejsza, właśnie ta wartość (196,7 miesięcy). Pozwoliło to uzyskać ubezpieczonej wyższą emeryturę, ustaloną w wysokości 2 798,81 zł ( ,30 zł/196,7). Przykład Marian G. już w marcu 2012 r. ukończył wiek 60 lat wymagany do przyznania emerytury pomostowej. Z wnioskiem o to świadczenie wystąpił jednak dopiero w marcu 2017 roku po ukończeniu 65 lat. Do ustalenia wysokości emerytury pomostowej ZUS przyjął średnie dalsze trwanie życia właściwe dla wieku 60 lat, gdyż dla takiego właśnie wieku ustalane jest zawsze średnie dalsze trwanie życia w przypadku ubiegania się o emeryturę pomostową. Wartość średniego dalszego trwania życia ZUS uwzględnił z tablicy obowiązującej od 1 kwietnia 2016 r. (259,5 miesięcy). Korzystniejsze dla pana Mariana byłoby, gdyby przy obliczaniu emerytury pomostowej ZUS zastosował średnie dalsze trwanie życia właściwe dla wieku 60 lat wynikające z tablicy obowiązującej w dniu osiągnięcia tego wieku (251,5 miesięcy). Nie było to jednak możliwe, gdyż przyznawane świadczenie przysługiwało z tytułu obniżonego, a nie powszechnego wieku emerytalnego. Przykład Katarzyna T. (urodzona 15 września 1948 r.) powszechny wiek emerytalny (60 lat) ukończyła 15 września 2008 r. Po osiągnięciu tego wieku kontynuowała ubezpieczenie pozostając w stosunku pracy. Z wnioskiem o emeryturę wystąpiła pod koniec września 2013 roku, po ukończeniu 65 lat. W związku z tym, że ubezpieczona spełniła warunki do ustalenia emerytury z zastosowaniem art. 55 ustawy emerytalnej, świadczenie zostało obliczone według nowych zasad. Do obliczenia emerytury ZUS zastosował średnie dalsze trwanie życia dla wieku 65 lat wynikające z tablicy obowiązującej od 1 kwietnia 2013 r., wynoszące 212,2 miesięcy. W wyniku wejścia 78

81 Rozdział 2. Wysokość emerytury w życie nowelizacji ustawy emerytalnej z 5 marca 2015 r. emerytka w każdej chwili może zgłosić wniosek o ponowne obliczenie emerytury przy zastosowaniu średniego dalszego trwania życia dla wieku 65 lat wynikającego z tablicy obowiązującej w dniu następującym po dniu ukończenia przez nią powszechnego wieku emerytalnego (60 lat), tj. w dniu 16 września 2008 r. Zgodnie z tą tablicą średnie dalsze trwanie życia dla wieku 66 lat wynosiło 194,5 miesięcy i było niższe (a więc korzystniejsze dla emerytki) od wartości wynikającej z tablicy obowiązującej od 1 kwietnia 2013 r. ZUS uwzględni więc tę wartość, załatwiając wniosek o ponowne obliczenie emerytury. Zmiana od 1 października 2017 r. Od 1 października 2017 r. wchodzi w życie nowelizacja ustawy emerytalnej z 16 listopada 2016 r. 45, która obniża powszechny wiek emerytalny do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Oznacza to, że osobom, które po 30 września 2017 r. będą występowały o emeryturę z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, ZUS będzie wariantował tablice trwania życia z dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę oraz z dnia osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego (ewentualnie z dnia następującego po dniu osiągnięcia tego wieku w przypadku osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.). Na nowych przepisach jak się wydaje będą mogły skorzystać również te osoby, którym przed 1 października 2017 r. ZUS przyznał już emeryturę z tytułu ukończenia podwyższonego powszechnego wieku emerytalnego i to również wtedy, gdy emerytura ta została już obliczona z zastosowaniem art. 26 ust. 6 ustawy emerytalnej przewidującym wariantowanie tablic średniego dalszego trwania życia. Jeśli ZUS przyjmie taką wykładnię, wspomniane osoby będą mogły wnioskować o przeliczenie swojej emerytury z uwzględnieniem średniego dalszego trwania życia wynikającego z tablicy obowiązującej w dniu osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego (ewentualnie w dniu następującym po tym dniu w przypadku osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.), jesli takie przeliczenie będzie dla nich korzystniejsze. W nowelizacji z 16 listopada 2016 r. znalazł się też jednak przepis zawierający tzw. ochronę praw nabytych. Zgodnie z tą regulacją (art. 17) przepisy ustawy zmieniającej nie naruszają praw i obowiązków osób, które nabyły prawo do świadczeń określonych w przepisach zmienianych tą ustawą. Wydaje się, że na podstawie tego przepisu osoby, które podwyższony wiek emerytalny ukończą przed 1 października 2017 r., ale nie wystąpią przed tym dniem o przyznanie 45 Ustawa z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 38). 79

82 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października emerytury lub o jej przeliczenie z zastosowaniem art. 26 ust. 6 ustawy emerytalnej, zachowają prawo do takiego obliczenia lub przeliczenia swojego świadczenia również po 30 września 2017 r., jeżeli takie przeliczenie będzie dla nich korzystne. Jeśli ZUS przyjmie taki tryb postępowania, obliczając (przeliczając) ich emeryturę, wybierze najkorzystniejsze średnie dalsze trwanie życia z trzech tablic, tj.: z tablicy obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę, z tablicy obowiązującej w dniu osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego (w przypadku urodzonych przed 1949 rokiem w dniu następującym po tym dniu), z tablicy obowiązującej w dniu osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego (w przypadku urodzonych przed 1949 rokiem w dniu następującym po tym dniu). Przykład Adam G. (urodzony w grudniu 1952 roku) do 30 września 2017 r. nie osiągnie podwyższonego wieku emerytalnego, wynoszącego dla mężczyzn urodzonych w IV kwartale 1952 roku 66 lat i 8 miesięcy. W grudniu 2017 roku ukończy natomiast obniżony wiek emerytalny przewidziany dla mężczyzn nowelizacją ustawy emerytalnej z 16 listopada 2016 r. (65 lat). W kwietniu 2018 roku pan Adam zamierza wystąpić z wnioskiem o emeryturę. ZUS obliczy wówczas wysokość jego świadczenia z uwzględnieniem średniego dalszego trwania życia wynikającego z tablicy obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę lub z tablicy obowiązującej w dniu osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego w zależności od tego, która wartość będzie dla niego korzystniejsza. Przykład Anna P. urodziła się 10 grudnia 1955 r. Podwyższony powszechny wiek emerytalny przewidziany dla kobiet urodzonych w I kwartale 1956 roku (61 lat) ukończyła w grudniu 2016 roku, a więc przed wejściem w życie ustawy obniżającej wiek emerytalny. Z wnioskiem o emeryturę zamierza wystąpić dopiero w połowie grudnia 2017 roku. W związku z przepisami przejściowymi do tej ustawy ZUS, obliczając wysokość emerytury, uwzględni średnie dalsze trwanie życia (właściwe dla wieku 62 lat) z tablicy obowiązującej w dniu zgłoszenia o emeryturę, w dniu osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego (tj. 10 grudnia 2015 r.) oraz w dniu osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego (tj. 10 grudnia 2016 r.) w zależności od tego, co będzie dla Anny P. korzystniejsze. 80

83 Rozdział 2. Wysokość emerytury Jak zmieniały się wartości średniego dalszego trwania życia w poszczególnych okresach, prezentuje poniższa tabela dotycząca wybranej wartości dla wieku ubezpieczonego wynoszącego odpowiednio od 60 do 67 lat. Okres obowiązywania Wiek ubezpieczonego ,3 247,3 247,5 251,5 254,8 255,2 256,4 261,4 259,5 263, ,6 238,6 238,8 242,7 246,0 246,4 247,6 252,4 250,6 254, ,0 229,9 230,2 234,0 237,3 237,7 238,8 243,5 241,7 245, ,5 221,4 221,7 225,5 228,7 220,1 230,2 234,8 233,1 236, ,1 213,0 213,3 217,0 220,2 220,6 221,7 226,2 224,6 228, ,7 204,6 205,0 208,6 211,8 212,2 213,3 217,7 216,1 219, ,5 196,4 196,7 200,3 203,5 203,9 205,0 209,3 207,8 211, ,4 188,2 188,5 192,1 195,3 195,7 196,8 201,1 199,5 203,0 3. Zwiększenie rolne Emerytura obliczona według nowych zasad ulega zwiększeniu 46 za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zwiększenie przysługuje, pod warunkiem że: okresy opłacania składek na ubezpieczenie rolne są krótsze niż 25 lat i ubezpieczony nie ma ustalonego prawa do emerytury na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zwiększenie to ustala się według zasad wymiaru części składkowej emerytury rolniczej przewidzianych w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników, na podstawie zaświadczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o okresach opłacania składek. 46 Art. 26 ustawy emerytalnej. 81

84 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października 4. Emerytura najniższa Podobnie jak ma to miejsce w przypadku emerytury obliczanej według dotychczasowych zasad, tak również w odniesieniu do emerytury ustalanej w myśl nowych zasad obowiązujące przepisy przewidują możliwość podwyższenia wyliczonego świadczenia do obowiązującej kwoty najniższej emerytury (od 1 marca 2017 r zł). Nieco inne, bardziej rygorystyczne, są jednak warunki wymagane do dokonania takiego podwyższenia. W przypadku gdy wyliczona w sposób określony kwota nowej emerytury wraz z ewentualnym zwiększeniem przysługującym za okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników oraz z okresową emeryturą kapitałową wypłacaną ze środków zgromadzonych na subkoncie (jeśli takie świadczenie zostało ustalone) jest niższa od kwoty najniższej emerytury, to może podlegać podwyższeniu do tej gwarantowanej kwoty. Podwyższenie to przysługuje jednak tylko tym osobom, które osiągnęły powszechny wiek emerytalny oraz udowodniły wymagany okres składkowy i nieskładkowy 47. Do 31 grudnia 2012 r. staż ubezpieczeniowy wymagany do podwyższenia nowej emerytury do gwarantowanego minimum wynosił co najmniej 20 lat dla wszystkich kobiet oraz 25 lat dla mężczyzn. Od 1 stycznia 2013 r. staż ten podlega stopniowemu podwyższeniu docelowo do 25 lat składkowych i nieskładkowych. Okres składkowy i nieskładkowy wymagany od kobiet do podwyższenia świadczenia do kwoty najniższej emerytury wynosi do 30 września 2017 r.: 20 lat dla kobiet, które podwyższony powszechny wiek emerytalny osiągnęły najpóźniej w dniu 31 grudnia 2013 r. 21 lat dla kobiet, które podwyższony powszechny wiek emerytalny osiągnęły w latach lata dla kobiet, które podwyższony powszechny wiek emerytalny osiągną w latach lata dla kobiet, które podwyższony powszechny wiek emerytalny osiągną w latach lata dla kobiet, które podwyższony powszechny wiek emerytalny osiągną w latach lat dla kobiet, które podwyższony powszechny wiek emerytalny osiągną po 31 grudnia 2021 r. 47 Art. 87 ustawy emerytalnej. 82

85 Rozdział 2. Wysokość emerytury Należy jednak podkreślić, że na mocy ustawy obniżającej wiek emerytalny od 1 października 2017 r. staż składkowy i nieskładkowy wymagany od kobiet do podwyższenia świadczenia do kwoty najniższej emerytury powróci do poziomu obowiązującego przed 2013 rokiem (tj. 20 lat). Szerzej piszemy o tym poniżej. W przypadku gdy osoba uprawniona nie udowodniła wymaganego stażu ubezpieczeniowego, ZUS nie podwyższa takiej osobie emerytury do minimalnej gwarantowanej kwoty, ale ustala ją w wysokości faktycznie wyliczonej. Należy podkreślić, że nawet w przypadku gdy zostały spełnione omawiane warunki podwyższenia emerytury do kwoty najniższego świadczenia, emerytura może być wypłacana w kwocie faktycznie wyliczonej. I tak, podwyższenie do minimalnej kwoty nie przysługuje: w tych miesiącach, w których kwota przychodu z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności, w tym również wykonywanej za granicą, wyższa jest od ustalonego podwyższenia, w razie zbiegu prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z prawem do emerytury wojskowej lub policyjnej, albo z prawem do emerytury rolniczej określonej w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników. Warto również zaznaczyć, że gwarancją najniższego świadczenia nie jest objęta obliczana według nowych zasad emerytura częściowa, przysługująca osobom, które mają długi staż ubezpieczeniowy i ukończyły obniżony wiek emerytalny Proporcjonalne uwzględnienie okresów składkowych przypadających po 1998 roku Przy ustalaniu wymaganego do podwyższenia emerytury stażu ubezpieczeniowego okresy składkowe przebyte po 31 grudnia 1998 roku, w których składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zostały opłacone od podstawy wymiaru niższej od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę uwzględniane są w części odpowiadającej proporcji do najniższego wynagrodzenia. Przy obliczaniu tej proporcji stosuje się zasadę zaokrąglania obliczonych dni zawsze do pełnego dnia w górę (np. 10,76 dnia, to 11 dni i 10,32 dnia to też 11 dni). W określonych przypadkach nie stosuje się jednak omawianej proporcji w uwzględnianiu okresów składkowych. Ma to miejsce m. in. wówczas, gdy: podstawa wymiaru składek była niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę wskutek pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a tak- 83

86 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października że zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia chorobowego lub z ubezpieczenia wypadkowego, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowiła kwota zasiłku stałego z pomocy społecznej, świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego określonego w przepisach o świadczeniach rodzinnych, pracownik otrzymywał wynagrodzenie w wysokości niższej od minimalnego wynagrodzenia zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Zasada stosowania proporcji nie dotyczy też okresów służby czynnej żołnierzy zawodowych, okresów służby zastępczej, a także okresów służby kandydackiej funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu oraz Państwowej Straży Pożarnej. Przykład Barbara D. (urodzona w grudniu 1955 roku) powszechny wiek emerytalny przewidziany dla kobiet urodzonych w IV kwartale 1955 roku (61 lat) ukończyła w grudniu 2016 roku. W marcu 2017 roku wystąpiła z wnioskiem o emeryturę. ZUS przyznał to świadczenie. Ponieważ była członkiem OFE, ustalił jej również prawo do okresowej emerytury kapitałowej. Łączna wysokość obydwu świadczeń wyniosła 920,45 zł, a więc okazała się niższa od kwoty najniższej emerytury obowiązującej od 1 marca 2017 r. (1 000 zł). ZUS ustalił więc, czy przysługuje jej prawo do podwyższenia do tej gwarancji. Pani Barbara udowodniła 21 lat składkowych oraz jeden rok nieskładkowy. W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2001 roku pracowała na 1/2 etatu, osiągając wynagrodzenie w miesięcznej wysokości 380 zł, stanowiącej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Kwota ta była równa 50% minimalnego miesięcznego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w 2001 roku (760 zł). Jednocześnie nie zaszły wymienione w ustawie emerytalnej przesłanki do uwzględnienia wspomnianego okresu jako składkowego w pełnym wymiarze 12 miesięcy. W związku z tym, ustalając, czy pani Barbara spełniła warunki wymagane do podwyższenia emerytury do kwoty najniższego świadczenia, ZUS uwzględnił za 2001 rok jedynie 6 miesięcy składkowych (12 miesięcy x 50%). Okazało się więc, że ubezpieczona nie legitymuje się co najmniej 22-letnim stażem ubezpieczeniowym wymaganym od kobiet, które powszechny wiek emerytalny ukończyły w 2016 roku. Emerytura nie mogła więc zostać podwyższona do minimum i jest wypłacana w wysokości wynikającej z jej obliczenia. 84

87 Rozdział 2. Wysokość emerytury Zmiana od 1 października 2017 r. Nowelizacja ustawy emerytalnej obniżająca wiek emerytalny od 1 października 2017 r. przewiduje również powrót do obowiązującego przed 1 stycznia 2013 r. stażu składkowego i nieskładkowego wymaganego od kobiet do podwyższenia emerytury do kwoty najniższego świadczenia. Od 1 października 2017 r. ma on wynosić ponownie 20 lat, niezależnie od roku, w którym zostanie osiągnięty powszechny wiek emerytalny. Kobiety, którym ZUS ustalił prawo i wysokość emerytury w okresie obowiązywania podwyższonego stażu ubezpieczeniowego w kwocie poniżej minimalnej emerytury z tego względu, że nie udowodniły tego stażu (21 lat lub 22 lat w zależności od roku ukończenia powszechnego wieku emerytalnego), ale mają okres składkowy i nieskładkowy obniżony od 1 października 2017 r. do 20 lat, mogą liczyć na podwyższenie tego świadczenia do gwarantowanego minimum. Wydaje się, że w sytuacji, gdy dokumenty potwierdzające ten staż w dniu wejścia w życie wspomnianej ustawy będą w dokumentacji emerytalnej, ZUS dokona tego podwyższenia z urzędu, nie czekając na wniosek osoby uprawnionej. Przykład Anna K., urodzona 15 października 1954 r., powszechny wiek emerytalny podwyższony dla kobiet urodzonych w IV kwartale 1954 roku (60 lat i 8 miesięcy) osiągnęła w 15 kwietnia 2015 r. Na przestrzeni swojej kariery zawodowej miała bardzo niskie zarobki i dużo przerw w ubezpieczeniu, w związku z czym obawia się, że jej emerytura będzie niższa od kwoty minimalnej. Emerytka udowodniła nieco ponad 20 lat stażu ubezpieczeniowego, tj. mniej od 21 lat wymaganych przez obecne przepisy do podwyższenia emerytury do kwoty najniższego świadczenia od kobiety, która powszechny wiek emerytalny ukończyła w 2015 roku. Z wnioskiem o emeryturę zamierza wystąpić dopiero na początku 2019 r. Aby mieć gwarancję, że świadczenie to zostanie ustalone w kwocie nie niższej od minimalnej, wystarczy jej 20 lat stażu ubezpieczeniowego. Przykład Urszula K., urodzona w styczniu 1956 r., będąca członkiem OFE, powszechny wiek emerytalny przewidziany dla kobiet urodzonych w I kwartale 1956 r. (61 lat i 1 miesiąc) ukończyła w lutym 2017 r. W marcu 2017 r. wystąpiła z wnioskiem o emeryturę z FUS oraz okresową emeryturę kapitałową. ZUS przyznał obydwa świadczenia, których łączna wysokość wyniosła po wyliczeniach 890,65 zł. Suma świadczeń okazała się więc niższa od kwoty najniższej emerytury obowiązującej od 1 marca 2017 r. (1 000 zł). W związku z tym, że Urszula K. udowodniła tylko 21 lat składkowych 85

88 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października i nieskładkowych (zamiast wymaganych 22 lat), emerytura z I filaru wypłacana jest w wysokości faktycznie wyliczonej. Po wejściu w życie ustawy wiekowej, tj. od 1 października 2017 r., Urszula K., w związku ze spełnieniem warunku posiadania co najmniej 20-letniego stażu składkowego i nieskładkowego, będzie miała prawo do podwyższenia emerytury z FUS do minimalnej gwarantowanej kwoty wynoszącej obecnie zł. 5. Emerytura w docelowej wysokości Jak zostało wcześniej wspomniane, wraz z osiągnięciem przez kobietę powszechnego wieku emerytalnego przewidzianego dla mężczyzn (dokładnie w dniu poprzedzającym ten dzień), traci ona prawo do okresowej emerytury kapitałowej. Środki, które pozostały takiej kobiecie na subkoncie, nie przepadają, ale zasilają podstawę obliczenia emerytury z FUS. W tym celu emerytura ta podlega z urzędu (a więc bez konieczności zgłoszenia odrębnego wniosku) ponownemu obliczeniu, od dnia osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego przewidzianego dla mężczyzny (do 30 września odpowiednio podwyższonego w zależności od kwartału urodzenia, a od 1 października 2017 r. wynoszącego dla wszystkich mężczyzn 65 lat). Ponowne obliczenie emerytury z FUS następuje na zasadach przyjętych dla emerytur przyznawanych po raz pierwszy. Oznacza to, że podstawa obliczenia emerytury z FUS obejmuje kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem ich waloryzacji, zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz kwotę środków zewidencjonowanych na subkoncie na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego następuje ponowne obliczenie świadczenia. Przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury nie uwzględnia się kwot zwiększeń składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego, uzyskanych w wyniku waloryzacji kwartalnej, przeprowadzonej w celu obliczenia emerytury z Funduszu przyznanej po osiągnięciu wieku emerytalnego dla kobiet. Ważne W celu przeliczenia emerytury ZUS dzieli podstawę obliczenia emerytury z FUS przez średnie dalsze trwanie życia ustalone dla powszechnego wieku emerytalnego przewidzianego dla mężczyzny wynikające z tablicy trwania życia obowiązującej w dniu osiągnięcia tego wieku. Emerytura przeliczona w powyższy sposób jest na ogół znacznie wyższa od sumy pobieranej dotychczas emerytury z FUS oraz okresowej emerytury kapitałowej. 86

89 Rozdział 2. Wysokość emerytury Na wypadek jednak, gdyby w konkretnym przypadku kwota wynikająca z przeliczenia okazała się niższa, obowiązujące przepisy gwarantują jej podwyższenie do sumy pobieranych dotychczas świadczeń z FUS i okresowej emerytury kapitałowej. Emerytura z FUS nie może być bowiem niższa od kwoty odpowiadającej wysokości emerytury z FUS okresowej emerytury kapitałowej przysługującej w dniu poprzedzającym osiągnięcie wieku męskiego. Przykład Pani Anna G. urodzona 10 grudnia 1950 r. w 1999 roku przystąpiła do OFE. W grudniu 2010 roku, po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego przewidzianego dla kobiet (60 lat), zgłosiła wniosek o emeryturę. ZUS ustalił jej prawo do emerytury oraz do okresowej emerytury kapitałowej. Ustalając podstawę obliczenia emerytury, wliczył kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz składek emerytalnych zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego (z uwzględnieniem ich waloryzacji) w łącznej kwocie zł. Do obliczenia emerytury uwzględnił średnie dalsze trwanie życia dla wieku 60 lat wynikające z tablicy trwania życia obowiązującej od 1 kwietnia 2010 r. do 31 marca 2011 r., wynoszące 247,5 miesięcy. Wysokość emerytury wyniosła 1 415,07 zł. Z kolei okresowa emerytura kapitałowa obliczona ze środków zgromadzonych OFE (po umorzeniu jednostek rozrachunkowych w wysokości zł) wyniosła 104,24 zł. Po przyznaniu emerytury Anna G. pracowała jeszcze przez dwa lata. 10 grudnia 2016 r. osiągnęła powszechny wiek emerytalny przewidziany dla mężczyzny urodzonego IV kwartale 1950 r. tj. 66 lat. Prawo do okresowej emerytury kapitałowej utraciła z dniem 9 grudnia 2016 r., a od następnego dnia ZUS z urzędu przeliczył jej emeryturę z FUS. Ustalając podstawę obliczenia tej emerytury, wliczył kwotę kapitału początkowego oraz składek emerytalnych ( zł) uwzględniającą również nowe składki zewidencjonowane po przyznaniu emerytury, a także wszystkie waloryzacje, które miały miejsce po ustaleniu prawa do świadczenia, a także kwotę środków zewidencjonowaną na subkoncie (pozostałą po wypłacie okresowej emerytury kapitałowej oraz uwzględniającą składki zewidencjonowane po przyznaniu emerytury) w wysokości zł. Następnie ZUS podzielił podstawę obliczenia emerytury wynoszącą zł ( zł zł) przez średnie dalsze trwanie życia dla wieku 66 lat wynikające z tablicy trwania życia obowiązującej od 1 kwietnia 2016 r. do 31 marca 2017 r., tj. 207,80 zł. Tak obliczona wysokość emerytury wyniosła 2 655, 39 zł, a więc okazała się znacznie wyższa od sumy pobieranych wcześniej emerytury z FUS oraz okresowej emerytury kapitałowej. Przedstawione powyżej reguły mają zastosowanie w stosunku do emerytur z FUS dla osoby, której ustalono prawo do tej emerytury oraz do okresowej emerytury 87

90 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października kapitałowej, a która do dnia poprzedzającego dzień osiągnięcia męskiego wieku emerytalnego, nie pobrała emerytury wskutek zawieszenia prawa do świadczenia z powodu kontynuowania zatrudnienia w ramach stosunku pracy u pracodawcy, od którego przechodziła na emeryturę. Emeryt, który nabył prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia męskiego wieku emerytalnego albo do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku miał ustalone prawo do okresowej emerytury kapitałowej, o ile posiada subkonto ma możliwość wskazania imiennie jednej lub kilku osób fizycznych jako osób uposażonych, na rzecz których ma nastąpić po jego śmierci wypłata jednorazowego świadczenia pieniężnego w postaci wypłaty gwarantowanej. Wypłata gwarantowana jest ustalana jako różnica między kwotą środków zewidencjonowanych na subkoncie a iloczynem liczby pełnych miesięcy, jakie upłynęły od początku miesiąca, w którym po raz pierwszy wypłacono emeryturę, do końca miesiąca, w którym nastąpiła śmierć emeryta, oraz trzydziestej siódmej części kwoty zewidencjonowanej na tym subkoncie. Zmiana od 1 października 2017 r. Od 1 października 2017 r. emerytura w docelowej wysokości będzie obliczana osobie, która osiągnęła obniżony męski wiek emerytalny wynoszący 65 lat, a która pobierała okresową emeryturę kapitałową do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku. Emeryturę z Funduszu oblicza się ponownie z urzędu na nowych zasadach, z tym że do obliczenia emerytury przyjmuje się średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku 65 lat, obowiązujące w dacie osiągnięcia tego wieku. Podstawę obliczenia emerytury stanowić będzie jak dotychczas kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz kwoty środków zewidencjonowanych na subkoncie. W dalszym ciągu nie będą uwzględniane kwoty zwiększeń składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego, uzyskane w wyniku waloryzacji kwartalnej. Emerytura z Funduszu nie może być niższa od kwoty odpowiadającej wysokości emerytury z Funduszu i okresowej emerytury kapitałowej przysługującej w dniu poprzedzającym osiągnięcie wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat. Analogiczne zasady dotyczące ponownego ustalenia wysokości emerytury z FUS w związku z osiągnięciem obniżonego wieku męskiego wynoszącego 65 lat stosuje się w przypadku zawieszenia prawa do emerytury z powodu kontynuowania zatrudnienia w ramach stosunku pracy. 88

91 Rozdział 2. Wysokość emerytury II. Wysokość emerytury przyznawanej z urzędu Emeryturę z urzędu dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. oblicza się na nowych zasadach. Podkreślenia wymaga, że w przypadku gdy emerytura przyznana z urzędu byłaby niższa niż renta z tytułu niezdolności do pracy, ustawa emerytalna gwarantuje ustalenie tej emerytury w kwocie dotychczasowej renty z tytułu niezdolności do pracy. Na wniosek osoby, której emeryturę przyznano z urzędu w latach , emerytura z urzędu można obliczyć ponownie według mieszanego sposobu. Ponadto osoba, która spełniała warunki do emerytury wcześniejszej 48, jednak nie wystąpiła z wnioskiem o jej przyznanie, może zgłosić wniosek o ponownie obliczenie emerytury z urzędu na starych zasadach. Ważne W obydwu przypadkach, gdyby okazało się, że ponownie obliczona emerytura (według mieszanego sposobu czy też na starych zasadach jest niższa niż kwota renty z tytułu niezdolności do pracy, ZUS będzie wypłacał emeryturę w wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy. Emerytura z urzędu dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. oblicza się na dotychczasowych zasadach. I w tym przypadków ustawą emerytalną zagwarantowano wysokość emerytury z urzędu w kwocie renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli obliczona emerytura z urzędu okazałaby się niższa. III. Wysokość emerytury częściowej Emerytura częściowa stanowi połowę kwoty emerytury obliczonej w pełnej wysokości. Dla obliczenia wysokości tej emerytury ZUS: 1) ustala podstawę obliczenia emerytury, na którą składają się: kwota składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego, z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego, ustalone na ostatni dzień miesiąca, poprzedzającego miesiąc, od którego będzie przysługiwała częściowa emerytura, 48 Art.46 i art. 50 ustawy emerytalnej. 89

92 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października 2) podstawę obliczenia emerytury, ustaloną w myśl pkt 1, dzieli się przez średnie dalsze trwanie życia osoby ubiegającej się o emeryturę częściową z momentu przejścia na tę emeryturę, 3) oblicza emeryturę częściową, która stanowi połowę kwoty obliczonej w pkt 2. Przy obliczaniu emerytury częściowej nie uwzględnia się składek zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym. Emerytura częściowa nie podlega ona przeliczeniu, a więc w przypadku gdy emeryt nadal pracuje, nie ma możliwości doliczenia do tej emerytury kwoty składek. Możliwość ta dotyczy wyłącznie emerytur ustalonych w pełnej wysokości. Emerytura częściowa podlega waloryzacji na zasadach i w terminach przewidzianych dla świadczeń emerytalno-rentowych. 1. Wysokość emerytury powszechnej po emeryturze częściowej Złożenie wniosku o emeryturę powszechną (po rozwiązaniu stosunku pracy) oznacza konieczność ponownego ustalenia wysokości emerytury na zasadach przewidzianych dla emerytur ustalanych według zreformowanych zasad. Podstawę obliczenia tej emerytury stanowi suma składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowana do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury powszechnej oraz kapitału początkowego (uwzględniająca waloryzację roczną i kwartalną tych składek oraz kapitału początkowego), z tym jednak, że podstawa ta podlega pomniejszeniu o kwoty pobranych emerytur częściowych w wysokości przed obliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne. W celu obliczenia wysokości emerytury powszechnej, podstawę jej obliczenia dzieli się przez średnie dalsze trwanie życia osoby ubiegającej się o emeryturę powszechną, z daty przejścia na tę emeryturę. IV. Wysokość emerytury dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Wysokość emerytury wynosi: 24% kwoty bazowej, po 1,3% podstawy wymiaru, po 0,7% podstawy wymiaru. 90

93 Rozdział 2. Wysokość emerytury Kwota bazowa obowiązuje od 1 marca danego roku do 28 lutego następnego roku. O tym, jaka obowiązuje kwota bazowa decyduje data zgłoszenia wniosku lub data nabycia uprawnień do emerytury, jeśli przypada później niż data zgłoszenia wniosku. Przykład Jarosław J. urodzony 17 grudnia 1948 r. złożył wniosek o emeryturę w dniu 1 marca 2017 r. Do wniosku dołączył dokumenty potwierdzające 36 lat i 8 miesięcy okresów składkowych (440 miesięcy) oraz 5 lat okresów nieskładkowych (60 miesięcy). Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosi 126%, a podstawa wymiaru 4 456,46 zł (126% x 3536,87 zł obliczona z zarobków z lat ). Emerytura wynosi 3 129,22 zł: 24% kwoty bazowej 848,85 zł, (po 1,3% 440) :12 = 47,67% 4 456,46 zł = 2 124,39 zł, (po 0,7% 60) :12 = 3,5% 4 456,46 zł = 155,98 zł. Na analogicznych zasadach oblicza się emeryturę przy skróconym stażu, z tym że emerytura ta nie jest podwyższana do emerytury najniższej. V. Wysokość okresowej emerytury kapitałowej Wysokość okresowej emerytury kapitałowej ustala się poprzez podzielenie kwoty środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę ubezpieczonego, ustalone w myśl art. 26 ustawy emerytalnej i służące do obliczenia zarówno wysokości emerytury z FUS, jak też okresowej emerytury kapitałowej. Wiek ubezpieczonego wyraża się w ukończonych latach i miesiącach. W przypadku gdy ustalone zostanie prawo do okresowej emerytury kapitałowej oraz do emerytury z FUS (wraz z ewentualnymi zwiększeniami z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników) i suma tych emerytur jest niższa od najniższej emerytury emeryturę z FUS (wraz ze zwiększeniami) podwyższa się w ten sposób, aby suma obu emerytur nie była niższa od kwoty świadczenia najniższego 49. Jeżeli po dniu, od którego przyznano okresową emeryturę kapitałową, emeryt podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, wysokość tej emerytury ulega 49 Art. 87 ustawy emerytalnej. 91

94 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października ponownemu ustaleniu na wniosek emeryta. Kwotę środków zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS, dzieli się przez średnie dalsze trwanie życia ustalone według tablic obowiązujących w dniu złożenia wniosku o ponowne ustalenie wysokości emerytury. Średnie dalsze trwanie życia ustala się na dzień zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie wysokości okresowej emerytury kapitałowej. VI. Ponowne obliczenie wysokości emerytury 1. Na nowych zasadach Emerytura obliczona według nowych zasad może ulec ponownemu ustaleniu, w przypadku gdy emeryt po jej przyznaniu pracował podlegał ubezpieczeniu emerytalnemu, np. z tytułu zatrudnienia na umowie o pracę. W takiej sytuacji do ustalonej kwoty emerytury dodaje się kwotę wynikającą z podzielenia składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku danego ubezpieczonego w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury. Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek zewidencjonowanych od miesiąca, od którego została podjęta wypłata emerytury po raz pierwszy, do miesiąca poprzedzającego miesiąc zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury. Wniosek taki ubezpieczony może złożyć nie wcześniej niż po upływie roku kalendarzowego lub po ustaniu ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Analogicznie oblicza się ponownie emeryturę w przypadku kolejnych wniosków. Powyższa zasada dotyczy ponownego ustalania wysokości emerytury z tytułu wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze czy też emerytury obliczonej według mieszanego sposobu. Jeżeli osoba ubezpieczona pobiera oprócz emerytury z FUS również okresową emeryturę kapitałową, to wniosek o ponowne obliczenie emerytury jest jednocześnie wnioskiem o ponowne ustalenie wysokości okresowej emerytury kapitałowej. Jeżeli emerytura została obliczona według mieszanego sposobu, a ubezpieczony złoży wniosek o doliczenie dotychczas nieuwzględnionych okresów składkowych lub nieskładkowych przypadających przed dniem 1 stycznia 1999 r., ponownemu ustaleniu podlegać będzie kapitał początkowy, a w konsekwencji i emerytura. Każda zmiana wysokości kapitału początkowego będzie skutkować również zmianą wysokości emerytury. W przypadku emerytury ustalonej według mieszanego sposobu, emeryt może złożyć wniosek o doliczenie okresów składkowych i nieskładkowych przeby- 92

95 Rozdział 2. Wysokość emerytury tych po dniu 31 grudnia 1998 r. a przed dniem przyznania emerytury. W tym przypadku na nowo zostanie obliczona emerytura według starych zasad, z pominięciem obliczenia kapitału początkowego, a następnie obliczona wysokość łącznej emerytury, z uwzględnieniem odpowiedniego procentowego udziału starej i nowej. Od 1 maja 2015 r. ponowne obliczenie emerytury następuje w przypadku zgłoszenia wniosku o uwzględnienie tablic trwania życia na dzień osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego, jeżeli jest to korzystne dla osoby zainteresowanej. Na nowych regulacjach skorzystały nie tylko osoby dopiero ubiegające się (zamierzające się ubiegać) o przyznanie emerytury, ale również emeryci, którzy przeszli na to świadczenie jakiś czas po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Obliczając emeryturę, ZUS uwzględnił im wówczas średnie dalsze trwanie życia wynikające z tablicy obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o to świadczenie. Teraz mogą wystąpić z wnioskiem o jego przeliczenie, wnosząc o zastosowanie tablicy z dnia osiągnięcia wieku emerytalnego. Im więcej czasu upłynęło od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego do dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę, tym może być wyższa kwota podwyższenia emerytury. Przykład Jadwiga H. jest osobą urodzoną 22 stycznia 1949 r. Powszechny wiek emerytalny wynoszący w jej przypadku 60 lat ukończyła 2 stycznia 2009 r. Wniosek o emeryturę Jadwiga H. złożyła 28 stycznia 2015 r. Stosunek pracy rozwiązała z dniem 31 grudnia 2014 r. Podstawa obliczenia emerytury (kwota składek, z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego) wynosiła ,49 zł. W dniu zgłoszenia wniosku Jadwiga H. miała ukończone 66 lat. Średnie dalsze trwanie życia przyjęto dla wieku 66 lat na podstawie tablicy obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę, wynosiło ono 205 miesięcy. Wyliczona kwota emerytury wyniosła więc 3 513,60 zł ( ,49 zł/205). Od 1 maja 2015 r. Jadwiga H. mogła zgłosić wniosek o ponowne obliczenie emerytury z zastosowaniem średniego dalszego trwania życia dla wieku 66 lat ustalonego na podstawie tablicy trwania życia obowiązującej w dniu ukończenia przez nią 60 lat. Zgodnie z tablicą ogłoszoną w marcu 2008 roku wartość ta wynosi 194,5 miesiąca. Jest korzystniejsza. Emerytura ustalona przy zastosowaniu tej wartości wyniesie 3 703,28 zł ( ,49 zł/194,5). Jeżeli Jadwiga H. zgłosi wniosek, to jej emerytura będzie wyższa od dotychczasowej o 189,68 zł. 93

96 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Zmiana od 1 października 2017 r. Od 1 października 2017 r., jeżeli jest to korzystne do osoby zainteresowanej, istnieje możliwość ponownego ustalenia wysokości emerytury poprzez uwzględnienie tablic trwania życia obowiązujące w dniu, w którym ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Oznacza to, że na nowych regulacjach mogą skorzystać obecni emeryci, którzy przeszli na emeryturę później, po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, kiedy obowiązywały inne tablice trwania życia. Osobom, które przeszły na emeryturę w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego do 30 kwietnia 2015 r., ZUS obliczając emeryturę uwzględniał średnie dalsze trwanie życia z tablic trwania życia obowiązujących z dnia zgłoszenia wniosku o to świadczenie. Od 1 maja 2015 r. osoby mogły wystąpić o przeliczenie emerytury poprzez zastosowanie średniego dalszego trwania życia z tablic trwania życia obowiązujących w dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Jeżeli wniosek o uwzględnienie średniego dalszego trwania życia z daty osiągnięcia powszechnego wieku zgłoszą po 30 września 2017 r., ZUS sprawdzi, który wariant jest najkorzystniejszy dla emeryta. Przeliczy emeryturę w trzech wariantach, z uwzględnieniem średniego dalszego trwania życia na podstawie tablic trwania życia obowiązujących w dniu: zgłoszenia wniosku, osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego (obniżonego i/lub podwyższonego). Przykład Józefa F. przeszła na emeryturę w kwietniu 2015 roku. Wniosek złożyła, mając ukończone 62 lat i 1 miesiąc (urodziła się 1 marca 1953 r.). ZUS przyjął średnie dalsze trwanie życia. Ustalił, że dla 62 lat i 1 miesiąca na podstawie tablic trwania życia obowiązujących w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę (1 kwietnia 2015 r.) wynosi 242,8 miesięcy. Zgłoszenie wniosku po 30 września 2017 r. o ponowne obliczenie wysokości emerytury poprzez uwzględnienie średniego dalszego trwania życia będzie skutkowało sprawdzeniem przez ZUS, który wariant jest korzystniejszy. Średnie dalsze trwanie życia na podstawie tablic trwania życia obowiązujących w dniu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego (obniżonego 60 lat), tj. w marcu 2013 roku wynosiło 236,6 miesięcy oraz podwyższonego (60 lat i 1 miesiąca), tj. w dniu 1 kwietnia 2013 r. wynosiło 237,00 miesięcy. Przy ponownym obliczaniu emerytury ZUS przyjmie średnie dalsze trwanie życia dla wieku 62 lat i 1 miesiąca na podstawie tablic trwania życia obowiązujących w dniu osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego. 94

97 Rozdział 2. Wysokość emerytury Osoba, która złożyła w okresie po 30 kwietnia 2015 r. do 30 września 2017 r. wniosek o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem średniego dalszego trwania życia na dzień osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego, będzie mogła po 30 września 2017 r. złożyć kolejny wniosek o sprawdzenie, czy nie jest korzystne uwzględnienie tablic trwania życia obowiązujących w dniu osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn). Ponowne obliczenie wysokości emerytury poprzez uwzględnienie średniego dalszego trwania życia z daty osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego dotyczy również mężczyzn urodzonych w 1948 r. Wniosek taki będą mogły zgłosić zarówno ci mężczyźni, którym obliczono emeryturę, z zastosowaniem średniego dalszego trwania życia z dnia zgłoszenia wniosku czy też z zastosowaniem tablic średniego dalszego trwania życia z dnia zgłoszenia wniosku czy też z dnia następnego po dniu osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego. Od 1 października 2017 r. dochodzi kolejny wariant przyjmowania średniego dalszego trwania życia na podstawie tablic trwania życia obowiązujących w dniu następnym po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, tego obniżonego, tj. w dniu następnym po dniu osiągnięcia 65 lat. Przykład Mirosław L. pobiera emeryturę od 1 grudnia 2014 r. na wniosek zgłoszony 19 grudnia 2014 r. Wiek uprawniający do emerytury (65 lat i 2 miesiące) ukończył 19 sierpnia 2013 r. (urodził się 19 czerwca 1948 r.). Pozostawał w zatrudnieniu do 30 listopada 2014 r. Mirosław K. ma obliczoną emeryturę według nowych zasad, gdyż tak ustalona emerytura jest świadczeniem korzystniejszym. Przy ustalaniu wysokości emerytury ZUS przyjął średnie dalsze trwanie życia dla wieku 65 lat i 9 miesięcy na podstawie tablic trwania życia obowiązujących z dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę (207,1 miesięcy). W maju 2015 roku Mirosław L. złożył wniosek do ZUS o przeliczenie emerytury poprzez korzystniejsze uwzględnienie tablic średniego dalszego trwania życia. Wówczas przyjęto tablice średniego trwania życia z dnia osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego. Wartość ta wynosiła 206,0 miesięcy. Nie stanowi przeszkody do kolejnego złożenia wniosku w październiku 2017 r. o uwzględnienie korzystniejszej tablicy z dnia następnego po osiągnięciu obniżonego wieku emerytalnego. W tym przypadku z uwagi na to, że w dniu osiągnięcia podwyższonego (65 lat i 2 miesiące ) i obniżonego wieku emerytalnego (65 lat) obowiązują te same tablice średniego dalszego trwania życia, złożenie wniosku po 30 września 2017 r. nie spowoduje, że emerytura z tego tytułu będzie wyższa. Tablice są takie same, a średnie dalsze trwanie życia ustalono dla wieku 65 lat i 9 miesięcy, na wniosek o przeliczenie po maju 2015 roku. 95

98 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Ważne Nie ma potrzeby składania wniosku w tych sprawach, gdzie tablice średniego dalszego trwania życia są takie same w dniu osiągnięcia wieku emerytalnego dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. (podwyższonego lub obniżonego), czy też w dniu następnym po dniu osiągnięcia wieku emerytalnego dla ubezpieczonych urodzonych w 1948 roku (podwyższonego lub obniżonego) i daty zgłoszenia wniosku. 2. Na dotychczasowych zasadach Ponowne ustalenie wysokości emerytury może nastąpić, poprzez doliczenie nieuwzględnionych dotychczas w wymiarze świadczenia okresów składkowych lub nieskładkowych. Wniosek taki emeryt może zgłosić nie wcześniej niż po zakończeniu kwartału kalendarzowego, jeżeli emeryt pozostaje w ubezpieczeniu. Natomiast w każdym czasie gdy w kwartale kalendarzowym ustało ubezpieczenie. Wysokość emerytury może ulec zmianie w przypadku gdy występują możliwości przeliczenia podstawy wymiaru. Wniosek świadczeniobiorcy może dotyczyć doliczenia wynagrodzenia (np. trzynastki ) albo zmiany okresu uwzględnionego w podstawie wymiaru. Aby przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury była uwzględniona nowa kwota bazowa, zarobki muszą przypadać w całości lub w części po przyznaniu świadczenia, a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jest wyższy od poprzednio obliczonego. Podstawa wymiaru ustalana jest z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z 20 lat poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o ponowne obliczenie podstawy wymiaru albo z 20 lat dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Emerytura zostanie ponownie obliczona pomimo braku wyższego wskaźnika podstawy wymiaru, jeżeli: emeryt nie pobrał od dnia ustalenia prawa do emerytury do dnia zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury nie pobrał świadczenia wskutek zawieszenia prawa do tego świadczenia, do ustalenia podstawy wymiaru emeryt wskaże zarobki z okresu przypadającego w całości po przyznaniu emerytury, a nowo obliczony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosi co najmniej 130%. 96

99 Rozdział 2. Wysokość emerytury Ważne Od 1 maja 2015 r. istnieje możliwość ponownego obliczenia emerytury, od zarobków przypadających przynajmniej w części po przyznaniu świadczenia (przy zastosowaniu nowej kwoty bazowej) w tych sprawach, gdzie wskaźnik nowo obliczony wynosiłby więcej niż 250%. Nie wymaga się w tym przypadku wyższego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru. Ustalenie wysokości z zastosowanie niższego wskaźnika może nastąpić tylko raz. Jeżeli wszystkie zarobki przypadają przed przyznaniem emerytury, to do przeliczenia podstawy wymiaru niezbędne jest udowodnienie wyższego wskaźnika. Podstawę wymiaru emerytury oblicza się od kwoty bazowej ostatnio przyjętej do obliczenia świadczenia, a następnie podwyższonej w ramach wszystkich waloryzacji, jakie miały miejsce do dnia zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie tej podstawy. Emeryt może zgłosić wniosek o ustalenie podstawy wymiaru z: tej samej liczby lat kalendarzowych i z tego samego okresu, jaki wskazał do ustalenia poprzedniej podstawy wymiaru, kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o ustalenie prawa do świadczenia po raz pierwszy albo poprzedzających bezpośrednio rok, w którym został zgłoszony wniosek o ponowne ustalenie podstawy wymiaru, 20 lat kalendarzowych dowolnie wybranych z całego okresu ubezpieczenia, przypadających w całości przed zgłoszeniem wniosku o przeliczenie wysokości emerytury. 97

100 Rozdział 3. Postępowanie w sprawie emerytury I. Postępowanie w sprawie emerytury Postępowanie w sprawie przyznania emerytury regulują przepisy ustawy emerytalnej oraz rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. nr 237, poz. 1412), dalej: rozporządzenie w sprawie postępowania. Postępowanie to wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, za wyjątkiem sytuacji, w których przepisy ustawy przewidują wszczęcie postępowania z urzędu (np. w przypadku przyznawania z urzędu emerytury dla osoby uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy.). 1. Wniosek o emeryturę Osoba, która ubiega się o emeryturę, musi zgłosić wniosek. Wniosek ten oprócz zainteresowanego może zgłosić także pełnomocnik (w tym przedstawiciel ustawowy lub opiekun prawny). Czytelnie wypełniony i podpisany wniosek można w zasadzie zgłosić w każdej placówce ZUS, jednak wskazane jest składanie tego wniosku w oddziale/inspektoracie właściwym ze względu na miejsce zamieszkania ubezpieczonego. Druki wniosków o przyznanie emerytury oraz formularzy niezbędnych do wystawienia zaświadczenia o zarobkach są dostępne w każdym organie rentowym (oddziale, inspektoracie lub punkcie informacyjnym ZUS) oraz na stronach internetowych ZUS ( Istnieje także możliwość zgłoszenia wniosku w formie dokumentu elektronicznego, za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Wniosek w tej formie może być zgłoszony przez elektroniczną skrzynkę podawczą Zakładu. Wnioski takie można składać przez Elektroniczny Urząd Podawczy ZUS. Od prawidłowego skompletowania wniosku o świadczenie zależy nie tylko ustalenie prawa do świadczenia, ale także terminowe wydanie decyzji przez ZUS. Organ rentowy ma obowiązek wydania decyzji w terminie 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności, a zatem każde przedłużenie postępowania, spowodowane np. brakiem niezbędnego dokumentu lub nieprawidłowym wystawieniem takiego dokumentu, może spowodować wydłużenie okresu przyznania świadczenia. Sytuacja taka może być bardzo uciążliwa dla pracownika, który w okresie oczekiwania na emeryturę rozwiązał już stosunek pracy. 98

101 Rozdział 3. Postępowanie w sprawie emerytury 2. Wycofanie wniosku Osoby, które już po złożeniu wniosku, a nawet po przyznaniu świadczenia i otrzymaniu z ZUS decyzji zorientują się, że np. korzystniejsze byłoby złożenie tego wniosku w późniejszym terminie mogą nie później niż w terminie 30 dni, licząc od dnia, w którym otrzymały decyzję, wniosek ten wycofać. Przykład Anna K. od lutego 2015 roku jest uprawniona do świadczenia przedemerytalnego, przyznanego w związku z ustaniem prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Świadczenie to od 1 marca 2017 r. przysługuje w wysokości zł. Anna K. urodziła się 17 marca 1957 r., a więc podwyższony wiek emerytalny, wynoszący 61 lat i 5 miesięcy ukończy 17 sierpnia 2018 r. Zgodnie z ustawą zmieniającą ma zagwarantowane prawo do tego świadczenia do czasu osiągnięcia tego wieku. Anna K. zdecydowała jednak, że woli pobierać emeryturę i w październiku 2017 roku zgłosiła wniosek o to świadczenie. Decyzją z 18 listopada 2017 r., którą dostała 21 listopada 2017 r. ZUS przyznał jej emeryturę od 1 października 2017 r., bowiem Anna K. wiek emerytalny wynoszący 60 lat osiągnęła już przed tą datą. Wysokość emerytury została ustalona w kwocie świadczenia najniższego, tj zł. Jest zatem niższa od świadczenia przedemerytalnego (1 040 zł). Anna K. 2 grudnia 2017 r. zgłosiła wniosek o wycofanie wniosku o emeryturę. Wniosek został zgłoszony w terminie, a więc jest skuteczny. Anna K. nadal, aż do dnia osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego, będzie pobierała świadczenie przedemerytalne. Emerytura, jaką otrzyma od dnia ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego, będzie wyższa, od tej wyliczonej na dzień 1 października 2017 r., bowiem powiększy się podstawa obliczenia emerytury (zwaloryzowany kapitał początkowy i zwaloryzowane składki zewidencjonowane na koncie w ZUS), a pomniejszy przewidywane dalsze trwanie życia. Nie jest możliwe wycofanie wniosku o świadczenie po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie emerytury. Wycofanie wniosku jest skuteczne, jeżeli zostanie złożone na piśmie lub zgłoszone ustnie do protokołu, lub zgłoszone drogą elektroniczną. 3. Data zgłoszenia wniosku o emeryturę Data zgłoszenia wniosku ma kluczowe znaczenie zarówno dla ustalenia daty, od której zostanie przyznana emerytura, jak i dla obliczenia jej wysokości. 99

102 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Przy ubieganiu się o emeryturę ustalaną według zreformowanych zasad należy pamiętać o dwóch istotnych sprawach. Po pierwsze wniosek należy składać następnego dnia po dniu urodzin. Według wieku ustalanego w latach i miesiącach oblicza się średnie dalsze trwanie życia, które skraca się w miarę osiągania wyższego wieku. Przykładowo, osoba urodzona 11 maja 1955 r., w przypadku zgłoszenia wniosku 11 maja 2017 r. ma 62 lata, a w dniu 12 maja 2017 r. 62 lata i 1 miesiąc. Po drugie należy unikać składania wniosku o czerwcu. Emerytury obliczone w tym miesiącu, z uwagi na zasady waloryzacji kapitału początkowego i składek zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego są niekorzystne. Osoby, które wiek emerytalny osiągają w czerwcu, powinny rozważyć, czy nie zgłosić wniosku później. Za datę zgłoszenia wniosku o emeryturę ustalaną w myśl zreformowanych zasad uważa się: datę zgłoszenia wniosku na piśmie w organie rentowym lub datę ustnego zgłoszenia wniosku do protokołu w organie rentowym (datę zgłoszenia wniosku w ZUS potwierdza pracownik przyjmujący ten wniosek); datę nadania wniosku za pośrednictwem przedsiębiorcy uprawnionego do wykonywania działalności pocztowej w obrocie krajowym lub zagranicznym (np. Poczta Polska S.A, czy inny podmiot uprawniony do wykonywania działalności pocztowej w zakresie przyjmowania, przemieszczania i doręczania przesyłek w obrocie krajowym i zagranicznym, np. firma kurierska); dzień wprowadzenia wniosku do systemu teleinformatycznego organu rentowego w przypadku zgłoszenia wniosku drogą elektroniczną. Ważne Ubezpieczeni, którym przysługuje emerytura z ustalona na nowych zasadach, zgłaszają wnioski o emeryturę bezpośrednio w organie rentowym (bez pośrednictwa pracodawcy czy innego płatnika składek). Za datę zgłoszenia wniosku uważa się także: datę złożenia wniosku w innych organach niż organ, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy, jeżeli do ich właściwości należą sprawy świadczeń a więc przykładowo datę zgłoszenia wniosku w innym oddziale ZUS, niż właściwy ze względu na miejsce zamieszkania, a także datę złożenia wniosku w polskim urzędzie konsularnym lub w innej polskiej placówce dyplomatycznej dotyczy osób, które w dacie składania wniosku przebywają za granicą. 100

103 Rozdział 3. Postępowanie w sprawie emerytury Jeżeli wniosek został zgłoszony w zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej państwa, z którym Rzeczpospolitą Polską łączy umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, za datę zgłoszenia wniosku uważa się datę uznaną za datę złożenia wniosku zgodnie z wewnętrznym prawodawstwem stosowanym przez tę instytucję. 4. Istotne elementy wniosku Wniosek o emeryturę powinien zawierać: imię i nazwisko zainteresowanego; datę urodzenia zainteresowanego; numer PESEL zainteresowanego, a jeżeli nie nadano tego numeru serię i numer dowodu osobistego lub paszportu; adres miejsca zamieszkania i adres do korespondencji zainteresowanego; ostatni adres miejsca zamieszkania zainteresowanego w Polsce w przypadku osoby zamieszkałej za granicą, jeżeli zamieszkiwała uprzednio w Polsce; adres miejsca pobytu lub ostatniego miejsca zamieszkania zainteresowanego w przypadku osoby nieposiadającej adresu miejsca zamieszkania; wskazanie sposobu wypłaty świadczenia wraz z podaniem odpowiednich danych niezbędnych do jego wypłaty; podpis zainteresowanego, pełnomocnika albo osoby upoważnionej przez zainteresowanego. 5. Dokumenty wymagane do wniosku o emeryturę Do wniosku należy dołączyć dokumenty niezbędne do ustalenia prawa do emerytury oraz jej wysokości, a także dokumenty stwierdzające datę urodzenia oraz okoliczności niezbędne do ustalenia świadczeń przysługujących z zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych, jeżeli umowy międzynarodowe, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, tak stanowią. Nie ma obowiązku przedkładania dokumentów potwierdzających dane zawarte na koncie ubezpieczonego, jak również dokumentów, które zostały złożone w organie rentowym dla celów ustalenia kapitału początkowego albo prawa lub wysokości innych świadczeń na podstawie ustawy emerytalnej lub odrębnych przepisów. Osoby, które ubiegają się o emeryturę ustalaną w myśl zreformowanych zasad, dla nabycia tej emerytury muszą udowodnić jakikolwiek okres podlegania ubezpieczeniom społecznym, natomiast do obliczenia jej wysokości konieczne jest: 101

104 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października ustalenie kapitału początkowego, jeśli wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu społecznemu przed 1999 r.; okresów składkowych i nieskładkowych, jeśli wyliczona emerytura jest niższa od emerytury najniższej (od udowodnienia określonego wymiaru tych okresów zależy podwyższenie emerytury do kwoty emerytury najniższej); okresów wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przy ustalaniu uprawnień do emerytury wcześniejszej, przewidzianej w art. 184 ustawy emerytalnej Dokumenty wymagane do ustalenia kapitału początkowego Osoby, które przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę nie ustaliły kapitału początkowego, a podlegały ubezpieczeniom przed 1999 rokiem, wraz z wnioskiem o emeryturę powinny przedłożyć dokumenty pozwalające na obliczenie tego kapitału. Są to dokumenty konieczne do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego, potwierdzające wysokość wynagrodzenia (przychodu dochodu) oraz przebyte okresy składkowe i nieskładkowe. Dokumentami potwierdzającymi wysokość zarobków są: zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu wystawione na druku ZUS Rp-7 w stosunku do pracowników; zaświadczenie o pracy i dochodach spółdzielcy wystawione na druku ZUS Rp-70 w stosunku do członków spółdzielni i osób niebędących członkami spółdzielni, lecz zatrudnionych w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub zespołowym gospodarstwie rolnym i wynagradzanych według zasad obowiązujących członków spółdzielni; legitymacja ubezpieczeniowa; dokumentacja z archiwum lub innych jednostek przechowalniczych; kserokopie dokumentów poświadczone przez notariusza, zaświadczenia wystawione przez urząd pracy; zaświadczenia wystawione przez ZUS. Środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument (np. legitymacja ubezpieczeniowa, legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia itp.) 102

105 Rozdział 3. Postępowanie w sprawie emerytury W przypadku braku pisemnych dowodów potwierdzających okresy zatrudnienia oraz niemożności ich uzyskania, środkiem dowodowym na potwierdzenie okresów zatrudnienia mogą być także zeznania świadków. Możliwość ta dotyczy okresów: zatrudnienia na obszarze Państwa Polskiego po ukończeniu 15 roku życia, wykonywanego przed dniem 15 listopada 1991 r.; okresów zatrudnienia młodocianych na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r.; okresów pracy przymusowej wykonywanej na rzecz hitlerowskich Niemiec, na obszarze ZSRR do dnia 31 grudnia 1956 r., na rozkaz władz alianckich w okresie do 31 grudnia 1945 r. Świadek może złożyć zeznania w formie pisemnej lub ustnie do protokołu w organie rentowym. Dowód z zeznań świadków dopuszcza się wyłącznie pod warunkiem złożenia przez zainteresowanego na piśmie lub ustnie do protokołu w organie rentowym oświadczenia, że nie może przedłożyć odpowiedniego dokumentu potwierdzającego ten okres. Okresy nieskładkowe udowadnia się zaświadczeniami płatnika składek albo innym dokumentem właściwego organu. Dla udowodnienia niektórych okresów, np. sprawowania opieki nad daną osobą (dzieckiem lub innym członkiem rodziny) środkiem dowodowym jest oświadczenie zainteresowanego, złożone w formie pisemnej lub ustnej do protokołu. Wymaga się, aby dokumenty potwierdzające okresy zatrudnienia, a także inne okresy składkowe i nieskładkowe oraz wysokość wynagrodzenia, zostały dołączone do wniosku w oryginale. Można także przedłożyć ich odpisy poświadczone przez notariusza albo występującego w sprawie pełnomocnika strony, będącego adwokatem, radcą prawnym, rzecznikiem patentowym lub doradcą podatkowym. ZUS zwraca wnioskodawcy wykorzystane oryginały dokumentów, z wyłączeniem zaświadczenia o wysokości wynagrodzenia, przychodu, dochodu i uposażenia oraz zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, wystawione na druku według wzoru ZUS Rp-7, a także pisemnych zeznań świadków oraz oświadczeń zainteresowanego. Okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zakład pracy ustala na podstawie posiadanej dokumentacji i potwierdza w świadectwie 103

106 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wystawionym według ustalonego wzoru lub w świadectwie pracy. Wskazuje w nich okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jej rodzaj i nazwę stanowiska pracy ze wskazaniem odpowiedniego wykazu, pozycji rozporządzenia jak również zarządzenia resortowego. Nazwa stanowiska pracy w szczególnych warunkach, na jakim był zatrudniony pracownik wykazana w świadectwie musi odpowiadać nazwie wymienionej w wykazie aktu resortowego, nie może być niepełna ani podobna. Jako środki dowodowe dopuszczalne są również kserokopie dokumentów potwierdzające okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, sporządzone przez archiwa na podstawie posiadanej przez nie pracowniczej dokumentacji osobowej. Prywatni pracodawcy przy potwierdzaniu okresów pracy w szczególnych warunkach mogą powoływać się jedynie na rodzaje prac w szczególnych warunkach, które zawarte są w wykazach A i B stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 ze zm.). Nie jest dopuszczalne udowadnianie przed organem rentowym okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zeznaniami świadków. 6. Decyzja ZUS ZUS wydaje decyzję w sprawie przyznania emerytury po zakończeniu postępowania, nie później niż w terminie 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji. W decyzji przyznającej emeryturę ZUS wskazuje datę, od której przysługuje prawo do świadczenia, termin w jakim będzie wypłacane (termin płatności) oraz sposób obliczenia i wysokość przyznanej emerytury. Decyzja zawiera także pouczenie o środkach odwoławczych oraz pouczenie wskazujące, o jakich okolicznościach emeryt ma obowiązek powiadamiać organ rentowy. 104

107 Rozdział 3. Postępowanie w sprawie emerytury Załącznik nr 1 Tabela. Wiek emerytalny kobiet urodzonych w k olejnych miesiącach w latach Miesiąc i rok urodzenia Wiek emerytalny Miesiąc i rok nabycia (lata i miesiące) uprawnień Styczeń 1953 r luty 2013 r. Luty 1953 r marzec 2013 r. Marzec 1953 r Kwiecień 2013 r. Kwiecień 1953 r Czerwiec 2013 r. Maj 1953 r Lipiec 2013 r. Czerwiec 1953 r Sierpień 2013 r. Lipiec 1953 r Październik 2013 r. Sierpień1953 r Listopad 2013 r. Wrzesień1953 r grudzień 2013 r. Październik 1953 r Luty 2014 r. Listopad 1953 r marzec 2014 r. Grudzień 1953 r Kwiecień 2014 r. Styczeń 1954 r Czerwiec 2014 r. Luty 1954 r Lipiec 2014 r. Marzec 1954 r Sierpień 2014 r. Kwiecień 1954 r Październik 2014 r. Maj 1954 r Listopad 2014 r. Czerwiec 1954 r Grudzień 2014 r. Lipiec 1954 r Luty 2015 r. Sierpień 1954 r Marzec 2015 r. Wrzesień 1954 r Kwiecień 2015 r. Październik 1954 r Czerwiec 2015 r. Listopad 1954 r Lipiec 2015 r. Grudzień 1954 r Sierpień 2015 r. Styczeń 1955 r Październik 2015 r. Luty 1955 r Listopad 2015 r. Marzec 1955 r Grudzień 2015 r. Kwiecień 1955 r Luty 2016 r. Maj 1955 r Marzec 2016 r. Czerwiec 1955 r kwiecień 2016 r. Lipiec 1955 r Czerwiec 2016 r. Sierpień 1955 r Lipiec 2016 r. Wrzesień 1955 r Sierpień 2016 r. Październik 1955 r Październik 2016 r. Listopad 1955 r Listopad 2016 r. Grudzień 1955 r Grudzień 2016 r. 105

108 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Miesiąc i rok urodzenia Wiek emerytalny Miesiąc i rok nabycia (lata i miesiące) uprawnień Styczeń 1956 r Luty 2017 r. Luty 1956 r Marzec 2017 r. Marzec 1956 r Kwiecień 2017 r. Kwiecień 1956 r Czerwiec 2017 r. Maj 1956 r Lipiec 2017 r. Czerwiec 1956 r sierpień 2017 r. Lipiec 1956 r Październik 2017 r. Sierpień 1956 r Listopad 2017 r. Wrzesień 1956 r grudzień 2017 r. Październik 1956 r Luty 2018 r. Listopad 1956 r Marzec 2018 r. Grudzień 1956 r Kwiecień 2018 r. Styczeń 1957 r Czerwiec 2018 r. Luty 1957 r Lipiec 2018 r. Marzec 1957 r Sierpień 2018 r. Kwiecień 1957 r Październik 2018 r. Maj 1957 r Listopad 2018 r. Czerwiec 1957 r grudzień 2018 r. Lipiec 1957 r Luty 2019 r. Sierpień 1957 r Marzec 2019 r. Wrzesień 1957 r Kwiecień 2019 r. Październik 1957 r Czerwiec 2019 r. Listopad 1957 r Lipiec 2019 r. Grudzień 1957 r Sierpień 2019 r. Styczeń 1958 r Październik 2019 r. Luty 1958 r Listopad 2019 r. Marzec 1958 r grudzień 2019 r. Kwiecień 1958 r Luty 2020 r. Maj 1958 r Marzec 2020 r. Czerwiec 1958 r Kwiecień 2020 r. Lipiec 1958 r Czerwiec 2020 r. Sierpień 1958 r Lipiec 2020 r. Wrzesień 1958 r Sierpień 2020 r. Październik 1958 r Październik 2020 r. Listopad 1958 r Listopad 2020 r. Grudzień 1958 r grudzień 2020 r. Styczeń 1959 r Luty 2021 r. Luty 1959 r Marzec 2021 r. Marzec 1959 r Kwiecień 2021 r. 106

109 Rozdział 3. Postępowanie w sprawie emerytury Miesiąc i rok urodzenia Wiek emerytalny Miesiąc i rok nabycia (lata i miesiące) uprawnień Kwiecień 1959 r Czerwiec 2021 r. Maj 1959 r Lipiec 2021 r. Czerwiec 1959 r Sierpień 2021 r. Lipiec 1959 r Październik 2021 r. Sierpień 1959 r Listopad 2021 r. Wrzesień 1959 r grudzień 2021 r. Październik 1959 r Luty 2022 r. Listopad 1959 r Marzec 2022 r. Grudzień 1959 r Kwiecień 2022 r. Styczeń 1960 r Czerwiec 2022 r. Luty 1960 r Lipiec 2022 r. Marzec 1960 r Sierpień 2022 r. Kwiecień 1960 r Październik 2022 r. Maj 1960 r Listopad 2022 r. Czerwiec 1960 r grudzień 2022 r. Lipiec 1960 r Luty 2023 r. Sierpień 1960 r Marzec 2023 r. Wrzesień 1960 r Kwiecień 2023 r. Październik 1960 r Czerwiec 2023 r. Listopad 1960 r Lipiec 2023 r. Grudzień 1960 r Sierpień 2023 r. Styczeń 1961 r Październik 2023 r. Luty 1961 r Listopad 2023 r. Marzec 1961 r grudzień 2023 r. Kwiecień 1961 r Luty 2024 r. Maj 1961 r Marzec 2024 r. Czerwiec 1961 r Kwiecień 2024 r. Lipiec 1961 r Czerwiec 2024 r. Sierpień 1961 r Lipiec 2024 r. Wrzesień 1961 r Sierpień 2024 r. Październik 1961 r Październik 2024 r. Listopad 1961 r Listopad 2024 r. Grudzień 1961 r grudzień 2024 r. Styczeń 1962 r Luty 2025 r. Luty 1962 r Marzec 2025 r. Marzec 1962 r Kwiecień 2025 r. Kwiecień 1962 r Czerwiec 2025 r. Maj 1962 r Lipiec 2025 r. Czerwiec 1962 r Sierpień 2025 r. 107

110 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Miesiąc i rok urodzenia Wiek emerytalny Miesiąc i rok nabycia (lata i miesiące) uprawnień Lipiec 1962 r Październik 2025 r. Sierpień 1962 r Listopad 2025 r. Wrzesień 1962 r grudzień 2025 r. Październik 1962 r Luty 2026 r. Listopad 1962 r Marzec 2026 r. Grudzień 1962 r Kwiecień 2026 r. Styczeń 1963 r Czerwiec 2026 r. Luty 1963 r Lipiec 2026 r. Marzec 1963 r Sierpień 2026 r. Kwiecień 1963 r Październik 2026 r. Maj 1963 r Listopad 2026 r. Czerwiec 1963 r grudzień 2026 r. Lipiec 1963 r Luty 2027 r. Sierpień 1963 r Marzec 2027 r. Wrzesień 1963 r Kwiecień 2027 r. Październik 1963 r Czerwiec 2027 r. Listopad 1963 r Lipiec 2027 r. Grudzień 1963 r Sierpień 2027 r. Styczeń 1964 r Październik 2027 r. Luty 1964 r Listopad 2027 r. Marzec 1964 r grudzień 2027 r. Kwiecień 1964 r Luty 2028 r. Maj 1964 r Marzec 2028 r. Czerwiec 1964 r Kwiecień 2028 r. Lipiec 1964 r Czerwiec 2028 r. Sierpień 1964 r Lipiec 2028 r. Wrzesień 1964 r Sierpień 2028 r. Październik 1964 r Październik 2028 r. Listopad 1964 r Listopad 2028 r. Grudzień 1964 r grudzień 2028 r. Styczeń 1965 r Luty 2029 r. Luty 1965 r Marzec 2029 r. Marzec 1965 r Kwiecień 2029 r. Kwiecień 1965 r Czerwiec 2029 r. Maj 1965 r Lipiec 2029 r. Czerwiec 1965 r Sierpień 2029 r. Lipiec 1965 r Październik 2029 r. Sierpień 1965 r Listopad 2029 r. Wrzesień 1965 r grudzień 2029 r. 108

111 Rozdział 3. Postępowanie w sprawie emerytury Miesiąc i rok urodzenia Wiek emerytalny Miesiąc i rok nabycia (lata i miesiące) uprawnień Październik 1965 r Luty 2030 r. Listopad 1965 r Marzec 2030 r. Grudzień 1965 r Kwiecień 2030 r. Styczeń 1966 r Czerwiec 2030 r. Luty 1966 r Lipiec 2030 r. Marzec 1966 r Sierpień 2030 r. Kwiecień 1966 r Październik 2030 r. Maj 1966 r Listopad 2030 r. Czerwiec 1966 r grudzień 2030 r. Lipiec 1966 r Luty 2031 r. Sierpień 1966 r Marzec 2031 r. Wrzesień 1966 r Kwiecień 2031 r. Październik 1966 r Czerwiec 2031 r. Listopad 1966 r Lipiec 2031 r. Grudzień 1966 r Sierpień 2031 r. Styczeń 1967 r Październik 2031 r. Luty 1967 r Listopad 2031 r. Marzec 1967 r grudzień 2031 r. Kwiecień 1967 r Luty 2032 r. Maj 1967 r Marzec 2032 r. Czerwiec 1967 r Kwiecień 2032 r. Lipiec 1967 r Czerwiec 2032 r. Sierpień 1967 r Lipiec 2032 r. Wrzesień 1967 r Sierpień 2032 r. Październik 1967 r Październik 2032 r. Listopad 1967 r Listopad 2032 r. Grudzień 1967 r grudzień 2032 r. Styczeń 1968 r Luty 2033 r. Luty 1968 r Marzec 2033 r. Marzec 1968 r Kwiecień 2033 r. Kwiecień 1968 r Czerwiec 2033 r. Maj 1968 r Lipiec 2033 r. Czerwiec 1968 r Sierpień 2033 r. Lipiec 1968 r Październik 2033 r. Sierpień 1968 r Listopad 2033 r. Wrzesień 1968 r grudzień 2033 r. Październik 1968 r Luty 2034 r. Listopad 1968 r Marzec 2034 r. Grudzień 1968 r Kwiecień 2034 r. 109

112 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Miesiąc i rok urodzenia Wiek emerytalny Miesiąc i rok nabycia (lata i miesiące) uprawnień Styczeń 1969 r Czerwiec 2034 r. Luty 1969 r Lipiec 2034 r. Marzec 1969 r Sierpień 2034 r. Kwiecień 1969 r Październik 2034 r. Maj 1969 r Listopad 2034 r. Czerwiec 1969 r grudzień 2034 r. Lipiec 1969 r Luty 2035 r. Sierpień 1969 r Marzec 2035 r. Wrzesień 1969 r Kwiecień 2035 r. Październik 1969 r Czerwiec 2035 r. Listopad 1969 r Lipiec 2035 r. Grudzień 1969 r Sierpień 2035 r. Styczeń 1970 r Październik 2035 r. Luty 1970 r Listopad 2035 r. Marzec 1970 r grudzień 2035 r. Kwiecień 1970 r Luty 2036 r. Maj 1970 r Marzec 2036 r. Czerwiec 1970 r Kwiecień 2036 r. Lipiec 1970 r Czerwiec 2036 r. Sierpień 1970 r Lipiec 2036 r. Wrzesień 1970 r Sierpień 2036 r. Październik 1970 r Październik 2036 r. Listopad 1970 r Listopad 2036 r. Grudzień 1970 r grudzień 2036 r. Styczeń 1971 r Luty 2037 r. Luty 1971 r Marzec 2037 r. Marzec 1971 r Kwiecień 2037 r. Kwiecień 1971 r Czerwiec 2037 r. Maj 1971 r Lipiec 2037 r. Czerwiec 1971 r Sierpień 2037 r. Lipiec 1971 r Październik 2037 r. Sierpień 1971 r Listopad 2037 r. Wrzesień 1971 r grudzień 2037 r. Październik 1971 r Luty 2038 r. Listopad 1971 r Marzec 2038 r. Grudzień 1971 r Kwiecień 2038 r. Styczeń 1972 r Czerwiec 2038 r. Luty 1972 r Lipiec 2038 r. Marzec 1972 r Sierpień 2038 r. 110

113 Rozdział 3. Postępowanie w sprawie emerytury Miesiąc i rok urodzenia Wiek emerytalny Miesiąc i rok nabycia (lata i miesiące) uprawnień Kwiecień 1972 r Październik 2038 r. Maj 1972 r Listopad 2038 r. Czerwiec 1972 r grudzień 2038 r. Lipiec 1972 r Luty 2039 r. Sierpień 1972 r Marzec 2039 r. Wrzesień 1972 r Kwiecień 2039 r. Październik 1972 r Czerwiec 2039 r. Listopad 1972 r Lipiec 2039 r. Grudzień 1972 r Sierpień 2039 r. Styczeń 1973 r Październik 2039 r. Luty 1973 r Listopad 2039 r. Marzec 1973 r grudzień 2039 r. Kwiecień 1973 r Luty 2040 r. Maj 1973 r Marzec 2040 r. Czerwiec 1973 r Kwiecień 2040 r. Lipiec 1973 r Czerwiec 2040 r. Sierpień 1973 r Lipiec 2040 r. Wrzesień 1973 r Sierpień 2040 r. Październik 1973 r Październik 2040 r. Załącznik nr 2 Tabela. Wiek emerytalny mężczyzn urodzonych w kolejnych miesiącach w latach Miesiąc i rok urodzenia Wiek Miesiąc i rok (w latach i miesiącach) nabycia uprawnień Do 31 grudnia 1948 r w dniu osiągnięcia 65 lat Styczeń 1948 r Luty 2013 Luty 1948 r Marzec 2013 Marzec 1948 r Kwiecień 2013 Kwiecień 1948 r Czerwiec 2013 Maj 1948 r Lipiec 2013 Czerwiec 1948 r Sierpień 2013 Lipiec 1948 r Październik 2013 Sierpień 1948 r Listopad 2013 Wrzesień 1948 r Grudzień 2013 Październik 1948 r Luty 2014 Listopad 1948 r Marzec

114 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Miesiąc i rok urodzenia Wiek Miesiąc i rok (w latach i miesiącach) nabycia uprawnień Grudzień 1948 r Kwiecień 2014 Styczeń 1949 r Czerwiec 2014 r. Luty 1949 r Lipiec 2014 r. Marzec 1949 r Sierpień 2014 r. Kwiecień 1949 r Październik 2014 r. Maj r Listopad 2014 r. Czerwiec 1949 r grudzień 2014 r. Lipiec 1949 r Luty 2015 r. Sierpień 1949 r Marzec 2015 r. Wrzesień 1949 r Kwiecień 2015 r. Październik 1949 r Czerwiec 2015 r. Listopad 1949 r Lipiec 2015 r. Grudzień 1949 r sierpień 2015 r. Styczeń 1950 r Październik 2015 r. Luty 1950 r Listopad 2015 r. Marzec 1950 r Grudzień 2015 r. Kwiecień 1950 r Luty 2016 r. Maj 1950 r Marzec 2016 r. Czerwiec 1950 r Kwiecień 2016 r. Lipiec 1950 r Czerwiec 2016 r. Sierpień 1950 r Lipiec 2016 r. Wrzesień 1950 r sierpień 2016 r. Październik 1950 r Październik 2016 r. Listopad 1950 r Listopad 2016 r. Grudzień 1950 r Grudzień 2016 r. Styczeń 1951 r Luty 2017 r. Luty 1951 r Marzec 2017 r. Marzec 1951 r Kwiecień 2017 r. Kwiecień 1951 r Czerwiec 2017 r. Maj 1951 r Lipiec 2017 r. Czerwiec 1951 r sierpień 2017 r. Lipiec 1951 r Październik 2017 r. Sierpień 1951 r Listopad 2017 r. Wrzesień 1951 r Grudzień 2017 r. Październik 1951 r Luty 2018 r. Listopad 1951 r Marzec 2018 r. Grudzień 1951 r Kwiecień 2018 r. Styczeń 1952 r Czerwiec 2018 r. Luty 1952 r Lipiec 2018 r. 112

115 Rozdział 3. Postępowanie w sprawie emerytury Miesiąc i rok urodzenia Wiek Miesiąc i rok (w latach i miesiącach) nabycia uprawnień Marzec 1952 r sierpień 2018 r. Kwiecień 1952 r Październik 2018 r. Maj 1952 r Listopad 2018 r. Czerwiec 1952 r Grudzień 2018 r. Lipiec 1952 r Luty 2019 r. Sierpień 1952 r Marzec 2019 r. Wrzesień 1952 r Kwiecień 2019 r. Październik 1952 r Czerwiec 2019 r. Listopad 1952 r Lipiec 2019 r. Grudzień 1952 r sierpień 2019 r. Styczeń 1953 r Październik 2019 r. Luty 1953 r Listopad 2019 r. Marzec 1953 r Grudzień 2019 r. Kwiecień 1953 r Luty 2020 r. Maj 1953 r Marzec 2020 r. Czerwiec 1953 r Kwiecień 2020 r. Lipiec 1953 r Czerwiec 2020 r. Sierpień 1953 r Lipiec 2020 r. Wrzesień 1953 r sierpień 2020 r. Październik 1953 r Październik 2020 r. 113

116 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października Praca zbiorowa pod redakcją Marty Strupińskiej Kierownik grupy wydawniczej Agnieszka Konopacka-Kuramochi Korekta Zespół Druk Miller Druk Skład i łamanie Triograf, Dariusz Kołacz Projekt graficzny okładki Magdalena Huta ISBN Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2017 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. ul. Łotewska 9a, Warszawa, tel , faks , cok@wip.pl NIP: , KRS: Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, Wysokość kapitału zakładowego zł. Publikacja Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października została opracowana we współpracy z Wydawnictwem VNR Verlag für die Deutsche Wirtschaft AG z Niemiec. Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października chronione jest prawem autorskim. Przedruk materiałów zamieszczonych w publikacji Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października oraz w innych dostępnych elementach subskrypcji bez zgody wydawcy jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Publikacja Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października została przygotowana z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia autorów oraz konsultantów. Zaproponowane w publikacji Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października oraz w innych dostępnych elementach subskrypcji wskazówki, porady i interpretacje nie mają charakteru porady prawnej. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października lub w innych dostępnych elementach subskrypcji wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przykładów. Wydawca nie odpowiada za treść zamieszczonej reklamy; ma prawo odmówić zamieszczenia reklamy, jeżeli jej treść lub forma są sprzeczne z linią programową bądź charakterem publikacji oraz interesem Wydawnictwa Wiedza i Praktyka. Informacje o prenumeracie tel.: cok@wip.pl 114

117 Rozdział 3. Postępowanie w sprawie emerytury 115

118 Emerytury 2017 z uwzględnieniem zmian od 1 października 116